Read Book

Die dekolonialisasie van en post-koloniale uitdagings vir Botswana (1966-1976).
1. Inleiding
Hierdie seminaar handel oor die dekolonialisasie van Botswana en die historiese
uitdagings wat met die onafhanklikheidswording gepaardgegaan het gedurende die
eerste tien jaar van onafhanklikheid. Die gebied wat vandag as Botswana bekendstaan
het voorheen bekendgestaan as Bechuanaland. Vir die doeleindes van hierdie
seminaar gaan daar eerder van Botswana gebruikgemaak word as Bechuanaland. Dit
word gedoen om verwaring te vermy en omdat hierdie studie nie handel oor die
koloniale tydperk nie. Alhoewel daar ‘n subtiele verskil bestaan tussen die twee terme
was laasgenoemde amptelik iets van die verlede teen die 1960’s en onafhanklikheid –
wat die kern van hierdie bespreking behels.
Daar word gefokus op die oorgang van Botswana van ‘n Britse kolonie na ‘n
demokratiese land en die bepaalde uitdagings wat hierdie proses ingehou het. Daar
word ook gepoog om ‘n evaluasie van die proses te lewer. Die seminaar neem die
vorm aan van ‘n algemene besprekeing en dus word daar opsetlik weggeskram van ‘n
teoretiese bespreking. Daar word wel aan die begin ‘n kort bespreking gelewer oor
geografiese faktore waaraan die land gekenmerk word omdat hierdie faktore
onderliggend is aan die manier hoe elke land individueel bestuur word. Botswana
word as ‘n unieke land bestudeer wat geinterpreteer moet word teen ‘n veranderende
Afrika en wêreld. Die studie van Botswana geskied dus nie in isolasie nie. Die land se
status gedurende onafhanklikheid bied ‘n baie interessante perspektief op politieke
diplomasie wat ook hier bespreek sal word.
‘n Hele aantal historiese ontwikkelinge maak van Botswana ‘n interessante
gevallestudie in die soeke na ‘n beter begrip van Afrika-onafhanklikeheid as geheel.
Hieronder tel konstitutionele ontwikkelinge, die veranderende ekonomie en onderwys
maar net as enkeles. Die land was gekenmerk aan ‘n vreedsame oorgang van kolonie
na demokrasie, die ontstaan van ‘n nie-rassige samelewing asook ‘n sekere mate van
ekonomiese vooruitgang wat gelees moet word teen die agtergrond van politieke
stabiliteit. Die land was ook gekenmerk aan veelpartyverkiesings wat gereeld
plaasgevind het sonder geweld of intimidasie. Die land het dus oor ‘n ware
- 1 -

demokratiese kultuur beskik wat ‘n skaarste is in die Afrika kontinent. In hierdie
seminaar gaan daar gepoog word om hierdie ontwikkelinge vas te lê. Die vraag wat
dikwels na vore tree is was Botswana ‘n suksesverhaal? In hoe ‘n mate was die land
suksesvol? Was dit suksesvol in terme van Westerse- of Afrikastandaarde en kan daar
enigsens in hierdie rigting gepraat word? Met hierdie vrae in gedagte moet daar gekyk
word na die ontwikkelinge in hierdie land.
Gedagtig aan die gebeure elders in Afrika, militêre staatsgrepe, politieke
onstabiliteit, diktatorskap, armoede en burgeroorloë, kan daar verstaan word hoekom
Botswana deur die res van die wêreld as ‘n suksesverhaal beskou word. Omring deur
onderdrukte lande ten tye van onafhanklikheid en te midde van geweldige
ekonomiese uitdagings, het Botswana in 1966 die pad begin stap van ‘n demokrasie
en nooit van koers af gegaan nie. Seretse Khama, die inspirerende leier en eerste
President van onafhanklike Botswana, kom natuurlik ook ter sprake in die werk en
daar gaan gekyk word na sy rol as leier. Daar word ook ‘n bespreking aangetref van
die algemene politieke klimaat en dus kom ander leiersfigure ook ter sprake.
Natuurlik kan ‘n bespreking van hierdie aard nie net stop by die wat nie, daar moet
ook gekyk word na die “hoe?” en “hoekom?” Ekonomies word daar gekyk na die
veranderende ekonomie en die rol van die mynbousektor in ‘n poging om die
ekonomie beter te begryp. Die transformasie van die onderwysstelsel is ook belangrik
en word onafhanklik bespreek. Die stryd om die hart en siel van kiesers, die politiek,
was ‘n belangrike aspek van post-koloniale Botswana. Deur verantwoordelike
partypolitiek en goeie leierskap, het Botswana nie die pad gestap van byvoorbeeld hul
buurland Zimbabwe nie, maar regverdige verkiesings gehou. Daarom is dit
noodsaaklik om die politiek van die land te bespreek.
Soos wat reeds uit die titel duidelik blyk is die fokus in hierdie studie die eerste tien
jaar van onafhanklikheid, wat in die geval Botswana die periode 1966-1976 behels,
omdat hierdie seminaar historiese ontwikkeling probeer dokumenteer en nie soseer
moderne uitdagings nie. In die moderne era is die grootse uitdaging wat die land in
die gesig staar moontlik HIV/VIGS, asook die immer transformerende
wêreldekonomie. Wanneer dekolonialisasie in Afrika bespreek word en die
internasionale faktore wat daarmee gepaartgaan in ag geneem word, behels dit
- 2 -

hoofsaaklik die rol van die koloniale moondhede, Tweede Wêreldoorlog (1939-1945)
en die Koue Oorlog (1945-1989). In hierdie seminaar is dit veral die eersgenoemde
wat die sterkste figureer. Hoewel die Tweede-Wêreldoorlog sou bydra tot die
groeiende nasionalisme van Afrikane hou dit nie baie verband met die onderwerp
onder bespreking nie. Botswana was ook nie ‘n brandpunt wat betref Koue-
Oorlogaktiwiteite nie maar dit sou wel ‘n invloed hê op die land se diplomatieke
bande.
Die Koue Oorlog het plaasgevind te midde van Afrika se onafhanklikheidswording
en baie vryheidsoranisasies het hulself gedurende die tyd geaffilieer met òf die
Verenigde State van Amerika (VSA) òf die Unie van Sosialistiese Sowjetrepublieke
(USSR), wat gedurende die laat 1980’s ontbind het. In sommige gevalle het Afrika-
leiers bande gesmee met beide. Hierdie vryheidsbewegings was chronies op soek na
basisse binne Afrika. Vir Botswana, wat ten tye van onafhanklikheid omring was deur
state wat deur ‘n blanke minderheid regeer was, was dit ‘n groot uitdaging. Daar moes
besluit word of daar saamgewerk gaan word met vryheidsbewegings, en indien wel
tot hoe ‘n mate. Vir Botswana om betrokke te raak sou bepaalde gevolge inhou en
daarom was hierdie besluite so belangrik. Daar word ook gekyk na ander invloede op
Botswana vanaf die buiteland soos byvoorbeeld Brittanje en die weste se invloed
gedurende die post-koloniale era en hoe die regering hierdie lande benader het.
Tussendeur moes die regering ook werk aan die opbou en ontwikkeling van die land.
Waar Botswana sekere instellings by die koloniale moondheid geërf het, moes
andere van niks af op die been gebring word. Die skolestelsel van Brittanje, wat na
onafhanklikehid geïmplimenteer was, was nie voldoende om by die land se
veranderende ekonomie aan te pas nie en moes transformeer. Die kultuur van
demokrasie was ‘n nuwe manier van handel vir hierdie mense wat gewoond was aan
die tradisionele leiers en die koloniale administrasie. Die veranderende ekonomie het
beteken dat kulturele veranderige gevolg het en Botswana moes as ‘n land
funksioneer op ‘n demokratiese stelesel ten spyte daarvan dat die land in die sentrum
van wit dominansie en diskriminasie gestaan het. Al was dit so dat die eerste tien jaar
van demokrasie in Botswana nie vlekkeloos was nie, was dit wel so dat Botswana se
regering vir die res van die wêreld bewys het dat vooruitgang wel moontlik is. Om
- 3 -

hierdie rede is die verhaal van die dekolonialisasie van Botswana ‘n fassinerende stuk
geskiedenis.
2. ‘n Kort bespreking van Botswana se geografie
Botswana is ‘n baie droë land. Die landskap word veral gekenmerkend deur twee
geografiese verskynsels naamlik die Kalahari, ‘n semi-woestyn waarvan ‘n deel ook
te vind is in die Republiek van Suid-Afrika, en die waterryke Okavango-rivier wat in
die noordelike deel van die land te vind is. Die land was histories baie yl bevolk en
die huidige populasie was gedurende 2007 geskat op ongeveer 1,8 miljoen mense.
Ten spyte daarvan dat Botswana ongeveer die helfte die grote van Suid-Afrika is, is
Suid-Afrika se geraamde bevolking nagenoeg vyf-en-twintig keer groter as diè van
Botswana. Die grootste rede hiervoor blyk te wees die waterskaarste in Botswana. 1
Botswana beslaan ‘n oppervlakte van ongeveer 600 372 vierkante kilometer. Dit is
dus ‘n groot area. Die mees invloedrykste buurland van Botswana is Suid-Afrika. Die
land grens egter ook aan Namibië en Zimbabwe. Botswana beskik oor ‘n lae
bevolking en hierdie verskynsel, tesame met die gunstigde politieke klimaat, het oor
baie jare die gevolg gehad dat die ekonomie stabiel is. Die land beskik egter nie oor ‘n
komplekse ekonomie nie. Die grootste bronne waaroor die land beskik is
grondstowwe en die tradisionele ekonomie, wat hoofsaaklik bestaan uit landbou,
waarvan lewende hawe die belangrikste is. 2
3. Historiese agtergrond
3.1 Die koloniale era: Britse bewind in Botswana
Die verhaal van die koloniale nalatenskap is vandag bekend aan vele. Afrika as ‘n
geheel was binne ‘n historiese “oogwink” uitverkoop aan Europa wat veral op soek
was na bronne vir die “honger” industrieë oor die water, en die impak hiervan vorm
steeds die kern van menige gesprekke in die kontinent. Tog is die verhaal van elke
Afrikaland eiesoortig, ten spyte van die tendens wat duidelik uit die koloniale era na
1 Witness, 27.07.2007, p. 11.
2 Southern Africa today. Oktober 1990. p. 2.
- 4 -

