Gekleed in IHRAM - Museum Volkenkunde
Gekleed in IHRAM - Museum Volkenkunde
Gekleed in IHRAM - Museum Volkenkunde
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>IHRAM</strong><br />
Hajj kled<strong>in</strong>g voor de pelgrimstocht naar Mekka<br />
Detail van een Perzisch handschrift van het e<strong>in</strong>de van de 16de eeuw, waarop de Ka'ba is afgebeeld die met een nieuwe kiswa<br />
of stoffen omhull<strong>in</strong>g wordt bekleed (naar Rajab 1994, pag. 8)<br />
© Gillian Vogelsang-Eastwood<br />
Textile Research Centre<br />
Leiden 2004<br />
textile@rmv.nl<br />
www.texdress.nl
Inhoudsopgave<br />
Inleid<strong>in</strong>g<br />
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
1. De Hajj<br />
De Vijf Zuilen van de Islam<br />
Wat is de Hajj?<br />
De Ka'ba<br />
Ihram<br />
Geestelijke ihram<br />
Lichamelijke ihram<br />
Waar en wanneer wordt ihram gedragen?<br />
De 'Umra of Kle<strong>in</strong>e Bedevaart<br />
De vijf dagen van de Hajj<br />
2. Ihram voor mannen<br />
Uiterlijk<br />
Wat is verboden?<br />
Hoe wordt ihram gedragen tijdens de Hajj?<br />
3. Ihram voor vrouwen<br />
Dagelijks leven<br />
Gezichtssluiers<br />
4. Conclusie<br />
Literatuur<br />
L<strong>in</strong>ks naar andere websites<br />
Colofon en dankwoord<br />
1
Inleid<strong>in</strong>g<br />
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
Eenmaal per jaar trekken tegen de twee miljoen mensen naar de Heilige Stad Mekka, <strong>in</strong> Saoedi-<br />
Arabië, om de Hajj of bedevaart te volbrengen. Wanneer zij Mekka b<strong>in</strong>nengaan zijn de pelgrims<br />
gekleed <strong>in</strong> ihram.<br />
"<strong>Gekleed</strong> <strong>in</strong> ihram" is een manier om een staat van zuiverheid van geest, lichaam en ziel te<br />
beschrijven, waar<strong>in</strong> alle moslims zich dienen te bev<strong>in</strong>den wanneer zij deelnemen aan de Hajj. Maar<br />
het beschrijft ook de kled<strong>in</strong>g die de pelgrims dragen terwijl zij de verschillende rituelen uitvoeren van<br />
de Hajj, die één van de "Vijf Zuilen van de Islam" is.<br />
Alle mannen moeten speciale ihram-dracht dragen, met het idee dat alle mensen zo dezelfde kleren<br />
dragen, ongeacht hun herkomst of hun status. Vrouwen op hun beurt moeten eerbare en bescheiden<br />
versies dragen van hun normale kled<strong>in</strong>g. Sommige vrouwen dragen echter een speciale ihram-versie<br />
van de traditionele kled<strong>in</strong>g uit hun regio.<br />
2
1. De Hajj<br />
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
De Vijf Zuilen van de Islam<br />
Een essentieel element van het moslimgeloof wordt gevormd door de "Vijf Zuilen van de Islam". Die<br />
worden beschouwd als het fundament waarop het moslim-leven gebouwd is. De Vijf Zuilen zijn:<br />
Shadada: een geloofsbelijdenis, die vaak herhaald wordt.<br />
Salat: salat is een ritueel gebed, dat vijf keer per dag wordt uitgevoerd: bij zonsopgang,<br />
midden op de dag, aan het e<strong>in</strong>d van de middag, bij zonsondergang en b<strong>in</strong>nen een uur nadat<br />
de nacht gevallen is.<br />
Figuurtje van een biddende moslim (RMV 957-11) en gebedssnoer (RMV 807-47)<br />
Zakah: volgens een islamitisch pr<strong>in</strong>cipe behoort alles toe aan God, daarom is rijkdom <strong>in</strong><br />
bewar<strong>in</strong>g gegeven. Het woord zakah betekent "zuiver<strong>in</strong>g" en "groei". Het systeem van zakah<br />
betekent dat een mens 1/40 (2,5%) van zijn persoonlijke rijkdom opzij zet voor charitatieve<br />
doelen.<br />
Sawm: ieder jaar <strong>in</strong> de maand Ramadan vasten alle moslims van zonsopgang tot<br />
zonsondergang. Dit vasten wordt beschouwd als een methode van zelfre<strong>in</strong>ig<strong>in</strong>g en<br />
zelfbeheers<strong>in</strong>g.<br />
Hajj: zo mogelijk moet een volwassen moslim een bedevaart naar Mekka maken.<br />
Wat is de Hajj?<br />
De vijfde en laatste zuil van de Islam is de Hajj. Deze zuil vereist dat iedere moslim die daartoe<br />
lichamelijk en f<strong>in</strong>ancieel <strong>in</strong> staat is, moet proberen om eens <strong>in</strong> zijn of haar leven een Hajj of bedevaart<br />
te maken naar de Heilige Stad Mekka, <strong>in</strong> het huidige Saoedi-Arabië:<br />
En toen Wij Abraham de plaats voor het Huis (de Ka'ba) aanwezen<br />
zeggende: "Vereenzelvig niets met Mij, en houd Mijn Huis re<strong>in</strong> voor<br />
degenen die de rondgang verrichten en degenen die opstaan (voor gebed)<br />
en neerbuigen en zich ter aarde werpen.<br />
En verkondig de bedevaart aan de mensen. Zij zullen te voet of op magere<br />
kamelen van verre tot u komen.<br />
Opdat zij van hun voordeel getuigenis afleggen en de naam van God<br />
uitspreken gedurende de vastgestelde dagen over het vee waarvan Hij hen<br />
heeft voorzien. Eet dan daarvan en spijzigt de behoeftige <strong>in</strong> nood.<br />
Laat hen dan hun vuilheid verwijderen en hun geloften vervullen en een<br />
omgang maken om het oude Huis (Ka'ba).<br />
(Koran 22:26-30).<br />
3
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
Figuur 1: Duizenden pelgrims trekken om de Ka'ba heen (Am<strong>in</strong> 1978, pag.70).<br />
4
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
De Hajj is niet verplicht voor geestelijk gestoorden, voor mensen zonder voldoende middelen, slaven<br />
of voor vrouwen die niet kunnen reizen met een mahram (een nauwe mannelijke verwant, zoals haar<br />
echtgenoot, vader, broer of zoon). Tegenwoordig staat de Saoedische reger<strong>in</strong>g vrouwen van boven de<br />
46 die reizen met een groep respectabele moslim-vrouwen van dezelfde leeftijd of ouder, toe om<br />
zonder <strong>in</strong>dividuele mahram te reizen. De Hajj wordt beschouwd als het hoogtepunt van alle religieuze<br />
