Untitled

g^,—»—*—
GESCHENK
i i
\ • *• I
f D R
. EhLCO VERWIJS. 1
i i
i 1880. }
KR cö
-* -- if— "i? - — • ^ - — - -

VADERLANDSCHE
HISTORIE.
TIENDE DEEL.

VADERLANDS C H E
HISTORIE,
V E R V A T T E N D E DE
GESCHIEDE NISSEN
D E R N U
VEREENIGDE NEDERLANDEN,
INZONDERHEID DIE VAN
HOLLAND,
VAN DE VROEGSTE TYDEN AFJ
Uit de geloofwaardigfte Schryvers en egte
Gcdenkftukken famengefteld,
DOOR
JAN WAGENAAR.
Met Plaaten en Kaarten.
T I E N D E D E E L ,
N A
"TW???^*'
TWAALPJAARIG
T S L U I
' TEN VAN „ E T
BESTAND, IN 'ï TAAR
l6o9; EN EINDIGENDE, MET DE DOOD
VAN WAURITS, PRINSE VAN
ORANJE, IN 'T JAAR 1625.
TE A M S T E R D A M , K Y
JOHANNES ALL ART.
M D C C X C I I r.
Met Privilegie van de Ed. Gr. Moe. Heeren flL,
van Holland en Westfriesland"
S t < M t e H

VADERLANDSCHK
HISTORIE.
ZEVENENDERTIGSTE BOEK»
I N H O Ü D»
I. Gevolgen van't Befland. Vereffening eeniger
Gefchillen. Gezantfchap van Marokko. HuS-
[ons togt. II. Twist over de opvolging in d&
Landen vanKleeyeen Giilik. lil. Ver haal van
den oorfprong der gefchillen over den Godsdienst,
hier te Lande. Gevoelens van Gomarus
en Arminius. Zy worden voor den Hoogeit-
Raad gehoord. Arminius flerft. IV. Beroerte
te Alkmaar. Verandering inde Re geer ing
aldaar. V. Opfchudding te Leeuwaarden.
VI. Geweldige beweeging te Utrecht. De Stad
wordt, door Graave Henrik, belegerd.: Samenzweering
tegen de herftelde Regeering
aldaar. VII. Remonflrantie van die van Arminius
gevoelen. Vyf punten. VIII. Haagfche
Conferentie. Contraremonftrantie. IX.
Gezant fchap 7iaar Frankryk. Henrik de IV.
vermoord. V:rbond met Frankryk vernieuwd.
X. Handeling in Engeland en in Zweeden.
XI. Prins Maurits belegert Gulik. De Stad
geeft• sw£ over. Gezantfchap naar Venetië.
Oostindtjche zaaken. Verrekykers gevonden.
XII. Gezantfchap naar Zweeden. Verbond tus-

a VADERLANDSCHE XXXVII. BOEK.
fchen den Grooten Heer en de Staaten. XIII.
Onlusten tusfchen Graave Enno en de Stad
Embden. XIV. Kerkelyke zaaken. Kerkenor-
' de van Utrecht. Staat der Kerken in Gelderland,
Overysfel, Zeeland, Friesland en
Groningen. XV. Prins Maurits fchynt den
Remonfranten niet gunftig. Zy vervoegen
zig aan Oldenbarneveld. Conferentie te Delft.
Nieuwe vertoogen der beide partyen. Be/luit
der meerderheid in Holland tot de vrede der
Kerke. XVI. Verbond met de Stad Lubek en
met eenige Duitfche Vorflen. Walvischvangst.
Noordfche Maatfchappy. Ontdekkers van
nieuwe Landen bevoorregt. XVII. Handeling
met Engeland, over zaaken , de Oostindifche
Maatfchappy betreffende. XVIII. Staat der
zaaken van Gulik en Kleeve. Krygsmagt der
Aartshertogen en Staaten. XIX. Toejiand
van Aken. Spinola neemt Aken, Duur en,
Orfoi, Wezel en andere Plaatfen in. Maurits
bezet Emmerik, Rees, Goch en andera
Steden. Verdrag te Zante. XX. Gezantfchap
vanMuskovie. Hooge School te Groningen opgeregt.
Kerkelyke zaaken. Gerugten ten nadeele
van den Advokaat. XXI. Handeling in
de Vroedfchap te Amflerdam. XXII. De afzondering
begint, in fommige Steden. XXflf.
Beweeging te Leeuwaarden. De Regeering
aldaar veranderd. XXIV. Nieuwe twist tusfchen
den Hertog en de Stad van Brunswyk.
Graaf Fredrik Henrik trekt derwaards.
Verbond met de Hanze Steden. Ligtenvoords
en Borkelo bezet. XXV. Gezantfchap naar
Zweeden en Muskovie. Voordeelige flaat der
Oostindifche Maatfchappye. XXVI. Huwe-
lyks-

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 3
• lykshandeling tmfchen Spanje en Groot Britanje
XXVlI. Oldenbameveld en Karon bewerken
, dat Jakob de I. de Steden van verzekering
inruimt. XX VIII. Staat van Frankryk.
De Staaten bieden Lodewyk den XIII.
hulp aan. XXIX. Zy onderfteunen Venetië
tegen den Aartshertoge van Oostenryk.
|\e Vereenigde Gewesten, zig nu, na \
J_^/ fluiten van 't Beiïand, volkom en lyk •
aanmerkende, als eenen vryen en onafhang- I.
kelyken Staat, begonden zig, in alle opzig
ten, als zodanig te gedraagen: alomme ge- ! r
aa 'c
zanten afwendende , met den titel van Am- ] 5e£tand.
basfadeur, en geduuriglyk gezantfchappen
van vreemde Vorften en vrye Staaten ontvangende.
De onderlinge gemeenfchap tusfcheri
den Vereenigden Staat en de Spaanfche
Nederlanden ook herfteld zynde, bezogten
de wederzydfche Ingezetenen eikanderen,
zonder fchroom. Predikanten en Krygsbe'
velhebbers gingen , van hier, hunne vrienden
zien, in Brabant en in Vlaanderen. Doch
't verblyf der eerften gaf, eerlang, gelegenheid
, tot een Plakaat der Aartshertogen
waarby hun en anderen Ingezetenen der Vereenigde
Gewesten gelast werdt, zig ftil
onergerlyk en Katholykelyk te gedraagen!
Te gelyk, werdt ook het invoeren van Ketterfche
fchriften verbooden (aj. Voorts
zonden de Roomschgezinden der Vereenigde
Gewesten hunne Kinderen, in grooten
(.a) METEÜEN XXXI. Soek, f. 59a ycrf. 393.
A 2
ce-

4 VADERLANDS Cl IE XXXVII. BOEK.
1609. getale, naar Brabant, om 't Bisfchoplyk
vormfel te haaien, en de oefening der voorouderlyke
Kerkzeden, voor eenen tyd, ten
Filips minfte, by te woonen. Filips Willem, Prins
Willem, van Oranje, nam, daarentegen, zyn verblyf
Prins van
te Breda , onder 't gebied der Vereenigde
Oranje,
komt te Staaten : Graaf Herman van den Berge, te
Breda Bergen op Zoom, welks Markgraaffchap hy
woonen. behuwelykt hadt. Doch hy overleedt hier,
Dood in Oogstmaand des jaars 1611 Het
vanGraaveHer­
wedergeeven der goederen , aan de eene en
man van de andere zyde, gaf ook aanleiding, tot we­
den derzydfche handeling; doch te gelyk tot vee-
Berge. Ie nieuwe gefchillen, konnende de bezitters,
Vereffenins;^eni­
bezwaarlyk, bewoogen worden, om van hungeropenne
goederen te fcheiden. Ook was de Koopftaandehandel
zo wel niet geregeld , of daarover
gefchil- ontftondt, van tyd tot tyd, merkelyke zwaaenna'trigheid,
zoekende de Stad Antwerpen haare
Beftand.
neering te herftellen, op den voorigen voet:
waartegen die van Zeeland begeerden, dat
de laading der Zeefchepen, tot hunnent, verbodemd,
en niet dan na 't betaalen van Ver-
Jofgeld , de Schelde op gevoerd zou worden.
Over de grensfcheiding, in Vlaanderen
en in Gelderland, rees, insgelyks, gefchil
(c). Gok fcheenen de Aartshertogen
toeleg te maaken , om de Dorpen van het
Land van Kuik te betrekken onder 't gebied
van Brabant: waartegen de algemeene Staaten,
in Oogstmaand, by openbaaren Plakaa-
te,
C>) MBTEREN XXXI. Boek, f. 581 verf. XXXII. Hoek,
f. 619.
• c ) Uefol. Huil 24 Noy, 23 D(C. I$op. il, 4. MSTEI15»
XXXI. Boek, f. 5Ü0 verf.

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E , f
te, verklaarden , dat dit Land altoos e'éne
Heerlykheid met de Stad Graave hadt uitgemaakt
: den opgezetenen der gemelde Dorpen,
te gelyk, beveelende, niemants hooge
Overheid te erkennen, dan de hunne Cd).
Willem, Prins van Oranje, hadt deeze Heerlykheid
in pandfchap verkreegen van Koning
Filips den II., in den jaare 1559; doch
dit pandfchap werdt, in 't jaar 1611, door
de algemeene Staaten, ten behoeve van Prinfe
Maurits, vernietigd, en in een goed, onverfterflyk
Erfleen veranderd Ce). Voorts,
werden, om de gemelde en andere zwaarigheden,
door het Beftand niet behoorlyk weggenomen,
of uit het zelve van nieuws ryzende
, te vereffenen, eerlang, van wederzyde,
gemagtigden benoemd, die, in den
Haage , vergaderden , en , in Louwmaand
des • jaars 161 o, een Verdrag troffen , waarby
eenige punten, over welken men, tot hiertoe,
niet eens geweest was, nader geregeld
werden (ƒ). Doch over eenige anderen, kon
men eikanderen niet verftaan. Ook werdt
'er, naderhand, meermaalen, van beide de
zyden ; doch , inzonderheid , van de zyde
der Staaten , geklaagd, over inbreuken op
't Beftand.
Ondertusfchen , befteedden de Vereenig- I

1609.
vestingen.
Be Koning
van
Marokko
zendt
hun een
gezant,
en fluit
een Verbond
met
beu.
Öosthidl
fche tydingen.
6 VADERLANDSCHE XXXVIKBoEir:
der fchanfe Lillo, op de Schelde. Ook werden
de Haven en Vestingwerken van Vlisfingen
merkelyk verbeterd. In Staats-Vlaanderen,
herftelde men, van gelyken, de werken
van Sluis, Yzendyke en Aardenburg..
De Aartshertogen vermeerderden, daarentegen
, de bezetting van 's Hertogenbosch;
welk nu eene grensplaats tegen de Vereenigde
Gewesten geworden was (g).
In den Zomer deezes jaars, kwam 'er een
gezant van Mulei Za'ulen, Koning van Marokko,
in den Haage, aan , om een verbond
van Koophandel te fluiten , met de Vereenigde
Staaten, die hem, kort te vooren, twee
Oorlogsfchepen ter hulpe (h), en eenige ge-
fchenken toegezonden hadden. De gezant
werdt heufchelyk bejegend. Hyhadt, daarbenevens,
heimelyken last, om de Staaten in tewikkelen
, in eene onderneeming tegen Spanje:
waarin, ter oorzaake van 't Beftand, niet
kon getreden worden (i). Doch, op den vier*
entwintigften van Wintermaand des volgenden
jaars, werdt 'er een Verbond van Vriendfchap
en Koophandel tusfchen den Koning van
Marokko en de Vereenigde Staaten gsflooten
(&). Men heeft hem , eenige jaaren laater, wederom
, met een Oorlogsfchip, onderfteund (/).
Uit Oostindie , kwamen , dit jaar, vier
fcheepen t'huis, rykelyk met Peper, Nagelen,
Nooten en Foelie belaaden. Zy bragten
ty-
MUTEREN XXXI. Hoek, f.

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 7
tyding , dat de onzen zig van een der Molukfche
Eilanden, Makjan genaamd, hadden
meester gemaakt. De Maatfchappy befloot,
hierop , wederom negen fchepen naar Indiete
zenden , die , voorzien met vrygeleidébrieven
van den Koning van Spanje en van
de Aartshertogen , de tyding van 't geöooten
Beftand, derwaards, ftonden te brengen.
Pieter Both , aangefteld tot algemeenen "Bevélhebber
in Indie , hadt het opperbewind
over deeze Vloote, die ? in't laatst van Louwmaand
des volgenden jaars, in zee ftak (in).
In Grasmaand des jaars i6oy, hadt de Maatfchappy
eenen Engelfchen Stuurman, Henry
Hudfon genaamd, met een enkel fchip, uit- ;
gezonden, om eene vaart naar China, door \
't Noordwesten , en niet door 't Noordoos- i
ten, daar men ze te vooren gezogt hadt, op'
te fpooren, Hy ontdekte, op omtrent een- '
enzestig graaden , eene fchoone Rivier of
Baay, daarna, Hudfons Baay genaamd. Voorts,
keerde hy, in 't najaar, te rug; doch niet
naar Holland, maar naar Engeland, vanwaar
men hem niet wilde laaten vertrekken,
om zynen meesteren verflag te doen ('«). De
Engelfchen zonden hem, in 't jaar i :
1609.
Flen ry
rludfon
:oekt eeie
vaart
ïaar Chila
door
tNoordvesten.
6ïi, andermaal
uit, op den zelfden togt; doch hy
kwam wederom t'huis , zonder de begeerde
doorvaart gevonden te hebben (o).
De dood des Hertogs van Kleeve en Gu-
lik, van welke wy, in 't voorgaande Boek (ƒ>), c
ee- h
CwO METEREN XXXI. Boei, f. 584, 591. 0
rr.
lefchil-
11 over
d e op-
C'O METEREN XXXI. Boei, f. 500 verf,
Co) MKTERUN XXXII. Boek, ƒ. 62*. '
CP ) IX. Deel, Ut 435.
A 4

8 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.
gewaagd hebben, hadt het fluiten van 't
Beftand wel niet konnen verhinderen; doch
volging, wikkelde , eerlang , de Vereenigde Gewes­
fn de ten in nieuwe krygstoerustingen in , waar­
Landen
van Kleevan , reeds in dit jaar , voorbereidfels geve
en zien werden. De Vorftendommen des o-
Guiik. verleeden' Hertogs, Gulik, Kleeve, Berg,
Mark en Ravenftein , mogten, volgens de
Huwelyksvoorwaarden , geflooten tusfchen
zynen Grootvader en Grootmoeder, Joan
van Kleeve en Maria van Gulik, nimmer vaneen
gefcheiden worden. De Hertog was nu ,•
zonder kinderen , overleeden. Zyne oudfte
Zuster, zynde zynen Broeder ongehuwd geftorven
, was, in 't jaar 1572 , getrouwd
met Albrecht Fredrik, Hertog van Pruisfen,
wien zy geene Zoonen; maar alleenlyk vier
Dogters gebaard hadt. Zelve waszy, reeds
voor haaren Broeder, overleeden. Haare
oudfte Dogter was met Joan Sigismond, Keurvorst
van Brandenburg, getrouwd, en deeze
vorderde , uit naam zyner Gemaalinne,
die in de plaatfe haarer Moeder kwam, de
gantfche nalaatenfchap des overleeden' Hertogs.
Eene tweede Zuster van deezen leefde
nog, en hadt Filips Lodewyk, Paltsgraaf van
Nieuwburg, tot haaren man. Haar oudfte
Zoon, Wolfgang Willem, maakte, van wege
zyne Moeder , ook aanfpraak op de
Kleeffche nalaatenfchap. Twee andere Zusters
des Hertogs waren getrouwd met Joan i
Hertog van Tweebrugge, en Broeder des Paltsgraafs
van Nieuwburg; en met Karei, Markgraave
van Burgau, die beide ten minften een
deel der nalaatenfchap vorderden; doch, by
man-

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 9
mangel van magt, hunnen eisch weinig konden
doen gelden. De Vorften van Brandenburg
en Nieuwburg waren , reeds in Bloeimaand
, overeengekomen , dat zy zig, gezamenlyk,
in 't bezit der Landen , ftellen
zouden, en, binnen zekeren tyd, over derzelver
verdeeling, minzaam, overeenkomen
De tegenwoordige Regeering zogt zig,
daartegen , te handhaaven in 't bewind,
tot dat 'er geregtelyke uitfpraak gefchied
zou zyn, over de nalaatenfchap; op een gedeelte
van welke , behalve de genoemden,
nog andere Vorlten aanfpraak maakten. Keizer
Rudolf begreep , dat hem de nalaatenfchap
in handen gefield moest worden , tot
dat elks regt onderzogt was. De Amptman
van Gulik maakte zig zelfs meester van deeze
Stad, uit den naam des Keizers. Doch
de Koningen van Frankrvk en Engeland, de
S aaten der Vereenigde Gewesten en de Proteftantfche
Vorften in Duitscbland (f) begunftigden
't Verdrag der Vorften van Bran
denburg en Nieuwburg, beloovende, daaraan
de hand te zullen houden (J). Ook werden
deeze Vorften , eerlang, in de Kleeffche
Landen, gehuldigd. De Aartshertogen
fchikten zig , daarentegen , om 's Keizers
oogmerken te bevorderen: 't welk de Vorften
bezitters bewoog , eenigen onderftand
in Krygsbehoeften van de Vereenigde Staaten
te verzoeken, die hun, op den vieren-
twin-
AITZEMA K Deel, Ü 24-, 254. Du MONT Corps Diplom.
Tom. V. P. 11. p. 103, 133.
Cr) Foiez Du MONT Corps Dipom. Tom. V. ƒ>. ]l. p.126.
%tj R-elo!. Huil. 8 fÜr. — Aynl 161c. W 2, 5, 32,
A 5
lóeo.
De Sraten"urklaaren
zig voor
Brandenburg
en
Nieuwburg.

i o VADERLANDSCHE XXXVII. BOEK.
i6o9,
i
]
i
j
<
HL
Oor- ]
fprong |
der verdeeld-
£
heidover £
den r
Gods- l
dienst, in
de Ver- c
eenigde t
Gewes- c
ten.
È
twintigften van Wynmaand, beloofd werdt.
Het Huis van Saxen, insgelyks , regt voorwendende
op de Kleeffche Landen, zogt de
Vereemgde Staaten te beweegen , om zig,
met het gefchil over dezelven, niet te moeijen.
Doch men fchroomde niet, den Saxifchen
Gemagtigden te antwoorden „ dat het
„ belang der Vereenigde Gewesten vorder-
„ de, zorg te draagen, dat men goede nabuuren
kreeg, in de Kleeffche en Gulik-
„ fche Landen : waarom zy den Vorften
„ van Brandenburg en Nieuwburg reeds
„ hunne hulp hadden toegezeid." Onder-
:usfchen, zogt men zig, van wederzyde, in
te betwiste Landen te fterken. De Keizerthen,
onder den Aartshertog Leopold van
dostenryk , hielden zig binnen Guiik. De
Paltsgraaf van Nieuwburg hadt Duuren ingekomen
: waarna, de beide Vorften de Plaaten
om Gulik , sloume, vervulden met
ïCrygsvolk. Van tyd tot tyd, werdt 'er, met
vederzydsch nadeel, gevogten : 't welk, tot in
len Zomer des volgenden jaars, duurde (/).
De verdeeldheid over de Leere der Goddeyke
beiluiten en eenige andere punten van den
Godsdienst, van welke wyreeds, in'tvoorby-
;aan, een en andermaal (u), gewaagd hebben,
;af, omtrentdeezentyd, aanleiding, totverre-
;aande oproerigheid, in eenige Steden: waarom
wy agten, dat hier deregte plaats zalzyn,
m den oorfprong der gefchillen , welken
lans, in de Vereenigde Gewesten, in zwang
ingen, van de vroegfte tyden af, op te haaien.
De
CO MIJTEREN XXXT. Bnek, f. 598-1503. XXXII. Boik,f. 610,
K.uj IX. Deel, bl. 375, 406., 426.

XXXVII. BOEK. HISTORIE, n
De Christenen der vier eerfte eeuwen, welker
fchriften tot ons gekomen zyn, hebben
zig, over de punten, die thans in deVeree
nigde Gewesten betwist werden , niet altoos
even klaar , noch op eenerlei wyze, uitge
drukt. In 't gemeen, fchynen zy egter, naar
het eenftemmig oordeel van fchrandere on
derzoekers der Kerkelyke oudheid , geleerd
te hebben n dat de mensch, fchoon begaafd
M met eenen vryen wil, om den Godsdienst
M te omhelzen en aan te kleeven, nogtans,
„ de hulp en medewerking der Goddelyke
n genade, door welke hem de waarheid ge-
„ openbaard was , geduuriglyk , behoefde :
„ de kragt van welke genade, om den wil te
„ buigen en te beweegen, zy, zo wel als de
w vermogens, die God den mensch gefchonn
ken hadt, beurtswyze, naar de gelegenhe-
„ den, die 'er hun toe voorkwamen, hoog-
„ lyk , plagten te verheffen («)." In 't
naarfpooren van de oorzaak der zonde,
beweerde men , dat God dezelve, geenszins
, kon werken; gelyk Irenéus deedt,
voor 't einde der tweede eeuwe (V). Omtrent
de Goddelyke Befluiten, fchreeven de
Griekfche Kerkvaders , en de Latynfchen,
voor Auguftyns tyd „ dat God zulken ten eeuw
wigen leeven voorfchikt hadt, welken hy
„ hadt voorzien, dat deugdzaam leeven", of,
gelyk anderen fpraaken n gelooven en voln
harden zouden Doch in den aan­
vang
C K) VOSSIUS irift. Pela?;. Libr. III. P. I. Thef. l.p. 278. &f,-q,j.
Thef.Up.2',i, ê? feqq. P. U. Antith l.p. $aö&fefq. Libr. Vil.
P. II. p 733 & feqq- GROTII Hift. Libr. XVII. p.&i. J. BAS-
NAGE Hift. de 1'Eglife, Tom I. Livr. XI. CU. I Vï'.p. w-043.
Cv) Fidc EUSEB. Hift. Eccl. Libr. V. Cap. XX p. m.237.
l«0 Viile VOSSII Hili. Pelag. Libr. VI. Thef. VIII. a. 550.
Ifjop.
Leer der
oude en
laatere
Christenen
, omtrent
de
betwiste
punten;

ïa VADERLANDSCHE XXXVII. BOEK.
1609. vang der vyfde eeuwe, leerde Pelagius, een
Schotsch Monnik „ dat een mensch, om
„ heilig te leeven en zalig te worden, Gods
„ genade niet behoefde ; maar dat men 't
JJ een en 't ander 's menfchen vryen wil hadt
„ toe te fchryven ; die , dagt hy, niet vry
„ zou zyn, zo hy deeze uitwerkiels niet kon
„ te wege brengen." Doch, nader geperst,
erkende hy ook de werking der Godlyke genade;
zig, zo men meent, niet altoos, even
klaar uitdrukkende (x). Auguftyn kantte zig
tegen deeze Leer, beweerende n dat bekee-
„ ring en volharding niet van 's menfchen
vryen wil; maar van Gods volftrekt 13 efluit
afhingen : ook , dat men 't aan dit
„ zelfde Befluit hadt toe te fchryven , dat
?, Gods genade den eenen niet, den anderen
n immers aangebooden werdt, en , in fomn
migen, geene , in anderen , volkomen'kragt
n hadt (;y)." Sommigen hebben, federt, geoordeeld
, dat de Kerkvader, door de hitte
van het twisten, verrukt, eene nieuwe Leer
in de Kerke heeft ingevoerd; doch anderen
meenen, dat hy, alleenlyk, nader verklaard
en ontvouwd heeft, 't gene veelen , reeds
voor hem , geloofd; doch zo duidelyk niet
geleerd hadden (Y). In 't Westen, hadt Auguftyn
veele navolgers. Doch in 't Oosten,
behieldt men de lpreekwyzen , die , reeds
voor Pelagius tyd, waren aangenomen geweest.
Te Marfeille , waren 'er ook eenigen
, die met Pelagius de noodzaaklykheid
der
O ) Vmim.lBr, m.r.V.Thr.\.p.»9\.Thtf.\V.p.?,G%.
(y) Vossius Libr. VI. Thef X. *. 571.
fz)GR

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 13
der voorkomende genade verwierpen, fchoon
zy de medewerkende voor noodig hielden.
Zy kreegen , hierom , den naam van halve
Pelagiaanen. De Monnik Godefchalk, in de negende
eeuwe, nog verder, zo men toen meende,
gaande dan Augustyn, leerde „ dat God,
„ niet wilde, dat eenige anderen tot kennis
„ der waarheid kwamen en zalig werden ,
„ dan die hy uitverkooren hadt; dat Chris-
„ tus, voor deezen alleen, geftorven was, en
„ dat de overigen, fchoon gedoopt, nimmer
„ van den algemeenen hoop der verdoem-
„ den waren afgezonderd geweest." Doch
deeze Leer fmaakte toen zo weinig, dat zy,
in verfcheiden' Kerkvergaderingen , veroordeeld
werdt Ca). In laater' tyd, twistten de
Franciskaanen en Dominikaanen , over den
zin van Augustyns gevoelen ; welk de laatften
begreepen, meer toe te eigenen aan
Gods volftrekt befluit, min aan 's menfchen
vryen wil, dan de eerften konden verftaan.
De Jezuiten zeiven , arbeidende om deezen
knoop te ontwarren, fcheenen veelen te verre
af te wyken van Augustyns Leere, en liepen
gevaar van , deswege , veroordeeld te
worden, te Rome: 't welk zy niet dan met
moeite ontgingen. In de Kerkvergadering
van Trente, werdt de Leer van Gods Voorfchikking
en Befluiten, en van de zekerheid
der zaligheid, die 'er van afhing, op zulk
eene wyze, beflist, dat beide de partyen, in
de Roomfche Kerke, meenden, hun byzonder
gevoelen , daarby, begunftigd te vinden
Cb). Luther , midlerwyl, zynde opge-
ftaan,
fa) Vnssius libr. VII. P IV. p. 770".
C*) FUA PAOLO Hift. d» Conc. de Trcitte Lj}r. II. ? 4 r
9»

i 4 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.
1609. ftaan , uit een Klooster van Augustynen ,
hieldt zig aan Augustyns gevoelen en fpreekwyzen
; doch hy verwierp den naam van
vryen wil, dien Augustyn nog behouden
hadt, en fchreef een Boek van den Slaaffchen
of Knegtelyken Wille. Erasmus hadt,
reeds te vooren , tegen Luthers gevoelen
gefchreeven, en deedt het nu andermaal.
Melanchton , Luthers medehelper , werdt,
door Erasmus redenen, in zo verre , overtuigd
, dat hy , zo fommigen willen , Luther
zeiven, of, gelyk vaster gaat, de Lutherfchen,
bewoog, om afftand te doen van
eene Leer, die ftelde, dat Gods Befluiten
volftrekt, of zonder voorwaarden, gemaakt
werden (V). Zy gebruikten egter het woord
vryen wil niet; fchoon zy de zaak, die 'er
door betekend werdt, genoegzaam fcheenen
te erkennen. Maar Kalvyn, de voorganger
van het ander deel der Protestanten, hieldt zig
aan Luthers eerfte woorden, daarby leerende,
't welk, zo men wil Cd), Augustyn zelf niet gedaan
hadt „ dat het waar geloof nooit geheel-
„ lyk verlooren kon worden." Sommigen zyner
navolgeren, gelyk Beza, te Geneve, en
Zanchius, Urfmus en Piscator, in Duitschland,
drukten zig, fomtyds, op zulk eene wyze, uit,
dat zy, naar fommiger oordeel, de noodzaaklykheid
om te zondigen aan Gode, als eerfte
oorzaak, fcheenen toe te fchryven ; hoewel zy
hem, nimmer, de oorzaak der zonde noemden.
Ook dagten anderen, dat men hunnen woorden
eenen bekwaamen en Schriftuurlyken
CO URANDT Reform. I. Deel, hl. 98, 99.
GO Vdïsius Libr. VI. Thef. XII. p. 5ÜC.
zin

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 15
zin geeven kon (d). Ondertusfchén, kwamen
zulke fpreekwyzen den Lutherfchen zo aanftootelyk
voor, dat zulks de verwydering over
de Leer des Avondmaals, tusfchen hen en
die van Kalvyns gevoelen ontllaan, nog grooter
maakte. In de Vereenigde Gewesten, kreeg ,
* Kalvyns Leer, van Geneve, en uit Frankryk, 1
in Walsch Vlaanderen, en, daarna, ook uit de
Palts en 't Graaffchap Nasfau, herwaards 1
overgebragt, den meesten opgang: hoewel zig
in de Hervormde Kerken, van tyd tot tyd,
ook eenigen opdeeden, die, met Melanchton,
een Godlyk Befluit en Voorfchikking onder
voorwaarde leerden. Zodanigen waren Anaftafius
Veluanus, in Gelderland; Gellius Snecanus,
in Friesland; Huibrecht Duifhuis, te Utrecht;
Joaimes Holmannus, Klement Maartszoon
en Herman Herberts, in Holland. Doch
de andere party, verre de fterkfte zynde in
getal , begon , federt eenigen tyd, zulken,
die Melanchtons gevoelen leerden , uit de
Kerkelyke dienften, te houden, 't Was, nog- •
tans, Jakobus Arminius van Oudewater, Pre- 1
dikant te Amfterdam, die dit gevoelen voor- 1
i

en Arminius
leerden?
Wat zy
tlkunde-
ren te las
leiden? 1
i6 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.
wie uit de menfchen zalig, wie verdoemd
„ zouden worden. Dat, volgens dit befluit,
„ eenigen tot het geloove en de godvrug-
, ? tigheid getrokken, en, getrokken zynde,
n voor afvallen, bewaard werden. Dat God
„ alle de anderen , in de gemeene verdorn
venheid der menfchelyke natuure en in
„ hunne eigene misdaaden, leggen liet (ƒ)•"
Arminius begreep, in tegendeel „ dat God,
„ van eeuwigheid, dit onderfcheid, tusfchen
„ 't gevallen menfchelyk. geilagt, gemaakt
„ hadt, dat hy zulken, die van hunne zon-
„ den afiïaan, en hun betrouwen op Chris-
„ tus ftellen zouden, hunne misdaaden ver-
„ geeven, en het eeuwige leeven fchenken ;
doch zulken , die onboetvaardig bleeven,
, ? ftraffen zou. Dat het, wyders , Gode
„ aangenaam ware, dat alle menfchen zig
„ bekeerden, en, tot kennisfe der waarheid
„ gekomen zynde , daarby bleeven ; doch
„ dat hy niemant dwong (g)." Voorts, lcide
hy. Gomarus te last y) dat deeze de oorzaa-
• n ken der zonde Gode toefchreef, en, door
't infcherpen van een noodlot, de gemoe-
„ den der menfchen verhardde." Gomarus
befchuldigde , daarentegen , Arminius „ dat
„ hy, door zyne Leer , den mensch veel
opgeblaazener maakte, dan de Roomsch-
„ gezinden , door de hunne ; niet gedoo-
, ? gende , dat men Gode alleen de eer gave
„ van 't gene , daar 't meest op aankwam,
te weeten , een welgezind gemoed (/0-' r
't Verfchil der twee Hoogleeraaren, die beide
(•ƒ) Ftde G"MA'ti Opera P. I. p ^Z.P.U.p. 27, 277,aüo,
(g) Vi e AHMINU Ojara p- 283, 28!!, 389, 943.
£/

XXXVÏÏ. BOEK. H I S T O R I E . 17
de voor mannen van uitfteekende- weetenfchap
gehouden werden, maakte indruk op
de jeugd , die aan hun onderwys was toevertrouwd
, en eerlang werden de Predikanten
ook, meer dan te vooren, betrokken
in de partyfchap.
Nieuwe aanleiding tot twisten gaven , ten 1
2elfden tyde , de Heidelbergfche Catechis c
mus, die.in de. Nederlanden ingevoerd was; 1
1609.
^erfchi!
'ver de
lelyde-
en de Geloofsbelydenis der Hervormde Ker- \ is en
?are-
ken , die , in den aanvang der Nederland- c hismus.
fche Beroerten, was opgefteld. De meesten
merkten deeze twee fchriften aan, als Formulieren
van eenigheid, zynde de Belydenis
- daar voor, al vroeg, in verfcheiden' Sinoden,
erkend, en door veele Predikanten ondertekend.
Zy nu, die 't met Gomarus hielden,
beweerden, dat Arminius van deeze Formulieren
afweek. Hy en de zynen verftonden,
daarentegen, dat beide de gevoelens, niet al
te wel, met de Formulieren overeen gebragt
konden worden, en dat het, hierom, dienftig
was, dat men deeze Formulieren nader overzage.
De algemeene Staaten, na lang aanhouden
der Predikanten, eindelyk, in de Lente
des jaars 1606, bewilligd hebbende, in 't houden
van eene Nationaale Sinode (g), dat is,
eene Vergadering der Kerken, uit alle de zeven
Gewesten, hadden 'er, nogtans , deeze
voorwaarde bygevoegd, dat de Belydenis en
Catechismus, in deeze Sinode, zouden overzien
worden (h). Doch Gomarus en de zynen
hielden „ dat het vorderen deezer voor-
m pfol. Holl. 1 May r(,. 7. hl.
C*) BAÜUAIITS Mem. 1. Boek, bl 9.
X. DEEL. B

18 VADERLANDS CHE XXXVII. BOEK.
n waarde bewerkt was , door hunne par-
?) tyen, als wilde men, hiermede, den dry-
J? veren van nieuwigheden de leus geeven,
„ waarnaar zy, in de Sinode, hadden tehann
delen. Ook oordeelden ze , dat men de
w banden van overeenftemming niet ligtej,
lyk breeken of flaaken, maar veeleer vasw
ter toehaalen moest, en niemant tot den
J} Kerkendienst vorderen, dan die de twee
n gemelde fchriften ondertekend hadt."
Maar de aanhangers van Arminius verftonden
„ dat het vryftondt, te twyfelen aan
menfchelyke fchriften. Dat eene zaak van
„ zo veel gewigts, als was het inftellen van
„ Formulieren van eenigheid, in de eerfte
„ tyden der Hervorminge , niet behoorlyk
„ hadt konnen gefchieden ; noch ook daar-
„ na, toen de Regeering, met den oorlog,
w de handen vol werks hadt. Dat het ? ein-
„ delyk, veel beter met de Christenheid gen
fteld zyn zou , zo men geheel geene, of
„ flegts korte Formulieren gebruikte." Van
deezen kant, kwam , in 't jaar 1607 , te
Gouda, een Boekje in't licht, Korte Onderwyzing
der Kinderen in de Christelyke Religie
, geheeten: waarin, alleenlyk weinige geloofstukken
, vervat in woorden der Heilige
Schrift, werden voorgefteld (/). Doch
dit werk werdt, openlyk, veroordeeld, door
Gomarus aanhang, die beweerde dat 'er
w geen gevoelen zo gruwelyk was, welk
„ men, met zulke woorden, niet zou kon-
„ nen bewimpelen. Dat zulk eene eenvouw
digheid voegde aan de eerfte tyden des
li) BRANDT, II. Dtcl % W. 77'
„ Chris

XXXVÏI. BOEK. HISTORIE, tjj
^ Christendoms, toen de fchadelyke leerin-
>, gen nog onbekend waren," en men, hier- •
>> om, geene hulpmiddelen, tegen dezelven,
ft behoefde in 't werk te ftellen. Doch, na
dat elke eeuw nieuwe doolingen gebaard
?, hadt , was men genoodzaakt geweest,
j, fpreekwyzen uit te vinden , om de afge-
}, dwaalden , uit hunne fchuilhoeken , té
j, trekken." De aanhang van Gomarus {temde
dus tegen het herzien van Belydenis en
Catechismus; waarop de anderen gezet waren
: noemende deeze dienstbaarheid j 't gene,
by de eerden, vrede heette, die, daarentegen
, verwarring noemden , 't gene by
hunne partyen met den naam van redelyke
1609.
vryheid vereerd werdt (k). De verdeeldheid
dus veld Winnende, beflooten de Staaten van
Holland, op 't verzoek van Arminius (/), :
Somari»
ïii Armiüus
rordan i
Gomarus en hem , voor den Hoogen Raad ' TOOT den
te doen hooren Cm). Dit gefchiedde, in Win- 1 loogen
termaand des jaars 1608 Cn). Doch na eenen ] laad,gé.
langen redenftryd, vonden de Staaten raad- 1 lOOIcU
zaam, den Hoogleeraaren te beveelen „ het
a verhandelde ftil te houden| de onderlinge
?? vrede te bewaaren , en niets te leeren,
„ ftrydig met de Schriftuur , Belydenis en
j, Catechismus ; midlerwyl afwagtende , dat
,j de gefchillen, in eene Nationaale, of bleef
deeze te lang agter , in eene Provinciaalë
„ Sinode, beflegt werden." Evenwel zweeg
men niet, na dit gefprek. De beide gevoelens'
CO OROTII Hifi. Libr. XVlt. p. 553.
lO Refol. Holl. 30 April 1608. bl. 85;
fm) Refol. Holl. 26 Janiiary en yery.' 1608. tl. 50i
Cn > Rcfol. Holl. 12 Decemb. 1608. */, a. Ci BMNili Vifa
Arminu. p. 352 j 359,
B 2

1009.
Hun verfchil,over
't gezag
der
O /erheid,
in
't Kerkelyke.
Arminius
flerft.
2o VADERLANDSCHE XXXVH.BOEK.
lens drongen, meer en meer, door. De Predikanten
waren, voor 't grootfte gedeelte,
in 't gevoelen van Gomarus. Doch de meeste
Wethouders hielden 't met Arminius ,
wiens Leer gemakkelyker te bevatten fcheen.
Ook ontftondt 'er, eerlang, nog een ander
gefchil, waarby de Wethouders nader belang
hadden, en 't welk hen meer genegen
maakte, tot die van .Arminius gevoelen waren
: want deezen fchreeven der burgerlyke
Overheid het regt toe, om over Kerkelyke
zaaken te oordeelen :" daar Gomarus en de
zynen beweerden , dat Kerkelyke zaaken,
in Kerkelyke Vergaderingen , behoorden
verhandeld te worden. Hierover, werden,
naderhand, zo wel als over de andere punten
, verfcheiden' fchriften gewisfeld (o).
Ondertusfchen, werden Gomarus en Arminius
, ieder verzeld van vier Predikanten,
in Oogstmaand des jaars 1609, nog eens gehoord
, in de Vergadering der Staaten van
Holland Qs). Arminius, die lang gekwynd
hadt, overleedt, kort hierna, verklaarende,
in zyn uiterfte, niets geleerd te hebben, dan
't gene hy, na ernftig onderzoek , hieldt 0vereenkomftig
te zyn met de H. Schrift, en
te {trekken , tot vereeniging der Protestanten
(q). Men beriep, in zyne plaats, Conradus
Vorjlius, die, by veelen, gehouden werdt,
[tellingen te leeren , nog veel meer van de
gcmeene Leer der Hervormde Kerken dee-
zer
f
o) GROTH Hift Libr. XVII. p. 553. VAN DEN SANDE V.
Hoek, bl. 50.
O 1 Reiól. Holl. 12 /lag. en vcrv. '609. hl. 194, T95, 197,
Kg, 201, 202,203, 205,207, 208. ISRAMIT II, Üeel, bl.yj,
Cf j C. BRAUTU Vit Artnini p. 431.

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 21
zer Landen verfchillende, dan die van Ar­ 1609.
minius (r).
De verdeeldheid , midlerwyl, wortel ge- iv.
fchooten hebbende, borst, eerlang, uit, tot Beroerte
openbaare beroerte. De Klasfis van Alkmaar te Alkmaar
j.
hadt beflooten, haare Leden , by ondertekening,
te doen verklaaren, dat zy de Belydenis
en Catechismus, in allen deel.e, hielden
overeen te komen, met de Schriftuure;
en vyf Predikanten , die deeze ondertekening
geweigerd hadden, in hunnen dienst gefchorst.
Tegen Adolf Venator, Predikant te
Alkmaar , en één van de vyf, waren ook
andere befchuldigingen ingebragt, van welken
hy, egter, voor den Hoogen Pvaad, zuiver
gefchouwen werdt. De Klasfis kreeg, federt,
van de Staaten, die 't vreemd vonden,
dat men, hier, op eigen gezag, eene nieuwe
ondertekening invoerde, bevel, om de
vyf Predikanten te herfteilen. Doch zy maakr
te zwaarigheid , om dit bevel te gehoorzaamen.
De Wethouderfchap van Alkmaar ontving
, hierop, aanfchryvens, om de Klasfis
te verpligten , tot onderwerping. Doch de
Predikanten van Amfterdam en anderen
werkten hiertegen aan :. en alzo 'er, by de
jongfte verandering der Regeeringe , eenigen
in de Wet waren geraakt, waaraan dè
Klasfis ruggefteun vondt , werdt de zaak ,
ondanks het fchryven der Staaten, fleepende
gehouden (s). Tegen 't einde des jaars 1609,
moest de Wet wederom vernieuwd worden:
wanneer de zaaken derwyze werden beleid,
CO IJVTENBOGAERT Kok. Hift, Ui .
CO UïTENIiOGAIÏRT Kerk. Ifift bi. 45}, 4 56, 458-463. '
B
3

waaruit
eene buitengewooneverandering
der
llegee-
ringe
ontftaat.
22 VADERLANDSCHE XXXVII,BOEK.
dat 'er luiden toe benoemd werden, die 'tmet
de Klasfis, en luiden, die 't met de klaagende
Predikanten hielden, 't Geviel, dat Prins.
Maurits , die de verkiezing , naar gewoonte,
doen moest, alleen luiden van de eerfte
foort verkoos , die , op den vierentwintigften
van Wintermaand, beëedigd werden
(*)• Hierop, ontftondt veel gemors onder
een groot gedeelte der Gemeente, welk 't
met Venator hieldt. Men riep, dat 'er eenige
Leden in de Vroedfchap waren ingedrongen
, daartoe niet bevoegd , als eikanderen
te na in den bloede beftaande. üok
werdt 'er gemompeld, dat de Wethouders
voorhadden, twee of drie vendels in de
S'ad te laaten komen, tot verdrukking der
gemeente. De Hopluiden der Schutterye
gaven van dit misnoegen kennis aan de Regeering,
en aan de Staaten van Holland, en
bragten , terftond, hunne vendels op de
heen, die 't Stadhuis bezetteden («), en,
dag en nagt, de wagt hielden. Midkrwyl,
trokken 'er eenigen uit de Hopluiden naar
den Haage, die, op den vyfden van Louwmaand
, met vier Gemagtigden van Prinfe
Maurits en Gekommitteerde .Raaden (i), te
rug keerden. De Gemagtigden, na verfcheiden'
onderhandelingen , geene kans ziende
pm de Wethouders te bevredigen met de Gemeen-
Cf) TJlTENBOGAEltT, hl. 487.
f u) VAN DEN SANDE Ned Flift V. Boek, hl. 57.
( 1 ) Deezen waren Reinoud van Brederode , Heer
van Feeribuizen, Prefident, Leonard de Vuogd eaRotnbout
Hngerbeets, Rsadtheeren in den Hoogen Raa-
^e , en Jonkheer Steven van der Dces, Heer va%
Nqordwjk, Raadsheer in 't Hof.

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 23
meente, ontfloegen, uit last der Staaten, al­
1619,
le Wethouders en Vroedfchappen van hunnen
dienst, op den twee entwintigften van
Sprokkelmaand , onder fchriftelyke verklaaring,
dat zy, door dit ontflag, niet zouden
geagt worden, in hunnen goeden naam, gekwetst
te zyn , al werden fommigen niet
wederom op nieuws verkooren. Voorts,
werden , uit de ontflaagen' Vroedfchappen,
Zes aangefteld, die 't met de Klasfis gehouden
hadden, en elf, die Venator waren toegedaan
: waarby tien nieuwen gevoegd werden.
De Vroedfchap deedt, daarna, eene
benoeming van een dubbel getal: waaruit de
Gemagtigden de verkiezing van Burgemeesteren
en Schepenen deeden : die ook, naar
den zin der goedgunneren van Venator, uitviel.
Eenigen uit de ontflaagen'Vroedfchappen
waren, te vooren, naar den Haage gereisd,
om zig te verdedigen, en om te bewerken,
dat zy in 't bewind bleeven; doch
fommigen (V) verhaalen, dat zy nergens gehoor
vonden, dan op ééne plaats, vermoedelyk
by den Prinfe , alwaar hun egter te
verftaan gegeven werdt, dat het nog geen
tyd was, om hun dienst te doen. De nieuwe
Vroedfchap ftelde , vervolgens , eenen
nieuwen Kerkenraad aan, ontfloeg twee Predikanten
van hunnen dienst, en deedt Venator
ftilftaan O); doch na eenig verloop,
zynen dienst wederom waarnemen , niet
Zonder ongenoegen van eenigen uit de Ge-
" ; meen-
(v) TIUGLAND Kerk. Gelch. hl. 507.
(w) R.e[bl. Holl 8 Febr. — ?,Aprih6in. hl. 6, 50,00,75,
na, ia

24 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.
IfjtO. meente , en van de Klasfen van Hoorn en
Enkhuizen, die den Alkmaarfchen Kerkenraad
voor wetteloos hieiden. Doch de Staaten
van Holland keurden 't gedrag der tegenwoordige
Alkmaarfche Regeeringe goed
(V); waarna de hevigheid, aldaar, voor eenen
tyd , bedaarde. Venator nogtans , in
't jaar 1617, een Boekje in 't licht gegeven
hebbende, welk men zeer onregtzinnig oordeelde
, werdt van zynen dienst afgezet, en
week, in 't volgende jaar, naar Frankryk,
daar hy overleeden is fjy).
V. Te "Leeuwaarden, was, omtrent den zelfGewelden
tyd , diergelyke beweeging ontftaan :
digeop­ ouder welker oorzaken ook, naar alle waar-,
roer , te fchynlykheid , de verfchillen over de Leere
Lec iawaaiden.
te tellen zyn, hoewel zulks, onzes weetens,
nergens, klaarlyk, aangetekend is. Eenigen
uit de gezwooren' Gemeente waren , op 't
einde van 't voorleeden jaar, klagtig gevallen
aan de Gedeputeerde Staaten, en aan den
Hove van Friesland, over de Wethouderfchap(z),
onder anderen, aanwyzende, dat
zy zekere voordeden naar zig ftreek, die in
de Stads Kas behoorden te komen, 't Gefchil
werdt, kort hierop, bygelegd. De Wethouderfdu.p
deedt gewillig afltand van de genooten'
voordeden, 't Misnoegen duurde
epter, onder 't volk. Men riep, dat de Wethouders,
door onbehoorlyke middelen, in de
Redering bleeven. Op Nieuwjaarsdag ,
ftreefden eenigen, ongewapend, naar 't
Raadhuis , fmeeten de glazen in, braken
(x) r.RANivr II. Deel, hl. 112, 113» H4-
( v) Zie BUANDT II. Deel, hl. 52.8-S3!).
(_~z) WINSEMIUS Cluon. XX. üoei, bh gyi_, 892,
de

XXXVII.BOEK. HISTORIE. 25
de Raadkamer op, en dreeven de Wethoudei
fchap , bezig met het doen der Jaarlykfche
verkiezinge, naar buiten (a). De Gilden
, hierop byeengekomen zynde, bragten
de Gemeente in de wapenen, en traden toen
zeiven tot de aanitelling eener nieuwe Wethouderfchap,
die, voor deeze-reize, en om
meerder zwaarigheden te voorkomen, in de
Regeering, bevestigd werdt. Doch op 't einde
deezes jaars , vermaande Graaf Willem
Lodewyk, Stadhouder van Friesland , den
Gedeputeerden Staaten „ zorg te draagen
„ voor diergelyke moeilykheid, de ontflaa-
„ gen' Wethouders te vrede te ftellen, en,
w voor alle dingen, te verhinderen, dat 'er
?, geene Spaanschgezinden , Papisten , om-
„ gekogten en andere vyanden van den Staat
„ in 't bewind raakten (£)." Met welke naamen
, by veelen , ten deezen tyde , zulken
betekend werden, die 't gevoelen van Arminius
waren toegedaan, 't Leedt egter nog
eenige jaaren , eer 'er , te Leeuwaarden,
nieuwe verandering kwam in de Regeeringe.
In Louwmaand deezes jaars , was , te Utrecht,
ook merkelyke beroerte ontftaan ,
niet zonder dat 'er zig iet Kerkelyks onder
mengde. De gelegenheid hiertoe moet, van
wat hooger, opgehaald worden. By de ver­
ioor
andering der Regeeringe te Utrecht, in den Dirk
jaare 1588 (c), was Burgemeester geworden
:n
Jonkheer Dirk Kanter, die, van toen af, de
Gemeente van S. Jakobs Kerke, welker Leeraars
f O VAN DRN SANDE V. Hoek, bh 57. METER. XXXI.
lUick, f. 595 yerf.
(£) W NSEMJUS Cliron. XX. Boek, bh 804, 805» 8g

af5 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK,
aars naast overeenkwamen met het gevoelen
, federt, door Arminius , voorgeftaan ,
de hand boven 't hoofd gehouden, en, daarentegen,
zyn best gedaan hadt, om de Predikanten
van de Confiftorie, gelyk men ze
noemde, ter Stad uit, te doen vertrekken.
Naderhand, afgegaan, in 't jaar 1593 (

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 27
„ den oorlog hadden helpen voeren, eene
openbaare Kerk behoorde toe te ftaan."
Tot medertander hadt hy Henrik van Hekelingen,
dio ook Schepen en Raad geweest;doch,
federt eenige jaaren, buiten bewind gehouden
was (ƒ). En deezen twee bragten, eindelyk,
in den aanvang deezes jaars, te wege,
dat eenige Schutters hunne Hopluiden
bewoogen, om, by de Regeering, aan te
dringen , op herftelling der Privilegiën, 't
Gefchiedde. De Regeering ftelde uit, te antwoorden
, tot op de wederkomst van den
eerden Burgemeester, Jonkheere Justus van
Ryzenburg, die in den Haage was. Doch dit
uitftel geviel der Gemeente niet. Men maakte
haar diets, dat het gefchiedde, om, ondertusfehen,
krygsvolk in de Stad te brengen,
en eenigen 't hoofd voor de voeten te
leggen. Straks daarna, loopt men te wapen
, en maakt zig meester van de fleutels
der Poorten, die dag en nagt bewaakt werden.
Den Roomschgezinden werdt ingeboezemd,
dat men ook voorhadt, hun vryheid
van Godsdienst te bezorgen: waardoor zy
zig lieten beweegen, om, insgelyks, de wa­
penen op te vatten. Tien of elf Gemagtigden
der Burgerye, onder welken Kanter, en,
Zy htffe.'ken
zo ik meen, ook Helsdingen was, traden, den J ;ene vcr-
eenentwintigden van Louwmaand , naar 't' ndering,
Stadhuis, met een Vertoog, waarby zy ver- j n de Redering.
zogten, dat de Regeering, terftond, afftand
deedt van haare ampten, en der Gemeente,
by fchriftelyke AEte, verlof gave, om, voor
£ƒ) Regeer. Lyst ah tov-. U. 177.
dee.
Henrik
van Helsdiugjn.

ÏÓ'IO.
28 VADERLANDSCHE XXXVII. BOEJC.
deeze reize, andere Wethouders te kiezen,
• op dat dezelven, door Prinfe Maurits, als
Stadhouder, bevestigd mogten worden. Van
's Prinfen gezindheid hiertoe fcheenen zy
zig, met of zonder grond, verzekerd te houden.
De Maaiftraat moest hun te wille zyn.
't Getal der Gemagtigden werdt, toen, met
zestien anderen, vermeerderd ,< die, met eikanderen
, de keuze der nieuwe Regeeringe
doen zouden ; fchoon veele Burgers verklaarden,
dat het hun niet zo zeer te doen
geweest was, om verandering in de Regeering,
als om herftelling der Privilegiën en
affchaffing der Schattingen. De Gemagtigden
ftemden, genoegzaam allen, eikanderen
tot Regenten. Kanter en Helsdingen werden
Burgemeesters. De Prins bevestigde deeze
keuze; magtigende den Schout, om de
nieuwe Regenten te beëedigen, gelyk, opden
vierden van Sprokkelmaand, gefchiedde
(g). Midlerwyl, bleef de Stad nog vol
beweeging, vorderende de Gemeente affchaffing
van eenige lasten. Kanter en de
zynen, haar met de hoop hierop gevleid hebbende
, moesten haar wel iet toegeeven.
Doch men eischte nog andere nieuwigheden,
't Volk, eens aan 't hollen gebragt, was niet
wederom tot ftilftand te krygen. Prins Maurits
zelf, federt in de Stad gekomen, fcheen
de Gemeente niet te konnen brengen, tot het
afleggen der wapenen. Zelfs begeerden eenigen
uit de Regeering (2), den Prinfe, naar
(g~) Regeer Lyst th hy. bh iZn.
(2) Te weeteu Hugo Ruticbï Raad ia dsn Hove van
U-
't

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 29
't fchynt, grooter gezag willende doen geeven,
dat hy van den eed, aan de algemeene
Staaten en aan den Lande van Utrecht gedaan,
zou ontflaagen worden. Den Prins
hierop vertrokken zynde, beflooten de algemeene
Staaten, Dagvaart, te Woerden,
te befchryven, alwaar de Staaten van Utrecht,
de nieuwe Regeering der Stad, en
de Burgery, afzonderlyk, gehoord werden.
De algemeene Staaten vorderden, hier, dat
de gefchillen aan hun verbleeven werden;
waartoe de Staaten van 't gewest beflooten;
doch de Regeering en Burgery van Utrecht
wilden 'er niet toe verftaan. De algemeene
Staaten vonden , hierop , geraaden, 't gefchil
te beflegten, met de wapenen. Graaf
Henrik Fredrik, met eenig volk afgezonden
zynde, kwam voor de Stad; daar men, in 't'
eerst, nog aan 't fterken der wallen viel, als
hadt men voorgehad, een beleg, te verduu-
ren. De Roomfche geestelyken zeiven floe- i
gen de hand aan de fpade. Doch men bedagt
zig wel haast, en opende de poorten,
op den zesden van Grasmaand: na dat men
overeengekomen was „ dat 'er, voor den
„ gewoonlyken tyd, zynde den eerften van
„ Wynmaand, ouden ftyl, aanftaande, gee-
„ ne verandering in de Regeering gefchien
den zou; dat de vendels, onlangs aange-
„ nomen, door de nieuwe Wethouderfchap,
„ zouden worden afgedankt ; dat de Stad
„ agt vendels zou inneemen, boven de twee,
» die
Utiecht, Anfelmus Salmius, Schepen, en Jakob van
McdenMik, Raad der Stad,
1610.
Utrecht
ivordt
jelegcrd,
rloor
Graave
ilenrik
?
redrik.

IfjlO.
De oude
Regeering
wordt
he: field.
30 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK*
„ die 'er, geduurende 't beleg, waren uit-
„ getrokken, en dat de gereezen' gefchillen
w verbleeven zouden worden, aan de uit-
„ fpraak der Franfche en Engelfche Gezanten,
der algemeene Staaten, en van Prin-
„ fe Maurits en den Raade van Staate." De
Stad, hierop, bezetting ingenomen hebbende
, weigerde de Wethouderfchap, de Acte
van onderwerping te tekenen, die haar,
van wege den Raad van Staate, werdt voorgehouden.
Ook fcheen zy, in andere opzigten,
niet aan de hand te willen gaan: waarom
de algemeene Staaten, die nu de magt
in handen hadden, beflooten, de nieuwe Wet
van den eed te ontflaan, en de oude te herftellen,
gelyk, op eenen Brief van zyne
Doorlugtigheid, door Graave Ernst van Nasfau
en de Raaden van Staate, in 't begin
van Bloeimaand, gefchiedde (/*). Elk, die
iet in te brengen hadt, tegen de herftelde
Regeeringe, werdt, toen, voor den Raad
van Staate gedagvaard (?')• Niemant verfcheen
hier dan Jonkheer Reinard van Aaswyn,
Heer van Brakel, benevens Kanter en Helsdingen,
die vierenzeventig punten van befchuldiging
inleverden. Doch de Raad keurdeze
allen ongegrond, of van klein belang,
en beval, hierop, am elk een eeuwig ftiliwygen
Voorts, werden 'er eenige
punten geregeld, die, te vooren, aan de
uitfpraak der Raaden van Staate, verbleeven
C*) Reg^r Lwt a'.t icv. W. 180.
C? ) rooc [Rr. Pfakjitb. J. ixd, ii. 738.
(

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 31
yen waren (k). De Regeering vorderde ook
den Burgeren eenen nieuwen eed van getrouwheid
af, die, zelfs door Kanter en
Helsdingen, gedaan werdt (l). Men hoopte
dus de rust, eindelyk, herfteld te zullen zien.
Doch veelen bleeven nog al woelen, met het
houden van vergaderingen, en met het maaken
en ftrooijen van fchotfchriften, tegen
de Regeering. In Wintermaand, deedt men
onderzoek naar eenigen van deeze luiden.
Sommigen, voorvlugtfg zynde, werden, met
de klok, ingedaagd. Eindelyk, ontdekte men
eene 'geheele famenzweering, om den Kolonel
Joan Ogle, Overite der bezetting, te
vatten, het krygsvolk te overmeesteren, en,
daarna, de Regeering, op nieuws, te veranderen:
al 'twelk, gewapenderhand, ftondt
te gefchieden. Ter oorzaake van deeze fa­
menzweering, raakten elf Perfoonen in hegtenis,
en onder deezen Kanter en Helsdingen
O). Vier van de elf beleeden „ dat zy zig,
„ tot het voorgemelde, meermaalen, by
w eede, verbonden hadden; ook gezwooren,
„ dat hy des duivels eigen zyn zou, die den
„ toeleg ontdekte." Deezen vier, te weeten
Jan Gerritszcon Klinket, Jan Ruifch,
Schoenmaaker, Gerrit Obyn, Postmeester, en
Andries Henrikszoon, Schoolmeester en Koster
der S. Nikolaas Kerke, werden ten zwaarde
verweezen: doch Klinket, die 't geheim
des aanflags, goedwillig, bekend hadt, verwierf
CO Groot Utr. Plakaath. I. Deel, 11. igo, IQÏ.
("O Rc-fol. Holl. 8 Febr. — 3 Apr. 1610. bl. 0-12. M F .
TKRF.N XXXI. Hoek, f. 595 verf. 508.
00 Uit de Sententiën, 'gedrukt te Utrethi, in 't jaar 1fi.11.
Samenzweering
om dezelve
,
met geweld
,
wederom
te ont-
zetten
van't bewind.

ÏÓIQ.
32 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.
wierf vergiffenis. De overigen drie kreegen,
nog op de Strafplaats, verzagting van vonnis,
en werden gebannen met verbeurd verklaaring
hunner goederen. De Koster, niet
dan de dood te gemoet ziende, beleedt, ongevergd,
ten aanhooren van 't volk „ dat
» hy, zo de verandering gelukt was, twee
„ Predikanten, Speenhoven en Taurinus, bei-
?> de in de gevoelens van Arminius , met
» eigen' handen, van 't leeven beroofd zou
„ hebben." Helsdingen, in den Haage gevat
zynde, vervoegde zig met een fmeekfchrift
aan den Prinfe, en werdt federt,
naar Utrecht gezonden. Kanter en hy, die
meer niet beleeden hadden, dan dat hun de
toeleg bekend was geweest, en dat men,
onder anderen, voorgehad hadt, hen beide
wederom Burgemeesters te maaken, werden,
in Bloeimaand des jaars 1611, insgelyks,
gebannen. Kanters goederen werden
geheel; die van Helsdingen, voor de helft,
verbeurd verklaard (n). Prins Maurits, als
Stadhouder, en de Staaten 'sLands van Utrecht
gaven, in Bloeimaand des jaars 1612,
een Plakaat uit, waarby aan elk verbooden
werdt, de ballingen of voorvlugtigen ter
Dorzaake der jongfte beroerte te herbergen,
ofte huizen (0): waarop, in Oogstmaand,
diergelyk Plakaat van de algemeene Staaten
volgde O). Doch Kanter begaf zig, eerlang,
naar
CO METEREN XXXII. Hoek, f.
; onn II. Deel. bl. 156
6ZJ. verf. BRANDT lte-
CO Groot Ut. Plakaatb. I. Deel, bl. 739.
ipj Groot-P akaatb. I. Deel, kol. 429.
7, 8 Maart ifin. bl. 2-5.
Refol. Holl. 4. r..
J

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 3 3
naar.Leeuwaarden, én Helsdingen naar Amfterdam
: in welke twee Steden, zy beide geftorven
zyn. Men getuigt, dat zy zig by de Gereformeerden,
federt ook Contraremonftranten
geheeten, gehouden hebben, en dat de
tegenwoordige Regeering van Utrecht den Remonfiranten,
gelyk die van Arminius gevoelen
, naderhand , genoemd zyn , toegedaan
was (q).
Midlerwyl, befpeurden de Hollandfche Predikanten
, die Arminius Leer aanhingen, en de ]
minfte in getal waren, dat zy 't, op de mees- '
te plaatfen, haast te kwaad zouden krygen, i
wakkerende de verdeeldheid, dagelyks, aan, <
tot zo verre, dat de Gemeente ook party koos, '
en geene Predikanten hooren wilde, dan die f
van haaren fmaak waren. Zy kwamen, hier- £
om, in Louwmaand, in ftilte, byeen, en be- *
flooten, een Vertoog of Remonftrantie in te ls
leveren, aan de Staaten van Holland, waarby
zy zig ontfchuldigden van 't verwyt, welk hun
gedaan werdt, als of zy verandering zogten
in den Godsdienst, en twist en beroerten verwekten.
Voorts verklaarden zy hun gevoelen v
in vyf punten, behelzende i. „ dat God van rt
„ eeuwigheid beflooten hadt, zulken , die. n
1619.
VIL
)ie vari
Arminius
jevoelea
2 veren
ene Re»
ïtrn-
'rantie
1, san de
taaten
an Holnd.erlslaȕghuri-
' r Lee-
„ door zyne genade, in Jezus Christus geloo- p „ in vyf
v ven, en, in geloove en gehoorzaamheid, intcfl.
„ tot den einde toe , volharden zouden, te
„ verkiezen ten eeuwigen leeven, en de ongex
loovigen en onbekeerden te verwerpen, ter
5, eeuwiger verdoemenisfe. 2. Dat Christus
ft voor allen geftorven was; zo nogtans, dat
C?) VAN DEN SAND* V. Jiaii, bl. 60.
X. DEEL, C
M m &
~

34 VADERLANDSCHE XXXVII. BOEK,
*» niemant, daadelyk, door zynen dood, ver-
Ij, zoend werdt, dan de geloovigen. 3. Dat
5) de mensch het zaligmakend geloof niet hadt
» van zig zeiven, noch uit zynen vryen wil;
5, maar dat hy, daartoe, Gods genade, in
„ Christus, behoefde. 4. Dat deeze genade
't begin, de voortgang en voltrekking van
„ 'smenfchen zaligheid was; dat 'er alle goede
daaden aan toegefchrecven moesten wor-
„ den; doch dat zy egter niet onwederftandelyk
werkte. 5. Dat Gods genade den waa-
„ ren geloovigen genoegzaame kragt gaf, om
„ het booze te overwinnen; maar, of zy de
„ genade niet konden verliezen , zou nader
„ onderzogt moeten worden, eer zy 't, met
„ volle verzekerdheid, zouden durven lee-
„ ren." Doch naderhand verklaarden zy zig
duidelyker, wegens dit vyfde punt, zeggende
„ dat een waar geloovige, door eigen'fchuld,
„ geheellyk van God afwyken, en het ge-
• „ loof verliezen kon (#•>" Voorts, baden
Hun vei
zoek. ze, „ dat hunne Edele Mogendheden, wien
„ zy het hoogfte gebied over kerkelyke en
„ weereldlyke zaaken toekenden , geliefden
„ te maaken, dat zy, in eene wettige en
„ vrye Sinode, gehoord werden: of, kon dit
~ niet gevoeglyk gefchieden, dat men elkan-
„ deren, ondertusfchen, broederlyk verdroe-
„ge, waartoe zy zig, van hunnen kant,
„ overboodig verklaarden (»•" Naar dee­
Zy kryze Remonftrantie, werden de overleveraars
gen den n
naam va en allen, die van hun gevoelen waren , fe­
Remon-
dert,
Aranten
(rt Hanpfche Cowfer. bl. 425. HKANDT V. Deel, 61. 128.
£»J Haagfchc Confer. */. li ümMtocAURT, M. 524.525»

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 35
dert, Remonjïranten genaamd, gelyk wy ze, I(Jlfe.
in 't vervolg, ook noemen zullen. De Staaten
van Holland beflooten, eerlang, by
meerderheid van ftemmen, den Klasfen aan
te fchryven „ dat zy, tot nader' last, nicj,
mant iet, boven de vyf punten, in de Ren
monftrantie ter neder gefleld, zouden ver-
„ gen te belyden, en, ondertusfchen, arf
i beiden, tot behoudenis der onderlinge een-
„ dragt(7):" naar welk bevel, fommigeKlasfen
, met naame die van Leiden, verklaarden,
zig niet te konnen voegen (y).
Daarna, werdt 'er, in de Lente des vol­ vim
genden jaars, ten overftaan en aanhooren l laa^fche
der Staaten van Holland, een Gefprek ge- (
houden, over de vyf punten der Remonftran- 1
ten, tusfchen zes Predikanten van elke zyde:
welk gefprek, federt, by den naam van Haagfche
Conferentie, vermaard geworden is. De
Staaten, partyen gehoord hebbende, fchreeven
geene van beide de overwinning toe;
maar hielden de vyf punten in den ftaat,
waarin zy, voor de famenkomst, geweest waren,
elk, alleenlyk, tot onderlinge vrede en
eendragt vermaanende : welke vermaaning
van beide de partyen, die eikanderen toen
nog broeders noemden, zonder tegenfpraak,
aangenomen werdt (V). Doch voor den aan- v
entie.
' 'ttotrg
r Pre-
vang van 't gefprek, hadden de Hollandfche *
ianterij
Predikanten, die Gomarus gevoelen naast % ï naast
waren, een Vertoog ingeleverd , tegen dat m, •t Gouw
. . r, der
CO UïTENBOGABRT, hl. 529. TwClANO. II. -j*^
CO HRANBÏ Hi Deel, hl. 132.
*r C
&'.; TR I
1 7 CLAND
h
54 H t\ UYTENBOGAERT */. 534. BnANDt
ff. J)i*l, hl. i59, 160. SIËTEI'.EN JWXI. JJtek,/. 6^ y-,::
C a
lonfe.

eens waren,federt
,
Contraremonjïranten.
genaamd.
Hunne
Leer, over
de
betwiste
punten.
-
%6 VADERLANDSCHE XXXVILBOEK;
der Remonftranten; waarna zy, federt, den
naam van Contr ar emonflranten kreegen. In dit
Vertoog, verklaarden ze, dat, aangaande de
punten van gefchil, in hunne Kerken , zo
veel hun bewust was, geleerd werdt, i.„ Dat
» God, uit het menfchelyk geflagt, welk,
•n in en met Adam, in zonde gevallen was,
» en geen meer vermogen hadt, om te gen
looven en zig te bekeeren, dan een doo-
?, de, om zig in 't leeven te herftellen; eex>
nigen vsn eeuwigheid verkooren hadt, om
n dezelven, door Christus, zalig temaaken;
„ terwyl hy de overigen, door zyn regtvaar-
„ dig oordeel, voorby ging, en in hunne
„ zonden leggen liet. 2. Dat kinderen van
w geloovige ouders , zo wel als volwasfen'
ft geloovigen, voor uitverkoornen te houft
den waren, zo lang zy, met der daad, het
„ tegendeel niet beweezen. 3. Dat God, in
„ zyne Verkiezing, niet op het geloof en de
„ bekeering der uitverkoornen gezien; maar,
„ in tegendeel, in zynen eeuwigen en 011-
„ veranderlyken raad , beflooten hadt, den
uitverkoornen het geloof en de volftandig-
„ heid te geeven, en hen zo zalig te maa-
„ ken. 4. Dat Hy hun, ten dien einde, voor-
„ eerst, gefchonken hadt zynen eenigge-
„ booren' Zoon , wiens lyden , fchoon ge-
„ noegzaam, tot betaaling voor aller men-
„ fchen zonden, egter, naar Gods befluit,
„ alleen den uitverkoornen tot verzoening
„ ftrekte. 5. Dat God hun, voorts, het Evangelie
liet prediken , het zelve , door
n den Heiligen Geest, van kragt maakende,
„ op hunne gemoeden; zo dat zy niet flegt&
0 ver.