vore getree het. Dit is ook so dat nie alle Afrika-lande so ‘n swak rekord het nie.
Botswana is een van ‘n uitgelese groep lande in Afrika wat nie in dieselfde asem
genoem kan word as baie van die ander lande in die kontinent nie.
Botswana se koloniale era het begin in 1885. In die suide het boere van die
aangrensende Zuid-Afrikaanche Republiek (Z.A.R.) toenemend begin om druk uit te
oefen op die mense van Botswana. Die Z.A.R. was op daardie staduim ‘n groot
rolspeler in die wêreldekonomie as gevolg van die ontdekking van goud. Dit was in
hierdie omstandighede dat die destydse leier leier van die Bamangwato, ‘n sterk
etniese groepering in die gebied, Britse ingryping aangevra het. Daardie leier was
Khama III en hierdie stap het die koloniale era in Botswana ingelui. 3
Botswana het later deel gevorm van wat bekend sou staan as die Hoë Kommissie
gebiede onder die Britse kroon en het ook ingesluit Swaziland en Lesotho (wat
bekend gestaan het as Basutoland). Al hierdie lande is deur die Britse Hoë-
Kommisaris bestuur. Dit het behels dat die administratiewe hoofstad van al hierdie
kolonies buite hul eie grense gelê het, naamlik in Mafeking (ook bekend as
Mafikeng). Dit het bepaalde implikasies ingehou, veral met betrekking tot die
uiteindelike onafhanklikheidswording van die drie gebiede. 4 Botswana was histories
in twee verdeel met die Molopo rivier in die suide wat die skeidslyn was. Dit wat
vandag as Botswana bekendstaan, was grootliks die gebied ten noorde van die rivier.
Intern het hierdie gebied ‘n hoë mate van onafhanklikheid geniet. ‘n Gedeelte van die
protektoraat het binne die grense van Suid-Afrika geval en was deel van ‘n
kroonkolonie. Om hierdie rede was dit bestuur vanaf Mafikeng. 5
Die historiese band met Brittanje, asook Botswana se historiese verweefdheid met
Suid-Afrika, wat op sy beurt weer deurweef is met dié van Brittanje, moet nooit uit
die oog verloor word in ‘n bespreking soos hierdie nie. Dit skep as’t ware ‘n driehoek
met Brittanje aan die bo-punt. Botswana was van meets af gewikkel in ‘n liefdes/haat
verhouding met Brittanje. Die beperkde betrokkenheid van Brittanje in Botswana het
3
Reuters, The new Africans. A guide to the contemporary history of emergent Africa and it’s leaders,
p. 17.
4
G. Arnold, Africa. A modern history,pp. 345-346.
5
The government of Botswana, “Gem of Africa. Botswana at a glance”,
, 2008.
- 5 -

daartoe gelei dat daar geen sprake was van grootskaalse ontwikkeling nie. Die Britte
was nooit daarin geïnteresseerd om Botswana te ontwikkel nie. Die land het op die
oog af nie veel gebied nie. Dit gekoppel met die feit dat Botswana moeilik bereikbaar
was het tot minimale Britse ingryping gelei. Ten spyte daarvan was die rol van
Brittanje belangrik om die redes soos uiteengesit in die voorafgaande paragraaf. 6
Die Britte het Botswana in twee dele verdeel waarvan die suidelike deel in 1885 tot
‘n kroonkolonie verklaar was. Die gebied is eers vanuit Vryburg regeer en dit het
gegeld vir die noordelike deel sowel as die suidelike deel, voordat dit later verskuif
het na Mafeking, wat later as Mafikeng bekend sou staan. 7 Die hoofstad van
Botswana sou egter soos die tyd aanstap vir die land ‘n groot uitdaging inhou, omdat
dit nie binne die grense van die land geleë was nie.
Die Britte het Botswana heelwaarskynlik op ‘n roekelose manier bestuur maar dit
het nie noemenswaardig verkil van die taktiek wat elders toegepas was, ook deur
ander Europeese moonthede, nie. Botswana het byvoorbeeld vir die grootste gedeelte
van die koloniale era nie oor ‘n wetgewende gesag beskik nie. Dit was eers in 1961,
vyf jaar voor algehele onafhanklikheid, dat so ‘n instelling op die been gebring is. Dit
het in effek beteken dat die burgers van die land in die figuurlike sin van die woord
geen stem gehad het nie. Dit is nodeloos om te sê dat hulle ook nie oor ‘n letterlike
stem beskik het nie. ‘n Swaard het ook gehang oor die sovereiniteit van die streek.
Gedurende die onderhandelinge wat die Uniewording van Suid-Afrika vooruitgeloop
het in 1910, is daar wetgewing uitgereik wat die uiteindelike inkorporasie van die Hoë
Kommissie gebiede by Suid-Afrika sou behels. Ook hier het Brittanje natuurlik ‘n rol
gespeel. Met die vertrek van Suid-Afrika uit die statebond onder Hendrik Verwoerd in
1961 was hierdie vrese egter finaal besweer. 8
6 A.J. Venter, Africa today, p. 252.
7 R.Dale, “Botswana’s relations with Bophuthatswana: The polics of ethnicity, legitimacy and
propinquity in South Africa” in Joernaal vir Eietydse Geskiedenis 17(2), Desember 1992, p. 3.
8 M. Cowder, Botswana and the survival of liberal democracy in Africa, soos gevind in P. Grifford en
W.M. Rogers (reds.), Decolonization and African independence. The transfers of power, 1960-1980,
pp. 462-463.
- 6 -

3.2 Die tradisionele ekonomie en politieke landskap van Botswana
Botswana was tradisioneel ‘n baie yl bevolkte land. Die 1964 sesnsus in daardie
land, wat twee jaar voor die eerste demokratiese verkiessing geneem was, toon aan
dat die hele bevolking bestaan het uit net ‘n raps oor die half-miljoen mense, naamlik
550 000. Die oorgrote meerderheid van hierdie mense, naamlik 535 275, was mense
van tradisionele swart afkoms. Die rede vir hierdie “klein” bevolking is redelik voor
die hand liggend. Botswana is doodeenvoudig nie daartoe in staat om groot getalle
mense te huisves nie. 9
Die ontdekking van goud in Suid-Afrika was, soos reeds gemeld, ‘n gebeurtenis
met internasionale reperkussies. Gedurende die eerste helfte van die 20ste eeu, asook
die laat 19de eeu, het duisende mense hulself bevind in die arbeidsintensiewe myne
van Suid-Afrika. Hierdie arbeiders het vanuit baie gebiede in Afrika na Suid-Afrika
gestroom, onder ander Tanzanië (voorheer Tanganyika) asook Botswana. Vir baie
mense was hierdie moontlikheid om in Suid-Afrika te werk ‘n uitkoms omdat handel
met Suid-Afrika de jure beperk en gekontroleer was. 10 Die hartklop van Botswana se
ekonomie was egter nie in die mynbouaktiwiteite van ‘n buurland te vind nie.
Alhoewel arbeiders ‘n groot rol gespeel het in die ekonomie van Botswana was daar
‘n ander sektor wat vir die meeste mense voorsien het en wat heel mootlik veroorsaak
het dat Botswana ten tye van onafhanklikheid ekonomies baie swaar gekry het.
Daardie sektor was die landbou.
Die 1964 sensus gee ook ‘n aanduiding van die verspreiding van die arbeidsmag.
Alhoewel ‘n sensus nie altyd kan roem op 100% akkuraatheid nie, word dit tog hier in
goeie geloof genoem. Volgens die syfers het Botswana oor ‘n werkersmag beskik van
282 997 gedurende 1964. Van hierdie werkers was 32 319 arbeiders in die myne van
Suid-Afrika. Die oorgrote meerderheid, 227 649 persone, het ‘n tradisionele bestaan
gevoer wat behels het landbou en jag. Laasgenoemde mag vreemd op die oor val maar
daar moet onthou word dat daar ‘n sterk tradisionele gemeenskap in die land nog
bestaan het op daardie staduim wat ingesluit het San. Die res van die werkersmag was
9 Reuters, p. 17.
10 M. Cowder, Africa under British and Belgian domination, 1935-45, in A. Mazuri en C. Wondji
(reds.), General history of Africa VIII. Africa since 1935, pp. 88-89.
- 7 -