verplicht<strong>in</strong>gen en ambities van een moslim.<br />
De bedevaart v<strong>in</strong>dt ieder jaar plaats van de 8 ste tot de 13 de dag van de laatste maand van de<br />
islamitische kalender. Omdat de islamitische kalender gebaseerd is op de maancyclus, verschilt de<br />
datum van de Hajj van jaar tot jaar.<br />
De Hajj bestaat <strong>in</strong> het algemeen uit verschillende rituelen, waarvan sommige her<strong>in</strong>neren aan de<br />
daden van Abraham, zijn vrouw Hagar en hun zoon Ismael, toen zij van de Ka'ba een heilige plaats<br />
maakten (Koran 2:119), en vooral aan de vlucht van Hagar, toen zij water zocht voor haar zoon.<br />
Andere handel<strong>in</strong>gen her<strong>in</strong>neren aan de daden van de Profeet Mohammed. De eerste groep rituelen<br />
wordt 'Umra genoemd, de tweede groep vormt de echte Hajj. Beide rituelen zijn onderl<strong>in</strong>g nauw<br />
verbonden en worden vaak samen de Hajj genoemd. Voordat ze kunnen plaatsv<strong>in</strong>den, moet een<br />
pelgrim echter <strong>in</strong> een staat van ihram zijn en ihram kled<strong>in</strong>g dragen.<br />
De Ka'ba<br />
Voorzeker, het eerste huis dat voor de mensheid bestemd werd, is dat te<br />
Bekka (Mekka) vol van zegen<strong>in</strong>gen en als richtsnoer voor alle werelden.<br />
Daar<strong>in</strong> zijn duidelijke tekenen: het is de plaats van Abraham en wie het<br />
b<strong>in</strong>nengaat is <strong>in</strong> vrede. En de bedevaart naar het Huis is door God aan de<br />
mensen opgelegd die er een weg naartoe kunnen v<strong>in</strong>den.<br />
(Koran 3:96-97).<br />
In verschillende islamitische religieuze gebruiken staat de Ka'ba centraal, een gebouw <strong>in</strong> Mekka<br />
waarheen moslims hun gezicht wenden bij het bidden. De Ka'ba ('kubus'), ook wel eenvoudigweg het<br />
'huis' genoemd, is een m<strong>in</strong> of meer vierkant gebouw, gemaakt van harde, donkere, blauwgrijze steen.<br />
De Ka'ba wordt altijd bedekt door een doek die de kiswa genoemd wordt, gemaakt van zwarte zijde<br />
en versierd met stukken borduurwerk <strong>in</strong> gouddraad. Hij staat <strong>in</strong> het midden van een religieus complex<br />
dat de al-Masjid al-Haram ('de Heilige Schrijn') genoemd wordt.<br />
RMV 1444-2, prent met de Ka'ba; B106-123 en B118-1: fragmenten van de kiswa<br />
Volgens de traditie was de Ka'ba gebouwd door Adam en nadat hij was vernietigd, later herbouwd<br />
door Abraham en Ismael. De laatste 1500 jaar is de Ka'ba negen maal verbouwd, waaronder de<br />
verander<strong>in</strong>gen die de Profeet Mohammed aan het beg<strong>in</strong> van de zevende eeuw n.Chr. liet aanbrengen.<br />
De huidige aanblik van de hele al-Masjid al-Haram is vooral te danken aan de verbouw<strong>in</strong>g die de<br />
Saoedische overheid <strong>in</strong> de 20 ste eeuw liet uitvoeren om de grote aantallen mensen tijdens de Hajj te<br />
kunnen herbergen.<br />
5
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
Figuur 2: Detail van een Perzisch handschrift van het e<strong>in</strong>de van de 16de eeuw, waarop de Ka'ba is afgebeeld die met een<br />
nieuwe kiswa of stoffen omhull<strong>in</strong>g wordt bekleed (naar Rajab 1994, p. 8)<br />
Ihram<br />
De term ihram wordt zowel gebruikt om de geestelijke toestand van iemand te beschrijven als de<br />
kled<strong>in</strong>gstukken die de pelgrims dragen, vooral mannen.<br />
… mannen slaan twee stukken ongenaaide witte stof om zich heen, <strong>in</strong> plaats van de elegante<br />
kleren die mensen van elkaar onderscheiden. Ze lijken op doden <strong>in</strong> een lijkwade, die<br />
losgemaakt van de wereld een dome<strong>in</strong> van onderwerp<strong>in</strong>g b<strong>in</strong>nengaan. Een pelgrim legt de<br />
mantel der ongehoorzaamheid af en trekt een kled<strong>in</strong>gstuk van vroomheid aan...<br />
(www.al-islam.org/thehajj/7.htm, p.1).<br />
Geestelijke ihram<br />
Het proces van gekleed worden <strong>in</strong> ihram omvat verschillende handel<strong>in</strong>gen, waaronder het knippen<br />
van v<strong>in</strong>ger- en teennagels, het verwijderen van overtollig lichaamshaar, het wassen en kammen van<br />
het hoofdhaar en het trimmen van baard en snor. Daarop volgen een zuiverend bad, douche en wudu<br />
(de rituele wass<strong>in</strong>g die normaliter voor het bidden wordt uitgevoerd). De volgende handel<strong>in</strong>g is het<br />
aantrekken van ihram kled<strong>in</strong>g. Zoals we later zullen zien, dragen mannen twee doeken van witte stof,<br />
terwijl vrouwen hun normale kled<strong>in</strong>g kunnen dragen.<br />
Daarna zegt de pelgrim de niyyah, een <strong>in</strong>tentieverklar<strong>in</strong>g, waarbij hij of zij publiekelijk aankondigt van<br />
plan te zijn op bedevaart te gaan. Dit wordt gevolgd door een aantal specifieke gebeden. Nu wordt hij<br />
of zij beschouwd als iemand die zich <strong>in</strong> een staat van ihram bev<strong>in</strong>dt.<br />
De eenvoudige aard van de (mannelijke) ihram kled<strong>in</strong>g is bedoeld als een her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>g aan de<br />
gelijkheid; niemand kan zijn status of rijkdom tonen door de soort of kwaliteit van zijn kleren.<br />
Het dragen van ihram is ook bedoeld om de pelgrim te her<strong>in</strong>neren aan zijn of haar sterfelijkheid,<br />
aangezien de kleren <strong>in</strong> het verleden vaak gebruikt werden als lijkwaden voor pelgrims die onderweg<br />
stierven. De situatie is beschreven door al-Ghazali (d. AD 1111):<br />
Wat betreft het kopen van de ihram kled<strong>in</strong>g, op dat moment moet hij stilstaan bij de lijkwade<br />