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 37
» vermogen kreegen, om zig te bekeeren en
„ te gelooven; maar ook, daadelyk en ge-
» williglyk, zig bekeerden en geloofden.
„ 6. Dat zulke uitverkoornen , door dezelf-
„ :
de Kragt des Heiligen Geests, door welke
» zy eens bekeerd en geloovig geworden
„ waren, zonder eenig hun toedoen, der-
„ wyze bewaard werden , dat zy wel uit
j, zwakheid in zwaare zonden vallen ; doch
„ het waar-geloof nimmer, geheellyk en
„ voor altoos , verliezen konden. 7. Dat
„ waare geloovigen , hieruit, egter geene
„ oorzaak namen, tot vleefchelyke gerast-
„ heid , zynde het onmogelyk, dat zy , die
„ Christus , door een waaragtig geloove ,
„ waren ingeplant, geene vrugten der dank-
„ baarheid zouden voortbrengen, en ftrek-
„ kende de beloften van Goddelyken byftand
„ en dè vermaaningen der Schrift, om hen
„hunne zaligheid.te doen werken, in vree-
„ zen en beeven,: en te ernftiger de hulp te
„ doen begeeren van dien Geest, zonder wel-
„ ken zy niets vermogten (V)." Voorts, floe- ]
gen ze, als middelen tot wegneeming der ge- 1
fchülen , voor, het houden van eene Na- 1
tionaale Sinode, of het zenden der weder- 1
iüü
'oorflag,
ot wegeeming
zydfche punten aan de buitenlandfche Hoo- f er ge-
^illen.
ge Schooien, met belofte van zig derzelver
uitfpraak te zullen onderwerpen. De Rernonftrantie
en Contraremonftrantie werden,
door de Staaten, aan de Edelen en Steden gezonden,
om zig, daarop, te beraaden (y>
C*J TniCLANn. 11.
BHANDT U, üe'ej,bl. 163.
c 3
Doch
16 IS.

1610.
IX.
Gezaotfchap
naar
Franliryk.
38 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.
Doch eer wy 't gevolg hiervan verhaalen ,
eischt de orde der Hiftorie , dat wy tot de
weereldlyke zaaken, en 't gebeurde, in den
jaare 1610, te rug keeren.
De gewigtige verandering, in Bloeimaand
deezes jaars , in Frankryk , voorgevallen ,
hadt merkelyken invloed op de zaaken van
Europa, en van de Vereenigde Gewesten in
't byzonder. Wy hebben reeds, in 't voorbygaan
(z), gemeld, dat Koning Henrik zig
de zaaken van Kleeve en Gulik, ernftelyk,
aantrok, en voorhadt, het Verdrag der Vorften
bezitteren te handhaaven. In Lentemaand
deezes jaars, hadden de Staaten een
buitengewoon Gezantfchap naar Frankryk
gezonden, welk door Walraven, Heer van
Brederode, Kornelis van der Myle en Jakob
van Maldere bekleed werdt. Het was met
veel eerbewyzing ontvangen, en, op den
tweeëntwintigften van Grasmaand , ter gehoor
ingeleid by den Koning, die den Staaten
verzekerde, dat hy de zaak van Kleeve
en Gulik ernftig ter hand neemen zou; doch
verwagtte, van hunnen kant, behoorlyk, te
worden bygeftaan. Midlerwyl, hadden de
Staaten hem doen verzoeken, dat hy de
Franfche troepen in hunnen dienst , voor
eenen tyd, betaalen wilde; waarover hy een
* Petits
avari- weinig misnoegd fcheen, de Staaten noecteux.mende
* kleine gierigaarts, en hun verzoek f een
•\Unpeti ' klein fcwys van ondankbaarheid: daarby voetexmoigende
„ dat het Lejrer, welk hy reeds op
gnage
„ de been gebragt ha'dt, en naar Duitsch-
J'Inf.rotitude.
„ land
(z) Hier voor, W. 9.

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 39
„ land zenden wilde , hem , maandelyks ,
„ op vierhonderdduizend Kroonen te ihian
„ kwam: om welke kosten te voldoen, de
„ fchatten van Frankryk , Spanje , Vene-
„ tie en deezen Staat niet groot genoeg zou-
„ den bevonden worden." Voorts, hadt hy
te verftaan gegeven , dat hy gaarne eene
nadere verbindtenis tegen Spanje , met de
Staaten, zyne beste vrienden, zou aangaan;
waartoe, zeide hy, nu nog gelegenheid was;
die 'er niet zou zyn , als hy, die vast oud
werdt, eens uit de tyd wezen zou. Doch
de Gezanten, niet gelast tot het fluiten van
eenige nadere verbindtenis, namen hun affcheid,
op den zesden van Bloeimaand (jz).
'sKonings Leger, welk op de grenzen byeen
trok , zou , nogtans, zo men meende,
voornaamlyk , dienen , om eenen inval in
de Spaanfche Nederlanden te doen. De
Aartshertogen vatteden , terftond , argwaan
op over de toerustingen in Frankryk,
welken zy hielden, tegen hen gerigt te zyn
(b). Ook hadt Henrik de IV. openlyk misnoegen
tegen hen getoond, doordien zy den
Prins van Condé , in Slagtmaand des jaars
1608, met zyne Gemaalin, op welke de Koning
verliefd was, uit Frankryk geweeken,
in de Nederlanden, ontvangen en befchermd
hadden (V). De Koning, nu gereed om te
velde te trekken , verzogt den Aartshertogen
Tournael der Ambasf. W. v. Brederode, C. van der
Myle cii J. de Maldeie. M. S.
C'0 DANIËL Tom. X. fi. 4*3» 444-
CO BENTIVOGHO Verhaalb. bl. 524. METER. XXXI. ftatë»
f- 523.
C 4
1610,

16 ie.
Henrik
de IV.
w rik
ver
anoord.
49 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.
gen den doortogt door Luxemburg. De
Aartshertogen , zulk een verzoek aanziende
voor eene oorlogsverkiaaring , draalden met
antwoorden. Midlerwyl, hadt Henrik , die
den buitengewoonen Gezanten der Staaten
verklaard hadt, dat hy zig aan 't hoofd zyns
Legers dagt te ftellen (d) , de Regeering,
geduurende zyn afwezen , opgedraagen aan
de Koninginne , welke hy goedvondt, eer
hy vertrok , plegtiglyk, te doen kroonen.
Met de toebereidfels tot haare intrede binnen
Parys, die op de Krooning volgen zou,
hieldt de gantfche Stad zig bezig. Op den
veertienden van Bloeimaand , reedt de Koning
uit, om deeze toebereidfels te bezigtigen.
Hy hadt de Koets rondsom doen opeuen.
De knegten, die dezelve verzelden, waren
, in zekere ftraat, daar de weg geftopï
was door eene menigte van karren, ter zyde
ge weeken. Twee bleeven 'er alleen omtrent
de koets : waarvan een wat vooruit
gegaan was, om plaats te doen maaken, terwyl
de andere zyn' kousfeband verbondt, In
ditoogenblik, OtzytFrangoisRavillac, geboortig
van Angoulême, een fterk karei van omtrent
drieëndertig jaaren, op één der wielen
van de koets, en dryft den Koning een lang
tweefnydend mes naar 't hert, waardoor de
holle ader afgefteken werdt. De Koning ,
die meer niet kon zeggen, dan ik ben gekwetst,
viel, terftond, dood, voor over. Demoorder
werdt, op heeter daad, gevat (e) 9 zonder»
f «O Refol. ITnll. 28 May — IÏ J«t&' 1610. U. 2i
CO'DANIEI. Tom. X. p> 44Ó-448.

XXXVII.BOEK. HISTORIE. 4t
der, hoe zeer hy gepynigd werdt, ooit meer Ifjio,
te willen bekennen, dan dat hy, uit eigen'
beweeging, meenende een goed werk te
doen, dat hy den Koning, die den Paus beoorloogen
wilde, van kant hielp, tot deezen
moord gekomen was. Lodewyk deXIII , zyn
oudfte Zoon, die maar ruim negen jaaren
bereikte, volgde hem op. Doch de Regeering
werdt, geduurende zyne minderjaarigheid
, der Koninginne Moeder, Maria de
Medicis, opgedraagen
De Vereenigde Staaten vaardigden, ter- Verhoud
ftond, den Heer van der Myle, wederom, met
naar Frankryk af, om de verbonden, met Frankryk
ver-
den overleeden' Koning gemaakt, te verlieuwd.nieuwen
, 't welk, op den twintigften van
Zomermaand, gefchiedde (g): ook zogtenze
de tegenwoordige Regeering te beweegen,
om de hand te blyven houden aan de
zaak van Gulik en Kleeve. De Aartshertogen,
den Graaf van Bucquoi naar Frankryk
gezonden hebbende, tragtten, daarentegen,
de Regeering te doen befluiten, tot het verlaaten
van de zyde der Vorften bezitteren.
Doch zy Haagden kwalyk(T). DeMaarfchalk
de la Chatre werdt, kort hierna, afgezonden,
aan 't hoofd van agtduizend knegten en tien
of twaalf honderd Ruiters, om Gulik te helpen
vermeesteren. De Staaten hadden nu ook
Jast gegeven, om een nieuw en vast verbond
te fluiten met Frankryk. Doch de verandering,
hier, veroorzaakt, door den ontydi-
Cf MPTERPN XXXfl. Hnehf. fin verf. 6iz
{ö xxxuSr. Tm
- * h »•
C 5
gen

ï6ïo.
X.
GezantiChip
naar E)n
geland,
4* VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.
gen dood des Konings, liet zulks, voor tegenwoordig,
niet toe Q).
Naar Engeland, was, in Grasmaand, insgelyks,
een Gezantfchap gezonden, welk, door
den Koning, met ontblooten hoofde, ontvangen
, en door de andere Gezanten, pleg»
tiglyk, verwelkomd was. De Staatfchen
hadden last, om van eenige zaaken , den
Koophandel en Visfchery betreffende, te
handelen* waarin zy, gedeeltelyk, Haagden
naar genoegen, te wege brengende, dat het
verbod der visfeherye, op de Engelfche Kusten
, gefchórst werdt. By deeze gelegenheid,
vertoonden zy den Koning „ dat de Haring-
„ visfeherye, door de Hollanders en Zeeuy)
wen, moest aangehouden worden, om dat
w 'er wel twintigduizend zeevaarenden en
„ veertigduizend andere ingezetenen , zig
„ geneerende met het gene tot het maaken
„ en uitrusten der buizen vereischt werdt,
„ uit onderhouden werden : doch dat zy,
„ voor de Reeders, dikwils fchade gif. Dat
„ andere volken, met naame de Engelfchen,
„ op zulken mageren huur, als de onzen ga-
„ ven , niet ten Haring zouden willen vaa-
„ ren , én dat deeze handel niemant voeg-
„ de, dan die, daar by, van jongs af, op-
„ gebragt was, en de vereischte gereed-
„ fchappen hadt." Over eenige andere gefchillen
, den Koophandel raakende , kwam
men tot geen befluit. 't Voornaam oogmerk
van dit gezantfchap was ook het handhaaven
der zaaken van Gulik en Kleeve, waartoe
£0 hapifeh van ikn Amnasfad. van der Myle.

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 43
Jakob de I. zig genegen verklaarde (k). Naar 161').
Zweeden , hadden de Staaten , ten deezen
tyde, ook een' Gezant gezonden , om den 'in naar
Koophandel op Lyfland te regelen: 't welk, tweeden.
tot genoegen der Vereenigde Gewesten, gefchiedde
(O-
De zaaken van Gulik en 'Kleeve namen XT.
nu de zorgen der Staaten , grootendeels, in. Prins
De Vorlten bezitters , van den Vorst van Vlaurit?
laat het
Anhalt geholpen , hadden, in den voorzo­ seleg
mer, 't beleg geilaagen voor Gulik, wagten- voor
de op onderftand van hunne Bondgenooten, Guiiic.
die, door het onverwagt omkomen des Konings
van Frankryk , traager bykwam , dan
men gehoopt hadt. In 't begin van Hooimaand,
kwam 'er, eindelyk, een Leger byeen,
by Schenkenfchans, geheellyk uit Staatfche
troepen beftaande, en uit zulke. Engelfchen
en Franfchen , welken de Staaten in
gewoonlyken dienst hadden. Op den zestienden,
trok het Leger op, naar Gulik. De
Aartshertogen, verklaard hebbende onzydig
te willen blyven , hadden den Graave van
Fuentes, Bevelhebber van Rynberk, gelast,
zig van alle vyandlykheden te onthouden.
Ook liet hy de Staatfche Voorraadfchepen,
onbefchadigd, den Ryn op, voorby Rynberk,
vaaren. Op den negenentwintigften,
werdt Gulik berend, door het Staatfche Leger,
waarby Prins Maurits zig, federt eenige
dagen, gevoegd hadt. 't Beleg werdt vlytig
voortgezet. Ondertusfchen , befpeurde
men,
ff) ReCol. Holl. 26 May — 12 funy 1610. bl. 27. METER.
XXXII. /Soek, f. 608 veif- 609.
CO METEHEN XXXII. Heek, f. 6o

l6:o.
De Stad
geeft zig
over.
44 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK;
men, dat de la Chatre, die nog niet voor Gulik
gekomen was, toeleg maakte, om de Stad,
na de overgave, den Koning van Frankryk
in handen te doen ftellen: 't welk den Vorften
bezitteren en Prins Maurits zeer'tegen
de borst was. De Prins deedt, hierom, 't
beleg te vlytiger voortzetten. De Franfchen
kwamen, eerst op den agttienden van Oogstmaand
, in 't Leger. Doch 't liep aan tot
den tweeden van Herfstmaand, eer de StaxL
zig , by verdrag, overgaf. Zy werdt, hytt
het zelve, den Vorften van Brandenburg eri
Nieuwburg in handen gefteld Qn). Weinige
dagen na deeze overgave, brak Prins.
Maurits op, met het Staatfche Leger, welk
veertienduizend knegten - en drieduizend
paarden fterk was. De la Chatre keerde,
insgelyks , met de Franfche benden , door
Luxemburg , naar Frankryk , te rug. De
Duitfche Vorften hadden , kort te vooren,
eene byeenkonist te Keulen belegd, tot ver-,
effening der Kleeffche en Gulikfche gefchillen.
De Staaten hadden hier ook hunne gezanten.
Doch men fcheidde, in Slagtmaand ,.
zonder eikanderen te hebben konnen verftaan
De verwagting, die men, in de
Nederlanden, hadt, dat de Aartshertogen
zig, vroeg of laat, in deeze gefchillen fteeken
zouden, was oorzaak, dat men zig weinig
beftendigheid beloofde van 't Beftand.
Ook verminderde de gemeenzaamheid tusfchen*
de wederzydfche onderzaaten der
Aarts*
f>") Zie Groot-P!al;Mtb. TI. Deel, kol, r>

XXXVIÏ.BOEK. HISTORIE. 4$
Aartshertogen en Staaten , hand over hand.
Elk ontdeedt zig van de goederen , welken •
hem , onder de nabuurige Regeeringe, toe-
.kwamen. Doch, die in de Vereenigde Gewesten
lagen , werden , tot hooger' prys,
verkogt, dan de anderen. Ook befpeurde men
niet, dat 'er, onder den wederzydfchen adel,
eenige Huwelyken gellooten werden : die,
anders , veel toebrengen , om twee volken
aan eikanderen te verbinden (0). 't Verfchil
tusfchen Zeeland en Antwerpen, waarvan wy,
boven (p), gewaagd hebben, duurde ook nog:
't welk veel hielp, tot het verder verval van
Antwerpen, terwyl de Koophandel en Scheepvaart
, te Duinkerken, daar de binnenlandfche
tollen afgefchaft waren , daarentegen,
fterk begon toe te neemen (jf).
De Staaten hadden, op den raad des Ko- c
nings van Frankryk, reeds in 't voorleeden' f
jaar, Kornelis van der Myle gezonden naar 11
Venetië, om ook met deezen vryen Staat, een u
16" IC':,
tezarit-
:hap
isr Vestie*
Verbond van Vriendfchap e n Koophandel
te fluiten. De Gezant werdt heufchelyk ontvangen
, fchoon de Paus het hadt zoeken te
beletten (r). Doch 't maaken van een onderling
Verbond werdt, by den Doge en
den Raad van Venetië, nog ontydig geoordeeld.
Nogtans, benoemde men Thomas Cotttarini,
om , als Gezant van Venetië, herwaards
te reizen (7); die in Bloeimaand weder-
CO METEREN XXXII. Boek, f 620.
(j>) Hl. 4.
Cj METEREN XXXII. Raek, f. 6ao.
CO MF.TEUEN XXXI. Doei,/. 580 verf.
(O WBTEREN XXXII Boek, £606, 607.

16" i o.
Oostindifche
zaaken.
46 VADERLANDS CHE XXXVII BOE K.
derom te rug keerde, zonder dat 'er iet anders
dan wederzydfche aanbiedingen van
vriendfchap was voorgevallen Qt).
In den Zomer deezes jaars, kwamen wederom
vyf ryk gelaaden fchepen aan , uit
Oostindie. Een der zeiven hadt in Japan
gehandeld en een Verbond van Koophandel
geflooten, met den Keizer, wiens Brieven,
gerigt aan Prinfe Maurits, dien hy Forst van
Holland noemde, met dit fchip, herwaards
gebragt werden. Voorts, kreeg men, in 't
volgende jaar, met andere fchepen, tyding,
dat de Overfte Pieter Willemszoon Verhoef,
op Banda , van de Indiaanen overvallen en
doodgeflaagen , en dat de Admiraal Paulus
van Kaarden , in Hooimaand deezes jaars,
op Ternate , door de Spanjaards, gevangen
genomen was. Te vooren, waren vier Nederlandfche
fchepen, voor de Munillas, door
eene Spaanfche Vloot, onder Don Juan da
Silva, aangetast en overwonnen. De Engelfchen
begonden, dit jaar, ook, fterker dan
te vooren, op Oostindie te vaaren, hebbende
zy zelfs twee onderzaaten van den Vereenigden
Staat, Pieter Willemszoon van Elburg
en Lukas Antoniszoon van Leeuwaarden ,
die lang in Oostindie verkeerd hadden, bewoogen
, om met hen aan te fpannen , en
eenen nieuwen handel te beginnen , op de
kust van Koromandel, die nog van geene
Europifche volken bevaaren was («). \ Gebeurde
, naderhand , meermaalen , dat onder­
ra O Refol. Holl. »3 May — Jmiy ifiio. bl, ifi, enz.
(K) ME-BHEN XXXII. Hoek, f. 617 verf. öi8, 6.15. VAN­
OEN SANBE V. Hoek, bU 6i,

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 47
derzaaten van den Staat zig in dienst van
vreemde Mogendheden begaven , om op
Oostindie te vaaren ; waarom de algemeene
Staaten zulks, in den jaare 1616, by openbaaren
Plakaate , op ftraffe van ballingfchap
en verbeurtenis van goederen, verbooden
hebben (V).
Omtrent deezen tyd, werden, door Zd~ ' /erreky-
charias Janfèn, zig geneerende met glas fly- ' tersge­ pen en brillen maaken , te Middelburg in bonden, '
e Mid-
Zeeland, de Verrekykers gevonden (w), die, \ lelburg.
federt, door anderen, merkelyk verbeterd en
zeer gemeen geworden zyn. Sommigen plaatfen
deeze nutte uitvinding, in dit jaar (x).
Doch 't blykt, van elders, datzy, ten minften
twee jaaren vroeger, geplaatst moet worden,
hebbende de Staaten, reeds in den jaare
1608 , twee Verrekykers, by den uitvinder,
befteld, om dezclven aan den Koning
van Frankryk te vereeren (y).
In den Zomer des jaars 1610, was 'er een xir.
Gezantfchap, uit Zweeden, herwaards ge- }nder- \
komen, om een nader Verbond met de Staa- i ïandeing
met
ten aan te gaan: waartoe Karei de IX, die • 'wee-
nog met Poolen in oorlog was, nu langs hoe « len.
dringender redenen kreeg. De overwinning,
door Koning Sigismond, behaald op de Muskoviten,
die door Zweeden onderfteund werden
, was oorzaak, dat Koning Karei de
Staaten, in Herfstmaand, ernftelyk , verzoeken
deedt, om onderftand. Doch men
O) Groot-PIakaatb. J. Deel, iel. 540.
O J Zie P. DE LA RUK Gelett. Zeel. II 483.
(*) MEUREN XXXII. Hoek,/. 620 verf.
IJÜ Ne^dat. de JEAWNIN 2>j» Hl. 917, s*o.
vondt,

Ii5io.
i
Gcznmfchap
«nar 't
Noorden.
Perfinanfcho
Ge-
48 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.
vondt, hierin , te veel zwaarigheid. Meri
fchreef den Koning egter, in Louwmaand
des volgenden jaars, dat men gezind was ,
hem by te ftaan, zo zulks, ook door andere
Mogendheden, gefchiedde, en. vooral,
zo hy goed verftand hieldt met Deenemarke,
aan welks vriendfchap den Staaten veel
gelegen was. Ook hadt Christiaan de IV,
Koning van Deenemarke, hun verzogt, dat
zy , in 't handelen met Zweeden, op zyne
belangen verdagt wilden zyn, 't welk zy hem
beloofd hadden. De oorlog, die, kort hierop
, tusfchen Zweeden en Deenemarke, ontftondt,
gaf den Staaten aanleiding, tot het
afzenden van een gezantfchap, om een Verdrag
te bemiddelen. Hiertoe werden benoemd
Jakob van Wasfenaar, Heer van Obdam
, Rombout Hogerbeets , Raadsheer in
den Hoogen Raad, en Doktor Dirk Bas, Burgemeester
van Amfterdam , die , in Hooimaand
, naar Koppenhagen vertrokken; doch,
eerlang, te rug keerden , zonder de Vrede
te hebben konnen bewerken (2). Karei de
IX. overleedt, niet lang hierna, wordende,
door zynen Zoon, Guftaaf Adolf', opgevolgd
(a). De oorlog tusfchen de twee Ryken duurde
nog, tot in 't volgende jaar (b~). Doch
eindelyk werdt, in Louwmaand des jaars
1613 , door bemiddeling des Konings van
Groot-Britanje, de Vrede getroffen (V).
De Turken en Perfiaanen zeiven , die, ten
dee-
O) MriTF.itF.N XXXII. Boe!;, f. 62.2. yeif. 623, 627.
f e ) MF.TBHEN XXXII. lütek, f O9.Q verf.
(*) 1'AUDART Mcmor. IV. Hoek, bl. 218.

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 49
deezen tyde, ook over hoop lagen, zogten
de vriendfchap van den Vereenigden Staat.
Robert Cherling, een Engelschman, doch in
Perfie gehuwd, kwam, deezen Zomer, herwaards,
om de Staaten tot een Verbond tegen
de Turken te beweegen. Ook deedt
hy hun eenige opening van een Verdrag van
Koophandel. Hy hadt diergelyke boodïchap
ook aan andere Europifche Mogendheden.
Doch alzo hy, hier, zyn Berigtfchrift weigerde
te toonen , hieldt men hem verdagt,
en deedt hem , zonder ter Staatsvergaderinge
gehoord te zyn , wederom vertrekken.
De Turkfche Admiraal Basfa hadt dén Staaten
, reeds te vooren, in eenen Brief, te verftaan
gegeven , dat de Groote Heer gezind
was, een Verbond van Vriendfchap en vryen
Koophandel met hen te fluiten. De Staaten
zagen meer voordeel in zulk een verbond;
waar door hun de handel op de Levant ftondt
geopend te worden. Zy beflooten, hierom ,
Kormlis Haga van Schiedam, tegen den winter
, af te vaardigen naar Konftantinopel ,
om een verbond te bewerken (d). Doch deez',
in den aanvang des volgenden jaars, aldaar,
aangekomen , • vondc de zaaken anders gefield
, dan hy gehoopt hadt. De Admiraal
Basfa, die den Staaten de eerfte opening tot
een verbond gegeven hadt, was van zyn
ampt verlaaten : de vreemde Gezanten, die
zig aan het Turkfche Hof onthielden, zelfs
de Franfchen en Engelfchen, hadden nadeelige
gerugten verfpreid van de Vereenigde
(V j METEr.EN XXXH. Hoek, ƒ. 624 verf,
X. DÜEL. D
Ne-
I6*lt.

Verbond
tusfchen
den
Grooten
Heer en
de Staaten.
5 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.
Nederlanders , dezelven uitmaakende , voor
.eenen hoop zeefchuimers en weêrfpannelingen
, om geene andere reden , dan om dat
zy hun den handel in het Turkfche Ryk misgunden,
Men wilde Haga, hierom, flegts
als een' byzonder' Perfoon , niet als een'
Gezant van eenen vryen en onaf hangkelyken
Staat, gehoor verleenen. Doch hy weigerde
dit zo beftendig, dat hy, eindelyk, een plegtig
gehoor verwierf. Ook daagde hy ge-
lukkiglyk, in zyne handeling (e). In Hooimaand
des jaars 1612 , floot hy een voordeelig
Verbond van Vriendfchap en Koophandel
met den Sultan, Achmet Chan, beftaande
uit vyfenzestig punten. De voorregten
, aan de Franfchen en Engelfchen, in
het Turkfche Ryk, toegedaan, werden ook
aan de Ingezetenen der Vereenigde Gewesten
vergund, en verfcheiden' anderen, daarenboven
(ƒ). Haga ftelde, federt, Confuïs
aan , in de voornaamfte havens van de Levant
, die, eerlang, last ontvingen van de algemeene
Staaten, waarnaar zy zig, in verfcheiden'
handelingen, omtrent Koopluiden
en andere onderzaaten van den Vereenigden
Staat aldaar, hadden te gedraagen (g). 't
Verbond van Koophandel, waarvan wy gewaagd
hebben , was zeer voordeelig voor
de Hollanders en Zeeuwen, die, tot hiertoe,
niet dan onder Franfche of Engelfche vlaggen,
f«") BAtmART. Mcmor, IV. Hoek, bl. 170.
("ƒ-. Zie llèfol Holl 26 Nnv. 21 Dcc. 1612. bl. 35. Groot-
Plakaarh. III. heel, bl 383. Du MONT Corps Diplom. T1.1t,
V. P. II p, 905.
CS) Oroot-Plakaatb, II. Deel, ks!. 1331, 1331

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 51
gen, in het Turkfche Ryk, hadden mogen | itfii.
handelen (h). Ook ftrekte het tot weering
der zeerooveryen, die, federt eenigen tyd,
fterk in zwang hadden gegaan, in de Middelandfche
zee. Verfcheiden' Natiën, zelfs
Engelfchen en Hollanders, voegden zig, hier,
by de Turken , om de Koopvaardyfchepen
van allerlei Landaart te berooven. Een Dor- Simon de
drechtenaar, Simon de Danfer genaamd, was Danfer
één der vermaardlten van deeze rooveren. ran Dordrecht
,
Deez' hadt zig , in 't jaar 1609 , met vier
jefaamd
fchepen , welken hy bemagtigd hadt, naar seefchui-
Marfeille begeven. Hy wist zig, federt, de iiier.
befcherming des Konings van Frankryk te
verkrygen , en geneerde zig, eenigen tyd,
met het geleiden der Franfehe Koopvaarderen
naar en van de Levant. Doch men meent,
dat hy, in 't volgende jaar, door de Turken,
omtrent Tunis, gevat, en, in den kerker,
aan zyn einde geraakt is (i). 't Zeefchuimen
ging egter, nog in dit jaar 1611, zynen
gang. In Oogstmaand, kwam 'er niet flegts
een llreng Plakaat tegen uit (&); maar daar
werdt ook eene Vloot van zeventien fchepen
in zee gezonden, onder den Heere van
Hautain , die de vaart haast veiliger maakte
(/>
De Oostindifche Maatfchappy, onder- ;
fteund door de algemeene Scaaten, zondt, O
in 't najaar, eene Vloot van dertien fchepen, di
rykelyk voorzien van Krygsbehoeften, naar za
tin.
;)S'inrche
aken.
Inf*)
VAN DEN SANDE V. Hoek, 11. 04.
O ) METEUEN XXXI. Hoek, •/. 58,,. XXXII. Soek, f. Blo.

l6*ÏI.
Onlusten
tusfchen
Graave
Enno en
de Stad
E mb den,
5a VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK;
Indie, om de fchade te boeten, die zy, aldaar
, in 't voorleed en jaar , geleeden hadt.
In Wintermaand, verkogt zy omtrent agttienduizend
baaien Pepers, tot negenentwintig,
eenendertig en drie-endertig grooten 't pond,
in agttien maanden, elke negen maanden
de helft, te betaalen : waarvan zy , door
den tyd , omtrent zeshonderdvierentwintigduizend
guldens ontving (m). Men kan, hieruit
, 't belang des Indifchen handels afneemen.
De Vloot, die thans uitgerust werdt,
of een gedeelte derzelve , ontmoette , omtrent
de Kabo Verdifche Eilanden, zeventien
Spaanfche Oorlogsfchepen , met welken zy
ilaags raakte, 't Gevegt was hevig. Doch
de Spaanfchen kreegen de nederlaag, verliezende
alle hunne fchepen, op vier na (V).
't Vuur van oneenigheid tusfchen den Graave
van Oostfriesland en de Stad Embden was ,
onaangezien de tusfchenfpraak der Veree­
i n d e n
a a r e
nigde Staaten Co), i 1609, wederom
heviger 'ontfteken, dan te vooren (ƒ>).
Graaf Enno hadt, in Herfstmaand des gemelden
jaars , eénen Landdag befchreeven,
te Aurik , eene beflooten' Stad , alwaar hy
zelfs een Slot hadt. De Embders hielden dit
te ftryden met hunne voorregten, volgens
welken, de Stenden van Oostfriesland, niet
dan in open* Plaatfen , behoeven te vergaderen.
Hopman Herman Wesfels werdt, met
een deel Krygsvolk , naar Aurik gezonden,
ons
Cm) METFUEN XXXII. Hoek, f. C29.
(•O VAN DEN SANDE V. Boek, bl- 64.
Co) Zie IX Deel, bl. 312.
QO Kefol. Holt. 8 l'ebr. — 3 April ISIO. bl. 5.

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 53
om de aangelegde Byeenkomst te verftooren. «Ju.
Hy raakte in de Stad , en handgemeen met
's Graaven foldaaten , die op 't Slot lagen;
doch wel haast verdreeven werden. Toen
werdt het Slot geplonderd, en eenige Heeren
gevangen genomen. De Raad van Embden
veroordeelde nogtans dit bedryf, gelyk,
federt, ook de algemeene Staaten deeden.
De gevangenen werden, terftond, geflaakt*
eenige geplonderde goederen te rug gegeven
, en Wesfels in hegtenis genomen. De
Gemagtigden van den Graave en van de
Stad verfcheenen, wederom , in den Haage,
in 't begin des jaars 1610 (cf). Men handelde
, hier, eenen geruimen tyd. Doch
de Staaten zonden, in de Lente des jaars
16 n , zeven Gemagtigden naar Oostfriesland
, om een Verdrag te doen fluiten, waarvan
men , ondertnsfchen , de voorwaarden
ontworpen hadt. Dit gefchiedde, op dentwintigften
van Bloeimaand, te Oosterhuizen, 't
Verdrag werdt eerst getekend door Graave
Enno; toen, door de Gemagtigden der algemeene
Staaten; vervolgens, door die van
de Oostfiïefche Ridderfchap, van de Steden
Embden, Norden en Aurik en van den Huismans
ftand (r).
De Kerkelyke gefchillen, in de Vereenigde
Gewesten , begonden langs hoe zorgely- ]
XIV.
Jefluit
c er Staaker
te worden. Terwyl de ftukken , door t
;n vnn
beide de partyen , ter Staatsvergaderinge 1 rolland
van Holland ingeleverd, aan de Edele en c p de
Ste- 1 [erkely-
C$0 METEREN XXXI. limk, f. *ai verf.
Ir) METEIUÏN XXXI. Boek, f. '624 verf.
D 3

tón.
fce ge­
fchillen,
Vorftius
•wordt
gefchorst
i" zynen
dienst.
Gomarus
venrek.t.
Polyander
en
Episcopiuskomen
in
hunne
plaats.
Befluit
der Staaten,
om
trent de
JCerk m
orde des
jaars
Ï59L
54 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK;
Steden waren overgezonden O), hadden de
Sraaten , andermaal, den vyftienden van
Slagtmaand, beflooten „ dat men niemant
„ de vyf punten der Remonftranten opdrin-
„ gen zou ; doch dat ook niemant boven
„ dezelven bezwaard zou worden, en dat par-
„ tyen eikanderen broederlyk zouden heb-
b e n r
v» e draagen (O-" Doch men fchikte
zig luttel naar dit befluit. De Remonftranten
verdedigden, meende men, Vorftius te
fterk , die gehouden werdt, ruimer te gaan
dan zyzeiven deeden, en eerlang, met behoudenis
zyner wedde , gefchorst werdt in
zyn Ampt, eer hy 't nog geoefend hadt Cu).
Gomarus hadt, reeds te vooren, zynen dienst
opgezeid en deeze Landen verlaaten Cv): in
beider plaats, werden, in 't volgende jaar,
beroepen Jqannes PAy ander, die 't gevoelen
der^ Contraremonftranten aanhing, en Simon
Episcopius (w), die dat der Remonftranten
verdedigd hadt, in de Haagfche Conferentie.
De Heeren Curateuren der Leidfche
Hooge Schoole fcheenen dus, even als de
Staaten, beiden den partyen gelyk voorregt
te willen geeven , en, op deeze' wyze, de
rust te willen bewaaren. De Advokaat Oldenbarneveld
, die zeer drong op de vrede
onder de Kerkelyken, hadt ook, op nieuws,
op het tapyt gebragt, het Ontwerp der Kerkenordening
van den jaare 1501 (x), waar-
(s) Zie hiet voor, bl. 37.
( t RAIIDAKT. Memor. If. Boei, bl 38»
(u UYTE BOGAKRT, bl. 574.
Cv) TniGI.AND Mi $35.
(w) UY'KNK 'GAFUT, bl. 590.
BAANÜT U, Deel, bl. 170,

XXXVII.BOEK. HISTORIE. 55
by der burgerlyke Overheid groot gezag gelaaten
werdt, over Kerkelyke zaaken, met
naame, over 't beroep der Kerkendienaaren
(y~). Hoognoodig hieldt hy, in deezen tyd,
het vastfteilen deezer Kerkenordening, om
dat men, door middel derzelve, met der tyd,
alomme , vreedzaame Predikanten zou konnen
bekomen. Ook werdt, in Sprokkelmaand
des jaars 1612, beflooten „dat elke
Stad of Dorp zig, zo "t de Regeering, al-
„ daar, geraaden vondt, in 't beroepen der
Kerkendienaaren , by voorraad, naar de
„ gemelde Kerkenordening , zou mogen
„ fehikken, uit den naame van 's Lands
w Staaten (2)." By de Staaten van Utrecht,
werdt, ten zelfden tyde , diergelyke Kerkenordening
ontworpen , en , daarna , by
voorraad, vastgefteld Ca). De Contraremonftranten
vonden egter, in 't algemeen, geen
gevallen in deeze Kerkenordeningen , en
minst in de laatfte , die, omtrent de Leer,
Plegtigheden en Kerkentugt, regels voorfchreef,
welken zy hielden verder te gaan
dan het der burgerlyke Overheid toeftondt.
Zy verlangden , derhalve , naar eene Sinode
, waarin alles kerkelyk geregeld zou
worden : doch wilden niet hooren van het
overzien der Belydenisfe en Catechismus,
waarop de Remonftranten bleeven ftaan.
Midlerwyl, arbeidde men, in verfcheiden'
Steden, om de Predikanten te houden,
Cy) Zie Groot-P'akaatb. 1H. Deel, bl. 459.
(z) Oroot-Plaknatl». III. Deel. hl. 4-10.
ia) Groot Utr. Plakaatb. I. Deel', >l, 359.
D 4
Ifjlï.
I6"l2i
Kerkenorde
van
Utrecht.
tot het naarkomen der Staatsbefluiten , ter '
be- 1
'(omelij
Sefeliu.«,
üontraemon-Irantsch-

IfjI2. behoudenis van rust en eendragt genomen.
Te Rotterdam was, in Wynmaand des voorPredikant
te leeden jaars, de Predikant Kornelis Gefeüus,
Rotter­ die, naar 't oordeel der Wethouderichap ,
dam , te hevig uitvoer van den Predikiïoel tegen
•wordt ter de Remonftranten, afgezet van zynen dienst.
Stad uit
gezet. Doch als hy, daarna, beftondt afgezonderde
Vergaderingen te houden, en zig, en den
zynen den naam van de Kruiskerk te geeven,
werdr hem , in Sprokkelmaand daaraan, de
Stad ontzeid. En toen hy weigerde te vertrekken
, leide de Baljuw , met zyne dienaars,
hem, des morgens voor zesi'en , ter
poorte uit. Hy verdedigde zig, federt, in
openbaaren druk, zeggende „ dat hy, flegts
i n
9 '
I
1
1
i
i
I
i
c
algemeen en zonder iemant te noe-
9 men, tegen verleiders en vyanden der Ker-
,, ke, gepredikt hadt, 't welk men hadt goed-
? gevonden toe te pasfen, op zyne Remon-
, ftrantfche medeleeraars (T)." Voorts ving
ly terftond aan te prediken te Schiedam en
:e Delftshaven , daar hem veele Rotterdamners
kwamen hooren, die, federt, ook by
mdere_ Contraremonftrantfche Predikanten ,
:e Schiedam en op de Dorpen , ter preeke
;n ten Avondmaal gingen : waarom zy, by
ie Remonftranten, den fcheldnaam van Slykreuzen
kreegen (/). Gefelius werdt, eerlang,
:e Edam, beroepen. Midlerwyl, hieldt men,
jinnen Rotterdam , nog afgezonderde Vergaderingen,
onaangezien de Wethouderfchap
ie zeiven, op den vyfden van Lentemaand,
t
56" VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.
Cï" BRANDT JT- Deel, hl. rRr-184.
CO VAN "EN SANDE V. gpek., U. 6j.
Open-

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 57
openlyk verbooden hadt, eene boete Hellende
van honderd guldens, op het aanleg- •
gen van zulke Vergaderingen, en van tweehonderd
guldens, op het leenen van eene
plaats tot dezelven (/).
Doch gelyk men, te Rotterdam, den Con- 1
traremonftranten belet hadt, naar hunnen 1
zin, te prediken,zogt men, op andere plaat- ]
fen, de Remonftranten van den predikftoel
te houden. Te Warmenhuizen, was Petrus 1
Emilius, Remonftrantsgezind, naar de Ker- i
kenordening des jaars 1591 , tot Predikant ]
beroepen. Doch 't gemeen, van buiten opgemaakt,
hieldt hem uit de Kerke. Men
floot de kerkdeur, met nieuwe floten, en
. floeg 'er paaien voor. Willem Bardes, Heer
van Warmenhuizen, moest geweld gebruiken
, om de Kerk open te krygen. Doch 't
beroep op Emilius bleef fteeken: en 'thadt,
naderhand, nog veele moeite in, eenen Predikant
te krygen, tot redelyk genoegen van
den Heer en van de Gemeente (e).
In Gelderland en in Overysfel, begonden S
zig, ten deezen tyde, verfcheiden' Predi } l
'redi
:ant.
erken
Gel-
kanten te verklaaren, voor 't gevoelen der "l
Remonftranten, met naame te Nieuwme- "
gen, te Bommel, en te Tiel-,fchoon zy, kort
te vooren, in eene Sinode, te Harderwyk,
hadden helpen vast ftellen, dat de Belydenis
en Catechismus, in allen deele, fchrifoiurlyk
waren. In 't Kwartier der Veluwe, waren
C-O JUÜDART. Mem. II. Donk, bh or. VAN DEN SANDE V.
Boek, bl 66.
(e 1 RHol. Hol). 6 Jog. 27 Sept. 1612. bl. TOT, 237. Uï-
TKNBOG. bl. 600, 6c.i. JiRANDT II. D:el, bl. 186.
P 5
Woei te
e War-
neiihuilen, te
;en een'
lemon
trant;ch
:aat der
irland.

en de meesten, in dat van Zutfen, alle de
Predikanten den Contraremonftranten toegedaan.
Te Arnhem alleen, hadt men twee
Overys-
Remonftrantfche Predikanten. In Overysfel,
i'el,Zeeland, waren 'er verfchdden', met naame te DeFriesventer,
te Kampen, en in eenige Dorpen.
land en Doch in Zeeland, in Friesland, en in GroGroninningen
en Ommelanden , hielden de Predigen.kanten
allen de Contraremonftrantfche zvde
(ƒ>
y
Keizer
Rudolf
de TI.
irerft.
Matchias
worde
Keizer.
XV.
Prins
Maurits
fchynt
den Remonftranten
niet
guuftig;
die zig
meest aan
Olden-
58 VADERLANDSCHE XXXVILBOEK.
In 't weereldlyke, gebeurde, dit jaar, weinig
van belang, welk wy niet, te vooren,
gemeld hebben. Alleenlyk, moeten wy no.*aantekenen,
dat Keizer Rudolf de II, op
den tienden van Louwmaand, te Praag, overleeden
zynde (g), door zynen Broeder,
Matthias, Koning van Hongarye, den zelfden,
die, in den jaare 1577, tot de Regeer
ring der Nederlanden beroepen geweest was
(A), in de Keizerlyke waardigheid, opgevolgd
werdt (i).
'lot hiertoe, hadt zig Prins Maurits weinig
gemoeid met de Kerkelyke gefchillen. De
Remonftranten hielden egter, dat hy hun
niet gunstig was: voornaamlyk, zo zy dagten,
om dat ze zig, te dikwils, aan Öldenbarneveld
vervoegden, dien zy zagen, dat
de onderlinge eendragt aanriedt, waartoe
zy zig ook genegen verklaard hadden. Joannes
Uitenbogaard, Remonftrantsch Predikant
in den Haage,hadt,al van 't jaar 155,3
af,
(ƒ) VAN DF.M SANBB V. Itnek, bl. 05.
Czr) MUTEREN XXXH. Hoe/:, f. 620. verf.
(h . Zie VII. Deel, bl. 172.
(i) me* Dö MONT Corps Diplom. Tom. V. P. If. p. 19&,

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 59
af, ingang gehad by den Advokaat (k), en
hem ging na „ dat hy Oldenbarneveld be-
„ las, en Oldenbarneveld de Staaten." Doch
tegen 't aanhouden van Vorftius, hadt de
Prins zig openlyk verklaard, te kennen gee
vende „ dat Uitenbogaard hem deezen man,
„ ten onregte,zo hoog hadt aangepreezen."
Hieruit, werdt het eerfte vermoeden gefchept,
dat de Prins den Remonftranten niet
toegedaan was (/). Ook namen de Contraremonftranten,
fchier van deezen tyd af, 'hunne
toevlugt tot zyne Doorlugtigheid. Graaf
Willem Lodewyk was den Remonftranten
ook ongenegen. En Meiander, Geheimfchryver
van Prinfe Maurits, hadt Uitenbogaard
verhaald, dat deeze Graaf den Prins hadt
zoeken te beweegen, om zig te ftellen tegen
de Remonftranten, of tegen de Regenten,
die hun gunftig waren (m). Nogtans floeg
Graaf Willem, die zig, omtrent den aanvang
des jaars 1613,in den Haage ophieldt,
aan eenige Predikanten van beiderlei gezindheid
het houden van eene Byeenkomst voor,
om, in dezelve, in kleiner getal, dan zy,
te vooren, in den Haage, vergaderd geweest
waren, te arbeiden tot vrede en eenigheid.
De Staaten zeiven hadden, reeds
te vooren, hunnen Gekommitteerden Raaden
gelast, zulk eene famenkomst te bevorderen.
Drie Predikanten van elke zyde vergaderden,
hierop, den zesentwintigften van
Sprokkelmaand, te Delft. De Remonftranten
CO UYTFNBon. lieven en Kerkel. bedien. Cup. II. bl. 14.
CO BRANDT II. Veel, bl. 169, 170.
{tsj UvrtuBOG. Dagregister by BRANDT II. Deel-, bl. ac.fi
I612.
barnevddvervoegen.
Conferentie
te
Delft.

I6"i3.
De Koning
van
Groot-
JJrirtanje ;
fchryft
den Staa- (
len, dat j
hy de vyf
punten
ve'draag- <
iyk ]
hielde.
60 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK,
ten begeerden, dat men hunne vyf punten
verdraaglyk verklaarde, waartoe de anderen
niet verdaan konden. Een derzelven zeide
ronduit het tegendeel. De Contraremonftranten
vorderden, daarentegen, dat de anderen
zig zouden verklaaren, op meer dan dertig
punten, welken zy hun voorleiden. De
Remonftranten verzogten tyd van beraad,
waarmede de famenkomst fcheidde, houdende
de Contraremonftranten voor zeker, dat
de gefchillen, niet dan door eene Nationale
Sinode, te bellegten waren. De Staaten van
Holland vonden, daarna, ondienstig, dat
men, van de Remonftrantfche zyde, op de
voorgelegde punten, antwoordde, oordeelende
zy, dat men de Remonftranten, by
wyze van befchuldiging en bewys, niet by
wyze van onderzoek, van vreemde Hellingen
moest zoeken te overtuigen (n).
Midlerwyl, hadt Oldenbarneveld den Koling
van Groot-Brittanje, door den Staat-
'chen Gezant, Noël de Karon, die, onangs,
in Holland geweest was, den ftaat
Ier Kerkelyke gefchillen, hier te Lande,
3oen vertoonen,en te wege gebragt, dat de'
Koning den algemeenen Staaten, en daarna
)ok den Staaten van Holland fchreef, dat
iy de Leer, die wederzyds betwist werdt,
/erdraaglyk hieldt (0). Koning Jakob liet
dg voorftaan, dat hy de Godgeleerde ge-
"chillen in den grond verftondt. In 't jaar
:
röio, hadt hy den Staatfchen buitengewoonen
r») Relirf. Holl. 5-29 jfaart ifii3. >/. 3, TRIGLAND. U.
142-648- U'TBNnoo. bh 601-635.
i t_« ; Zie Rtfol. Hoil. 5-29 Maart 1613. 11. 4, 23.

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 6t
nen gezanten reeds te kennen gegeven, dat
men ze niet op den Predikftoel brengen,maar
in ftilte dulden moest (p). Doch tegen Vorftius
hadt hy zig, daarna, heftiglyk verklaard
(V), in eenige brieven, in welken hy ook
de Remonftranten in 't gemeen, als Ketters
en Scheurmaakers, hadt afgemaald Cr). Men
verwonderde zig, hierom, over de brieven,
welken hy nu herwaards zondt. De Contraremonftranten
hielden, dat de ontwerpen
hier gemaakt waren, en dat men, daarop,
's Konings goedkeuring, looslyk, hadt weeten
te verkrygen. De beroemde Hugo de
Groot,thans Advokaat Fiscaal der Staaten van
Holland, werdt gehouden voor den opfteller
van 't gefchrift, waarin men den Koning
den ftaat der gefchillen vertoond hadt: zelfs
zou hy de brieven ontworpen hebben, welken
de Koning herwaards zondt; doch hy
heeft dit beide, naderhand, duidelyk ontkend
(s). Ondertusfchen, zogten de Contraremonftranten
, door redenen en fchriften,
den jongften raad des Konings van Groot-
Brittanje vrugteloos te maaken. De Groot,
die thans, om zaaken der Oostindifche Maatfchappy,
in Engeland, was, arbeidde hiertegen,
by verfcheiden' voornaame Engelfche
Geestelyken, en by den Koning zeiven (t).
Ook gaf hy, in dit zelfde jaar, een boek in
't licht, getiteld Godsdienftigheid der Staaten
(p~) GROTIUS Verantw. Hoofdjl'. VI. bl. 56.
(qS RAI'IN Tom. Vil. p. 71, 72.
. f r) BRANDT II. Dal, bl. 16?,.
fs ) GROTIUS Verantw Hnofdjl. VI bl. cfi.
(j) UirBNSoo. bl. Ó13-C17. TRIGLAND» bl, 665.
van
1613.
DeGroot
fchryfc
de Godsdienjlig-

6z VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.-
I«ï3. van Holland en Westfriesland, waarin hy 't
gedrag der Staaten , in 't beveelen der ver­
beid der
Staaten draagzaamheid aan de vcrfchillende partven
van Hol­ geleerdelyk, verdedigde, 'c Werk was'
land. voornaamlyk, gerigt, tegen Sibrandus Lubbertus,
Profesfor te Franeker,die de Staaten
in zekere opdragt, fcherp hadt doorgeftrceken.
Hy antwoordde de Groot wederom:
doch zyn boek werdt, door de Staaten van
Holland, als een fameus libel, verbooden (u)
Maar met dit fchryven werdt de rust, die
De twee
partyen men zogt, niet bevorderd. De Remonftrandoen
:en en Contraremonftranten vervoegden zig,
nieuwe serlang, met nieuweVertoogen, by de Staa'
venoo- :en van Holland, in welken, de eerften vergen.
.
sogten, dat den laatften belet mogt worden,
1 egen hen, uit te vaaren op den Predikftoel,
< só hunne Leer voor onverdraaglyk te ver-
1 daaren. Deezen fpraken, daarentegen, het
( lulden der Remonftranten tegen, begeeren-
( le, dat hun gelast mogt worden, te antwoorden
op de punten, hun te Delft over-
Raad- t
eleverd. De Staaten verbooden het uifgee.
pleegin- ^
gen der en van beide deeze fchriften, op dat dezel-
Staaten ^ en niet hinderlyk zyn mogten aan het be­
van Hol- f uk tot de vrede der Kerken, waarover zy
ïsnd. t<
igenwoordig raadpleegden. Hugo de Groot,
d ie, in Zomermaand, Penfionaris van Rottl
:rdam geworden, en, wegens deeze Stad,
tl :r Dagvaart gezonden was, hadt dit Befluit
c ntworpen; doch het werdt, meermaalen,
ii i de Vergadering der Staaten, gelezen,her-
h izen, veranderd en befchaafd, inzonderheid
9
C«> (Iroot-PIa kaart). I. Deel, kol. 457.

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 63
heid, op het aanhouden van Dordrecht , 1613.
daar niet dan Contraremonftrantfche Predikanten
waren (J>). In Louwmaand des volgenden
jaars , werdt het, eindelyk, goedgekeurd
, door de Edelen, Dordrecht, Haarlem,
Delft, Leiden, Gouda, Rotterdam,
Gornichem, Schiedam, Schoonhoven, Brie-
Ie, Alkmaar, Hoorn en Medenblik: waarbyzig,
eindelyk, ook Monnikendam en Purmerende
voegden. Doch Arnlterdam verklaarde
rondelyk „ niet te bewilligen in het
„ befluit, begeerende, dat zulks op den kant
zou worden aangetekend, of anders ver-
„ klaard, dat het befluit , by meerderheid
„ van ftemmen , genomen was." Die van
Enkhuizen en Edam verklaarden, geenen last
te hebben , om zig te voegen by de meerderheid
O), 't Befluit liep op deezen zin: Merk­
5, Dat de Staaten, gebruikende de magt, die waardig
„ hun , als wettige hooge Overheid, toe- Beduit
derm-.'er-
„ kwam, belastten, dat men, in 't uitleg- derheid,
„ gen der H. Schriften, zou hebben te zor- tot vrede
„ gen, om der Gemeente en goeden inge- d-r Ker­
„ zetenen in te fcherpen , dat het begin, ke.
„ midden en einde van 's menfchen zalig-
„ heid, met naame ook het geloof, niet
,, 's menfchen natuurlyken kragten of wer-
3, ken; maar Gods genade, in Christus, al-
3, leen moest toegefchreeven worden ; dat
„ God geene menfchen ter verdoemenisfe
gefchaapen had; noch noodzaakte tot de
3, zonde; noch noodigde tot de zaligheid,
» ter-
CO BRANDT IL Dtel, bl. 215.
Cw) Zie BRANBT II. Dal, hl. 232.

64 VADERLANDSCHE XXXVII BOEK.
16 • 3- „ terwyl hy beflooten hadt, hun die niet
„ te geeven. Dat het, wyders, vry zou
„ ftaan , over 't Leerftuk der Predestinatie
„ of Godlyke Voorfchikking , in de Hoo-
„ ge Schooien en onder de Leeraars en ge-
„ leerden, vriendelyk te redentvvisten en te
„ verfchillen; doch dat de Staaten niet ver-
„ ftonden , dat deeze gefchillen , op den
„ predikftoel of anders, onder 't gerneene
„ volk, gebragt zouden worden : noch dat
„ men iemant, die niet hooger leerde of
„ gevoelde, dan dat God, van eeuwigheid,
„ in Christus, ter eeuwiger zaligheid, ver-
„ kooren hadt zulken, die, door zyne ge-
„ nade, in Christus gelooven, en, by dit
„ geloove, volharden zouden , en daaren-
„ tegen ter verdoemenis verworpen zulken,
„ die niet geloofden en in hun ongeloof
„ bleeven; verder moeide, of drong hoo-
„ ger te leeren: alzo de Staaten deeze Leer
„ voor genoegzaam ter zaligheid en tot
„ Christelyke ftigting bekwaam hielden. Ein-
„ delyk, belastten ze den Kerkendienaaren,
„ zig, in alle andere punten der Leere, te
„ houden aan Gods Woord, en aan 't gene
„ doorgaans , by de Hervormde Kerken,
„ aangenomen, en, in dezelfde Kerken, hier
„ te Lande, geleerd was, en zig, in liefde,
„ eenigheid en goede ftigtinge , te gedraa-
„ gen, naar 't gene, by de voorgaande Staats-
» befluiten, was goedgevonden (V)." Op
deeze wyze, meenden de meefte Leden van
Hol-
Z i
'^ M
\ H
?} r
- 4 m. lik — 23 yam/ar. 1614. U,
«!, Grout-PlakMtb. III. Uml, VU 460.

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 65
Holland de rust in de Kerke te konnen herftellen.
Doch eer wy verhaalen, hoe hun Befluit,
welk nogtans hietblykt, als een Staatsbefluit,
uitgegeven geweest te zyn fj>), opgenomen
werdt , zal 't noodig zyn, tot het
verhaal der weereldlyke zaaken van deezen
tyd, te rug te keeren.
Tusfchen den Koning van Deenemarke en
de Stad Lubek , was eeniij; misverftand gereezen
, over het heffen van de Zondfche
tollen, die, ter gelegenheid van den ZweedfchenKryg,
geweldig verhoogd waren. De
ingezetenen der Vereenigde Gewesten leeden
ook veel, door het verzwaaren deezer
tollen ; waarom de Staaten, aangezogt door
die van Lubek , zig ligtelyk lieten overhaalen
, tot het maaken van een Verbond van
onderlinge befcherminge met deeze Stad,
voor den tyd van vyftien jaaren. Het werdt,
op den negenden van Bloeimaand des jaars
1613 , getekend, en ftrekte tot beveiliging
der wederzydfche Scheepvaart en Koophandel
, door de Oost- en Noordzee , tot aan
de hoofden toe. De Staaten zouden 't opperbeleid
hebben van't gene, ingevolge van
dit Verbond, zou ondernomen worden: waartoe
de Stad Lubek, egter, vryelyk zou mogen
ftemmen (z). Sommigen voegen 'er by,
dat de Staaten, tot de kosten des Verbonds,
agt deelen , Lubek alleen een negende zou
betaalen. Weinig dagen laater , flooten de V ê
Staaten een diergelyk Verbond voor vyftien m e
r > jaa- ni
rborkl
c ec-
*
CO TüIGLANI). bl. 6-/.Ï.
n' Z
mu
r)J^m,
1-23 3!ay l6t3
' W
* 28
*' GTÖOt
*' J
* t
w |
X. P E E T,. ]?
>-
XVI.
Verbond
lusTcnen
de Staa-
:en en dé
Stad
Lubek.

Duitfche
Vorlren.
Vetbond
«iet
Zweeden.
66 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.
jaaren met eenige Keur- en andere Vorften
van Duitschland, te weeten , Palts, Wurtemberg,
Hesfen, Baden, Anhalt, Branden»
bnrg en Oatingen, welk, voornaamlyk, op
de Kleeffche en Gulikfche zaaken, zag, en in
't volgende jaar, nader verklaard en bevestigd
werdt Qa~). De Duitfche Vorften beloofden
, by dit Verbond, de Staaten, in geval
van oorloge, met drieenveertigduizend
guldens ter maand, te zullen onderfteunen.
De Staaten zouden hun, daarentegen, met
vierduizend man, byftaan (b).
Doch Christiaan de IV, bedugt Voor de gevolgen
van het Verbond met Lubek, fchreef
den Staaten, terftond, dat hy de tollen verminderen
zou, en hunnen onderzaaten niets,
boven 't gene zy , twee jaaren te vooren,
plagten te ge even, doen afvorderen : waarmede
de gevreesde verwydering voorkomen
werdt (c) : fchoon 't Verbond met Lubek
niet nalaaten kon eenige verkoeling te maaken
tusfchen Koning Christiaan en de Ver*
eenigde Staaten (/). Doch het gaf, daarentegen
, dén Koning van Zweeden, Gustaaf
Adolf, aanleiding, om zynen Hofraad, Jakob
van Dyk, herwaards te zenden, om, over
diergelyk Verbond van onderlinge befcherraing
, vriendfchap en koophandel, in onderhandeling
te treeden. Het werdt, ins*
gelyks, voor vyftien jaaren, op den vyfden
van
(a~) Zie fïroot-PIaUaatb. IV. Deel, li. 267, aft. ftcfol.Holl.
1-23 Mxv irtis. tl. TÜ.
(*) l'mez Du MONT Corps Diplom. Tom. V. P. It, p.«ï6.
fc) VAN DEN SANOF. V. Boek, bl. 66. UAUDAIIT M.nnar. V«
flfiék. bl. 44.
(rfj Zie HENTIVO#L.IÜ Verhaaib. bh 206, 297.

XXXVIL BOEK. H I S T O R I E . 67
van Grasmaand des jaars 1614, geflooten (e).
By nader Verdrag van den zelfden dag, werdt
verklaard, dat men eikanderen, in geval van
oorloge , met vierduizend man, byftaan zou
Cf). Te vooren, in Grasmaand des jaars
1613, hadden de algemeene Staaten tweehonderd
fchippond of zestigduizend ponden
Zweedsch Koper, tot veertig Ryksdaalders
het fchippond, van den Koning van Zweeden
gekogt, om te Stokholm te ontvangen O),
^n, waarfchynlyk, hier, tot het gieten van
gefchut, of eenig ander werk, te gebruiken.
Ondertusfchen, kon de Koning van Deenemarke
zulk eene enge verbindtenis met Zweeden
ook met geene gunftige oogen aanzien.
De Verbonden met Zweeden en Lubek IJegiiifofs
ier Wal-
dienden tot beveiliging der Scheepvaart en
i'sch
Handel, die, omtrent deezen tyd, nog verder
rtingst.
Noordwaards werdt Voortgezet. Ter gelegenheid
der verfcheiden' togten naar Nova
Zembla en de Straat Waaigats, om eene
Vaart naar China op te fpooren, hadt men
ontdekt, dat zig, hoog in 't Noorden, menigte
van walvisfchen, walrusfen, robben,
zeehonden en andere dieren onthielden, wier
fpek, huid en tanden * met merkelyk voordeel,
verhandeld konden worden. Ook hadden
de Engelfchen zig, al federt eenige jaaren
, begonnen toe te leggen op de Walvischvangst,
die zy nog bleeven aanhouden. De
onzen kreegen 'er dan ook lugtop. Eenige'
Hol
(e~) Zie Cnot-PIakaatb. IV. Deel, bl. 27K.
Cf") Zie Groot-Plaknatb. IV. Deel, bl. 278.
c Ko
•m'tQ'n' ' °P-Goiitraft by Du MONT Corp* piplo». Hm-
T. f. 11. p. 223.
% 2

Opregting
der
NoordfcheWiaatfchappye.
6*8 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK,
Hollandfche Koopluiden rustten twee fchepen
uit op de Walvischvangst, die , nogtans
, door twee Engelfchen, aangetast, en
van vangst en vischwant beroofd werden ,
zonder dat zy, in Engeland, hoe zeer 'er de
Staatfche gezant Karon op aanhieldt, vergoeding
van fchade bekomen konden Ch).
Zy gaven, nogtans, den moed niet op. Lammert
van Tv»'eenhuizen, Jacques Nicquet, Jacques
Mercys, Gillis Dodeur, Leonard Rans,
Tsbrand Dobbens, Nïkafius Kien, Antoni Monier,
Dirk Adriaanszoon Leveflein, en veele
andere ingezetenen der Vereenigde Gewesten
maakten eene Maatfchappy uit, die, op den zeven
entwintigften van Louwmaand des jaars
1614, van de algemeene Staaten Oktroi verwierf,
om, in dat en de twee volgende jaaren,
alleen te mogen handelen en visfchen, op de
kusten en Landen van NovaZembla, tot de
Straat Davis toe, met Spitsbergen, 't Beeren
Eiland , Groenland en de andere Eilanden
hieromtrent daaronder begreepen. Dit Oktroi
werdt, naderhand, meer dan eens, verlengd.
Ook kreeg, in 't jaar 162.2., eene Zeeuwfche
Maatfchappy verlof, om, dat jaar, nevens
de Hollandfche , op 't Eiland Mauritius,
anders Jan-Mayen-Eiland, te mogen
visfchen (;')• De visichery bragt der Noordfche
Maatfchappye , in 't eerst, merkelyke
voordeden aan. Doch deezen verminderden,
door den tyd; voornaamlyk, doordien men,
gelyk vermoed werdt, met al te fterk te visfchen
(7*) RAÜDART. ,Mein. V. Hoek, bl. 43.
({'. Zie Oi-oot-Plak.-ünb. I. Deel, kol. 669, 671, (73, 6;Z.
VELIL-S Hoorn, bl. ;;$o.