dus in nywerhede en dies meer, wat ‘n aanduiding gee van die onderontwikkeldheid
van Botswana. Dit vertel ‘n verhaal van ‘n land sonder sterk instellings of
nywerhede. 11
Lanbou is gevolglik belangrik in die land, maar in Botswana is landbou ‘n baie
uitdagende sektor. Vanweë die droë klimaat is die land nie daartoe in staat om op
groot skaal gewasse voort te bring nie. Daar word egter gewasse op beperkte skaal
aangetref soos byvoorbeeld mielies, sonneblom en sorghum. Die grootste bron van
inkomste uit die landbousektor is in die vorm van lewende hawe en veral
beesboerdery. Daarom kan daar nie gesê word dat Botswana ‘n dinamiese landbou
sektor het nie. Die afhanklikheid van lewende hawe spruit uit die feit dat Botswana se
klimaat die beste aangepas is om hierdie vorm van landbou te onderhou. 12
Daar kan dus met ‘n redelike mate van sekerheid gemeld word dat Botswana nie ‘n
sterk ekonomie gehad het voor onafhanklikheid nie en daar kan ‘n aantal redes
hiervoor gevind word. Een van die faktore wat daartoe bygedra het dat Botswana ten
tye van onafhanklikheid ‘n swak ekonomie gehad het, is die feit dat die land nie oor
‘n kuslyn beskik nie. Botswana vorm deel uit van ‘n groot groep lande in Afrika wat
met hierdie uitdaging die mas moet opkom. Botswana se buurlande, Zambië en
Zimbabwe, beskik ook nie oor ‘n kuslyn nie en sit dus in dieselfde bootjie. Hierdie
stand van sake vorm ‘n patroon waar dit duidelik gesien kan word dat lande sonder ‘n
kuslyn histories gebreke gelei het. 13
Daar is reeds verwys na die beperkte rol van Brittanje gedurende die kolonaile era
met betrekking tot die ontwikkeling van Botswana en daar gaan dus nie verder daarop
uitgewei word nie. Een ander rede waarom Botswana voor en tydens onafhanklikheid
nie ‘n sterk ekonomie gehad het nie was ‘n faktor wat buite die beheer van die mense
van die land gelê het, naamlik die klimaat. Botswana word gekenmerk aan ‘n baie
droeë klimaat. Die klimaat beperk baie aktiwiteite soos die aanplant van gewasse op
groot skaal en intensiewe veeboerdery. Botswana se grootste bron van rykdom ten tye
11
E. Watters, Botswana: The roots of educational development and the roots of formal and informal
education, p. 21.
12
Witness, 27.07.2007, p. 11.
13 nd
I.L.L. Griffiths, The atlas of African affairs, 2 edition, p. 70.
- 8 -

van onafhanklikheid was beesboerdery wat volhoubaar was maar ook nie intensief
nie.
Botswana se tradisionele politieke bestel was dié van tradisionele leiers soos wat
ook elders in Afrika aangetref is voor die koloniale era. Tradisionele leiers het baie
regte gehad oor die administrasie van die land en enige poging om die land te
transformeer sou behels dat daar versigtig te werk gegaan sou moes word ten opsigte
van hierdie strukture. Die regering het egter suksesvol daarin geslaag om die
tradisionele gesag se rol te beperk. Na onafhanklikheid het die tradisionele gesag bly
voortbestaan maar daar is besef dat demokrasie stabiliteit sou bevorder vir al die
mense van die land. 14
4. Die onafhanklikheidswording van Botswana.
4.1 Konstitisionele 15 ontwikkelinge in die 1950’s en 1960’s.
Die eerste skommelinge wat plaasgevind het rondom die grondwet was gedurende
1958 toe belangegroepe binne Botswana voorgestel het dat Botswana ‘n eie
onafhanklike wetgewnde gesag benodig. Dit sou egter eers teen 1960 ‘n werklikheid
word. Die tradisionele liggame se invloed het egter stelselmatig begin verval en
Botswana het in die rigting begin beweeg van groter interne outonomiteit. Te midde
van druk op die stelsel het Seretse Khama deel gevorm van die proses en sou later op
die wetgewende en uitvoerende liggame dien.
Die administrasie van die kolonie het toenemend moeiliker geword soos die
klimaat van politieke handeling wêreldwyd verander het en transformasie was
onafwendbaar. Op die 21ste Desember 1960 het ‘n nuwe grondwet in werking getree
in Botswana. Hierdie grondwet het die totstandkoming van ‘n wetgewer behels en ook
die nuwe denkrigting dat Afrikane voortaan self verteenwoordigers sou kon kies wat
deel van hierdie wetgewer sou uitvorm. Hierdie liggaam was egter nie by magte om
eksterne sake te reël nie. Dit het ook nie beteken dat direkte verteenwoordiging na
14 A. Sillery, Botswana. A short political history, pp. 182-183.
15 Vir die doeleindes van hierdie studie gaan die term ‘konstitusie’ verder vervang word met
‘grondwet’. Dit word hier slegs gebruik om te verhoed dat die term ‘grondwet’ nie verkeerdelik as ‘n
wet aangaande grondsake verstaan word nie.
- 9 -

aanleiding van ‘n stemproses tot stand gekom het nie omdat die publiek slegs vir
bepaalde verteenwoordigers kon kies. Tradisionele leiers het deel gevorm van die
parlement maar was nie onderworpe aan ‘n stemproses nie. 16 John Maud, Hoë
Kommissaris van die Hoë Kommissaris Gebiede (1959-1963), was ‘n sleutelfiguur in
die totstandkoming van ‘n wetgewer en hy is gedurende sy termyn geloof vir sy
begrip van die unieke situasie in Botswana. 17
Die stelsel het broodnodige verteenwoordiging gebring maar was nie foutloos nie.
Die oogmerk op daardie staduim met betrekking tot die grondwet was om dit teen
1968 te hersien maar ontevredenheid in Botswana het die datum vervroeg na 1963.
Khama se politieke party was, anders as ander opposissiegroepe, meer gematig in hul
benadering en het heelwaarskynlik gehelp om by te dra tot die vreedsame oorgang
wat uiteindelik bespoedig sou word deur hierdie ontwikkelingge. Die land het
gevolglik op 1 Februarie 1963 interne onafhanklikheid verkry. Die koloniale regering
het gedurende 1962 ‘n verkiesing gehou maar hierdie verkiesing sou uiteindelik net
daartoe bydra dat die bestaande stelsel gediskrediteer word en uiteindelik het Suid-
Afrika gedurende Januarie 1963 begin om die grense van Botswana amptelik as ‘n
oorgang van een onafhanklike land na ‘n volgende te erken. Die Bechuanaland
People’s Party (B.P.P.) het gedurende hierdie tyd in twee geskeur en die leiers van die
drie partye het gedurende Julie 1963 begin onderhandel vir ‘n nuwe grondwet.
Hierdie onderhandeling het plaasgevind in Lobatse en daar is uiteindelik besluit op ‘n
proses wat universele stemreg sou behels. Hierdie grondwet sou egter net as ‘n
tydelike grondwet dien tot en wyl die eerste demokratiese verkiessing sou plaasvind. 18
4.2 Die rol van politieke partye en die tradisionele gesag
Politieke partye se rol in die hele proses is miskien die hartklop van die vreedsame
oorgang. Die eerste belangrike politieke party wat in Botswana tot stand gekom het
was die B.P.P. Hierdie party was nie baie suksesvol in hul veldtogte nie. Toe die
wetgewer in 1961 tot stand gekom het, het die B.P.P. futiel gepoog om die proses te
verhinder. Die afwesigheid van genoegsame veteenwoordiging binne die wetgewer
16
S.M. Gabatshwane, Seretse Khama and Botswana, p.21
17
Ibid., p. 19.
18
W. Mbanga en T. Mbanga, Seretse and Ruth, pp. 350-352.
- 10 -

was waarskynlik die grootste faktor wat tot die ontevredenheid bygedra het. Die party
kan as ‘n vêr linkse party beskryf word maar dit was op geen stadium militant nie. 19
Die ontstaan van die B.P.P. was opgevolg deur die ontstaan van die Botswana
Democratic Party (B.D.P.) wat ook gedurende 1961 tot stand gekom het. Die party
was gestig naby Gabarone, wat later die hoofstad van demokratiese Botswana sou
word, en Seretse Khama was die President van die nuutgestigde party. Ruth Williams
was ook betrokke by die aktiwiteite wat tot die stigting van die party gelei het. Die
leier van die B.P.P., Phillip Matante, het die totstandkoming van die meer gematigde
B.D.P. sterk gekritiseer. Khama is veral gekritiseer. Sy vermoë om die land te regeer
het onder skoot gekom vanweë die feit dat hy nie gehuiwer het om saam met die
koloniale admininstrasie saam te werk nie asook sy huwelik met iemand van Europese
afkoms. Nietemin was die ontstaan van die B.D.P. opnuut ‘n keerpunt in die
geskiedenis van die land. 20
Die B.D.P. was uiteindelik die belangrikste party in die politiek van Botswana. Die
party het met reëlmaat die verkiesings in die land gewen, verkiesings wat beskou was
as regverdig. Gedurende die laaste verskiesing van die typerk onder bespreking het
die B.D.P. 27 van die wetgewer se 32 setels gewen wat aandui dat die regering gewild
was by kiessers. Gedurende hierdie tyd het daar ook ‘n tekort aan olie ontstaan
vanweë die sterk stygings in internasionale oliepryse. Vrese het ontstaan dat die land
se ontginning van minerale daardeur geraak sou word maar president Khama kon
daarin slaag om ‘n ooreenkoms met Saudi Arabië aan te knoop en daardeur die
afhanklikheid op Suid-Afrika se reserwes vry te spring. 21
Die rol van die tradisionele gesag sou egter steeds ‘n faktor bly in die nuutgestigde
demokrasie. Daar was soms deur die tradisionele leiers gevoel dat dat die regering hul
posisie misbruik het en dan was daar ‘n teenreaksie van die tradisionele gesag. In
Botswana was die tradisionele leiers egter na onafhanklikheid gesien as dienaars van
die gemeenskap. Tradisionele leiers kon nie tot die politiek toetree nie behalwe
wanneer daar, soos in die geval van Seretse Khama, van hul tradisionele posisies
19 Ibid., p. 346.
20 Ibid., p. 350-352.
21 Arnold, p. 415.
- 11 -