en hoe hij daar<strong>in</strong> (ooit) gewikkeld zal zijn. Hij zal de ihram kled<strong>in</strong>g dragen wanneer hij het Huis<br />
van de Heer bereikt, maar het is mogelijk dat hij daar nooit zal aankomen. Wat vaststaat, is<br />
dat hij gewikkeld <strong>in</strong> zijn lijkwade God zal aanschouwen. En net zoals hij het Huis van de Heer<br />
niet mag aanschouwen behalve <strong>in</strong> kled<strong>in</strong>g die anders is dan wat hij normaliter draagt, zo ook<br />
6
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
kan hij na zijn dood God slechts zien <strong>in</strong> een dracht die anders is dan zijn wereldlijke dracht<br />
(geciteerd <strong>in</strong> Peters 1994, pag. 115)<br />
Het wordt ook beschouwd als een her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>g aan de toestand van mensen op de Dag van de<br />
Wederopstand<strong>in</strong>g, namelijk naakt en blootsvoets.<br />
Lichamelijke ihram<br />
Ihram is ook de term die gebruikt wordt voor de verschillende kled<strong>in</strong>gstukken die mannelijke pelgrims<br />
dragen bij zowel de 'Umra als de Hajj. Vrouwen zijn niet onderworpen aan dezelfde beperk<strong>in</strong>gen en<br />
mogen sobere versies van hun dagelijkse kled<strong>in</strong>g dragen. Dit schijnt echter niet altijd zo geweest te<br />
zijn: er is bijvoorbeeld een anonieme beschrijv<strong>in</strong>g van een Egyptische Hajj-karavaan van rond 1575,<br />
die lijkt te suggereren dat ook vrouwen ihram-kled<strong>in</strong>g <strong>in</strong> twee delen droegen:<br />
Als de karavaan de volgende morgen bij zonsopgang aankomt <strong>in</strong> Bedrhonem [Badr Hunayn <strong>in</strong><br />
de Hijaz], waar allen zich van top tot teen wassen, zowel mannen als vrouwen, en hun<br />
gewaad uitlaten, ieder heeft een doek om de schaamdelen … en een andere witte doek over<br />
de schouders, allen die <strong>in</strong> deze kledij naar Mekka kunnen gaan, doen dat en worden<br />
beschouwd meer te verdienen dan de anderen, maar zij die dat niet kunnen doen, zweren dat<br />
zij een ram zullen offeren op de berg der vergev<strong>in</strong>g. En als ze gewassen zijn, is het onwettig<br />
voor elke man of vrouw om een vlo of luis of met hun handen te doden, of tussen hun nagels<br />
te pakken, totdat zij hun beloofde aanbidd<strong>in</strong>gen op de voornoemde berg der vergev<strong>in</strong>g hebben<br />
volbracht. (Anon 1927, vol. 3, p. 185).<br />
Tegenwoordig is het normaal voor mannen om ihram kled<strong>in</strong>g te dragen, terwijl vrouwen hun eigen,<br />
respectabele kled<strong>in</strong>g dragen. Op dit punt komen wij later terug.<br />
Waar en wanneer wordt ihram gedragen?<br />
Er is een denkbeeldige grens rondom Mekka die miqat heet (mv. mawaqit). Een pelgrim kan die grens<br />
niet overschrijden zonder eerst de staat van ihram aan te nemen en de ihram-kled<strong>in</strong>g te dragen. Een<br />
pelgrim <strong>in</strong> staat van ihram en gekleed <strong>in</strong> ihram wordt muhrim genoemd.<br />
De plaats waar de meeste pelgrims hun status veranderen, weerspiegelt de oude pelgrimsroutes over<br />
land vanuit Syrië en Jemen, en over zee vanuit Egypte, India en verder naar het oosten. De<br />
belangrijkste mawaqit rond Mekka zijn Zhal Hulaifa (noord), Dhat Irq (noordoost), Al-Djuhfa<br />
(noordwest), Yalamlam (zuidoost) en Qarn al-Manazil (oost).<br />
Figuur 3: Deze kaart toont de ligg<strong>in</strong>g van de belangrijkste mawaqit rond Mekka<br />
7
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
Figuur 4: Pelgrims arriveren voor de Hajj (Am<strong>in</strong> 1978, pag. 40).<br />
Tegenwoordig met de komst van vliegreizen wordt de pelgrims aangeraden om de ihram aan te<br />
trekken voor ze aan boord gaan van het vliegtuig of tenm<strong>in</strong>ste één uur voor ze het luchtruim boven<br />
Mekka bereiken.<br />
De `Umra of Kle<strong>in</strong>e Bedevaart<br />
Het woord 'Umra betekent bezoek, letterlijk een bezoek aan de Ka'ba. Hoewel de 'Umra <strong>in</strong> elke tijd<br />
van het jaar uitgevoerd kan worden, comb<strong>in</strong>eren veel moslims de 'Umra met de echte Hajj.<br />
Nadat hij de staat van ihram heeft aangenomen, gaat een pelgrim naar Mekka en gaat de Masjid al-<br />
Haram b<strong>in</strong>nen. Hier wordt de Tawaf uitgevoerd, waarbij zeven keer tegen de klok <strong>in</strong> om de Ka'ba heen<br />
gelopen wordt. Daarbij zegt de pelgrim voortdurend een reeks gebeden en voert een aantal<br />
handel<strong>in</strong>gen uit.<br />
Daarna gaat de pelgrim dr<strong>in</strong>ken uit de bron van Zamzam, die thans <strong>in</strong>gesloten zit <strong>in</strong> een marmeren<br />
vertrek vlakbij de Ka'ba. Men zegt dat de bron aan de voeten van Ismael verschenen is tijdens Hagar's<br />
zoektocht naar water tussen de heuvels van Safa en Marwah.<br />
RMV 1973-70, 1973-142 and B106-88, Zamzam waterhouders.<br />
8
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
Daarna voeren de pelgrims de sa'y uit, wat betekent dat zij zeven maal op en neer lopen tussen de<br />
heuvels van Safa en Marwah. Deze heuvels bev<strong>in</strong>den zich respectievelijk ten zuiden en noorden van<br />
de Ka'ba. Tegenwoordig zijn van deze heuvels slechts vage contouren over en de hele route ertussen<br />
is overdekt met een lange galerij.<br />
Na het uitvoeren van de sa'y worden mannen geacht hun hoofd te scheren of hun haar heel kort te<br />
laten knippen, terwijl vrouwen twee à drie centimeter of één lok van hun haar laten knippen. Deze<br />
handel<strong>in</strong>g verlost de pelgrims uit de staat van ihram en de normale kled<strong>in</strong>g mag weer worden<br />
aangetrokken.<br />
De vijf dagen van de Hajj<br />