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 69
fchen , de walvisfchen fchuw gemaakt en
verjaagd hadt. 't Laatfte Oktroi der Maatfchappye,
welk, met het jaar 1642, ten einde
liep, werdt niet wederom vernieuwd, en
't leedt niet lang daarna, of de Maatfchappy
was geheellyk vernietigd. Sedert, is de Walvischvangst
omtrent Groenland en Straat Davis
, door byzondere Koopluiden, voortgezet
; gelyk nog tegenwoordig gefchiedt.
Kort na het opregten der Noordfche Maat
fchappye, welke men hoopte gelegenheid te
zullen geeven tot het ontdekken van nieuwe
Landen, verleenden de algemeene Staaten,
by openbaaren Plakaate, aan elk, die eenig
onbekend gewest opfpoorde , verlof, om,
vier reizen agtereen , met uitfluiting van alle
anderen, op het zelve te mogen handelen,
mids hy, van de eerfte ontdekking fhuis gekomen,
binnen veertien dagen, verflag van
zyn wedervaaren deedt, aan de algemeene
Staaten (T).
In Oostindie, was, reeds meer dan eens,
merkelyk misnoegen gereezen , tusfchen de <
Engelfchen en Nederlanders, die elkande- 1
ren befchuldigden van 't inflaan van flink J
fche wegen, om eikanderen den handel te <
bederven , of te beletten. De Engelfchen l
vorderden vryen handel op zulke Plaatlèn, (
alwaar de Indiaanen zig verbonden hadden, ]
om hunne vrugten alleen aan de onzen te le- f
veren; zonder dat zy iets wilden draagen in b
de onkosten, die men hadt moeten doen, en f
1613.
Voorregt
/oor de
jntdekccrs
van
nieuwe
Landen.
XVII.
ïezantchap
aar Eneland
,
iverzaaen
, de
)oscinifche
k'Iaat-
:liappy
etretnog
doen zou , om den handel, tegen de
vyand-
(O Groof-Plakaath. h Deel, kol. 563. ^
E3 '

70 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.
vyandlykheden der Spanjaarden en Portugeezen,
te befchermen (7). Het berooven
der Hollandfche Walvisclwangeren door de
Engelfchen , die oordeelden, alleen regt te
hebben, tot het bevisfchen der afgelegen'
Noordfche gewesten , was hierby gekomen.
Om beide deeze geichillen by te leggen ,
zonden de algemeene Staaten, in de Lente
deezes jaars, Reinier Pauw, Oud-Burgemeester
van Amfterdam, Jakob Bortel, Oud Burgemeester
van Middelburg, Dirk Meerman,
Schepen en Raad van Delft, en Hugo de
Groot, nu nog Advokaat Fiskaal der Staaten
van Holland, naar Engeland af. De Koning,
die, onlangs, Prins Maurits met de Ridderorde
van den Kousfeband vereerd hadt (ni),
fcheen genegen, tot het vereffenen der gefchillen
(«). Ook werden de Oostindifchen,
eerlang , tot genoegen der Maatfchappye,
afgedaan: waarin de Groot zig zulks gekweeten
hadt, dat hy , deswege , veel meende
verdiend te hebben, by de Maatfchappye en
by 't Vaderland (0). Doch de fchade, den
Walvischvangeren toegebragt, fchynen de
Engelfchen niet, te hebben willen vergoeden ;
waarom de algemeene Staaten, federt, genaden
vonden , der Noordfche Maatfchappye
te beveelen, dat zy haare fchepen , na
deezen, van gefchut en krygsbehoeften hadt
te voorzien (ƒ>): 't welk van zulk een gevolg
was,
(O Refol. Holl. 4-17 Maart 1615. W. 5.
(OT) RAPIN Tem. VII. p- 76, UITENBOGAERT, W.- 601.
C n ) Vide Aft Publ. Angl. Tom. VII. P. II. p. 205.
(e) GROTIUS Verantw. Boofdfl. Xli. bl. 209, 214. C
BRANDT Leven van H. de Gtoivt, bl. 45.
' dp) Gróot-Plakaatb. I. Deel, kol. 673.

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 7.1
was, dat haare Walvischvangers, in 't jaar JÓI3-.
1617, wederom, door de Engelfchen, aangetast
zynde, dezelven te magtig werden,
een Engelsch fchip overmeesterden, en herwaards
bragten. Doch 't werd,door s Lands
Staaten, terftond, vry gegeven (

7

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 73
hy van zynen mededinger voorkomen werdt.
Doch de aanflag werdt ontdekt, en mislukte.
De Aartshertogen oordeelden, dat het
nu tyd was om zig te wapenen, en zig de
zaake van Kleeve en Gulik nader aan te
trekken (y~). De Vereenigde Staaten kreegen
'er zo dra geene kennis van, of zy maakten
zig, insgelyks, gereed tot eenen veldtogt.
Beide vermaanden zy, ondertusfchen,
de Vorlten tot Vrede. Ook werdt 'er, in de
Lente des jaars 1614, eene byeenkomst ge­ 1614.
houden te Naumburg, zonder dat 'er egter
iet geilooten werdt (z). Wat laater,in Zomermaand,
kwam men nog eens te Wezel
byeen, met gelyken uitfiag (V). De Vereenigde
Staaten hadden hier ook hunne Gemagtigden
gehad. De Keurvorst hadt, in
Bloeimaand, op een vermoeden, dat de
Paltsgraaf zig zogt meester te maaken van
het Kasteel van Gulik, zynen ilag waargenomen,
en 'er zig in geworpen, met eenig
Staatsch volk, de Nieuwburgfche troepen
uit het Kasteel en de Stad verdryvende, en
de bezetting, met Staatfche knegten, verwerkende.
Hierop, hadt de Paltsgraaf Dusfeldorp
overmeesterd; waarmede de vyandlykheden,
van wederzyde, openlyk, begonnen
waren (b). De Vereenigde Staaten betuigden,
nogtans, dat zy Gulik hadden helpen
verzekeren, om de rust te beter te bewaaren,
onder de Vorlten, die anders, door
C.V") ÜEVTIVOGUO tl. 44a, 44-;.
C.z~) BAUDAH.T. Meinor. VI. hoek, M. 34.
ia) liENTivoo. l/l. 451. BAUD/UIT. Meinor. VI. SM*', W, 38.
t*_) BENTIVOGLIO H. ,,45, 446.
de

7+ VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK,
1614. de wapenen,fcheen te zullen verhroken wor>
den. Doch de Aartshertogen dagten, dat zy
voet,in de Kleeffche en Gulikfche Landen,
zogten te krygen,tot hun eigen voordeel (c).
De Spanjaards, die zig in Brabant onthielden,
morden over de nadeelige gevolgen
van 't Beftand, en hitften Albertus ten oorKrygsloge
op (d). Hy hadt, in 't voorjaar, niet
jnsgt der boven de agtduizend knegten en twaalfhonAartsherderd
Ruiters in dienst, daar de Vereenigde
togen en
Staaten. Staaten, daadelyk, meer dan twintigduizend
knegten en vyfentwintighonderd Ruiters op
de been hadden (e). Men hadt, hierom, te
Brusfel, beflooten, nog twaalfduizend knegten
en dertienhonderd Ruiters te werven, en
onderftand in geld uit Spanje verzogt en bekomen
(ƒ). De gezanten van Frankryk en
Engeland zogten deeze werving te ontraaden,
den Aartshertogen verzekerende, dat
de Staaten Gulik ruimen zouden, zo dra de
Vorften zig zouden verdraagen hebben. Doch
men hadt hier geene ooren naar (g). 't Leger
der Aartshertogen trok te Maaftncht byeen.
De Markgraaf Spinola ftelde zig aan 't hoofd
van het zelve, en brak op van Maaftricht, in
't begin van Oogstmaand, De Vereenigde
Staaten, vermoedende, dat men 't op Gulik
gemunt hadt, hadden zorg gedraagen om de.
Stad, rykclyk, te voorzien van volk, welk,
onder Graaye Fredrik Henrik, der waards.
fc) BENTIVOOLIO bl. 459, 46j.
(d) BENTIVOGLIO bl. 44.8.
(c) UENTIVOGLIO bl. 451.
(ƒ3 BENTIVOOLIO U. 456, 457,
C£) BENTIVOÖLIO bl. 462,
ge?

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 75
gezonden was Ook hadt men 'er zo groot
een' voorraad van eetwaaren binnen gebragt.
als of men voor een langdaurig beleg gevreesd
hadt. Doch Spinola hadt andere oogmerken,
die zig, welhaast, openbaarden.
Wy hebben, te vooren (J),verhaald, hoe _ X!ï.
de Hervormden, die te Aken in de Regee- '
vciordiring
plagten te zyn, in 't jaar van al- ] ;e 100
Je bewind ontzet werden. Sedert, hadt men, i tand vaa
in deeze Rykftad, alleen Roomschgezinde t
Regenten gehad, die, in heimelyk Verbond
ftaande met den Aartshertoge Albertus (£),
de Hervormden in 't gemeen,en met naame
ook de afgezette Regenten, zwaarlyk, ver-,
drukten, dezelven, met gevangenis , geldi
boeten en ballingfchap, ftraftendc (/)• Dit
duurde, tot 'in 't jaar 1611; wanneer eenigen,
zig in hunne ballingfchap niet konnende
gerust houden, eene beweging verwek*
ten, onder 't volk, welk, rennende naar 't
Raadhuis, de Raaden in hegtenis nam; doch
federt ontfloeg, mids zy behoorlyke rekening
deeden, en der Burgerye, ook in andere
opzigten, genoegen gaven. De beroerdte
werdt egter niet geftild, dan door tusfchenfpraak
des Konings van Frankryk, en der
Vorften van Brandenburg en Nieuwburg (;«),
De Hervormden werden, eerlang, herlteld
in de Regeering, en verwierven de vrye oefening
van hunnen Godsdienst. De Aartsher
tfc
CO Reli'i- Holl. 1-19 July 1614. bl. 60,70. ISAUDART, Me-
Hior. VI. Koek, bl. .
CO IX. Deel, bl. Ti.
Ck ) OROÏM Hifi. libr. XVII. fl. 472.
( O METEREN XXVI. liuek, f. 407, 490,,
(GO MCTEHEN XXXII, Hoek, ƒ. 028,

76 VADERLANDSCHE XXXVII. BOEK.
ICJ14. togen, die, gelyk hunne voörzaaten, de
Hertogen van Brabant, Aken gaarne onder
hunne gehoorzaamheid gebragt zouden hebben
, zagen de omkeering binnen deeze Stad
aan, met veel misnoegen. De Keizer zelf
fprak een vonnis uit tegen Aken , in den
aanvang deezes jaars 1614, en gaf den Aarts»
hertoge Albertus en den Keurvorst van Keulen
magt, om, in gevolge van het zelve ,
alles,aldaar, iu den voorigen ftaat, te her-
Spinola ftellen (V). Spinola hadt dan heimelyken last
maakt zig
gekreegen, om zig, in de eerfte plaats, van
meester
van dee­ Aken te verzekeren, gelyk hy, zonder flag
ze Stad. of ftoot, uit 'sKeizers naam, deedt, op den
Hy eenentwintigften van Oostmaand. Zo dra
neemt
Duuren, hy in de Stad gekomen was, verftelde hy de
Orfoi, Wet,en deedt de oefening van den Onroom-
Duisberg fchen Godsdienst ophouden (0). Naderhand,
en ande­ werden er verfcheiden' Burgers, over de
rePlaatfen in. /oorige beroerten, te regt gefteld, en, met
Ook We­ le dood of met ballingfchap, geftraft (p ).
zel. Ma 't inneemen van Aken en 't flegten van
Mulheim, welk 'er op volgde, maakte hy
dg, zonder moeite, meester van Duuren,
Orfoi, Duisberg, Kaster, 's Greevenbroek
?n Berchem. Eindelyk, toog hy, op den
zevenden van Herfstmaand, voor Wezel, alwaar
men hem, na eenigen geringen tegenftand,
insgelyks, de poorten opende
Prins
Manrits
Midlerwyl was ook Prins Maurits opgebroken
met het Staatfche Leger, en te laat
ge-
C »") Fnfez Dtr Mo NT Corps Diplom. Tom. V. p. H, p, 235^
(O BAUIMRT. Meinor. Vt liock, bl. 14, 40.
lp) BAUUART. Mentor. VIU. Rnek, 61. 60 ent.
(f J B,IÜIMRT. Meiaur. VI. Hoek, bl. ai.

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 77
gekomen zynde, om, binnen Wezel, ont­ 1614.
vangen te worden, hadt hy zig meester gemaakt
van Emmerik en Rees: naderhand, ook bezet
Goch i Kraanenburg en Gennip, met Staatsch Emme­
of' Brandeuburgsch volk, bezettende. Zante, rik, Rees,
Goch en
alwaar hy, insgelyks, gaarne bezetting ge­
andere
legd zou hebben, werdt, eer hy 't verwagt- Plaatfen.
te, door Spinola, ingenomen (r). Prins
, Maurits nam, daarna, ook verfcheiden' PlaaVfenin,
in het Graaffchap Mark, terwyl Spinola,
aan 't verfterken van Wezel, deedt
arbeiden (*). Dit wederzydsch inneemen van
Steden gefchiedde, zonder dat de Legers eikanderen
eenigen tegenftand deeden. Men
wilde het Beftand niet breeken, en de tegenwoordige
krygsbedryven aangemerkt hebben,
als gefchiedende alleenlyk, tot bevordering
of herftelling der rust, in onzydige
Landen. De bevelhebbers en krygsknegten
van de eene en de andere partye ontmoetten
en bejegenden eikanderen, dikwils , vriendelyk
(t). De Legers lagen naauwlyks twee
mylen van eikanderen. Spinola hadt zig by
Wezel, Maurits by Rees nedergeflaagen.
Terwyl de Staatfche bezetting in Goch lag, \ r
oorva!
werdt Goosfen Lxken, een der Burgemeefte- i t Goch.
ren deezer Stad , die Roomschgezind was,
door zekeren Weever , bedraagen, als of
hy heimelyk handelde, om de Stad aan Spinola
te leveren. De bevelhebber deedt hem
en eenigen der zynen terftond vatten. Een derzelven
werdt zwaarlyk gepynigd; doch ontkwam,
f ?) "AUDART. Meinor. VI. Doek, bl, 42.
O) ÜAUDART. Memor. VI. Doek, U, 41.ïtj
ümnvoGUo, b!. 486.

16%
Önciefliahdelin^'
te !
fÉ VADERLANDSCHE XXXVIÏ.BOEÏL
kwam , kort hierop , uit de hegtenis , en
bragt te wege, dat het ftuk, door Gemagtigden
uit den Haage, nader onderzogt
werdt. Men bevondt, eindelyk , dat de
Weever tot het befchuldigen van Exken verleid
was, door den Predikant Petrus Ceporims,
gebeeten op den Burgemeester, om dat
deeze hem de inkomften eener Roomfche
Pastorye in Goch geweigerd hadt (ju).
De Koningen van Frankryk en Groot-Britanje
zonden, eerlang, hunne gezanten naar'
de Legers , om eene vrede tusfchen de twee
Vorsten te bemiddelen. De Aartshertogen en
Staaten hadden hier ook hunne Gemagtigden.
Men kwam, in 't begin van Wynmaand,
by een, te Zante. De voornaamfte zwaarigheid
in de handeling betrof het Kasteel van
Gulik, welk, de fterkfte Plaats des gantfchen
Lands zynde, de Vorsten eikanderen misgunden.
Men floeg dan voor, het Kasteel
te flegten, naar den kant der Stad, of het
in bewaaringe te geeven aan de Staaten, terwyl
Wezel in de handen der Aartshertogen
blyven zou. De Franfche, Engelfche en Staat--
1'che Gemagtigden neigden voor den eerften,
de Aartshertogen voor den tweeden voorflag.
Omtrent de regeering der Landen, begreep
men* dat een der Vorsten de verdeeling
zou doen, waaruit de andere de keus
hebben zou : 't welk Nieuwburg best aanftondt:
of, dat ieder de helft van 't Land,
zes maanden in 't jaar, en de andere helft,
de andere zes maanden, regeeren zou: waar-*
ft*
C'0 QtiiNtoLO Vcrantw. I. Deetj U. 171 *Ü8t

XXXVÏI. BOEK. H I S T O R I E . 79
in Brandenburg en de Staatfchen meer gevallen
hadden. Ook neigden 'er, eerlang,
de Franfchen en Engelfchen toe (V). Nader
hand, Veranderde men egtcr van gedagtett.
„ Men verdeelde de Landen, in twee dee-
„ len,ftellende Kleeve, Mark, Ravensberg,
„ Kavenflein en eenige goederen in Brabant
„ en Vlaanderen voor één deel, en Gulik
„ en Berg* met het gene 'er toe behoort,
„ voor het ander : om 't bezit van welke
twee deelen, de Vorsten looten zouden."
Voorts,kwam men overeen „dat het vreemd
„ krygsvolk, terftond, vertrekken zou; dat
„ de Vorsten geene Plaatfen in de magt van
„ eenen derden zouden ftellen,endat de Ves-
„ tingwerken , federt Bloeimaand laatstlee-
,. den, begonnen, geflegt zouden worden."
De Vorsten en de Gemagtigden van Frankryk,
Groot -Britanje en de Staaten tekenden
dit Verdrag (w). De Aartshertoglyken, last
uit Spanje moetende afwagten, fielden 't uiu
In Wintermaand, kwam 'er, eindelyk, bevel
van Filips „ om geen verdrag te laaten flui-
„ ter, zonder dat hy 'et deel in hadt; om
„ Wezel niet over te geeven, en om alles
„ in den zelfden ftaat te laaten, waarin het
„ tegenwoordig was." De onderhandelingen
werden, hierop, afgebroken (x). Men handelde,
daarna, nog eenigen tyd, te Brusfel
en in den Haage, zonder iets te konnen üaU
ten. De Legers Waren, reeds in Slagtmaand,
ge-
O) BENtivoöLio bl. 489-494. BAUDART. M:tuor. VI. Bodk,
f3. 42 , 43.
(y)^ Voiez Du MONT Corps Dipl. Tom.V.P.Ü.p, 255, rtt*
(O lÏBKTZVOBMOi bh 50»-503., 506.
1614,
Verdrag j
aldaar
gemaakt.

1014.
XX.
Gezantfchap
van den
Grootvorst
van
Musdovie.
OpregtingeenerHiojicSchoole,
te
Groningen.
66 VADERLANDSCHE XXXVII. BOEK.
gefcheiden. Elk hieldt de ingenomen' Plaatfen
fterk bezet. Prins Maurits zondt de overige
knegten en eenige Ruiters naar Munfterland
en 't Stigt Paderborn, alwaar hy
zwaare brandfchattingen vorderen deedt (y).
't Liet zig aanzien , dat het Krygsvolk der
Aartshertogen en Staaten de Kleeffche en
Gulikfche Landen niet zo haast verlaaten zou ,
als het 'er ingekomen was.
In de Lente deezes jaars, was 'er een Gezantfchap
uit Muskovie aangekomen in den
Haage, om de Staaten te verzoeken, dat zy
den Grootvorst, Michaël Eederowitz, met eenige
Oorlogfchepen en geld, wilden onderfteunen,
en een vast Verbond met hem aangaan.
Doch de Staaten weezen dit verzoek,
heufchelyk, van de hand. De gezanten werden
egter eerlyk onthaald, en, op hun vertrek,
met gouden ketenen en penningen, befchonken
(z).
Tot hiertoe, waren 'er maar twee Hooge
Schooien geweest, in de Vereenigde Gewesten
, te Leiden, in Holland, en te Franeker,
in Friesland. Doch in den Zomer deezes
jaars, beflooten de Staaten van Groningen en
de Ommelanden, op 't fterk aanraaden van
Graave Willem LodeWyk , Stadhouder van
dit gewest, eene derde Hooge School op te
regten, binnen Groningen, die, opdendrieentwintigften
van Oogstmaand , plegtiglyk
werdt ingewyd Ik vind, dat 'er, in de
Lente des volgenden jaars, reeds omtrent
(y) BAUDAKT. MentOr. VF. Koek, bU 5T.
t z) R'tmw.T. Memor. V!. /«rit, */. c$.
(«, BAUDAIU* Meaicr. VI. floib, hl. aj.

&XXVÏI.BOEK. HISTORIE. 8i
tagtig Studenten , op de Groninger Hooge
Schoole, waren ingefchreeven (&).
Dus nadert ons verhaal, ongevoelig, wederom
tot de Kerkelyke zaaken, die nog al
niet nalieten de Grooten, de Predikanten en
't Gemeen in geduurige onrust te houden, "t
Befluit der Staaten van Louwmaand laatstleeden
werdt van de Remonftranten , in 't
gemeen, gaarne ontvangen. Ook namen vee
le Contraremonftranten aan , te myden , 't
gene de Staaten hadden afgekeurd. Doch
eenigen vonden hierin merkelyke zwaarigheid,
oordeelende zy, dat de Kerk, by dit
befluit, ten onregte befchuldigd, en hun
verbooden werdt, de waarheid te prediken
(e). De Klasfis van Hoorn veroordeelde drie
Remonftrantfche Predikanten, fchoon het
haar, door Gekommitteerde Raaden, verbooden
was, en hieldt, federt, haare vergaderingen
afzonderlyk. Ook werdt 'er , in de
Stad, eene vergadering aangelegd, daar de
Contraremonftrantfche Predikanten van de
Klasfis, nu en dan, kwamen prediken Cd).
Te Rotterdam , daar de openlyke Leeraars *
vreedzaam waren, of Remonftrantsch, durf- £
de zeker makelaar zeggen 4J dat hy liever r(
n van een varken dan van een' der Predi fl
n kanten getrouwd wilde worden." Doch t(
1614.
't Befluli
der Staaten
van
Holland
bp de
Kerkenvrede
geeft
veeleü
geen genoegtn.
tondel
!géd de
'ontraraonraweit
: Rot-
hierom werdt hem het burgerregt, voor een rdam
jaar, en het makelaarfchap , voor altoos, & 1 el-
:rs.
af-
. f») VhH Epift. Seleét. e Mufao J. G. MEEUI Dec. III.JE?*.
I. II- VI. p. 79, 81, 90.
( O BRANDT. 'F. Deel, bl. 236. 237.
C'l) VELIÜS Hoorn, bl. 548. TRIOIAND. bl, 834-84**
X. DEEL* F

1614.
Nadeeli-
ge gerii;;
ten van

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 83
trent deezen tyd, zo men wil, laaten ontvallen,
„ dat fommiger gezag zo niet gevestigd was,.
5, of het kon wel ter neder geworpen vor-
„ den (ƒ')•" Woorden, die naderhand bleken
, voorboden geweest te zyn van den
ramp, die den Advokaat befchooren was.
Te Amfierdam, daar men zig, gelyk wy, XXL
te vooren, zagen, fterkst verzet hadt, tegen l ïan le-
het befluit der meeste Leden van Holland \ ini; in dc
r
roedvan
Louwmaand laatstleeden, fcheen men }
:lisp te
ook andere Steden te willen aftrekken van 1 Lmfter-
dit Befluit. In Louwmaand des jaars 1615, t am.
werdt, aldaar, in de Vroedfchap, voorge- 1615.
flaagen , of men, van Stads wege, niet iet "
doen zou, ten behoeve van hun, die zig,
te Hoorn, van de openbaare Kerke , hadden
afgezonderd. De meeste Leden der
Vroedfchap hielden hier de zyde der Contraremonftranten.
Doch Kornelis Pieterszoon
Hooft, Raad en Oud Burgemeester,
beweerde „ dat, het onredelyk zyn zou ,
>? zig te moeijen met de byzondere huishou-
„ ding eener Stad ; daar men zelf niet ge-
5, zind was toe te ftaan, dat de meeste Lc
„ den der Vergaderinge van Holland hunne
5, Befluiten, binnen Amfterdam, deeden gel-
„ den." Wat 'er op den gemelden voorflag
beflooten werdt, weet ik niet: doch 't is
zeker, dat Hoofts raad, doorgaans tot gemaatigdheid
ftrekkende, thans minder ingang
vondt, dan voor eenige jaaren, en flegts van
de minflen in getal werdt aangenomen. En
z a l n i e t
'* ondienftig zyn, hier, in 't voor-
Gfj 15RANDT II. BUI, il. 245, 24Ö.
F a
by-

84 VADERLANDSCHE XXXVII. Boz&,
bygaan , aan te wyzen, wat 'er, naar fom-
- miger verhaal, de naaste oorzaak van geweest
zy.
Men hadt, al voor veele jaaren , befloo-
De baat
1
zugt vai ten, de Stad voor de derde reize uit te leg­
eenige gen, en, in 't jaar 1601, eenen aanvang van
Regentenal­
't werk gemaakt. Eenige Regenten , deeze
daar is, uitlegging te gemoet ziende, hadden, kort
Volgens te vooren, veele landen en erven, even buifommiten
de Stad gelegen, opgekogt, welken zy,
gen , oor
zaak, da ! naderhand, op de fchatting van die van den
men dei 1 Geregte, tot Stads gebruik, weigerden af te
raad des (taan , gelyk andere gemeene burgers ver-
Oud Bur
' pligt werden te doen. Hooft en andere Wetgemeestershouders
oordeelden , dat deeze Regenten
Hooft zulks , insgelyks, behoorden te doen, zonverder
merkelyke winst te vorderen. Doeh zy
werpt.
begreepen 't anders , en waren nog met de
winst van vyftien guldens op de roede , of
negenduizend op de morgen niet te vrede.
Tegen dit hun gedrag nu, vondt Hooft geraaden
, zig , in den vollen Raad , aan te
kanten, onder anderen zeggende „ dat de
Regenten der Stad, kans ziende, om, voor
n zig zeiven , merkelyk voordeel te trek-
„ ken, uit het beleid der Stads zaaken, over-
„ leggen moesten , of zulks tot dienst, of
tot ondienst van de Stad en Gemeente
„ {trekken zou. Dat het byzonder belang
„ wyken moest, voor 't gemeen. Dat de
„ Raaden der Stad fchuldig waren te bezor-
„ gen , dat de Stad of Gemeente , die by
w weeskinderen vergeleeken werdt, en op
„ aarde geenen anderen voorftand hadt dan
« den Raad, geen ongelyk, noch door henzet
» ven,

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 85
» ven , noch door anderen , wierdt aange- 161?.
» daan. De Regenten ftonden , voer hy
» voort, op een hoog tooneel, van waar
» hunne handelingen, van groot en klein,
» aanfchouwd en geoordeeld konden wor-
» den. Al 't verftand der Gemeente werdt
s> niet beflooten, binnen de kamers der Re»
» geeringe. In de Stad , waren zeer veele
n veriïandigen , die ook uit hunne oogen
y> zagen. Waarom het te meer noodig was,
» dat de Regenten hun doen en laaten, met
n een goed geweeten , konden verantwoorsj
den, buiten allen fchyn van byzonder
» voordeel te zoeken , ten nadeele van 't
» gemeen. Livius hadt, over dit ftuk, deen
ze goede les nagelaaten: Gelyk de geheels
» Magifiraat, zeide hy, den Raad, ende Raad
JJ het volk in agtbaarheid overtreft, zo is zy ook
n gehouden, in V opneemen van alle zwaar &
>j zaaken, voor te gaan. Indien gy uwe mindew
ren iet wilt beveelen; gy zult ze allen, te lig'
fy ter, tot gehoorzaamheid brengen, zo gy eerst
u zeiven en de uwen aan dielVet onderwerpt.
w Ook valt hun de fchatting niet zwaar , alszy
n zien, dat ieder der voornaamflen zig zeiven
n meerderen last oplegt, dan elk, hoofd voor
ft hoofd, draagen moet. Dat was wat anders,
n dan, boven zyne gewoonlyke wedde, meer.
ft voordeels dan andere burgers te willen
„ genieten, of minder bezwaarnis draagen."
Men meent, dat zy, die zig door deeze en
diergelyke redenen geraakt vonden, federt,
zo misnoegd werden op den Heere Hooft,
ydat zy hem, die, van het jaar 158a, tot het
jaar 1610, agt reizen Burgemeester geweest
F 3 wasa

Ecu Re-
311011ftratnsch
Predikant
, te
Amiter
dam ,
gelchorst
In zynen
dienst.
Vergaderingen
der Contraremon-
Irranten,
te rttn
fterdam.
86 VADERLANDSCHE XXXVII,BOES.
was, en van deeze agt, vier reizen, twee
jaaren na eikanderen, geregeerd hadt , federt
uit het Burgemeesterfchap wisten te houden
; waardoor ook zyne item, in de Vroedfchap
, minder klemde , en byzonderlyk over
't ftuk der kerkelyke gefchillen kleinen
ingang vondt. Sommigen erkenden , inderdaad,
dat het gefchil over de opgekogte erven
misnoegen tegen hem verwekt hadt.
Doch 't was den meesten zeer naar den zin,
dat zy hem dus onder de knie hadden weeten
te krygen. Doktor Sebastiaan Egbertszoon
en Jakob de Graaf, beide, gelyk hy, Oud
Burgemeesters , waren de voornaarnrten uit
den Raad, die 't, in gemaatigdheid , met
Hooft, eens waren. Doch zy waren beide
maar eens Burgemeester geweest, en werden,
federt, niet wederom verkooren (g).
D. Contraremoultranten hadden, derhalve,
in deeze Stad, eenen Herken fteun aan de Regeeringe
: waarom het hun , in dit zelfde
jaar, nog gelukte, Simon Goulart, Predikant
der W.ufche Kerke, die de Leer der algemeene
genade gepredikt, en de verwerping
der kleine kinderen tegengefproken hadt, te
doen fchorfen in zynen dienst (hj. Ook hielden
ze, hier, in den nazomer, eene of twee
heimeiyke vergaderingen, buiten kennis, cn
geheel tegen den zin der meeste Leden van
Holland, die der Wethouderfchap aanfchreeven,
dat zy zulke vergaderingen, zonder uitllel,
beletten en doen fcheiden moesten»
(g~) RnAvnT TT. Deel, hl. 747-251.
(,S V ISRArrtiT Jï. Deel, bl, 261 tss.
Sotj>

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 87
Sommigen melden, dat men, in deeze Byeenkomften
, overwoogen hadt, door wat -
middel, men best eene Nationale Sinode zou
konnen verkrygen (/) ;. doch anderen meenen,
dat 'er beflooten werdt, zig van de Remonftranten
af te zonderen (£).
In velheiden' andere Steden, als te Gouda
, in den Haage , te Rotterdam , en te I
Haarlem , begon het .zig reeds te fchikken, *
tot deeze afzondering. Te Leiden, daaren- l
tegen , fcheen men zig te vlyen tot onder- 1
linge verdraagzaamheid. De Contraremon- t
ftranten, in eenigen deezer Steden, daar de z
Regeering de befluiten der Staaten zogt te r
handhaaven , noemden zig de dolserende of
klaagende Klerken (/). De meeste Leden van
Holland hielden veelen van deeze dingen te
ftrekken tot groote onrust, oneenigheid en
fcheuring, en tot benadeeling van den welftand
des Lands. Zy begreepen ook, dat de
Kerkelyken in eenige Steden te zeer hadden
iiitgevaaren tegen 't gezag der burgerlyke
overheid , in kerkelyke zaaken: waartegen,
naar 't oordeel van de Edelen en van alle de
Steden, by tyds, behoorde voorzien te worden,
overeenkomïtig met de voorgaande Befluiten
O). Ook zonden ze, op \ einde des jaars, E
de Kerkenordening van den jaare 1591 aan «
alle de Steden en Dorpen , met verlof, om (1
1615.
XXII.
n fomlige
reden,
:hiht
len zig
n afondeug.
e Sraan
zen-
:n de
zig daarnaar te mogen gedraagen. Hierby, „ erkenwerden
gevoegd alle de Befluiten, tot en- e "dening
1 hunne
elluiten
(O TsAUDATiT Mernor. VII, Doek, bl. u.
(k ) UVTIVNB. Beri Ct op 't nader A v. U. 18.
(O BRANDT II. Deel. hl. 27-, CJI.
W BAÜDART Memor, VII. Doek, W. 8, >
F 4

I«i5-
aan rle
Stede i,
Dorpen ,
KlasC-n
en ICerkelyken.
XXIII.
Bewee-
ing te
f.eeuiwaarden. 88 VADERLANDSCHE XXXVII. BOEIT;
derhouding van de eenigheid en vrede der.
Kerken, ftaatswyze, genomen. Beide de
Kerkenordening en Befluiten werden ook gezonden
aan de Klasfen en Kerkdyken (n):
en eenige Klasfen, met naame die van Woerden
en Over Rynland, namen aan, zig naar
dezelven te zullen gedraagen (o). In Hooimaand
, hadden de algemeene Staaten wederom
een Plakaat laaten uitgaan , tegen
Blaauwboekjes en fchimpfchriften, die, ten
deezen tyde, fterk in zwang gingen (ƒ>)•
De beweegingen, die, thans, in 't klein,
in fommige Steden, befpeurd werden, meenden
eenige doorzigtige luiden aangelegd te
zyn, tot verandering in de Regeering ; waarvan
men, dit jaar, te Leeuwaarden, een merkwaardig
voorbeeld zag. Wy hebben, hier
voor (

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 89
ouden te last gelegd hadden, 't Bleek, ten 161$.
muitte, klaar^ dat zy zig zeiven en die 't
met hun hielden alleen in de Regeering zogten
te handhaaven; anderen, die 't, naar
veeier oordeel, beter /neenden met den
Godsdienst, daar buiten fluitende. Die 't Geneef­
met deeze laatften eens waren, heette men, fche en
politike
hier, Geneeffche, de andere politike of ftaatGeuzen.
kundige Geuzen (r). In Wintermaand des
jaars 1614, hadden eenige Gemagtigden der
Burgerye, zo als zy zig noemden, zig by de
Wethouderfchap vervoegd, met een Vertoog
, waarin zy klaagden „ dat de voorin
ge misbruiken niet geweerd werden; dat
men luiden van den Hervormden Godsdienst
uit de Regeeringe hieldt, en 'ei
w zulken toe riep, die, in 't ftuk der Lee-
„ re, verdagt waren, of 'er weinig werks
„ van maakten: voorts verzoekende, dat
„ 'er, door Gemagtigden uit de Wethou-
„ derfchap en uit de Burgerye, een onn
partydige Raad mogt benoemd, en door
s? den zeiven, de Regeering herfteld worj,
den, op eenen beteren voet." De Wethouders
hadden, hierop, geantwoord, dat
zy zig houden wilden aan 't Oktroi op de
beftelling der Magiftraat, ten tyde van Leicester,
gegeven, 't welk fommigen hunner,
nogthans, in 't jaar 1610, reeds gebroken
hadden. Men was, hierop, getreden tot de
verkiezing der jaarlykfche Wethouderfchap.
De Gemagtigden der Burgerye hadden 'er
eene * aantuiging tegen gedaan, waarop zy
*!>re;ejl.
in
CO
V A N N E
N SANDE V. Soek. bl. 6p
¥ 5

NÏI5.
Da Stadhouder
en de
twee
Kolle-
£ien bellen
orde
op de
lVJagi-
flraatsbeflelling.
90 VADERLANDSCHE XXXVII. BOEK.
in hegtenis genomen, en niet geflaakt waren,
voor dat zy de nieuwe Magiftraat voor
wettig hadden erkend, 't Morren nam, ondertusfchen,
toe O). De Staaten, op den
Landdag, in Sprokkelmaand deezes jaars,
byeen gekomen, namen 'er kennis van, en
magtigden den Stadhouder, de Gedeputeerde
Staaten en het Hof, om de twist, door
gevoeglyke wegen, te flisfcn. Men tradt in
anderhandeling met de Wethouders ; doch
ion 't niet eens worden. Graaf Willem en
Je twee Kollegien vonden, derhalve, geladen,
zig van de magt, hun verleend, te
jedienen, en ftelden vast „ dat de tegen-
5 woordige Wethouders in 't bewind zou-
? den blyven, tot den eerften van Louwj
maand naastkomende, wanneer de Stad-
> houder, de Gedeputeerde Staaten en het
> Hof, voor deeze reize, eene nieuwe Ma-
» giftraat en gezwooren' Gemeente beftel-
> len zouden: waarna de Wet, jaarlyks, zou
> veranderd worden, in deezer voege: dat
> de dienende Wethouders, op den Nieuwi
jaarsdag, eerst twaalf' Perfoonen noemen
1 zouden, der Hervormde Leere, zo als
t dezelve nu, openlyk, in de Kerke, ge-
> leerd werdt, toegedaan, en vaste goede-
1 ren in de Stad bezittende: dat zy, daar-
1 enboven, nog vier Perfoonen noemen
1 zouden; doch niet uit de gezwooren' Ge-
, meente, of uit de twintig Hopluiden der
1 fchuttery; dat de gezwooren' Gemeente
en de Hopluiden by deeze vier, elk nog.*
» v i e r
(O WINSEN. Chron. XX. JSoci, bl. Co3.

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 91
j, vier Perfoonen zouden voegen : welke
„ twaalf nog zes anderen tot zig kiezen, en
„ daarna hun getal, by lotinge, tot op de
„ helft, dat is, negen, verminderen zou-
„ den; welke negen Ele&eurs of kiezers der
„ nieuwe Wethouderen zouden zyn, en de
„ plaats van eenen Burgemeester en twee
„ Schepenen, die, jaarlyks, zouden afgaan,
„ uit de eerstgenoemde twaalf Perfoonen
9 ) vervullen." De tegenwoordige Regeering,
voorziende, dat men haar uit het bewind
Hellen zou, viel klagtig aan de algemeene
Staaten; die, hierop, bewoogen, meent
men, door den Advokaat Oldenbarneveld,
eenen ernfligen brief naar Leeuwaarden lie
ten afgaan, waarin, het gezag des Stadhouders
en der twee Koïlegien, naar fommiger
oordeel, veel te laag gefield werdt. Ook
zondenze Christoffel Biesman, Burgemeester
van Nieuwmegen, Adriaan Teding van Berkhout,
Raad in den Hove van Holland, en Adolf
van de JVaal, Heer van Moersbergen,
naar Leeuwaarden af; die, alledrie den Remonflrantfchen
toegedaan zynde, de verandering
der tegenwoordige Regeeringe zos
ten te voorkomen. Doch tegen 't einde des t
jaars, ontflondt 'er zulk een geweldige op '
loop, dat men voor een bloedbad begon te '
vreezen, waarom zy 't bevorderen van hun 1
ie egter
r
eran-
'erd
i/ordt.
oogmerk moesten opgeeven. De Stadhouder
en de twee Koïlegien veranderden de
Wethouderfchap en gezwooren' Gemeente,
flellende drie Burgemeesters aan, die, voor
t jaar 1610, in 't bewind waren geweest,
nevens eenen der tegenwoordigen, waarna
zig
I6I>5.
!
é
De Algemeene
Staar.ua
zoeken
:1e tegenwoordigeRederinghandiaavent

XXIV.
Nieuwe
twist tus­
fchen dei
Hertoge
en de
Stad van
Bninswyk.
pa VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK,
zig alles begon te fchikken tot rust (>).
De twist tusfchen den Hertog en de Stad
van Brunswyk, waarvan wy, op 't jaar 1606.
gewaagd hebben («), was, omtrent deezen
[tyd, wederom heviger ontfteken, dan te
vooren. De Hertog vorderde de fleutels van
de Stad, welken men hem niet begeerde in
handen te laaten. De Stad werdt ook nu,
gelyk te vooren, geftyfd door de Hanzesteden,
die ongaarne zagen, dat de Hertog
zo groot een gezag hadt, als hy begeerde,
over een der Leden van hun Verbond. Met
twee van deeze Hanze-Steden,waren de Vereenigde
Staaten, onlangs, in verbond getreden;
met Lubek, in 't jaar 1613 (V); en
met Maagdenburg, in 't voorleeden' jaar;
hoewel deeze laatfte Stad zig hierdoor, het
ongenoegen van den Keizer en den Keurvorst
van Saxen op den hals gehaald hadt. De Stad
Brunswyk dagt, hierom, dat het tyd was,
zig ook te verbinden met de Vereenigde
Staaten, en hadt, ten dien einde, te gelyk
met die van Maagdenburg, haare gemagtigden
herwaards gezonden. De Staaten hadden
den Hertoge, te vooren, bygeftaan,
tegen de Stad; doch ziende hem geene eene
iyn met hen trekken, in de zaaken van Gulik
en Kleeve, waren ze nu genegener, om
zig met de Stad te verbinden (V). Te Hanover
werdt, in den voorzomer deezes jaars
eene Byeenkomst gehouden tusfchen de Ge'
dt) VAM DEN SANOK V. Roek, bl. 65.
\K) IX. Deel, bl. 201.
, Cr) Zie hier vwr, U. 65.
S £>) ÜAUBAR.T. Mi-mor. VI. Boek, bl. 9.
m a
g

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 93
magtigden des Hertogs en die der Hanze­ 1615.
steden , om de gefchillen by te leggen. Doch
men fcheidde vrugteloos. In Oogstmaand, • De Stad
floeg de Hertog, andermaal, 't beleg voor. wordt
>elegerd.
de Stad, haar befchietende met gloeiende
kogels, waardoor de voornaamfte gebouwen
deerlyk befchadigd werden. De algemeene
Staaten, aangemaand door den Koning van
Groot-Britanje, hadden, ondertusfchen, eenigen
Gemagtigden, uit de Gelderfche en
Overysfelfche Hanze-Steden naar Lubek ge*
fchikt, last gegeven, om een Verdrag met
deeze Steden te fluiten, ten behoeve van
Brunswyk. Zy zonden, daarenboven, Graaf De alge*
Fredrik Henrik, met een Leger, om de Stad ; neene
>taateit
te ontzetten (xj. De Graaf vertrok uit den \
:enden
Haage, op den tweeden van Slagtmaand, !

1&15.
Verbond
met de
Hanzefteden.
1616.
De Staatenleggenbezetting
in
Lintenvoorde
en Bortelo.
94 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.
Wintermaand getekend werdt (y). Ten
zelfden tyde, flooten de Gemagtigden der
Vereenigde Gewesten ook een Verbond van
vriendfchap en onderlinge befcherming, voor
den tyd van twaalf jaaren, met de Hanze-Steden,
Roftok, Straalzond, Wismar,
Grypswalde, Maagdenburg, Brunswyk, Lunenburg
en Anklam (z). Zy trokken, terftond
hierop, naar Hamburg en Breemen ,
met welke beide Steden, in Louwmaand des
•volgenden jaars, een diergelyk Verbond geflooten
werdt. Ook kwam men, eerlang,
overeen, wegens het aandeel, welk de Vereenigde
Staaten en ieder der Hanze-Steden,
in de lasten des Verbonds, zouden hebben
te draagen (a).
Tusfchen de Munfterfchen en de Heeren
van Bronkhorst, was lang gefchil geweest,
over het regt tot de Heerlykheden van Borkelo
en Ligtenvoorde. Het Hof van Gelderland,
met eenige Raaden, uit de Hoven
van Holland, Friesland en Utrecht, gefterkt
(7), onlangs, uitfpraak over dit gefchil
gedaan hebbende, in voordeel van Joost,
Graave van Bronkhorst, beflooten de algemeene
Staaten,zig meester te maaken van deeze twee
Steden , die Munfterfche bezettinge inhadden.
Herman Kry'mk, een deel der bezettinge uit
Zutfen en de naaste Plaatfen geligt hebbende,
bemagtigde Ligtenvoorde, op den tienden
(y) Zie het by Du MINT Corps Dipl. Tom. V.p.u.p. 277,
(z) AITZEMA I. Deel, bl. i8(5. DU MONT Corps Diplom.
Ton. V. P. U p. 274. Groot Plakaatb. IV. Dttl, bl. 2S0.
(a) BAUUART. Mcmor. VIII. lSock,bl. 44.
C»>VAN D;:N SANUE V. Hoek, bl. .70,

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 95
den van Louwmaand. De Kolonel Dkderik
van Dorth trok, met dertien vendelen knegten
en negen kornetten paarden, in Sprokkelmaand,
naar Borkelo. Men liet hem, terftond,
in de Stad, en hielp hem, vervolgens,
het Kasteel belegeren : welk, op den vyfentwintigften
, by verdrag, opgegeven, en
federt, zo wel als Ligtenvoorde , met Staatfche
bezetting, voorzien werdt Cc).
Met de Lente deezes jaars, bragten de
Spaanfchen, in 't Land van Kleeve, een Leger
te velde van zes- of zevenduizend man, onder
Graave Henrik van den Berge: 't welk
Prins Maurits bewoog , de bezettingen van
Emmerik en Rees te vermeerderen, alzo hy
voor eene belegering deezer Steden bedugt :
was. Doch 't bleek, eerlang, dat men voorhadt
zig te verzekeren van de Westfaall'che
Steden, Zoest en Lfpftad, die, in Grasmaand,
Spaanfche bezetting moesten inneemen Cd).
De Staaten deeden, kort hierna, Emmerik
en Rees merkelyk verlïerken. De Vestingwerken
van Grol werden, daarentegen, op
bevel der Aartshertogen, ook veel verbeterd
Ce).
Tegen de ftrooperyen en andere baldaa- 1 'lakaadigheden
der Staatfche knegten, in de Lan- t :n tegen
den van Gulik en Kleeve, werdt, in 't na- ' : ftroojaar,
en naderhand meermaalen, door fcher- j >en der
pe Plakaaten, voorzien (/'). Ook verbooden 1 [rygs-
;nsgtcn.
de algemeene Staaten, dugtende voor Ver-
Ce) BAUIMRT. Meinor. VIII. Bock, hl. 35.
(X, Itefol. Holl. 1 Maart — 26 April irtiö. hl. 7.
fO Rcfol. Holl. 1 Maart — 26 April 1G16. bl. it. E Arn
ïtfcmor. VIII. Boek, hl. 42, 44. • '
(f) üroot-PJakaatb. II. Deel, M. 125, 139.
A V
"'
1616»
Zoest en
Lipftad
ivorden,
Joor de
kattsherogen
,
rerzeterd.

1616.
XXV.
Gezantfchnp
11 aar
Zweeden
en Muskovie.
Oploop
te Delft.
06 VADERLANDSCHE XXXVII. BOEK,
loop hunner manfchap, omtrent deezen tyd,
hunnen onderzaaten, zig in krygsdienst van
uitheemfche Mogendheden te begeeven (g).
De algemeene Staaten, in 'tvoorleedenjaar,
een gezantfchap naaf Zweeden en Muskovie
gezonden hebbende , om eene vrede te bemiddelen
, tusfchen deeze Mogendheden,
die in oorlog geraakt waren, zagen het, in
Oogstmaand deezes jaars, genoegzaam onverrigter
zaake, te rug keeren. AÜeenlyk was
'er een Beftand, voor drie maanden, getroffen
(A).
't Verhoogen van den Xoorn-Excyns te
Delft, tot verval der onkosten, op 't graaven
eener nieuwe vaart ten behoeve der Stede,
verwekte aldaar, in den Zomer deezes
jaars, eene zorgelyke beroerte, 't Graauw
was over deezen nieuwen last te meer misnoegd
, om dat de Wethouderfchap, ten
zelfden tyde, goedgevonden hadt, den Wyn-
Excyns een weinig te verminderen. Vyf of
zes wyven begaven zig naar 't Stadhuis, ftoutelyk
eifchende , dat de nieuwe verhooging
afgefchaft werdt. Men liet haar agter af, en
in hegtenis brengen. Doch kort hierop raakte
een heele hoop wyven, jongens en eenig
manvolk op de been , trekkende, onder 't
Haan op eenen koperen ketel, naar 't Excynshuis
, dat opgebroken en geplonderd
werdt. 't G?;regt liet wederom eenigen der
ftoutfte Wyven vatten: 't welk den overigen
hoop vrouwvolk, derwyze, verbitterde, dat
zy
(g) GrootPlakaatb. II. Öeel, kol. 294, 294. I. Deel, kol 551.
(A) BAUIÏART- Meinor. VIU. ü»sk, W. 101. enz, VAN DES^
SANDS V. Jluek, bl. 7L

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E .
Zy raazende naar 't Stadhuis liepen, de gevangenis
los braken, en haare gezellinnen
Verlosten. Voorts, werden de glazen van
*t Stadhuis uitgefmeeten, en alles met vernieling
gedreigd i 't welk de Wethouderfchap,
eindelyk, noodzaakte, den nieuwen
Excyns af te fchaffen, en vergiffenis te verkenen
van 't gene 'er, in den oproer, misdreeven
was. Doch 't Hof van Holland trok
*ig, federt, deeze zaak aan, daagde eenige
mannen, die men handdaadig hieldt aan
den oproer, en verwees eenigen, die verfcheenen,
in geldboeten Q% Den overigen
werdt, daarna, door 's Lands Staaten, vergiffenis
verleend (k).
De zaaken der Ooftindifche Maatfchappye
ftonden, ten deezen tyde, zeer voordeelig.
Zy bezat nu vyfenveertig groote fchepen
, voerde, op dezelven, en op haare fterkten,
in Jndie, meer dan Vierhonderd metaalen,
en omtrent zesendertighonderd yze- 1
I6«6,
Voor-
Jeeligè
iaat der
DostinlifcheMaatchapren
ftukkeh gefchuts, en hadt tienduizend l >ye.
man, foldaaten en bootsgezellen, in haaren
dienst (T). In Oogstmaand des jaars 1614, ,
Ipilberhadt
zy Joris van Spilbergen, met vier j ;ens
fchepen, gezonden naar de Molukken. Hy 1 »gt,
nam de reize door de Straat van Magellanes, \ loor de
welke hy,in Grasmaand des volgenden jaars\ ' Zuidzee,
doorzeilde. Voorts bezogt hy de kusten van
Chili en Peru,de Portugeezen en Spanjaards,
alomme, zo veel afbreuks doende, als hy
kon. In Hooimaand, raakte hy, omtrent
CO JUtroARf. Memor. VlII. flnek, bl. e».
C» Refol. Holl. 1» Maart 1617. bl. 66
C O liAUüAftT. Momor. /. lüo. Vg„ den eerfien Druk.
X. DEEL, G
Cal-

o8 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.
, 1616. Callao de Lima, flaags met eenige Spaanfche
Gallioenen. Het Admiraals fchip derzelven
werdt in den grond gefchooten: de
overige Gallioenen genoodzaakt te wyken.
Spilbergen, toen voortgezeild zynde, overviel,
pionderde en verbrandde, in Oogstmaand,
de Stad Payta: begaf zig, vervolgens,
naar Aquapulco, daar de Spanjaards
hem toelieten, zig te ververfchen, na dat
men een onderling Verdrag gemaakt hadt.
Van Aquapulco zeilde hy naar de Molukken,
en kwam, in Lentemaand deezes jaars ,
aan Ternate. Hier vondt hy de Stad Malaja
in goeden ftaat. Daarna, naar Bantam
verzeild, vernam hy, dat de Admiraal Steven
van der Haagen drie Spaanfche Gallioenen
en nog een groot Konings fchip verbrand
hadt, voor Malakka. Ook hadt de
Kommandeur Jan Dirkszoon Lam het Eiland
Pulewai, een der rykfte Bandafche Eilanden,
welk veel Nooten en Foelie uitleverde
, overmeesterd. Spilbergen vertrok , in
Wintermaand, wederom naar 't Vaderland,
met twee fchepen, en kwam, in Zomermaand
des jaars 1617, in Zeeland aan (ni).
Men waardeerde de goederen, welke hy medebragt,
op twee-entwintig tonnen fchats («).
'tGewigtigfte, welk, dit jaar, door de Vereenigde
Staaten, uitgevoerd werdt, was het
losfen van Vlisfingen, Rammekens en Bricle,
eertyds in verzekering gegeven aan Koningin
Elizabet, en, tot hiertoe, bezet met
En-
{m) SPILBERG. Heïs rondsom den Aardk. VU ÈO, 39, 46,
go, 61, 62, 63, 65, 66. BAUD ABT. Meinor. ƒ 170. van den
tuften Druk.
(*) BAUUART. Meirior. ƒ. 239. verf. van den eetjltn Drüi.

XXXVII BOEK. H I S T O R I E . 99
Engelsch Krygsvolk. Men gaf den Advokaat
Oldenbarneveld, in 't gemeen (V), de eer -
Van 't gelukkig voltrekken eener handeling,
die de Vereenigde Gewesten onthief van het
eeniglle overblyffel hunner voorige afhangkelykheid
van vreemde Mogendheden; en den
Engelfchen ook den fchyn benam, waarop
zy zig,buitens Lands, eenig gezag over deezen
Staat plagten toe te fchryven. 't Zal der
moeite wel waardig zyn, dat wy, beknoptelyk,
ontvouwen, wat tot deeze gewigtige
handeling aanleiding gegeven heeft.
Wy hebben, reeds meer dan eens, aan- :
d a t
gemerkt (p), Jakob de I, van den aan- 1
1616.
IKVt
luwafkshanr
vang zyner Regeeringe af, fterke genegen- Jj
eling
heid getoond had, om zig, met Spanje, ti isfcheri
door 't Huwelyk van zynen Zoon , Prinfe s lanje tw
Henrik , met de Infante Anna Maria Mau- £ rooiritia,
nader te verbinden. Doch deeze Prinfes
was federt ondertrouwd, met Lodewyk
den XIII, Koning van Frankryk Ook was
Prins Henrik, in 't jaar 1612, overleeden
(3). De Koning verloor, nogtans, de begeerte
niet, die hy zo vroeg hadt aangekweekt.
Filips de III. hadt nog eene Dogter,
Maria genaamd, die merkelyk jonger
was: en deeze hadt Jakob de L zynen Zoon *
Karei, die, in Slagtmaand deezes jaars, tot
Prins van Wales, verklaard werdt (rj, toegefchikt.
Men meent, dat hy, de hoogfre
verbeelding hebbende van de Koninglyké-
CO Waat> Hift. van T. v. OLTIENCARNEV. ft m«
CO IX. Dtel, tl. 360, 355.
C?) RAPIN Tom. VII. p. 75.
CO RAPIM Tom. VIÏ. p 105.
G 2
waar-

Bekommering,
ioo VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK;
waardigheid, juist een Konings Dogter,
. voor zynen Zoon, begeerde: 't welk hem
belette het oog te wenden naar een der Proteftantfche
Hoven in Duitschland, en noodzaakte
naar eene Roomfche Prinfesfe uit te
zien. In Frankryk, waren ook nog drie Pnnfesfen,
Zusters des jongen Konings. Doch
de oudfte werdt, eerlang, den Prinfe van
Spanje, de tweede den Prinfe van Piemont
beloofd: zo dat de jongfte, nog in lang met
huwbaar, alleenlyk overfchoot. Hy neigde
hierom meer tot een Huwelyk met Spanje.
Ook werdt hem, van daar, hoop gegeven,
dat hy in zyn oogmerk flaagen zou: waarom
hy, te eer, befloot, met Filips in onderhandeling
te treeden, fchoon hy, om te beter
voorwaarden te bedingen, te vooren goedgevonden
hadt, aan 't Franfche Hof, over
een Huwelyk met Katharina, tweede Dogter
van Henrik den IV., te doen handelen
0). Filips de III. hadt, meent men* in 't
eerst, in 't aanbinden deezer handeh'nge, geen
ander oogmerk, dan Koning Jakob, door
de hoop op het Huwelyk, welk hy zogt, te
wederhouden, van zig te moeijen met de
zaaken van Gulik en Kleeve; fchoon hy, naderhand,
van gedagten veranderd is. En
dat men de Huwelykshandeling, van welke
wy fpreeken, zeven jaaren lang, wist te rekken,
aan 't Spaanfche Hof, geeft veel gronds,
tot dit vermoeden (O-
Zy was nog niet openlyk begonnen, ot
men
CO Aft. Publ. Anal. Tom. VII. P. II. p. 203, 213.
CO RAPIN Tom. VII. f>. 105. 106.

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 101
men hadt 'er, in den Haage, de lugt van. 1616.
De Advokaat Oldenbarneveld wist altoos
middel, om kennis te krygen van de gehei­ hier te
men des Engelfchen Hofs. En men maakte, Lande,
5ver det
daar, van dit voorgenoomen Huwelyk zo
ze han­
groot een geheim niet; waarom hy 'er te deling.
ligter agterkwam. Elk zag, hier, gevaar
voor den Staat, in zulk een Huwelyk, In 't
byzonder, vreesde men, dat Filips,'als een
der voorwaarden van het zelve, de overlevering
der Steden van verzekering in Holland
en Zeeland vorderen mogt; cn dat Jakob,
die voor vreedzaam gehouden werdt,
en zeer op het Huwelyk gefteld was, veelligt,
tot deeze overlevering befluiten zou.
De Staaten hadden, al eenige jaaren, verlangd,
om zig van de lastige Engelfche bezetting
te ontflaan (u). Doch meer dan agt
millioenen guldens te vinden, die Koning
Jakob, volgens de jongfte afrekening (V),
nog van hun te vorderen hadt, viel moeilyk,
en was, tot hiertoe, ondoenlyk geweest.
De vrees voor de gevolgen' van het ontworpen
Huwelyk, en de inhoud van het vyfde
punt van het verdrag van den jaare 1604,
iusfchen Spanje en Groot - Britanje (V), welk
men zig, by deeze gelegenheid, te binnen
bragt,deedt de Staaten, nogtans, befluiten,
om te beproeven, of men Koning Jakob voldoen
, en de Steden van verzekering losfen zou
konnen.
De gelegenheid hiertoe was hun gunftig. ] ikob de
De I heeft
f u) Negotiat. de TEANNIN TMI. II. fl. 05.
O ) Zie IX. Deel, U. 344.
£ » IX. Deel, bl. 175.
G 3

geld
gebrek.
loa VADERLANDSCHE XXXVII.JW.
De Koning was in geduurige verlegenheid
om geld, welk hy zo rykelyk fpilde, onder
een groot getal van gunftelingen (.x), dat hy,
naauwlyks, middel wist, om de kosten zyner
Hofhoudinge, behoorlyk, goed te maaken.
Het Parlement, weetende hoe kwalyk
's Konings inkomsten hefteed werden, was,
federt eenigen tyd, onwillig geweest, om
hem te onderfteunen. Het laatfte was, in
't jaar 1614, vrugteloos, gefcheiden (y) t en
't volk was thans zo misnoegd op de Regeering,
dat het niet te wagten was, dat de
Koning een nieuw zou befchryven: 't welk,
nogtans, vereischt werdt, om, met 's volks
genoegen, aan penningen te geraaken. Dit
alles wist men, in den Haage. De eenige
zwaarigheid beftondt maar in de zaak derr
wyze te beleiden, dat de Koning de herlevering
der Steden zelf voorfloeg; wanneer
men gelegenheid hebben zou, om hem, met
minder dan agt millioenen, te voldoen, welken
men ten volle zou hebben moeten betaalen,
als de herlevering, van der Staaten zyde,
begeerd was geworden. En om den Koning
hiertoe te brengen, werdt het ftuk, zo men,
meent, voornaamlyk door beftelling des Advokaats,
op deeze wyze, aangelegd.
XXVII. Men liet de Engelfche bezettingen, in de
Beleid Steden van verzekering, eenigen tyd, onbe­
van Oltaald. Zy vielen, hierop, klagtig aan den
denbarneveld
Koning, die de Staaten vermaande, op hel
ca Kaïoii .voldoen der knegten te pasfen. Men beriep
zig
O) RAT*IN Tom. VII. p. 107.
Cy) RAPIN fq.it, VII. p, 9V

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 103
zig op den flegten ftaat van 's Lands geldmiddelen,
veroorzaakt door den kryg. Aan
't Krygsvolk gaf men goed befcheid; doch 1
verfchoof hunne voldoening, van tyd tot tyd. ;
1616.
>m de
iteden
'an ver­
In Engeland, hieldt, men aan, met dringen ]
zekering
op betaaling, by den Staatfchen gezant Noël \ e losfeti.
de Karon, die, eindelyk, als uit zig zeiven,
voorfloeg n dat de Staaten, veelligt, beflui-
„ ten zouden, het uiterfte hunner pooginn
gen in 't werk te ftellen, om alle 's Konings
agterftallen te voldoen, en 't geld, daartoe
w noodig, tot eene hooge Rente, op te neen
men; zo zyne Majesteit kon goedvinden,
5, hun de herlevering der Steden van verze-
„ kering aan te bieden." Deeze opening
vond gehoor, by den Koning, die ontbloot
was van geld; en by de Hovelingen, die hunnen
mond reeds, om ftryd, maakten op deezen
vetten buit. De Koning fchreef, kort
hierna, aan de Staaten „dat hy, hen aan-
„ ziende voor zyne goede vrienden en bond-
„ genooten, die een' en denzelfden Gods-
?, dienst met hem beleeden, en in de algen
meene zaaken, het zelfde belang hadden
„ als hy, geene reden hadt, om te dugten,
„ dat 'er ooit eenig misverftand ontftaan zou ,
w tusfchen hen beide: om welke oorzaak,
w hy, zo zy begeerden zig in 't bezit te ftellen
van hunne Sceden, genegen was, om
„ hun dezelven weder te geeven." De Staaten
draalden niet, met hun befluit. Karon
kreeg last, om met den Koning te handelen.
Jakob de I. magtigde zynen geheimen
Raad, om de zaak met hem af te doen (z),
C*) A& Publ. Angl. Turn. VII. P. II, p, zv*
G 4
en

iëi6.
De Engel
fche
bezetting
trekt uit
Briele,
Vlieringen
en
Rammekens.
Oordcel
van 't
Franfche
Hof,
over 't
herleveren
der
verpandeSteden.
104 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.
en men was 't eens, binnen weinige dagen.
De Staaten verbonden zig, den Koning, voor
alle agterftallen, twee millioenen zevenhonderdagtentwintigduizend
guldens eens te betaalen
(a): en deeden 't, op den beftemden
tyd. De bevelhebbers der Steden van verzekering
kreegen, nog voor 't einde van
Bloeimaand, last, om dezelven te ruimen (f).
Prins Maurits toog, in Zomermaand, naar
den Briele, om bezit van deeze Plaats en
van de twee onderhoorige Sterkten te neemen.
De Engelfche bezetting, driehonderdvyfenzestig
man fterk, verliet de Stad, op
den elfden. Ten zelfden dage, trok de bezetting
van Vli'-fingen en Rammekens, die zeshonderd
man fterk was, uit deeze twee Plaatfen.
De Staaten hielden, nogtans, het Engelsch
Krygsvolk in hunnen dienst, Hellende,
ten verzoeke van Koning Jakob, Robert,
Burggraaf l'Ile , die Bevelhebber van
Vlisfingen en Rammekens geweest was, tot
Overfte van het zelve aan (c). Horatio Vere,
gewezen Bevelhebber van den Briele,
bleef ook in den dienst deezer Landen. Aan
't Franfche Hof, hieldt men het overleveren
der verpande Steden voor zulk een' onvoorzigtigen
ftap van Koning Jakob, dat
fommigen niet fchroomden, aan den Engelfchen
Gezant, Thomas Qdmonds, te verklaar
ren „dat men, in Frankryk, jaarlyks, de
„ Staa­
rt

XXXVII.BOEK. H I S T O R I E . 105
j, Staaten met groote fommen onderfteunde,
?, hun daarenboven veele millioenen , die
s, voor deezen waren opgefchooten, kwyt-
„ fcheldende, om hen te brengen tot de af-
„ bangkelykheid , waartoe Groot - Britanje
w hen , door het bezetten der verpande Ste-
J} den , gebragt hadt : waarom Koning Jan
kob zig nergens door moest hebben laa-
„ ten beweegen , om deeze Steden te rui-
?J men." Men voegde 'er by „ d-at Frankje
ryk, tot hiertoe, geen' invloed gehad hadt
„ op den Vereenigden Staat, dan door het
n ftyven van Oldenbarnevelds aanhang ;
w hebbende de Koning van Groot-Britanje,
„ aldaar , de gunst der menigte weeten te
M winnen: doch nu fcheen hy veel voordeels
w aan Frankryk, boven Groot-Britanje, te
„ willen afïlaan (/)." Zo fprak men, meer,
veelligt, om Koning Jakob lpyt aan te doen,
dan om dat men waarlyk dagt, dat hy, by
de Staaten , veel gerekend geweest was.
Nogtans keurden ook veele Engelfchen het
overleveren der Steden af. En fommigen
hebben gefchreeven, dat Koning Jakob, befpeurende
, dat men hem , met het losfen
deezer Steden, verkloekt hadt, na dien tyd,
altoos, een kwaad gevoelen behouden heeft
tegen den Advokaat Oldenbarneveld (e~).
Over den Lakenhandel, was, federt eenigen
tyd, ook wederom gefchil gereezen met
*de Engelfchen , die geverwde Lakens herwaards
voerden , welken men , hier , niet
wil-
fj) T. BIRCH Negniht. from 1591 te 1617. ƒ>. 39Ö.
(>j AHBEUST Memair. p. 319.
G 5
Gefcbnlen
met
Engeand,oirer
den
Lakenhandel.

toé VADERLANDSCHE XXXVII. BOEK.
wilde ingebxagt hebben, alzo zulks ftrekte tot
benadeeling der verweryen deezer Landen.
Koning Jakob hadt, hierop, wederom den
uitvoer der witte en ongeverwde Lakenen verbooden
5 't welk den verweren, met naame
die van Middelburg , alwaar men den ftapel
der Engelfche Lakenen hieldt, niet minder
nadeelig was. De Staaten hadden toen hun
verbod in zo verre veranderd, dat zy den invoer
van gefprenkelde of gemengde Lakenen
toebeten (ƒ> Voorts, werden de Engelfche
Lakens ook zo fmal en flegt gemaakt, dat de
Staaten dienftig oordeelden , hiertegen, by
verfcheiden' Plakaaten op het onderzoek of de
tarra der Lakenen, te voorzien (jg). Maar
Koning Jakob hadt, ook hierover, ongenoegen
opgevat (h): waarop, in Bloeimaand des
laars 1617, een Plakaat volgde, by welk, de
iroorigen, op de tarra der Engelfche Lakenen
ijemaakt, een weinig gemaatigd werden (f).
De Oktrojen , den Engelfchen Koopluiden
rerleend, werden , ten zelfden tyde , vernieuwd
(k). Te vooren, was reeds toege­
: daan , dat men allerlei geverwde Engelfche
Lakens naar Middelburg voeren, en, aldaar,
tan vreemdelingen, om buitens Lands verzon,
( len te worden, verkoopen zou mogen: blyrende,
voor 't overige, de voorige Plakaa-
1 en, in genoegzaame kragt (7).
TM?/lïeT^Ff^'
U D
' el
'
II7
°' BAUDAJlT
(g) Groot-PIakaatb. I. Deel, koi 776, 780.
(ft ) BAUTMRT. Mcmor. VIII. Uuek, hl. 64.
(O Grooc-Plakaatb. I. Deel, kol. 776, 7H0.
(t) Gwot-Plakaatb. I. Deel, kol. 766.
(O Gruot-Plakaatb. II. Deel, kol. «277, c?7p'
-
Mem0
*
In