afstand gedoen is. Dit het het dan ook van tyd tot tyd gebeur maar tradisionele leiers
het gesukkel om op groot skaal die politiek van die land te penetreer. 22
4.3 Die oorgang
Botswana se oorgang van kolonie na onafhanklike staat was vir al die regte redes
indrukwekkend. Dit was nie ‘n bloeddorstige oorgang soos wat aangetref was elders
in Afrika nie. Leiers soos Jean-Bredel Bokassa van die Senraal-Afrikaanse Republiek
en Idi Amin van Uganda het byvoorbeeld met militêre ingryping aan bewind gekom.
Die oorgang in Botswana sou nie hieraan gekenmerk word nie, en ook nie aan die
tipiese swier en spandabelrigheid van ander Afrika-lande wat hul onafhanklikheid
gevier het met ‘n onverskillige geneigdheid tot oordrewe feesvieringe nie. 23
Dit was in der waarheid nie eers ‘n indrukwekkende oorgang nie, maar wat gesag
afgedwing het, was die vreedsaamheid en skynbare toegewydheidheid wat die nuwe
staat uitgestraal het. Ten tye van onafhanklikheid was die land alreeds in beheer van
interne sake en die B.D.P. was die regerende party asook die belangrikste rolspeler by
die organisering van die seremonie. Die ou simbole is vervang deur nuwes, soos
byvoorbeeld ‘n nuwe vlag. Die nuwe volkslied is geskryf deur ‘n lid van die
opposisie, wat miskien illustreer wat die gees van samewerking was deur op
simboliese manier saam te werk. Op 30 September 1966 is Seretse Khama ingesweer
as die eerste President van die onafhanklike staat Botswana. Die feesvieringe wat die
seremonie vooruitgeloop het is deur weersomstandighede gedemper. 24
Vir die doel van ‘n eie administrasie moes ‘n aantal dinge gebeur. Die land het nie
oor ‘n hoofstad binne die grense van die land beskik nie en daar moes gevolglik ‘n
nuwe area gekies word vir hierdie doel. Die nuwe hoofstad moes dus ook opgebou
word van niks af. Die nuwe hoofstad was Gabarone, wat nie te ver van Mafikeng
geleë is nie. Gabarone moes voorsien word van ‘n hele nuwe infrastruktuur wat
22 To the point, 22.09.1978, p. 41.
23 Arnold, pp. 369-370.
24 T. Tlou, N. Parsons en W. Henderson, Seretse Khama. 1921-80. p. 251.
- 12 -

ingesluit het ‘n nuwe universiteit omdat Botswana ook nie oor so ‘n instelling beskik
het nie. 25
5. Die uitdagings vir Botswana as onafhanklike staat en die regering se pogings tot die
bestuur van Botswana
5.1 Die uitdaging van onderwys
Alhoewel daar nie hier te veel klem geplaas gaan word op die koloniale
nalatenskap nie, is dit interessant om op die volgende te let. Die regering het
nagenoeg 320 000 Britse pond in 1960 aan onderwys in die land bestee waarvan die
verspreiding so swak was, dat die klein blanke bevolking van die land gemiddeld
134,2 pond per skolier daardie jaar ontvang het, teenoor die gemiddelde 7,4 pond per
skolier vir nie-blankes. 26 Die onderwysstelsel was dus nie na wense in die land nie en
moes getransformeer word. In Botswana het hierdie proses egter ietwat ontspoor
gedurende die eerste tien jaar van onafhanklikeid, moontlik omdat die land nie
ervaring gehad het in hierdie verband nie.
Uit die bogenoemde is dit duidelik dat daar geen sprake was van ‘n kultuur van
investering in menslike ontwikkeling in Botswana nie. Brittanje het in der waarheid ‘n
rassistiese houding in hierdie verband aangeneem soos blyk uit die volgende:
“Educationally, the Batswana are probably more backward than any other people in
Africa...they are challenged only by the Swazi.” 27 Gevolglik kan daar gesê word dat
die nuwe regering voor ‘n groot uitdaging te staan gekom het.
Dit is interessant om daarop te let dat Botswana se skolestelsel vir baie lank geskoei
was op die model van Suid-Afrika. Dit het basies behels dat dieselfde vakke en
kurrikulum gevolg was as wat aangetref was in die skole van Suid-Afrika. Hierdie
toedrag van sake het verander in 1962 toe die departement van onderwys in die land
die Britse model oorgeneem het. 28 Die uiteinde van Botswana se stelsel gedurende die
25
Post, 07.01.1979, p. 4.
26
Arnold,p. 346.
27
Ibid.
28
Gabatshwane,p. 40.
- 13 -

eerste tien jaar van demokrasie sou egter rampspoedig wees en die poging om goeie
onderring aan die mense in die land te voorsien het ontspoor.
Die regering het ‘n poging aangewend om die onderwys te transformeer en die
kurrikulum is aangepas drie jaar na onafhanklikheid. Die verandering wat benodig
was, was egter nie net een van prosedure nie maar ook van denkwyse. Die kurrikulum
was vol van tekortkomminge. Uit ‘n verslag van UNESCO (United Nations
Educational, Scientific and Cultural) gedurende 1977, elf jaar na onafhanklikheid,
word daar kommer uitgespreek hieroor. Die probleem met die stelsel in Botswana was
dat dit nie gelei het tot grootskaalse ontwikkeling van kritiese vaardighede nie.
Diverse ontwikkelinge op industireële gebied en die transformasie van die landbou
was van die faktore wat gelei het tot die akute tekort aan vaardighede. Daar was ook
‘n geweldige tekort aan wiskundige vaardighede. Gedurende 1967 was skoliere in die
primêre groep eenvoudig oorgeplaas na die daaropvolgende standerds in ‘n poging
om herhaaldelike opeenhoping van skoliere in ‘n bepaalde standerd teen te werk. Daar
was ook die probleem dat talle skoliere doodeenvoudig hul skoolopleiding gestaak
het. 29
Soos wat dikwels die geval is, was dit veral skole wat in onderontwikkelde gebiede
bestaan het wat die swaarste getrek het. Hierdie skole was verafgeleë en nie opsigtelik
nie, sodat dit maklik die dag-tot-dag administrasie van die land kon ontglip. Die
leerkragte van sulke skole moes onder baie moeilike omstandighede hul werk doen en
dit was dikwels die geval dat ondergeskoolde of ongeskoolde onderwysers op die
platteland te vind was. Hierdie skole het ook gebukgegaan onder ‘n tekort aan
toerusting en fasiliteite. 30 Alhowel hierdie toedrag van sake in Botswana tot baie
gebreke gelei het was dit nie altyd die geval nie en daar kan tereg gevra word hoe dit
gekom het dat die land se skolestelsels so agteruitgegaan het.
Botswana se historiese grootste invloed op die gebied van onderwys was die
sendelinge wat reeds lank voor onafhanklikheid in die land teenwoordig was. Die
verwerping van hierdie stelsels was miskien ‘n ideologiese skuif maar dit sou
29 UNESCO, Education and the socio-economic environment – recent developments in Botswana, p. 8.
30 N.M. Campbell en J. Abbot, “Botswana’s primary school system: A spatial analysis”, in Education
for Kagisano, Report of the national commission on education,pp. 6-23.
- 14 -

uiteindelik die land baie skade berokken. Dit is ironies dat in die geval van Botswana,
net soos elders in Afrika, kolonialisme in sekere opsigte ‘n mate van stabiliteit en
vooruitgang gebring het wat na die vertrek van die koloniale moondhede nie langer
moontlik was nie. Die sendelinge was verantwoordelik vir skoliere wat op ‘n redelike
hoë standaard was en daar kan geargumenteer word dat daar dikwels in Afrika tydens
die post-koloniale era miskien te veel klem daarop gelê was om alle stelsels voor die
voet te verander. Verandering in Afrika het dikwels plaasgevind ter wille van
verandering en nie noodwendig ter wille van menslike vooruitgang nie. Die stelsels
van sendelinge was uiteindelik verantwoordelik vir die beste onderwys wat baie
mense van Botswana ooit ontvang het. 31
5.2 Botswana se beeld in die internasionale arena: diplomatieke bande en die
veroordeling van apartheid
Botswana se verbintenis met Suid-Afrika strek baie verder as die geografiese
ligging van die twee lande. Daar is reeds verwys na die historiese afhanklikheid van
duisende werkers op Suid-Afrika se myne en die ooreenkoms in terme van klimaat
soos byvoorbeeld die Kalahari. Suid-Afrika en Botswana deel ook ‘n kulturele
ervaring in die sin dat dat daar baie persone bestaan binne Suid-Afrika wat
familiebande het met persone in Botswana. Die werkers in Suid-Afrika se myne het
dus bande met Botswana. Dit beteken dat daar dikwels op ‘n baie persoonlike vlak ‘n
konneksie bestaan tussen burgers van die twee lande. 32 Hierdie ooreenkomste het
egter min getel vir die regerings van die twee lande wat op ideologiese vlak nie veel
in gemeen gehad het nie.
Die uitdaging van diplomatieke verhoudinge was groot. Dit was in der waarheid
een van die eerste belangrike uitdagings waarmee die nuutverkose president Khama
gekonfronteer is. Kort na onafhanklikheid is vryheidsvegters van die A.N.C. binne die
grense van Botswana aangtref. 33 Die polisie van Botswana het spoedig beheer geneem
oor hierdie vryheidsvegters maar President Khama en die kabinet was onseker en
31
J.D. Hargreaves. Decoloniliasation in Africa, p. 206.
32
Arnold,pp. 411-412.
33
Die African National Congress (A.N.C.) en die Zimbabwe African National Union (ZANU) was
twee vryheidsbewegings van onderskeidelik Suid-Afrika en Zimbabwe. Laasgenoemde het op daardie
staduim nog bekendgestaan as Rhodesië.
- 15 -