De Hajj kan enkel plaatsv<strong>in</strong>den gedurende de vijf dagen tussen de achtste en dertiende dag van Dhul-<br />
Hijjah, de laatste maand van de islamitische maankalender. Er zijn drie soorten Hajj, <strong>in</strong> hiërarchische<br />
volgorde:<br />
Ifrad Hajj (Enkelvoudige Hajj)<br />
Bij de miqat verklaart een pelgrim van de Ifrad Hajj zijn <strong>in</strong>tentie om alleen de echte Hajj uit te voeren<br />
(dus niet de 'Umra). De pelgrim wordt verlost van de ihram op de dag van het offer bij M<strong>in</strong>a, aan het<br />
e<strong>in</strong>d van de Hajj.<br />
Tamattu Hajj (Onderbroken Hajj)<br />
De tweede vorm van Hajj is de Tamattu Hajj. De Tamattu is de meest algemene vorm van Hajj en<br />
omvat het verrichten van de 'Umra tijdens de Hajj-periode en voorafgaand aan de echte Hajj.<br />
Gewoonlijk verricht een pelgrim de 'Umra, verruilt zijn ihram dracht voor normale kled<strong>in</strong>g, en neemt op<br />
de avond van Tarwaiah (de eerste dag van de Hajj) opnieuw de staat van ihram aan, om zo gereed te<br />
zijn voor de echte Hajj.<br />
Qiran Hajj (Gecomb<strong>in</strong>eerde Hajj)<br />
Bij dit type Hajj verklaart een pelgrim zijn <strong>in</strong>tentie om zowel de 'Umra als de Hajj tezamen te<br />
verrichten, zodat de riten van de 'Umra besloten worden <strong>in</strong> de uitvoer<strong>in</strong>g van de voornaamste<br />
bedevaart. De beperk<strong>in</strong>gen van ihram gelden voor de hele periode en ihram wordt alleen afgelegd op<br />
de dag van het offer.<br />
Figuur 5: Deze kaart toont de ligg<strong>in</strong>g van de belangrijkste plekken die te maken hebben met de Hajj<br />
Hier volgt een samenvatt<strong>in</strong>g van de rituelen die gedurende de vijf dagen van de Hajj worden verricht.<br />
De avond vóór de Hajj<br />
Op de avond vóór de achtste dag van Dhul-Hijjah neemt de pelgrim een bad, neemt de staat van<br />
ihram aan en beg<strong>in</strong>t de ihram-kled<strong>in</strong>g te dragen (zo die niet al gedragen wordt). De pelgrim zegt een<br />
reeks gebeden op, waaronder de Talbiyah, die een moslim opzegt als hij of zij <strong>in</strong> ihram is en zijn of<br />
haar <strong>in</strong>tenties om een pelgrim te worden, heeft geuit.<br />
Eerste dag: op de achtste dag van Dhul-Hijjah reist de pelgrim naar M<strong>in</strong>a, circa 5 km van Mekka.<br />
Daar brengt de pelgrim de nacht door en zegt diverse gebeden op.<br />
Tweede dag: “De Dag van Arafat” (Yaumul-`Arafah): bij zonsopgang op de ochtend van de negende<br />
dag van Dhul-Hijjah reizen de pelgrims naar de Vlakte van Arafat, circa vijftien km van Mekka. Dit is<br />
de plek waar volgens de traditie Mohammed zijn laatste preek gegeven heeft. Het verblijf <strong>in</strong> Arafat is<br />
9
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
de allerbelangrijkste handel<strong>in</strong>g van de Hajj, er worden constant gebeden opgezegd en de mensen<br />
blijven rechtop staan. Meteen na zonsondergang rennen de pelgrims naar het nabijgelegen<br />
Muzdalifah, halverwege Arafat en M<strong>in</strong>a, waar zij de nacht doorbrengen. Tijdens het verblijf te<br />
Muzdalifah verzamelt een pelgrim zeventig kiezelstenen voor gebruik <strong>in</strong> M<strong>in</strong>a.<br />
Derde dag: “De Dag van het Offer" (Yaumun Nahr): net voor zonsopgang op de morgen van de<br />
tiende dag van Dhul-Hijjah keert de pelgrim terug naar M<strong>in</strong>a en later die dag naar Mekka. Vier<br />
belangrijke handel<strong>in</strong>gen worden op deze dag verricht.<br />
Het bekogelen van de grote shaitan (Ramee of Jamratul `Aqabah): na het bereiken<br />
van M<strong>in</strong>a moet de pelgrim de ramee uitvoeren, oftewel de symbolische stenig<strong>in</strong>g van<br />
de duivel (shaitan) door kiezelstenen te gooien naar de grootste van drie zuilen. Dit<br />
gebeurt meestal tussen het midden van de dag en het gebed van de schemer<strong>in</strong>g. De<br />
pelgrim gooit zeven kiezelstenen onder het reciteren van: bismillahi allahu akber (“<strong>in</strong><br />
naam van Allah, Allah is groot”).<br />
De volgende handel<strong>in</strong>g is het offer van een dier ter her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>g aan Abraham's offer<br />
van een dier <strong>in</strong> plaats van zijn zoon. Een schaap, geit, kameel of koe kan worden<br />
geofferd. Tijdens het slachten van het dier worden bepaalde gebeden opgezegd.<br />
Gewoonlijk wordt dit door een professionele slager gedaan.<br />
Halaq: na het dieroffer wordt het hoofd van de mannelijke pelgrim kaalgeschoren.<br />
Vrouwen laten gewoonlijk zo'n 2,5 cm van hun haar afknippen. Na het scheren of<br />
knippen is het de pelgrim toegestaan om zijn of haar ihram kled<strong>in</strong>g af te leggen, een<br />
bad te nemen, de snor bij te knippen, de v<strong>in</strong>gernagels te knippen en haarolie en<br />
parfum te gebruiken. Alle beperk<strong>in</strong>gen worden opgeheven.<br />
Tawafuz-Ziyarah: de zevenvoudige omcirkel<strong>in</strong>g van de Ka'ba <strong>in</strong> Mekka onder het<br />
opzeggen van gebeden. Als de sa'y nog niet heeft plaatsgevonden, moet die nu<br />
gebeuren.<br />
De pelgrims keren daarna terug naar M<strong>in</strong>a om daar de nacht door te brengen.<br />
Vierde dag: Op de elfde dag van Dhul-Hijjah gaan de pelgrims door met het stenigen van de drie<br />
Jimaar. Wie klaar is met het stenigen van de zuilen brengt de rest van de dag door <strong>in</strong> gebed en<br />
overpe<strong>in</strong>z<strong>in</strong>g.<br />
Vijfde dag: Op de twaalfde dag van Dhul-Hijjah stenigt de pelgrim opnieuw de Jimaar om vervolgens<br />
ofwel opnieuw de nacht door te brengen <strong>in</strong> M<strong>in</strong>a ofwel terug te keren naar Mekka.<br />