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E. 107
In Frankryk 9 waren, na de dood van Hen-
Tik den IV., veranderingen voorgevallen ,
die niet zeer gunftig gehouden werden, voor xxvnr,
den Vereenigden ötaat. De Koningin We­ Staat varj
Frank*
duwe , die 't Ryk, geduurende de minder- ryk.
jaarigheid van Lodewyk den XIII., regeerde
, volgde andere maatregels , dan Henrik
de IV. gedaan hadt, Zy handelde, reeds in
't jaar i 611, over een dubbel Huwelyk, tusfchen
haaren Zoon en Anna, Infante van
Spanje, en tusfchen den Infant, Filips, en
haare Dogter, Elizabet (m). In 't volgende
jaar, werden deeze Huwelyken geflooten,
en , onder anderen, beraamd , dat Koning
Lodewyk en de Infante, of derzelver nakomelingen
nimmer regt zouden konnen verkrygen
, op de Spaanfche Ryken en Heerlykheden,
byzonderlyk niet op Vlaanderen
(3) en de Graaffchappen van Bourgondie en
Charolois, die, na 't affterven der Aartshertogen
zonder nakomelingen , wederom aan
Spanje zouden moeten vervallen. Van den anderen
kant, werdt vastgefteld, dat de nakomelingen
van Filips en Elizabet nimmer regt
op Frankryk , of eenige Franfche bezittingen
zouden mogen voorwenden (n). 't Sluiten
van deeze twee Huwelyken verwekte,
zo dra het rugtbaar werdt, veel gemorsin 't
Ryk,
Cm) Voiez Du MONT Orps Diplom. Tom. V. P. II. p. 165,166.
(») Du MONT Corps Diplom. Tom. V. P. II. p. 2T5, 217.
Snpplem- au Corps Diplom. Tom. 11. P. I. p. 283.
(3) Omtrent deezen tyd, begon men het deel der
Nederlanden, welk onder de Aartshertogen itondt,
naar de voornaamfte gewesten, Vlmnfaren, of ook
wel Brabant te noemen,

io3 VADERLANDSCHE XXXVII.BOEK.
ifJifj. Ryk. De Hugenooten in 't byzonder vreesden,
dat zulk eene naauwe verbindtenis met
Spanje ftrekken zou, om hun de vryheid
van Godsdienst, welke zy, federt eenige
jaaren, genooten hadden, te doen verliezen.
Biiinen- Henrik van Bourbon, Prins van Condé, mislandfchenoegd
, dat men hem geen deel aan 't bewind
oorlog.
gaf, en den Florentyn Conchini, die, in 't
jaar 1614 , tot Maarfchalk van Frankryk,
verheeven, en federt Maarfchalk iAncre genoemd
werdt, 't voornaam beleid der zaaken
toevertrouwde, fpande famen, met Cezar
van Bourbon, Hertog van Vendöme,
Henrik van Orleans, Hertog van Longueville,
Henrik van Lotharingen, Hertog van
Mayenne, Karei van Gonzaga, Hertog van
Nevers , Henrik van Luxemburg, Hertog
iran Pinei, Henrik van la Tour dAuvergne,
Hertog van Bouillon, en verfcheiden' andere
Grooten , die zig allen van 't Hof ont-
: lielden, en eenen opiland verwekten om de
/oorgenomen' Huwelyken te beletten, welke,
i edert, de kryg der Henrikken genoemd werdt,
mi dat de voornaamfte Grooten deezen naam
iroegen. Men trof wel een verdrag met dee-
:e Grooten, in 't jaar 1Ó14; doch 't werdt
i ïaast verbroken. Condé bemagtigde, in 't
•\ volgende jaar , verfcheiden' fterke Plaatfen.
] n Louwmaand des jaars 1616, werdt 'er,
T wederom , een Verdrag gemaakt, tusfchen
C len Koning, die nu, ruim een jaar gelee-
< ien, meerderjaarig geworden was, en de Redering
aanvaard hadt, en de misnoegden.
i
( 5eduurende den binnenlandfchen kryg in
p
rankryk, hadden de misnoegden, met naa­
J
me

XXXVII. BOEK. H I S T O R I E . 109
me de Hertog van Bouillonom onderlïand 1616.
aangehouden , by de Vereenigde Staaten :
doch hierop was niets geflooten (0). De Ko­ De Staa*
ning hadt, daarentegen, Benjamin Aubery, ten biedenLo­
Heer vanMaurier, in 't voorleeden jaar, herdewykwaards gezonden : die de Staaten bewoog, den XIII.
om den Koning hunne hulp aan te bieden; hurineii
't welk veel toebragt , om de misnoegden byftatld
aan.
aan de hand te doen gaan. De Prins van
Condé gaf den Staaten, terfïond, kennis van
de getroffen' vrede, te gelyk verdedigende 't
gedrag, welk hy gehouden hadt (p). Maurier
deedt, van gelyken(q). Condé, zig op
*t verdrag vertrouwende, verfcheen, in Hooimaand
, ten Hove. Doch de Maarfchalk
d'Ancre, die 't oor der Koninginne Moedel
hadt, bragt te wege, dat hy gevat en in de
.Baftille gezet werdt. Maurier deelde deö
Staaten dit gewigtig nieuws, zonder uitftel,
mede; en alzo men, ter deezer gelegenheid,
nieuwe beweegingen in Frankryk te gemoet
zag, begeerde hy, uit 'sKonings naam, dat
de Franfche troepen, in Staaten dienst, naar
Frankryk, te rug gezonden werden. Ook
vorderde Lodewyk de XIII., dat men hem,
van hier, met zes Oorlogsfchepen , onderfteunde.
De Staaten bewilligden, in 't een
en in 't ander. Doch het fluiten van 't Verdrag
van Soisfons, daar het vermoorden van
den Maarfchalk d'Ancre, met 'sKonings kennisfe,
in Grasmaand des volgenden jaars, op
volgde , maakte deezen onderftand noode-
(e") BAUDAB-T. Memor. VIII. Boei, bl. 43.
C/O ISAUDAHT. Memor. VIII. Boek, bl. 81.
BAUDART. Memor. VIII. Bmk, bl. 9j,
loos.

tms.
XXIX.
De Staatenonderfteunen
de
Venetiaanen,
te^en den
Aartshertoge
van
Oostenryk.
t
ï Ï ó VADKRL. MIST. XXXVII. BoEg,
loos. De rust fcheen, door de dood van dee*
zen gehaaten gunfteling, herfteld te zyn,
in Frankryk (r). Doch zy duurde ilegts eene
korte wyle.
De zeefchuimeryen der Uskoken, ingezetenen
van 't Landfchap Istrie, die Ferdinand*
Aartshertog van Oostenryk en Heer van dit
Landfchap , niet hadt willen of konhen beletten,
hadden, in dit jaar, gelegenheid ge­
geven, tot eenen kryg, tusfchen dien Aarts­
hertog en den Staat van Venetië, De Venetiaanen
vervoegden zig, om onderhand, by
de Vereenigde Staaten, die hun toeftonden *
dat zy hier drieduizend man liéten werven,
welken, onder 't bevel van Graave Jan Ernst
van Nasfau, in hunnen dienst, overgingen*
Zy vertrokken te fchepe ; doch niet voof
Sprokkelmaand des volgenden jaars. Al deele
manfchap fmolt, door ziekte en ongemak,
Dp eenige honderden na, in den kryg, die,
3en gantfchen Zomer, vinnig voortgezet
«rerdt. Graaf Jan zelf overleedt, in den na*
Somer, te Venetië (f). Kort hierna, werdê
er een Beftand getroffen (V).
CO AUBERY Memoir. p. 383-39$- DANIËL Joum. de touti
nil. p. m-vm.
Cr) Refol. Holl. 30 Sept. — 22 OBob. 1616. bl. 22. tl'mnk
j klemor. VW. Jlnek. bl. 61. IX. Roek, bl. 115.
(,*) Fuiez Do MONT Corps Diplom. Tom. V. f. n. p. 304.'
V A

VADERLANDSCHE
HISTORIE.
AGTENDERTIGSTE BOEK*
I N H O U D .
L De Staaten van Holland neemen een nieuW
befluit tot weering van fcheuring. Zy doen
eene bezending naar Amfterdam. II. Redevoering
van Hugo de Groot, in de Vroedfchap
aldaar. III. Befluit der Vroedfchap. De
Staaten blyven by de voorige Refolutien. IV.
Twist, op verfcheiden' Plaatfen, ter gelegenheid
der flrydige Befluiten j onder de Leden
van Holland. Keuren van Schieland. De
Contraremonftranten winnen gunst. V. Hunne
vergaderingen te Amfterdam en in den
Haage. De Remonftranten vergaderen, insgelyks.
Zy verbinden zig onderling. Vl.Oorfprong
der afzonderinge, te Amfterdam. 'f
Graauw ftoort aldaar der Remonftranten Vergadering,
en piondert het Huis van Rem EgbertszoonBis/chop.Vll.DeContraremonftranten
neemen de Kloosterkerk in den Haage in>
VIII. Prins Maurits gaat in deeze Kerke. Afzondering
in andere Steden. IX. Raadpleegingen
op het houden eener Nationaale Sinode. X.
Onderftand aan den Hertoge van Savoye verleend.
XI. Verfchil tusfchen de Vorften van
Brandenburg en ISieuwburg. Inbreuk op V Be-
ftand*

na VADERLANDSCHE XXXVUI.BOÈE.
ftdnd. Zweeden Verzoekt kuip tegen Poolen.XIL
Ontdekking van de Straat van le Maire. Walvis
fchen ge ftr and. De Parmer bedykt. Xlïl.De
fcheuring geeft aanleiding, tot ongewoone verandering
in deRegeering.XW. Oor zaaken van
'taanneemen van Waardgelders. Zogenaamde
fcherpe Refolutie derStaaten vanHolland.XV.
Hunne inzigten op V ftuk van den Godsdienst.
Vyf Steden kanten zig hiertegen. XVI. Bezending
naar Zeelanden naar Dordrecht, op
ftuk van de Sinode. Ontfchuttering te Leiden.
Oldenbarneveld te Utrecht. Waardgelders aldaar
aangenomen. XVII. Verskillen met de
Geregtshoven. Onlust te Haarlem. Te Nieuwkoop.
Hogerbeets wordt Penftonaris te Leiden.
XVIII Maurits brengt bezetting in den Briel.
Gerugten ten laste van hem en van den Advokaat
.XIX. Handelingover V houden eener JSationaale
ofProvinciaale Sinode.Dordrecht hier
toe benoemd. Aanmerkelyke woorden des Advokaats.
XX. De Engelfche Gezant Karleton
raadt de Sinode aan.WeegfchaalzynerRedetivoering.
XXL Redevoering van den Frarfchen
Gezant Maurier.Prins Maurits bezoekt eenige
Steden. Schryftaandezelven. XXII. Voorflag
van vyfSteden op"t ftuk der Sinode.Verklaaring
van Haarlem. Oordeelen over dezelve. XXIII.
Prins Maurits verandert de Regeering te
Nieuwmegen. Overysfel bewilligt in de Sinode.
XXIV. Schimpfchriften tegen den Advokaat*
Merkwaardig zeggen van Prinfe Maurits. De
Advokaat verdedigt zig. Schriften vanAarfens
XXV. Beweegingen te Utrecht en ie Leiden*
De Prins komt te Utrecht. Vertrekt wederom.
Byeenhmst ten huize van Tref el. XXVI. Ver»
toog

XXXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 113
tosg van Holland, op V pluk der IVaardgelders.
XXVII. De algemeene Staaten en dit
van Holland doen eene bezending naar Utrecht.
XXVIII. Prins Maurits komt 'er,
insgelyks. Handeling aldaar. XXIX. Amfterdam
zendt ""er ook Gemagtigden. Ds
Waardgelders worden afgedankt. Verandering
der Regeeringe te Utrecht. XXX.Voorftel
van Boiftfe. De Nationaale Sinode werdt
byeen geroepen».
TT\E Staaten van Holland, ziende de Ge-
JL#/ meente, op verfcheiden' Plaatfen, zig
fchikken tot afzondering, hadden, op den
agttienden van Lentemaand, wederom een Befluit
genomen, by meerderheid van ftemmen,
bevestigende de voorgaande Befluiten op de
vrede der Kerken, en verbiedende alle partyfchap,
fcheuring en oneenigheid, onder bedreiging,
dat de fchuldigen, als verftoorders
der gemeene ruste, zouden geftraft worden (a).
Amfterdam en eenige andere Leden hadden zig
egter gekant tegen dit Befluit, waardoor het
weinig klem kreeg (F). 'tSchyntook,datmen,
ten deezen tyde, eenig vermoeden hadt, onder
de Staaten, dat de tegenwoordige Regeering
wankel ftortdt, ter gelegenheid van welk
vermoeden , die van Amfterdam verklaard hadden,
dezelve te willen handhaaven, alzozy,
nevens de andere Leden, verftonden, dat dè
opperfte magt, beide over kerkelyke en burgerlyke
perfoonen en zaaken, den Staaten toekwam.-
a~) Uefol. Holl. 1 Maart — 26 April 1616. il. 4.
9) HAUDART Memor. VUl./Joei, bt.ij, UÏTENBÖG. b'. 343,'
X. DEEL. H
1616.
1.
De Smten
van
Holland
neemen
wederom
een Befluit
, tot
weering
van
fcheuring
en ver 1
,
deeldheid.-

Ï6Ï6.
Zy doen
eene bezending
san Amfterdam.
IL
Redevoering
van de
Groot,
Sn de
Vroedfchap
a'-

XXXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 115
j, willen voegen by de meerderheid;" ver­ 1616.
volgde hy te zeggen n dat de Staaten, met
n blydfchap, verftaan hadden, dat de Stad de
j, tegenwoordige Regeering wildé handhaaven,
en misnoegd was op zulken, die, door
, } woorden of fchriften , dezelve Regeering
„ veragt of verdagt zogten te maaken: dat
w hun ook zeer aangenaam geweest was, te
verneemen, dat Amfterdam, nevens de anj,
dere Leden, begreep, dat den Staaten de
i, hoogfte magt toekwam, over kerkelyke eri
?, burgerlyke perfoonen en zaaken : een beft
grip, altoos voorgeftaan door de Evangen
lifche Leeraars, en welks tegendeel alleen
5, in de Roomfche Kerke gedreeven werdt ;
j, een begrip ook, Welk vanwylenzyhëDoorn
lugtigheid, altoos, was verdedigd, 't Was,
ging hy voort, aan de andere zyde, kénlyk*
dat de Staaten, menigwerf, opregtelyk vérj,
klaard hadden , den waaren Christelyken
,, Hervormden Godsdienst te Willen blyvefl
„ Handhaaven, zonder te gedoogen, dat, op
den zeiven, eenige de minfte inbreuk gen
fchiedde. Uit het een en het ander nu, was
„ op te maaken, dat men't, in denvoornaamr
„ ften- inhoud der Refolutien, onlangs, overgew
zonden aan de Steden, Dorpen en Klasfen,
„ volkömenlyk eens was. Want dèeze Refolutien
betroffen twee Hoofdpunten, de Regeen
ring der Kerken, en het verdraagen van een
nige Godgeleerde verfchillen. Op het eerfte,
», punt was niets vastgefteld, dan 't gene be-
9, greepen was in de Kerkenordening van den
w jaare 1591, die, by zyne Doorlugtigheid,
% by de twee Geregtshoven, en zelfs by my-
H s „ ne

ii6 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK.
löifj. » ne Heeren van Amfterdam was goedgekeurd.
Delft, Gouda, Rotterdam en Md*
» denblik begreepen toen, dat der burgerlyke
Overheid, by deeze Kerkenordening, nog te
» weinig gezags gelaaten was , waarom zy
,, zwaarigheid gemaakt hadden, in 't aanned-
„ men derzelve. Doch nu hadden zy berouw
y, gekreegen van hunne voorgaande naauwge-
„ zetheid, en in de Kerkenordening bewilligd,
j, Ook was, by dezelve, genoeg gezorgd, voor
«, 't belang van den Godsdienst, konnende
„ niemant bevorderd worden tot den Kerken-
„ dienst, dan na voorgaand kerkelyk onderzoek
op zyne Leer en gedrag, en moetende
„ de naameti van Leeraaren en Ouderlingen,
voor derzelver bevestiging, der Gemeente
„ worden voorgefteld, op dat elk, die iets op
„ hen te zeggen wist, zig vryelyk zou mogen
w openbaaren. Doch naardien de Kerk, de Steden
en ft gantfche Land belang hadden, om
w te weeten, wie den predikftoel betradt, en
„ tot de gemeente fprak; zo moest de Over-
„ heid hiervoor zonderlinge zofg draagen, die
„ nogtans derwyze gemaatigd,was, by de ge-
„ melde Kerkenordening, dat de Kerkenraad
„ de helft, en de Gemagtigden der Overheid
w de andere helft benoemden, mids deeze Ge-
„ magtigden den welftand van Kerke en Gods-
„ dienst toegedaan waren. Wat het verfchy-
„ nen deezer Gemagtigden in de Kerkenraa-
„ den aanging; zulks was, van 't begin der
„ Hervorminge af, in eenige Steden, met
„ naame te Enkhuizen, in gebruik geweest,
en ftrekte tot bevordering van goede vers
ftandhouding tusfchen de Overheden en

XXXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 117
» Kerkendienaars, die hunne bezwaarnisfen,
» op deeze wyze, te ligter, voor de Overhe- •
» den konden brengen. En nog werdt dit
„ punt gelaaten aan de befcheidenheid der
„ Wethouderen.. Wenfchelyk ware't, dat, op
» deeze en andere punten, al voor veele jaa-
*> ren, een vaste voet ware beraamd geweest,
„ alzo elke Stad fchier eene byzondere wyze
» volgde, in 't verkiezen der Kerkendienaa-
„ ren, waaruit veele onlusten en beweeginn
gen gereezen waren: waarom de Staaten niet
langer hadden konnen nalaaten, eenige or-
» de, by voorraad, te ftellen. Het tweede
Hoofdpunt der Refolutien, 't verdraagen
n der verfchillende gevoelens over Gods
«, Voorfchikking met het gene 'er aankleefde,
?, (leunde, klaarlyk, op deeze grondleer der
„ Hervorminge, dat de Leerftukken waren, of
„ tot den grondflag behoorende, of tot hetgen
bouw. Dat de eerften weinig in getal, klaar
„ om te verftaan, en noodzaakelyk om te gew
looven waren. Dat de anderen, zo zy met
Gods woord overeenkwamen, by goud en
„ zilver; zo niet, by hooi en floppels, vergelee-
„ ken werden; doch dat de bouwers van zulk
„ hooi en ftoppels, nogtans, de zaligheid niet
j, verliezen zouden: waarom zy ook in de Ker-
„ ke behoorden gedraagen te worden, 't Stry-
3, dig gedrag des Pausdoms, welk de luiden,
?, om allerlei Leerlhikken, bande enverdoem-
„ de, hadt men, by ons, altoos, den geest des
„ Antichrists genoemd. En op 't verwyt van
„ verfchillende Godsdienften onder ons, was
„ altoos geantwoord, dat onze verfchillende
j, gevoelens geenèn verfchillenden Godsdiensf
H 3 „ maak-

ïfji6.
ii 8 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK,
55 maakten, noch de Kerkelyke eenigheid bran
ken, alzo weinig, als zulks, vanouds,door
» de verfchillende gevoelens der eerfte Chris-
» ten - Leeraaren, plag te gefchieden. Ook
» hadden de Evangelifche Kerken deeze ver-
» draagzaamheid niet flegts geleerd -, maar met
» der daad geoefend, 't Was, eenen tyd lang,
„ gedaan , tusfchen Luther en de Zwitfers:
„ daarna, in Poolen en Lithauwen, tusfchen de
„ Kerken van de Augsburgfche, Boheemfche
» en Zwitferfche belydenis , onder welken
„men, tot heden toe, over en weder, ter
„ preeke en ten Avondmaal ging, eikanderen
» houdende voor regtzinnige kerken. ïus-
„ fchen die van de Augsburgfche belydenis
„ en de Husfiten en Waldenzen in Boheeme,
„ was, insgelyks, kerkelyke eenigheid. De
„ Hervormden in Duitschland hadden ze den
„ Lutherfchen ,. meermaalen , aangebooden,
„ De Nederlandfche Kerken zeiven hadden
„ 'er toe gearbeid, met redenen en fchriften,
„ by verfcheiden' gelegenheden. De Luther-
„ fche Predikant te Woerden was, in den jaa-
„ re zestienhonderd en vier, door deZuidhol-
„ landfche Sinode, verzogt tot vereeniging.
„ In Engeland, in Zwitferland en elders, wa-
„ ren, over verfcheiden' punten, gefchillen
„ gereezen, zonder dat daarom de kerkelyke
W eenigheid verbroken was. Franciskus Ju-
„ nius, Profesfor te Leiden, hadt een boek
„ gefchreeven, tot aanpryzing der onderlinge
„ verdraagzaamheid. De gemelde Sinode, ge-
„ waarfchuwd door de Franfche Kerken, te-
„ gen eenige doolingen van Piscator, Profes-
„ for te Herborn, in 't Graaffchap Nasfau,

XXXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 119
• ö hadt deeze Kerken vermaand, de zaak bui-
„ ten fcheuring te houden. Tilenus, Profes-
„ for te Sedan, 't gevoelen van Piscator toe-
„ gedaan , met Molin^us in gefchil geraakt
M zynde, werdt, zo wel als zyne party, in eene
JJ en de zelfde Kerke gedraagen. Hier te Lan-
J3 de en eiders, waren zy ook altoos vereenigd
n gebleeven, die de Predestinatie of Goddelyw
ke Voorfchikking, onder en boven den val,
en onder voor waaiden, leerden; gelyk, in de
J3 Haagfche Conferentie, door de broeders,
aldaar Contraremonftranten genoemd, ver-
?) klaard was, dat, hierover, nooit, onder
hen, eenig gefchil was geweest.
, 3 Wie nu, vervolgde de Groot, was20 ver»
w metel, dat hy, 't gene, in de gemelde Consj,
ferentie, ter eeiier of ter andere zyde, over
„ de vyf punten, beweerd was, voor noodzaakelyk
ter zaligheid durfde houden ? Imw
mers, moesten de noodzaakelyke punten
w klaar zyn« voor elk : maar de Leer der Predestinatie
verltonden veele eenvpudigen;
5, niet. Zou men deeze allen uitlluiten van
w de zaligheid? Beide de gevoelens kwamen
j, hierin overeen, dat Gods befluiten en wer-
53 kingen omtrent 's menfchen zaligheid ge-
„ grond waren in Christus. Beide behielden
s, ze, derhalve, het fondament, welk Christus
„ is. 't Verfchil was, voornaamlyk, over de or-
5? de van Gods befluiten en voprweetenfchap,
„ die, nogtans, beide van eeuwigheid waren..
„ En waren, hierover, zulke diepzinnige vraa-
„ gen voorgefteld, dat 'er de geleerdften zig
„ naauwlyks hadden weeten door te redden»
v De verdraagzaamheid omtrent deeze pun-
H 4 tzï\

i«o VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK,
5« ten behoorde zig ook over de Leeraars uit
5« te ftrekken, die zo wel hunne doolingen en
p zwakheden hadden , als de gemeene Lidjj
maaten. Ook was zy, met der daad, on-
?? der de Leeraars, geoefend. Bullingerus en
„ Melanchton verfchildenmetKalvynenBeza,
n over de Leere der Predestinatie. Nogtans
>3 onderhielden zy de eenigheid, en bejegenden
eikanderen als broeders. De voorge-
?) melde aanbiedingen van vrede aan de Lu-
„ therfchen, die, behalve 't verfchil over 't Avondmaal,
ook leerden de algemeene genade,
de Predestinatie uit voorgezien geloow
ve, en dat de geloovigen van de genade vers,
vallen konden, beweezen, dat men deeze
?, léeringen gehouden hadt voor verdraaglyk.
Zulks hadden ook geoordeeld Perkins in
n Engeland, en Params, te Heidelberg, beide
„ in 't gevoelen der broederen, die men hier
„ Contraremonftranten noemde. De Kerken
jj van Anhalt en eenige Leeraars in Deene-
„ marke, 't gevoelen houdende der broede-
„ ren, die hierRemonftrahten genaamd wer-
„ den, bleeven, nogtans, in eenigheid, met
andere Hervormde Kerken en Leeraars. In
„ Engeland, waren ook Leeraars van beider-
„ lei gevoelen. Zyne Majefteit van. Groot-
„ Britanje hadt zé beide, na ryp onderzoek,
w beftaanbaar geoordeeld, met het waar geloove
en 's menfchen zaligheid. In Frank-
?, ryk, ftelde Molinaeus de gefchillen over de
„ Predestinatie, onder de punten die verdraag-
„ lyk waren. In Holland zelf, waren, voor
„ meer' dan veertig jaaren, Leeraars aangeno-
„ men geweest van het iaage gevoelen, nüdat

XXXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 121
? ? der Remonftranten genaamd. De Leidfche 1616.
?> Hoogleeraars hadden, ten tyde van Armt •
w nius, verklaard, dat, onder hen, geen vern
fchil was, over de grondftukken der Leere.
Na 't houden der Haagfche Conferentie,
,, hadt men zelfs beloofd, onderling, broe-
,, derfchap te zullen houden. De Sinode der
p Franfche Kerken hadt ook betuigd, hiertoe
, 5 gezind te zyn. De twist, daarna toegenon
men, hadt de natuur der gevoelens niet ver-
?, anderd. 't Gene te vooren verdraaglyk ge-
„ weest was, bleef nog verdraaglyk: 't welk
veele Leeraars van het hooger gevoelen, ja
., veele Kerken en Klasfen, uit Leeraars van
,3 beide de gevoelens beftaande, nog tegen-
53 woordig zo bleeven inzien.
Ook waren deeze gefchillen zo zwaar en
» diep , dat 'er nooit eenige Kerkelyke uit-
?? fpraak over gedaan was. In de yier eerfte
75 eeuwen, yondt men 'er geheel geen gewag
n van. Kalvinus, Beza en anderen hadden
JJ zelfs beleeden, dat men 'er toen anders o-
55 ver gefproken hadt, dan zy deeden. Augus-
?5 tyn hadt, daarna, 't ftuk wat hooger gevat,
?5 en eene volftrekte Predestinatie geleerd,
7> niet zonder tegenkanting van veelen. De
55 Kerkvergaderingen, gehouden tegen de ket-
?5 ters, welken hy beftreedt, en tegen eenige
55 anderen, hadden, nogtans, niets vastgefteld,
p omtrent de volftrekte Predestinatie. De
55 Roomfche Kerk liet de Dominikaanen met
55 de Jezuiten, en de Jezuiten onder elkande-
53 ren, over dit ftuk, twisten, zonder uitfpraak
53 te doen. 't Was ook niet gefchied onder de
33 Protestanten, "van 'it begin, der Heryormm-

122 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK,
16*16*. ,, ge af. Hunne bejydenisfen fpraken niet op
?, eenerlei wyze van deeze itoffe. De punten
„ teLambeth waren zo gelteld, dat ze van de
,, Leeraars van beide de gevoelens konden
55 aangenomen worden , en desonaangezien
„ hadt zyne tegenwoordige Majefteit dezel-
5, ven niet willen laaten voegen, by de Gen
loofsbelydenis der Engelfche Kerke.
5, Om deeze redenen, hadden ook de Staa-
» ten geoordeeld, dathethuntoeitondt,ampts-
» halve, alle fcheuring ter oorzaake van deen
ze gevoelens te beletten. Eene Sinode, waar-
>? op eenigen ltonden, was hiertoe niet noo-
» dig; 't welk, uit het gene, te vooren, over
o het gezag der Overheid in 't Kerkelyke, o-
>y vereenkomdig met Amfterdams verklaai)
ring, gezeid was, kon worden afgenomen.
9 Scheuring, om punten, niet noodig ter za-
5 ligheid , was verbooden, in Gods woord*
5 De tegenwoordige gefchillen waren, open-
: , baarlyk, zodaanig bevonden. Weshalve, de
5 hooge Overheid niet hadt konnen nalaaten.
5 Gods Wet in 't werk te ftellen, en fcheuring
5 te beletten. Alle Hervormde Leeraars oor-
> deelden ook, dat het regt omSinoden tebe-
3 > roepen der hooge Overheid toekwam. Hier-
> onder was_ begreepen de vryheid om te oor-
; > deelen, of de Sinode dienftig ware of niet,
, welke men haar benam, als men de Sinode,
; , ook na zulk een onderzoek, als te vooren
) , gemeld is, nog voor noodzaakelyk hieldt. *t
, Geftaadig gebruik ftreedt hier ook tegen, De
s , Koningen van Juda hadden veele kerkelyj
, ke zaaken geregeld. Keizer Theodofius hadt
, eenige kerkelyke gefchillen beflist: naar 't
» oor-

XXXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 123
- oordeel veeier Hervormde Leeraaren, met
„ nuttiger uitllag, dan men van eenige Sino-
„ de gehad hadt. De Hervorming zelve was
n niet door Sinoden, maar door Koningen en
w Overheden ingevoerd en verbeterd, 't Gen
zag der Overheid was altoos geweest het
n beste middel, om fcheuring te voorkomen.
w Konftantyn en Honorius hadden, met de
L meeste vrugt, gearbeid, om de fcheuring der
„ Donatisten te heelen. Zyne Majefleit van
„ Groot-Britanje hadt eenigen, die totfcheu-
„ ring fcheenen te neigen, voor zig doen ko-
„ men, te Hamptoncourt, en uitfpraak ge-
?J daan, op hunne gefchillen, die, onder anden
ren, de Predestinatie betroffen. De Raad
n van Bern, eenig gefchil befpeurende over de
, Predestinatie, beval, dat men daarvan, niet
?j- onbedagtelyk , maar gemaatigd en zonder
9 } ergernis, leeren zou: ook, dat niemant naar
w Geneve, of elders ten Avondmaal loopen,
A maar dat van den dienaar zyner kerke ontn
vangen zou: waarmede de moeite een einn
de genomen hadt, "
% „ Te zeggen, dat de Sinode noodig zou zyn,
„ om der Overheid onderrigting en goeden
„ raad te geeven, floot niet, in alle gevallen:
«, konnende eenjge zaaken zo klaar gefield zyn
in Gods woord, dat de Overheid daarvan,
?, uit zig zelve , zekere kennis kon hebben.
5, Onder deeze zaaken, waren deezen twee:
„ dat men eikanderen, in punten, niet noodig
ter zaligheid, verdraagen moest, en dat
n de betwiste punten onder de noodigen niet
konden gerekend worden. Ook was, uit de
„ overeenflemming van veele treffelyke Leer-
„ aaren,
1616.

iéifS.
124 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOJSK;
JJ aaren, wel zo goeden raad en vaste kennis
n te haaien, als uit eene Sinode. Men hadt Kal-
» vyn, Beza, Hyperius, Urfinus, Witaker, Pern
kins, Juellius, Danams, Junius, Parjeus, Ca-
» faubonus, Piscator, Molinteus flegts te vraa*
•> gen, óf men eikanderen over deeze gefchiln
len niet hadt te verdraagen; en zy zouden,
?> in hunne fchriften, ja antwoorden. Drong
» men dan nog op eene Sinode; veele Sino-
„ den der voorgaande eeuwen, die niets om-
„ trent de volftrekte Predestinatie beflist hadden,
leerden ons de verdraagzaamheid. De
„ Sinode te Woerden, de Sinode der Franfche
„ kerken, te vooren gemeld, zo veele Klas-
„ fen, die de verdraagzaamheid oefenden, waren,
als men op de zaak, niet op den naam
„ zag, als zo veele kleine Sinoden te agten.
„ De Haagfche Samenfpreekers, die, elkan?
„ deren gehoord hebbende, beloofd hadden,
w broederfchap te zullen onderhouden, be-
M hoorden in geen minder aanzien te zyn dan
9 eene Sinode. Voorts, zou eene Sinode, ten
„ deezen tyde, nietflegtsonnoodigzyn; maas
„ ook geenen dienst doen: 't zy het uitfpraak
„ deedt over de gefchillen, of de verdraag-
5, zaamheid aanbeval. De gefchillen waren
„ nooit gehouden van zulk een'aart, dat'e*
„ uitfpraak over behoorde gedaan te worden,
„ waartoe, in allen geval, een zuiver en be~
„ daard oordeel vereischt zou worden; welk,
„ uit het dagelyks en. driftig prediken en fchry-
3, ven, bleek, hier, kwalyk te zullen konnen
v gevonden worden. Dat de Sinode ook ee-
„ nen voet van verdraagzaamheid zou kong,
nenberaamen, die, by allen, aangenomen
„ zou

XXXVIII.BOEK. HISTORIE. ias
n zou worden •, mogt gehoopt, maar kon thans, 1616.
•5 bezwaarlyk, verwagt worden. De ongemaa-
55 tigden vervielen, of tot ongebondenheid in
55 de leere, of tot fcheuring, en hadden gee-
55 ne agting voor den raad der geraaatigden.
53 Wat befcheidenheid, wat vreedzaamheid
55 kon men dan wagten ? Hoe dik wils hadt men
55 ook de Sinoden zien fcheuren; waarna elk
55 deel het ander veroordeeld hadt. Hoe dik-
55 wils hadden ze gediend, om 't kerkelyk ge-
55 zag te ftyven, tegen dat der Overheid. Moei-
55 lyk zou ook zyn het beroepen eener Sino-
53 de. Zouden de gemagtigden daartoe, door
53 de Klasfen, verkooren worden, of door de
55 Overheid? Zo 't laatfte, zou de gantfche
55 Vergadering, of elk Lid der Staaten de af-
55 zending doen ? Zou men de Remonftranten,
,3 of zulken, die eenig bedenken hadden op
55 de Belydenis en Catechismus, hooren, als
55 partyen, of zouden zy zitting hebben in dé
„ Sinode ? Zou men daar de Belydenis en Ca-
55 techismus overzien, of niet ? Wyders, zou
35 de Sinode zyn moeten Provinciaal, Natio-
5, naai of Generaal. In de Provinciaale, was
95 deeze zwaarigheid, behalve de gemelden, dat
99 fommige Klasfen gefcheurd waren, en elk
5, deel, zig voor de regte Klasfe houdende,
5, naar de Sinode zou willen afzenden; zo men
55 anders begreep, dat deeze afzending, door
,, de Klasfen, behoorde te gefchieden. Om-
„ trent deNationaale Sinode, ftondt te dugten,
95 dat de afgevaardigden uit fommige Gewes-
,3 ten , die zig alreeds te openlyk verklaard
9, hadden, verdagt gehouden zouden worden i
15 ook zouden de HollandfcheKerken, aldaar,

126 VADERLANDS CHE XXXVIII.BOEX.
1616. » ligtelyk overftemd, en by de meerderheid
» een voet beraamd konnen worden, die niet
n gepast was, op den tóeftand dier Kerken,
•j Tot eene Generaale Sinode, zou te veel tyds
vereischt worden. Ook zouden zyne Maje-
„ fteit van Groot- Britanje en verfcheiden"
„andere Vorlten oordeelen, dat, daartoe,
„ ook de Lutherfchen behoorden befchreeven
te worden: waaruit, veelligt, nieuwe zwaa-
„ righeden zouden ryzen. Men kon ook vraa-
„ gen, of, na 't eindigen der Sinode, de O-
„ verheid derzelver befluiten, blooteiyk, zou
hebben aan te neemen, of haar na-oordeel
„ vry behouden ? 't Eerfte ftreedt met Gods
>, woord, den grond der Hervorminge en 'ri
„ regt des Lands. Het tweede zou nieuwe gen
legenheid tot twist en oproer geeven kon-
„ nen, wanneer 't gebeuren mogt, dat de Ö-
„ verheid verfchilde met de Sinode. Al 't welk
„ egter niet gezeid wérdt, om iemant te doen
n wanhoopen, aan het beroepen en houden ee-
?J ner nuttige Sinode; maar alleenlyk, om te
,j doen zien,; dat zy, tegenwoordig, niet te
„ wagten was. Zyne Majefteit van Groot-Brin
tanje eri de Staaten van Gelderland en O*
„ verysfel hadden ook begreepen, dat de te-
„ genwoordige gefchillen behoorden te wor-
„ den nedergelegd, door 't gezag der hooge
„ Overheid.
„ De Graaven van Holland hadden,' al van
„ ouds, groot gezag geoefend over de Gees-
„ telykheid, .haar gebiedende dienst te doen 3
„ tegen 't Paufelyk verbod, en verbiedende,
„ duistere en ergerlyke ftoiftm op den Predik-
„ ftoel te bfengen. De Staaten zdven hadden 4
„ eeni-

XXXVIII.BOEK. HISTORIE. 127
j, eenige jaaren herwaards, verfcheiden' ge- 1616.
n fchillen, uit den twist over de Predestinatie
gereezen, in de Steden, door hun gezag,
„ nedergelegd ; Gomarus en ' Arminius tot
w vrede vermaand, en de fcheuring, die, uit
„ het vergen eener ongewoone ondertekening
n van dé Belydenis en Catechismus, te vreej,
zen ftondt, gezogt te voorkomen. Den
n Haagfchen Conferenten of Samenfpreekeren
hadden ze liefde en eenigheid aanbevon
len, te gelyk verklaarende, dat zy de vyf
punten hielden ih ftaate. Naaf deeze ver-
?, maaning hadden de wederzydfc'he Leeraars
„ beloofd, zig te zullen voegen. En 't Befluit,
„ toen, eenpaariglyk, en met goed genoegen
van de eene en de andere partye, genomen,
5> was de grondflag geweest van alle de volgen-
„ de Befluiten, die 't zelfde einde bedoelden;
,j tot op de Refolutie van Louw- en Lentej,
maand des jaars 1614 (jP) : waarby 't gevoej.
len, welk de Staaten verdraaglyk hielden,
nader omfchreeven werdt, op dat niemant,
p onder dekfel van het zelve, onverdraagly-
}) ke leeringen invoeren mogt.
„ Hunne Agtbaarheden hadden zwaarig-
>, heid gemaakt, in het aanneemen deezerRej,
folutie; doch egter verklaard, wel te mogen
n lyden, dat anderen zig van dezelve bedienw
den. Maar men hadt, hieruit, naar 't fcheeh,
» gelegenheid genomen, om de Refolutie vern
dagt te maaken, als 't werk van eenige Re-
?j monftranten; als partydig en duister inge-
P, Held, ja, als ftrydig met de waarheid, en
„ met
fjrf) Zie hier voor, W. iz>

12o VADERLANDSGHE XXXVIII BOEK-,-
1616, n met de eer der Hervormde Kerken. Hunne
» Edelheden wisten, dat de Refolutie geen'
» werk der Remonftranten ware: ook, met
n welk een ryp beraad, en na 't inneemender
» verfchillende gedagten van Leiden, Rotter-
» dam en anderen, ter eener, en van Dordrecht,
» ter anderer zyde, men, tot dezelve, gekost
men ware. Ook kon men zulk eene Refolun
tie niet houden voor partydig, vooral niet
j- by de broeders Contraremonftranten, alzo
n veelen hunner de Refolutie hadden aange-
» nomen. Men bezage de Refolutie zelve. Zy
j» fprak van hevige twisten en wederzydfché
-5 nageevingen. Zy vermaande elk, tot gemaa^
„ tigde gevoelens. Maar hadden niet de Con-
55 traremonftranten zeiven erkend, dat men
55 van de Predestinatie, voorzigtiglyk en fo-
55 berlyk, fpreeken moest ? De Refolutie ftelde
,3 eenige paaien, maar zy ftelde ze, aan beide
55 de zyden, en meer voor de Remonftranten
,5 dan voor de Contraremonftranten , zynde
5, deeze paaien dezelfde , welken, by de oudé
„ Kerkvergaderingen, gefteld waren tegen gew
voelens, die aan de Leere der genade nadee j
5, lig zouden mogen zyn. De Leer, die de Refo-
„ lutie voordroeg, was die der Remonftrann
ten niet, voor zo ver zy verfchildeh van de
Contraremonftranten; maar de Leer der Ge-
„ reformeerden ,• ja der Christenen in 't ge-
55 meen; want hoe men ook 't ftuk der Predes-
„ tinatie begreepe, vast ging het, dat uit-
„ verkoorenen, en opregte, ftandvastige gew
loovigen ter eener; en verworpenen, en zul-
„ ken, die ongeloövig ftierven, ter anderer
# zyde, de zelfde perfoonen waren. En nog
ff ver-

XXXVIILBOEK. H I S T O R I E . 129
verboodt de Refolutie niet, hooger te lee-
„ ren * fchoon zy de voorgeftelde Leer voor -
genoegzaam hieldt. Zy vorderde, op ver-
„ zoek der Contraremonftranten zeiven, dat
>- men, in alle andere punten, bleeve by de
„ Leer der Hervormde Kerken, zonderling
„ in deeze Landen, 't Slot der Refolutie ftrekte
alleen tot vrede en ftigting. Nergens
,, bleek hier, derhalve, eenige partydigheid.
,, Ook was de Refolutie met klaare woorden
n ingefteld. 't Was waar, dat zy niet bepaalde,
of de genade wederftaan kon worden,
„ of niet; noch of 't geloof voor de verkie-
,, zing, of de verkiezing voor 't geloof ging.
Maar klaar te leeren, 't gene klaar was, en
n het duistere onbeftist te laaten, was niet dub-
1616,
belzinnig, maar duidelyk fpreeken. Zulks
,, was , in verfcheiden' Kerkvergaderingen,
„ daar men tot geene beflisfing komen wilde,
dienftig gevonden. Als ook de Koning van
,, Groot-Britanje riedt, in de zaak eens te zyn ;
doch de wyze niet naauwkeurig te onderzoeken,
riedt hy niet dubbelzinnig te fpree-
„ ken; maar iet te zeggen, en iet te zwygen.
De Refolutie, leerende dat God niemant ter
„ verdoemenisfegefchaapenhadt, nochiemant
„ noodzaakte te zondigen, ontkende, daar-
3, mede, Gods voorweeïenfchap of deerfzonj,
de niet. Augustyn en Prosper hadden't zelf-
3, de gezeid: en wie toch hadt Gods voorweetenfchap
beter verdedigd, de erfzonde meer
„ aangeweezen, dan zy? 't Zeggen derRefolutie,
dat God niemant ter zaligheid noodigde,
wien hy ze niet geeven wilde, was
t i nok niet dubbelzinnig: want het tegendeel
X..DEEL. I »van

i3o VADERLANDSCHE XXXVIILBOEK.
1616. JJ van dit zeggen was niet, dat God allen,
„ die hy noodigde, beflooten hadt, zalig te
w maaken; maar dat hy niemant noodigde,
„ dan dien hy de zaligheid eenigermaate gun-
JJ de, of eenigszins beflooten hadt te geeven:
't welk zeer wel, met het zeggen der Conw
traremonftranten in de Haagfche Conferentie,
en met de gevoelens van oude en nieuwe
Kerkenleeraaren overeenkwam. Uit het
w gezeide, bleek dan, dat de Leer der Refolu-
JJ tie niet met de waarheid ftreedt. Ook wer-
„ den 'er de Hervormde Kerken niet door gew
brandmerkt, gelyk fommigen waanden. Im-
„ mers zeiden de Staaten niet, datdeGerefor-
„ meerden, of Contraremonftranten eenigen
van de genoemde uiterften geloofden. De
Belydenisfen, de Nederlandfche inzonder-
„ heid, leerden duidelyk, dat God de oorzaak
„ der zonde niet was: de Catechismus, dat hy
den mensch gefchaapen hadt, om hem lief
j, te hebben, en methem zalig te worden. Ver-
„ fcheiden' Hervormde Leeraars veroordeeï-
„ den de genoemde uiterften. De Refolutie hadt
n 'er gewag van gemaakt, om de Hervormde
w Kerken van allen blaam te zuiveren, en haar
j, te waarfchuwen, dat zy, door haare ftreng,
J5 tegen de wederparty, te fterk te trekken»
„ niet te verre loopen zouden: gelyk Nikafius
„ van der Schuuren gedaan hadt, die, geleerd
„ hebbende, dat God den mensch tot de zonde
bewoog, naar 't getuigenis der Contran
remonftranten in de Haagfche Conferentie»
„ door de Kerken, beftraft was. De Remonftranten
werden ook vermaand, by de Rey,
folutie; 't welk zy in 't goede namen, de
«Re-

XXXVIII. BOEK. H I S T ö R I E. 131
w Refolutie verdedigende. En 't zou den Staa- 1616.
,j ten lief geweest zyn, zo de broeders 5 die .
„ men Contraremonftranten noemde, ook de
„ Refolutie verdedigd, en aangeweezen had-
„ den, dat de uiterften, by de zelve afgekeurd,
„ ook door de Hervormde Kerke, veroor-
„ deeld werden. Men hieldt dan de Refolutie
genoeg verdedigd, als zynde opgefteld in
„ alle billykheid , niemant veroordeelende,
de betwiste punten onbeflist laatende, o-
„ vereenkomftig met de zuivere Leer, en tot
„ eere en ftigting der Hervormde Kerken
„ ftrekkende. Ook was zy, door den Koning
J? van Groot-Britanje, en door verfcheiden'
n Kerkvoogden in Engeland, goedgekeurd,
M en hier, door veele Klasfen en Kerkendien
naars, ook door Contraremonftranten, aanw
genomen.
„ Hunne Agtbaarheden, beter gedagtenhebbende
dan veelen van het oogmerk der Hee>
55 ren Staaten, fcheenen slleenlyk te vreezen ,
}, dat de verdraagzaamheid ongebondenheid
5, en fchadelyke nieuwigheden voortbrengen
w zou, tot benadeeling der Hervormde Lee-
55 re. En deeze bezorgdheid was mynen Hee-
5, ren den Staaten aangenaam: ook wilden de
„ Edelen en de andere Steden der Stad Amj.
fterdam, hierin, niet toegeeven. De ongev
bondenheid ging, dit moesten ze bekennen,
w reeds te ver. Doch dit was aan 't niet ver-
„ draagen van verdraaglyke punten te wyten.
Zo partyen, geen ander verfchil hebbende
9, dan 't gene in de Conferentie verhandeld
5, was, eikanderen de hand booden, niemant
j5 zou 't hert hebben van nieuwigheden voor
ia ijjte

132 VADERLANDSCHE XXXVIIÏ.BOEK
te ftellen. De Klasfen, hier en daar zynde
gefcheurd, konden geene Kerkentugt oefenen;
waarom zy, ten fpoedigfte, behoorden
hereenigd te worden. Andere ongebondenheid
kon den Staaten niet geweeten
worden, hebbende deezen geene fchorfing
van kerkelyke ftraffen verleend, dan voor
' zo veel ze zaaken,in de Conferentie verhandeld,
betroffen. Wel was waar, dat de Staa-
' ten ook verbooden hadden, tegen de Remon-
, rtranten te handelen, by wyze van onderzoek;
doch dit was gefchied, om dezelfde
55
reden, waarom de Contraremonftranten
!' hadden geweigerd, te antwoorden op eenige
vraagen aangaande de verwerpinge, hun
voorgefteld, door de Remonftranten. Se-
' 5
dert, hadden de Staaten zeiven voorzien tegen
ongebondenheid in de Leere, beveelende,
dat men zig, in alle andere punten, zou
' hebben te houden aan de Leer der Hervormde
Kerken, met melding zelfs van de Bely-
W
denis en Catechismus, die van veel dienst
f konden zyn, als zy, met befcheidenheid,
gebruikt werden.
„ Anderen fcheenen bekommerd, of deRew
folutien ook ftrekken mogten, om de Con-
„ traremonftranten te dringen uit de Kerken:
„ doch zonder grond , willende de Staaten,
„ duidelyk, beide de partyen geduld hebben.
,5 Niemant was, om 't gevoelen der Contraremonftranten,
geweerd van den dienst, ken-
„ nertde men geene Stad in Holland, die al-
„ leen van Remonftrantfche Leeraars bediend
j, werdt. Ook was niemant, om 't een of't
„ ander gevoelen, maar alleen om onverdraagnzaam-

XXXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 133
„ zaamheid en fcheuring afgezet: waartoe men \6\6.
„ nog zeer noode gekomen was, en voortaan
„ ook noode zou komen.
„ Men bragt, eindelyk, ook als eene zwaan
righeid in, dat, door 't naarkomen der Re-
„ folutie, en gevolglyk door het voorftellen
5, der verfchillende gevoelens in de zelfde Ker-
„ ke, altoos onrust blyven zou in de Gemeen-
> ? te. Doch 't gene aanftoot geeven kon be-
5, hoefde men niet op den predikftoel te brenj,
gen. Den Leeraaren werdt, by de eenvou-
„ digheid, ook de voorzigtigheid aangepreey,
zen, Waarom zouden zy, voor eenen tyd ten
n minfte, niet konnen zwygen van de ge-
„ fchilpunten? Dagt iemant anders; die be-
„ hoorde, ten minfte, te begrypen, dat het
ft verfchil zo groot niet was, als eenigen meen-
5, den. Het eerfte der vyf punten ftondende
ft Contraremonftranten toe \ alleenlyk zeg-
„ gende, dat het de gantfche Predestinatie.
„ niet vervatte, 't welk de Remonftranten ook
„ erkenden, belydende zy zekere Predestinatie
tot het geloove, en erkennende, dat God,
„ in het roepen of niet roepen, in 't geeven
„ van veel of weinig tyds ter bekeeringe, zy-
„ ne vrymagtigheid gebruikte. Eenigen, den
„ Contraremonftranten toegedaan, zeiden,da?
„ men, over den rang van Gods befluiten om
„ het geloof en om de zaligheid te geeven,
ft niet behoorde te twisten. De Remonftran-
„ ten ftonden toe, dat geloof en werken de
ft oorzaak der verkiezinge niet waren, en»be-
„ kenden, omtrent het tweede punt, dat, wat
„ de toe-eigeningaanging, Christus alleen voor
de geloovigen geftorven was. By de Con-
I 3 „ tra^

134 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK.
n traremonftranten, wederom, was zyn lyden
n genoegzaam, om aller menfchen zonden te
» verzoenen. Sommigen zeiden, dat God elks
*> zaligheid wilde, onder zekere voorwaarde,
•» en altoos meerder gaven fchonk aan die
» de minderen wel gebruikte. Het derde punt
?> was buiten gefchil. Over 't vierde, twistte
r> men zo fyn, dat het verfchil naauwlykste
» merken was. De Remonftranten erkenden,
» dat God de verlichting des verftands, den
«> lust en kragt ten goede, onwederftandelyk,
» fchonk. De Contraremonftranten, dat hy
„ den mensch tot hekeering bewoog, door
s, inwendige aanraading, die, niet het vermo-
» gen om te wederftaan, maar den wederftand
„ zei ven wegnam, terwyl de wil, fchoon be-
»} woogen door de genade, vry en onbedwon-*
w gen medewerkte. Wederom, ftelden deRemonftranten,
dat de genade niet flegts de
n magt om te gelooven werkte, maar het gew
loof zelf ; dat alle menfchen deeze genade
„ niet ontvingen, maar eenigen, in wien zy
den wederftand wegnam, hangende onze
n bekeering ook niet aan onzen wil. OmtrenS
„ het vyf de punt, leerden de Remonftranten,
„ dat de geloovigen eenige zekerheid hadden
„ van hunne zaligheid, die toenam, met het
,3 toeneemen hunner Godsdienftigheid ; dat
n zy vastelyk vertrouwen moesten op Gods
barmhertigheïd , voor het tegenwoordige
1 en voor het toekomende, en dat, door alle
?5 zonden, de genade niet verlooren werdt,,
5, De Contraremonftranten erkenden, aan den
5, anderen kant, dat den roekeloozen de ze-
9, kerheid der zaligheid niet toekwam: dat zy

XXXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 135
?} altoos met vreezen en beeven verzeld was; 1616.
» dat eenige beginlels des waaren geloofs konw
den verlooren worden ; dat 'er eene maat
r> des geloofs was, binnen welke, een uitvern
koorene niet zekerer zyn kon van zyne zan
ligheid dan een verworpene; dat fommigen
n deeze zekerheid, eerst kort voor hunnen
» dood, verkreegen; dat de geloovigen, ten
n opzigt van hun zeiven, konden uitvallen ;.
» en dat zy, door zwaare zonden,devoornaa-
55 me werking der genade verlooren. Uit al
» het welke men zien kon , hoe lang men, we-
» derzyds, zelfs over de Predestinatie, zou kon-
55 nen prediken, zonder tot twist te vervallen,
» vooral zo men zyne Leer ter betragting wil-
39 de aandringen: waartoe alle leeringen ben
hoorden te worden gerigt. De Contraremon-
» ftranten beoogden, 't werk der zaligheid
» Gode alleen toe te fchryven, den mensch
» alle verdienften en roem te beneemen, de
» waare geloovigen, voor alle wanhoop en
» flaaffche vreeze, te bewaaren. Wie kon hier
*j iet tegen hebben ? De Remonftranten oor-
•3 deelden, dat men niemant de hoop der za-
» ligheid behoorde af te ihyden. Zy zogten
r> den mensch te vermaanen, tegen de verhar-
«> ding en tegen de zorgeloosheid, en tot het
5. vastmaaken zyner roepinge en verkiezinge,
n door goede werken. Wat Contraremonftrant
„ zou dit willen wederfpreeken ? En genomen,
w dat men de verfchillen, ook op het naauwj)
fte, begeerde te verhandelen; waarom zou
zulks niet konnen gefchieden, behoudens de
„ liefde.en vrede, als 't maar zonder fchelden
„ en befcheidenlyk gedaan werdt, en als men
„ tyd en plaatfe, voorzigtiglyk, in agt nam'^
I 4 » Hun-

Z6Ï6.
156 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK.
Hunne Agtbaarheden hadden nu, ten be-
» fluite, nog op 't gewigt der zaake te letj?
ten. Zo men de verdraagzaamheid verwierp,
» zou één van deeze drie dingen gefchieden
» moeten. Men zou alle de Leeraars tot één
» gevoelen moeten brengen; 't welk onmo-
» gelyk was: of, men zou de eene party de
y? andere moeten laaten veroordeelen: 't welk
» noch Christelyk was, noch, ter oorzaake
S9 van het groot getal der Predikanten van bei-
«j de de partyen , gefchieden kon : of men
?? zou twee Hervormde Kerken moeten toe-
?« laaten; dat zeer verderfelyk zyn zou: alzo
»j de fcheuring, eens gemaakt zynde, geduun
rig grooter, en eindelyk ongeneeslyk wor-
» den zou: ook veele nieuwe en gevaarlyke
» doolingen uitbroeijen, waarvan de oude en
w laatere gefehiedenisfen verfcheiden' voorn
beelden uitleverden. Scheuringen teelden
55 ook nieuwe fcheuringen. Stondt het vry,
«3 over het verfchil tusfchen de Remonftranten
en Contraremonftranten te fcheuren; waar-
53 om ook niet over andere punten, waarin
93 deeze laatften onderling verfchilden? Dit
,3 zag men, aan "veele voorbeelden, met naa-^
93 me aan de Herdoopers, die reeds in zo veer
w le deelen gefcheurd waren, dat 'er naauw T
5, lyks iemant gevonden werdt, die ze allen
9, wist op te noemen. Ook zou de fcheuring
9, gevaarlyk zyn voor den ftaat des Lands,
93 die, voornaamlyk, door den band van Gods-
9, dienst, verknogt gehouden werdt. Vyand-
9, fchap van gewest tegen gewest, van Stad te-
9, gen Stad, partyfchap in de Steden zeiven,
ja tot in de huizen toe, was uit zulk eene
a fcheuring te wagten. Verfcheidenheid vaa
,3 open-

XXXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 137
r> openbaare Godsdienften was, in Koningry-
» ken, fchadelyk; in vrye Staaten, ten hoog- •
n fte \ erderfelyk. En wat moeilykheden, hierr>
uit, in deeze volkrykeStad, zoudenkonnen
r> ryzen, liet men de Heeren zei ven nadenv>
ken. Meer andere zwaarigheden zou de
s? fcheuring na zig fleepen, die beter bedagt
59 dienden, dan gezeid. 't Omhelzen eener welw
bepaalde verdraagzaamheid zou, daarente-
» gen, terftond, rust en halte baaren. Leerin-
» gen, ftrydig met het algemeen geloove, zou-
-5 den, eendragtelyk, verbannen worden. De
» Kerkendienaars zouden in vriendfchap met
33 eikanderen omgaan, en das den weg berti-
33 den, tot het houden eener wettige en onparn
tydige Sinode , daar de gevoelens nader
» vergeleeken zouden konnenworden. DeGe 7
» meente zou geftigt, en tot liefde en gehoor-:
» zaamheid vermaand worden. De vriendj?
fchap en 't goed verftand, tusfchen de Ede-
53 len en Steden, tusfchen de Steden onderling,
n en tusfchen de beste ingezetenen, lief heb-
33 bers van den waaren Christelyken Hervorm^
n den Godsdienst, zouden, meer en meer,
73 aanwasfen , tot grootmaaking van Gods
33 naam, tot welftand des Vaderlands, en tot
77 opbouwing der Kerke. Waartoe de Staaten
>3 al wat van hun eenigszins kon gevorderd
5, worden, en de Gemagtigden den dienst van
3, hunne Perfoonen, als hiertoe herwaards ge-
5, zonden, gaarne aanbooden; welken dienst
3, zy baden , dat voor aangenaam gehouden
w mogt worden (e~),"
De
CO Vcrhael der Deputatie n'aei Amfterd.-gedrukt I6I

I6Ï6.
III.
De bezending
naar Am
llerdam
doetgee^
ne vrugt.
Befluit
der Am'
fterdamfcheVroedfchap.
138 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK.
De aanfpraak van de Groot werdt met veel
aandagt aangehoord. De andere Gemagtigden
bevestigden het goede oogmerk der Staaten.
Muis, in 't byzonder, gaf te verftaan, dat die
. van Dordrecht zig by de meerderheid hadden
gevoegd, om goede redenen, van welken hy,
zo 't begeerd werdt, nadere opening wilde
doen. De Vroedfchap antwoordde, alleenlyk,
dat zy op de zaak zou letten. Daarna zeide zy,
datzy haare meening den Staaten, door haare
afgevaardigden, zou doen verftaan. De Gemagtigden
der Staaten zouden gaarne in nader
onderhandeling gekomen zyn, om de zwaarigheden
der Amfterdammeren op te losfen , ware
't mogeiyk. Doch deezen deeden duidelyk
genoeg merken, dat zy, hiertoe, niet gezind
waren. Alleenlyk, gaven zy te kennen, datzy
rust en vrede zogten, en niet gaarne zouden
zien, dat dezelve, door iemant hunner ingezetenen,
ergens, geltoord werdt (f).
De Gemagtigden bemerkten, ligtelyk, dat
men, met de bezending, niet gevorderd was,
en keerden wederom naar den Haage. Midlerwyl,
befloot de Vroedfchap, by meerderheid
van weinige ftemmen (g) „ dat zy den waa-
„ ren Christelyken Godsdienst, nu meer dan
„ vyftig jaaren herwaards, hier te Lande, ge-
„ oefend, zou handhaaven. Dat hetondienftig
„ was voor den Staat, in denzelven, de min-
„ fte verandering te gedoogen, dan by wege
„ eener wettige Sinode. Dat men, hierom,
„ niet hadt konnen bewilligen, in verfchein
den*
(ƒ; Vcriuel der Deput. bl. 94 enz. BRANDT II. Deel, fi
583 enz.
(£J GROTIUS Vei«ntw. HoofdjL Wil. bl. 89.

XXXVIII. BOEK. H I S T O R I E , I 39
n den' voorftellingen, federt het jaar 1611,
„ gedaan; ook niet in den voorflag van der
«, Staaten Gemagtigden. Dat men, wyders, niet
n kon toeftaan, dat, op den naam der Stad
Amfterdam, eenige plakaaten werden gemaakt,
veel min uitgevoerd, tegen die van
„ de Religie, dan na het overweegen en ver-
„ handelen der gefchillen, in eene wettige Si-
„ node. Dat men, eindelyk, tot dien tyd toe,
j, ook niet zou konnen gedoogen, dat eenige
, 5 Contraremonftrantfche Predikanten in hunnen
dienst gefchorst, of van den zei ven af-
„ gezet werden, om dat zy, met de Remon-
„ ftranten, geene kerkelyke eenigheid konden
houden; noch dat de Contraremonftranten
gehinderd werden, in hunnen Godsdienst,
n onder dekfel van fcheuring, of als zy zwaarigheid
maakten, om de Predikaatfien der
n Remonftranten, of der zulken, die 't met de
„ Remonftranten hielden, te hooren (A)." Men
hragt dit Befluit in de Vergadering der Staaten
van Holland, die, midlerwyl, wederom , by
meerderheid van ftemmen, hadden vastgefteld,
?, dat de voorige Refolutien op de vrede der
„ Kerken zouden ftand grypen, met die mee-
„ ning nogtans, dat het gene, in eenigen der-
„ zeiven, van de Belydenis en Catechismus
„. gezeid was, niet zo moest begreepen wor-
„ den, als of men deeze twee fchriften gelyk
„ ftelde met Gods woord: rnen hieldt ze alleen
„ als'Formulieren van eenigheid, die, naar
j, Gods woord, verklaard moesten worden.
„ Voorts werden Gekommitteerde Raaden
ik) TaiGLANU. U. 75^
1616,
De meerderheid
der Staatenl>efluit
de
voorige
Refolutien
te
doen agtervolgea.

IÓ16.
IV.
Twist op
verfcheiden'
Plaatfen,
ter gelegenheid
van de
ftrydige
Befluiten
der Leden
van
Holland.
i4o VADERLANDSCHE XXXVIILBOEK,
„ gelast en gemagtigd, om de Refolutien, al-
„ omme, in de Steden en ten platten Lande,
„ te doen naarkomen (*)•"
Zulke ftrydige Befluiten van de meerderheid
der Staaten en van de Stad Amfterdam
gaven, zo dra ze rugtbaar werden, geen gering
voedfel aan de tweedragt. In fommige Steden ,
werden Contraremonftrantfche Predikanten ,
zwaarigheid maakende om in ééne Klasfis te;
komen met Remonftrantfchen , afgezet van
hunnen dienst, en belet te prediken (£_). Zekere
Huisluiden, te Grosthuizen, de Kerk hebbende
opgebroken, om eenen afgezetten Predikant
aldaar te doen prediken, werden aan regte gevorderd
: doch verwierven, by 't Hof van Holland
, fchorling der regtspleeginge, op voorfchryvens
der Steden Amfterdam en Enkhuizen.
De Gekommitteerde Raaden namen dit
den Hove zeer kwalyk. De zaak kwam, eindelyk
, nog voor de Staaten, die ze afdeeden tot
genoegen van den Predikant; hoewel de opbreekers
der Kerke boete geeven moesten, die
hun , door den Schout van Hoorn, met geweld
, werdt afgehaald (7). Omtrent deezen
tyd , kreeg ook Pieter Korneliszoon Hooft,
Drosfaard van Muiden en Baljuw van Gooiland
, beroemd door zyne treffelyke Nederlandfche
Hiftorie en andere Schriften, aanfchryvens
van Gekommitteerde Raaden, om
den Gontraremonftrantfchen Predikanten in
deezen oord, om vredes wille, te gemoet te komen,
O") Zie Refol. Holl. 30 Sept.,— 22 Qèteb. ICI(>. bl, 15. enz*
JIUANDT 11. Deel, bl. 387.
C*) TRIGLAND bl.
(. O BRANDT 11. Deel, bl. 407-414,.

XXXVIILBOEK. H I S T O R I E. 141
men , in 't beroep van eenen Predikant te
Huizen (m). Daarentegen, fielden Baljuw
en Mannen van Schieland twee fcherpe Keuren
, tegen de afgezonderde vergaderingen
der Contraremonflranten te Zevenhuizen en
elders. De plaats, daar men byeenkwam ,
werdt, ten behoeve der armen , verbeurd
verklaard: zulken, die in dezelve geleerd, en
zulken , die de vergadering belegd hadden,
verweezen , in eene boete van driehonderd
guldens (11). De Groot hadt, op 't fterk aanhouden
van Burgemeesteren van Rotterdam,
de eerfte der twee Keuren, die de boete behelsde
, ingefteld •, doch hy riedt egter de uitvoering
af. Ondertusfchen, hadt de Baljuw
eene fchuur, te Zevenhuizen, daar men gepredikt
hadt, reeds doen toefpykeren. Te
Schoonhoven, kwam, omtrent deezen tyd, of
wat laater, een diergelyk fcherp verbod uit,
op het houden en bedienen der afgezonderde
Contraremonftrantfche Vergadering aldaar (0).
De Staaten van Holland raadpleegden, midlerwyl,
geduuriglyk, over 't wegneemen der
Kerkelyke gefchillen; doch zonder tot eenig
vast befluit te konnen komen, anders dan dat
de meesten verklaarden, zig te houden aan de
voorige Refolutien. Nogtans fcheenen de Contraremonftranten
langs hoe meer begunftigers
te vinden onder de Leden, en de Groot, die
de Staaten Vergaderingen bywoonde, verklaarde
, t'eenen dage, aan iemant „ dat Amv,
fterdam en de voorftanders der Contrare-
„ mon-
Cm) HOOPTS Brieven N. 48. bl. 41.
f«) TRIGLAND. bl. 765,
C«) VAN DEN SANDE V. Hoek, bh 74. TRÏCLAND.
iStö.
Keuren'
van
Schielandtegen
de
ContraremonftrantfcheVergaderingen.
De Contraremonflranten
winnen
ïunst,
mi der de
Leden
van Holland.

Staat der
Kerkelykegefchille.i
in de
andere
gewesten.
i 4 * VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK.
„ monftranten ftoi.it, de Advokaat en de andere
Steden flaau.w waren, en dat de Refolutie
en alles in gevaar was fj>)." Men viel na
den Staaten , dagelyks , lastig , met fmeekfchriften
van fclaagende Contraremonftrantfchen,
die om andere Predikanten verzogten,
dan zy hadden. In Slagt- en Wintermaand,
werden 'er ee.nigen gelezen, gefteld op den
naam der bezwaarde en bedroefde Gemeenten
in Gouda, Kotter dam, Schoonhoven, Briele, den
Haage, Haz srswoude, Benthuizen, Zoetermeer,
Zevenhuizen , Moordrecht en Maasland. Doch
op deeze fm sekfchriften, welken men hieldt tot
fcheuring te ftrekken, werdt niets beflooten
In Overy'Sfel, daar men de beginfeis van diergelyke
zwkarigheden ondervondt, volgden de
Staaten ht;t voorbeeld van die van Holland,
verbiedende, in Lentemaand deezes jaars, allen
Predikanten het leeren der hooge gefchillen
van Gods eeuwige Predestinatie (V). In
Gelderland, hadt men in beraad geleid, of men
de Klasfen hooren zou, op een bekwaam middel
vrm vereeniging, dan of de Staaten zeiven
iet, 'by voorraad , beraamen zouden : in welk
laatf te, de Kerkelyken groot nrishaagen toonder,
(*). Maar in Friesland, daar, na 't veranderen
der Regeeringe te Leeuwaarden, de Staate-
n genoegzaam allen de zyde hielden, welke
men, in Holland, de Contraremonftrantfche
bloemde, kreegen de Klasfen bevel, om geene
Pref/O
BRANDT 11. B-el, VI. 410.
(q) Red)!. Holl. 4 Nov— 22 Decè I5IÖ. VI. 34. TRIGLAND.
tl, 894- BRANDT II Deel, hl. 433.
O BAUDART. Memor. Vin. hoek, bl 1. BRANDT II. Deel
bl. 440.
is) BAUDART. Memor. VIII. Ikek, W.11. UiTBN80G.^.70i.

