deurlopende formatiewe assessering in skriftelike stelwerk in graad 5

3.3.3 Kritiese/emansipatoriese belang
Die doel van kritiese opvoedkundige wetenskap is om opvoedkundige veranderinge te
voorsien en in die proses as noodsaaklike stukrag te dien om opvoedkunde te verstaan.
Terwyl die klem in die praktiese belang op ‘n begrip van die omgewing fokus, verskuif die
fokus in die emansipatoriese belang na die verbetering van die samelewing, sodat regverdige
sosiale strukture gevestig kan word. Die kritiese/emansipatoriese belang skakel die element
van veralgemening grootliks uit en daarmee word die positiwistiese neiging, dat menslike
aksies voorspel kan word omdat dit deur ‘n algemene teorie onderskryf word, ook heeltemal
uitgewis.
In wese bevorder emansipatoriese aksienavorsing aksies wat transformasie vir die
bevordering van geregtigheid daarstel. Om die opvoeding te verstaan (met die doel om
opvoedkundige navorsing te doen) is dus ‘n moment in die veranderings- proses en nie die
einde nie. Die leerkrag moet ‘n begrip hê van wat hulle presies in hul praktyk pla. Dit is ‘n
tydstip in die veranderingsproses en nie die einde van die proses nie. In hierdie verband sê
Carr in Kemmis (1982:78):
… critical educational science has a view of reform that is participatory and
collaborative (rather than technical-managerial or practical-liberal); it is
guided by educational values and expresses a view of educational research as
critical analysis directed at practical transformation of the social and
educational structures of society.
In dié sin is kritiese opvoedkundige wetenskap nie navorsing oor of van opvoedkunde nie; dit
is navorsing in en vir opvoedkunde. Fay (1977:109) beskryf kritiese sosiale wetenskap so: “
… is clearly rooted in concrete social experience, for it is … explicitly conceived with the
purpose of overcoming felt dissatisfaction. Consequently, it names the people for whom it is
directed.” Fay sê verder dat dit hulle swaarkry analiseer en terselfdertyd werp dit lig op wat
hulle werklike behoeftes en begeertes is: “… it reveals the mechanisms in terms of which this
process operates and, in the light of changing social conditions which it describes” (Fay,
1977:109). Hy sê dat dit aan hulle ‘n vorm van aktiwiteit verskaf waarvolgens hulle kan
ingryp en die sosiale prosesse kan verander wat hulle so in hul klaskamerpraktyk dwarsboom.
Hy voer verder aan dat ‘n kritiese sosiale teorie uit die daaglikse probleme ontstaan of
ontwikkel en dit is so saamgestel om hierdie probleme aan te spreek en dit sodoende op te
los. Indien Fay se verklaringe van toepassing gemaak word op die opvoedkunde, bied dit dan
39