Op dat moment zijn alle belangrijke handel<strong>in</strong>gen van de Hajj verricht. Het enige dat de pelgrim nog te<br />
doen staat is het verrichten van de Tawaf al-Wuda of "Afscheids-omcirkel<strong>in</strong>g", net voor zijn vertrek<br />
vanuit Mekka naar zijn volgende bestemm<strong>in</strong>g. Van nu af aan mag de man zichzelf Hajji noemen, en<br />
de vrouw Hajjah.<br />
Het is niet ongebruikelijk voor pelgrims om daarna naar Med<strong>in</strong>a te reizen om de Moskee van de<br />
Profeet te bezoeken en om daar bij het graf van de Profeet te bidden.<br />
RMV 1444-1 and 543-10: prenten van de moskee van Med<strong>in</strong>a.<br />
10
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
Figuur 6: Detail van een middeleeuws handschrift met een afbeeld<strong>in</strong>g van pelgrims rond de Ka'ba (naar Brend 1991, fig. 2).<br />
11
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
2. Ihram voor mannen<br />
De aard van de ihram kled<strong>in</strong>g voor mannen is bepaald <strong>in</strong> enkele van de hadiths of tradities die<br />
gebaseerd zijn op uitspraken van de Profeet Mohammed.<br />
Ibn Umar zei (op gezag van de Profeet) dat de maanden van de Hajj Shawwal en Dhu al-<br />
Qa'da en de eerste tien dagen van Dhu al-Hijja zijn. En Ibn Abbas zei dat het het gebruik (van<br />
de Profeet) was dat mannen niet de staat van rituele re<strong>in</strong>heid (ihram) zouden aannemen,<br />
behalve <strong>in</strong> de maanden van de bedevaart (Bukhari, The Sound, 25:34).<br />
Ibn Abbas zei dat de Profeet – Gods vrede en zegen zij met hem – bepaalde dat voor de<br />
mensen uit Med<strong>in</strong>a (dat wil zeggen, mensen komend uit Med<strong>in</strong>a) Dhu al-Hulayfa [Zhal<br />
Halaifah] de plaats was waar zij de staat van ihram moesten aannemen; voor de mensen uit<br />
Syrië Juhfa [Al-Djuhfa]; voor de mensen uit Najd, Qarn al-Manazil; en voor de mensen uit<br />
Jemen, Yalamlam. Dat zijn de plaatsen voor hen en voor degenen die zich van andere<br />
plaatsen bij hen voegen, die besloten hebben de Hajj en Umra te verrichten. En voor wie zich<br />
dichterbij bev<strong>in</strong>dt dan deze plekken, is de aangewezen plaats (voor ihram) daar waar hij<br />
beg<strong>in</strong>t, dus voor mensen uit Mekka is het Mekka (Bukhari, The Sound, 25.7).<br />
Ibn Umar berichtte aan de Profeet – Gods vrede en zegen zij met hem – dat een man hem<br />
ooit vroeg wat een man moest dragen <strong>in</strong> staat van ihram. Hij antwoordde: "Hij mag geen hemd<br />
(qamis) dragen, noch een tulband (`imama), noch een broek (sirwa), noch een hoofddeksel,<br />
noch enige geverfde stof; en als hij geen schoeisel kan v<strong>in</strong>den, laat hem dan leren kousen<br />
(khuff) dragen, maar afgeknipt zodat ze lager zijn dan de enkels." (Bukhari, The Sound, 3:53)<br />
Ibn Abbas zei dat iemand <strong>in</strong> staat van ihram mag ruiken aan zoetgeurende planten en <strong>in</strong> een<br />
spiegel mag kijken, en voedsel als medicijnen gebruiken, zoals olijfolie en boter; Ata zei dat hij<br />
een r<strong>in</strong>g mag dragen en een buidel. Toen Ibn Umar de omcirkel<strong>in</strong>g maakte <strong>in</strong> staat van ihram<br />
omgordde hij zijn middel met een doek. Volgens Aisha stak er geen kwaad <strong>in</strong> het dragen van<br />
een onderbroek. (Bukhari, The Sound 25.18)<br />
Als een man te arm was om speciale ihram kled<strong>in</strong>g te bezitten en niet <strong>in</strong> staat was om geschikte<br />
lappen stof te kopen of te bemachtigen, dan was het acceptabel dat hij een (ruimvallende) broek<br />
(sirwal) zou dragen, maar geen hemd (qamis).<br />
Ibn Abbas vermeldt dat Allah's Boodschapper tijdens een preek bij Arafat zei: "Een moslim<br />
(pelgrim) die geen geschikte kled<strong>in</strong>g v<strong>in</strong>dt, mag een broek dragen, en als hij geen geschikte<br />
slippers v<strong>in</strong>dt, mag hij schoenen dragen.<br />
Figuur 7: Mannelijke pelgrim <strong>in</strong> ihram (Am<strong>in</strong> 1978, pag. 90) en Figuur 8: Pelgrim bij vertrek op Schiphol voor de Hajj van 2004<br />
(foto met dank aan Jörgen Caris en dagblad Trouw)<br />
12
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
Nasa'i vermeldde bovendien dat zo'n man:<br />
"… zijn broek uit moet doen en een geschikt kleed moet aantrekken als hij er een kan v<strong>in</strong>den.<br />
Maar als hij geen geschikt Hajj kled<strong>in</strong>gstuk voor het bovenlijf v<strong>in</strong>dt, dan moet hij niet zijn hemd<br />
dragen, want <strong>in</strong> tegenstell<strong>in</strong>g tot een broek kan men daarbuiten."<br />
Uiterlijk<br />
De traditionele ihram kled<strong>in</strong>g voor mannen bestaat uit twee stukken witte, ongenaaide stof, waarvan<br />
het ene gewoonlijk zo'n 125 x 300 cm meet (de izar) en de onderste helft van het lichaam bedekt. Het<br />
andere meet zo'n 125 x 180 cm (de rida) en bedekt de bovenste helft. Ze zijn gewoonlijk gemaakt van<br />
katoen, bijvoorbeeld badstof, dat beter het transpiratievocht absorbeert.<br />
Tegenwoordig zijn de kled<strong>in</strong>gstukken gewoonlijk wit, maar <strong>in</strong> het verleden zat er wel wat kleur <strong>in</strong>, zoals<br />
is opgemerkt door de Engelse arabist Sir Richard Burton (1821-1890), die <strong>in</strong> 1853 zijn ervar<strong>in</strong>gen met<br />
de Hajj beschreef.<br />
… we trokken de kled<strong>in</strong>g aan, die bestaat uit niets anders dan twee nieuwe katoenen doeken,<br />
elk zes voet lang en drieënhalf voet breed, wit, met smalle rode strepen en franjes: het is <strong>in</strong><br />
feite het kostuum dat <strong>in</strong> de badhuizen van Cairo Al-Eddeh heet. (Deze doeken zijn niet<br />
absoluut noodzakelijk; elke schone katoenen doek zonder enig naaisel voldoet evenzeer.<br />