verdeeld oor hoe om die situasie te hanteer. Een opsie sou wees om die
aangehoudenis te oorhandig aan die R.S.A. Khama het egter hierteen besluit. Dit sou
die regering van Botswana baie ongewild gemaak het indien daar besluit was om die
gevangenisse te oorhandig aan die R.S.A., maar Khama het dit egter duidelik gemaak
dat sy land ‘n onafhanklike staat is wat openlik met militante vryheidsstryde kan
assosieer nie. 34
Hierdie gebeurtenis, so vroeg in die tydperk van onafhanklike Botswana se verlede,
sou simbolies raak van hoe die land se diplomatieke bande sou werk. Die leierskap
van die land was vasgevang tussen hul verantwoordelikheid teenoor ander
Afrikalande wat steeds onder die invloed van magtige Europese moondhede of
diskriminatiewe onderdrukking geval het, en hul eie sowereineteit en belange wat bots
met ‘n openhartige ondersteuning van die stryd teen kolonialisme en magsvergrype.
Botswana se leiers is egter gekenmerk aan hul matigheid en dit het bygedra tot
redelike stabile diplomatieke verhoudinge.
Die nuwe leiers is dus vroeg gekonfronteer met die probleme in die streek maar het
geweier om formeel kant te kies. Ten tye van sy eerste toespraak voor die nasionale
vergadering op 6 Oktober 1966, het Khama vuriglik gewaarsku dat Botswana nie sal
dien as ‘n basis vir vryheidsvegters nie. Die grootste oorweging vir Khama was om
nie emosionele besluite te neem in sake wat in landsbelang is nie. Volgens Khama
was emosionele wensdenkery ongesond omdat dit rasionele besluitneming kan
verhoed. Khama had reg. Sy besluit was moontlik gemotiveer deur die behoefte na
stabilitiet in Botswana en die bedreiging van die onstabiele Suid-Afrika. 35
Dit was egter nie net die verhoudinge tussen Suid-Afrika en Botswana wat
problematies was nie. Botswana se diplomatieke verhoudinge met Zimbabwe, wat
gedurende die tyd as Rhodesië bekendgestaan het, was ook gespanne. Ongeveer ‘n
jaar voor die onafhanklikheidswording van Botswana het ‘n minderheidsgroep in
Zimbabwe onder die leierskap van Ian Smith op 11 November 1965 hulself
onafhanklik verklaar. Omdat hierdie regering nie wettig was nie, net soos in die geval
34 Tlou, Parsons en Henderson, pp. 246-255.
35 Ibid.
- 16 -

van Suid-Afrika, het daar spanning ontstaan in die hele streek van Suider-Afrika en
daar sou ook uiteindelik ‘n vryheidstryd wees in Zimbabwe. 36
Die ongesonde politieke klimaat word goed geillustreer deur die ontevredenheid
oor die administrasie van ‘n spoorlyn. Botswana was, selfs voor onafhanklikheid,
struktureel baie afhanklik van die spoorlyn van ongeveer 600 km, wat gestrek het van
Ramathlabama in die suide tot by Ramaquabana in die noorde. Hierdie lyn was eers
deur Suid-Afrika geadministreer maar as gevolg van die onafhanklikheidswording
van Botswana het hierdie verbintenis tot ‘n einde gekom. Hierna sou Zimbabwe se
regering die spoorlyn administreer maar dit was nie die ideale situasie vir die regering
nie. Dit was nie moontlik op daardie staduim om direk te ry van Zimbabwe na Suid-
Afrika per trein nie. Beitbrug is eers in 1974 geopen. ‘n Reis sou behels van Suid-
Afrika se perspektief dat die reisiger nie minder as drie internasionale grense oor te
steek nie want die nuutgestigde Boputhatswana is deur Suid-Afrika as onafhanklik
beskou. Hierdie feit illustreer hoe verdeeld die streek op daardie staduim was. 37
Die skommelinge in die buurlande van Botswana het ‘n groot impak gehad op die
gebied. Gedurende die 1970’s het groot getalle vlugtelinge na Botswana gevlug.
Hierdie vlugtelinge was grootliks vanuit Suid-Afrika, wat as gevolg van apartheid al
hoe meer in onguns verval het by die mense van Suid-Afrika en die internasionale
gemeenskap. Botswana se beleid van nie-rassigheid het die land baie gewild gemaak,
maar die verhouding tussen Pretoria en Gabarone was problematies. Alhoewel
Botswana dus bygedra het tot die vryheidsstryde in Suid-Afrika en Zimbabwe, was dit
nie aktief betrokke by oorlog nie. Die South African Development Community
(SADCC), was byvoorbeeld gekenmerk aan die werk van Botswana, waar
ekonomiese onafhanklikheid van Suider-Afrika lande van Suid-Afrika probeer
bevorder was. SADCC is egter eers gestig na die tydperk onder bespreking, in 1980,
maar dit illustreer hier die manier waarop die regering van Botswana eerder probeer
fokus het op wetlike en diplomatieke wyses om die uitdagings van die streek probeer
aanpak. 38
36 Dale, pp. 6-7.
37 Ibid.
38 Eyes on Africa, “Botswana history and safari information”, < http://www.eyesonafrica.net?africansafari-botswana/botswana-info.htm>,
02.09.2008.
- 17 -

Botswana se sterk bande met Suid-Afrika was problematies in verskeie opsigte. Dit
het daartoe bygedra dat Botswana se opsies baie beprek was. Indien die stabiliteit van
Suid-Afrika in gedrang was, sou dit moontlik ook bepaalde gevolge vir Botswana
inhou. Hierdie vrese het wel bestaan en is gedokumenteer. Suid-Afrika se beleid van
apartheid was die grootste bedreiging in terme van die streek se stabiliteit. Onder
apartheid is daar dikwels sanksies teen Suid-Afrika ingestel. Dit het beteken dat
handel ingekort is en dit het bepaalde gevolge vir Suider-Afrika ingehou. 39
Botswana se neutraliteit in terme van vryheidsstryde sou uiteindelik net tyd wen vir
die land. Suid-Afrika, wat gewikkel was in wat beskou was as ‘n stryd teen
Kommunisme, sou uiteindelik in al die lidlande van SADCC aanvalle loods om
vyandige groepe teen te werk wat in die lande gestasioneer was. Botswana se
aandrang op sovereiniteit het egter miskien tot ‘n mate die land beskerm teen
grootskaalse oorlog maar in die langtermyn kon dit nie die konflik vryspring nie. 40
Die regering van Botswana was egter nooit afgeskrik nie. Dit het voortgegaan om
apartheid te veroordeel. Op ‘n konferensie gedurende Maart 1970 van die BDP het
Khama daarteen gewaarsku om openlik vyhandig te wees teenoor Suid-Afrika. Dit
was volgens Khama belangrik omdat dit die onafhanklikheid van Botswana sou
verseker. Botswana se lidmaatskap van die Verenigde Nasies 41 en die Organisasie vir
Afrika Eenheid 42 het egter vir die land die geleentheid gebied om op ‘nde jure manier
apartheid te opponeer as deel van die internasionale gemeenskap deur die resolusies
teen Suid-Afrika te ondersteun en op daardie manier apartheid teen te staan. Die
geleentheid was verwelkom deur die regering. 43
In die geheel gesien was Botswana se diplomatieke bande egter baie gesond
gedurende die eerste tien jaar van demokrasie. Die feit dat die land demokraties
bestuur was het waarskynlik die meeste hiertoe bygedra. Botswana het op geen
staduim ‘n kommunistiese of selfs sosialistiese rigting ingeslaan soos wat die geval
39 Evening Post, 30.10.1979, p. 8.
40 Arnold, p. 711.
41 Ook bekend as die OAU. Die liggaam is gestig gedurende 1963 om Afrika-eenheid te bevorder. In
2002 het die naam verander na die Afrika Unie (AU).
42 Die Verenigde Nasies was gesitg na afloop van die Tweede Wêreldoorlog(1939-1945) Die VN was
gestig met die oog op die voorkoming van internasionale konflik.
43 Die Republikein, 14.07.1980, p. 6.
- 18 -

was met hul buurland Angola nie. Op ‘n baie simboliese wyse het Seretse Khama
Brittanje bedank tydens die onafhanklikheidsvieringe vir die beskerming wat die
mense van Botswana onder die Britse kroon geniet het. Op hierdie geleentheid spreek
hy ook die hoop uit dat bande tussen die twee lande sal voortbestaan. 44
5.3 Die veranderende ekonomie van Botswana
5.3.1 Die toename in migrasie na stedelike gebiede en ontwikkelings op die gebied
van mynbou
‘n Interessante ontwikkeling in Botswana gedurende die post-koloniale era was die
transformasie van die ekonomie. Alhoewel die tradisionele lewenswyse nie vervang
was met ‘n nuwe geindusrialiseerde samelewing nie, was daar sedert die 1960’s ‘n
12,3% toename in migrasie na stedelike gebiede deur die hele bevolking. Waar daar
so ‘n drastiese toename in verstedeliking is, lei dit gewoonlik tot groot probleme in
terme van behuising en Botswana was geen uitsondering nie. Werkloosheid was ook
‘n groot kopseer en het heelmoontlik bygedra tot groeiende dislojaliteit teenoor die
owerhede, maar ten spyte hiervan was politieke stabiliteit deurlopend aan die orde van
die dag. 45
Die verstedeliking van die bevolking in Botswana moet gelees word teen die
agtergrond van ‘n veranderende ekonomie. Botswana het histories in terme van
mynbou nie oor ‘n groot sektor beskik nie. Dit het in kort neergekom op ‘n lae
produksie van enkele grondstowwe. ‘n Verandering het egter na vore getree met die
ontdekking van koper en nikel in 1967, slegs ‘n jaar na die amptelike
onafhanklikheidswording. Wat daarop gevolg het was die ontdekking van diamante in
die omgewing van Orapa. Hierdie ontdekking sou uiteindelik die gang van die
geskiedenis in die land verander omdat dit so ‘n indrukwekkende ryk bron van
diamante was. 46
44 A. Sillery, Botswana. A short political history, pp. 160-165.
45 P. Nugent, Africa since independence. A comparitive history,p. 426.
46 Venter, p. 254.
- 19 -