XXXVIII.BOEK, H I S T O R I E . 143
Predikanten te vorderen tot den Kerkendienst,
dan die de Belydenis en Catechismus ondertekenden
(0-
Te Amfterdam , hielden de Contraremonftrantfche
Predikanten, van tyd tot tyd, heimelyke
Byeenkomften: in eene van welken,
in Louwmaand des jaars 1617 , vastgefteld
werdt, geene Kerkelyke eenigheid meer te onderhouden
met de Remonftranten. Men ftelde
dit Befluit in gefchrift, welk, doorveelen, getekend
werdt. Eenigen, die zwaarigheid maakten
, werden 'er, door bezending, toe overgehaald.
Anderen bleeven weigerig («). Eenige
maanden laater, verbonden veele Contraremonftrantfche
Predikanten, in eene Byeenkomst
in den Haage, de Vergadering van Correspondentie
of onderlinge verftandhouding genoemd,
zig aan eikanderen, tot verdediging
van 't gene zy voor de zuivere Leere hielden,
tegen de Remonftranten. Ook werdt hier, als
een kenmerk van de waare broederfchap, vastgefteld
, dat men zulken alleen voor broeders
hadt te houden, die de Remonftranten en Remonftrantschgezinden
voor valfche Leeraars
verklaarden (y j. Doch zulke Vergaderingen
hieldt men, omtrent deezen tyd en laater, ge-
duuriglyk, in verfcheiden' Steden. De Remonftranten
deeden het zelfde, te Rotterdam en
elders. In Louwmaand, hadden ze wederom een
Vertoog opgefteld, en den Staaten van Holland
overgeleverd, waarby zy klaagden, dat
Ct) BAUDART. Memor. VIII. HoeH, bl. 32.
hun-
f») UITENBOGABRT , bl. 701. TRIGLAND. bl. 689. BAUDART.
Mem. IX. Hoek, bl. 1, 06.
CO Zie de Acle by BRANDT II. Desl, bl. 462.
1616.
V.
Vergaderingen
der Contrare-
monftranten
te Amfterdam.
1617.
en in den
Haage.
De Remonftrantenvergaderen
, in»gelyks.

l6if.
Voor!Lig
aan de
Contrarcmonfcranten
te Rotterdam.
Verbindtenis
der
ltemonftranten.
I 4 T VADERLANDSCHE XXXVIILBOEK,
hunne partyen zig niet aan der Staaten Refolutien
hielden : voorts, verlof begeerende, om
'er, insgelyks, van ontflaagen te zyn (V). De
Wethouderfchap te Rotterdam boodt, kort
hierna, den afgezonderden Contraremonftranten
aldaar eenen Predikant van hun gevoelen
a£n, die in de openbaare Kerke leeren zou,
mids zy geenen afgezonderden Kerkenraad
hielden. Doch zy hadden zig nu reeds verbonden,
om geene Kerkelyke gemeenfchap te houden
met de Remonftranten. 't Voldeedt hun
zelfs niet, dat Nikolaas Grevinkhoven, Remonftrantsch
Predikant te Rotterdam , op wien
men 't meest fcheen gelaaden te hebben, op
raad van den Penfionaris de Groot, vrywillig
afftand deedt van zynen dienst (je). De Remonftranten
verbonden zig, eerlang, in den
Haage, ook onderling nader aan eikanderen,
ftellende zekere punten van eenigheid op ,
welken zy, door de Predikanten, die gemeenfchap
met hun houden wilden, lieten tekenen.
Onder anderen, werdt, in dezelven,
verklaard: dat zy, ziende hunne partyen ,
n welken zy Scheurmaakers noemden, afwyken
„ van de Refolutien der Staaten, zig ook niet
g langer aan deeze Refolutien zouden konnen
„ houden; maar hun gevoelen, openlyk,moev
ten leeren, met wederlegging van 't gevoelen
hunner partyen. Voorts, wilden zy
Christelyke eenigheid houden met zulke
n Predikanten van het verfchillend gevoelen,
die hen begeerden te verdraagen (y)"
( *0 Rp.ANnrr II. Deel, bl. 465.
) BRAND r II. Deel, bl. 464-468.
tyj Zie URANBT, II. Deel, bl. 513.
Dö

XXXVIILBOEK. H I S T O R I E. 145
De Staaten, in Lentemaand, in. 's Prinfen
byzyn, raadpleegende, op de kerkelyke verfchillen,
floeg zyne Doorlugtigheid voor „ dat
j, men den Reügions verwanten," dus noemde
hy de Contraremonftranten gemeenlyk moest
?, toelaaten, vryelyk te prediken, en dat men
w de verlaaten' Leeraars, by verdrag, weder-
„ om moest aanneemen: of, kon dit niet gefchieden,
anderen van dezelfde gezindheid
9} beroepen, in derzelver plaatfe." Eenige Leden
bewilligden in deezen voorflag (z); doch
men kwam tot geen befluit.
Tot hiertoe, was de fcheuring der twee partyen
nog niet zeer openlyk gefchied, doch, na
't neemen van de voorgemelde befluiten, in verfcheiden'
Kerkelyke Byeenkomften, ging men
verder, en kwam tot openbaare afzondering:
waartoe ook de Remonftranten, opPlaatfen,
daar zy de Wethouderfchap tegen hadden, al
van den aanvang deezes jaars, hadden beflooten.
Eenige Leden der Walfche Gemeente te
Amfterdam, misnoegd om 't afzetten van Goulart,
waarvan wy, te vooren (d), gewaagd hebben,
vereenigden zig, federt, met de Remonftrantschgezinden,
en hielden, in deeze Stad,
de eerfte afgezonderde Byeenkomften, in kleinen
getale, op afgelegen' Plaatfen. Hier predikte
eerst voor hun, in de Franfche taaie Jakob
Batelier, Student in 't Walfche Kollegie te
Leiden. Doch de Nederlandfche Remonftranten
te Amfterdam zogten, kort hierna, eenen
Predikant van hun gevoelen op, die in 't Neder-
(z) Refol. Holl. 2 Uittart 1617. by BRANDT II. Deel, ih
468.
Qa) m. 86.
X. DEEL. K
Voorflag
van den
Prinfe.ter
Verga deringe
van
Holland.
VT.
Oor-
(prong
der afzondering,
te Amfterdaiu»

i4

XXXVIII.BOEK. HISTORIE. Ï47
dag, vondt men wederom verfcheiden' dreigende
fchotfehriften aangeplakt, om de Remonftranten
af te fchri'kken van 't prediken.
Ook kwam 't graauw, op dien Zondag, zynde
den negentienden van Sprokkelmaand, al een
uur voor den opgang der Zonne, aan verfcheiden'
oorden der Stad, op de been, om Arminiaanfche
vergaderingen te ftooren. Een deel
liep den Schout agter na, die juist toen goedgevonden
hadt, naar Paapfche byeenkomften
onderzoek te doen. Omtrent half negen uuren, j
10-17.
tHuis
fchoolde een hoop volks famen voor 't huis ' rati Rem
van Rem Egbertszoon Bisfchop, op den Singel ïgberts- of ,
:oonJBis-
Koningsgraft, het zesde ten noorden der Berg- \
'chop
ftraate. Deeze man, een broeder van den Pro- \ vordt
fesforEpiscopius, was bekend voor yverig Re- 1 teplott*
monftrantsch. De Predikant Sopingius hadt by ' lerd.
hem t'huis gelegen. En men hadt het graauw
diets gemaakt, dat hier gepredikt werdt: 't
welk ligtelyk geloof vondt. Men viel dan aan
op dit huis, eerst met fchellen tot de fchel brak,
toen met werpen in de glazen, en met bonzen
op de deur. De Schout Willem van der Does,
verzogt, uit den naam van eenen der Regenten,
tot het ftillen van den oproer, begaf zig,
ten dien einde, derwaard. Zo deedt ook de
Onderfchout Arent Elbertszoon Haan, met zyne
dienaars. Doch zy vertrokken, na een half
uur, wederom, zeggende, geenen last van Burgemeesteren
te hebben, om daar, den gantfchen
dag, te blyven. 't Graauw riep toen, dt
Schout gaat weg; 't huis is ons tenprys, met al
wat 'er in is. Straks werdt de deur, met een'
balk, opgeramd. 't Geboefte viel in'thuis, daar
alles geplonderd, vernield en geroofd werdt.
K a Rem

7

XXXVIILBOEK. HISTORIE. 14$
de te zyn (d). Voorts, raakten'er, te Amfterdam,
eenigen in hegtenis, die men handdaadig
hieldt aan de plondering, doch zy werden
allen, met der tyd, zonder, of met eenigen
borgtogt, ontflaagen. De Amfterdamfche ReVertoomonftranten vervoegden zig, in Lentemaand, jen det
met twee Vertoogen, aan de Staaten van Hol\mfterlamfchaland , derzei ver befcherming verzoekende,
Remon-
midsgaders, dat hun, in de openbaare Kerke, eetrantennige Predikanten van hun gevoelen mogten ver- ! tan de
gund worden, of, kon dit niet zyn, dat men hun ; Staaten
fan Hol-
vryheid gave tot het houden van afgezonderde j
vergaderingen. De afgevaardigden van Amfterdam
ter Dagvaart van Holland noemden
de eerfte deezer twee vertoogen oproerig, en
begeerden 'er zig niet nader op te uiten, voor
dat de andere Leden zouden verklaard hebben,
of de Stad Amfterdam kwalyk gedaan hadt,
dat zy den ouden, waaren, opregten, Christelyken
, Hervormden Godsdienst, tot hiertoe,
hadt gehandhaafd. Men befloot, eindelyk, de
verzoekers te wyzen aan de'Wethouders hunner
Stad, wien zy een diergelyk fmeekfchrift
overleverden. Doch hun verzoek vondt geenen
ingang (e). Zy kreegen, hierom, van tyd
tot tyd, grooter' afkeer van de Stads Predikanten,
die fommigen hunner, met naame Rem
Egbertszoon Bisfchop, eerlang, ook het Avondmaal
ontzeiden. Sedert, gingen zy, nu en dan,
naar Abkoude, naar Vreeland, en elders hieromtrent
ter preeke (ƒ),
IMaar
(

150 VADERLANDSCHE XXXVIILBOEK
' i6\7' Maar, op andere Plaatfen, gelukte het den
Contraremonftranten beter, dan den Remon­
VIL ftranten te Amfterdam, afgezonderde vergaÖorderingen
te houden. Zelfs maakten zy zig, aan
fprong
v,an 't in verfcheiden' oorden, van de openbaare Ker­
neemen ken meester. In den Haage, was, tot hiertoe,
der de zetel der Remonftranten geweest. Want
Klooster- fchoon hier, in de Nederduitfche Gemeente,
Kérke, in
den Haa­ drie Contraremonftrantfche Predikanten wage,
doot ren , hielden twee derzelven gemeenfchap, met
de Con­ den eenigen Remonftrantfchen Predikant ,
tra:e- Joannes Uitenbogaard. Doch de derde en jongmonftranten.fte,
Henrkus Rofeeus, was, federt eenigen tyd, in
gefchil geraakt, met Uitenbogaard; 't welk zo
hoog liep, dat Rofants zig onthieldt van 't Avondmaal,
welk Uitenbogaard uitdeelen moest.
De Staaten, geen middel hebbende konnen
vinden, om Rofseus tot het opvolgen hunner
Refolutien te beweegen met gemoede, hadden
hem, hierop, gefchorst in zynen dienst. Sedert
waren hy en de zynen naar Ryswyk ter preeke
gegaan (g). Ook hadden de Raaden Kouwenburg,
Rofa en Baarsdorp, de Griffier van
den Hove Anthoni Buik en anderen verklaard,
dat zy Uitenbogaard niet langer konden hooren
prediken, met een goedgeweeten(^). De Advokaat
Oldenbarneveld hadt hierop Prinfe
Maurits, wien hy, tot hiertoe, over de kerkelyke
gefchillen, niet gemoeid hadt, verzogt,
„ dat hy zig voegen wilde by de Staaten, tot
„ handhaaving van 't gezag der hooge Over-
, w heid; alzo men klaarlyk zag, dat alles op
» P' AR
"
(g~) UVTENBOG. Leven en Vcrantw. Cap. VIII. R-yo^loj*
TRIGLAND. II. 874-888.
(A.) UÏTENBUO. Leven 'Cap. IX. W. 107, id8.

XXXVIILBOEK. HISTORIE. 151
^ partyfchap uitliep." Doch de Prins verklaarde
zig altoos onzydig gehouden te hebben,
te gelyk begeerende, dat men hem buiten 't
" gefchil liete Uitenbogaard kwam ook
te woorde met zyne Doorlugtigheid, en ontdekte
klaarlyk, dat hy naar de zyde der Contraremonftranten
helde, onder anderen beweerende,
dat elke party eene Kerk hebben, en afzonderlyk
Avondmaal houden moest: 't welk
Uitenbogaard voor openbaare fcheuring hieldt
(k\ De Haagfche Contraremonftranten verzogten
, federt, om eene Kerk. De Staaten oordeelden
wel, dat zy zig behoorden voldaan te
houden met de openbaare Kerke, daar twee
Predikanten van hun gevoelen leerden; doch
ftonden hun egter de Gasthuiskerk toe, mids
zy geenen afzonderlyken Kerkenraad hielden.
Maar hierin maakte men zwaarigheid. 't Prediken
in de Gasthuiskerke duurde egter (/) ,
van den aanvang deezes jaars, tot in Hooimaand
(m\ Toen werdt, op den negenden, de
Klooster-Kerk ingenomen, door de Contraremonftranten
f». Men wil, dat deeze Kerk,
welke men niet gewoon was te gebruiken tot
den Predikdienst, eenige maanden te vooren,
bezigtigd was, door den Prinfe (0). Men was
nu bezig om dezelve te herftellen, op last der
Staaten van Holland O).
De
(i) Refol. Holl. 28 January 1617. bl. 15. UYTENBOG. Aant.
iy BRANDT II. Heel, bl. 340.
f,n UYTENBOG. Leven Cap. IX. bl. 108, 109.
CO D
1617,
» CARLETONS Lettres ia the Cabala w Myftenes dj
State P. I. P- '73'
(m\ UYTENBOG. Leven Cap. IX- bl. 122, 123, 124, ISi-
C B) Refol. HoU. 11, 27 July 1Ö17. bl. 1Ó4, 170.
Co 5 UYTENBOG. Leven Cap. VI. bl. 135.
£f> ) Rjifsl. HaU. es Mwt 1617-.il. 75-
£ 4

1617. ,
vm,
Prins
Maurits
gaat in de
Kloosterkerk.
I
5
i
c
i
V
l
Afzondering
j
in andere a
Steden.
g
fl
z
\
é
t<
O
\
D e P r i n s
ging > den volgenden Zondag, voor
t laatst, m 't gehoor van Uitenbogaard. Doch
op den drieëntwintigften begaf hy zig naar de
Klooster-Kerke Q), federt, de Prinfen Kerk
(O, genoemd, verzeld van Graave Willem
Lodewyk- en van een aanzienlyk gevolg van
Heeren: welk, van tyd tot tyd, aanwies. Doch
de Prinfes Weduwe van Oranje en haar Zoon
Graaf Fredrik Henrik, de Advokaat Oldenaarneveld,
de Heeren van Asperen, van Veenmizen,
yan der Myle, van Groeneveld, de
fonkheeren van Sevender en van Liere, de
rfeerenHuigens, Meiander, Martini, de Wetïouders
van den Haage en andere luiden van
anzien hielden zig by de groote Kerke, daar
Ie Remonftranten nog verdraagen werden Cr).
daar men moet hier aanmerken, dat Groeneeld
de oudfte Zoon, Veenhuizen en van derMy-
: Schoonzoonen waren van den Advokaat Cs).
De afzondering hadt dus, in den Haage, haae
volkomen' gedaante gekreegen. In fommige
ndere Steden, was zy nog geweldiger toegeaan.
Te Oudewater, hadt de Contraremonrantfche
Predikant Joannes Lydius ?ig afgeanderd
van de Klasfis, zonder zig, door de
Wethouderfchap, door de Staaten, of door
erzelver afgezondenen, te laaten beweegen
>t hereeniging. De opfchudding, die hieruit
ntftondt, was op 't hevigst ten tyde der gewoon-
(?) UYTENBOG. I.even Ceip. IX. bl. 141.
( O BAUDART. Memor, IX. Boek, bl. 85. BRANDT II.Deel.
556, 646, 647.
u
152 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEJT;
: 's ) Remonft.« Je Waaragt. Hift. van T. v. OLDENBARN^V.
168, 160.
J
CO Ik vind deezen naam , reeds in de Refohirtc»
M n Heiland van den i6Novtmter 1618, K'366,

XXXVIILBOEK. H I S T O R I E . 153
woonlyke verandering derWethouderen, wel­ 1617.
ke men genoodzaakt werdt te doen, naar den •
zin der yveraaren, die Lydius zyde hielden
(V). Te Heusden, daar men, tegen dank der
Wethouderen, Contraremonftrantfche Predikanten
ingevoerd hadt., drong men den Drosfaard,
wat laater, in eenen oploop, tot het
maaken van merkelyke verandering , in de
wettelykverkooren'Magiftraaten, welken men
hieldt, niet te zyn van den ouden Hervormden
Godsdienst (V). In den Briele, lieten eenigen
zig verluiden, dat zy de Kerk zouden inneemen,
daar kwame van wat 'er van wilde:
't welk de Wethouders bewoog, op hunne verzekerdheid
verdagt te zyn (w). Sommige fchippers
fielden, in hunne vlaggen, 's Prinfen wapen
, met dit byfchrift: Liever met Oranje te
leggen in 't veld, dan langer met de Arminiaanen
te zyn gekweld. Ook zag men, in openbaaren
druk, een' lyst der Steden en Sterkten, die het
hielden tegen de Arminiaanen (se). Doch deeze
dingen fchynen laater gebeurd te zyn. Men
wil, dat de Contraremonftranten fterk waren
aangemoedigd , tot diergelyke onderneemingen
, door eenen Brief des Konings van Groot-
Britanje, in de Lente deezes jaars, in 't licht
gekomen, en zeer veel verfchillende van den
Brief, dien hy, te vooren, aan te Staaten gefchreeven
hadt, alzo hy niet meer riedt, de gefchillen
verdraaglyk te verklaaren, maar de-
zel-
(O Refol. Holl. 25 Febr. 22 Apr. 5, T2, 20, i\M*y 1617*
fi!. 59, lort, 117, 123, 127, 130, 153. TRIGLAND. hl. 1024.
(v) GROTIUS Verantw. Iloofdjl. IX'. hl. 90'.
C«0 Refol. Ho!l. 5 A.ug. 1617. hl. 177.
C*0 GROTIUS Verantw. I/oe/d/l. IX. hl. 96.
K 5

IX.
Rsadpieegingen
op
het hou­
den eener
NationaaleSinode.
154 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK/
zeiven te beflïsfen, door eene Nationaale ft.
.nodefj)- Sommigen meenden, dat men hem,
van hier, te kennen gegeven hadt, dat, met het
dryven der verdraagzaamheid, eene verandering
in de Regeering deezer Landen beoogd
werdt, ten zynen nadeele; en dat hy, hierdoor,
tot het afzenden van zulk een' Brief bewoogen
geworden was (2). Vast gaat het, dat de
Engelfche Gezant, Dudlei Karleton, in Sprokkelmaand
te vooren, uit den Haage, naar Engeland,
gefchreeven hadt „ hoe verfcheiden"
„ luiden op hem begeerd hadden, dat hy ee,
„ nen brief van zyne Majefteit aan Prinfe Mau-
„ rits moest zoeken te verwerven , waarby
„ deeze aangezet werdt, om in zynen yver
„ voor de waare Leere te volharden (V):" op
welk fchryven, 's Konings brief gevolgd was.
' 't Houden of niet houden eener Nationaale
Sinode was , federt het ontvangen van den
Brief des Konings van Groot-Britanje , de
hoofdzaak geweest, die, tusfchen de Gewesten
en Steden, betwist werdt. De Staaten van
Zeeland zonden, in Bloeimaand, Gemagtigden
naar den Haage, om ernftelyk aan te houden
by die van Holland, op het fpoedig byeenroepen
eener Nationaale Sinode. De Gemagtigden
hadden hunnen last eerst geopend aan zyne
Doorlugtigheid, die, bevindende dat dezelve,
onder anderen, beftondt in ee.ne aanraading
tor voorkoming en heeling van fcheuring
, gezeid zou hebben, het is te laat; de fcheuring
00 BAUDART. Memor. IX. Boek, ih

XXXVÏÏI. BOEK. HISTORIE. 155
rine is V airede: waarop zy beflooten,had­ 1617.
den, van cüt gedeelte vanhi^
oen Eenige dagen laater, deeden ook de Staaten
van Gelderland die van Holland verzoeken
om te bewilligen in het houden eener Nationaale
Sinode, onder't gezag hunner Hoog-Mosendheden,de
Heeren algemeene Staaten. UoK
hadden Friesland en Groningen en Ommelanden
Gemagtigden naar den Haage gezonden,
dringende, vangelyken, op het byeenroepen
eener Nationaale Sinode,door de Vereenigde
Gewesten (b\ 't Liep aan tot in Oogstmaand,
eer de Staaten van Holland goedvonden te
antwoorden op den voorflag, door die van Zeeland
gedaan. Doch eer wy dit verhaalen, kee
ren wy ons, kortelyk, tot het weinige ,welk, 1, -nic>l 89a
omtrent deezen tyd, in algemeene en krygszaaken,
voorgevallen is. .
ffi fJX 5 S^fÊL Nmul. **1 r.
I3 4
,4 «• ot:rt A.TDART Memor. IX. **i Ut ioo, v,9. \'.
J»EN S-iNUB V. Uoik, H. 72.
, .rcec-'t
t X.
s Onder-5
De Hertog van Savoye, m oorlog geraak
met Spanje, deedt, in Lentemaand deeze ftand aan
iaars door zynen Gezant,Gutllet de Mouchou ' den Herde
algemeen Staaten verzoeken, om onder " toge van
ftand Hy begeerde vierduizend knegten ei 1 Savoye.
vierhonderd paarden, behalven eenige kryg;
behoeften. Doch de Staaten, onlangs ondei
vonden hebbende, hoe weinig nuts een Lege r
van Nederlanders doen kon in Itahe,en m d é .
aangrenzende gewesten , beflooten den He:
tog, liever, met vyftigduizend guldens te |
maand, te onderfteunen. Zo veel belang fte l-
den ze'er in, dat hunnen ouden vyand af breu k •
gedaan werdt (c). De Franfche Gezant^ d u
l

ÏÓI7.
XI.
Verfchil
tm.fchen
Brandenburg
en
Nieuwburgover
't
heffen
der tollen
op
den Rynftroom.
. *^ j
i
1
I
j
d
V
f
Klakten
over in- r
t>reuk op J
't Bc-
0
»5Ó* VADERLANDS CHE XXXVIII. BOEK:
Maurier, hadt de Staaten, uit den naam zyhs
Meesters ook kragtelyk, tot het onderfteu?
nen des Hertogs yan Savoye, aangezet (d). In
de Lente des volgenden jaars, werdt de vrede
eerst getroffen, door bemiddeling van den
Paus en^den Koning van Frankryk
Over t heften der tollen op den Rynftroom,
was onlangs gefchil gereezen tusfchen de
Vorften van Brandenburg en Nieuwburg. De
laatfte wilde den tol, die te Rees geheeven
werdt te Burik doen heffen, daar 't van ouds
plag te gefchieden: 't welk de eerfte niet eehengen
wilde, alzo hymeer meefter was van
t gene, te Rees,daar Staatfche bezetting hs
ontvangen werdt,dan van 't gene, te Burik'
werdt geheeven. Hy deedt, hierom, by Pl a!
bat, verklaaren, dat de fchippers te Rees
:ouden moeten vertollen, alfchoon ze zulks
;eeds te Burik gedaan hadden. De Nederlandche
Koophandel langs den Ryn werdt merkeyk
belemmerd door deezen twist. De algemene
Staaten zonden, eindelyk, in 't voorla*,
Gemagtigden af, die te wege bragten
at de fchippers, borg ftellende voor den tol!
ryelyk voorby vaaren mogten, totdat het ge-
:hil tusfchen de Vorften gevonden zou zyn (e)
Het beflaan van eenige Nederlandfehe fcheen
in Spanje gaf den Staaten, ten deezen tve
% wederom ftoffe, tot klaagen over inbreuk
ü^d. O p t Beftand. Ook reezen 'er, geduurig,ge-
f( hillen op de grenzen, die nog niet behoorlvfe
$ :regeldwaren. De Aartshertogen zonden, in
't najaar, twee Gemagtigden naar den Haagea '

XXXVIILBOEK. H I S T O R I E . i 5f
om deeze gefchillen te effenen (f), en veelligt
bok, om den Haat der Kerkelyke oneenigheden,
van naby, te befpieden, op dat ze'er, in
tyd en wyle, hun voordeel mede zouden mogen
doen. Doch ik vindt niet, dat zy iet van
belang hebben uitgevoerd.
In 't Noorden, ilondt het,dit jaar,zeer onrustig.
De Koning van Deenemarke wapende
zig, zo men vermoedde, tegen de Hanze-Steden,
die ook volk aannamen en zig
verfterkten; gelyk Hamburg, in't byzonder,
deedt. De Koning van Poolen bereidde zig,
insgelyks, ten oorloge, tegen den Koning van
Zweeden, 't welk deezen bewoog, eenen gezant
te zenden naar den Haage, die, op den
zesden van Slagtmaand, gehoor verworven
hebbende, de Staaten ernftelyk verzogt, om
onderhand. Doch de zaaken ftonden, ten dien
tyde,hier,zo verward, dat men het antwoord
op zyn verzoek verfchoof (g). In 't begin des
volgenden jaars, na dat de Poolen in Lyfland
gevallen waren, ftondt men den Koning van
Zweeden veertigduizend guldens toe ter
maand. De Grootvorst van Muskovie, die beide
met Poolen en Zweeden overhoop lag, verzogt
toen de Staaten ook om onderftand, die
hem egter geweigerd werdt, waarop hy vrede
maakte met den Koning van Zweeden (Jï)*
In Hooimaand deezes jaars, keerde Willem xir.
Komeliszoon Schouten van Hoorn,terug in ZeeOntdekland, van eene reize rondsom den aardkloot, ting der
Straat
door nn Le-
f/) I'AUDAUT. Metnor. IX. Boei, bl. 202.
(s) BAUDAIIT. Memor. IX. Boek, bl. 126. Zie tok Refol.
Hol!, 23 Maart 1617. bl. 76.
CA) IMUDART. Memer. IX. Boek, bl. 100 lol.
161/.
De Ko.
ning va»
Zweeden
verzoeke
de Staaten
om
onderftandte­
gen POJJ.
len.

1617.
Maire en
van eenigeEilandenomtrentdezelve.
Walvisfchen
voor
Scheveningen
geftrand.
*$8 VADERLANDSCHEXXXVIÏÏ.BGZK,
door hem en Jakob le Maire, Zoon van Izaak
le Maire, voorheen Koopman te Amfterdam
fY), doch nu te Egmond woonagtig, voor rekening
van eenige byzondere Perfoonen, met
twee fchepen, ondernomen. De vaart beoosten
de Kaap de goede Hoop, en westwaards,
door de Straat van Magellaan, was, hier te
Lande, allen byzonderen Perfoonen verbooden,
en ftondt alleen der Oostindifche Maatfchappye
vry. Maar de oude Le Maire hadt gedagt,
dat 'er een doortogt te vinden zou zyn, bezuiden
de Straat van Magellaan. 't Ontdekken
van deezen doortogt, federt de Straat van Le
Maire genaamd, was het merkwaardigfte, welk
op deeze reize voorviel. Schouten, die, voor
Schipper, en Le Maire, die voor Opper - Koopman
voer, op het grootfte der twee fchepen,
deeden deeze merkwaardige ontdekking, in 't
begin des jaars 1616 (k). Zy vonden ook eenige
Eilanden; welken zy naar de Staaten, naar
Prins Maurits, en naar Barneveld noemden,,
Van de Straat zelve en van de Eilanden namen
zy, ten zelfden tyde, by eene plegtige verklaaring,
bezit, uit den naam van de algemeene
Staaten en van Prinfe Maurits (/).
Voor Scheveningen waren, dit jaar, vier
Walvisfchen geftrand en gevangen (tn). Men
hieldt dit toen, fchoon 't meermaalen gezien
was, in 't gemeen, voor eene voorbode der
naderende beroerten. Doch tegenwoordig zou
men 'er eer uit befluiten, dat 'er overvloed van
Wal*
(O Z\e IX. Deel. bl. 337.
(A) W. C. SCIIOUTENS Rc'ze U. 79, %e>.
(i) l'iiez Supplcm. OU Corps Diplom. Tnm. II. Pt I. f. lS&(
(IBJ R'iuDARr. Memor. IX. Hoek, bl. 97, 202.

XXXVlil. BOEK. H 1 S T O R I E. tgrj
Walvisch in 't Noorden was, en onze Wal- 1617*
vischvangers zouden 'er door aangemoedigd
worden, om fterker ter visfeherye uit te rusten.
Gelyk men, eenige jaaren geleeden, met De Pur-
goeden uitflag, de Beemfter bedykt en droogmer wordt,
gemaakt hadt, zo verwierven Edam en Mon­
bcdyku
nikendam, in Zomermaand deezes jaars, Oktroi
van de Staaten van Holland, om de Purmer,
een kleiner Meer tusfchen de twee genoemde
Steden, te doen bedyken (ji). 't Gefchiedde
egter niet, voor den jaare 1620, waarvan
de binnenlandfche onlusten, die ook de
Regeeringen der twee gemelde Steden verdeeld
hielden, vermoedelyk, eene der voornaamfte
oorzaaken zullen geweest zyn.
De draad der gefchiedenisfe leidt ons weder*
om tot het verhaal deezer onlusten, die, ir.
dit en eenige volgende jaaren, het gewigtigfte
gedeelte onzer Vaderlandfche Hiftoriezul
len uitmaaken.
Men hadt nu, te Oudewater en elders, ge­ • XIÏI.
zien, dat de onderlinge verdeeldheid niet al­ De
leen uitliep, op fcheuring in de Kerke; maai . fcheu-
' ring in de
dat 'er ook ongewoone veranderingen in di ' Kerk
Regeering der Steden door te wege gebrag • geeft
werden. Zy, die, naderhand, de zyde der Re • aanleimonftranten
hielden, hadden, al in den aan . ding tot
ongevang
der oneenigheid , ongewoone poogin
' voone
gen gedaan, om luiden van hunne gezindheii ' verandeop
't kusfen te helpen, op Plaatfen, daar di ; ring in de
meerderheid der Regenten hun tegen was (0) Regee-
Te Utrecht, was 't ook, van de andere zyde
' ring.
>
a I
Cn) Refol.Holl.S,gjuny 1617. II. 142,144. Croot-Platotli
II- tieel, kul. 1719.
(0) Zie hier vuor, bl. 32, 24.

i6o VADERLA,NDSCHE XXXVIII. BOEK;
ï5i7.
l
<
unt.i
i
<
£
1
t
}
1
1
c 1
al vroeg,ondernomen (p), hoewel 't imsïoïÉ
was. Doch nu j flerker en openlyker onderfteund
wordende, begonden de Contraremon'
ftranten zulke veranderingen, aan verfcheiden'
oorden,met beteren uitflag, in 't werk te Hellen.
Men beproefde zyne kragt eerst in de
kleine 3teden,die geene Hem hebben ter Staatsvergaderinge,
van zins, naar 't fchynt, om,
daarna, tot de Hemmende Steden van Holland,
over te gaan. De Advokaat Oldenbarneveld
befpeurde wel haast, waar 't op aangelegd ware.
Verfcheiden' Leden der Vergaderinge ontlekten't,
zowel als hy. En naardemaal weinigen
geneigd waren, het bewind, hun toevertrouwd
, af te Haan, raadpleegde men, terlond,
op de beste middelen, om zig te versekeren,
tegen beroerten in de Steden, waarlit
verandering in de Regeering te dugten
was. Veelen begonden zelfs te gelooven, dat
le Godsdienst flegts tot een' dekmantel gestuikt
werdt, om deeze verandering uit te
verken (\q). Men kreeg vermoeden, "dat zyïe
Doorlugtigheid zelve hieronder roeide, of
lat, tenminflen, eenigen zyner voornaamfte
anhangeren, hunne eigen' bevordering zoe-
:ende door 's Prinfen verheffing, hem gaarne
ot Graave van Hollaad, waartoe wylen Prins
Villem zo goed als aangenomen was, of tot
leere der Vereenigde Gewesten zouden heben
zien verklaaren, dat zy meenden, niet
an na 't veranderen der tegenwoordige Reeeringe,
'twelk, dagtmen, alleen door op-
ê
aer te bewerken was, te zullen konnen ge-
r
fchie-
O) Zie bl. 25.
(ï) GROTIUS Verantw. C*p. XIX. il. 194. Zit «si it Vewss

XXXVIII. BOÈK. H I S T O R I E . 16I
fcheiden. Ook hadt men den Prinfe doen gel.ooven,
dat de Advokaat en de tegenwoordige
Regeering de vermindering van zyn gezag
zogten f>), immers niét ligt bewilligen zouden
in zyne verheffing: en dat de Contraremonftranten,
daarentegen, zeer op het vermeerderen
van 'sPrinfen gezag gefield waren: waarom
men hem, t' eenigen tyde, hadt hooren zeg­
gen ,dat hy ze hieldt voor de oude Gereformeerden
, die zynen Vader op den /loei gezet hadden
(Y). Op zulke vermoedens en redenen, beflooten
dan de tegenwoordige Regenten, dat zy,
voor de rust in de Steden, waarvan de behoudenis
hunner agtbaarheid afhing, op eene byzon-
dere wyze, behoorden te waaken.
Dit kon gefchieden, door middel der ge-
-CO UYTENBOG» Levenen Verantw. Cap. IX. bl. 122,124,13';,'
tap. X. il. 156.
(O UYTENBOG.. Dfïgre*. by BRANDT H, Heel, bl. 55H.
X. DEEI, L
lölfi
XIV.
Üorzaawoonlyke
Lands foldaaten, of door de fchut-,
ieti van 't
teryen, of, door van nieuws geworven* kneglanneetert uit de Ingezetenen, welken men, hier te rce» der
Lande j Waardgelders plag te noemen, veelWaardligt,
om dat zy, zonder daadelyk te dienen, gelders.
zig, om geld, gereed hielden, tot het voeren
der wapenen in tyd van nood, tegen Welken
zy bewaard werden. Doch de gewoonlyke
Lands foldaaten lagen nietin alle Steden, alwaar
men onraad vreesde. In Haarlem, in Leiden,
in Hoorn, was geene bezetting. De Prins, ook ,
die 't voornaamfte gezag oefende over 's Lands'
Krygsvolk, hadt verklaard, dat hy verflondt,
niet te doen jegens die van den Hervormden Godsdienst
, waardoor hy de Contraremonftranten
alleen betekende, van welken de tegenwoordig

1617.
Befluit
der Staaten
van
Holland
van den
vierden
van
Oogst­
maand ,
de fcherpeRefolutiegenaamd.
ifla VADERLANDSCHE XXXVIII. BOEK.
dige Regeering de meeste opfchuddingeiï
vreesde. Ook hadt zyne Doorlugtigheid zwaarigheid
gemaakt, om die van Oudewater, na
den moedwil aldaar gepleegd, op hun verzoek ,
nog een vendel knegten toe te ftaan. En fommige
Hopluiden, bezetting houdende in dei
Steden, hadden verklaard, mondelingen of
fchriftelyken last te hebben van den Prinfe,
om de Wethouders niet te gehoorzamen, in
zaaken, fpruitende uit het ftuk van den Godsdienst.
Alle deeze redenen deeden de meefte
Steden befluiten,dat zyzig,op de gewoonlyke
bezettingen, al werden ze haar al toegedaan,
niet zouden konnen verhaten (f) Opdefchutteryen,
grootendeels, de zyde der Contraremonftranten
toegedaan, was geheel geen ftaat
te maaken. Men kwam, hierom, tot het aanneemèn
van Waardgelders, in zulke Steden ,
die dezelven oordeelden te behoeven. De
meerderheid der Staaten van Holland nam, op
den vierden van Oogstmaand, een befluit,
welk de Contraremonftranten, federt, defcherpe
Refolutie genoemd hebben, 't Liep op deezen
zin: „ De Staaten, gezien hebbende 't ge-
„ ne, dit jaar, in verfcheiden' Steden, als Haar-
„ lem, Amfterdam, Schoonhoven, Briele, Ou-
„ dewater, Woerden, Heusden, en vooral in
den Haage, tegen de orde, vryheden en ge-
„ regtigheden der Landen en Steden, voorge-
„ vallen was; en te vergeefs, de Steden, wel-
„ ke nog zwaarigheid maakten, om zig te
„ voegen met de overige Leden, hebbende
zoeken over te haaien tot eenigheid, zelfs
„j door
(O Gaonus Varantw. C«£>. X. W. 105.

XXXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 163
» door de aanbieding van 't beroepen eener 1617.
» Provinciaale Sinode; hadden, eindelyk, be-
» flooten, de Nationaale Sinode, door fomr>
migen verzogt,als ftrydig met de hoogheid
95 en geregtigheid van Holland, af te flaan.
» Voorts, vonden zy raadzaam, hunne inzign
ten op 't ftuk van den Godsdienst in openn
baaren druk te geeven; de gewesten, die de
» Nationaale Sinode begeerd hadden, te ben
antwoorden;de voorige Refolutien, met al-
» le gemaatigdheid en befcheidenheid, te doen
» agtervolgen, en alle daadelykheden, over
„ Perfoonen, openbaare en andere Plaatfen
„ en Goederen, te doen weeren. Ten welken
„ einde, de Regenten der Steden, by voor-
„ raad, en tot dat anders, ftaatswyze, zou
„ worden beflooten, gelast, en, des noods,
„ gemagtigd werden, tot het aanneemen var
„ meer volk van wapenen, ter hunner verze-
„ keringe en weeringe van daadelykheid : wor-
„ dende, wyders, elk, die zig beklaagen mogt.
„ over 't gene de Regenten der Steden, ui
kragte deezer Refolutie, zouden doen, be
volen, zig by niemant anders te vervoegei 1
dan by de Staaten, alzo, op 't gene, by d<
Geregtshoven, gedaan of voorgenomei 1
„ mogt worden, geen agt zou worden geflaa
gen. Eindelyk, befloot men, eene bezen
„ ding te dóln aan Prinfe Maurits, aan d
Prinfesfe Weduwe en aan Prinfe Henrik, or i
„ dezelven te verzoeken, dat zy de hand let
„ nen wilden, tot het uitvoeren deezer Refc
D e e z e
« lutie f»." bezending gefchiedde
^ te
00 Zie BAODART. Memor. IX. Boek, 11, 37.
L 2,
n

i
XV.
Verklaa- (
ring van
de inzlg- (
ten der 1
Staaten '
van Hol- c
land, op ,
't ftuk r
164 VADERLANDSCHE XXXVIILBOE*
ten zelfden dage. Men verzekerde den Prins
van het goede oogmerk der Edelen en meeste
Steden, om de vryheden en geregtigheden van
t Land en den waaren Christelyken Hervormden
Godsdienst te handhaaven. Zyne Doorlugtigheid
verfcheen, hierop, des anderendaags,
m de Vergadering van Holland, om
der Staaten meening nader teverftaan,diehem,
zeide hy,in groote hevigheid, aangediend was;
en om tevens te verklaaren, dat hy niet goedfondt,dat
de Staaten, tegenwoordig, fcheiden
zouden, gelyk hy verftaan hadt,° het vooraeemen
te zyn. Sommigen antwoordden den
Prinfe; doch verwardelyk, en zonder dat 'er
omvraag gedaan, of befluit genomen werdt (y).
De verklaaring van de inzigten der Staaten
>p t ftuk van den Godsdienst, van welke in
le Refolutie gewaagd werdt, was . den vyfden
'an Oogstmaand, getekend, en kwam, verbolgens
, in 't licht. Zy betuigden, by dezelve,
len Hervormden Godsdienst te willen blyven
landhaaven. Zy weezen aan, om welke rede-
van den I len, hun het regt toekwame, om kerkelyke
Gods- \
dienst. g zetten te maaken, en wat hen bewoogen hadt,
Dt het beveeJen der verdraagzaamheid, in de
erfchillende punten. Ook gaven zy te ver­
f ban , in de Nationaale Sinode niet te konnen
h ewilligen, om dat men toeleg maakte, om
a daar punten te beflisfen, die in de Christe-
b dce Kerke onbeflistgelaaten waren (w). Doch
ir 1 deeze verklaaring, en in de voorgemelde
B efolutie, hadden Amfterdam, Enkhuizen,
E
dam en Purmerende niet bewilligd. Op den
naam
. v 5 Refol. Holl. 4, 5 Aug. 1617. H. 176, 177,
» U/iwMivT. memor. IX. Jkek, 6U 3*,

XXXVIILBOEK. H I S T O R I E . 165
naam deezer vier Steden, kwam, in 't begin
van Herfstmaand,een ernftig Protest ia 't licht
tegen de Refolutie der Staaten, waarby zy zig
rondlyk verklaarden voor 't houden eener
Nationaale Sinode, tot beflisfmg der gereezen'
gefchillen. Dordrecht voegde zig, eerlang, by
de vier Steden, nevens dezelven, op eene Na
tionaale Sinode dringende (V). De overige Leden
deeden nieuwe poogingen, om de Stad
Amfterdam, daar de befluiten, welken Burgemeesters
en Vroedfchappen geduuriglyk namen,
flegts door eene of twee ftemmen, overgehaald
werden (y),van meening te doen veranderen.
Men bediende zig, hiertoe, van de* 1
arbeid van den Penfionaris de Groot, die voor
floeg „dat men de gefchillen, i» eene Pro vin
„ ciaale Sinode,moest tragten by te leggen •>
„ of, gelukte dit niet,eene algemeene Sinod
beroepen, om-ze af te doen(z)." Doch mei l
begreep ligtelyk, dat hiermede de zaak op d t
lange baan gel'chooven weidt; ai-zo alle uit
heemfche Mogendheden zig niet even fpoedi y
zouden laaten beweegen, om in zulk eene S:
node te bewilligen. Ook hadden de Contrart
monftranien zo veel rede», om op eene N.
fcionaale Sinode te dringen-, naardien zy zig
•9..
daarin, van de meerderheid verzekerd hie I-
den, als de anderen om de algemeene Sinod
beter te keuren,alwaar de Nederlandfche Ke
ken ,maar céne ftemmoetende hebben,het bi e
Qu
it
t>\) Refiil.WoH-. ag stug. 12 Sepi. 1617. li, 185, iyt. BA
liART* Memor. IX. Boek, bl. CtZ.
Cv) Zh C. P. HOOFTS Redev. bv BRANDT H» Deel, bl. 51
(z) GROTIUS Veramw. C'ap.Vl.bl. 63-C3. BRANDT. 11. D>.<
3/.

I
i I
166 VADERLANDS CHE XXXVIII. BOIK,
xvr.
Bezending
naar
Zeeland,
over't
ftuk der
Sinode,
naar Dordrecht.
4
i
Verfcheiden'
i
Steden 1
fluit der Sinode, niet zo ligt, ten nadeel? der
Remonftranten, zoude konnen doen uitvallen
(a). Deeze en diergelyke voorflagen waren ,
derhalve, vergeefs. Amfterdam bleef by zyn
gevoelen.
Het antwoord aan' de Staaten van Zeeland,
ftrekkende om de Nationaale Sinode af te flaan
(&), werdt hun overgebragt, door Jan van Duivenvoorde
, Heer van Duivenvoorde, en Hugo
de Groot, welke laatfte, by deeze gelegenheid
, eene aanfpraak deedt, tot verdediging van
de jongfte Refolutie der Staaten van Holland
gerigt. Ook floeg hy den Zeeuwen, daarna, het
houdè'n eener algemeene Sinode voor (V). Doch
men bleef, in Zeeland,fchoon met eenig verfchil
van gevoelen, nog voor 't houden eener
Nationaale Sinode (d). Duivenvoorde en de
Grroot toogen ook naar Dordrecht, om deeze
Stad, wederom, tot de zyde der Edelen en
neeste Steden over te haaien. Dochzydeeden
/ergeeffchen arbeid. Op deeze reize, werden
ty, van 't graauw, te Veere in Zeeland, en te
Dordrecht, fmaadelyk bejegend, en voor Arniniaanen
gefcholden (e).
Ondertusfchen,begon men, in verfcheiden'
Jteden, hier vroeger, elders laater, een zeker
;etal van Waardgelders aan te neemen, die eger
over 't geheel, in gantsch Holland, nog geen
igttienhonderd beliepen (ƒ). 't Gefchiedde te
Haar-
ügten i fiO RRANDT II. Deel, bl. 571.
Waard- t C
gelders. ;
1
') Zie hctby BAUDART. Memor. IX. Boek. tl.45en by BRANDT
[. Deel, bl 572.
(_c) Zie Notul. Zeal. 14. 17 A/tg.' 1617. II. 143, 143. 151.
RANOT II. Deel, bi. 583.
Cd) Notul. Zeel. u) 4ugi 1617. U. 150.«BRANDT ll.Deel,
\. 501.(120.
f e ) nRANDT II. Deel, IL 621, 622.
Cf) GROTIUS Verantw. Csp. XIX. bl. 23!;

XXXVIII.BOEK. H I S T .0 R I E. 167
Haarlem,te Leiden,te Gouda,te Rotterdam, 1617;
te Schoonhoven, te Hoorn, en misfchien nog
op eene of twee andere Plaatfen. Te Leiden, Te Lelden,wor
boodt de Schuttery aan,dubbele wagt waar te deneeni­ neemen,zo men de Waardgelderswilde afdangeBurken. Doch de Wethouders waren hier zo weigersontnig gerust op de Schuttery, dat zy, eerlang, fclmtterd.
't Stadhuis, met een fterk houten Staketfel,
deeden befchanfen, den burgeren vernieuwing
van eed afvorderden, en eenige honderden
fchuttars, dien eed weigerende , ontfchutterden
Q). Veelen van deezen ontwierpen Verbindfchriften,
welken, niet van boven naar beneden,
maar rondsom eenen kring, op lynen,
van 't middelpunt afloopende, ondertekend
waren, op dat men niet zou konnen zien, wie
eerst getekend hadt. De Gemagtigden deezer
luiden, welken men O- of Cirkeltekenaars
noemde, vervoegden zig, daarna, aan den Hooien
Raad, waarop, eerlang, het bannen en vangen
van eenigen volgde. De ontfchutterden begaven
zig,eindelyk,naar de Staaten van Holland,
die hen vermaanden, tot gehoorzaamheid
aan de Wethouderfchap, te gelyk verklaarende,
dat hun niets onbehoorlyks gevergc i
was. Doch dit gefchiedde eerst,in den Zomei
des volgenden jaars O) Te Delft, kon men zij r
>
luttel verlaaten, op de twee vendels gewoon
lyke foldaaten, aldaar in bezetting leggende
>
alzo zy,ter gelegenheid van den oploop over dei 1
Kooren-Excyns (O, de Magiftraat niet had
dei 1
(s) VAN msn SANOE VI. Hoek , bl. 79.
(h% UVTFNBOO. bl. S&7, 889. 905. enz. TMCI.AN» bl. tw. Cap. XIX. bl. 216. BRAMJT II. Deel, bl ja
(O Zie bier veor, bl. 9*.
L 4

ÏÖ*8 VADËRLANDSCHEXXXVIIÏ.BOB^
Ï6V.
<
1
t
Olde'ibsrne-
r
veld reist
naar
Utrecht, Ë
zo men ij
meende, c
om ook
aldaar
n
den bygeftaan. Ook hadt een vreemd perfoon
voorgeeyende last te hebben van zyne Door-
Iugtigheid, aldaar, vergadering van Schutters
belegd, zonder kennis der Wethouderfchap.
Sommigen hadden, hierom, geoordeeld, dat
men,ook hier, Waardgelders behoorde aan te
neemeni (k). Nogtans meen ik niet, dat het
gefchied is. Van twee vendels, leggende in
Schoonhoven, alwaar, reeds in \ jaar I6I«
merkelyke onlnst geweest was Ql), meende men'
neer te vreezen dan te hoopen te hebben, al-
;ozyzig,buiten weeten der Wethouderfchap,
nn kruid en lood voorzien hadden f» In anlere
Steden, hadt men ook byzondere redeien,
om voor opfchudding te vreezen, of de
ezettmg te mistrouwen.
De Advokaat Oldenbarneveld, die dit aaneemen
van Waardgelders bovenal ter herte
am, vertrok, op den veertienden van Oogscïaand,
naar Viane, en, van daar, naar Utrecht,
lwaar hy, overvallen door eene zwakheid,
ie hem eenige weeken bybleef, eenen geruiïen
tyd vertoefde. Men heeft, nadeihand,
Waard- g smeend, dat deeze zwakheid ilegrs voorge-
gelders g evsn werdt, en dat hy naar Utrecht verreisd
te doen ^ as, om dé aanneeming der Waardgelders
Iigten. 0
3k daar, te bevorderen (V). Doch hy heeft
d m Geneesmeester genoemd,die hem bediend
h idt(V). Naardemaalhy egter, tentyde van de
| >tinge der Waardgelders, in Utrecht was, is
'*) Zie GROTIUS Verantw. Cap. XIX. bl. »^0. t J) ÜRANDT II. Deel, ld. 252.
. ( ni) GROTIUS Verantw. Cap. XIX. bl.. 3*0, '
< JIAUDAKT. Memor. IX. tinei; bl HL
' het

XXXVIILBOEK. H I S T O R I E . 169
het ten hoogfte waarfchynlyk, dat men, met
hem, over dit ftuk heeft geraadpleegd; zo,
om dat de Heeren, die thans 't voornaam bewind
hadden in 't Stigt, doorgaans met den
Advokaat plagten te fpreeken over zaaken van
gewigt, als om dat Gillis van Ledenberg, Sekretafls
der Staaten van Utrecht, naderhand,
verklaard heeft, dat het Befluit der Staaten
den Advokaat bekend gemaakt en door hem
goedgevonden was. Dezelfde Ledenberg, door
wiens handen de gewigtigfte zaaken gingen,
hadt, op het ontvangen van eenige berigten
uit den Haage en van elders, wegens voorgevallen'
en gevreesde beroerten, in verfcheir
den' Hollandfche Steden (j>), den voorflag gedaan,
om in Utrecht ook Waardgelders aan
te neemen. En twee dagen hierna , beflooter.
'>er de Staaten toe, op den agtentwintigftenvar
Oogstmaand ouden, dat is, den zevenden var
Herfstmaand nieuwen ftyl. De Raad der Stac
bewilligde, ten zelfden dage, in dit befluit
Men vondt goed, voor eerst, zeshonderd mar
te bezoldigen (#); zónder hierin, gelyk verfcheiden'
Leden der Vergadering, naderhand,
verklaard hebben, eenig ander oogmerk te heb
ben, dan de bewaaring der rust inden Staat ei I
de befcherming der tegenwoordige Regeerin
ge. Ook bragt de eed, dien de Waardgelder; i
doen moesten, mede, datzy beloofden te dienen
tegen den ghenen, die -den Staat van den Lan
de van Utrecht, in kerkelyke ofpolitycke faecken
fou
Cp 3 Vcrclarin(.'e van LcdenU. den 27 Aus,. 1618. Styl. Vel. M. S.
fj) I'.xtr. uit de Refol. der Staat, en dv-s R aads van Utrecht va
zden 2!}//«.". 161",7!/» S. Zie ook Gr.oT. Vérèirtw, C^.XrX.W^
L 5
1617.
't Gefchiedt,
op den
voorflag
van Le- 1
denberg.
i

Ul7.
XVII.
Verfchil-
Ien met
den
Hoogen
Raad en
,'t Hof.
I
Onlust te ]
Haar- ]
km.
nfo VADERLANDSCHE XXXVIÏI.Boj!K.
foudeu willen troubleren, ende tegens alle an
ren des gemeene Lands vyanden (f).
Op deeze wyze, werdt, in en buiten Holland,
gehandeld, in overeenkomst van de Refolutie
der Hollandfche Staaten van den vierden
van Oogstmaand, 't Gene, by dezelve,
verklaard was,--met opzigt op de Geregtshoven,
hadt deeze reden. De Hooge Raad en 't
Hof, 't zy ter oörzaake van den invloed, dien
zyne Doorlugtigheid hadt, op deeze tweeGeregtshoven,
of om andere redenen, hadden,
tot hiertoe, geen genoegen konnen fcheppen,
in de Refolutien, die, tot bevordering van de
vrede der Kerken, door de Staaten, of door de
meerderheid derzei ven, genomen waren. Zover
?ing dit zelfs, dat zy, nu en dan, zulken ge­
lekt hadden, die, in gevolge van deezeRefo-
] utien, door de Wethouders der Steden, van
( ien predikdienst afgezet, of, op eenige andee
wyze, geftraft geworden waren. Men hadt,
liervan, onlangs, een merkwaardig voorbeeld
;ezien, welk Haarlem betrof. De Wethouder-
|
i
chap, de Kerkenordening van den jaare 1591
villende invoeren, en, volgens dezelve, in den
j lare 1615, eenen Predikant hebbende doen
t eroepen, hadt, daarmede, zo veel misnoe-
1 en verwekt, onder veele Contraremonftrant-
I :he Leden der Gemeente, dat het gezag der
taaten naauwlyks magtig was, om het, voor
s :ne korte wyle, te ftillen (V). 't Gemor zig,
e
aarna, wederom verheffende, befloot men,
d
)t het aanneemen van eenige Waardgelders,
t<
en
O") Verclar. van Roetcrt van Lnnscroon Cap. eener Corajs.
w iardtreM. van 27 /luir. irtiï;. ouden flyl. M. S.
(O UïIENlIOG. bl. 701-798. TlUGLAND. bl. 82I-834.

XXXVIILBOEK. H I S T O R I E . 171

i?* VADERLANDSCHE XXXVIII.BOBK,
zien voort met de regtspleeging, ftellende d*
•Wethouders van Haarlem in 't ongelyk, en
den Deurwaarder belastende, de Sentend ter
uitvoering te leggen. De Wethouders, gedekt
door de meerderheid der Staaten, verklaarden,
daarentegen, de Sententien des Hoogen Raads
voor nietig en van onwaarde, en herhaalden
ïwn yonnu van uitzetting, onder zwaare bedreigwge
( u); w a a r b y d è z a a k ^ ^
J
Vier Stellen
ver- ,
dedigen I
de Geregrsho-
'
ven tegen \
de meer- {
derheid
tfer Staa- 1
ten, c
V
I
De Uoo- t
gejlaad z
befluit de i
Refolu-
J
tie van e
Stad. Diergelyke verfchillen, fchoon niet van
zo veel naileeps, hadt men, byna dagelyks,
met de Geregtshoven, 't welk de meerderheid
aer Staaten bewoogen hadt, in hunne Refolutie
van den vierden van Oogstmaand, de
re ^ifrT- S
:
b
ts
P lee
Singen, uit hoofde hunler
Refolutien, gefchied, te betrekken voor
mnne Vergadering.
Doch de vier Steden, Amfterdam, Enkhiü-
*n ? üdam en Purmerende, verklaarden, in 't
>egm van-Herfstmaand, aan beide deGeregtsiovendat
de gemelde Refolutie genomen
ras buiten haare bewilliging, en dat zy vertonden
, dat allen klaageren de gewoonlyke
ireg van regten openftaan moest. De vier Steen
gaven, door deeze verklaaring, eenen ge,
^eidigen krak aan. de Refolutie. De Hooge
.aad, of eigenlyk zes Leden van denzelven,
)en de Vergadering uitmaakende, befloot deslve
met te agtervoigen. 'De Raadsheer Rom-
Dut Hogerbeets en eenige anderen hadden,
?ter, met bewilligd in dit beftuit. Hoger-
?ets hadt 'er, 's daags te vooren, over ge-
>) BK.,N-:>T n, D.-rt, hl. C, r, C-t-COs
fpro?

XXXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 173
foroken met zyne Doorlugtigheid, die in den 1617*
Raad verfcheenen was. Hy verklaarde den
tien vier­
Prinfe „ dat hy niet tegenwoordig Kon zyn, den vatl
l daar men 't gezag der Staaten vaj,1 Holland Oogst­
% welken hy hieldt voor zyne Hooge Overmaandl heid, ftondt in twyfel te trekken. De Prins niet ta
agter-
antwoordde, dat hy de Staaten daar'ook voor volgen.
kende: doch dat men eikanderen wel mogthooren.
Hierop was de Wethouderfchap van Haarlem,
door eenige Raaden, zwaarlyk befchuldiïd.
Ook beweerde men, dat de Staaten magt
noch kennis hadden, om regt te oefenen. Doch
Hocerbeets verklaarde, andermaal, zig aanae
Refolutie, ftaatswyze, en by meerderheid van
Hemmen genomen, en den beiden Raaden toegezonden^
te willen houden, 't Mogt wemi;
baaten. 't Gezag der Staaten, of der meerderheid
onder dezelven was reeds zo verre veryai
len, dat eene meerderheid der Leden des Hoo
gen Raads zig, tegen het zelve, durfde ver
zetten. Ondertusfchen, verwekte dit voorya 1 De
I Raads-
en diergelyken zo groot een misnoegen 11
t heer Hö-
Hogerbeets, dat hy, kort hierna, befloot, he gerbeets
Penfionarisfchap van Leiden, welkhy, tevoo wordt
Ten, bekleed hadt, op de aanbieding van dei l wederom
, Penfio-
Burgemeester Vrank van Torenvliet, weder naris van
om te aanvaarden (v).
Leidon.
Midlerwyl, wies ook het ongenoegen tu: - Groote
fchen de Leden van Holland. Amfterdam , verndceld-
Enkhuizen, Edam en Purmerende verklaarde heid
n
zig tegen 't aanneemen der Waardgelders, te onder de
koste van den Lande, in eenen tyd, dat men j Leden
zeiden ze, 't gewoone volk van oorlogenaauv r« v9u IIol-
-s land.
/.
fv~) Memor. van R. HOCERUEÉTS, £y BRAND r U. t)eeh \ C>.
$62-666. /Je ook Refol. Holl. 3 Nay.tóDee.iOiy.iUi^,^

5
174 VADERLANDS CHE XXXVIILBOEK.
lyks betaalen kon. Dordrecht was 't, hierin, eens,
met de vier Steden. Deezen hielden, veeltyds,
afgezonderde Vergaderingen in den Haage.
Doch dit deeden ook de andere Steden; zo dat
'er fchier eene fcheuring kwam, in de Staatsvergadering
van Holland. Agt Steden, Haarlem
, Leiden, Gouda, Kotterdam, Briele,
Schoonhoven, Alkmaar en Hoorn gaven eene
verdediging in 't licht van de Refolutie van
den vierden van Oogstmaand. Zy was ingefteld
op den naam der Staaten. Men vondt het,
in dezelve, vreemd „ dat de vier Steden, ge-
„ woon, in haare Vroedfchappen, over de
„ zweevende gefchillen, te befluiten, bymeer-
„ derheid van ftemmen, niet konden gedoo-
„ gen, dat zulks ook in de Vergadering der
„ Staaten gedaan werdt. 't Was in te fchikn
ken, dat zy Refolutien, by de meerderheid
„ genomen, tot haarent, niet lieten ter uit-
„ voering brengen; doch dat zy, de minften
„ zynde m getal, de meerderheid noodzaaken
„ wilden, haar oordeel, in derzelver Steden,
,, op te volgen, was t'eenemaal onverdraagx
lyk." Maar Amfterdam en anderen verftonlen
„ dat men zig de vyf punten niet moest
i
, laaten opdringen, gelyk zy meenden, dat
, de meeste Leden zogten te doen; veel min,
, dat men, onder dekfel derzelven, vreemde
, ftellingen liete invoeren, tot onteering der
j oude Hervormde Leere (V)."
XVIII. Onder dit ftribbeien, vondt Prins Maurits
?nas < :eraaden, de party, die hy voorftondt, door
Maurits ( laadelykheid, te fty ven. In den Briele, begon
men,
fw") HAUUART. Memor. IX. Boek, bl, 6;. IJR^NUT H. tieci,
I !. 625 C-iO. f

XXXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 1 7 5
men, omtrent deezen tyd, zo zeer te vreezen
voor opfchudding, dat men m beraadlei,om,
of eenige wagten aan te neemen, of eenige
vendels te verzoeken, die belooven zouden,
de Wethouderfchap en de openbaare Plaatfen
te zullen befchermen. Hangende deeze raadpleegingf»,
of, gelyk anderen verha^alenö),
en gelyk ook waarfchynlyker is, na dat de Gekommitteerde
Raaden Rmkhaver en Meerman
de bezetting reeds hadden doen zweeren
dat zy den Staaten van Holland, en, m
derzelver afzyn, den Gekomroitteerden Raa­
den en den Wethouderen der Stad getrouw
1
z v n, en de Kerken en openbaare Plaatfen teger
allen overlast befchermen zouden (2) ; vertrol
Me Prins, van zynen Broeder Fredrik Hennl
verzeld, fchielyk, by nagt, op den negenen
k
twintigften van Herfstmaand, naar den Bneli
I
Ca). In de Stad zynde, deedt hy daar bmnei
komen twee vendelen voetvolks, een van wel
I-en den Wethouderen zeer onaangenaam was
Men hadt verwyling verzogt van deeze vei
meerdering van bezetting, of, ten minfte, da
t
de twee vendelen ook belooven mogten, d£
t'
zy de Magiftraat zouden befchermen. Doe
1
de Prins vondt geen van beide geraaden. Voc
r
reden van dit bezetten van den Briele gaf hy »
ra
federt dat hy, verftaan hebbende, hoe me
van zins was, Waardgelders aan te neemen »
n
't welk hy onbehoorlyk hieldt, zulks, 0 P
1 5
» d e <
O") GROTIUS Veiantw. Cap. XIX. li. 246.
f v5 Zie UITENBOG. bl. Su. n„« m
\l ) Notul. -Zeel. 14 Jig.1617. «9. 14°. 23»- BttANl
11. Deel. bl. 506.
O) Refol. Holl. 29 Sept. 1617. W. s«o, .
1617.
brengt
meerder
bezetting
in den
Briele.

i?6 VADERLANDSCHE XXXVIILBbÊfc
».6*t7. „ deeze wyze, hadt willen voorkomen." Onder
't volk werdt verfpreid , dat Oldenbar­
Gerugten neveld de Stad aan den Spanjaard verraaden
ten na- hadt, en dat zy reeds zou zyn geleverd gedeele
des
weest, zo de Prins zulks, door zyne wakker­
Advo-
Itaats en heid , niet hadt voorkomen Cb). Ten zelfden ty­
des Prinde, liep 'er een gerugt, dat Vlisïingen, door
fen. beitel van den Advokaat, aan zekeren kant,,
jpen lag, op dat het te ligter zou konnen ingenomen
worden, door den Spanjaard Cc), 't
i
gemeen werdt geaasd met deeze gerugten j
.1
< lie, by de verftandigften, geenen ingang von-
< len. Ondertusfchen, hadt de maar van 'sPrin-
J en voorneemen om den Briel te bezetten, ee-
i lige weeken te vooren, reeds gelegenheid geeven,
dat mén hém, by den Graave van Lei­
< ester, vergeleeken, en gezeid hadt, dat hy
2 lg meester zogt te maaken van het Land; 't
\ /elk by, egter, verklaarde, niet gedagt, maar
a He zyne^daaden, integendeel, gerigt te heb-
* Cnrnmis- \ >en, om 't Land, naar den inhoud zyner * Last­
fielt. rieven, te dienen (d). In den Briele, bleef
h et, federt, zo onrustig, dat de meerderheid
d 2r Staaten, in> Louwmaand des volgenden
ars, befloot, den Hoofden der bezettinge aan
t< i fchryven, dat zy 't gezag der Wethouderen
XIX.
Üandé- „
liirgcu
h idden te handhaaven, en 'tinneemen vanKer-
k ïn of andere openbaare Plaatfen te beletten Ce);
De algemeene Staaten handelden, midleryl,
m hunne Vergadering, over 'thouden der
Na-
C
GROTIUS V e r a n t w
U 63o ' Ca 2 l x
P- - w
- 246. BRANBT U.Dedj
Ik) UïTJSNBOt. Memor. hy URANDT II. Deel, bl. 6%i.
L bhm-
1 4 A
" S
' m?
' M
' l
'
ie) BRANDT II. Deel, bl, O&j
r4 hy ERANUT n :
°*

k XXVIII. BoËk. H I S T O R I E . ïff
Nationaale Sinode, terwyl men, ter Staatsvergaderinge
van Holland,bezig was, óm de zaaken
tot eene Provinciaale Sinode te bereiden. over 't
VierGewesten,Gelderland,Zeeland (ƒ), Fries­ houden
eenerNaland
en Groningen en de Ommelanden zogtionaaleten de Nationaale Sinode, door de algemeene of Pro­
Staaten, te doert vastftellen, by meerderheid vinciaal^
Sinode.
van ftemmen: waartegen, de meeste Leder»
van Holland begreepen, dat hun geene Sinode
kon overdrongen worden, tégen hühnefl
dank; alzo elk Gewest, by het dertiende Artikel
van de Utrechtfche Vereeniging van den
jaare 1579 , de befchikking der zaaken van
den Godsdienst aan zig zelf behouden hadt.
Utrecht en de meerderheid van Overysfel
waren 't eens met Holland. Maar alle de
Leden van Gelderland waren niet volkomen
in een gevoelen met de drie overige Gewesten.
Men. hadt, in dit Gewest, alleen by meerderheid
van ftemmen, tot de Nationaale Sinode beflooten.
Doch alzo de meeste Gewesten voor de
Sinode ftemden, voer men, ter algemeene
Staatsvergaderinge, voort, niet het maaken
van voorbereidfels, tot het houden der zelve.
Ernftig, nogtans, werdt hiertegen geprotesteerd,
van wege de Staaten van Holland, Utrecht
en Overysfel. Maar tegen dit Protest,
deeden Dordrecht, Amfterdam, Enkhuizen»'
Edara en Purmerende een ander aantekenen 4
ter algemeene Staatsvergaderinge. Van den
anderen kant, verklaarden aldaar Christofre]
Biesman, Burgemeester van Nieuwmegen, en
Henrik van Rrienen, wegens 't Kwartier der Ve-
rawe,
CD Inltr. voor en Rapp, van de Gedep, ter Gener. In

Dordrecht
wordt
benoemt
tot de
Plaats
van
het hou.
den eenerNationaale
Sinode.
r/S VADERLANDSCHE XXXVIIÏ.BOE!G
luwe, afgezonden ter algemeene Staatsvergaderinge
, dat zy geenen last hadden, om de Sinode,
in weerwil van Holland, door te dryven.
Welke wederzydfche verklaaringen van
byzondere Leden van een Gewest, inde Vergadering
der algemeene Staaten, aanliepen tegen
den gewoonen vorm der Regeeringe, volgens
welken, elk Gewest hier maar ééne ftem
heeft. Doch alles werdt. thans verwardelyk
behandeld. Op den elfden van Slagtmaand^
werdt het ontwerp op het houden eener Nationaale
Sinode, by de meerderheid, ter
algemeene Staatsvergaderinge, vastgefteld.
Daarna werdt Dordrecht benoemd tot de
Plaats, alwaar men de Sinode houden zou. Vervolgens,
werden de brieven ontworpen, by
welken, men eenige uitheemfche Mogendhe-:
den nodigde, om de Sinode, door Gemagtigden
van haare Kerken, te laaten bywoonen:
ook de brieven van uitfchryving aan de byzondere
Gewesten. Doch onder 't naleezen
deezer brieven, vertrokken de Afgevaardigden
van Holland, op één na (2); die van Utrecht en
Overysfel, en de twee Afgevaardigden van Gelderland
, uit de Vergadering. Van wege Holland
en de twee andere Gewesten, werdt, des
anderendaags, aangetekend dat men 't gej>
handelde van 'sdaags te vooren, over ker-
5, kelyke zaaken, voor nietig en van onwaarde
n hieldt." De twee Gelderfche Afgevaardigden
betuigden ook, te bly ven by hunne voorige
meening (g). Maar uit Overysfel waren, al
(#) BAUDART. Memor. IX. Hoek, bl. 40 enz UYTF.NBOCAERT,
bl. 865 enz. BRANDT II Deel, hl 632-638.
(2) Cerrit Jakob IVitfen, die, wegens Amlterdamn
I11 de Gekommitteerde Raaden zat.
in

XXXVIILBOEK. H I S T O R I E . 179
ïn. Wynmaand, Gemagtigden van Deventer en
van de kleine Steedjes Hasfelt en Vollenhove,
die geene ftera hebben op den Landdag, verfcheenen
in de algemeene Staatsvergadering,
zig verklaarende voor het houden eener Nationaale
Sinode, tegen 't gevoelen der meeste
Leden van hun Landfchap (h~). Al het welke
zulk eene verwarde gedaante gaf aan den tegenwoordigen
toeftand der Regeeringe, dat
men 'er niet dan fcheuring onder de Gewesten
en onder de byzondere Leden van elk Gewest
uit fcheen te konnen verwagten. De fchranderfte
Remonftranten voorfpelden ook, federt
eenigen tyd, dat men de Sinode zou willen
houden, al was 't met verandering der gantfche
tegenwoordige Regeeringe,waaruit zyde
verdrukking hunner partye te gemoet zagen,
Uitenbogaard in 't byzonder hadt,hierom, de
zynen gezogt te beweegen, om de Sinode in
te willigen, zo als zy van de Contraremonftranten
begeerd werdt. Zelfs hadt hy gepoogd dit
den Advokaat te beduiden, met aanwyzing,
dat men, de Sinode eenvoudiglyk inwilligen­
de , geene verandering van Regeering te wagten
hadt, en meer hoop hieldt, om de zaak der
Remonftranten eens herfteld te zien, al was zy
fchoon in de Sinode veroordeeld. Doch de
meeste Remonftranten begreepen, dat zy niets
moeften helpen bevorderen, welk, huns oordeels,
tot verdrukking der waarheid zou ftrekken.
En Oldenbarneveld hadt den Leeraar te
gemoet gevoerd, Wilt gy 's Lands geregtigheid
•weg geeven; ik niet (f), De Sinode fcheen dan,
O) BRANDT II. Deel, bl. r,~Z.
Qij UYTENBOG. Leven. Cap. XIII. tl. aöl. Dagrcg. op o,
pril 1617. by BRANDT 11. Deel, bl. 640.
M 2
in
1617.
Verwagting
der
Remonftranten
van de
Sinode.
Aanmerkelyke
redenen
tusfchen
den Ad­
vokaat en
Uitenbogaard.

i&7.
xx.
t>e Engelfche
Gezant
Dudlei
Karleton
doet eene
Rede tot
aanraa­
ding der
Sinode*
•ito VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK;
in weerwil der verfchillende Leden, te moe-
• ten doorgedreeven worden, of men moest de
eenparigheid zoeken, door het veranderen
der Regeeringe. Het eerfte was gevaarlyk, en
zou zeer veel hebben toegebragt, om de befluiten
der Sinode te doen klein agten: waarom
men tot het Iaatfte beflooten heeft.
Doch eer 't hiertoe kwame, werden, van
wederzyde, verfcheiden' andere middelen gebruikt
, om de Leden der algemeene Staaten
en die van Holland ih 't byzonder,te brengen
tot eenpaarigheid. Van den kant der vier Ge>
westen, zogt men de Nationaale Sinode te vorderen
, door tusfchenkomst van den raad des Konings
van Groot-Britanje, wiens Gezant,Dudïei
Karleton, op den zesden van Wynmaand,
ter algemeene Staatsvergaderinge, eene Rede
gevoerd hadt, waarin hy „ den oorfprong der
p Remonftrantfche gevoelens niet hooger
ft bragt, dan tot den tyd van Arminius, de Conn
traremonftranten verklaarende voor aan-*
ft hangers der zuivere oude Leere, die, door
„ Refolutien, by meerderheid van ftemmen
„ genomen, gekweld, verdrukt en tot afzon-
,j dering, welke men met den haatelyken naam
0 van fcheuring en oproer benoemde, gedron-
4 gen werden." Voorts merkte hy „ de U-
[j trechtfche Vereeniging aan, als gegrond op
den Godsdienst: het punt, waarby elk gewest
het regt gelaaten werdt, om over den
f Godsdienst te befchikken, zag,meende hy,.
5 alleen op de handhaaving der zuivere Lee-
, re, niet op het invoeren van nieuwigheden."
En naardemaal de gefchillen in verfcheiden
Sewesten waren doorgedrongen, befloot hy,
» dat

XXXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 181
„ datzy, niet door eene Provinciasle; maar
M door eene Nationaale Sinode, moeften wegw
genomen worden. Hethouden van welk eene
„ Sinode hy den Staaten, uit den naam zyns
„ Meesters," want zelf was hy, meent men,
nader in 't gevoelen der Remonftranten, dan
in dat van hunne partyen (k) „ ernftelyk, aan-
„ prees (T)." De Staaten van Holland, of de
meeste Leden derzelven, zig voelende geraakt
door deeze Rede, verdedigden hunne Refolutien,
vrymoediglyk, den Gezant voorhouden­
de „ dat de oorlog tegen Spanje, de oorzaak
der Utrechtfche Vereeniging, niet om den ve.
„ Godsdienst begonnen was, maar om't fchen-
„ den der vryheden, handvesten en voorreg-
„ ten, van welken geen der minften was het
„ regt van elk Gewest, om orde te ftellen op
„ de Kerkelyke zaaken; onder welk regt zy
„ begreepen de magt om onwettige kerkely-
„ ke beftraffingen te beletten; om Kerkendiew
naars te ftellen en af te zetten; om zig te-
„ gen in- en uitheemsch geweld te verzeke*
„ ren, en om te verhinderen, dat de Geregtsw
hoven provifisn verleenden tegen de Refow
lutien der Staaten i het naarkomen van wel-
„ ke Refolutien zy, overeenkomftig met den
,j raad, hun, door zyne Majefteit van Groot-
,, Britanje, voorheen gegeven, nog hielden
„ voor het beste middel, om de Kerkelyke
eendragt te verkrygen. De Nationaale S£
„ node was, hiertoe, huns oordeels, geheel
„ ondienftig, zo wel als de beflisfing der ge-
» fchil-
f *) T. RIRCH Negouai. front 1^92 tn tCn. p, 20=;.
f O Zie IUUOART Memor. lX./joek, W.60. UffrcfiBOttAtsvr.
M 3
Antwoord
.
der StaaJ
ten van
Holland
op dezek

1617.
Weegfchaal
van KarletonsRede­
voering
komt in
Uchc.
XXI.
Redevoerin
182 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK:
„ fchillen. Ook begreepen zy nog, dat deeze
„ Sinode hun, door de andere Gewesten, niet
n mogt overdrongen worden (m)."
Doch , behalven in dit antwoord, werdt
Karletons Redevoering wederlegd , in een
Boekje, zonder naam des Schryvers, in Slagtmaand,
in 't licht gegeven, onder den titel
van Weegfchaal. De Gezant hieldt 'er zig
tzeer over gebelgd. De Koning zelf fchreef
'er over, aan de algemeene Staaten; die,
eindelyk, fchoon zonder bewilliging van Holland,
Utrecht en Overysfel, de Weegfchaal
verbooden , duizend guldens beloovende aan
hem, die den Schryver, en zeshonderd guldens
aan hem, die den Drukker wist aan te
wyzen. Doch 't Plakaat, waarby dit verbod
gefchiedde, werdt, in verfcheiden' Steden,
niet afgekondigd. Eenigen deeden, federt,
fcherp onderzoek naar den Schryver,
zonder hem te ontdekken (ti). De Sekretarjs
der Staaten van Utrecht, Gillis van Ledenberg,
werdt verdagt gehouden , dat hy de
hand gehad hadt, in dit werkje (o). Doch,
naderhand, is gebleeken, dat Jakobus Taurinus,
Remonftrantsch Predikant te Utrecht,
de Weegfchaal gefchreeven hadt (p).
De Heer van Maurier, Gezant van Frankryk,
deedt, op den derden van Slagtmaand,
eene Rede, in de Vergadering der algemeene
gen vat
|j. Staaten, die, zonder dat 'er in gerept werdc
den Fra
fchen van eene Sinode, onder anderen ftrekte,om
Gezant
de
(m) Zie dit Antwoord by UVTENBOC. bl. 832-859.
( »5 UYTENBOG. bl. 850 enz.
f 0 ) Interrog, van Suyiefteyn. Art. LXXXUI. Interrog, van
Ledenb. ran 10 Sept. Kit'»; Art. I. II. MSS.
C;0 UÏTKNBOÜ. teven Cap. XIII. bl. 163.Cap.XJV.W.268,

XXXVIILBOEK, H I S T O R I E . 183
de Leden te vermaanen tot eendragt, en dus 1617.
beiden den partyen even zeer betrof, hoewel
zy egter meest ten voordeele der Remon- Ma ariër
ftrantschgezinden geduid werdt Qq). Wat laa­ tot eendragtter,
deedt hy diergelyke Redevoering, in de ftrekkea-
Vergadering der Staaten van Holland, dienende.de om de Leden van dit Gewest te vermaanen
tot het verfchuiven van de beflisfing derzweevende
gefchillen, tot dat men 'er, met meer
bedaardheid, over zou konnen oordeelen: 't
-welk alles was, wat, van den kant der meeste
Leden, begeerd werdt (r). Doch Frankryks
raad vond thans, by de meeste Gewesten, by
©enige Steden van Holland, en by Prinfe Maurits
, veel minder ingang, dan ten tyde van
Henrik den IV. De Koning was jong, en zyne
Staatsdienaars zogten hunne eigen' grootheid
meer, dan de eer des Koningkryks (V). Ook
hadt men, hier, de vriendfchap van Frankryk
thans zo noodig niet, als geduurende den oorlog.
Des nagts na den zesentwintigften van
De Prins
Slagtmaand, vertrok Prins Maurits, in halte, bezoekt
uit den Haage, om eenige Hollandfche Ste­ eenige
den , in perfoon, te beweegen, tot bewilliging Steden in
in de Nationaale Sinode. Van 't aanftaande perfoon.
vertrek zyner Doorlugtigheid hadt men berigt
gekreegen, te Leiden: doch niet van 't oogmerk
zyner reize. Men was, hierom, bekomBekommerd,
dat hy de Waardgelders mogt komen mering te
afdanken, en, gelyk onlangs in den Briele ge- Leiden.
fchied was, ander Krygsvolk in de Stad brengen;
(a) Zie DR/VNIIT, U. Deel, bl. 643.
CO Zie Refol, Holl. 15 Dcc. 161?. bl, 249. BRAfwr 11. Deel,
ih 073.
Cf } AUIERY Memor. p. 319, 370, 372.
M 4

's Prinfen
Brief
aan de
Steden,
184 VADERLANDSGHE XXXVIII.BOEK,
gen ; waaruit verandering in de Regeering
geipeld werdt. Men vondt, hierom, in 't byzyn
van Hogerbeets, die egter toen nog geen'
eed aan de Stad gedaan hadt, geraaden, de
Schuttery, zonder tromfiag, in de wapenen te
brengen, de klok, tegen den morgenftond, op
te houden, en de poorten niet vroeg te openen:
ook, zo haast 'er nadere tyding komen
zou van de aankomst zyner Doorlugtigheid,
hem, door gemagtigden, te verzoeken, dathy
Leiden, voor deeze reize, niet geliefde te vereeren
met zyne komst. Eindelyk, beflootmen,
de nabuurige Steden, Haarlem, Gouda en
Woerden, kennis te geeven van s Prinfen reize,
op dat zy,insgelyks, op haare hoede mogten
zyn. Doch deeze voorzorg was vrugteloos.
De Prins vertrok op Delft, en voorts op Schiedam,
Rotterdam, Dordrecht en Gorinchem.
In alle deeze Steden, vermaande hy de Vroedfchappen
, tot bewilliging in de Nationaale
Sinode. Ook verdedigde hy 't gedrag der Geregtshoven,
in 't verleenen van provifien, te­
gen de Refolutien der S p
aaten. Voorts, drong
hy op 't afdanken der Waardgelders, die, in
eenige Steden, waren aangenomen (t). Zaaken
allen, die zyne Doorlugtigheid hadt doen aanroeren
, in eenen Brief, op den zelfden zesentwintigften
vanSlagtmaand, aan de Steden van
Holland afgezonden: in weiken brief, hy ook
klaagde „ dat men, hier en daar, tot verklei-
M ning van 't gezag, welk hy, altoos, over. ft
5, Krygsvolk gehad hadt, en hebben moest, den
» b e
"
CO RAimAiiT. Memör. IX. Uoek, 11.'//. ÜRAHUT II. De^
V, 666, 66>. ' '« ' ' • • . s \

XXXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 185
n bezettingen nieuwe beloften afgevergd hadt;
't welk hy meende niet verdiend te hebben,
fchoon hy, desonaangezien, befloo-
.1 ten hadt, in zyne trouwe jegens de Lan­
den, te volharden (V),"
De Prins hadt deeze reis en 't afvaardigen
des gemelden briefs noodig geoordeeld, tegen
den tyd der gewoonlyke Dagvaart van Holland,
die nu aanftaande was, en, op welke,
?t punt van de Sinode en anderen meer (tonden
gebragt te worden, Midlerwyl, hadden de
Afgevaardigden van Amfterdam, Enkhuizen,
Edam en Purmerende den Gekommitteerdep
Raaden, bezig met het ontwerpen der punten
van befchryvinge , verzogt, in dezelven te
doen ftellen eenige punten, 'tverfchütusfchen
fommige Steden en de Geregtshoven, 't ftuk
der Waardgelders, en 't ftellen van eenige orde,
by voorraad, op de oefening van den Hervormden
Godsdienst, op verfcheiden' Plaatfen,
betreffende Doch de Afgevaardigden der Ste :
den Haarlem, Leiden, Gouda, Rotterdam.
Schoonhoven, Briele, Alkmaar en Hoorn,
kennis van dit verzoek bekomen hebbende,
begeerden, dat men deeze punten, als, haar?
oordeels, ftrydig met 's Lands vryheden er
met het gezag der Staaten, uit de befchryving
laaten zou. Dordrechtverftondt, daarentegen,
dar men den vier Steden te wille moest zyn. D.t
Gekommitteerde Raaden, federt, vernomer
hebbende, dat de Prins de punten, doordeviei
Steden vporgefjaagen , ook goedgekeurd er
verfcheiden' Steden aangepreezen hadt; zond'
z<
f'0 Zie den Brief !>y ÜPANDT II. Deel, bh 668.
M 5
\6\7.
Verfchiï"
onder de
Steden
over de.
punten
van befchryvinge-
' '"'

185 VADERLANDS CHE XXXVIII.BOEK,
ze den Leden der Vergaderinge toe, nevens de
aanmerkingen, welken 'er, door de agt Steden ,
tegen gemaakt waren (V). De Staaten vergaderden,
hierop, den agtften van Wintermaand.
Be Ad- De Advokaat Oldenbarneveld, federt eenige
vokaat weeken, in den Haage te rug gekeerd, verzogt,
zoekt, te
vergeefs, op deeze Dagvaart, gelyk hy, te vooren, meer-
van zyne maalen gedaan hadt, ontflaagen te worden van
ampten zyne ampten, zig beroepende op zyne hooge
ontflaa­ jaaren en zwakheid; doch men oordeelde, in
gen te
't gemeen, zynen dienst niet te konnen mis-
worden.
fen (w). Hy liet zig dan beweegen, om in
denzelven te volharden.
XXII. De vyf Steden, Dordrecht, Amfterdam, Enk-
Voorflag
ruizen, Edam en Purmerende, ziende de ove­
der vyf
Steden rige Leden gezind tot het byeenroepen eener
op 't (luk Provinciaale Sinode , floegen voor w dat de
''er Sino- i , Staaten dezelve zouden konnen befchryven,
de. ;
mids zy, te gelyk, bewilligden, in het hou-
, den der Nationaale Sinode, na dat de Pro-
, vinciaale zou geëindigd zyn; van welke Na-
, tionaale Sinode het ontwerp eerst zou her-
) , zien worden, in de Vergadering van Hol-
, land; en, daarna, in de Vergadering der
, algemeene Staaten, worden vastgefteld." Dus
neenden ze den meesten Leden wat nader ge-
] urnen te zyn; doch deezen deeden, federt,
enen anderen voorflag. Zy begeerden „ dat
Andere *
voorflag. , , men eene Provinciaale Sinode byeenriep,
, niet om de gefchillen aldaar te beflislén;
>
r , maar om eenen voet te beraamen, op wel-'
x , ken men eikanderen zou konnen verdraa-
Y> S
i)
en
»
fv >
Refol. Holl. 31 N»y. 1617. tl. 253. TRISIAND. bl. o8u
RANDT II. Ütfli bl. 671.
iwj Refol.Holl. 13Dcc. lór/.hl.245. BHANBT II.Dicl,U.6j&

XXXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 187
„ gen, overeenkomftig met de genomen'be- 1617.
fluiten " Maar men kon eikanderen niet overhaalen.
De Steden, die voor de Nationaale
Sinode yverden, werden, eerlang, geftyrd
door de ftem van Schiedam, welk haare zyde
koos f». Verfcheiden' andere Steden wankelden
van gelyken. Doch die van Haarlem leMeikwaardigeverden, in Louwmaand des jaars 1618, eene Verklna-
Verklaaring in, behelzende „ dat zy, m den ring van
w aanvang en in 't heetst van den oorlog te- Haarlem.
„ gen Spanje, de eerften geweest zynde, die t
,, Spaansch geweld, lang en kloekmoedig,
hadden wederftaan, om, ware t mogelyk,
1 'sLands vryheden te befchermen; nu, met
„ droefheid, befpeurden, dat de ftaatswyze
Refolutien, eenigen tyd herwaards, wemg-
' lyk, genomen, ten onregte, doorgeftieeken
en vrugteloos gemaakt waren, tot ver-
„ kleining van 't gezag der Staaten, en van dc
voorregten en vryheden des Lands. Dat mei:
„ dit zelfde gezag, in openbaaren druk, te
keer ging. Dat de Geregtshoven provifiei
!' verleenden, tegen de Refolutien der Staa
%, ten, en tegen de Privilegiën, geregtigheder
„ en gebruiken der Steden. Dat men de Wet
houders, op verfcheiden' Plaatfen, gedreigd,
„ op fommigen, openlyk, aangetast hadt. Da
de verkiezing der zeiven, opfommige.Plaat
' fen, niet vry geweest; maar, door oproer
„ afgedrongen geworden was. Dat de Kerken
4 dienaars en goede Gemeente, zig houden
Z de aan den Hervormden Godsdienst, doel 1
„ alleen in 't ftuk der Predestinatie verfchil
» „len
00TRIGLAND.bl. 963,1042enz. UÏTENBOG. bl.Ö80,331,85a,

188 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK.
„ lende, door anderen, uit de Kerken gejaagd
„ openlyk gehoond, mishandeld en beroofd*
„ werden. Dat eenige Kerkendienaars zig zelfs
„ afzonderden van hunne medebroeders, die
„ 't, in dit ftuk, met hen eens; doch naar de
„ Kerkenordening van den jaare 1591 beroe-
„ pen waren, ofte werk gingen. Dat men, in
„ gedrukte fchriften, andere verfchillendege-
„ zindheden gedreigd hadt, met verjaaginge
„ uit den Lande. Dat 'er, tegen dit alles, tot
„ hiertoe, geene behoorlyke orde gefteld, of
» ^gevoerd was ; maar dat, in tegendeel,
„ fommige ongeruste Perfoonen, door de Wet-
„ houders der Steden, zynde uitgezet, hy an-
» deren, gehandhaafd werden. Dat eenige Ste-
„ den, verre van den vyand gelegen, bezwaard
„ bleeven met bezettingen , zonder dat men
„ wist, of, by dezelven, niet ietzouonderno-
„ men worden, tegen de Wethouders, of tq-
„ gen de rust der Steden, onder dekfel van
„ Godsdienst, in plaats van dat zy de Wet-.
„ houders zouden behooren te befchermen:
„ al het welke die van Haarlem bewoogeri
„ hadt, om, voor het bewilligen in de ge-
„ woone oorlogslasten , waartoe de tegen-
„ woordige Dagvaart, onder anderen, aan,p
gelegd was, te verklaaren;
„ 1. Dat zy bereid waren, het regt en 't ge-,
„ zag der Staaten van Holland en Westfries-,
land, des Stadhouders en derGekommitteer-
„ de Raaden, in zaaken van Staat, Oorlog, Re-
9 geeringe en Geldmiddelen, met het gene 'er;
aan vast was, ook het gezag der Geregtshoven,
in 't gewoon beleid van 't Regt, en
, der Officieren en Wethouderen, in de S.t$-
„ de:i

jtKXVlil.BoEX. H I S T O R 1 E. 189
^ den en ten platten lande, in al wat hun 1618.
,j Ampt betrof,te helpen handhaaven, naarkomende
en doende naarkornen de Refol
lutien, die, by de Staaten, eenpaariglyk,
of, buiten zaaken van belasting, aanneaft
ming van oorloge en Regeeringe, by meer-
„ derheid van ftemmen, genomen waren.
ft 2. Dat zy de Uniè'n, verbindtenisfen en
& verdragen + voor deezen, tusfchen de Lep
den van Holland en Westfriesland, onderling,
en met andere hunne Bondgenooten,
p gemaakt, wilden naarkornen, én eikanderen
byftaan, met goed en bloed, tegen de Spaann
fche tiranny, en allerlei uit- en inheemsch\
„ geweld, en verkragting der regten en vry^
^ heden van 't Land en de Steden.
„ 3.Dat zy, ten dien einde, de Regeerders
P der groote en kleine Steden wilden handhaa-
?? ven, by derzelver wettig gezag; befchermen
iy tegen daadelykheid, en niet gedoógen, dat
p iemant tot dë Regeering der Steden werdfi
n gevorderd, anders dan door vrye en wettigs
ft verkiezing: te gelyk doende herftellen,'t geft
ne, hiermede ftrydig, ondernomen was.
„ 4. Dat zy den Evangelifchen Hervormden
ft Godsdienst wilden blyven verdedigen, zon-
„ der egter toe te laaten, dat op iemants geft
loof onderzoek werdt gedaan, noch dat def)
andere Gewesten, buiten bewilliging van dié
ft van Holland, hierop, eenige Ichikking beft
raamden. Voorts wilden zy de zweevende
ft gefchillen, met gevoeglyke middelen zoekenft
neder te leggen -, terwyl zy nogtans verftonft
den, dat de Kerken in t bezit van wettej,
lyk beroepen' Dienaaren en va» derzelver'
„ Ge~

IQO VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK,
1618. „ Gemeenten bleeven, en dat alles wat daar
„ tegen , geweldiglyk , ondernomen was ,
n herfteld werdt.
„ 5. Dat zy de Geregtshoven wilden erw
kennen , en verdedigen , naar derzelver
yy Lastbrieven en Berigtfchriften, mids zy
„ geene provifien verleenden, tegen de Re-
„ folutien der Staaten, of tegen de vryheden
„ en geregtigheden der Steden, vooral niet
„ tegen het oud gebruik, volgens welk de
n Steden, in Crimineele zaaken, buiten ge.-
„ woonlyk Regtsgeding, afgedaan, den Ho-
„ ven niet onderworpen waren.
„ 6. Dat 's Lands middelen gebruikt zouden
„ worden, niet flegts tot afweering van uit-
„ heemsch geweld, maar ook tot verdediging
„ van alle goede ingezetenen, tegen allerlei over-
„ last aan lyf'en goed, die hun, zelfs onder dekn
fel van Godsdienst, mogt worden aangedaan.
n 7. Dat het Krygsvolk, bezetting houdende
„ in Holland, of ook in andere Gewesten, doch
yy door Holland betaald wordende, des vern
maand zynde, verpligt zou wezen, boven
den algemeenen, volgens het zevende punt
w der Unie, te doen eenen hyzonderen eed aan
„ de Steden en Gewesten, daar zy lagen, en
derzelver Regenten en ingezetenen te ben
fchermen en by te ftaan.
„ 8. Dat zy zig, uit kragte der voorheengen
maakte Unien en Verbonden, verpligt reken-
„ den, om elk, wicn, om de gemelde oorzaaken,
„ eenig letfel aangedaan of gedreigd werdt, te
„ befchermen, met lyf en goed, en 't gene, hiermej,
de rtrydig, gefchieden mogt, fpoedigtehel-
„ pen herftellen. Ten befluite, verzogten ze,
» dat

XXXVIÏI.BOEK. H I S T O R I E. 191
„ dat elk Lid, voor 't bewilligen in dekrygs- 16*1 S.
„ lasten, zig, opde voorgemelde punten, ron-
" delyk , geliefde te verklaaren , op dat de
j, bewilliging eenpaariger mogt konnen ge-
„ fchieden (y)."
De zeven Steden, Leiden, Gouda, RotVerfcheiterdam, Schoonhoven, Briele, Alkmaar en den'Steden Hoorn, voegden zig met die van Haarlem,
ftemmen
in het doen der gemelde verklaaring. Ver­ de Verfcheiden'
andere Leden betuigden, niets te klaaring
gen dezelve te hebben, mids men, op de be­ van
geerde herftelling, niet Verder dronge, dan
dezelve gevoeglyk zou konnen gefchieden. De
Steden zeiven, die, in 't Kerkelyke, verfchilden
van de meerderheid, verklaarden, dat zy
de Wethouders wilden handhaaven; 't welk
het voornaamfte was , welk de anderen bedoeld
hadden: waarop, na 't wegneemen van
eenige andere zwaarigheden, de Steden allen
in de gefneene lasten bewilligden (z).
Doch eer dit nog gelukte, hadden Johan
Haarlem
toe.
De Ge­
Skytten, Gezant des Konings van Zweeden, zanten
van
voor de eerfte, en de Franfche Gezant Mau- Frankryk
rier, voor de tweede reize, ter Vergadering en Zwee­
van Holland verfcheenen zynde, de Leden, denver­ ernftelyk, vermaand, tot eendragt. Mauriei maanen
die van
ftondt hierop, in 't byzonder, ftil „ dat de Holland
„ Kerkelyke gefchillen behoorden bygelegc tot een­
„ te worden, door zagte middelen, in eene dragt.
„ Provinciaale Sinode (V)." Doch alzo de Ko
nin-
OO Zie deeze Verklaaring by. GROTIUS Verantw. Cap. XIX
lil. -36 Verg. Refol- Holl. 27 Jan. \(n%. bl. 26.
'z) GROTIUS Verantw. Cap. XIX, bl. 243. ISRANDT II. Deel
U. 721 •
Ca ) Zie BRANDT II. De.el, bl. 733, 722. en Refol. Holl. a<
Ifnart ibïi. bl. 57.

dordeéleto
over
Verklinrirfg
ïfcariem.
i 9a V A D E R L A N D S C H E XXXVIII.BOEK
rtingen van Frankryk en Zweeden beide, in
deezen tyd, onderfteuning begeerden van den'
Vereenigden Staat, die, zouden zy ze verkrygen
, eenpaariglyk , zou moeten ingewüligdt
worden, is 't ligtelyk te begrypen, waarom
zy to zeer op de eendragt der Gewesten en
Steden drongen.
Maar fchoon de Leden tier Dagvaart van
Holland zig niet fterk gekant hadden tegen de
Verklaaring van Haarlem, opdat de bewilliging
in de gemeene lasten, te ligter, doorgaan
mogt, werdt dezelve, buiten de Vergadering,
van allen, die der Contraremonftrantfche zyde
waren toegedaan, fcherp overgehaald; gelyk
de goedgunners der Remonftranten, daarentegen,
deeze Verklaaring, die, eerlang, in
't licht kwam, hooglyk preezen. Men geloofde,
in 't gemeen, dat zy opgefteld was, door
Joan de Haan, RomboutHogerbeets en Hugo
de Groot, Penfionarisfen van Haarlem? Leiden
en Rotterdam (b); en, uit den ftyl derzelve,
vermoed ik, dat de laatfte daarin de
voornaamfte hand gehad heeft. Ook ontkent
hy dit niet, in zyne Verantwoording. Alleenlyk
geeft hy te verftaan, dat de andere Afgevaardigden
der agt Steden, midsgaders de Advokaat
Oldenbarneveld hunne aanmerkingen
over de Verklaaring hadden gemaakt, eer zy
werdt ingeleverd (c). Men deedt ze, egter, op
den naam van Haarlem, waarfchynlyk, om dat
deeze Stad, na Dordrecht, de eerfte ftemmen
moest. Voorts, werdt de Verklaaring, terftond,
in het Fransen, overgezet, verinoedelyk door
(b") GROTÏHS Verantw. Ca'pl X'X. bl. a"^
Ct) GROTIUS Veramw. Cc//. XlX. bl. j

XXXVIÏIiBoBK. HISTORIE, i 9$
Uitenbogaard (i), en, heimelyk, naar Frankryk
en elders buitens Lands, verzonden. Ten
minfte, werdt dit laatfte, uit den Haage, naar
Ucrecht, gefchreeven (Y), fchoon de Groot,
daarna, betuigd heeft, hiervan, geene kennis
gehad te hebben (f). Doch in de Verklaaring,
die, terftond, in elks handen kwam, vonden
veelen bedenkelyk dat men voorhadt, 's
5, Lands middelen te befteeden, tot het hand-
?, haaven der tegenwoordige Regeeringe, wel-
?J ke men, niet zonder vrye en wettelyke vern
kiezing, wilde veranderd hebben; dat men
n erkende, geen vertrouwen te ftellen op de
,3 bezettingen, en fommige Steden aanmerkw
te als daarmede bezwaard; en dat men de
andere Gewesten geen gezag altoos, in 't Ker-
„ kelyke, over Holland, wilde laaten oefenen."
By al het welke nog kwam, dat men 't gene in
de Verklaaring gezeid werdt van Unien en Verbindtenisfen,
onder anderen, toepaste, op zekére
heimelyke Verbonden, onlangs, tusfchen
de agt Steden onderling, en met een of twee
Gewesten, geflooten, 't welk men hieldt te
ftrekken, tot fcheuring in den Staat. Maar
fchoon 't my, uit vergelyking van verfcheiden'
fchriften en ftukken , niet onwaarfchynlyk
voorgekomen is, dat men, ten deezen tyde, over
zulke verbonden, in heimelyke onderhandeling,
geweest is, en, veelligt, reeds eenig
onderwerp daarvan op 't papier gebragt hadt (g);
heb
Cd) Zie zyn Leven en Verantw. Cap. Xtlt. tl. 260.
C e) 'k'itf der Gedep. van Utrecht ter Gener. van II Febr.
I6i3. aanseh. in de Interro.üat. van J. van llenesfc van Suyleiteyn.
Art. LXVW. LXIX- M. S.
Cf) GROTJUS Verantw- Cap. XlX. bl. 245.
Cg) Brief, bovengemeld, in de genoemde Interrogat. Art, LXX,
LXX1. Zie ook UVTIJNBOG. Leven Cap- XIII. bl, aSo.
X. DEEL. N
it>i8;
Agterdogt,
door dazelve
, in
andere
Steden
verwekt.

1*8.
XXIII.
'rins
1^4 VADERLANDSCHE XXXVIILBOEK.
heb ik egter niet konnen ontdekken, dat men,
• immer, tot het fluiten derzelven, gekomen is,
ten ware men aan de Verklaaring van Haarlem
zelve, die, door de zeven Steden, aangenomen
was, den naam van afzonderlyk verbond
geeven wilde: in welk geval, men, door de
verbonden, in deeze Verklaaring gemeld, de
oude verbonden, en, byzonderlyk, de Utrechtfche
Vereeniging zou moeten verftaan. Doch
deeze en veele andere uitdrukkingen in de Verklaaringe
werden zo opgevat, als of de agt
Steden en anderen eenig geweldig befluit genomen
hadden, ten nadeele der gemeene Vereeniging
, en tegen het wettig gezag zyner Doorlugtigheid.
De Volmagt, in Bloeimaand hier
aan volgende, door de agt Steden, aan haare
Gemagtigden ter Dagvaart gegeven, {trekkende
, om onderling en met de andere goede Steden
te beraamen zodaanige middelen, als men,
tot voorkoming van gedreigde of gevreesde
daadelykheden, zou noodig of dienftig oordeelen,
bragt ook veel toe, tot voedfel van
de agterdogt, die men reeds tegen de voornaamften
deezer Afgevaardigden hadt opgevat.
Zy zeiven waren 'er niet onkundig van , en
hadden, hierom, in 't byzonder, begeerd,
dat de Steden, by deeze Volmagt, alles wat
hun, wegens 't gene zy, uit kragte derzelve,
verrigten zouden, overkomen mogt, ten haaren
laste zouden neemen;gelyk gefchied was(A).
Terwyl de gewoone Vergadering van Holland
(70 Zie tleczc Procuratie hy BRANDT II.Deel, Ityvoegf. hl. 089.'
BAUDART. Memor. X. Hoek, hl. 7. GROTIUS Verantw. Cep.XlX,

XXXVIILBOEK. H I S T O R I E . 195
land nog zat, vertrok de Prins, in Lentemaand,
naar Gelderland, en, in Bloeimaand, naarOverysfel,
om de Landdagen, aldaar, byte woonen,
en deeze Gewesten, tot eenpaarige bewilliging
in de Nationaale Sinode, over te haaien.
Ook porde zeker verfchil met eenige Nieuwmegenaars
hem tot de reize naar Gelderland,
't Getal der Remonstranten in dit Gewest was,
federt eenige jaaren, fterk toegenomen, vooral
in 't Kwartier van Nieuwmegen, daar zy,
door de Regeering, begunftigd werden. Ook
hebben wy gezien, dat Christoffel Biesman,
Burgemeester van Nieuwmegen, zig, inden
Haage, tegen 't beroepen eener Nationaale Sinode,
buiten bewilliging van Holland, ver­
klaard hadt. De Regeering in deeze Stad was
verdeeld. Tien Leden waren tegen, zeven voor
't houden der Nationaale Sinode. Prins Maurits
hadt , in Hooimaand en Slagtmaand des
voorleeden jaars, de oneenigheid, reeds, door
Gemagtigden, gezogt by te leggen; doch 't
was niet gelukt. Eenigen uit de burgerye, die
't met de minderheid hielden, hadden zyne
Doorlugtigheid, federt, een'Lyst toegefchikt
van zulken, die zy, by de aanftaande verandering
der Regeeringe, in Louwmaand, gaarne
tot Burgemeesters, Raaden en Gemeentsluiden
aangefteld zagen; niet zonder, in een bygevoegd
gefchrift, de meeste tegenwoordige
Regenten lelyk af te fchilderen, en voor Arminiaanen
uit te maaken. Doch deezen, hiervan
kennis bekomen hebbende, vervoegden
aig, insgelyks, by den Prinfe, hem verzoekende
, in 't kiezen der nieuwe Wethouderen, agt
te geeven op hun meeste genoegen: 't welkzy
N a ver­
wijf.
Maurits
vertrekt
naar den
Landdag,
te
Arnhem.
Verander
ring der
Regeeringe,
ti
Nieuw­
megen.

196 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK;
1618. verklaarden te zyn, dat van het grootfte deel der
Burgerye. Doch alzo hun verzoek niet uit den
naam der gantfche Wethouderfchap gefchiedde
, floeg 'er de Priné weinig agt op. Zy merkten
't, en beflooten, federt, de Wet te veranderen,
op den gewoonlyken tyd, zonder den Prins te
kennen. Zie hier, op welken grond. Nieuwmegen
hadt, als eene vrye Ryksftad, van oude tyden
af, het regt gehad, om zyne eigen' Wethouders
te ftellen; 't welk, door Gemagtigden der
Burgerye of Gilden, plag te gefchieden. Men
hadt dit regt zelfs voorbehouden, toen de Stad,
in den jaare 1248, aan Otto den II, Graave
van Gelder, verpand werdt (1). Doch by 'tovergaan
der Stad aan Prinfe Maurits, in den
jaare 1591, werdt deMagiftraatsbeftelling, geduurende
den oorlog, verbleeven aan den Prinfe,
als Stadhouder van Gelderland, van wege
de algemeene Staaten Ook hadt hy ze, federt,
gedaan; wordende hem de nieuwe Regenten,
jaarlyks, voorgeflaagen, door de ouden.
Maar het Beftand, dat, in veele opzigten,
naar eene volkomen' vrede geleek, als waardoor
veelen, zelfs in verbeurd verklaarde goederen
en voorregten, herfteld werden, hadt,
meende men, een einde van den oorlog gemaakt,
en derhalven ook van het Verdag, wegens
de beftelling der Wet (0- De Prins oordeelde,
daarentegen, dat het Beftand niet;
maar eene volkomen' Vrede alleen voor het
einde van den oorlog kon gehouden worden ;
en dat hy, hierom, het regt behieldt, welk hy, by
CO ZU II. Deel, bl. 384.
C*) Zie VIII. Deel, bl. 360.
( O Rsmonftrantie der ontfl. Regent, aan de Staat. Gen. MS S
't

XXXVIII.BOEK. HISTORIE. 197
?
t overgaan der Stad, bedongen hadt; gelyk
men 't hem, verfcheiden' jaaren na 't fluiten
van 't Beftand, onverhinderd, hadt laaten gebruiken.
Hy begaf zig dan, tegen den tyd der
gewoonlyke verandering, in Louwmaand deezes
jaars, naar Nieuwmegen, verzeld van den
Kantzier, twee Raaden en een' Rekenmeester
van Gelderland, nevens den Rigter van Veluwen-Zoom.
De bezetting kreeg last, om zig
gereed te houden, tot het weeren van beroerte,
voor welke zyne Doorlugtigheid bedugt
was; alzo de burgers, in 't vermoeden geraakt,
dat de Prins voorhadt, iet te doen tot krenking
hunner Privilegiën, Vertoogen hiertegen
gereed maakten, en tekenen lieten. Hierna begaf
zig de Prins naar 't Raadhuis, daar de
gantfche Wethouderfchap bedankt, doch te
gelyk verzogt werdt, in een ander vertrek, nog
een weinig te willen toeven. Zy verdeelde zig
egter in twee byzondere Kamers; waarna de
Prins eenigen uit de genen, die, te vooren, de
minderheid gehad hadden, ontboodt, om ze,
nevens eenige nieuwen, aan te ftellen. Doch
zy weigerden, op éénen na, zig, van nieuws,
te laaten beëedigen. Op hun verzoek, werden,
daarna, alle de ontflaagen' Regenten ontbooden
by den Prinfe: wienzy, by monde van den
Syndicus, Joan Biel, voorhielden, dat de tegenwoordige
wyze van handelen ftreedt met de
Privilegiën, en dat het Verdrag van den jaare
1591, met het Beftand, geëindigd was: 'twelk
zyne Doorlugtigheid ontkende. Waarna Biel,
uit den naam der ontflaagen'Regenten, prote
fleerde tegen 't gene 'ergefchied was; zig van
het zelve beroepende op de algemeene Staa-
N 3
te
»s

198 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK,
ten, uit welker naam de Prins, in 't jaar 1591,
- verdraagen was, en van welken hy, meenden
ze, nu gelast moest geweest zyn. Doch de Prins
vondt niet geraaden, hun Protest te aanvaardden.
Ondertusfchen, traden zy zei ven tot eene
nieuwe Magiftraatsbeftelling. De Prins ftelde
ook nieuwe Wethouders, onder welken, meen
ik, maar één uit de ouden was. De Gemeentsluiden
werden ook veranderd, door zyne Doorlugtigheid.
De Sekretarisfen, de Roêdraagers,
de Poortiers en Boden kreegen last, om geene
andere Wethouders te erkennen, dan die, door
den Prinfe, gefteld waren (jn). De anderen vervoegden
zig, federt, aan de algemeene Staaten,
en aan de Staaten van Holland, klaagende, over
't fchenden hunner vryheden. De agt Steden beflooten
, terftond, ten voordeele der klaagende
Regenten, te fchryven aan de Staaten van Gelderland.
Doch Dordrecht en de vier anderen
wilden niet gedoogen, dat de Brief, op den
naam der Staaten, afgezonden werdt: waarom
hy te minder klem hadt, in Gelderland (n).
Wat den algemeenen Staaten betreft, zy hoorden
den Prins, in hunne Vergadering, tegen
die van Nieuwmegen, en weezen deezen, daarop
, naar de Staaten van Gelderland, die zyner
Doorlugtigheid, in Lentemaand, in perfoon
op den Landdag verfcheenen, in alles gelyk
gaven, en dankten, voor 't gene hy, tot herftelling
der orde en rustte Nieuwmegen, gedaan
Cm*) Brief van Gcerück van Jen Capelle, Martin Gregory, llcnriek
van Esfen, Goosfen van Pèriek en Jan van Golcjleyn aanhuil-
3
n-. Hoog. Mog in dat» T r Jtnuary I(5t8. lil&.
O') Refol. Holl. 24 Fibr. 23, z^Maart 1618. bl. 49, 73)75»
76, 77. BRANDT II. JJsel, bl. 709.

XXXVIILBOEK. HISTORIE. iep
daan hadt. 't Gene Biesman en van Brienen,
te vooren, in den Haage, verklaard hadden,
werdt hier ook veroordeeld, als ftrydende met
het befluit des Landfchaps. Voorts beflooten
de Staaten, eenpaariglyk, hunnen Gemagtigden
in den Haage te belasten, op het houden
der Nationaale Sinode, ernftelyk, aan te dringen,
en, te gelyk, overeenkomftig met eenen
voorflag van'zyne Doorlugtigheid, op het afdanken
der Waardgelders in Holland (V)-
In Bloeimaand, vertrok de Prins naar den
Landdag in Overysfel, die toen, te Deventer,
gehouden werdt. Hy verzogt, hier, den Staa­
ten ,3 dat zy toch in het houden der Natio-
,3 naale Sinode wilden bewilligen, alzo men
„ niet voorhadt, dezelve te doen ftrekken,
5, anders, dan tot bemiddeling der gefchillen
s, in 't Kerkelyke, zonder de Gewesten, of der-
„ zeiver Leden ergens in te verkorten, of ie-
53 mant, terzaake van den Godsdienst, te be-
• „ zwaaren." Hy voegde hierby „ dat men de
„ Gewesten , die nog zwaarigheid maakten,
j, met goede redenen, zou zoeken te brengen
,3 tot bewilliging, en dat de befluiten der Si-
„ node niet van waarde gehouden zouden
n worden, dan na dat ze, door de Gewesten,
goedgekeurd en bekragtigd waren." En onder
deeze voorwaarden, bewilligden de Staaten,
eindelyk, in 't houden der Sinode (J>),
hoewel Kampen, daar men ftrengst was, tegen
ro) BAUDART. Memor. X. Boei , bl. 7. Landd. Recesl". dei
Staat, van Geld. van XIII. en XIV. Maan by BRA.NDÏ II. Dal,
^'(p^zle Refol. van Ridd. en Steden by GROTIUS Verin»*
Gap. V. bl. 49»
N 4
161%.
De Prins
haalt O-'
veryslet
over, tot
bewilli­
ging in de
Sinode.

XXIV.
Schimpfchrifcen
tegen
den Advokaatgeitrooid.
Kwaad
vermoeden
van
den Prinfe
op den
Advokaat.
Merkwaardigewoordeu,
den
Prinfe.
ioo VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK,
gen de Contraremonftranten, het befluit langst
tegen hieldt. 't Befluit der Staaten werdt, egter,
niet voor Oogstmaand (q), in den Haage
gebragt; wanneer de zaaken, in Utrecht, reeds
geheellyk veranderd waren van gedaante, en,
in Holland, op 't punt ftonden van te veranderen,
gelyk wy, wel haast, zien zullen.
In deezen ftaat der zaaken, waren de Regenten
van veele Steden van Holland, en die
van de Stad Utrecht in merkelyke bekommering,
ziende de dingen eenen gantsch anderen
zwaai neemen , dan zy gehoopt hadden, 't
Strooijen van fchotfehriften tegen den Advokaat
Oldenbarneveld, nam, van tyd tot tyd, toe.
Een kwam 'er, ten deezen tyde, in 't licht,
getiteld Praktyk van den Spaanfchen Raad,
waarby hy vertoond werdt, als hadt hy geld genooten
van Spanje. Een ander, Noodwendig
Discours genaamd, drong op eene geweldige
verandering in de Regeering. Sommigen hebben
Franeois van Aarfens voor den opfteller
deezer fchriften gehouden (f). De Prinfesfe
Weduwe van Oranje verhaalde aan iemant,, dat
„ men Prinfe Maurits uit Brusfel gefchreeven
„ hadt, dat Oldenbarneveld geld," fommigen
fpraken van geheele koflèrs met gouden piftoletten
(s~) n uit Spanje ontvangen hadt, en dat
„ zyne Doorlugtigheid hieraan ten deele geloof
„ floeg." Ook blèek dit, uit zeker zeggen van
zyne Doorlugtigheid, 't welk Uitenbogaard
fchryft, uit den mond van zekeren geloofwaardigen
Edelman , die 't van den Graave van
Kui-
Xf) TIVTENEOG. bl. 0f)8. TRtOLAND. U. 1059, leöü.
( r ) AOBEKY Memor. p. 30", ,;cx..
' Csj'K. BRANDT Leven van U- ie Groot, bl. tig t

XXXVIILBOEK. HISTORIE. aai
Kuilenburg verklaarde verftaan te hebben. Aan 16.8.
,deezen Graave, hadt de Prins geraaden „ de
j, party, welke hy toegedaan was, niet langer toege-
n te volgen, of dat het hem fchadelyk zyn zou, fchrecven.
n alzo deeze party," meenende daarmede,
naar 't fchynt, den Advokaat en de zynen,
M naar Spanje wilde." De Graaf vraagde naar
bewys. 't Is nog geen tyd, werdt hem geantwoord,
men moet eerst platte formen fcheeren
over eenigen. ?o men, hernam toen de Graaf,
dien weg in wil; dat''s regt naar Spanje: waarop
hem te gemoet gevoerd werdt, Beter zo dan
anders; men zal haast zien, wie de fty/fte beurs
heeft (Y). Doch lang van de vooren (3), zoude
Prins aan de Prinfesfe Weduwe, uit wier mond,
Uitenbogaard het te boek fielt, gezeid hebben,
dat het gefchil niet beflist zou worden, dan door
de wapenen Cu). De Blaauwboekjes hielden Vuil
geen' laager' toon. In zeker fchotfchrift, gefchotfchriftfchreeven met de eigen' hand en naamtekening
van jan
van Jan Dankerts, voorheen Notaris in den Dan­
Haage Cy), nu te Amfterdam; die, wegens een kerts.
diergelyk, ten tyde van 't B eftand gemaakt, door
voorfpraak van Uitenbogaard, vergiffenis verworven
hadt(M'); werdt de Advokaat gedreigd ,
met een Crimineel regtsgeding. Voorts las men
'er in „ dat men hem voet by ftuk zetten, en
te bewyzen zou, dat hy honderdentwintigdui-
„ zend Dukaatjes ontvangen hadt. Uitenbo-
» gaard,
(O UYTENBOG. by I5nAf-'i)T II. Deel, bl. 744. Zie ook Ur-
TF.NBOG Leven Cap. X. bl. 171.
• O) UYTENBOG. hoven Cap. X. bl. 122.
(.v) UYTENBOG. Leven cn Verantw. Cap. X. bl. 1*9.
t'wj Zie Refol. Holl. lü, 11 Juny 1608. bl. 123, ia.].
(3) Den agtften van Wiiuennaand des jaars 1616".
N 5

ftoa VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK.
Itfi8. „ gaard, ftondt 'er in, hadt tagtigduizend gul-
„ dens, in gouden Albertinen, getrokken, 't
„ welk men hem, in zyn bakhuis, hadt aan-
„ gezeid." Gaat, las men verder, totBrusfel,
't /iaat daar klaarlyk gefchreeven, op VRegister,
daar de andere geflreeldenftaan, met naam,
en toenaam. 'tGefchrift, welk deeze en andere
dingen behelsde, was den maaker ontvallen, te
Amfterdam, werwaards hy gevlugt was, uit
vreeze voor den Fiskaal van den Hove, die, uit
andere oorzaaken, onderzoek op hem deedt. 't
Was opgeraapt, en den Advokaat ter hand gefield
, die 't, in de volle Vergadering,bragt,te
gelyk verklaarende n dat men hier een' fchry-
„ ver hadt, die niet, gelykdiergelykenplagten
„ te doen, zynen naam verzweeg, maar voet by
ftuk zetten, en zyne befchuldigingen bewyzen
„ wilde. Hiertoe was hy ook, van zynen kant
n bereid. Uitenbogaard niet minder. Hy be-
„ geerde dan, dat men Dankerts van Amfter-
„ dam haalde, en bewys afvorderde van 'tgene,
De „ hy gefchreeven hadt." Men befloot, hierop,
maaker naar Amfterdam te fchryven. Dankerts werdt in
raakt in de gyzeling gezet; doch men begeerde hem niet
hegtenis. naar den Haage te zenden; zig beroepende op.
het Privilegie der Stad, volgens welk, de misdaaden
, aldaar begaan, voor de bank van Schepenen,
geoordeeld moesten worden. De Fiskaal
Kin/chot trok naar Amfterdam met het boekje
, om Dankerts te ondervraagen; doch men
vondt niet geraaden, dat hy zig kweet, zo als
hy meende te behooren Dankers zat in de gyzeling,
tot dat de Advokaat gevat was (x%
waar-
CO Itsfol. Holl. 7, II April zNoy. 1618. tl. 93, 98, 3S3«

XXXVIILBOEK. H I S T O R I E . 203
waarna men hem losliet, en, eindelyk, nog beloonde
, voor 't gene hy gedaan of geleeden
hadt, zonder dat men den Advokaat immer
iets van 't gene hem, door deezen mensch, aansewreeven
was, geregtelyk, te last gelegd heeft
fy\ Doch zulke en diergelyke befchuldigmgen,
die, by't gemeen, veel te veel ingang vonden,
bewoogen den Advokaat, op den raad dei
Prinfesfe Weduwe van Oranje, tot het fchryven
van eenen Brief aan Prinfe Maurits, die, eenige
jaaren naderhand, gedrukt werdt. Hy was, der
vierentwintigften van Grasmaand, getekend,
en vervatte eene omftandige verdediging var
des Advokaats gedrag, met eene fterke betui­
Cy~) UYTENBOG. Leven en Verantw. Cap. X. hl. 171 eni
Hifi. hl. 918 enz.
Cz) Ziedeezm Brief hy UYTENBOG. hl. 943 en m is Wasrag
2 T N Z
HUL. van OUINKHAÏINÜV. hU 13 '
lf>i8.
Wordt
geflfiakt
en beloond.
De Advokaat
verdedigt
zig, in
eenen
Brief aan
den Prinfe
, en in
een Vertoog
aan
de Staaging
zyner genegenheid voor 't Huis van Nas ten van
j Holland.
fau (z> Te gelyk, fchreef hy een Vertoog aar
de Staaten van Holland, welk, terftond, in t
Kent kwam. Zyne bedryven en dienften wer
den, in het zelve, omftandiglyk, vertoond
>
van dat hy eerst in 's Lands dienst getreden was
totopdentegenwoordigentyd. In 't byzonder >
wees hy aan „ hoe zeer hy gearbeid hadt, on l
goed verftand te onderhouden tusfchen d
„ Staaten en zyne Doorlugtigheid. Ookberie] )
„ hy zig, ten blyke van de dienften, door hem
1
„ den Huize van Nasfau gedaan, op de brie
ven en befcheiden, welken hy in handel t
hadt. Gefchenken verklaarde hy nooit be
„ geerd of gezogt; maar fomtyds wel, voo C
„ beweezen' dienften, ontvangen te hebben
Zyne goederen waren, zeide hy, allen eei
c

404 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK,
„ lyk en wettiglyk verkreegen, waarop hy,
9 zo men 't goedvonde, onderzoek wilde laa-
9 ten doen. De verdere befchuldigingen, in
„ Schotfchriften , tegen hem uitgeworpen,
„ verklaarde hy voor openbaare lasteringen,
„ zig, omtrent de meesten, beroepende op de
„ kennisfe der Staaten zeiven." Ten befluite,
riedt hy „ dat men den raad der Koningen
„ van Frankryk en Zweeden volgde, en rust
„ en eendragt zogt: dat de Gemagtigden ter
n algemeene Staatsvergaderinge zig niet aan-
„ trokken, 't gene niet aan hun gefield was;
„ dat zyne Doorlugtigheid , de Raaden van
„ Staate, de Raaden ter Admiraliteit en de
„ Gekommitteerde Raaden zig hielden aan •
„ derzelver Berigtfchriften; dat het Regt ge-
„ handhaafd, en de Kamer van Rekening in
„ goede orde gehouden werdt. Wanneer hier-
„ by eenigheid kwam onder de Staaten, ver-
„ trouwde hy, dat alles haast wederom her-
„ fteld zou worden (V).
ProviJIo- Doch het uitgeeven van dit Vertoog haalneele0de
den Advokaat eene nieuwe fneeuwjagt
pening,
tegen dit van naamlooze fchriften op den hals. Een, ge­
Venoog titeld Provifioneele Opening, werdt zo lasteruitgegelyk
geoordeeld by de Staaten, dat zy 't, by oven
,
penbaar Plakaat, verbooden, vyf honderd gul­
wordt
verboodens beloovende aan elk, die Schryver of Drukden.ker
ontdekte. By 't zelfde Plakaat, namen de
Staaten den Advokaat, om zyne langduurige
ÏX\ getrouwe dienften, in hunne byzondere be-
Ccherming en hoede (b~). Doch fommigen te-

XXXVIILBOEK. H I S T O R I E. 205
kenen aan, dat men dit Plakaat, te Amfterdam, I6IS.
en in de Steden, die 't met deeze Stad eens .
waren, niet liet afkondigen, 't welk de Schryvers
van naamlooze fchriften, die zig, meent
men, meest te Amfterdam onthielden, te ftouter
maakte. Ook ftrooide men, ten deezen ty-
-de, uit, dat de Prins gezeid zou hebben, dat
hy den Advokaat en de zynen zo fyn vermaalen
zou als ftof (V). De meerderheid der Staaten
van Holland ontwierp, omtrent deezen tyd, een
Ver: oog aan den Prinfe, om by hun gezag gehandhaafd
te worden (d). Doch 't blykt niet,
dat het eenig gevolg gehad heeft, welk aan
hunne verwagting beantwoordde. Zelfs twyfel
ik, of het den Prinfe wel overgeleverd zy. Men
floeg, in Zomermaand, ter Vergadering van
Holland voor,om zekere gedrukte Remonjlrantien
vanFrangois vanAarfens op te haaien, en
hem het verder fchryven te verbieden (e).
Doch ik vind niet, dat hierop iet beflooten
werdt. 't Verhaalde toont klaarlyk, welke redenen
van bekommering de Regenten van verfcheiden'
Hollandfche Steden en van Utrecht,
ten deezen tyde, hadden. Doch 'twordt tyd,
dat wy zien, welke middelen zy in 't werk fielden,
om de gevreesde verandering der Regeeringe
te voorkomen; en welk eene uitkomst dezelven
hadden. Verfcheiden' ongedrukte ftukken
en befcheiden my, gelukkiglyk, ter hand gekomen,
ftellen my in ftaat, om dit naauwkeuriger
te doen, dan tot hiertoe gefchied is.
Zo dra men, in den Haage, tyding kreeg
XXV.
van 1 eweengen
te
O) Refol. Holl. 21 May 1618. bl. 122. UïTENBOG. tl. Q54, S
p5i. BRANDT II. Deel. 'bl. 751.
C/O Zie het by BRANDT II. Deel, bl. 75T.
GO Refol. Holl. aa jfimy 1618. bl. 156,

It5i 3. van de verandering der Regeeringe te Nieuwmegen,
in Louwmaand deezes jaars, was men
Uirecht bedugt, voor diergelyke veranderingen , in
en te Lei­ veele Hollandfche Steden en in Utrecht. Joan
den, uit
van Renesfe van Zuileflein en Justus van Ryzen-
vreeze
voor verburg, Heer van Ryzenburg, waren toen, weandering,gens
Utrecht, afgevaardigd, in de Vergade­
in de Rering der algemeene Staaten. Ryzenburg fchreef,
geeringe. over 't gebeurde te Nieuwmegen, eenen Brief
naar Utrecht, die, door hem en Zuileftein, getekend
werdt. In deezen Brief, werden de ontflaagen'
Regenten genoemd * verdrukte Hee-
* gepp-
prcsfeerdt
f by a'esfeitz.
Voorflagen
, oir,
Schoonhoven
,
Woerden
en
andere
Plaatfen
te verze
keren.
.VXA
ÖOS VADERLANDSCHE XXXVIILBOEK;
'•ren, en vroomen, die men, f met opzet, voorhadt te
verlaat en. Ook las men 'er in, dat zyne Doorlugtigheid
, tegen reden en tst misnoegen van de
goeden, op den voorflag vandievanNieuwme->
gen, ter algemeene Staatsvergaderinge, toegelaaten
was (ƒ). Men was, ten deezen tyde, in overleg,
om zig van eenige Plaatfen te verzekeren,
tot voorkoming eener gevreesde verandering in
de Regeering. Te Utrecht, hadden eenigen
voorgeflaagen, dat men Schoonhoven verzekeren
moest; 't welk anderen, in den Haage,
niet wel fcheen tefmaaken. Doch, te Leiden,
zou men gaarne gezien hebben, dat Woerden
verzekerd werdt. Hiervan hadt de Predikant
Uitenbogaard, te Leiden zynde, kennis gekreegen,
uit den mond van den Penfionaris
Hogerbeets, die op hem begeerd hadt, zulks
te willen berigten, aan Adolf van de Waal, Heer
van Moersbergen, die, toen, wegens Utrecht,
in den Haage was, met verzoek, dat hy 'er,
heimelyk, kennis van geeven wilde aan den
(ƒ) Interrog, rr.it Suylefteyn Art. LIX, —LXIII. SI. S.
Se-

XXXVIILBOEK. HISTORIE, tof
Sekretaris Ledenberg, op dat deeze, daartoe,
in tyd en wyle, de behulpzaame hand bieden
mogt; alzo men, te Leiden, voorhadt, met
iemant van Woerden, wien men de zaak mogt
toevertrouwen, deswege, in onderhandeling
te treeden. Uitenbogaard deedt deeze boodfchap,
en Moersbergen fchreef, 't gene men
hem verzogt hadt, in Sprokkelmaand, aan
Ledenberg (g): daarby voegende „ dat deeze
zaak heimelyk behandeld moest worden,
„ en dat 'er , in deeze tydsomftandigheden ,
j, voorraad van wapenen noodig was; dat men
„ ook de Huizen te Duurftede, ter Eem en te
w Abkoude behoorde te bezetten;" 't zy dat
men, hierdoor, gelyk, daarna, verklaard werdt,
het platte Land van Utrecht, tegen oproer,
zogt te beveiligen (h), 't zy dat men 'er eenig
verder inzigt mede gehad hebbe. Doch deeze
overleggingen hadden geen gevolg. Midlerwyl,
bleef men, te Utrecht, in geduurige vrees
voor de komst van den Prinfe, uit welke men
verwagtte, dat gelegenheid tot opfchudding
genomen zou worden, die, waarfchynlyk, uitïoopen
zou, op verandering der Regeeringe.
Men hadt, hierom, al in Herfstmaand des voorleeden
jaars, toen 'sPrinfen reis naar eenige
Zuidhollandfche Steden op handen was, op
Ledenbergs voorflag , eenen Brief opgefteld
aan zyne Doorlugtigheid , ftrekkende, om
hem te verzoeken van, voor deeze reize, niet
te Utrecht te willen komen. Doch deeze Brief,
die toen niet overgegeven werdt, bleef,eenen
tyd
tg") UÏTENBOC. Leven en Verantw. Cap. XIII. U. vrj.sc'i,
O) Interrog, van Suylefteyn Art. LXXIV.~-1,XXX1LM.S,
i6i9.
Vrees,te
Utrecht,
voor 's
Prinfen
komst.
Men verzoekt
liem, de-

zelve uit
te Hellen.
Hy komt
'er nogtans.
Doch
vertrekt
wederom.
itó8 VADERLANDSCHE XXXVIILBOEK:
tyd lang, open, in handen van de Utrechtfche
Afgevaardigden in den Haage; werdt, een en
andermaal, veranderd, ook, zo fommigen, naderhand,
verklaard hebben, met kennis van
den Advokaat, en, eindelyk, na dat Zuileftein
naar Utrecht gefchreeven hadt, dat de Prins
ftondt te vertrekken naar den Landdag te
Arnhem, m Lentemaand deezes jaars, door
Gerard ter Stein , behandigd aan zyne Doorlugtigheid
(Y); wien dezelve, gelyk men denken
kan, gantsch niet aangenaam was. Nogtans,
begaf hy zig, door Utrecht, naar Arnhem.
De poorten werden, op den dag zyner aankomfte,
langer dan naar gewoonte, geflooten
gehouden, en Ledenberg leide in beraad, om
ze den Prinfe niet te openen. Doch hiertoe
durfde men niet befluiten. De Prins kwam
dan in de Stad. De wooning, daar hy zynen
intrek nam, werdt, als ware 't om hem eer aan
te doen, door eenige vendelen Schutters, bezet;
vier van welken in de wapenen gebragt
waren, om hem in te haaien. Doch eenigen
hebben, naderhand, verklaard, dat dk bezetten
gefchied was, om den toeloop van Contraremonftranten
en anderen by den Prinfe te beletten,
waaruit men opfchudding, inneeming
van Eerken en verandering der Rerreeringe
rreesde. Ook was, omtrent deezen tyd, beflooten
, 't getal der Waardgelderen te vermeerderen
(£). De Prins zette zyne reis toen voort,
2on-
C i) Interrog. Van Snylefteyn Art. XVI-XXX1II. Interrog, van
F. van lïaexen', Heer van Conincxvry^«. XXVIII-XXXIV. Interr.
van J. de Goyer Art. XVII—XXIII. Interrog, van Diriclt van Eelt
Art XIII. Verclar. van Ledenb. van 27itfiS-O.S M. SS.
dk) Interrog, van Conincxvry Art. XXXV-XXXVIII. van de
Goyer Art. XXV-XXIX. van fohan van Grovefteyn Art. XXI."
XXIV, van Diiick van Eek Art. XHI. XIV. MS3.

XXXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 209
zonder iet, openlyk, te Utrecht, te verrigten. 1618.
't Ontbrak, nogtans, den Prinfe niet aan ee- •
nige vertrouwde vrienden, in de Staaten van
Utrecht, die hem, van tyd tot tyd, berigt gaven
van 't gene 'er gehandeld werdt (7), zo
ver zy'er kennis van krygen konden. Na dat llandeling
ove
men dan, ter algemeene Staatsvergaderinge,
't afdan­
overeenkomftig met 's Prinfen meening, wat ken der
laater, hadt begonnen te handelen, over de Waard­
noodzaakelykheid van het afdanken der gelders,
Waardgelders, in Holland en in Utrecht, het
aanneemen en aanhouden van welken, zyne
Doorlugtigheid, naar fommiger verhaal (tn),
rebellie genoemd hadt; werdt door eenigen,
in de Staaten van Utrecht, voorgellaagen,
M dat men, om kosten te fpaaren, de Waardij
gelders behoorde aftedanken, en van den
„ Prinfe eenige vendels te begeeren, ftaanw
de ten laste van 't Stigt." Hiertoe werdt
beflooten, zelfs door zulken, die voor 't aanneemen
der Waardgelders geyverd hadden: 't
zy dat deezen dagten, dat men genoeg beholpen
zou zyn, met de gewoonlyke foldaaten,
of dat zy hoop hadden, om eenige Steden van
Holland te beweegen, tot het draagen van een
gedeelte van den last der Waardgelderen, liever
dan dat men dezelven zou zien afdanken.
.3' ,ÜOV
Men gaf dan den Afgevaardigden naar den
Haage last, om, overeenkomftig met het befluit
der Staaten, te fpreeken met zyne Doorlugtigheid.
Sommigen fchryven, dat zy hiertoe
flegts vryheid, geen' uitgedrukten last gehad
f 1} Waarngt. Hift. van J. v Or.riF.NBAP.NFv. II, 214.
(;«) UYTENBOG. by BRANDT II. Deel, bl. 804.
X. DEEL. O

Ï6"I8.
Eyeenkomst
tusfchen
de Hollandfche
en StigtfcheGejiiagtigden,
ten
huize
Van Daniël
Trefel.
Wat hie:
gehandeld
werdt.
Voorflag
der Hollandfchenj
•fl i ó VADERLANDSCHE XXXVlILBOEIT.
had hebben («). Doeh ik bezit een egt affchrift
eener Verklaaringe van Ledenberg zeiven,
waarin duidelyk erkend wordt, dat de Utrechtfche
Afgevaardigden last hadden, om met den
Prinfe te fpreeken (o). De Afgevaardigden van
Utrecht waren toen Adolf van de Waal, Heer
van Moersbergen, Jakobyan Zuilen vanNyveld,
Heer va.nHoeüaken,WillemBor vanAmerongen,
Heer van Zandenburg. Kornelis van de Poll, Pieter
Ploos, Jakob de Gooyer, Willem vanNyenro
en de Sekretaris Ledenberg. Zy, of ten minfte
Hoeflaken, Nyenrode en Ledenberg hadden
hunnen intrek inden Haage, ten huize van
nielTrefel, eerften Klerk der algemeene .Staaten.
Eer zy nog met den Prinfe gefproken hadden,
lieten eenige Hollandfche Heeren, hun, door
den Dienaar van Hogerbeets, vraagen, of zy
hun, dien avond, 't was de vyfde van Hooimaand
, konden fpreeken. Men kwam, ten zeven
uuren, byeen. De Hollandfche Heeren waren de
Lange, Burgemeester van Gouda, en de Penfionarisfen
de Haan, Hogerbeets en de Groot. De
laatfte voerde het woord; volgens het Verbaal,
Welk, daarvan, federt, door de Utrechtfchen,
gemaakt werdt, en waarvan ik een Affchrift
in handen heb , in 't breede, vertoonende,
„ hoe men thans, onder dekfel van Godsdienst,
w met allerlei middelen van fcheuring, oproer,
„ ïnultery en wederfpannigheid, de Staaten en
>5 Wethouders, in derzelver hoogheden, vry-
5j heden en geregtigheden, zogt te verkorten,
5, en ze het gezag van anderen te onderwer-
„ pen ; 't welk verfcheiden' Steden bewoo-
f>i~) Zie ERANDT II. Deel, U. 804.
(. o) Verel. van Lcdenb. ytm i? dvg. 1618. Styl. I'et.MS:

XXXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 21 Ï
» gen hadt, daartegen te voorzien, met aan-
» neeminge van Waardgelders. Hierdoor ,
» hadden ze zulke muiters gehouden tot hun-
» nen pligt, gelyk, te Leiden, te Haarlem en
w elders, gebleeken was. De Staaten van l
w trecht hadden, vervolgde hy, uit die zelfde
„ aanmerking, zig zeiven en hunnen Staat,
?j insgelyks, door het aanneemen van nieuwe
w knegten, verzekerd. Doch de kwaadgunw
ftigen, zulks befpeurende, begonden, op
„ allerlei wyze, in Holland, te arbeiden, om
9 ) de Waardgelders, alomme, te doen afdan-
5) ken. Men moest zig dan, hiertegen, met
w moed, verzetten, en de Landen in verze-
5, kerdheid bewaaren. Dit was het eerfte deel
py van derzelver hoogheid en oppermagt, tot
behoudenis van welke, men zig bedienen
„ moest van 's Lands middelen. Vergeefs was
3, 't, den vyand, buiten, te willen keeren, als
9, men, binnen, niet veilig woonen mogt, gew
lyk zulks, breeder, in de Verklaaring van
n Haarlem, gezeid was, waarmede de Ede-
03 len en meeste Steden van Holland overeen-
M ftemden, zynde zy vastelyk van meening
daarby te blyven. Maar nu, ging hy.voort,
j, waren 'er tydingen gekomen van Utrecht,
w meldende, dat de Staaten van dit Gewest
5, beflooten hadden, hunne nieuwe knegten af
jfj te danken; 't welk zy, met droefenis,. vei' •
^ ftonden, alzo de kwaadgunftigen, hierdoor,
w fterk zouden aangemoedigd de goeden ,
?, daarentegen, zeer verflaagen gemaakt wor-
P den, zo in 't Stigt, als in Holland, en in an
5, dere nabuurige Landen , alwaar nog zeer
fj veele goeden waren, 't Verheugde hun eg
O 2 „ter-
-161S.

Irti8.
Antwoord
der Utrechtfchen.
sia VADERLANDSCHE XXXVilI. BOEK 4
„ ter, dat de Staaten van Utrecht, tegenwoor-
„ dig, in zo grooten getale, in den Haage,
„ waren; waarom ook de goede Steden van
„ Holland geraaden gevonden hadden, hun te
„ doen verzoeken, dat zy 't ftuk nader wilden
„ overleggen , en zig zeiven en Holland zo
„, veel nadeels niet toebrengen: 't welk, daar-
„ na, onherftelbaar zyn zou. De gelegenheid
„ van 't Gewest van Ücrecht was hun tamelyk
„ wel bekend, waarom zy ligtelyk konden afneemen,
dat de nieuwe last zwaar genoeg
„ drukte, gelyk zy zulks, in hunne Steden,
„ ook gevoelden ; doch zy verftonden , dat
„ men % Lands middelen , voor alle andere
„zaaken, daartoe befteeden moest."
De Utrechtfche Afgevaardigden , eerst afzonderlyk
geraadpleegd hebbende, gaven den
Hollandfchen te kennen n dat 'er groot onderfcheid
was, tusfchen de Hollandfche Sre-
„ den en de Stigtfchen. Dat Utrecht veel
zwakker van gelegenheid was, dan de Ste-
' den van Holland, en daarenboven belast met
' eene talryke uitheemfche bezetting, daar zy
zig, in nood, niet veel op zouden durven
" verlaaten. Dat de Staaten van Utrecht, tot
verzekerdheid van den Staat des Lands en
" van de gemeene rust, genoodzaakt waren
" geweest, te ligten zes vendels Neêrlandsch
" Krygsvolk, ieder van honderdenvyftig kop-
M
pen , welker wapening en foldy , federt
* Herfstmaand laatstleeden, hun eene groote
" fomme gekost hadt. Dat zy, in 't eerst, ge-
" hoopt hadden, fpoedig te zulleu konnen ont-
" heeven worden van deezen last, dien zy,
" boven de gewoonlyke en buitengewoonly-

XXXVIILBOEK. H I S T O R I E . 213
» ke lasten des krygs, niet lang zouden kon- 1612.
» nen draagen. Dat niemant hun, ondertus
» fchen, eenigen onderftand aanboodt, daar
j, zy, blyvende alleenlyk zig zeiven befcherr>
men, zeer kwalyk eenige nieuwe zwaarig-
55 heid zouden konnen uitftaan, met welke
„ zy, nogtans, van alle kanten, gedreigd wer-
„ den. Dat zy 't misnoegen van den Prinfe
» klaarlyk bemerken konden. Dat dealgemee-
„ ne Staaten en de Raad van Staate hun niet
5? alleen gefchreeven; maar ook bezonden had-
„ den, om hen de nieuwe knegten te doen af-
„ danken. Al het welke geheel anders gefteld
, y was, in de Hollandfche.Steden. DatdeStaa-
„ ten van Utrecht zig, hierom, genoodzaakt
„ gevonden hadden , van twee kwaaden het
„ minfte te kiezen , en hun hadden gelast,
„ den Prinfe te verzoeken , de uitheemfche
5, bezetting uit Utrecht te willen ligten, en de
„ oude vendels Landzaaten, ftaande ter betaa-
„ linge van 't Stigt, in de plaats, derwaards
n zenden ; wanneer de Staaten de nieuwe
„ knegten zouden ontflaan. Dat zy, hierop,
„ den raad der Hollandfche Heeren verzog-
„ ten, op dat zy, bedugt voor opfchudding
„ aan de eene, en voor verloop van den Staat
hunner geldmiddelen, aan de andere zyde,
w weeten mogten, hoe zy den Staat des Lands
„ best zouden mogen verzekeren. DatdeStaa-
„ ten van Utrecht hiertoe gaarne wilden ar-
„ beiden , zo zy geholpen en onderfteund
w werden. Doch dat zy, zonder onderfteu-
„ ning, de zaaken niet langer konden ftaande
„ houden, en genoodzaakt zouden zyn, hun-
„ nen last te openen aan zyne Doorlugtigheid."
O 3 De

WederantwoorddetTIoIlandfghen,
* g?detiaudiesrd.
>i4 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK.
De Hollandfche Gemagtigden antwoordden,
hierop „ dat zy wel konden zien, dat de U-
„ trechtfchen reden hadden , om op hunne
„ zaaken te letten; doch dat de voorflag, dien
„ zy den Prinfe zouden moeten doen, ook vol
„ ge vaars ftak. Dat het niet te vermoeden
„was, dat zyne Doorlugtigheid bewilligen
„ zou in hun verzoek, alzo die van Holland
hem onlangs verzogt hebbende, dat hy een
„ vendel, ten hunnen laste ftaande, in zekere
Stad, [Qudewater], wilde zenden, hy an-
„ ders gedaan hadt. Dat de voorflag, aan zy-
„ nè Doorlugtigheid gedaan zynde, niet lang
„ geheim zou blyven, en, rugtbaar geworden,
hen in grooter gevaar ftellen, dan zy
,j nu waren. Dat de oude en nieuwe bezet-
„ tingen zig beide gehoond zouden agten. Dat
„ het njet vast ging, dat de Landzaaten, ter
„ betaalinge van Utrecht ftaande, niet * ver-
„ leid waren. Dat men, hierom, moed hou-
,j den en ftandvastig blyven moest. Dat hun-
„ ne Steden en anderen den Ptrechtfchen de
„ hand zouden bieden. Dat de Staaten van
„ Holland, die nog vergaderd waren, fpoe-
„ dig fcheiden zouden; doch eerst op alles or-
„ de ftellen, met naame op hun Krygsvolk, on-
?? der welk zy de trouwen van de ontrouwen
5j haast zouden weeten te onderfcheiden. Dat
?) zy thans bezig waren, met het ftellen van
„ zulke orde op hunne geldmiddelen, dat Un
trecht daarvan ook verligting gevoelen zou.
Dat zy, hierom, verzogten, dat men zig
n niet verhaasten wilde, zullende zy hun, bin-
£ nen weinige dagen, nader befcheidgeeven."
Het gene, hier, gezeid weidt, wegens de verlitï-

XXXVIILBOEK. H I S T O R I E . 215
liqting, die Utrecht, door de regeling van 't
ftuk der Geldmiddelen in Holland, gevoelen
zou, zag, zo de Groot, naderhand, verklaard
heeft, op de raadpleeging, over het verzenden
der Franfche troepen naar Frankryk; dat, zo
't voortgang gehad hadt, tot verligting zou geftrekt
hébben van Utreer. têt9.H S,
(O Giumus Vcramw. Cap. XiX. iU *p5« Zie oottêl.«5§
O 4
1618.,
Befluit
der U.
treehtfchen.
Gelegen

240" VADERLANDSCHE XXXVIILBOEK,
1618.' hoe de Hollandfche Heeren zo fpoedig kwamen
aan de kennis van een geheim befluit, in
de by- de Staaten van Utrecht genomen. Dit vind ik
eenkomsi
liyTrefel
'er van. "Ledenberg, na 't neemen van dit befluit,
met zes anderen, naar den Haage, vertrokken,
was, den derden of vierden van Hooimaand
, des nademiddags na vyf uuren, zeer
vermoeid, gekomen ten huize van den Predikant
Uitenbogaard, vraagende, of'er ge en kans.
ware, om Hogerbeets, de Groot en de Haan,
daar, dien avond, nog te fpreeken. Uitenbogaard
nam aan, hiertoe, zyn best te zullen doen,
en ging naar 't huis van de Haan, die, 's avonds
na zevenen, met de twee anderen, tot
zynent kwam. Ledenberg deedt bier, ten
aanhooren van Uitenbogaard, die, een en andermaal
, uit het vertrek gaan wilde; doch
gedrongen werdt,te blyven; den drie Penfiorrarisfen
opening van 't befluit en den last der
Staaten van Utrecht; om, zo hy verklaarde,
uit hun te verneemen, wat men, in Holland,
doen zou, en of men den Utrechtfchen niet
eenige penningen zou konnen fchieten. Men
antwoordde hem „ dat de Hollandfche Ste-
„ den nog niet genegen waren tot afdanking
„ haarer Waardgelderen, en dat, over 'tfchie-
„ ten van geld, met de Steden moest gefproken
worden (/)." Dit gefchiedde, federt,
na dat men eerst den Advokaat gehoord hadt
(«), en hierop volgde de byeenkomst by Tre-.
fel. Eenige Utrechtfchen, hier tegenwoordig ,
hadden, te vooren, zeer gedrongen, op het
fpree-
C O UrTRNBos. JLeven en Verantw. Cap. XII. bl. 231. GROT.
Vsraiuw. Cap. XIX. 252. ,
O) GROTIUS VèTïntw, Cap. XIX. bl. 253.

XXXVIILBOEK. H I S T O R I E . 217
fpreeken met den Prinfe. Nyenrode heeft,naderhand,
verklaard, dat hy van de Poll, meermaalen,
vermaand hadt, om te helpen doorzetten
, dat men den last der Staaten volvoerde
, naar behooren. Doch de Hollandfche
Heeren hadden hen, zeidehy, daarvan afgetrokken,
en zy hadden zig laaten overhaalen,
doordien ook in hunnen last gefteld was, dat
zy , zo hun iet anders voorkwam , daarvan
verllag zouden doen aan de Staaten van Utrecht
O). Men mag vermoeden, dat Ledenberg
dit laatfte in den last hadt doen ftellen,
om daaruit gelegenheid te neemen, tot het bewerken
der opening, van wege de Hollandfche
Steden gedaan.
De Staaten van Holland, nu ook raadple­
gende. op het afdanken der Waardgelderen,
waartoe de algemeene Staaten, zelfs met bewilliging
van Overysfel, beflooten hadden,in
Holland en in Utrecht, te arbeiden (w), kwamen,
kort hierna, overeen, dat men den algemeenen
Staaten, den Prinfe en Graave Willem
vertoonen zou „ hoe zy, met het aanneemen
„ van luiden van xvapenen, niet anders voor-
„ hadden, dan zig zeiven te verzekeren tegen
„ daadelykheden; hoe ook, naar zy onderrigt
„ waren, de Staaten van Utrecht geen ander
„ oogmerk hadden. Voorts, dat de zaak lig-
„ telyk te vinden zou zyn, zo zyne Doorlug-
„ tigheid eenige uitheemfche bezettingen ,
„ daar 't beste vertrouwen niet op viel, wil-
„ de wegneemen, en de Staaten van Utrecht,
„ ne-
(y} Ttitertognt. y an W. v. Nyenrode Art. XIV-XVI. &
£w) IiiMNoï- II. lied, U. 3Q6.
05
1618.
XXVI.
Vertoog
"van Holland
aan
den Prinfe,
op "t
ftuk der
Waardgelders.

ai8 VADERLANDSCHE XXXVIILBOEK:,
„ nevens de Steden van Holland, daar 't noodig
zou zyn , met Nederlandfche vendels
„ voorzien," Dertig Gemagtigden omtrent,
uit de Edelen en Steden, deeden den Prinfe en
den Graave deezen voorllag, by monde van
den Advokaat. Men fpeurt 'er uit, dat de meening
der Hollandfche Steden nog niet was, Utrecht
met geld te onderfteunen; maar dat zy
alleenlyk begeerd hadden, dat de Utrechtfchen
't voltrekken van hunnen last verfchuiven zouden,
op dat men 'teenpaariglyk doen mogt, en
't voorftel dus te beter ingang doen vinden. De
Prins zou met het toeftaan van twintig vendelen
de Staaten van Utrecht en de Hollandfche
Steden hebben konnen vergenoegen (ar). Doch
zyne Doorlugtigheid vondt het ongeraaden.
De Utrechtfche Afgevaardigden vertrokken,
hierop, naar huis, zonder den Prinfe hunnen
byzonderen last geopend te hebben.
XXVII, Weinige dagen laater, beflootmen, ter al­
Dc al?e gemeene Staatsvergaderinge , buiten bewillig
jneene ging der Hollandfche Afgevaardigden, en, in
Staaten
't afzyn van die van Utrecht, eenigen uit die
befluiten
tot eene Vergadering te benoemen, om, nevens zyne
bezen­
: ding naa
Utrecht.
Die van
Holland
insgelyks.
Doorlugtigheid, naar Utrecht te trekken,en
de Staaten, met de beste, gevoeglyklte, en
bekwaamde middelen, te beweegen, tot afdanking
der geligte Waardgelders. 's Daags na
> dit befluit, welk, den drieëntwintigften van
Hooimaand, vastgefteldwas(30, bedienden de
Afgevaardigden van eenige Hollandfche Steden
zig ook van de gelegenheid, dat verfcheiden*
r>") ttejol, Holl. ii. 12 Juiy iöi.l. U. 181, 1H5. GROTIUS
Verantw. '(flip. XIX. H. iffe.
(y) Ucloi, Holl. 16, 24 yülj) 161Ü. VI. 1K8, iy>

XXXVIILBOEK. HISTORIE. 219
den' afgevaardigden eenen keer naar huis dee­ 1618.
den ; om, ter Vergaderinge van Holland, insgelyks,
te doen befluiten, tot eene bezending
naar Utrecht, met welke men beoogde, het
neemen van een eenpaarig befluit, op 't ftuk
der Waardgelders, te bewerken. De Vergadering
beftondt toen alleenlyk uit de Edelen
en uit de Steden Haarlem , Delft, Leiden,
Amfterdam, Gouda, Rotterdam en Alkmaar;
die, eenpaariglyk, op Amfterdam na, tot de
gemelde bezending bt-flonten (2). De Leden,
die naar huis gekeerd waren, hadden, voor
hun vertrek, verklaard, dat zy de Vergadering
hielden voor gefcheiden, en voor nietig en
van onwaarde, 'tgene, in hun afzyn, in dezelve
, beflooten zou worden. Doch de meerderheid
hadt, hiertegen, beweerd, dat de Vergadering
nog duurde (V), Men benoemde-dan,
om naar Utrecht te gaan, Vrank van Torenvliet
. Burgemeester, en Rombout Hogerbeets,
Penfionaris van Leiden. Dirkjakobszoan Schoon?
hoven, en Hugo de Groot, Gekommitteerde
Raaden. Zy kreegcm last, om, in alleryl, te
vertrekken. Vooraf, nogtans, verzogt de Groot,
uit naame van die van Holland. aan de algemeene
Staaten, dat zy hunne bezending geliefden
uitte ftellen, tot dat de Vergadering van
Holland talryker, en de Gemagtigden van Utrecht
te rug gekeerd zouden zyn. Ook floeg
hy voor „ dat op de afdanking der Waardgel-
5, deren geene zwaarigheid zou vallen, zo men
Ï, den Regeerderen beide van Holland en van
»V-
(z) GROTJPS Verantw. Cap. JWlrf bl. tyr. Cap. XIX. W.261.
Cf3 Reïol; Holl. 21 Jnly 1618. bl. u j7.

2ÖI§.
De Hollandfche
Geraag
tigders
komen te
Utrecht.
aao VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK.
„ Utrecht goeden byftand belooven wilde, te-
„ gen alle daadelykheid , zelfs tegen zulke,
„ die ora den Godsdienst zou heeten te ge-
„ fchieden (£)." Doch hierop kwam geen antwoord.
Men ftelde dan brieven op, gerigt aan
den Kolonel Joan Ogle, die over't Krygsvolk,
binnen Utrecht leggende, en ftaande ter betaalinge
van Holland, geboodt, hem belastende,
niets te doen, noch voor te neemen, dan 't
gene hem, by de Staaten van Utrecht, of, by
de Afgevaardigden der Staaten van Holland,
zyne betaalsheeren, bevolen zou worden.
Terftond hierop , vertrokken de vier Afgevaardigden,
die, in 't doorreizen van Leiden,
bunnen last openden aan Burgemeesteren, welke
dien ook goed vonden (Y). Des anderendaags,
den vyfentwintigften van Hooimaand,
les morgens ten agt uuren, kwamen ze binnen
[Jtrecht, hunnen intrek neemende in de Herberg
van Aart van Schendel, daar Montfoort
uithing. Hier ontbooden ze, terftond, by zig
Jen Sekretaris Ledenberg, hem openende,
waartoe ze waren afgezonden, met verzoek,
dat hy te wege brengen wilde, dat zy, terftond ,
mogten gehoord worden. Hy nam dit aan, verklaarende,
te gelyk, dat hunne komst zynen
Meesteren zeer aangenaam zou zyn, naardien
zy, kennis gekreegen hebbende van het befluit
der algemeene Staaten tot de bezending, Moersbergen
afgevaardigd hadden naar den Haage,
om den raad en hulp van eenige Gemagtigden
uit Holland te verzoeken. Voorts vraagde de
fl'l PefVl- Holl- 94 jHfy itflB. bl. igp.
Groot
£ #) U. Höt»IRM*TI Aürit. */ HBANOT li. Deel, U. 8oJU

XXXVIII.BOEK, H I S T O R I E. aai
Groot aan Ledenberg, of de Staaten van Utrecht
niet eenige middelen bedagt haddon, om zyner
Doorlugtigheid en den Gemagtigden der algemeene
Staaten genoegen te geeven: waarop deeze
antwoordde, dat men, daarover, beter in Hol­
land dan te Utrecht, zou konnen handelen (d).
Omtrent den middag, verfcheenen de Hollandfche
Gemagtigden in de Vergadering der
Staaten van Utrecht. De Groot, hier het woord
voerende, hieldt den Staaten voor 5, hoe die
„ van Holland, ongaarne, verftaan hadden, dat
-3, eenige Afgevaardigden ter algemeene Staatsj,
vergaderinge beflooten hadden, de knegten,
te Utrecht, om goede redenen, aangenomen ,
55 te doen afdanken, niettegenftaande hun, by
w de gantfche Vergadering van Holland, ver-
5, toond ware het regt, welk elk Gewest heeft,
„ om orde te ftellen tot zyne eigen'verzeke-
„ ring, welk regt men , onder anderen, by het
j, eerfte punt der Utrechtfche Vereeniging,
„ en by het zevende en tweeëndertigfte van
„ de Inftructie des Raads van Staate, uitdruk-
„ kelykaan zig behouden hadt. Datmen,des-
„ wege, nog nadere Vertoogen, zo aan de al-
„ gemeene Staatsvergaderinge , als aan den
„ Prinfe hadt gedaan: doch dat, hierop, niets
„ dan een befluit tot het bezenden der Staa-
„ ten van Utrecht gevolgd was: waarom de
„ Staaten van Holland, bezeffende, hoe naauw
„ zy, door de nader Vereeniging en door ou-
5) der Overeenkomften, verbonden waren met
„ die van Utrecht, niet hadden konnen naw
laaten, hen herwaards te zenden, om den
ft) GROTIUS Verantw. Cap. XIX. hf. 2C6.
?J Staa­
1618.
Hun
voordel
aan de
Scaatea,

i.
(£) GJIOTIUS Verantw. O». XIX. VU 277.

XXXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 223
hy, terftond, door dé Staaten en Wethouders
der Stad, werdt verwelkomd. Des anderendaags
verfcheen hy, Nihlaas de Voogd, uit Gelden
der
derland , Adriaan Manmaaker, uit Zeeland, en algemeeneStaa­
Willem, Heer tot Zwartfenburg, uit Frieslanden tenko­ de Vergadering der Staaten van Utrecht. Hun men,in3- voorftel ftrekte, om de Staaten te beweegen, gelyks,tö
tot afdanking der Waardgelders en tot bewil­ Utrecht.
liging in de Nationaale Sinode. Ledenberg DeHol-
gaf, hiervan, terftond, kennis aan de Hollandlandfche Afgevaardigden, die den Prins, na fchen
den middag, gingen verwelkomen, hem te gebegroeten zyne
lyk bekend maakende dat zy daar gekomen Doorlug­
j, waren, om, met die van Utrecht te raadtigheid.je pleegen over eene eenpaarige orde op't ftuk
ju van de Waardgelders, en op de verzekerdw
heid der Steden, waarover zy, op 't be-
„ geeren der Utrechtfchen, verzogten, dat,
in Holland, gehandeld mogt worden." De Gelprefc
Groot verhaalt, in zekere Aantekeningen , tusfchen
dat de Prins, by deeze gelegenheid, zeide, den Prin^
Men zou de Magifiraaten wel befchermen; maar fe, de
Groot,
eerst willen weeten, hoe zy regeer en zouden. Men
en de
hadt vyf valfchepunten zoeken in te voeren anderen.
in den
Godsdienst; men hadt hem willen ontzetten van
zyn Stadhouderfchap, en ten Lande uitjaagen.
Doch hy hadt hierin orde gefield, hy wist wel, wat
hy deedt. Hy hadt vyfGewesten voor zig, en de zes
Steden van Holland zouden Gemagtigden naar
Utrecht zenden, om hem te onderpleunen. DeHollandfche
Gemagtigden antwoordden hierop
5, dat niemant, huns weetens, eenig voorneemen
5, hadt, ten nadeele zyner Vorftelyke waardig-
*> heid; dat men bereid was, zyneverdienften
t s te erkennen, naar vermogenj doch dat de
?5 arg

£24 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK;
Ï6*I 3. „ argwaan, ter wederzyde, federt de algemee-
„ ne fcheuring over kerkelyke gefchillen, ont-
„ ftaan, verdwynen zou, zo men de zaaken,
niet tot beilisfing, maar tot bylegging wilde
beleiden: 'twelk, huns bedunkens, ligt
„ te doen ware." Maar de Prins drong fterk,
op de Nationaale Sinode. Wilden, zeide hy,
de Utrechtfchen daarin bewilligen; men zou hen
met hunne Kerken in de Stad bewor den laaten: zo
niet; dan moesten de afgezonderden ook Kerken
hebben. De Waardgelders waren erger dan de
Spaanfche Kasteelen. Die moesten af. Wyders
vraagde zyne Doorlugtigheid hun, ofzy last
hadden, om met de afgevaardigden der algemeene
Staaten te fpreeken ? Zy zeiden, Neen. Ook
fchryft de Groot, dat de Prins, onder 't fpreeken,
zig ontvallen liet, dat alles defchuldwas van den
Advokaat. Waarop geantwoord werdt „ dat zy
„ allen, zo de Advokaat dood was, zig verpligt
?3 zouden rekenen, 'sLands geregtigheidvoor
te ftaan." Ook zeide de Groot, dat men Holland
fcheen te veragten, en den anderen Gewesten
te willen onderwerpen: waarop de Prins hernam ,
dat de Advokaat, daarentegen,mn Holland fcheen
te willen maakende algemeene Staaten Qi). Uit
dit gefprek, welk nog andere by zonderheden behelsde
, was ligtelyk op te maaken, dat de komst
der Hollandfche afgevaardigden, te Utrecht,
Onge­ van kleinen dienst zyn zou. 't Gene de Prins
grond gezeid hadt, dat men hem van zyne waardigheid
van
heden dagt te ontzetten, hadt, ook naar 't ge­
't vermoedentuigenis
van anderen (i), geenen den minften
«lat men ' grond. 'tSchynt nogtans, dat men Zyne Door-
fS) H. DE GROOT Memor. in zyn Leven door K. BRANDT bl.u6>
(i) UITENBOG. Leven en Verantw. Cap. XII. bi. 232.

fcXXVIII.BoÉK. H I S T O R I E . 225
lugtigheid in zulk een vermoeden gebragt
hadt. Immers ik vind, dat men, naderhand,
onderzogt heeft * of 'er, in de Stad of Regeering
van Utrecht, nimmer voorflag ware gedaan
, om den Prins te ontzetten van 't Stad
houderfchap, en het den Graave van Kuilenburg
op te draagen (£). Ook fcheen men be
denkelyk te houden, of fommigen het oog niet
op Graave Fredrik Henrik hebben mogten:
waarvan wy* hierna, nog iets zullen aantekenen.
's Daags na dit gefprek met den Prinfe, den
zevenentwiritigften van Hooimaand, kwam
Moersbergen wederom te rug te Utrecht, be
rigtende, dat de Vergadering van Holland,
in welke men hem, den vyfentwintigften , gehoor
hadt verleend (7), beflooten hadt, haare
vryheid te handhaaven, vertrouwende, dat
die van Utrecht van gelyken zouden doen (in).
Doch Dordrecht hadt, in dit antwoord, niet
bewilligd, begeerende, dat men 't uitftelde,
tot dat de Vergadering voltalliger was< Ten
zelfden dage, antwoordden de Staaten van Uttrechtop
het voorftel, hun vanwege de algemeene
Staaten gedaan. In dit antwoord, welk
de Groot ontworpen hadt, werden de Afgevaardigden
genoemd Heeren
tien Prins
vsn zyne
waardigheden
dagt te
ontzetten.
Antwoord
der Staaten
van
Utrecht j
op 's
Prinfen
voonlajri

E6Ï8.
XXIX.
Amlterdambewerkt
eene bezending
naar
Utrecht,
tot onderfhuning
van
zyne
Doorlug
tigheid.
*a6 VADERLANDSCHE XXXVIII. BOEK.
ren Staaten Generaal, die zy zig zei ven toe-
• fchreeven,noch duidelyk ontzeid,noch toegeftaan
werdt («). In 't antwoord zelf, beweerden
ze regt te hebben, om op hunne verzekerdheid
orde te ftellen; wyders verzoekende, dat de
Prins en de andere Heeren zig, wegens 't ftuk
der Waardgelders, geliefden te openen aan de
Staaten van Holland, met aanbieding van hunne
Afgevaardigden , tegen den tyd, daar toe te beftemmen,
te willen zenden naar den Haage, en
hun last te geeven , om niet alleen voorflagen te
hooren; maar ook op dezelven te helpen befluiten
, zo als, tot de meeste verzekerdheid, rust
en eenigheid van de Landen, Steden en Leden,
zou bevonden worden te behooren. 'tByeenroepen
eener Nationaale Sinode hielden zy ondienstig
en gevaarlyk : ook kon het, meenden
ze, niet wettiglyk gefchieden, buiten eenpaarige
bewilliging der Gewesten (o).
Terwyl dit, te Utrecht, voorviel, was de
Stad Amfterdam, aanfchryvens van den Prinfen
bekomen hebbende, bezig, om, nevens de
Steden, die 't met haar eens waren, Gemagtigden
te fchikken naar deeze Stad, die, in
der Staaten Vergadering aldaar, de bezending,
uit Holland gedaan, zouden tegenfpreeken.
Daarentegen, hadt deeze bezending kennis
haarer handeling overgefchreeven naar den
Haage, alwaar zy werdt goedgekeurd, door
de meeste Leden; die, ten zelfden tyde, beflooten
, nog twee Gemagtigden, Wesfel van Boetfelaar,
Heer van Asperen, en Maarten Ruikha-
f») GROTIUS Verantw. Caf. XlX. bit 269, 270.
(,») BRANDT II. Deel, bl. öil.

XXXVIILBOEK. H I S T O R I E , as?
haver, Oud- Burgemeester van Haarlem, naar ittti
Utrecht te zenden. Doch in Boetfelaars plaats, •
vertrok, federt, Jan Janszoon Engelsman, Oud-
Burgemeester van Hoorn, reeds te vooren benoemd
(f). Dordrecht en Amfterdam j daarna
ingevolgd van Schiedam, Enkhuizen, Edam
en Purmerende, hadden, ondertusfchen, de
bezending, door de andere Leden beraamd,
tegengefproken en voor nietig verklaard, zig
voorts,ook bereidende,tot de reize naar Utrecht
(q~).
Hier, gaven de Hollandfche Gemagtigden Vefdeeld
den Staaten, den zevenentwintigften, te verheidonftaan
n dat 'er gerugten liepen van eenig voorder de
neemen om eene Kerk te vermeesteren, Staaten
jj vraagende, wyders, of 't niet geraaden zou van Utrecht»
„ zyn, nader orde te ftellen op de wagten, en
n op 't bezetten der poorten en andere plaatfen
van belang, mids men hiervan fprake met
n zyne Doorlugtigheid (>)." Doch men befpeurde,
ten deezen tyde, zo groote oneenigheid,
verwarring en drift, in de Vergadering
der Staaten, dat 'er niets beflooten werdt, op
deezen voorflag (V). Men begon, onder de
Staaten, te vermoeden, dat zyne Doorlugtigheid
voorhadt, de Waardgelders, daadelyk,
af te danken, en vraagde elkander en, wat men
in zulk een geval, doen moest? Eenigen meenden
, dat men 't zou moeten aanzien, gemerkt
de Prins altoos groot gezag over 't Krygsvolk
ge-
f p~) GROTIUS Verantw. Cap. XIX'. bl. 262.
Cj) Refol. Holl. 27, 28, 29, 30, July 1618. bl. 20j, 204;
söf>, 208, 210. UÏTENBOG.W. y&isnz. TRIGLAND. bl. 1089 «se».
(t) GROTIUS Verantw. Ca» XlX. bl. 2(16.
R.' HOGERBEETS by BRANDT II. Deel, bl. 313*
P 8

Vergadering
ten
223 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEX,
geoefend hadt, en de Groot heeft, naderhand
gefchreeven, dat hy van dit gevoelen was,
fchoon hy niet dagt, dat de Prins tot daadelyke
afdanking befluiten zou (/). Doch anderen
zagen 't ftuk anders in. Zy vreesden, dat
de Prins, gefterkt door de uitheemfche bezetting
binnen Utrecht, of veelligt ook, door
ander Krygsvolk, welk hy, van buiten,derwaards
, ontbieden zou mogen, de Waardgelders
daadelyk zou afdanken. Over den weg,
dien men hadt in te flaan, om dit, of, ten minfte
. de zwaarigheden, die 'er uit zouden volgen
, te voorkomen, was men in woorden geraakt
onder de Staaten; daar fommigen fchynen
te hebben uitgeflaagen van zig te willen
verzetten tegen 't gene de Prins .mogt voorneemen,
terwyl anderen begreepen, dat men
behoorde te wyken, zonder dat men eikanderen
verftaan, of tot een eenpaarig befluit komen
kon. In deezen onzekeren toeftand, hebben
eenigen,byzonderlyk Ledenberg,den Pander
Jakob van Door, naar Nieuwerfluis, en anderen
, naar elders gezonden, om het Krygsvolk
, dat naar of over 't Stigt trekken mogt,
op te houden,en den Staaten, zonder uitftel,
kennis te geeven van hun wedervaaren («).
Ook vergaderden, op den dertigftenvan Hooi­
maand, verfcheiden' Leden der Regeeringe
huize van ten huize van Joan vanRenesfe van Zuiïeftein,
Zuile-
om raad te pleegen. Des morgens verfcheeilein.nen
hier, behalve Zuiïeftein zeiven, Koningsvry,
Hoenaken, Zandenburg, Ryzenburg,
Moers-
CO GROTIUS Verantw. Cap. XIX. bl. 1172-
Cu) Interrog, vnn Suylettcyn. Art. XXIX. XXX. ven Conincxvry
Art. XXIII. BfSS.

XXXVIII. BOEK. H I S T O R I E , aap
Moersbergen, de Gooyer, Groveftein, van I

itfiS.
De Hol- i
landfche •
Gemag- '
tigden '
geeven i
der be- |
zetting,
ten laste '
van Hol- 1
030 VADERLANDSCHE XXXVIILBOEK*
ook een brief gelezen, door den Advokaat
gefchreeven aan Ledenberg, en meldende,
„ dat hy, voor deezen tyd, geene hulp wist
„ te doen aan de Stad; doch dat de Franfche
„ gezanten gekomen of voorhanden waren,
„ door welker middel, men zyne Doorlugtig-
„ heid uit Utrecht zou zoeken te trekken (V)."
Moersbergen, Groveftein en Ledenberg begaven
zig, hierop, naar de Hollandfche Gemagtigden
, welken zy aandienden, 't gene hun
van Harteveld voorgehouden was, De Hollandfche
Gemagtigden veroordeelden 't gedrag
van Harteveld, zeggende, zo Groveftein
verklaard heeft, dat hy zynen meesteren, die hem
betaalden, getrouwer behoorde te zyn. Doch
de Groot heeft naderhand, gefchreeven, dat
hun flegts gezeidwas, dat Harteveld zwaarigheid
maakte, de wagten waar te neemen, die
hem, by de Staaten, en by de Wethouderfchap
der Stad, zouden belast worden; en dat zy, hierop
, diergelyk antwoord gegeven hadden (j>
r/erftond hierop, ontboeiden ze eenige Hopuiden
der gewoonlyke bezetting, ftaande ter
jetaalinge van Holland (2), welken zy den eed
/oorhielden, en bevel gaven, om den Staaten
/an Utrecht gehoorzaam te zyn. Ook leverlen
ze hun toen de brieven over, waar by hun
liergelyk bevel gegeven werdt, door de Staa-
land 1 en van Holland, gelyk zig de meerderheid
ftaande, : •loemde. Vooraf, hadden ze den Prinfe ver­
bevel i gaard 5, dat zy de uitvoering van dit gedeelom
den
Staaten 5 , te van hunne last, tot hiertoe, hebbende
» uitfaO
Interrog, ynn D. van Eek. Art. XV. IU. S.
Cr) GROTIUS Verantw. Cap. XIX. bl. 273.
t*j Interrog, ven Grovelteyn. Art. XXXIII. S,

XXXVIII.BOEK. H I S T O R I E . 231
„ uitgefteld, nu daarmede niet langer draalen
durfden, uit vreeze dat de fchade, by ver­
der verzuim te wagten, hun mogt geweeten
worden (a). n
van Uttrecht
te
Men vindt, dat de Prins hier­ g ehonrop
gezeid zou hebben, dat, zo zy den foldaaten zaamen.
betaaling weigerden, hy andere Afgevaardigden
uit Holland te gemoet zag.die zulks geen gehand
zouden doen. Ook hadden de Bevelheb­
bers Ernst van Nasfau,Ogle, Vereen anderen
twyfelagtig antwoord gegeven. Men verftondt,
ten zelfden tyde, dat de Prins, des anderendaags,
zelf de afdanking der Waardgelderen
doen zou. Tegen den avond,kreegende Overften
der gewoonlyke bezettinge last, om, des
anderendaags,voor vier uuren,met hun volk,
in de wapenen te komen, op de Neude of 't
Marktveld. Ogle kwam den Hollandfchen Gemagtigden
nog eens vraagen, wat hem te doen
ftondt? Zy rieden hem, zorg te draagen, dat
alles zonder bloedftorting afliep. Met den
dag, kwam de bezetting in 't geweer (b). De
Hollandfche Gemagtigden, toen in Utrecht
niets meer te verrigten hebbende, en verneemende,
dat de meeste Leden der Regeeringe,
ook Ledenberg, bedugt voor erger, de
Stad verlaaten hadden, beflooten, insgelyks,
te vertrekken Voor dat zy afreeden, zager
zy de Afgevaardigden van Dordrecht, Amfterdam,
Schiedam, Enkhuizen, Edam en Pur
merende, voor de Herbergde Hulk, van dt
wagen ftappen. Naderhand vernamen ze, da
zy geen halfuur langer in Utrecht moesten ge^
blee
(«) CnoTirs Verantw. Cap. XIX. bl. 274, 275. K. BRASÏJ*
' even van H. de Gïout. bl. 129.
ibj BnANDT II. Dtel, II. 3iS, 81C.
P 4
161S.
Men verneemt,
dat de
Prins
voorheeft
,de
Waardgelders
af
te dan­
ken.
De TJttrechtfcheStaaten
en
HollandfcheGemagiigdenbefluiten
te
wyken.

»Ó"I8.
De
Waardgelders
Worden.,
te (J-
{trecht afgedankt.
s 3a VADERLANDSCHE XXXVIII. BOEK,
bleeven zyn, of men zou ben op Haazenb'erg
gebragt hebben O). In den Haage gekomen,
deeden zy verflag van hunne verrigtingen;
waarin de meerderheid genoegen nam
doch die, door de zes Steden, wederom werden
afgekeurd (

XXXVIILBOEK. HISTORIE. 233
gemeene Staaten, orde wilde ftellen op de verzekerdheid
van 't Gewest en de Stad. Des anderendaags
, vervoegde de Prins zig in de Kamer der
Wethouderfchap van Utrecht, daar eenige Burpers,
zig noemende Gemagtigden der Gemeente
, kwamen begeeren, dat de Regeering veranderd
mogt worden: hoewel men,naderhand,
zeide, dat zy alleenlyk last hadden, eene Kerk
te verzoeken, voor de Contraremonftranten
(g). Hierop volgde, den vierden van Oogstmaand,
de verandering der Regeeringe: aan
welke zelfs eene nieuwe gedaante gegeven
werdt, wordende de Vroedfchap, uit veertig
Raaden beftaande, nu voor haar leeven aangefteld
(h~), daar zy, te vooren, jaarlyks, plag
vernieuwd te worden. De Prins ftelde deezen
Raad, voor deeze reize, uit de dienende Raaden
, en uit eene benoeming van veertig ande^
ren, door deeze Raaden, en van twintig, door
zyne Doorlugtigheid zelve, gedaan. In het Lid
der Gekoorenen en in dat der Ridderfchap, gefchiedden,
naderhand, ook merkelyke veranderingen
; zo dat men, eerlang, eene geheele
nieuwe Staatsvergadering kreeg. De Sekretaris
Ledenberg werdt ook verlaaten van zyn
Ampt (;')• De voornaamften, die, ten deezen
tyde, uit het bewind raakten, waren Joan de
Gooyer en Jonker Joan van Groveftein, die tot
het Lid der Gekoorenen behoord hadden. In
hunne plaats, kwamen eerlang Jonker Gysbrecht
van Harteveld, die eerfte Hopman der
Waardgelders geweest was, en Meester J&an
(g~) BRANDT II. Deel, bl. 818.
f*J Zie Groot Utr. Plakaatu. IH, Deel, bl. t)f>.
Zie USAND^ Ij, bul) 11, J318, yi/ü, coi^ W\
Strik
I6l8.
De Regeering
wordt,
veran»
derd.

ft 34 VADERLANDSCHE XXXVIII. BOEJE,
1618. Strik (k). Uit het Lid der Ridderfchap, werden
verhaten Jonkheeren Justus van Ryzenburg,
Heer tot Ryzenburg, Willem Bor va»
Amerongen, Heer van Zandenburg, Adolf
van de Waal, Heer van Moersbergen, en Fredrik
van Baexen, Heer tot Koningsvry. Te
vooren was het Lid der Ridderlchap reeds
met zeven nieuwe Edelen vermeerderd (/).
De voorouders der ontflaagen' Heeren hadden
ook het ongeluk gehad van in de ongunst
manden Graave van Leicester gevallen te "zyn,
;n, in den jaare 15 87, gevangen genomen te
worden; gelyk wy, op zyne plaats (V)> hebben
aangetekend. Voorts, werdt Nikolaas van
Berk Burgemeester der Stad, in de plaats van
Ryzenburg. Hy was, in 't jaar 1611, uit het
Lid der Gekoorenen ontflaagen («), en, felert,
buiten bewind gehouden. Kornelis van
« le Poll bleef,nevens hem,Burgemeester. Hy
vas ook in de byeenkomst by Trefel geweest.
Sn de Groot heeft, meen ik, op hem het oog
jehad, als hy van eenen fpreekt „ die, van
i
, toen af, reeds voorgenomen hadt, de Re-
, folutien, welken hy hadt helpen neemen,
, te vernietigen, en de Staaten van Utrecht
, ten beste te geeven, om zyn voordeel te
, doen, met de verandering der Regeerin-
> g
{
De Con- >
tiare-
e
00-" Ook blykt, van elders, dat hy, we-
;ens 't verhandelde by Trefel, ten nadeele
•an de Groot, getuigd heeft (ƒ>_). De nieuwe
Vroed-
(k~) Groot UT. Plakaatb. I. Deel, bl. 200, 202.
(O Groot Ucr. Plakaatb. I. Deel, bl. 304, 305, 306.
(;«; VIII. Deel. hl. 247.
l;Ó Groot Utr. Plakaatb. I. Deel, bl 199.
Co') GROTlfjs Verantw. Cap. XIX. bl. 255.
Cf) Gitonus Verantw. Cap. XIX. W. 271.

XXXVIII. BOEK. H I S T O R I E . 235
Vroedfchap was zodra niet gefteld, ofdeCon"
traremonftranten verzogten en verkreegen de
Buurkerk tot hun gebruik. Daarna, werdt den
Remonftranten gelast, hun de Domkerk in te
ruimen, en zig te behelpen in de Buurkerk (#).
De groote verandering in Utrecht baande den
weg tot de gevolgde verandering in Holland, 1
en tot het houden der Nationaale Sinode.
Te Leiden, was men bedugt geweest voor
de komst van den Prinfe, die, den twaalfden
van Oogstmaand, van Utrecht vertrokken was.
Doch hy deedt de Stad, voor deeze reize, niet
aan (r).
In den Haage te rug.gekeerd, werden hy
en de Gemagtigden, ter algemeene Staatsvergaderinge',
verflag van 't gehandelde te U
trecht gedaan hebbende, plegtiglyk bedankt.
Zulks gefchiedde ook, door de zes Hollandfche
Steden, Dordrecht, Amfterdam, Schiedam
, Enkhuizen, Edam en Purmerende. Men
drong toen de andere Leden wederom tot het
afdanken der Waardgelderen in Holland. Terwyl
zy 'er over raadpleegden, en Rotterdam,
op den raad van de Groot, reeds tot de afdan- .
king beflooten hadt (Y), vervoegden zig eenige
Leidfche Burgers, met een fmeekfehrift,
aan de Vergadering der algemeene Staaten,
waarin zeer geklaagd werdt, over den moedwil
der Waardgelderen, binnen deeze Stad, en
over de Wethouders en Staaten van Holland,
die deezen moedwil niet bedwongen. De meerderheid
der algemeene Staaten befloot, hierop,
(?) BRANDT II. Deel, hl. Ri«, ETO, 820.
(r) R ilooERBEi'.TS, hy BRANDT 1*. bed, V, 820.
£4'; K. BRANDT Leven van li. de Groot W. ija.
I6i3.
mon-
Iranten
bekome*
:1e Buur-,
sn daarna
le Domkerk.
De algemeene
Staaten
beveelen
het afiankea
Jer
Waardgelder*
in Holland,
daar 't,
insgeyksgeschiedt.

ï«i8.
XXX.
Voordel
van den
Franfehen
Gezant
Boifife.
Antwoord
der Staaten.
336 VADERLANDSCHE XXXVIII.BOEK;
op, het afdanken der Waardgelderen, by een
- ftreng Plakaat, te beveelen. Die van Hulland
hadden gaarne gezien, dat het vastftellen en
afkondigen van dit Plakaat, nog eenige dagen,
uitgefteld was geworden. Doch hun" verzoek
vondt geenen ingang, 't Plakaat werdt, den
eenentwintiglten van Oogstmaand, in den Haage,
afgekondigd. Te Leiden, hadt men de verdeelde
fchuttery wederom vereenigd, eer 't
Plakaat in de Stad kwam: waarop men, den
drie-entwintigften , aldaar, de Waardgelders
afdankte. De afdanking volgde ook, in de andere
Steden (V), op goede toezegging, fchryft
de Groot (u), dat alles, hiermede, in rust
blyven zou.
De Koning van Frankryk hadt, kort te vooren
, eenen buitengewoonen Gezant, J. de Thumery,
Heer van Boijife, herwaards gezonden,
om de Staaten wederom te vermaanen, tot
eendragt in den Staat, en tot gemaatigdheid,
in 't ftuk der Kerkelyke verfchillen. Hy deedt
zyn voorftel ter algemeene Staatsvergaderinge
, op den veertienden van Oogstmaand (v).
De Staaten antwoordden hem, den vyfentwin-
tigften „ dat de inwendige oneenigheden, op
„ verre na, zo gcvaarlyk niet waren, als men,
buitens Lands, fcheen verfpreid te hebben.
„ Dat zy 'er anders zyne Majefteit wel van
„ zouden onderrigt hebben, en dat zy, alleen-
5, lyk, verzogten, dat-hy drie of vier Hervorm-
„ de Godgeleerden herwaards wilde zenden
» op
t-0 increMBOo. bl. 991. TRIGLAND. bl. 101)1. BRANDT II,
Deel. bl. 8afi ent..
00 GROTIUS Veranrw. Cap. X 11. ic6. Cap. XlX. bl. aüo.
(v) Zit het hy BKANDT 11. Djel s bl. 8ai en aiuleitin. Ifyez
yfljjj Ai.'Bïaï Memo;*., p. 3-4..

XXXVlII. BOÊK. H I S T O R I E . 237
n op de Nationaale Sinode, die te Dordrecht
ftondt gehouden te worden." Doch die van
Holland hadden niet bewilligd , in dit antwoord
Cv). Wat laater, fchreef de Heer van
Langerak. uit Frankryk „ dat de Koning geene
Predikanten uit zyn Ryk op de Sinode
wille laaten gaan, om dat men hem geene
voldoening gegeven hadt, omtrent zyne klag-
B ten, over Fr mcois van Aarfens, Heerevan
„ Sommelsdyk O)."
't Stuk der Sinode werdt, terftond na t af­ Laatfte
danken der Waardgelderen, ernftigdoorgezet,
raadpleegingen
,
ter algemeene Staatsvergaderinge. De Remon­ op't (hik
ftranten hadden, al in 't voorjaar, gezien, dat der Sino­
zy 'er niets goeds van te hoopen hadden, en de.
zulks den Staaten van Holland, in een wydluftig
vertoog, te kennen gegeven (V). Doch
de magt deezer Staaten nam dagelyks af, en de
Advokaat zelf wist den Remonftranten geenen
moed meer te geeven (y). Die van Amfterdam,
met eenige Kerkelyken geraadpleegd hebbende
(2), hadden, reeds in Lentemaand, ter
Staatsvergaderinge van Holland, in tweebreedfpraakige
vertoogen, beweerd, dat de gefchillen
niet te regten waren, dan door eene Nationaale
Sinode (a). Enkhuizen hadt hier een
byzonder gefchrift bygevoegd (&) ; welke
fchriften, door de Groot, werden beantwoord
Cc), zonder dat my bekend is, of zyne redenen,
(v) UITÏ.NBOO. bl. 993-
(w^ Notul. Zeel. 26 OScob. \6iS. bl. tri.),
f*) Zie BRANDT Tl Deel, bl 733
(y ) UYTENBOG. A.mt. by BRANDTII. Deel, bl, 755,75(1,8s

238 VADERLANDSCHE XXXVIII. BOEK;
I6I3. nen, toen, het licht zagen. Ook fchreef hy
eene wederlegging der Amfterdamfche bedenkingen
tegen het houden eener Provinciaale
Sinode tot bylegging der gefchillen; welken,
wat laater, ter Staatsvergaderinge, waren
ingeleverd Cd). Daarna, kwam 'er nog een
andere voorflag uit zyne pen, dïe den Prinfe
behandigd werdt, en Strekte, om eene Kerkelyke
Vergadering te beroepen in Holland,
waarin men onderzoeken zou, hoe verre de
gefchillen tot den grondflag der Leere behoorden
, hoe verre niet: en zo men 't hierover
niet eens worden kon, moest men, dagt hy,
daarna, eene algemeene Kerkelyke Vergadering
tragten byeen te brengen (V). Niet veel
verfchilde hiermede de voorflag, welken die
van Holland, op 't einde van Zomermaand,
ter algemeene Staatsvergaderinge, deeden, in
de tegenwoordigheid van den Prinfe en van
Graave Willem (ƒ) Doch de andere Gewes­
De Nationaaleten
hadden nu reeds tot de Nationaale Sinode
Sinode beflooten, en veranderden niet van gevoelen.
wordt De brieven van Uitfchryving, den vyfentwinbyeengetigften
van Zomermaand gedagtekend, waren
roepen.
naar de byzondere Gewesten afgezonden : ook
aan den Koning van Groot-Britanje, aan de
Kerken van Frankryk, en aan verfcheiden*
Vorften en Staaten, die den Hervormden
Godsdienst befchermden of toelieten , met
verzoek , dat zy ook eenige Godgeleerden
op de Sinode zenden wilden. Doch die van
Holland, oordeelende, dat de algemeene Staaten
$
(V) HRANUT II. Beet, bl. 78©, 784, 700.
("O Zie GROTIUS Verantw. Cap. Vf. bl CV,.
(J) UÏÏENBOQ. bl. 9>j7, G&tWltN Verantw. Cap.Vl. bl. ?t*

XXXVIILBOEK. H I S T O R I E . 239
ten, zonder hunne bewilliging, eene Kerkelyke
Vergadering befchryvende, binnen eene
Stad van hun Gewest, zig een gezag aanmaatigden,
welk hun niet toekwam (g), zonden
de Brieven van uitfchryving, ongeopend, te
rug; 't welk ze, daarna, nog eens deeden (h).
Ook vaardigden ze Brieven af aan de Koningen
van Frankryk en van Groot Britanje, en aan
de andere Mogendheden, welken de algemeene
Staaten, over de Sinode, hadden gefchreeven.
In deeze brieven, verzogtenze, dat men
niemant wilde toelaaten, herwaards te komen,
tot ftyvinge van eenen toeleg, die aan 't gezag
der O verheden en aan de vrede der Kerken
nadeelig was (f). Doch dit alles was, voor
het afdanken der Waardgelderen , gebeurd.
Terftond daarna, gaven de meeste Leden van
Holland den moed op, om het houden der Nationaale
Sinode te beletten. De raadpleegingen
op dit ftuk werden, met nieuwen ernst,
hervat. De Edelen en alle de Steden, op Gouda
na, bewilligden in de Sinode, op den vyfentwintigften
van Oogstmaand: doch met eenige
bepaalingen, die meest hierop uitliepen,
dat de zaaken, aldaar, tot bylegging, niet tot
befliffing, zouden moeten beleid worden, en
dat de handelingen der Sinode van geene kragt
zouden zyn, dan na dat ze, ftaatswyze, waren
goedgekeurd (k). Men handelde nog over dit
ftuk,
(g) GROTIUS Verantw. Cap, XIX. bl. 202Ï
()i) UYTENBOG. bl. 959, 965. TRIGLAND. bl. 10(7. BAUDART.
Memor. IX. Soek, bl. 75'.
(j ) UYTENBOG. bl. 905, BRANDT II. Deel, bl Zo?,. GROT.
Verantw- Cap. XIX. bl. ia-., 208.
( k Refol. Holl. 24, 25 Aug, IÖIS. II. 242, 247. by BRANDT
li. Deel, bl. 831-830.
1618.
De Le­
den van
Holland
bewilli­
gen allen,
behalve
Gouda ,
op zeke«
re wy­
ze , in de
Sinode.

240 VADERL. HIST, XXXVIII. BOEK,
ftuk, tot op den negenentwintigften, en de
gevoelens waren toen zo na tot één gebragt,
dat men, zo de Advokaat, naderhand, verklaard
heeft (/), binnen drie uuren, ten vol^
le, üi de Sinode bewilligd zou hebben; wanneer
een ongemeen voorval de raadpleegingen
van Holland, voor eene poos, geheellyk
ftremde. Ik zie op de gevangenis van den Advokaat
Oldenbarneveld, en van de Penfionarisfen
Hogerbeets en de Groot. Doch de omftandigheden
en gevolgen deezer vreemde gebeurtenis
zyn zo gewigtig geweest, dat wy ze
liever, geheellyk, in 't volgende Boek begrypen
, dan met het verhaal van een gedeelte
derzelven, het tegenwoordige Boek vergroot
ten willen.
( O UlTENBOG. U. 1204.
V A

VADERLANDSCHË
HISTORIE.
NEGENENDERTIGSTE BOEK.
I N H O U D .
L öorzaaken der gevangenis van Oldenbarneveld
, Hogerbeets en de Groot. Verfchillende inzigten
van Prinfe Maurits èn den Advokaat.
Toeleg, om Graaf Fredrik Henrik, in 'tLid der
Edelen, te befchryven. lï.De verfchillen in den
Godsdienst dienen beide den partyen tot bevordering
haarer oogmerken. Redenen van misnoegen
tegen den Advokaat. Kwaad vermoeden
•op hem. III. Hy wordt gevat. Ook de Groot, Hogerbeets
en Ledenberg. Wat de Staaten van
Holland, hierop, befluiten. IV. Men zoekt den
Advokaat te doen flaaken. Van der Myle, Uitenbogaard
en anderen wyken. Schotfchriften
tegen de gevangenen. V. Men pleituit, hen te
onderzoeken. Öorzaaken eener buitengewoons
verandering der Regeeringe in de Steden. Poogingen
van eenigen, ten voordeele der gevangenen.
Vl.PrinsMaurits verfielt deWetteSchoonhoven,Briele,Delft,Schiedam,Gorinchem,Oudewater,
Woerden, Monnikendam, Hoórn,Medenblik
en Alkmaar. VII. Hy wordt hiervoor
door de meeste Leden der Staaten bedankt, en
* tot diergelyke verandering in andere Steden
verzogt. Vill. Hy maakt ze, te Leiden, teHaarlem
v te Rotterdam, te Gouda en te Amfterdam,
X, DEEL. Q T*

fl4a VADERLANDS CHE XXXIX.BOEK.
Te Dordrecht wordt ze voorkomen. IX. Oordeelen
over deeze verandering. DePrins wordt 'er,
plegtiglyk, voor bedankt. X. De Franfche Gezanten
arbeiden, ten yoordeele der gevangenen.
XI. Hogerbeets wordt verhoord. Ook Ledenberg
teUtrecht, die zig zeW het leeven beneemt. XII.
Tweede ondervraaging van Hogerbeets. De
Groot wordt verhoor d.Zyn gefprek rnetdeVwgd
enManmaaker. XIII. Gemagtigden tot onderzoek
der gevangenen aan gefield. De Advokaat
•wordt ondervraagd. XIV. Derde ver hoor ing
yanflogerbeets.De Groot word verder gehoord.
XN .VoorftelderFranfcheGezanten. Antwoord
op hetzelve.VondvanScriverius,om den gevangenen
iet teberigten. XVI. Verlof tot opregting
eener Westindifche Maatfchappye. Handel met
EngelandenDeenemarke. Venetië onderfleund.
Grondflagen eener oude Stad, by Goereede, ont
dekt. PrinsFilipsWillem fterji..XVII Staat der
Kerkelyke zaaken.XVUl Aanvang der Nationaale
Sinode, te Dordrecht. Handelingen derzelve.
De Remonftranten worden 'eruitgezet.
XlX.Zy komen teRotterdam byeen.HunneLeer
wordt, in de Sinode, veroordeeld. De Sinode
fcheidt. XX. Onderzoek te Utrecht. Hogerbeets
ten vierde maalegehoord. DeEngelfcheGezant
arbeidt tegen de gevangenen.XXl. V Lid der Edelen
wordt, ten verzoeke van Prinfe Maurits,
met twee nieuwe Heeren, vermeerderd.XXll.
Raadpleegingen op het ftellen van Regteren
over de gevangenen.Naamen der vierentwintig
Regteren. Zy hoor en Hogerbeets. De Heer van
Moersbergenwordtgevat. De Groot komt voor
de Regters. XXIll.OokOldenbarneveld.XXïV.
Verklaaringen van den Griffier Aarfens en den
Buv

XXXIX.BOEK. HISTORIE. 243
Burgemeester Berk: waaruit de Advokaat befchuldigd
wordt. XXV. Belydenis des Advokaats,
voor deRegters. XXVI. Bededag uit*
gefchreeven. XXVJJ. Boifife en Maurierfpreeken
voor de gevangenen. De Advokaat wilgeent
vergiffenis verzoeken Zyn gedrag, inzynuiterfte.
XXVIII. Inhoud van zyn vonnis. Hy
wordt onthalsd. Oordeel over hem en zyn vonnis
, in Frankryk. XXIX. De Grooten Hogerbeets
laaten zig ook niet beweegen, tot het verzoeken
van vergifenis. Zy worden tot'eene eeuwige
gevangenis verweezen, en naar Loevefte'm
gevoerd. Vonnis over Ledenbergs Lyk. XXX.
Moersbergen verwerft eene foort van vergifenis.
XXXI. Vonnisfen over de Haan, Trefel
en Uitenbogaard. XXXII. Gerugten wegens
eene aangaande verhef ng van Prinfe Maurits.
Bedenkingen over de vonnisfen van Oldenbarneveld,
Hogerbeets en de Groot.
>t /"^ evangen neemen van den Advokaat 1618.
VJT kwam veelen niet onverwagt voor.
Men wist, in 't gemeen, dat Prins Maurits mis­ I.
Ondernoegd
op hem was. En veelen hielden hem
zoek
fchuldig, aan flinkfchen handel met den naar de
Spanjaard. Doch over 't vatten van Hogeröorzaabeets en de Groot ftondt elk verbaasd ken der
De eerfte was, maar weinige maanden, in gevangenis
van
zaaken van Stads Regeeringe, gebruikt geOldenweest. De andere wel eenige jaaren; doch zonbarneder zig, geduurende dien tyd, zeer verdagt veld,Ho- gemaakt te hebben, by 't gemeen. Alleenlyk gerbeeta
en de
was Groöt*
f» K. BRANDT Leven van H. de Groot, 11. 136.
Q 2

óts.
Gezag
van Prin
fe Maurits
en
van den
Advokaat.
H'.innj
onderlingverfchillendeinzigten.
244 VADERLANDSCHE XXXIX. BOEK,
was hy, door eenige uitgegeven' fchriften,
- voor eenen voorftander der Remonftranten,
bekend geworden. Maar men begreep nog niet,
dat hy, hierom, verdiend hadt, in hegtenis te
worden genomen, 't Zal dan niet ondienftig
zyn, agt ik, de öorzaaken van den ramp deezer
drie mannen, hier, wat omftandiger, en, zo
veeldoenlykzy, naar waarheid, te ontvouwen.
Het voorig gedeelte deezer gefchiedenisfe
heeft ons doen zien, dat'er, in deezen Staat,
niemant was, met zo veel gezags bekleed, als
Prins Maurits en de Advokaat Oldenbarneveld.
Zo bekend was dit, dat Graaf Willem
Lodewyk hen, by Uitenbogaard, genoemd
hadt „twee Perfonaadjen, op welken 's Lands
„ welvaart genoegzaam rustte (T)." De waardigheden
en ampten, welken zy bekleedden,
gaven hun dit aanzien alleen niet; maar zy hadden
't, voornaamlyk, te danken, aan menigvuldige
gewigtige dienften, door Maurits, in den
oorlog; door Oldenbarneveld, in verfcheiden'
Staatshandelingen , den Landen gedaan (V>
Doch 't ongeluk wilde, dat deeze tweePerfoonaadjen,
meermaalen, verfchillende inzigten
hadden; waaruit, dikwils, merkelyk misnoegen
gereezen was, tot agterdeel van 't Land.
Zigtbaarst was dit befpeurd, in den handel over'tBeftand,
welk de Advokaat hadt weeten
door te dryven, in weerwil van den Prinfe,
die, hierover, een misnoegen tegen hem opvatte,
welk hy, zo fommigen willen(4),nimmer
heeft konnen afleggen. Het naderend einde
C O UYTENBOG. Leven en Verantw. Cap. X. W.157.
(O GKOTJUS Verantw. Cap. XX. U. aoi.
(«O AUBEUY Memor. p. 2^5

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 245
de van 't Beftand, waarna, de voorige gefchil.
len over 't hervatten van den kryg, ofhetflui- •
ten van de Vrede, wederom leevendig ftonden
te worden, gaf beide den Prinfe en den Advokaat
aanleiding, om, by tyds, verdagtte zyn,
op de bekwaamfte middelen, om zig, tot het
doorzetten der maatregelen , die elk hunner
heilzaamst hieldt, in ftaat te ftellen. De Advokaat
zogt zyn gezag te behouden by de Steden,
welker belang haar tot vrede neigde, en wist,
door zyne aanpryzing, in veelen derzelven,
Wethouders en Amptenaars in 't bewind te
doen ftellen, welker inzigten hy kende, en
die, door hem bevorderd zynde, ook byzondere
verpligting aan hem hadden. Maar Amfterdam
; de aanzienlykfte Stad van Holland,
en, hierom, meer dan eenige andere, gebelgd
over 't groot gezag des Advokaats; ten tyde
der handelinge van 'tBeftand, teroorzaake van.
het Koopbelang, met hem oneens gewordenzynde;
hadt hy, nimmer, federt, konnen winnen.
In 't Lid der Edelen, welk eerst ftcmt,,
ter Vergaderinge van Holland , waren zyne
twee Schoonzoonen, de Heeren van Veenhuizen
en van der Myle, befchree ven geweest. Ook
hadt hy 'er nog andere vrienden: 't welk de
voornaame reden was, waarom dit Lid, waarin
, ten deezen tyde, weinige Edelen befchree-
ven waren, tot hiertoe, zobeftendig, de zyde.
gevolgd hadt van den Advokaat. Men was, federt
eenigen tyd, in overleg geweest, om het
gezag van het Lid der Edelen nog meer te ver
grooten, en een Perfonaadje van merkelyk
aanzien, in het zelve, te befchryven, die, deeze
eer, voornaamlyk, zullende te danken hsb*
Q 3 ben
i(5i3.
tn vloed
des Advokaats
op deLedcn
van
Hoiland.
Overleg-,
om Graat'
Frediik
Henrik
in't Lid.
der Edelen
te he-
(chryveu.