Dienaren verwachten dat de meester hen een ihram schenkt). Eén van deze doeken, die met<br />
een technische term de Rida heet, wordt over de rug gegooid, waarbij een arm en schouder<br />
onbedekt blijven, en aan de rechterkant vastgeknoopt <strong>in</strong> de Wishah stijl. De Izar wordt om de<br />
lendenen gewikkeld van het middel tot de knie, en vastgeknoopt of <strong>in</strong>gestopt bij het middel<br />
zodat hij vanzelf blijft zitten. Onze hoofden waren onbedekt en er mocht niets op de wreef<br />
rusten (Burton 1893, II, p. 139).<br />
Het moderne uiterlijk wordt als volgt beschreven:<br />
Doe één doek van de Ihraam om het onderlijf (onder het middel) en breng de twee uite<strong>in</strong>den<br />
samen aan de voorkant. Houd de uite<strong>in</strong>den <strong>in</strong> je rechterhand en vouw de doek naar l<strong>in</strong>ks.<br />
Plaats je l<strong>in</strong>kerhand aan de l<strong>in</strong>kerkant van je maag over de Ihraam. Vouw de doek naar rechts<br />
over de hand heen. Plaats nu opnieuw de hand over de vouw. Vouw nogmaals naar l<strong>in</strong>ks.<br />
Doe, terwijl je alle vouwen bijeenhoudt, een riem om je maag, en laat daarbij 10 cm van de<br />
Ihraam boven de riem. Vouw tenslotte dat deel van de Ihraam over de riem.<br />
Neem de andere doek van de Ihraam en wikkel die om het bovenlijf, waarbij beide armen<br />
bedekt zijn maar het hoofd onbedekt blijft. (Anon, www.islam.tc/alhilaa/site/hajj.html, pag. 7).<br />
Het is mannen ook toegestaan om een tas of riem (himyan) te dragen om waardevolle spullen <strong>in</strong> te<br />
bewaren.<br />
Zoals we al zagen, is het volgens verschillende hadiths nodig om de enkels en bovenkant van de<br />
voeten onbedekt te laten, en genoten slippers als schoeisel de voorkeur. Tegenwoordig dragen de<br />
meeste pelgrims teenslippers van wit plastic (shib-shib; hawai chappal)<br />
In geval van extreme weersomstandigheden kan een deken of handdoek gebruikt worden om een<br />
deel van het lichaam te bedekken.<br />
13
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
Figuur 9: Mannelijke pelgrims gekleed <strong>in</strong> ihram <strong>in</strong> de wishah-stijl (Am<strong>in</strong> 1978, pag. 101).<br />
Wat is verboden?<br />
In staat van ihram is het mannen niet toegestaan<br />
om genaaide kled<strong>in</strong>g, ondergoed, handschoenen of sokken te dragen<br />
om hun hoofd of gezicht te bedekken<br />
om parfum te gebruiken op hun lichaam of ihram kled<strong>in</strong>g. Ook geparfumeerde zeep dient te<br />
worden vermeden<br />
om waar ook op het lichaam haren af te scheren of te knippen of zelfs te kammen of <strong>in</strong> model<br />
te brengen (voor het geval een haar wordt uitgetrokken)<br />
om de v<strong>in</strong>ger- of teennagels te knippen<br />
om luizen te doden, anderen erop te wijzen of luizen van lichaam of haar te verwijderen.<br />
Hoe wordt ihram gedragen tijdens de Hajj?<br />
Er zijn voor mannen twee basale manieren om de ihram kled<strong>in</strong>g te dragen. Wishah, de 'normale' vorm<br />
van ihram wordt gedragen tijdens het merendeel van de 'Umra en de Hajj. De kled<strong>in</strong>g bestaat uit één<br />
doek (izar) die om het middenrif gewikkeld is en het lichaam van navel tot halverwege de dijen of lager<br />
bedekt; de andere (rida) wordt om de schouders van de pelgrim gedrapeerd om het bovenlijf te<br />
bedekken. Burton's gebruik van de term Wishah zoals hierboven geciteerd, lijkt verkeerd.<br />
Een andere manier om ihram te dragen, wordt idtiba genoemd en wordt gedragen tijdens de Tawaf ul<br />
Qudom, wanneer de pelgrim voor het eerst de al-Masjid al-Haram <strong>in</strong> Mekka b<strong>in</strong>nengaat en zeven maal<br />
om de Ka'ba loopt. Bij deze wijze van kleden drapeert de pelgrim één e<strong>in</strong>d van de rida van achter naar<br />
voor over zijn l<strong>in</strong>kerschouder. Het andere e<strong>in</strong>d gaat over zijn rug, onder zijn rechterarm door, over zijn<br />
borst en wordt tenslotte over de l<strong>in</strong>kerschouder gedrapeerd, zodat de rechterschouder onbedekt blijft.<br />
14
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
Figuur 10: Veel van de pelgrims op deze foto dragen ihram <strong>in</strong> de idtiba-stijl met de rechterschouder onbedekt (Am<strong>in</strong> 1978,<br />
pag.73).<br />
15
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
3. Ihram voor vrouwen<br />
Volgens de hadiths is het niet nodig dat een vrouw speciale kled<strong>in</strong>g draagt terwijl zijn <strong>in</strong> een staat van<br />
ihram is. Van vrouwen wordt verwacht dat zijn kleren dragen die hun vormen verhullen en hun hele<br />
lichaam bedekken, waarbij enkel hun gezicht en handen te zien zijn. Volgens sommige schrijvers<br />
echter kunnen handschoenen gedragen worden. Het is vrouwen ook toegestaan om sieraden te<br />
dragen (aangezien het als onveilig werd beschouwd om sieraden onbeheerd te laten).<br />
Figuur 11. Een Perzisch handschrift van het e<strong>in</strong>de van de zestiende eeuw met de afbeeld<strong>in</strong>g van vrouwelijke pelgrims bij de<br />
Ka'ba <strong>in</strong> Mekka (naar Rogers 1986, no. 116).<br />
Volgens de hadith opgetekend door Abu Dawud:<br />
Ibn Umar vermeldde dat hij hoorde dat de Profeet – Gods vrede en zegen zij met hem –<br />
vrouwen verbood om <strong>in</strong> een staat van ihram handschoenen, een sluier [gezichtssluier] en<br />
geverfde kleren te dragen, en (toevoegde) dat zij op die d<strong>in</strong>gen na alles mochten dragen wat<br />
zij wilden wat betreft kleren: gekleurd met saffloer, of gemaakt van zijde, of versier<strong>in</strong>gen of<br />
broeken of hemden.<br />
Dagelijks leven<br />