Botswana se ekonomie sou uiteindelik net so drasties transformeer as wat die land
se politieke stelsel gedoen het. Teen 1971 is diamante op groot skaal ontgin en
verdere ontdekkings het gevolg in die mynbousektor. Daar word bereken dat mynbou
uiteindelik daartoe gelei het dat 90% van die land se uitvoerproduk afkomstig was
vanuit hierdie sektor. Teen 1980 was Botswana die 10de grootse uitvoerder van
mynbouprodukte in die hele kontinent van Afrika. Dit het baie voordele ingehou vir
Botswana maar dit het ongelukkig daartoe gelei dat die ekonomie van Botswana
hoofsaaklik gewentel het rondom een sektor en dus baie beperk was. 47
Die mynbou in Botswana het, net soos in die geval van die ontdekking van goud in
Suid-Afrika bykans ‘n eeu tevore, groot internasionale belangstelling ontlok. Dit was
nie moontlik vir die regering van Botswana om op eie houtjie die infrastruktuur te
ontwikkel om grondstowwe te delf nie en om hierdie rede moes die internasionale
gemeenskap inspring. ‘n Koper-en-nikkelmyn by Selebi-Pikwe was byvoorbeeld
gefinansier deur ‘n lening van die wêreldbank ter waarde van 25 miljoen Amerikaanse
dollar. Daar is pogings aangewend om Suid-Afrikaanse organisasies te verhoed om
aandele te verkry in die myne van Botswana. Anglo-America, die organisasie van die
mynmagnaat Harry Oppenheimer, het egter daarin geslaag om ‘n groot aandeel te
verkry in die diamantmynbedryf. 48
Verdere ontwikkelings het gevolg. By Palapye is daar steenkool ontdek. Hierdie
bron van steenkool was uniek in die opsig dat dit die grootste van sy soort was in die
hele streek van Suider-Afrika. Die diamantmyn naby Orapa is geopen op 26 Mei
1972. Ten spyte van al hierdie ontwikkelings het die mense van Botswana dikwels
aan die kortste end getrek wat betref ekonomiese vooruitgang. Slegs 15% van die
inkomste uit die koper-en nikkelmyne het uiteindelik in die geldkas van die regering
beland. Hierdie inkomste, moet daar ook bygesê word, was nie direk uit die winste nie
maar dividende wat verdien is op aandele in die myne. Die buitelanders, wat die
kennis van mynbou asook die finansieële bronne na die land gebring het, sou
uiteindelik met die grootste gedeelte van die winste wegstap. 49
47 Griffiths, p. 147.
48 Arnold,p. 413.
49 Ibid.,pp. 413-414.
- 20 -

Nie al die nuwe ontdekkings was ewe rooskleurig nie. In 1969 is daar begin om ‘n
nuwe bron van koper te ontwikkel by wat later bekend sou staan as Selebi-Pikwe. ‘n
hele nuwe infrastruktuur en gemeenskap het uit die gebeure gevolg, onder andere ‘n
kragstasie en ‘n dam. Die streek het oor ‘n goeie bron van water beskik. 50 Die
verwagtinge was baie hoog. Baie persone het belê in die nuwe myn en daar is baie
gedoen om die nodige toerusting te bekom. Anglo-American was ook hier een van die
groot rolspelers. Die program kon egter nooit behoorlik op die been kom nie en
belegers moes die spit afbyt. Die myn het voortgegaan om verliesse te toon en was
teen Augustus 1984 446,2 miljoen Britse pond in die rooi. 51
5.3.2 Die ontwikkelings op die gebied van landbou en die uitdaging van verskillende
ekonomiese klasse in terme van sosiale ontwikkeling
Landbou is ‘n uitdagende en immer omstrede sektor van baie lande se ekonomieë.
Vir diegene wat sonder bronne of die nodige vaardighede moet klaarkom is die
landbou nie ‘n vriendelike sektor nie. In Botswana het die rol van die landbou
gedurende die post-koloniale era ‘n wending geneem.
Landbou in Botswana het steeds een van die belangrikste sektore gebly. Wat egter
gebeur het met al die ontwikkelings op die gebied van mynbou was dat die rol van
landbou ietwat verskans het. In terme van die Bruto Binnelandse Produk (BDP), was
landbou sedert die ontwikkelings op die gebied van mynbou nie meer die grootst
esektor nie. Die land was in die tyd ook geteister deur droogtes wat bygedra het tot
die situasie. Teen 1974 het die getal lewende hawe afgeneem en ‘n laagtepunt van 1,8
miljoen in getalle bereik. Die probleem het geskied te midde van groeiende getalle
mense wat migreer na die stede, maar ten spyte van die verskynsel was ‘n groot getal
persone steeds afhanklik van die landbou omdat dit as primêre bron van voedsel
gedien het. 52
Die regering het egter baie gedoen om die groeiende tekortkomminge van die land
te beveg. So was daar byvoorbeeld ‘n program gestig wat dit ten doel het om die land
50 Sillery, pp. 171-172.
51 The Sunday star. 07.12.1984. p. 4.
52 Sillery, pp. 178-183.
- 21 -

op elke sektor te ontwikkel. Dit het bekendgestaan as die National Development Plan
van 1970-1975. Die program is geloods om menslike ontwikkeling in die land te
bevorder. Dit was nie ‘n vooropgestelde en vooruitbeplande program nie. Die
regering het die inisiatief geneem om dit op gereelde basis aan te pas soos die
omstandighede verander. 53
5.3.3 Die uitdagings op die gebied van nywerhede
Industrieël het Botswana altyd swaargekry maar dit was veral na die ekonomiese
ontwikkelings in Suid-Afrika wat die nywerhede in Botswana onder druk gekom het.
Vanweë die lae frekwensie van investering deur die koloniale moondheid, soos vroeër
gemeld, het die land gebukgegaan onder ‘n akute tekort aan nywerhede en
infrastruktuur. Die uitgangspunt van die regering was van meet af aan dat Botswana
nie ‘n industrieële land is nie en dat die landbou se rol in die ekonomie van die land
onontbeerlik is vir ekonomiese vooruitgang. Hoekom die regering hierdie houding
ingeneem het is onseker, moontlik omdat daar gevoel was dat die land nie oor die
nodige infrasruktuur en kundigheid beskik het nie. Die bekendste nywerhede in die
land was bemoeid met die vervaardiging van blikkieskos, klere en meubels. Die
afsetpunte van hierdie produkte bied ‘n interessante blik op die nywerheidsektor in eie
reg omdat dit ietwat omstrede was. 54
Die daarstelling van nywerhede was een van die maniere waarop die regering van
Botswana gepoog het om minder afhanklik te word van Suid-Afrika asook van die res
van die internasionale gemeenskap. Hierdie stap is vergemaklik deur die land se
minerale rykdom. In 1966 was Botswana se bruto binnelandse produk slegs R140
miljoen. Teen 1977 het hierdie syfer meer as verdubbel en het dit R299 miljoen
beloop. Alhoewel mynbou daartoe gelei het dat Botswana, soos baie ander Afrika-
lande, hoofsaaklik van een sektor afhanklik was vir hul inkomste, het Botswana se
minerale rykdom die land baie geleenthede gebied wat voorheen nie moontlik was
nie. Een van die geleenthede was die skep van nywerhede. 55 Hierdie nywerhede was
53 Ibid.
54 Arnold,p. 414.
55 Daily Dispatch, 22.12.1978, p.16.
- 22 -

nie baie groot nie maar dit was wel tot so ‘n mate dat dit gevaar ingehou het vir Suid-
Afrika.
Nadat Botswana onafhanklik geword het, het die vrees begin ontstaan dat
Botswana, tesame met Lesotho en Swaziland, ‘n gevaar kan inhou vir die ekonomie
van Suid-Afrika. Daar is gevrees dat markte onder druk sou kom in Suid-Afrika
vanweë die moontlikheid van goedkoop vervaardigde produkte uit hierdie lande. Die
regering van Suid-Afrika het hierop gereageer deur wetgewing deur te voer in 1969
wat vrye handel tussen Suid-Afrika en die bogenoemde drie lande te beperk. 56
Alhoewel hierdie stap as selfsugtug beskou kan word, het dit in effek beteken dat
Suid-Afrika die burgers van sy eie land ekonomies beskerm het, en kan dit nie as ‘n
misstap beskou word nie. Suid-Afrika het bloot eie belange beskerm.
Vir die nywerheidsektor van Botswana was dit egter ‘n kopseer. Suid-Afrika was
op daardie staduim, net soos tans, een van die sterkste lande in Afrika in terme van
ekonomie en die markte van Suid-Afrika kon deurslaggewend bygedra het tot
ontwikkeling van nywerhede in Botswana. Handel het egter nooit tot stilstand gekom
tussen die twee lande nie. Uit ‘n steekproef van 72 nywerhede in Botswana in die
mid-1970’s is bevind dat 26 van hierdie nywerhede se grootse afsetpunt in Suid-
Afrika geleë was. Die vermoede bestaan dat die da facto afhanklikheid van Botswana
se nywerhede op die markte van Suid-Afrika selfs baie groter was. Vrye handel met
Suid-Afrika sou groot voordeel ingehou het vir Botswana, maar Suid-Afrika se
regering was onseker oor wat die gevolge hiervan sou wees. 57
Suid-Afrika en Botswana se ekonomie was en is op ‘n besonderse manier verweef.
Behalwe vir die afhanklikheid van Suid-Afrika se produkte, en gevolglik die
infrastruktuur van Suid-Afrika, was Botswana se geldstelsel vir baie lank gekppel aan
dié van Suid-Afrika. Botswana se geldeenheid het dus bestaan uit die Suid-Afrikaanse
eenheid naamlik die rand. Dit was eers teen 1975 dat Botswana hul eie geldstelsel
gekry het in die vorm van die pula. 58
56 P. Selwyn, Industries in the Southern African periphery. A study of industrial development in
Botswana, Lesotho and Swaziland,p. 114.
57 Ibid., p. 81.
58 New era, 21.06.1998, p. 8.
- 23 -

