De koning der dieren - Reynaertgenootschap

268
der in het boek. ‘Hij zat daar heel en al van de wereld afgezonderd, de zon stond
hoog boven ’t korenveld te laaien, het gele gouden koren reuzelde zachtjes, en ’t
was als een ver, ver geruis uit een wondere wereld, als de stemmen van verdwenen
mensengeslachten. (…) hij meende de daverende dreun van stormende rossen
te horen, en ’t galmen van heldenstemmen, en de zware slagen van kampende
ridders …’ (p. 104).
Vooral met spierenbundel Jan Breydel lijkt hij zich te identificeren. De Witte kan
dan ook aan de verleiding niet weerstaan zich van een schild (het deksel van de
‘koeiketel’) en een goedendag (een aangepunte sparrentak) te voorzien. ‘Zo zou de
Witte gestaan hebben op het Groeningeveld, en voor geen enkele Fransman zou
hij een stap zijn achteruitgeweken. Leunend op zijn speer nam hij alle houdingen
aan van de helden die hem te binnen schoten; hij probeerde eens met één oog toe,
lijk Pieter De Coninck, maar hij hield het liever met Jan Breydel, die sterker was’
(p. 106). Het is vermakelijk te lezen hoe de aanstormende Witte-Breydel met zijn
vlaskop in de haag duikt en daardoor aan zijn ridderdroom een einde maakt. Maar
het feit dat Claes zoveel aandacht kàn besteden aan één enkel boek en kan veronderstellen
dat de lezer vertrouwd is met de inhoud, bewijst hoe diep verzonken
de kennis van Consciences epos moet zijn geweest.
De talloze herwerkingen, hertalingen (o.m. die van Karel Jonckheere, uitgegeven
bij Manteau in 1984) en hertoetsingen (o.m. die van Marcel Janssens, uitgegeven
bij het Davidsfonds in 2002) bewijzen dat de roman blijvend op een groot publiek
kon en kan rekenen. Daarnaast laat Consciences beeldvorming van de Guldensporenslag
allerlei sporen na in de meest diverse romans. In Hugo Claus’ Het verdriet
van België (1983) maakt de jonge Louis Seynaeve met de plaatselijke NSJVafdeling
een uitstapje naar Wierebeke, alwaar gedanst en toneel gespeeld wordt.
Wat hij op de scène ziet, herinnert hem aan zijn vroegste toneelervaring. Claus
roept die herinnering als volgt op: ‘Ineens herkent Louis het toneel. Hij is vier of vijf
jaar, zijn vader tilt hem op tussen drummende mensen, zet hem neer, op een platte
steen waarrond nat gras groeit. Mama neemt hem op haar schoot en trekt hem
een geel en zwart gestreepte, gebreide muts over het hoofd. Tegen een achtergrond
van fosforescerende dennen staat Smedje Smee en duwt een gouden
zwaard tegen het fonkelende harnas van de Franse tiran Chatillon die in het Frans
om genade krijst. Louis krijst ook en wordt getroost. Hij krijst weer als veel later
Chatillon, die je kunt herkennen als Fransman omdat hij een lelie op zijn jas draagt,
zijn bijl heft en die in Smedje Smee’s moeder slaat, zij had een bloedrode streep
over haar hals, zij had van bloed glinsterende handen waarmee ze wiekte. Krijsen.
Trappelen. Mama bedaart hem. Niet genoeg. Nooit genoeg. Nooit meer’ (p. 396).
Ingebed in het uitgesponnen portret van leraar Mussolini (versta Cyriel Coupé,
alias Anton van Wilderode) schetst Tom Lanoye in Kartonnen dozen (1991) een
(karikaturaal) beeld van diegenen die jaarlijks de ‘Metaalprocessie’ (versta de
IJzerbedevaart) bijwonen. Hij vertelt daarbij een aantal verhalen na ‘die de goedige
processiegangers vertelden aan kinderen die Pieter en Machteld heetten’ (p. 97).
Waarom Lanoye die namen noemt, hoeft geen betoog. Maar wat ze vertellen over
1302 is al evenzeer ontleend aan Consciences historische boek. ‘Ze vertelden aan
hun kinderen de verhalen door die zij zelf van hun ouders hadden gehoord: dat de
koningin van Frankrijk op bezoek kwam in het welvarende Brugge en dat ze vanaf
haar paard de rijkelijk uitgedoste matrones zag en dat ze uitriep: Parbleu! Ik dacht
dat ik de koningin was maar ik zie er hier een paar honderd. En dat een Vlaams
legertje van keuterboeren en wevers, beenhouwers en kloefkappers, in 1302 het
Tiecelijn, 18, 2005