Sommige vrouwen kiezen ervoor om gewone, dagelijkse kled<strong>in</strong>g te dragen. Dit type kled<strong>in</strong>g is normaal<br />
van getemperde kleuren (figuren 12 en 13). Tegenwoordig dragen meer en meer vrouwen zwarte<br />
kleren <strong>in</strong> Saoedi-stijl, die bestaan uit een bovenkleed, de abayeh, en een lange hoofddoek (shelagh;<br />
zie figuur 21).<br />
16
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
Figuur 12: Een groep vrouwen gekleed <strong>in</strong> (van l<strong>in</strong>ks naar rechts) speciale ihram kled<strong>in</strong>g,<br />
witte kled<strong>in</strong>g over een vaalget<strong>in</strong>te jurk, en normale kled<strong>in</strong>g (naar Am<strong>in</strong> 1978, pag. 35).<br />
Figuur 13: Een familieportret van pelgrims op Schiphol bij het vertrek voor de Hajj van 2004<br />
(foto met dank aan Jörgen Caris en het dagblad Trouw)<br />
17
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
Figuur 14: Pelgrims op Schiphol bij het vertrek voor de Hajj van 2004.<br />
(foto met dank aan Jörgen Caris en het dagblad Trouw)<br />
De tweede vorm die vaak gedragen wordt, is <strong>in</strong> hoofdzaak een witte versie van de traditionele kled<strong>in</strong>g<br />
van thuis. Zo kan een vrouw uit Marokko een (witte) kaftan dragen, een vrouw uit Egypte een<br />
galabiyeh, terwijl een Iraanse vrouw een lange jurk (libas) met een witte mantel (chador) kan dragen,<br />
enzovoort (figuur 15).<br />
Figuur 15: Egyptische Hajj outfit voor een vrouw<br />
(foto met dank aan het RMV; fotograaf B. Grishaaver)<br />
18
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
Een derde vorm van Hajj kled<strong>in</strong>g voor een vrouw bestaat uit ofwel normale kled<strong>in</strong>g of een wit Hajj<br />
kostuum gedragen onder de twee doeken die normaal behoren tot de mannelijke ihram kled<strong>in</strong>g. Dit is<br />
geen gebruikelijke dracht, maar het is toegestaan, zolang haar haar en hoofd bedekt zijn. Soms<br />
worden deze doeken wit gelaten, bij andere gelegenheden zijn ze <strong>in</strong> een vale t<strong>in</strong>t geverfd.<br />
Figuur 16: Pelgrims <strong>in</strong> ihram arriveren voor de Hajj (Am<strong>in</strong> 1978, pag. 44).<br />
Gezichtssluiers<br />
Een van de meer controversiële aspecten van de ihram voor vrouwen is de vraag of de vrouw wel of<br />
niet een gezichtssluier moet dragen. Volgens een hadith mag een vrouw geen bedekte handen<br />
hebben en mag geen stof haar gezicht raken.<br />
Ibn `Umar vertelde: “Allah’s Boodschapper (vrede zij met Hem) verbood vrouwelijke pelgrims<br />
om handschoenen of sluiers te dragen ….”<br />
Bukhari vertelde dat `A’ishah zei: “Een vrouw mag noch een sluier over haar gezicht dragen,<br />
noch kleren dragen die geverfd zijn met saffraan of andere geurende verfstoffen."<br />
Sommige geleerden zeggen echter dat het acceptabel is dat vrouwen hun gezicht bedekken met iets<br />
anders dan een sluier, en dat ze dus een paraplu of soortgelijk voorwerp mogen gebruiken om zich<br />
van mannen af te schermen. Deze redenatie is gebaseerd op de volgende hadith:<br />
`A’ishah zei: "Mannen op kamelen passeerden ons toen we bij de Profeet (vrede zij met hem)<br />
waren, en <strong>in</strong> staat van ihram. We bedekten onze gezichten met onze gewaden toen ze ons<br />
passeerden, en haalden die bedekk<strong>in</strong>g daarna weer weg." Dit wordt vermeld door Abu Dawud<br />
en Ibn Majah.<br />
In het verleden werden verschillende manieren gebruikt om een scherm of gordijn ter vervang<strong>in</strong>g van<br />
een gezichtssluier te creëren. Sir Richard Burton beschrijft bijvoorbeeld <strong>in</strong> de negentiende eeuw de<br />
sluiers die gedragen werden door vrouwelijke pelgrims uit Turkije:<br />
De vrouwen en dochters van een Turkse pelgrim <strong>in</strong> ons gezelschap namen tegelijk met ons de<br />
Ihram aan. Zij verschenen <strong>in</strong> witte kleren; en zij hadden de Lisam, het kokette stukje<br />
moussel<strong>in</strong>e dat het onderste deel van het gezicht bedekt zonder het te verhullen, vervangen<br />
19
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
door een afschuwelijk masker, gemaakt van gespleten, gedroogde en gevlochten<br />
palmbladeren, met twee ronde gaten voor het licht. De reden waarom deze 'lelijke' ….<br />
gedragen moet worden, is dat de sluier van de vrouw tijdens de ceremonieën van de<br />
bedevaart haar gezicht niet mag raken (Burton 1893, II, p. 141).<br />
Op grond van voorbeelden en foto's uit die tijd lijkt het erop dat Indonesische pelgrims zelfs een nog<br />
<strong>in</strong>gewikkelder gezichtssluier droegen, gemaakt van een lange lap stof bevestigd op een frame van<br />
bamboe. Het effect zag eruit als een gordijn dat voor het gezicht van de draagster h<strong>in</strong>g.<br />
Tegenwoordig zijn er twee basale standpunten:<br />
een gezichtssluier is niet nodig, aangezien alle pelgrims zich <strong>in</strong> een staat van geestelijke en<br />
lichamelijke re<strong>in</strong>heid dienen te bev<strong>in</strong>den.<br />
gezichtssluiers zijn niet nodig, tenzij het waarschijnlijk is dat een vrouw <strong>in</strong> contact komt met<br />
mannen van buiten haar directe familie, <strong>in</strong> welk geval haar gezicht bedekt moet zijn.<br />
Als een gevolg daarvan besluiten sommige vrouwen gezichtssluiers te dragen en anderen niet. In de<br />
meeste gevallen is de gekozen sluier een effengekleurde niqab.<br />
Figuur 17: Mannelijke en vrouwelijke pelgrim (Burton 1892, II, op. p. 139).<br />
20
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
Figuur 18: Een foto uit het e<strong>in</strong>d van de negentiende eeuw van een Indonesische pelgrim met haar gezichtssluier over haar<br />
achterhoofd gedrapeerd (Snouck Hurgronje, 1889, pl. XIXd).<br />