5.3.4 Die uitdaging van verspreiding van rykdom en die bestuur van nuutgevonde
fondse
Botswana se ekonomiese ontwikkelinge was ‘n merkrwaardige prestasie.
Ekonomies was Botswana een van die uiterstes met die vinnigste groeikoers in die
wêreld gedurende die eerste tien jaar van onafhanklikheid. Dit het beteken dat die
regering skielik oor ‘n groot begroting beskik het. Daar is gepoog om die winste van
die land terug te ploeg in die mense. Daar was ook merkwaardig min korrupsie. Die
regering het gepoog om op hierdie manier die rykdomme te versprei – deur die land te
ontwikkel, maar ten spyte van hierdie pogings was Botswana se verspreiding van
rykdom nie baie goed nie. 59
Dit is miskien een van die sterkste vorme van kritiek wat teenoor die land
uitgespreek kan word en wat onopgelos was teen 1976. Die gaping tussen ryk en arm
was groot, en om hierdie rede was baie steeds afhanklik van die landbou om ‘n
bestaan te voer. Derek Hudson, ‘n belangrike figuur in die bankwese van Botswana,
het na afloop van ‘n studie van drie jaar in 1977 bevind dat die rykdom in Botswana
moontlik die swakste versprei is in die wêreld. Daar was ook ander gebeure wat dié
stand van sake bewys het. By Selebi-Pikwe het werkers byvoorbeeld in opstand
gekom. Dit het gespruit uit ontevredenheid dat Suid-Afrikaanse arbeiders meer
verdien op die myne as wat burgers van Botswana doen. Ook by Orpa was daar
skynbaar voorkeur gegee aan werkers van Suid-Afrika en het stakings gevolg. 60
6. Die politieke invloed van Seretese Khama en Quett Masire
Die rol van leierskap binne ‘n bepaalde land of streek kan nie onderskat word nie.
Dit is byvoorbeeld bekend aan baie Suid-Afrikaners watter effek Nelson Mandela se
inspirerende leierskap gehad het op die oorgang in Suid-Afrika. Tydens die volle
tydperk onder bespreking het Botswana slegs een president gehad, naamlik Seretse
Khama, en om die afwesigheid van ‘n bloedbad in Botswana te probeer verstaan is dit
nodig om Khama se leierskapstyl en persoonlikheid te ondersoek.
59 Mbanga en Mbanga, p. 364.
60 Arnold, p. 415.
- 24 -

Seretse Khama is gebore op 1 Julie 1921 in ‘n familie wat tradisioneel leiers was
van die mense van Botswana. Nadat sy pa oorlede is het die broer van sy oorlede
vader, Tsekedi, na hom omgesien en hom aangemoedig om sy studies ernstig op te
neem. Hierna sou Khama in die buiteland studeer en uiteindelik trou met ‘n Engelse
dame. Khama se troue met Ruth Williams het aan hom internasionale aandag besorg.
Hy het in botsings verval met die tradisionele gemeenskap waar daar onenigheid was
oor die huwelik en dit was veral Tsekedi wat dit teengestaan het. Hierdie onenigheid
sou uitendelik daartoe lei dat beide Tsekedi en Khama na die buiteland verban word.
Die stap deur die Britte is verwelkom, onder andere in Rhodesië en Suid-Afrika. 61
Khama sou uiteindelik in 1963 na Botswana terugkeer as gevolg van ‘n
ooreenkoms en hierna het hy homself in die politiek begewe. Volgens die skikking
moes Khama afstand doen van sy tradisionele mag. As kleinseun van Khama III, was
Seretse geregtig daarop om die grootste etniese groep in Botswana te lei. Hy het
gevolglik sy tradisionele status verloor maar dit het uiteindelik in sy guns getel en ook
in die guns van die mense van Botswana. 62
Daar kan met sekerheid gesê word dat Khama persoonlike ambisie gehad het om
Botswana te omskep in ‘n samelewing van rasseharmonie. Sy persoonlike ervaring en
stryd teen diskriminasie wat hy ervaar het weens sy huwelik met ‘n blanke het
heelwaarskynlik hiertoe bygedra. Hy het te midde van persoonlike aanvalle nie moed
verloor nie en het, net soos in die geval van Mandela, as ‘n voorbeeld gedien vir
duisende mense. Oor Khama se leierskap was daar al gesê “there were a number of
factors in it’s (Botswana’s) favor. The most important of these was, without a doubt,
the personality of the man who led Botswana during the first fourteen years of it’s
independence.” 63
‘n Aantal faktore het van Seretse Khama ‘n baie effektiewe staatsman gemaak. Die
grootste hiervan is moontlik die opvoeding wat hy geniet het in die buiteland. Sy
kwalifikasies het gesag afgedwing onder Europese leiers maar terselfdetyd het sy
tradisionele status aan hom ‘n groot mate van respek onder die mense van Botswana
61 Gabatshwane,pp. 8-9.
62 Die Republikein, 14.07.1980, p. 6.
63 Cowder, p. 463.
- 25 -

gegee. Hy was dus goed aangepas om te handel met sowel koloniale administrateurs
en die plaaslike bevolking van sy land. Daarom kon Khama met gemak saamwerk met
‘n verskeidenheid rolspelers om op daardie manier sy politieke ambisies na te jaag en
te werk aan die vooruitgang van al die mense van die land. 64
Seretse Khama was in terme van Afrika-standaarde ‘n besonderse leier. Hy was
gekenmerk aan sy toewyding daaraan om die grondwet van Botswana te beskerm – ‘n
stuk wetgewing waarvoor hy ook moes geveg het voor hy President kon word. Hy het
nie toegelaat dat persoonlike politieke aspirasies by hom ‘n obsessie word nie en was
uitgesproke gekant teen enige vorm van diskriminasie. Dit wil voorkom asof Khama,
hoewel nie vlekkeloos nie, wel een van die uitgelese groep leiers was wat daarop kon
roem dat hy sukses behaal het as politieke leier maar ook as staatsman. 65
Gedurende sy termyn as staatshoof van Botswana, het die land uit die greep van
armoede gekom, ten spyte daarvan dat die verspreiding van rykdom nie baie goed was
nie. So is Botswana byvoorbeeld gedurende 1966 beskou as een van die vyf-en-
twintig armste lande in die wêreld. Teen die einde van Khama se termyn was dit nie
meer die geval nie. Die land het nou verander in ‘n vooruitstrewende land in terme
van Afrika standaarde. 66
Botswana was egter nie net voorsien van goeie leierskap in die vorm van Seretse
Khama nie. Alhoewel een persoon ‘n groot invloed kan hê is kolliektewe goeie
leierskap gewoonlik deurslaggewend. ‘n Ander belangrike figuur gedurende die tyd
was Quett Masire, wat uiteindelik vir Khama sou opvolg nadat Khama gedurende
1980 oorlede was. Masire was deel van die onderhandelinge in London waar
Botswana se nuwe grondwet tot stand gekom het in 1960. Teen 1966 was hy die vise-
president van Botswana. Hy het later in die kabinet gedien as minister van finansies
waar hy baie respek afgedwing het voordat hy uiteindelik president geword het. Hy
sou uiteindelik met ‘n redelike mate van sukses oorneem by Khama. 67
64 Ibid., p. 465.
65 Ibid., pp. 463-464.
66 Post, 07.10.1979, p. 4.
67 The star, 12.11.1997, p. 14.
- 26 -

7. Botswana as ‘n model vir nie-rassiggeid en as demokratiese alternatief teenoor
Suid-Afrika
Daar is alreeds verwys na die weerstand van Botswana teen apartheid en die
bereidwilligheid van die land om met Suid-Afrika saam te werk ten spyte van
apartheid. Alhoewel daar baie ooreenkomste bestaan tussen Suid-Afrika en Botswana
is daar ook groot verskille. Beide lande het ‘n unieke geskiedenis. Daar moet ook in
ag geneem word dat die administrasie van Botswana ook foute gemaak het.
Indien daar van die uitgangspunt uitgegaan word dat die regering van Botswana
suksesvol was gedurende die eerste tien jaar van onafhanklikheid, kan daar verskeie
redes hiervoor aangevoer word. Daar is egter ook genoeg redes om die land as
onsuksesvol te beskou. Een van die redes waarom Botswana wel as ‘n suksesverhaal
beskou kan word is die deurlopende onafhanklikheid en outoriteit wat die grondwet
geniet het. In Botswana het daar ‘n kultuur ontstaan waar daar gehoor gegee was aan
die grondwet. Dit beteken dat daar nie groot magsvergrype was nie – ‘n eerste vir
Afrikalande onder die Britse kroon. In hierdie verband word Botswana vergelyk met
Gambië. Botswana se pers het byvoorbeeld, ter illusrasie, ‘n vryheid van spraak geken
wat ongekend was in Afrika. 68
‘n Ander faktor wat beskou kan word as ‘n rede vir Botswana se sukses is die goeie
diplomatieke bande wat die land gehad het. Daar was nie in Botswana enige
geneigdheid om in die sake van ander lande in te meng waar hulle dit sou bedreig nie.
Dit het daartoe gelei dat mense van alle rasse in die land beskerming geniet het
deurdat dit konflik vry was. Botswana was byvoorbeeld vir die eerste tien jaar van
onafhanklikheid sonder ‘n weermag. Dit was eers teen 1976 dat so ‘n instelling,
bekend as die Botswana Defence Force (BDF), tot stand gekom het. Hierdie weermag
was geskoei op die tipiese Britse model en Seretse Khama was die
opperbevelvoerder. 69 Die regering het dus doelbewus gepoog om konflik te vermy en
op daardie manier hul eie belange en die van hul mense te beskerm. Indien hierdie
situasie vergelyk word met Suid-Afrika gedurende dieselfde tyd kan dié kontras
duidelik gesien word.
68 Cowder, pp. 462-463.
69 P.J. Schraeder, African politics and society. A mosaic in transformation, p. 248.
- 27 -