Figuur 19: Een gezichtssluier en hoofddoek van een Indonesische pelgrim uit het e<strong>in</strong>de van de 19e eeuw (RMV 370-2992 en<br />
370-2991; foto's met dank aan RMV; fotograaf B. Grishaaver)<br />
21
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
Figuur 20: Indonesische gezichtssluier en hoofddoek (RMV 370-2992 en 370-2991;<br />
foto met dank aan RMV; fotograaf B. Grishaaver)<br />
22
4. Conclusie<br />
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
Op Hajj gaan en gekleed zijn <strong>in</strong> ihram is een verb<strong>in</strong>dende l<strong>in</strong>k tussen de moderne moslims en de<br />
miljoenen mannen en vrouwen die de Hajj s<strong>in</strong>ds de oorsprong van de Islam hebben uitgevoerd.<br />
Bovendien kan ihram gezien worden als een vroege vorm van globaliser<strong>in</strong>g van de kled<strong>in</strong>g, die<br />
bewust werd aangemoedigd vanuit het ideaal om alle (mannelijke) pelgrims gelijk te maken, ongeacht<br />
waar zij vandaan kwamen en wat hun status was <strong>in</strong> hun thuisland.<br />
Maar ihram is ook een van die zeldzame gelegenheden <strong>in</strong> de geschiedenis van de kled<strong>in</strong>g, waarbij de<br />
regels omtrent het gebruik van een bepaalde kled<strong>in</strong>gcomb<strong>in</strong>atie veel strenger zijn voor mannen dan<br />
voor vrouwen. Als gevolg daarvan heeft zich <strong>in</strong> de ihram voor vrouwen een veel breder scala aan<br />
vormen ontwikkeld dan voor hun mannelijke tegenhangers en kunnen deze vormen <strong>in</strong>dividuele,<br />
etnische en nationalistische ideeën weerspiegelen.<br />
Figuur 21: Vrouwelijke pelgrims met zwarte gezichtssluiers en abayehs en witte jurken (Am<strong>in</strong> 1978, pag. 51).<br />
23
Literatuur<br />
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
Am<strong>in</strong>, M., Pilgrimage to Mecca, London, 1978.<br />
Anon, “A description of the yearely voyage or pilgrimage of the Mahumetans, Turkes and Moores to<br />
Mecca <strong>in</strong> Arabia”, <strong>in</strong>: R. Hakluyt, The Pr<strong>in</strong>cipal Navigations, Voyages, Traffiques and Discoveries of<br />
the English Nation Made by Sea or Overland to the Remote and Farthest Distance Quarters of the<br />
Earth at Any Time with<strong>in</strong> the Compass of these 1600 Years, vol. 3, pp. 167-197, London, 1927.<br />
Arberry, A,J., The Koran Interpreted, Oxford, 1964.<br />
Brend, B., Islamic Art, London, 1991.<br />
Burton, Sir R., Personal Narrative of a Pilgrimage to al-Med<strong>in</strong>ah and Meccah, 1893, London (2 vols).<br />
Gaudefroy-Demombynes, M., Le pèler<strong>in</strong>age à la Mekke, Paris, 1923.<br />
Peters, F.E., The Hajj, Pr<strong>in</strong>ceton, 1994.<br />
Rajab, The Tareq Rajab <strong>Museum</strong>, Kuwait, 1994.<br />
Rogers, J.M.,1986. The Topkapi Saray <strong>Museum</strong>: The Albums and Illustrated Manuscripts, Boston.<br />
Snouck Hurgronje, C., Mekka, vol. 2; Aus dem heutigen Leben, Leiden, 1889.<br />
24
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
L<strong>in</strong>ks naar andere websites<br />
Al-Islam, Halt<strong>in</strong>g Places, www.al-islam.org/thehajj/7.htm<br />
Anon, Hajj and Hajj-e-Badal, www.jamiat.org.za/h_badal.html<br />
Anon, Hajj, Pilgrimage, www.unn.ac.uk/societies/islamic/islam/hajj.htm<br />
Anon, Hajj Type, www.hajj.al-islam.com<br />
Anon, The Performance of Hajj, www.islam.tc/alhilaa/site/hajj.html<br />
Daughters of Adam: The Newsletter, Hajj, www.daugthersofadam.org/latest/ihram.html<br />
Islam4all, 2. Hajj, www.groups.msn.com/islam4all/hajjampumrahpage2.msnw<br />
Islam4all, Hajj & Umrah (Step by Step), www.groups.msn.com/islam4all/hajjampumrah.msnw<br />
Islam4all, Performance of Hajj (Step by Step),<br />
www.groups.msn.com/islam4all/hajjampumrahpageno4.msnw<br />
Islam4all, Performance of Hajj (Step by Step),<br />
www.groups.msn.com/islam4all/hajjampumrahpageno5.msnw<br />
Islam4all, Sa’ey, www.groups.msn.com/islam4all/hajjampumrahpageno3.msnw<br />
IslamOnl<strong>in</strong>e, Fiqh: Restrictions of Ihram, www.isamonl<strong>in</strong>e.net/English/hajj/2002/01Fiqh/article8.shtml<br />
Islamic Voice, Hajj 1: Basic Rites of Women <strong>in</strong> Hajj, www.islamicvoice.com/march.98/hajj1.htm<br />
Kjeilen, T., Hajj, www.i-cias/com/e.o/hajj.htm<br />
Usmani, M.T., Hajj: Merits and Precepts, www.darululoomkhi.edu.pk/fiqh/Hajj/haj.html<br />
Al-Uthaimeen, M. As-Salih, How to Perform the Rituals of Hajj and Umrah,<br />
www.ummah.net/hajj/rituals/<strong>in</strong>dex.html<br />
Zahra, A., (ed), Glossary of Hajj Related Terms, www.ummah.net/hajj/glossary/<strong>in</strong>dex.html<br />
Naseej, Faq’s, www.naseej.com/ilsamic/hajj/hajj-12e.asp<br />
25
GEKLEED IN <strong>IHRAM</strong>. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA © GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD<br />
Textile Research Centre<br />
Digitale publicatie van het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong><br />
Colofon en dankwoord<br />
Ik wil graag de volgende mensen <strong>in</strong> het Rijksmuseum voor <strong>Volkenkunde</strong> <strong>in</strong> Leiden bedanken voor hun hulp bij de<br />
voorbereid<strong>in</strong>g van deze digitale publicatie over ihram kled<strong>in</strong>g: Marlies Jansen en Willem Vogelsang. Ik wil ook<br />
graag Constance Dia, Jan Fehrman en Julia AlZadjali bedanken voor het lezen van het manuscript en het leveren<br />
van waardevol commentaar. Ik wil mijn dank en erkentelijkheid betuigen aan dagblad Trouw voor hun<br />
toestemm<strong>in</strong>g om drie van hun foto's voor dit artikel te gebruiken, en <strong>in</strong> het bijzonder hun medewerkers Wilma<br />
Kieskamp en Jörgen Caris.<br />
26