Die totstandkoming van ‘n weermag in Botswana was in der waarheid ‘n
noodgedwonge teenreaksie op die onstabiliteit in die streek. Met die koms van so baie
vlugtelinge vanuit Suid-Afrika en Zimbabwe het dit verskeie probleme meegebring.
Een van die probleme was byvoorbeeld aanvalle op Botswana. Teen 1979 het die
situasie so erg geword dat die regering genoodsaak was om direk in te gryp nadat
troepe uit Zimbabwe aanvalle geloods het op burgerlikes in Botswana. Dit was dus
eintlik eers ‘n volle dertien jaar van demokrasie voordat die liggaam op die been
gebring was. 70 Die gematigde houding van Botswana was egter nie die enigste rede
waarom land beskryf kan word as ‘n vreedsame en regverdige land nie.
Een van die maniere waarop die regering van Botswana daarin kon slaag om ‘n nie-
rassige samelewing te skep was die beleid van lokalisasie. Dit was na afloop van
onafhanklikheid amptelike beleid dat daar teen geen persoon gediskrimineer mag
word op grond van sy of haar velkleur by die aanstelling van die arbeidsmag nie.
Hierdie beleid was uniek. In Suid-Afrika is daar byvoorbeeld openlik gediskrimineer
op grond van ras. Ook elders in Afrika op daardie staduim is daar gediskrimineer
gedurende die post-koloniale era, veral teen blankes. 71
8. Slotbespreking: ‘n Fassinerende en uitdagende land
“Respect of man for man is the foundation of all human happiness, we have it here,
thank God, in Bechuanaland (Botswana)” 72 – John Maud op 20 Junie 1961 met die
opening van die parliament in Botswana.
Hierdie seminaar is slegs ‘n poging om die oorgang van Botswana van ‘n kolonie
na ‘n onafhanklike staat te probeer verstaan. Baie kan geskryf word oor die land en
die suksesse wat gepaard gegaan het met die dekolonialisasie. Hierdie seminaar kan
geensins roem daarop dat dit volledig die komplekse oorgang van Botswana
dokumenteer nie maar dit bied wel ‘n interessante perspektief op die land. Die
bevindinge van hierdie studie wys daarop dat die land, hoewel suksesvol in baie
70 Post, 07.01.1979, p. 4.
71 Die Republikein, 14.07.1980, p. 6.
72 Gabatshwane, p. 21.
- 28 -

opsigte, nie in die geheel daarin kon slaag om die mense van die land te ontwikkel in
die sin dat almal vooruitstrewend kon wees nie. Verskeie redes kan aangevoer word
daarvoor wat hierdie stelling ondersteun, maar dan moet dit egter nie uit die oog
verloor word dat Botswana, anders as so baie ander Afrika-lande, oorgang beleef het
binne die raamwerk van die demokratiese proses.
Botswana was histories ‘n baie uitdagende land. Die land is nie ideaal geleë vir
menslike oorlewing nie. Dit is ‘n droë land en die grootste bron van inkomste was
histories die landbou en spesifiek lewende hawe. Met die ontdekking en ontginning
van die land se minerale rykdom het die situasie spoedig verander. Die grootste bron
van inkomste was nou diamante maar ten spyte hiervan het die grootste deel van die
bevolking steeds afhanklik gebly van landbou as primêre bron van voedsel en
inkomste. Die landbou bied ook baie werksgeleenthede en wanneer werk volop is in
‘n land beskerm dit die stabiliteit. Daarom was en is landbou steeds een van die
belangrikste sektore in Botswana. Die regering het egter die nuwe rykdom gebruik om
te belê in die mense van die land en het baie werksgeleenthede geskep deur middel
van staatsinstellings.
Polities moes Botswana baie aanpas by onafhanklikheid. Die rol van die
tradisionele gesag was steeds sterk gedurende die 20ste eeu in die land en tradisionele
leiers kon die bestuur van die land bemoeilik. Die regering was egter suksesvol daarin
om hierdie uitdaging die hoof te bied en plaaslike en nasionale regering het gevolg.
Sedert die land onafhanklik geword het, het dit keer op keer suksesvolle verkiesings
gehou wat as vry en regverdig beskou was. Dit was dus een van die uitgelese groep
lande in Afrika wat daarin kon slaag om ‘n Europeese ideologie, naamlik demokrasie
en vrye mark, te implimenteer ten spyte daarvan dat die land self vir baie jare nie
demokraties bestuur was deur die koloniale moontheid Brittanje nie. Dit het in kort
twee dinge ingehou vir die mense van die land. Dit het beteken dat die opvolgstryde
van een regering na die volgende nie ontaard het in ‘n kruisiging van die voormalige
koloniale bewind as oorsaak van alle probleme nie. Dit het ook beteken dat die wil en
behoeftes van gewone mense aandag geniet het .
Die merkwaardigste eienskap in die hele proses van die dekolonialisasie van
Botswana was die gebrek aan konflik en gewelddadige magsvergrype waaraan dit
- 29 -

gekenmerk was en wat elders in die kontinent so dikwels voorgekom het. Hierdie
verskynsel ten spyt, is Botswana gekenmerk deur groot uitdagings. Daar kan met
sekerheid gesê word dat die land nie altyd baie suksesvol was ten opsigte van die
uitdagings wat in die gesig gestaar was nie. Die onderwysstelsel was dramaties
gebrekkig op verskillende wyses. Dit kon nie daarin slaag om die burgers van
Botswana te bemagtig in die spesifieke vaardighede wat die land in die mense
benodig het nie. Dit kon helaas ook nie altyd daarin slaag om skoliere deur die
bestaande stelsel te kry sonder om drastiese toegewings te maak nie.
Een van die groot uitdagings van post-koloniale Botswana was die kwessie van
buitelandse beleid. Teen 1966 was bykans al Botswana se buurlande òf kolonies òf
regeer deur ‘n minderheidsgroep. Dit het beteken dat daar baie vlugtelinge in die
streek was. Dit het ook beteken dat daar vryheidsbewegings was wat op soek was na
basisse vir hul aktiwiteite. Vir die regering van Botswana was hierdie uitdaging ‘n
besonderse probleem. Daar moes besluit word of daar openlik hulp verleen gaan word
aan hierdie organisasies en daardeur die stabiliteit van Botswana in gedwang bring en
of die regering hulself gaan distansieer van hierdie organisasies. Botswana se regering
het deurlopend besluit om gematig te wees in hierdie opsig. Die regering het nie op
militêre wyse toegetree tot hierdie prosesse nie maar het apartheid beveg deur krities
te wees en buitelandse druk te ondersteun. Hierdie gematigde besluit het die mense
van Botswana beskerm en dit illustreer weereens die toegewydheid van die regering
ten opsigte van die welstand van die mense van Botswana. Die verandering in die
ekonomiese status van Botswana sou egter bydra tot die stabiliteit.
Parallel met die verandering van bewind was ook die transformasie van die land se
ekonomie. Die ontdekking van diamante en ander waardevolle minerale het gelei tot
grootskaalse investering in Botswana. Die verskynsel het daartoe aanleiding gegee dat
die land ekonomies gevorder het. Die inkomste wat hieruit gegenereer was het egter
nie kragdadig deurgesypel na die hele bevolking nie. Daar was steeds armoede in die
land en die tradisionele ekonomie was deurslaggewend vir ‘n baie groot gedeelte van
die bevolking gedurende die periode onder bespreking.
Goeie politieke leierskap en ‘n inklusiewe beleid het bygedra tot die politieke
stabiliteit. Seretse Khama was ‘n inspirerende figuur in hierdie opsig. Deur sy
- 30 -

gematigde uitsprake en beleid het hy baie gedoen om Botswana se beeld te bevorder
en voorspoed na die land te bring. Hy slaag op ‘n besonderse wyse om met al die
groepe van die land saam te werk en gesag af te dwing op die tradisionele leierskorps.
Sy regering behou openlik vriendskaplike bande met die buitewêreld, selfs met die
apartheidsregering van Suid-Afrika en bevorder daardeur stabiliteit in die streek.
Daarom was Botswana meer stabiel as Suid-Afrika, Namibië, Zimbabwe, Angola en
Mosambiek en kon die regering van die land konsentreer op dit wat ‘n regering
veronderstel is om op te konsentreer, naamlik goeie bestuur.
Botswana se onafhanklikheid moet egter deurlopend verstaan word aan die hand
van ontwikkeling elders in die kontinent. Te midde van ‘n groot gesukkel om aan te
pas by vryheid, het die state van Afrika gedurende die 1960’s en 1970’s onafhanklik
geword. Sommige lande, soos byvoorbeeld Angola, wat geografies naby aan
Botswana is, was meer as twee dekades lank gewikkel in ‘n burgeroorlog. Andere was
geken aan wrede diktators, soos byvoorbeeld Uganda en die Sentraal Afrikaanse
Republiek. Die oorgrote meerderheid was gekenmerk aan ‘n sukkelende ekonomie en
chroniese armoede. In hierdie lig beskou was Botswana ‘n groot sukses en staan die
land in skille kontras met die res van die kontinent, ten spyte van sekere mislukkings
in Botswana gedurende die post-koloniale era.
- 31 -