Ï6I8.
Prins
Maurits
Vermoedt,
dat de
Advo-
«46* VADERLANDSCHE XXXIX. BOEK
ben aan het beleid van de vrienden des Advokaats,
ook gefchaapen ftondt, zyne zyde te houden.
Graaf Fredrik Henrik was, in den jaare
161 a, door koop, eigenaar geworden der Heerlykheid
van Naaldwyk in Delfland (1), aan
welke, van ouds, de eer vr.n Erfmaarfchalk ,
of, gelyk men nu fpreeken zou, Erfgrootftalmeester
des Graaven van Holland, plag verknogt
te zyn (e). Men leide dan in heimelyk
beraad, om hem, als Heer van Naaldwyk, onder
de Edelen te befchry ven: waarvan de Groot
iet ontdekt hadt, uit van der Myle. Doch 't
bleef agter, om dat men 't niet zonder kennis
van Prinfe Maurits durfde doen, en bedugt
was, dat hy 't afkeuren zou, als men 'er hem
over fprak (ƒ). Ondertusfchen was dit over-;
leg zo bedekt niet gebleeven, of het hadt eenige
vrienden van den Prinfe, en, veelligt, zyne
Doorlugtigheid zelve in 't vermoeden gebragt,
dat men hem den voet dagt te ligten,
en eenen anderen te bekleeden, met zyne
waardigheden (g): welk vermoeden, egter,
van de zyde des Advokaats, altoos, als geheel
ongegrond, is aangemerkt.
Doch, 't zy hieruit, of uit eenige andere oorzaak,
't is zeker genoeg, dat Prins Maurits,
al federt lang, in 't begrip was geweest, dat de
Advokaat en de zynen toeleg maakten, op het
verminderen van zyn gezag, onaangezien zy
alre)
Zie VAN LOON Aloude Regeer. V. Deel, 11. 514. ert
hier voor III. Deel, bl. 548. , „ „ ,
( ƒ) H. DE GROOT Memor. m zyn Leven tloorh.- BRANDT*/. i/S.
r>") UYTFNBOC. Brief aan zyne Bxó.ia zyn Lcv.Cetp. XII. #ajs.
CO Graaf Fredrik Henrik hadt deeze Heerlykhcid gckogt
van den Graave van Aremberg, voor driehonderdenzestigduizend
guldens, Refol, Holl. 6 Aug. 1612. bl. Jfj®*

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 247
altoos beweerd hebben, dat zy 'sPrinfen wet­ 16*18.
tig verkreegen gezag veel eer gezogt hebben
Icaat hom
te handhaaven (k). Men hadt zyne Doorlug­ ien voet
tigheid , in Louwmaand des jaars 1617, in woor­ zoekt te
den geraakt zynde, met den Advokaat, hoo- ligten.
ren zeggen „ MonfieurBarneveld, ik heb my-
_ ne eer zo lief, als gy de uwe." En des anderendaags,
tegen eenigen uit de Geregtshoven
„ Ik weet wel, dat men my kan kleiner
s, maaken; maar zyn dit myneverdienften (t)i
Zyne vrienden, die geene vrienden des Advokaats
waren, fterkten hem in deeze gedagten.
Wy hebben, te vooren (A), verhaald^dat,
men, omtrent den tyd van 't fluiten van tbeftand,
gefproken hebbende, over t veranderen
van den vorm der Regeeringe, en 't vermeerderen
van 't gezag zyner Doorlugtigheid:
zulken, die toen aan 't roer zaten, hadden
weeten te wege te brengen, dat deeze raadpleegingen
verfchooven, en eindelyk veriloii
waren. Men weet dit den Advokaat, meer dar
iemant, en men hieldt zig verzekerd, dat hj
zig voorgefteld hadt, den Prins kleiner te maaken.
Eenigen van's Prinfen vrienden, met naame
Reinier Pauw, Burgemeester van Amfterdam,
en Francois Franken, Raadsheer in der 1
Hoogen Raade, hadden, omtrent dien tyd.
eenige poogingen aangewend, ftrekkende.
naar 't fcheen, om den Advokaat, door mid
del van Uitenbogaard, te beweegen, tot handeling
met den Prinfe, op gelyken voet, ak
waarop men, weleer, met wylen Prinfe Wil
r
lem
(b) GROTIUS Verantw. Cap. IX. li. ofi.
ri) UYTENBOG. Leven Ce-. 'X. II. 134.
£4J LX. Deel, IU 455> _
Q 4

«Si 8.
II.
Men bedient
zig
van de
verfchil-
len in den
Godsdienst,
tot bevorderingzyneroogmerken.
«48 VADERLANDSCHE XXXIX. BOEK,
lem, gehandeld hadt. Doch Uitenbogaard
hieldt zig hier buiten (7). Louis Aubery, Zoon
van Benjamin Aubery, Heere van Maurier, en,
federt het jaar 1613, Ambasfadeur van 't Hof
van Frankryk in den Haage, verhaalt, dat de
Prinfesfe Weduwe van Oranje Oldenbarneveld,
over dit ftuk, ook getoetst hadt; doch dat de
Advokaat haar, met veele redenen, hadt getoond,
dat de Prins, de opperfte magtzoeken?
de over den Vereenigden Staat, zyn eigen ver^
derf zogt; waarna zy afgelaaten hadt, hierop
verder te dringen. Zy en Oldenbarneveld beide
zouden, naderhand, dit voorval aan den
Heere van Maurier verhaald hebben (?«).
De verfchillen over den Godsdienst gaven,
eerlang, der eene en andere party e gelegenheid,
om aan de bevordering haarer byzondere in-
zigten te arbeiden, 's Prinfen vrienden bedienden
'er zig van, om het gezag zyner Doorlugtigheid
te vestigen en te vermeerderen : de Advokaat
en de zynen, om hunne eigen'partye
te ftyven. 'tMisnoegen onder 'tgemeen.werdt,
wederzyds, verwekt, gevoed of gebruikt, om
verandering te bewerken, in de Regeeringe.
der Steden: gelyk, al vroeg, te Utrecht, te
Alkmaar en te Leeuwaarden, gezien was (n).
Doch onder de Predikanten, die over 't ftuk
van den Godsdienst verfchilden, en onder de
Gemeenten, die hun toegedaan waren, hadden
's Prinfen vrienden den fterkften aanhang.
Men hadt, hier te Lande, toen 't getal op zyn
grootst was, nog geene tweehonderd Remork
ftramfche Predikanten. De overigen waren allen
(_h UYTBNB-G. Leven Cap. X. bl. i 5$, 155,
(m) AUBERY Memóir. p aoa» 205, 300,
f » Zie hier voor, bl, ai, sij, 85.

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E .
len Contraremonftranten, by welken de Prins, 1618.
en verre de meesten van 's Prinfen vrienden
en dienaars zig gevoegd hadden. Veelen van
deeze Contraremonftrantfche Predikanten waren,
van ouds, gebeeten op Oldenbarneveld,
die, dagten ze, door het dringen op de vastftelling
en invoering der Kerkenordening van den
jaare 1591, het Kerkelyk gezag te na gekomen
was(o). Hierom, lloegenzeteligterover
tot 's Prinfen zyde, welke zy merkelyk fterkten.
De Advokaat, hiervan niet onbewust, hadt
des te fterker geyverd, om de Kerkenordening voornaaraeöor­
van 't jaar 1591 te doen invoeren, verzekerd dat zaaken
men, door middel derzelve, met der tyd, alom- van het
me in Holland, vreedzaame en gemaatigdePremisnoedikanten zou konnen bekomen, en minder te gentegen den
dugten hebben, voor beroerten onder 't gemeen.
Advo­
Hy begunftigde, om gelyke reden, de zyde der kaat en
Remonftranten, die der Overheid groot gezag dszynen:
toefchreeven in Kerkelyke zaaken; en hy bragt, 1. 't begunftigen
door middel van den invloed, dien hy onder
der Re­
de Edelen en onder de Burgemeesters van Lei mon
den hadt, te wege, dat 'er, na Arminius, Pro ftranten,
fesfors in de Godgeleerdheid op 's Lands Hooge
Schoole gekooren werden, die men oordeelde
of wist, het gevoelen der Remonftranten te zyn
toegedaan : waardoor ook het getal der Remonftrantfche
Predikanten, van tyd tot tyd, aanwasfen
moest. De Wethouders der meeste Steden
waren, insgelyks, den Remonftranten gunftig;
en alzo deezen de minften in getal bleeven
, zogt men, door verfcheiden' Staatsbefluiten,
te wege te brengen, dat zy, ten minften ,
in de Kerke, verdraagen werden. Doch
fV) Zie UÏTEKBCG. Leven en Verantw. Ca[u 11. bl. 16,17*

2. het
aanneemen
der
Waardgelders,
3- het
vorderen
van ee
nen nieuwen
eed
of belofte
van de
gewoone
bezettingen,
4. 't gebeurde,
sgo VADERLANDSCHE XXXIX. SOEK;
Doch toen men zag, dat de Contraremonftranten
zig niet hielden aan de Refolutien %
ftaatswyze genomen, en zelfs zig kanteden tegen
de Wethouderfchap van verfcheiden' Steden
, welke, haars oordeels, niet genoeg befchermd
werdt, door den Prinfe; befloot men
tot het aanneemen van Waardgelders, die eenen
byzonderen eed deeden aan de Magiftraaten.
Zulk een eed, of, ten minften, eene belofte
van gelyke betekenis werdt ook den gewoonen
bezettingen, hier en daar, afgevorderd.
Al het welke, voornaamlyk, gefchiedde, door
't beleid des Advokaats. Doch dit was nieuwwe
ftof tot misnoegen voor den Prinfe, die
begreep, dat men, op deeze wyze, het gewoonlyk
krygsvolk ontfloeg van den eed,
hem als Kapitein Generaal gedaan: en dat men
de Waardgelders bezigen wilde, om geloofsdwang
omtrent de Contraremonftranten in te
voeren. Van de andere zyde, bragt men, hiertegen
, wel in, dat de nieuwe eed niet onbeftaanbaar
was met den eed aan den Prinfe; die,
onder anderen, tot het zelfde einde ftrekte,
en dat de Waardgelders, alleenlyk, gebruikt
zouden worden, om oproeren te beletten en
de Wethouders te befchermen ; doch men
fcheen den Prins niet te konnen diets maaken
, dat hieronder niet iet anders fchool.
Ook hadden fommigen hem zo fterk verzekerd,
dat Oldenbarneveld zyn gezag zogt te.
befnoeijen, dat hy het vergen van den nieuwen
eed en het aanneemen der Waardgelders
als een' ftap daartoe aanzag.
't Gebeurde te Utrecht, kort voor het afdanken
der Waardgelders aldaar, fterktehem
in

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . *S«
ïn ipe/e eedaeten. 't Was klaar genoeg, dat
ïïlïhferrard werdt, door den Advokaat;
Se weetende dat de Prins arbeidde, tot het
afdanken der Waardgelders, desonaangezien
bewerkt hadt, dat 'er eene bezending naar Uitrecht
gefchied was, om dit te voorkomen; of,
en minfte, de Regeering aldaar zo welte verzekeren,
als, door de Waardgelders, hebben
konnen gefchieden. De last, aan debezetop
Hollandfche betaaling baande, om
de Staaten van Utrecht te gehoorzaamen, was
ook doorhem,verworven Hogerbeets en de
Groot waren de bekwaamften onder de afgezondenen
naar Utrecht, en deelden, hierom
in het misnoegen, welk de Advokaatzig dooi
deeze bezending, op den hals hadt gehaald. Zy
hadden, te Utrecht zynde, genaden, de poot
en te bezetten en de wagten te verdubbelen
en de onwilligheid der Waardgelders om d
Staaten en Regeering te befchermen ernftely
veroordeeld: ;
1C1I.
:e Utiecbt.
t welk de Prins aanmerkte, al
lenen geweldigen tegenftand tegen hem, ei 1
tegen de Gemagtigden der algemeene Staaten
Al dit gaf dan de naaste gelegenheid tothe C
befluit, om zig van den Advokaat en van Ho
gerbeets en de Groot te verzekeren (£>
Ik heb, tot hiertoe, nog geen gewag gemaak
van het vermoeden van Landverraaderye
Q) Notul. Zeel, 17 typt. 1Ö1S. U- H7-
t Iet,wegens
't
' vermoe-
1
welk veelen van Oldenbarneveld hadden, or den van
dat het my twyfelagtig gebleeyen is, of he t Landver-
. raaderye.
ooit regt by den Prinfe heeft gehuisvest Nog
tTns was, te Utrecht, onlangs, wt verklaard »
welk dit vermoeden, eenigszins, fcheen i e
hebben verleevendigd. Wy zullen, hier 01 t-
1

III.
Oldenbarneveld
wordt
gewaarfchuwd
wegens
zyne aan- ,
ftaande
gevangenis.
1(
252 VADERLANDSCHE XXXIX. BOEK.
der, melden, wat 'er ons van voorgekomen zy.
Ondertusfchen, is, uit het gezeide, op te maaken
, dat het voorftaan der Remonftranten, 't
veranderen van den eed of 't vergen eener
nieuwe belofte van de bezettingen, het aanneemen
der Waardgelders, en het gebeurde te U.
trecht, al het welke 's Prinfen vrienden hielden
te ftrekken tot onredelyke verkleining van
'sPrinfen gezag, voor de voornaamfte öorzaaken
van de gevangenis der drie Heeren gehouden
moet worden. Wy komen nu, tot het verhaal
der omftandigheden deezer gevangenis.
De Groot hadt, voor zyne reize naar Utrecht,
reeds hooren mompelen, dat men den
Prinfe eenen voorflag gedaan hadt, om eenigen
uit de Vergadering van Holland by 't hoofd
te vatten, en aan regte te vorderen. Hy deedt
'er den Advokaat opening van, hem te gelyk
:e bedenken geevende, of hy niet wel zou doen
/an zig naar eene goede en verzekerde Stad
:e begeeven. Doch de Advokaat meende, dat
nen, met het afdanken der Waardgelders, en,
1 net het bewilligen in de Sinode, den Prinfe
i en volle zou vergenoegen. Beide dagten ze,
( lat men hen, zo 't al ten ergfte loopen mogt,
1 ekerlyk, in een gewoon Regtsgeding ontvani
;en zou (q). Alle de Leden van Holland, gee-
1 icn uitgezonderd, hadden ook, voor weinig
t yds, den Advokaat, wederom, in hunne by-,
2 ondere befcherming genomen (f). De Ver-
£ adering ftondt nu op 't fcheiden, voor eenige
C agen, en de meeste Leden hadden geraaden
evonden, den Prins te verzoeken, om, mid-
g
:rwyl, de zaaken, derwyze, te beleiden, dat
C?) H. DE GROOT Memor in zyn Leven. bi. lu.
CO Refol. Holl. 7 Aug. iG,8. L 225.
al.

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 1*53
alle daadelykheid vermyd werdt (»• Doch ik
weet niet, of 't gefchied, noch hoe 't opgenomen
zy. De Leden kwamen, ten beftemden
tyde, wederom famen. 's Daags voor de gevangenis,
kwam de Raadsheer Berkhout, met
nog iemant, by den Advokaat, hem aanzeggende
, dat hy voor zeker zou gevangen worden
: waarop deeze, zittende op zyn koelvat,
met zyn Hokje in de hand, zeide, 't zyn hooze
menfchen, daarby voegende, onder 't ligten
van zynen hoed, myne Heeren, ik bedank u voor
de waarfchuwing (/). Nogtans vondt hy niet
raadzaam te wyken. Op den dag der gevangenis
zelve, zynde zondag, den negenentwintigften
van Oogstmaand, kwam Uitenbogaard,
des morgens ten zeven uuren, by den Advokaat,
om hem het inleveren van zeker Vertoogvoorde
Remonftranten te verzoeken. Hy
vondt hem treuriger, dan naar gewoonte, en
zittende met zyne rug tegen de tafel; 't welk
den Predikant bewoog, den ouden Heer te
troosten, met de voorbeelden van veele treffelyke
mannen, die, hun Vaderland de beste
dienften gedaan hebbende, flegtst beloond waren
geworden (V). Een half uur na 't vertrek
van Uitenbogaard, tradt de Advokaat in zyne
koets, en reedt, voor 't laatst, naar 'tHof. Hy
was 'er naauwlyks, of een Kamerling kwam
hem aanzeggen, dat zyne Doorlugtigheid hem
begeerde te fpreeken. Ten dien einde, begaf
hy zig naar 't vertrek, daar zulks plag te gefchieden.
Doch, uit dit, werdt hy, terftond, in
een
Cs) Refol. Holl. \f>$Aug. 1018. bl. 238.
( O UYTFNBOG. Dagreg, by BIMNIJT. II. Deel, bl. 841.
( v ' UYTÏ-.NBOG. Leven Cap. IX. bl. 14?. Dagreg. iv ERANOT
II. Deel, bl. «41.
It.18.
Hy
wordt
gevat 5

Ook de
Groot,
en Hogerbeets,
I\Ten ver
zekert
zig, ins
getyks,
van Ledenberg
s>54 VADERLANDSCHE XXXIX. BOES
een ander vertrek geleid, daar hem Nythof,
Luitenant van 's Prinfen Lyfwagt («0, uit
naame der algemeene Staaten, gevangen nam.
Hy verzogt, den Prinfe te mogen fpreeken.
Doch 't werdt hem afgeflaagen (x). De Groot,
kort daarna, in de Vergadering der Gekommitteerde
Raaden gekomen, en ftaande om te
gaan naar die der Staaten van Holland, werdt,
op gelyke wyze, ontbooden by den Prinfe,
daar, zeide men, de Advokaat ook was. Doch
hy was pas boven gekomen, of de Kapitein des
Armes, Pieter van der Meul&n, zeide hem aan,
dat hy hem, van wege de algemeene Staaten,
in hegtenis nam. Men bragt hem eerst op een'
Kamer, daar hy, door twee Hellebaardiers, bewaard
werdt: daarna op een klein kamertje,
uitkomende op het binnenhof, en , 's avonds,
op eene andere Kamer, daarhy, drie dagen en
drie nagten, bleef, metgellooten' venfters fjy).
Met Hogerbeets, die zig ook omtrent de Ka­
mer der Gekommitteerde Raaden onthielde.,
handelde men, op gelyke wyze. Elk werdt in
een afzonderlyk vertrek gezet, zonder dat zy
iet weeten mogten van elkanders hegtenis.
. Dien zelfden morgen, was 'er iemant naar Utrecht
gezonden, om den Sekretaris Leden-
' berg te vangen (z), die, eenige weeken in zyn
huis verzekerd geweest zynde, ondereen fterk
geleide, naar den Haage gebragt, en ook, in
een vertrek van't Hof, opgeflooten werdt f».
Wie,
fdO VELTUS Hoorn, bl. 562.
(x) BAHOART. Mw'iior.X.Vfo**, bl. 62. UYTENB. Hift. bl.995.-
O") K. BRANDT Leven van H. de Groot, b' ijjj.
\z , GROTIUS Verantw. Cap. Xlll P**rf4l. UÏTENBOIS. bh P95-
Ca) UYTÏÏKBUG. bL 1005. K. BRANDT Leven vanH. DE GROOT.
U. 14?-

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . &5S
Wie, eieenlyk, het gevangen neemen der 161S.
drie Heeren, Oldenbarneveld,Hogerbeets en •
)nder*
de Groot, beflooten hadden, ftaat ons hier, <
ock,
wat nader, aan te wyzen. Sommigen fchryven, i de de
dat zulks gefchied is, door 't beleid van wei- , ;evange-
meen uit de algemeene Staaten, met zyne, n's der
Doorlugtigheid, buiten kennis van die van Hol- •
Irie Hee>
en be-
land Cb\ Doch Hogerbeets zelf heeft aange- , looten
tekendfV), dat het beftemd was, door dezelf­ wddv-n»
den, die, wegens de algemeene Staaten , te Utrecht
waren geweest, te weeten de Voogd,
Manmaaker en Zwartfenburg; en dat zy t hadden
uitgevoerd, door den Prinfe, en daarna
eerst, ter algemeene Staatsvergaderinge, alwaar
het te vooren nooit voorgefteld was,
doen goedvinden. En dit komt, na genoeg, De Sta**
overeen met het Register der Refolutien van ! en van
Holland, alwaar men, op deezen zelfden dag, j Holland
crygen
aangetekend vindt, dat „ by de Heeren van .
er ken-
Mathenes en andere Gedeputeerden, hui-1 lis van.
den deezen morgen, geweest zynde in de
Vergaderinge van de Heeren Staaten Gene-
" raai, gerapporteerd werdt, dat, by den Pre-
" fident vermaan gedaan was, dat, by
Z zyne Excellentie en de Gedeputeerden tot
" afdanking van de Waardgelders tot Utrecht
" geweest zynde, by last van de Vergadennge
van de Heeren Staaten Generaal, goed-
W
gevonden was, te doen in arrest neemen de
perfoonen van den Heere van Oldenbarne-
I? veld, Advokaat van 't Land van Holland,
Z en de Penfionarisfen Mrs. Rombout Hoger-
9 3
„ beets
Ci) UYTENBOG. Leven cn Verantw- Cap. XIII.*/. 244»
ie ) Memor. by URVNDT II. Deel, bl. 84L

I6I8.
VADERLANDSCHE XXXIX. BOEK*
„ beets en Hugo de Groot (V)." Doch men
• moet dan de woorden, by last van de Vergadering
van de Heeren Staaten Generaal, niet aan
de onmiddelyk volgenden, maar aan de onmiddelyk
voorgaanden hegten. Ten zelfden dage,
werden de Heeren Reintze, Lients, Zwartfenburg,
Hemen en Dusfum, door de algemeene
Staaten, gezonden aan die van Holland (e), om
hun aan te zeggen „ dat het vasthouden der
„ drie Perfoonen, ten dienfte van den Lande,
j, gefchied was, hebbende men bevonden, dat
„ de Kerkelyke gefchillen, allengskens aan-
0 gewasfen zynde, in den Staat der Regeerh>
n § E
5 gebragt waren; dat de zaak, daarna,
„ met gezag gehandhaafd was, door het aanneemen
der Waardgelders, die 't gantfche
„ Land beroerd hadden, en die men, tot her-
„ Helling der rust, en om de Sinode beter te
„ doen vorderen, hadt moeten afdanken; dat
„ hier nu bygekomen was, 't gene men te U-
„ trecht ontdekt hadt, dat men den band der
„ Vereeniging hadt zoeken te breeken, waar-
„ van de drie gevangenen de hoofdbeleiders
„ geweest waren; dat men, met zulke ver-
„ deeldheden, 't Land niet houden kon; dat,
„ eindelyk, by 't onderzoeken der gevange-
„ nen, van alles nader blyken zou, waartoe
„ men verzogt, dat deeze Vergadering de hand
„ bieden wilde." De Edele en meefte Steden
antwoordden, hierop „ dat hun 't gebeurde
„ bedroefde, en van hun als eene fchending
>, van
f d *\ Refol. Holl. 20 Aug. 1618. bl. 257. by BRANDT II. l)cel f
bl 843-
< e) Refol. Gener, 20 Aug. 1618. by K. BRANDT Leven van d&
Groot, bl. 237.

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . «57
n van 's Lands vryheid en geregtighéid werdt 1618.
u aangemerkt; waarom zy begeerden, dat dé
h gevangenen terftond geflaakt werden." Doch
de zes Steden, Dordrecht, Amfterdam, Schiedam,
Enkhuizen, Edam én Purmerende, zeiden,
alleenlyk „dat zy van 't voorgevallene
„ verflag zouden doen; begeerende, dat alj,
les,midlerwyl, bleeve in ftaate." Ten zelf­ Bè'fluij;
den dage, beflooten de Edelen en meeste Ste­ by hëri|
den, den Prinfe,vrymoediglyk, te kennen te hierop'
geno­
geeven „ dat men, door deeze handelwyze, men/.
^ de hoogheid, vryheid en geregtighéid van
ft 't Land van Holland hieldt gekwetst te zyn;
„ en hem te verzoeken, dat hy 't, als Stadhoun
der, geliefde te regten." 't Gefchiedde. Doch
de zes Stederi deedén 'èr, ten zelfden tyde, eene
verklaaring tegen, waarby zy de klagten en
't verzoek der andere Leden niet goedkeurden.-
DePrins antwoordde ?> dat het gebeurde, niet
„ by zyne orde, maar van wege de algemeen
ne Staaten vöfrigt was; die geloofd moesten
i9 worden, zulks niet zonder grond gedaan te
iy hebben; dat hy 't regt Van Holland niet be-
„ twisten wilde, en dat de Heeren Staaten van
^ Holland 't'gefchil, welk hierover gevallen
^ mogt zyn, met de Heeren Staaten Genen
raai,wel zouden weeten te vinden." Waarop
men befloot, te wagten,- met het verder
voorftaan van 's Lands geregtighéid, tot op de
wederkomst van eenige Leden, die verflag aan
hunne Steden deeden; en ondertusfchen, zorg
te draagen, dat de gevangenen, van Wege de
algemeene Staaten,wel werden behandeld (/').
De
(/") Refol. Holl. 29,30 Aug. I6~l8. bl. 25H, 260. byM\W>^
tï. Deel, bl. 843, 8.41, 845.
X. DEEL. R

558 VADERLANDSCHE XXXÏX.BOEIT.
iÖiS. De tyding van het gevangen neemen des Advokaats
hadt, gelyk men denken kan, zyne oude
IV. huisvrouw, zyne kinderen en verder gezin gefoogindompeld
in eene diepe verflagenheid. De Heefien
om
den Adren van der Myle en Veenhuizen, zyne Schoonvokaatzoonen,
en de Heer van Groeneveld, zyn oudfte
te doen Zoon, begaven zig, des nademiddags, by zy­
los laane Doorlugtigheid, verzoekende, dat men hunten".nen
Vader, om zynen ouderdom, zyn huis tot
eene gevangenis gave: waarop de Prins antwoordde
, *t is het werk van de Staaten Gene
raai. Uwen Vader zal geen leed gefchieden, n
meer dan my zelf. Veenhuizen, midler wyl, verfchoonen
willende,dat zyn Schoonvader tegen
de Kloofterkerk was geweest; hoorde de Prins
haauwlyks 't woord Kloofterkerk reppen, of hy
borst wït,die zig tegen de Kloofterkerk wil ftellen,
zyne voeten zullen hem niet van hier dra
gen. Immers op deeze wyze, vindt men deeze
by zonderheden, in Uitenbogaards Dagregister
(g), uit den mond van van der Myle zeiven, aangetekend.
Ik heb eene Aantekening in handen,
waarin, nog gemeld wordt,dat van der Myle,
Veenhuizen en Groeneveld zig, des nademiddags
, by de algemeene Staaten, vervoegd; doch
geen antwoord, op hun verzoek, gekreegen
hebben. Maar de Heeren van Schaagen en
van Asperen, beide befchreeven in de Ridderfchap,
ondernamen, omtrent deezen zelfden
tyd, Oldenbarneveld te doen ontftaan.
Doorgedrongen tot aan de Kamer, daar de
Advokaat zat, begeerden zy, dat men hem
Josliete. \ Gerugt, welk dit maakte, deedt
den Prins uitkomen,en bevelen, dat men den
(.Cj CMRDT. II. Deel, Mé 842.
E-

XXXIX. BOEK. H I S T O R I É . 2^9
Edelen 't geweer afname, hen voorts, bewaarende,
tot dat men, hierop, het goedvinden der .
algemeene Staaten verftaan zou hebben. Te
gelyk,verklaarde hy, dat men hen, zyns bedunkens,
met eenebeftrafiïng, onder handtasting,
zou mogen ontflaan: gelyk gefchiedde
}h\ Van der Myle, federt, onder de hand, ge- •
waarfchuwd, dat men naauw op hem lette,
week uit den Haage naar Rotterdam, van waar
hy den Thefaurier de Bye kennis gaf, dat hy,
uit droefenis over 't gebeurde, zig, voor eene
poos, buiten den Haage dagt te onthouden.
Hy vertrok, terftond, naar Frankryk, alwaar
hy,den negenden van Herfstmaand,aankwam.
Doch, in 't volgende jaar, keerde hy wederom
in den Haage (O- Verfcheiden' andere Perfoonen,
vriendfchap gehouden hebbende met den
Advokaat, weeken, ten deezen tyde, ook ten
Lande uit. Uitenbogaard verliet den Haage,
op den zelfden dag,dat de Advokaat gevangen
werdt (k). Ook toog de Heer van Moersbergen
, zyne brieven, uit den Haage naar Utrecht
gefchreeven, te vooren, gelige hebbende uit
der Staaten Kamer (l), naar Munfterland r».
Trefel zelf nam de vlugt: ook de Predikant
Taurinus, Schryver der Weegfchaale, die,
kort hierna, te Antwerpen, overleedt («> Eenige
anderen waren in vreeze van te zullen ge-
Vat worden ; fchoon zy niet wyken durfden,
't Gemeen werdt haast van de gevangenis deidrie
fA) BRANDT If. heet, bl. 842.
ti\ Gefchrcv. Memorie wegens den Hre. van der Myle.
(kS UYTENBOG.. Leven en Verantw. Cap. IX. bl. 1471
Cl) interoff. van f. de Goyer. Art. LXU M. S,
Cm) GROTÏUS Veranrw. Ctip.XV.bl. 154.
(«) BRANDT U. Heel, bl. 820i 933-
R »
7an der
Myle
Vykt
;taar
Frankryk.
Uitenbogaard
iit
anderen
vlugten j
ins^etyks,
[nnoud.
nè ze»

aöo VADERLANDSCHE XXXIX. BOÊK*,
I5I8. drie Perfonaadjen onderrigt, door eene ge-*
drukte Verklaaring, die, op den dag der ge­
licre vervangenis, zonder ondertekening of drukkers
klaaring , naam, by der Staaten drukker, uitkwam, en
op den
dag der voor het werk gehouden werdt van eenige
gevange­ Heeren, uit de algemeene Staatsvergadering
nis ver- (o), veelligt dezelfden drie, die te Utrecht
Ipreid» geweest waren. In deeze verklaaring, werdt
voor reden van de gevangenis gegeven „ het
j, ontdekken van verfcheiden' zaaken, te U j
treeht en elders, waar van voor deezen groot
„ agterdenken geweest was, en die firekten,
„ tot nadeel der Gewesten in 't gemeen, en
n van elk byzonder Gewest, niet zonder ver-
„ moedelyk gevaar van den ftaat van 't Land
,j en van een bloedbad, in Utrecht en in ver*
fcheiden' Steden van Holland: van welke
ontdekte zaaken Oldenbarneveld, Hoger-
„ beets en de Groot voor hoofdbeleiders wer-
„ den gehouden: :
waarom zy, door de alge-
„ meeneStaaten,gevat waren,op dat men hen
„ hunne bedryven, uit hunne hegtenis, mogt
ft doen verantwoorden, naar behooren (ƒ>)."
£fë ge­ Met het uitkomen deezer Verklaarrng, wervangeden
de verdenkingen en befchuldigingen van
nenwor­ Landveraad en handel met Spanje wederom
den , in
leevendig ouder 't gemeen. De gevangenen
Schotfchrifce:t
werden Ielyk ten toon gefield, in allerlei
f
fiefchul- Blaauwboekjes, rymeu, liedjes, die nu eenen
digd vati vryen loop hadden (q). Veelen fielden voor
l/andver* zeker,dat men gruwelyke ftukken, te Utrecht,
on>-
(o~) Zie Kepeft. der Gener. Plakaat. U. 94.
(pi Zie dit Biljcjt by BRANDT Hiil der Reehtspl bl. 2.
(q~) GROTIUS Verantw. Cap. IX. bl. 94. Cap. XV.- bl. iftj
BAUDART. tileiuor. X. Hvek, bl, 63, 64.

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E .

y.
.Oorzaak
van hec
iiitftellen
van 'c onderzoek
der gevangeilen.
VADERLANDSCHE XXXIX. BOEK,
„ een verdrag met den Aartshertoge zou kon-
„ nen maaken, waarby vryheid van Godsdienst
„ bedongen , en alle vrees voor dwinglandy
„ voorkomen werdt: al het welk hy verklaar-
„ de, niet uit zig zeiven te zeggen; maar, ter-
„ ftond, van goeder hand, uit de voornaamften,
„ verftaan te hebben (r)." Doch uit deeze veridaaring,
die in zig zelf weinig om 't lyf hadt,
kon nog minder, ten laste van Oldenbarneveld,
worden beflooten. Voorts hadt, veelligt, Nikolaas
van Berk, die nu Burgemeester te Utrecht
geworden was, reeds iets gezeid, ten laste des
Advokaats, waarvan hy, wat laater, ook eene
fchriftelyke verklaaring gaf, welker inhoud en
klemwy, hierna, onderzoeken zullen.
De gevangenen zaten, eenige weeken, eer
zy onderzogt werden. De Groot heeft, hierover,
naderhand, geklaagd in zyne Verantwoor­
ding (Y). Doch veelligt, zonder genoegzaamen
grond. De Leden van Holland, die begeerd
hadden te ftaan over dit onderzoek, warengefcheiden,
op reces, om over eenige dagen weder
te vergaderen; en hadden gevorderd, dat
de zaaken, midlerwyl, blyven zouden, in den
ftaat, waarin zy waren (O- Hieruit moest uitftel
van de verhooring volgen: ook weigering
van toegang van vrienden, 't welk, in
diergelyke gevallen, voor de verhooring,nimmer,
te gefchieden plag. Doch in deeze tusfchentyd,
vondt Prins Maurits geraaden, de
Regeering, in verfcheiden' Hollandfche Steden,
CO Atteft. van G. van Hartev. en J. de Weede van XXIV,
fuly ifiié. ouden jlyl M. S.
(O Cap. XIV. bl. f 42. . " "
CO Itefol. Holl. 30, 31 Aug. 1618. bh 201, 263.

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . *6 3
den, te veranderen, buitens tyds. Hiermede
werden ook twee maanden gefieeten, t welk
het onderzoek der gevangenen, dat, mjcüerwvl,
aangevangen was, van tyd tot tyd, verfchuiven
deedt? Veelen kwam dit veranderen
der Regeeringe onverwagt voor. Men meende
, dat de Steden , door het afdanken der
Waardgelders, en door het genoegzaam bewilligen
in de Nationaale Sinode, den Prinfe volkomen
voldaan zouden hebben. De Ledenhadden
zelfs, op den dertigften van Oogstmaand,
met genoegzaame eenpaarigheid van ftemmen ,
beflooten, de twee ProvinciaaleSinoden, die
de Nationaale Sinode moesten voorgaan, t£
doen befchryven: 'twelk, weinige dagen daar
na, gefchiedde. Want, fchoon Gouda, Schoon
hoven, Briele en Alkmaar zig ongelast ver
klaard, en Leiden en Rotterdam zig op hun
ne Penfionarisfen beroepen hadeten, hadden zy
nogtans, verftaan, dat men de twee Sinodei
befchryven zou, zo zy, in vier of vyf dagen
fO ReM. Holl. -KV, 3t Aug. ito** ft*, * B
^N
\ D
yj l
iltan Leve- v*A »• de Groot. U, m .
R 4
1618.
Reden
van de?
buitengewoonsverandering
der
Regeeringe,
ia
verfcheiden'
Ste»
den van
Holland,
geen nader befcheid bragten («): t welk me d
gevolgd was. De eenigheid onder de Lede 1
van Holland fcheen, derhalve, herfteld, m d
eewigtigfte punten, waarover men, te vooren
verfchild hadt. Doch de zaak der drie gevat
genen hadt een nieuw verfclul veroorzaak
Die van Rotterdam hadden fterk aangehoude n Pooglnbv
den Prinfe, dat men de Groot ontflaan,oi ' gen van
ten minften, in zyn huis te Rotterdam, ve
' verfcheir
' den' Ste*
zekeren zou (v). Die van Leiden begeerde 1* den,ten
dat Hogerbeets, volgens de Privilegiën, bn 1- voorde^'
; N 1Q des

Iöi8.
gevangenen.
-
J.
aö 4 VADERLANDSCHE XXXIX. BOEK,
nen hunne Stad, te regt gefteld werdt. De Prins
wees hen naar de algemeene Staaten. Doch zy
beweerden beide, dat zyne Doorlugtigheid,
als Stadhouder van Holland, gehouden was,
de Privilegiën voor tp ftaan. Maar de Prins
bleef by zyn eerfte antwoord (V). Van fommigen
wordt ook verhaald, dat, in eenige Steden,
beflooten was, ter naaster Dagvaart, aan
te houden op het ontflag der gevangenen, en
te verklaaren „dat men, daarna, befchnldi-
5, gingen, in orde, tegen hen hooren wilde,
„ die, ZQ ze binnenlandfche zaaken betroffen,
„ door die van Holland alleen, zouden moe-
„ ten geoordeeld worden. Voorts, dat menden
„ Prins verzoeken ZQU , tot handhouding der
„ voorregten. Doch zo zulks, ten eerfte, niet
„ vallen wilde, zou men geen onderzoek
„ der gevangenen toelaaten, dan in 't bywe-
9 zen der Ambasfadeuren van Frankryk, En-
9 geland en Zweeden, en ten overftaan van
9 Gedeputeerden van alle de Leden van Hol-
„ land . en Westfriesland, ?onder welker ken-
9 nis en bewilliging, ten voprnaamften dee-
, le, nipt zou worden voortgevaaren. Doch,
, zo de gevangens, of eenigen derzelven ver-
, ftand gehouden mogten hebben met de
, Spaanfchen , A
5
J
J
5
artsn
ertogen , of derzelver
, aanhangers, ten nadeele der Vereenigde Ge-
, westen, en zulks klaar en genoegzaam be-
, weezen werdt; zou men ze handelen, gelyk
, men fchelmen en verraaders behoorde te han-
? del en, anderen ten voorbedde, zondereenig
, mededoogen (V)." Maar de zes Steden ver-
fton-
(w) R. IIOGERIIF.ETS Memor. ly BRANDT II. Deel, lil. 846.
< x~) IJVTÜMUÓO 01. ioat).

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 265
Honden niet, dat men den gevangenen zo veel 1618.
gunst behoorde te doen van hun ontflag en te
regtftelling, in de byzondere Steden, of voor
Hollandfche Regters alleen, te bevorderen.
Dit gefchil ftondt, naar fommiger begrip, nieuwe
zwaarigheden naar zig te lleepen, om welken
te voorkomen, zyne Doorlugtigheid en
eenige Leden van Holland beflooten 00, eene
ongewoone verandering te maaken in de Regeering
van de meeste Steden Men begon dit
werk, zonder uitftel, met het begin van Herfstmaand.
De Predikant Henricus Armldi, die te Merk-
Delft ftondt, en thans in den Haage was, waardig
fchreef, den vierden, xmMartinusGregorius, fchryven
van den
Raadsheer in den Hove van Gelderland, wePredigens den toefland deezes tyds „ dat hy, dien kantAr- „ dag, den Prinfe gefproken, en hem bekom- noldi.
„ merd gevonden hadt; dat de Steden van
„ Holland begeerden, dat men de gevangens,
„ voor derzelver eigen' Vierfchaar, te regt
„ ftelde, zo men haaren Privilegiën geen ge-
„ weid aan wilde doen; dat de gevangens, on-
„ dertusfchen, buiten alle zwaarigheid waren,
„ en de Staat verlooren, zo de Prins haar,
• hierin, te wille was: doch dat men, veel-
„ ligt, in eenige Steden, den Vroedfchappen re-
L kenfchap van hun bedryf afvorderen, en tot
„ zifting komen zou: en dat men hoopte, dat
„ alles wel zou uitvallen, zo dit gebeuren mogt
„ (2)." Ook gebeurde het laatfte, kort hierop.
Den zevenden van Herfstmaand , maak­
VI.
te de Prins de eerfte verandering, binnen Prins
Schoon- Maurits
(y) SATJDE VI. Hoek, bl. Zo.
• z) Zie ilerjen Jiricf êy IlRAsmr II. Heel, bl. 848. Zie ook
UÏTENBOO. Leven Cap. XI. bl- 20I.
R 5.

16(8.
veranderi
de
Regeering
te
Schoonhoven
,
* Elf*
tenrs
in den
Jkielc,
te Delft,
te Schiedam,
te
Gorinchem,
te
Oudewater,
te
Woerden
, en
te Mon
nikendaiü.
Moeite
met deezeverandering,
te
Heem.
a66 VADER.LANDSCHE XXXIX.BOER,
Schoonhoven, daar de dienende Wethouders,
Vroedfchappen en * Kiezers ontflaagen werden
, en anderen, door den Prinfe, in derzelver
plaatfen gefteld. Op den tienden, gefchiedde
het zelfde, in den Briele. In beide deeze Steden
, lag eene bezetting van eenige vendelen,
die t'eenemaal afhingen van den Prinfe. Zyne
Doorlugtigheid, van hier, naar Delft getrokken
, deedt, aldaar, gelyke verandering, op den
vyftienden. Hier lag, insgelyks, gewoone bezetting.
Van Delft, toog hy naar Schiedam,
naar Gorinchem, naar Oudewater, en naar
Woerden, op alle welke Plaatfen, nog in Herfstmaand,
verandering gefchiedde in de Regeering.
Te Monnikendam, volgde zulks, op den
eerften van Wynmaand. In deeze kleine Steden,
was de Prins genoeg befchermd door zyne
Lyfwagt, die, onlangs, ter gelegenheid van een
los gerugt wegens een'toeleg op 's Prinfen leeven
? merkelyk vergroot zynde (a), toen hy, den
dertigften van Herfstmaand, binnen Monnikendam
kwam, uit driehonderd foldaaten beftondt
(è). Tegen welke menigte, niemant het hert
hadt, zig te verzetten. De verandering gefchiedde,
derhalve, hier, en in grooter en fterker
Steden, daar bezetting lag, zonder eenige moeite.
Maar, te Hoorn, hadt dit werk meer voeten in
de aarde. Hier lag geene bezetting, en het voornaamfte
lighaam der burgerye hieldt het me^
de tegenwoordige Regeeringe. Sommigen melden
, dat de Prins, al vroeg in 't voorjaar, bezetting
in Hoorn hadt zoeken te werpen; doch
dat
((t~l UvTF.NBor.. bl. roti.
( bi IIIMND? |1> Ueel, bl, 8.5c, 851, 852. Jlyvoe^f. bl. yjz*

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 267
dat de knegten, door 't ys en tegenwind, belet
zynde gelykelyk aan te komen, op bevel
van Burgemeesteren , buiten gehouden waren
(c). De Prins bevondt zig, na 't veranderen
der Regeeringe te Monnikendam, in de
nabuurige Stad Edam, daar egter geene verandering
gemaakt werdt, zo ver my gebleeken
is. Hier kreeg hy kennis, dat men, te Hoorn,
Vroedfchap belegd, en in dezelve beflooten
hadt, hem te ontvangen, zo hy zig derwaards
begave: Hy vertrok dan, des anderendaags,
den tweeden van Wynmaand, van Edam, en
was reeds naby Hoorn, toen men hem, uit den
naam der Wethouderen en Raaden, verzogt,
dat hy toch met geen groot gevolg in de Stad
komen wilde. De Prins vondt dit verzoek zeer
ontydig. Hy antwoordde „ dat hy bereid was,
eenen anderen weg te neemen, zo die van
Hoorn hem niet in de Stad hebben wilden.
„ Doch dan zou hv zien, wat hem, naderhand,
te doen ftondt. 'Wat zyn gevolg betrof, dat
wilde hy niet verminderen , ook niet van
„ een' eenigen Paadje." De afgezondenen
hieldt hy, ondertusfchen, by zig, tot dat hy
aan de Stad gekomen was. Hier was de Poort
geilooten, op 't winket na. De afgezondenen
vooruit getreden zynde, om der Wethouderfchap,
die, buiten de poort, op 't Hoofd,
ftondt, verflag te doen, beflootmen, terftond.
den Prins, met zyn gevolg, binnen te laaten
De Schuttery was in de wapenen : tusfchen twee
ryeu van welke, de Prins begeleid werdt, to
aan zyne herbe-rge, tegen pver welke, eene
(c) VEpus Hoprn, bl. 559,
hou
9e Prins
:rekt vaa
Edam
derwaards.
Men laat
hem binnen
met
zyn gevolg.

Ï6(8.
Schuttery
bezet
eenige
plaatfen.
De
Vroedfchap
verzot kt
dat 'er
geene
veranderinggemaakt
M'orde
dan door
«68 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK,
houten Loots, voor '5 Prinfen muskettiers, opgeflaagen
was. Men hieldt de maakyd met zyne
Doorlugtigheid, met groot betoog van wederzydfche
vriendelykheid. Doch 't bezetten van
't Stadhuis, de Waage, de wagthuizen en
poorten , door twee vendelen Schutters, op
heimelyk bevel der Wethouderfchap, baarde
byfter omzien, onder den Adel van 'sPrinfen
gevolg. Ook haakten veele fchutters, om aan
den man te komen met de muskettiers; en de
Stad ftondt in gevaar van in eene zorgelyke
beroerte te vallen, hadden de Wethouders, hiertoe
, maar het minfte verlof willen draagen,
Doch zy vonden raadzaamer, zig ftil te houden.
Ook hielden zig eenige Burgers gereed,
om den Prinfe de hand te bieden, zo men hem
tegenftand wilde doen. Des morgens, ontboodt
zyne Doorlugtigheid de Hopluiden der Schut-r
terye, hun afvraagende, waarom zy zo fterk
waakten ? daar hy hun, immers, geene reden
gegeven hadt, om hem te mistrouwen. Zy berie
pen zigopdenlastvanBurgemeesteren, en deezen
op de Vroedfchap, die, terftond, byeengeroepen
zynde, den Prins, gelykerhand, kwam
verzoeken „ dat hy geene verandering maaken
„ wilde in de Wethouderfchap," daar by voegende
„dat zulks met de Privilegiën ftreedt,
„ welken zy verpligt waren voor te ftaan; dat
„ 'er ook groot misnoegen, twist en onrust uit
„ ontftaan zou, onder de burgerye. Hadt men
„ op iemant iet te zeggen5 men zou hem aan-
„ klaagen, en zyne verantwoording hooren,
„ Den fchuldigen mogt de Prins afzetten, of
„ anders ftraffen. Zy waren bereid, zig met
„ eede te zuiveren van 't gene hun nagegeven,
„ werdt,

3CXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 269
j, werdt, dat zy zyner Doorlugtigheid zouden
hebben willen den voet ligten, of zyn voo-
5, rig gezag verminderen." Eindelyk, baden
ze ,jdat, zo hy immers iet wilde veranderen, hy
„ liever 't getal der Vroedfchappen vermeern
deren wilde, met eenige Perfoonen, ter zy-
„ ner keuze." Deeze laatfte voorflag fcheen
den Prinfe te behaagen, waarna men, op zyn
fterk aanhouden, den fchutteren beval naar
huis te gaan. Toen, vernieuwde de Vroedfchap
haar voorig verzoek. De Prins nam aan,
zig daarop, met den eerften* te zullen beraaden,
en haar dan wederom te ontbieden. Dus
verliep deeze dag, en de volgende. Maar op
den derden dag, zynde den vyfden van Wynmaand,
wanneer nu verfcheiden' vendelen
knegten, uit Friesland en van elders, te fchepe,
aangekomen waren in de haven; liet de
Prins de Magiftraat byeen roepen op 't Stad­
huis, om zyne meening te verftaan. Zy was zo De Re­
dra niet vergaderd, of de Prins, verzeld van geering
veele Edelen, en van eenige honderden foldaa­ wordt
veranten
, die zig, in eene halve maan, op de markt deid.
plaatften, tradt naar 't Stadhuis, bedankte de
geheele Vroedfchap, en ontfloeg ze van eed en
dienst Doch agt oude Vroedfchappen werden,
terftond, wederom aangenomen, en de plaats
der twaalf, die verlaaten bleeven, met twaalf
nieuwen, gevuld. Voorts, werden 'er vier nieuwe
Burgemeesters gefteld; Na den middag,
zette de Prins ook eenige Hopluiden der fchutterye
af. Doch de Schepens, Weesmeesters en
andere Amptenaars liet men hunne ampten
behouden, onaangezien 'er verfcheiden' ontiïaagen'
Vroedfchappen onder waren. Da
Schoul
1618.
vermeerdering
van hasr
getal.
De
Schutterstrekken
af.-

1618.
Dit gefchiedc
ook te
lVIedenblik,
en te
Alkmaar.
&?o VADERLANDSCHE XXXIX BOEK.
Schout, den Prinfe gevraagd hebbende, hoe V
daarmede gaan zou ? kreeg tot befcheid, daar
Is al genoeg veranderd, ja al te veel. Zyne Doorlugtigheid
, eene bezetting van negenhonderd
of duizend man, onderden Luitenant Kolonel
Ei/inga, een' gefchikt' Friesch' Edelmap, binnen
Hoorn, gelaaten hebbende (£), begaf zig,
des anderendaags, naar Enkhuizen, daar geene
verandering gefchiedde. Van hier toog hy
op Medenblik, alwaar, op den agtften, elf'
Wethouders verlaaten bleeven, en vyf ouden
van nieuws aangefteld (e). Van Medenblik,
nam de Prins zynereize naar Purmerende, en,
van daar, zonder iet veranderd te hebben, naar
Alkmaar. Hier was zyne Lyfwagt, den agtften,
reeds binnen gekomen. Hy volgde, den
tienden, verzeld met omtrent honderd wagens,
van welken eenigen der voorften omtrent honderd
muskettiers voerden. De Schuttery was
in de wapenen. Doch 's Prinfen Lyfwagt hadt
het Stadhuis bezet. Ook lag 'er een vendel
Schotten in de Stad, welk, insgelyks, in't geweer
ftondt. De Prins, op den elfden, verfeheenen
zynde in de Vroedfchap, die toen uit zevenentwintig
Leden beftondt, ontlloeg ze allen
van eed en dienst; en ftelde, van nieuws, ee*
ne Vroedfchap van vierentwintig Perfoonen
aan, onder welken, maar agt ouden waren*
Onder de zestien nieuwe Vroedfchappen, waren
'er vyf, die, in den jaare 1610, door Gemagtigden
der Staaten van Holland, van hunne ampten
verlaaten geweest waren. Voorts werden,
hier*
(V) Vattin Hoorn* bU r.r,f.
(r) BAUDART. Memor. X. Kwl* bU 68. KRASDT II. Bee! t
Ui 857. Bjv bL w

XXXIX. BOEK. HISTORIE. a?l
hier, ook nieuwe Burgemeesters en Schepens I5I8»
gefteld Cf).
Na dat, in zo veele Steden, de hekken der VU
Regeeringe verhangen waren, keerde de Prins De Prini
wordt,
naar den Haage, alwaar de Staaten van Hol­
door de
land, reeds, gedeeltelyk, uit afgevaardigden meeste
der nieuwe Regeeringe, beftaande, al in Herfst­ Leden,
maand, byeen gekomen waren. Zyne Door­ der Staaten
, belugtigheid,
den twaalfden, te rug gekomen, dankt, en
en, door de Staaten verwelkomd zynde, deedt verzogt ,
hun, vervolgens, aandienen „ dat hy, hoewel gelyke
>? ongaarne , genoodzaakt was geweest, tot verandering,
in
n wederbrenging van de rust en eenigheid in andere
5, den Lande, zig, met groote moeite, en, Steden,
„ niet zonder gevaar, te begeeven naar eeni te doen.
}, ge Steden van Holland en Westfriesland, en,
„ aldaar, voor eenen korten tyd, de Burge-
„ meesters, Schepens en Vroedfchappen te
w ontdaan, en dezelfden, of anderen, in derzel-
„ ver plaatfen, te herftellen, zonder, daarby,
nogtans, te verftaan, der byzondere Steden
„ geregtighéid of privilegiën , eenigermaate,
„ verkort, of iets byzonders daarin gezogt te
„ hebben, anders dan de vordering van den
i 9 dienst van den Lande. Dat deeze verandeft
ring, in eenige Steden, nog niet was gefchied,
ft alwaar zyne Doorlugtigheid dezelve niet
f, minder noodig hieldt, dan in de Steden, daar
ft zy gefchied was. Waarop hy de meening van
„ de Vergadering begeerde te verftaan, op
dat hy alles, met de beste orde, en, tot de
ft meeste rust en dienst van den Lande, mogs
„ konnen verrigten." De Edelen en meeste
Le-
(ƒ") BBANtïT II» Detl, tl. 857»

)6I8.
VIII.
Zyne
Doorlugtigheidverandert
de
Redering
te
Leiden,
272 VADERLANDSCHE XXXIX. BOEK;
Leden verftonden ,3 dat men den Prins, voor
^ de genomen' moeite, bedanken' zoü, te
ft gelyk , verklaarende j dat men vertrouw-
„ de, dat hy in alles, 's Lands best beoogd
„ hadt, en ten zynen goedvinden fbJ.le, of
„ hem, zo hy 't noodig vondt, verzogt, in
„ andere Steden en Plaatfen, van gelyken, te
ft willen doeh: waartoe men hem Wilde onft
derfteunen." Maar Haarlem, Leiden eft Rotterdam
verklaarden zig ongelast, om hierop te
ftemmen. Gouda ftelde de zaak ter befcheidenheid
van den Prinfe. 't Befluit der Leden
den Prinfe zynde aangediend, verklaarde hy,
op nieuws ,5 in 't gene gedaan en nog te doen
ft was, geen ander inzigt te hebben,- dan de
„ vordering van den dienst en rust van den
n Lande, zonder dat 'er iet byzonders onder
*, gemeend of gemengd ware, Ook buiten bc-
' n nadeeling van de geregtigheden en Privile-
„ gien des Lands en der Steden." Voorts, begeerende
„ dat van deeze zyne verklaaring
„ aantekening gehouden mogt worden , tot
„ meerder kennisfe van zyne goede en opregft
te meeninge (g)"
Hierna, zondt de Prins zyne Lyfwagt en
eenig ander Krygsvolk naar Leiden, en begaf
zig, opdentwee-éntwintigften, in perfoon der-
waards. Nu, of al vroeger, hadt hy zynen broeder,
Fredrik Henrik, gevergd, hem té verzeilen;
doch deeze hadt zulks, heufchelyk .geweigerd
, begeerende, dat zyne Doorlugtigheid hem
toch niet zou medeneemen, in eenige Steden van
Hol-
(g) Refol. Hol'f. 12,- 19 O,7o'. i6i8. , 307. fyBRAm>¥
II.- ü'.el, bl, »52«

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 273
Holland (/O- Des anderendaags, werdt de
Vroedfchap, te Leiden, ontflaagen: en, ter- -
ftond daarna, eenigen wederom herfteld. Doch
twee-entwintig van de veertig bleeven geheel
verlaaten. Onder de nieuwe Vroedfchappen ,
waren 'er eenigen, die zig, wegens t ftuk der
Waardgelders, gekant hadden tegen de voorige
Regeering, en een, die zynen naam getekend
hadt, in den kring, waarvan wy boven
m gewaagden. De Hopluiden der Schuterye,
Èv den Prinfe ontbooden zynde, werden tot
eenigheid en onderwerping aan de Wethouderfchap
vermaand. Om 't graauw, welk reeds
gaande werdt tegen de Remonftranten, te fluiten,
deedt de Prins, met goedvinden der Magiftraat,
allen overlast en moedwil, by open­
baare afkondiging, verbieden (k). .
Van Leiden, trok zyne Doorlugtigheid naar
Haarlem. Binnen deeze Stad, waren, den vierentwintigften
, drie vendelen gezonden, behalve
'sPrinfen Lyfwagt. Dit volk ftondt, by
de aankomst van den Prinfe, in 't geweer. Doch
den fchutteren, die ook in de wapenen gekomen
waren, hadt de Prins belast, af te trekken
m. Hy kwam, ten vier uuren, met een
gevolg van omtrent tagtig wagens, in de Stad.
Voorts, de gantfche Vroedfchap, tegen s anderendaags,
op 't Stadhuis ontbooden hebbende
ontfloeg hy ze van eed en dienst. Daarna
ontboodt hy de nieuwe Vroedfchappen, onder
f*) UYTENBOO. Dagreg. ly BRANDT II. Deel, 11. 873.
[k] QaiWs Leyden, bl. 507. BAUDART. Memor. X. Boek«
bl. />», 69. UYTENBOG. bl. oio, 10x0.
(-/) BAUDART. Memor. X. Soek, bl. 09.
X. DEEL. S
te Haai-;
lem,

tói 8.
te Rotterdam
,
m VADERLANDSCHE XXXLX.BOEK:
der welken hy dertien ouden herftelde. Negentien
bleeven 'er verlaaten. Ook werden 'er
nieuwe Burgemeesters en Schepens gefteld. De
Hopluiden der Schutterye tot gehoorzaamheid
vermaand, en allen overlast, gelyk te Leiden
gefchied was, by afkondiging, verbooden hebbende
(tri), keerde de Prins naar den Haage. 's
Daags na de verandering der Regeeringe te
Haarlem, kwam de Penftonaris de Haan, te
rug gekeerd van de Dagvaart, welke hy, tot
hiertoe, bygewoond hadt, in de Kamer van
Burgemeesteren. Arend Meindertszoon, die
toen voorzat, vraagde hem, wat hy daar te doen
hadt. Ik kom, was het antwoord, om, naar gewoonte,
verflag te doen van V gene op de Dag
vaart is voorgevallen. Doch de Burgemeester
zondt hem naar huis, zeggende, dat men hem
wel ontbieden zou-, als men hem noodig hadt.
Maar als niemant, in twee maanden tyds, zynen
dienst vereischte, verftoutte hy zig, den Burgemeester
te vraagen, wat men met hem voorhadt ?
U te verlaaten van uw ampt, zeide men hem ,
zonder dat men zig gehouden agt, u reden te gee
ven. Dit gefchiedde ook, terftond. Naderhand ,
van verfcheiden' kanten, gewaarfchuwd, dat
men hem zou vasthouden, week hy, in den aanvang
des volgenden jaars, ten Lande uit (n).
Van Haarlem, begaven zig, op 'sPrinfen last,
twee vendelen, onder deGraaven Ernst en Jan
van Nasfau, naar Rotterdam : alwaar nog een
Fransch vendel lag. Zy kwamen 'er, op den negenentwintigften
van Wynmaand, gevolgd van 's
Prin-
Cm) AMPZIN'Ó ttaarl. bl. 484. SCHREVEL. Haaxl. 153,
BRANOT II. D cl. bl. 862. Byy.. bl. 005,
C'ij BRANUT Recbtspl, bl. 242 enz.

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . a? 5
PrinfenLyfwagt: en eerlang van den Prinfe zelv'.
Des anderendaags, werdt de Regeering veranderd
Zeven oude Vroedfchappen werden,
óp nieuws, aangenomen: vyftien geheel verlaaten:
twee waren overleeden: voorts, werden
'er nieuwe Burgemeesters en Schepens ge
fteld, en de Hopluiden der Schutterye, naai
gewoonte, tot gehoorzaamheid vermaand.
Ten zelfden dage, zondt de Prins een vendel
knegten naar Gouda, en, den volgenden dag.
zyne Lyfwagt (o> Doch eer hy zelf, derwaards, >
vertrok, ontdekte hy iet, te Rotterdam, twelk
hem, zo men meent, zeer misnoegd maakte, »
op de Groot. In het Eedboek der Stad, wa;
de gewoonlyke eed der Amptenaaren gefteld »
in eenen tyd, dat Prinfe Willem de hooge O
verheid was opgedraagen: waarom, in deeze:
eed, gewaagd was van getrouw te zyn aan de:
Prinfe van Oranje. Doch na 's Prinfen dood
hadt Oldenbarneveld, die toen hier PenfionJ
ris was, volgens een befluit der Vroedfchap i
in den eed, gefteld, in plaats van aan denPrit
fe van Oranje, aan de Hooge Overheid van Ho
f_
land. In de Groots tyd, in 't jaar 16x6, w; IS
hierby nog eene kleine verandering gekomen
in gevolge van een befluit der Vroedfchar *
gefchreeven met de hand van den Sekretai is
Anthony van der Aa, ter gelegenheid, datfoti 1-
migen den algemeenen Staaten de hooge ( )-
verheid der Landen begonden toe te fchryvei i>
Men ftelde, naamlyk, agter de woorden Hoo. re
Overheid, tot verklaaring, dat is, de Staaten vt m
Holland. Nu hadt men den Prinfe diets g e-
maak
BRANDT II. Deel, bh 864.
S 2
'£ 1618.
» •

276" VADERLANDS CHE XXXIX. BOEK?
1618. maakt, dat de Groot den naam zyner Doorlugtigheid
, met eigen' hand, in den eed, doorgefchrabt
hadt. Hy begeerde dan, enkelyk, het
Eedboek te zien, en vondt'er de gemelde veranderingen
; die de Groot, zo hy zelf, naderhand,
begreep, veel kwaads deeden by den
Prinfe, by wien hy, hier,thans geenen verdediger
hadt (/>).
en te Zyne Doorlugtigheid, van Rotterdam naar
Gouda. Gouda vertrokken , veranderde, aldaar, de
Hegeering, op den eerften van Slagtmaand.
Fien Vroedfchappen bleeven hier verlaaten.
koorts, werden 'er vier nieuwe Burgemeesters
i jefteld. Doch de Schepens bleeven in hunne
1 )edieningen. De Hopluiden der Schutterye
( leeden ook belofte van getrouwheid aan dete-
De Prins | ;enwoordige Regeeringe (jf). Van Gouda, trok
kouu ie ( le Prins naar Amfterdam, daar hy, den tweeAmtierlen
van Slagtmaand, werdt ingehaald, metaldain.
j
e betoog van eere, ftaande de twintig vende­
1 en fchutters en de drie vendelen Stads foldaa-
t en in 't geweer. In deeze Stad, die, federt ee-
1 iige jaaren , de meening, welke nu boven-
C reef, gevolgd hadt, in 't ftemmen ter Dagr
\ aart, fcheen geene verandering der Regeeinge
vereischt te worden, gelyk ze ook niet
X
efchied was, te Enkhuizen, te Edam, en te
i 'urmerende, die, altoos, met Amfterdam ge­
i
temd hadden. Doch als men zig herinnert, 't
;ene wy, te vooren, hebben aangemerkt, dat
i
e befluiten der Vroedfchap, hier, geduurig-
c
yk, door eene meerderheid van zeer weinige
1
temmen, gemaakt waren, en daarby bezeft,
f
hoe
(_p) IC BRANDT Leven van H, de Groot, bl, 156,
DIUNDT, II. Deel, bl. iój.

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . '277
hoe ligt zulk eene meerderheid, door derven \6i%.
of andere toevallen , de minderheid worden
kan, zalmen, zonder moeite, begrypen,dat
de meerderheid hier ook belang vondt by de
verandering; waarom zy 'er, meent men, den
Prins toe bewoogen heeft. Op den derden van Hy ont-
Slagtmaand, 's morgens ten tien uuren, verflaat hie
ook de
fcheen de Prins in de Raadkamer, alwaar de
Vroed­
Vroedfchap, door zynen last, byeengeroepen fchap.
was. Hy deedt 'er dit voordel: „ myne Hee-
„ ren, dewyl hier, in den Raad, gelyk ook in
„ andere Steden, groot verfchil is geweest, o-
„ ver zaaken en gefchillen van Godsdienst en
„ Regeeringe, waaruit verdere zwaarigheden
„ zouden mogen ontdaan; zo ben ik hier ge-
„ komen, uit last van de Regeerders des Lands,
s? om ook daarin te voorzien, gelyk ik, in an-
„ dere Steden, gedaan heb. Ten dien einde,
5, bedank ik deeze zesendertig Raaden voor
„ hunnen dienst, en ontda ze van hunnen eed,
„ ook van den eed en 'tregt, welk hun, als
„ Schepenen geweest zynde, in 't kiezen van
„ Burgemeesteren, toekomt." Hierby, voegde
hy „ dat hy van deezen last en moeite gaarne
„ verfchoond was geweest; maar dat de hooge
„ nood en dienst van den Lande dit vereisch-
„ ten, om alle misverdanden en oneenighen
den, die 't Land kwelden, weg te neemen
„ en voor te komen (r)." Terwyl de Raaden
vast opdonden, om te vertrekken, vraagde de
Oud - Burgemeester , Kornelis Pieterszoon
Hooft, den Burgemeesteren, JakobHoing en
Dirk Bas, of zy, daarop, niets begeerden te
BAUDART. Memor. X. Boek, hl 69, 70.
s 3 :
zeg,

078 VADERLANDSCHE XXXDLBOEK.
zeggen. Zy zeiden neen; en niemant anders o
penbaarde zig. Hooft verklaarde toen, dat hy
Aan­ zig verpligt vondt, kortelyk, iet voor te ftelspraaklen
: waartoe verlof verzogt en verkreegen heb­
van den
Oud-Burbende van zyne Doorlugtigheid, hief hy aan,
gemees op deezen zin: „ 't Zal, doorlugtige Vorst, op
terKor- „ Lichtmisfe eerstkomende, vyfendertig jaanelbPie­
„ ren zyn, dat ik in den Raad ben beroepen,
terszoon
„ en, geduurende al dien tyd, heb ik myne
Hooft
aan zyne „ genegenheid tot het Huis van Nasfau dik-
Doorlug­ „ wils betoond. Dikwils ben ik, van deezer
tigheid.
n Stede wege, ter Vergaderinge van Holland^
ook ter Generaliteit verfcheenen. Verfchei*
„ den' misverftanden zyn, in dien tyd, tusn
fchen deeZe Stad en de Steden Haarlem en
n Leiden, ontftaan, die ter fcherpe, geregten
lyke en andere handelingen uitborften; zo
„ dat men goedvondt, uwe Vorftelyke Door-
„ lugtigheids tusfchenfpraak en bemiddeling *
n daarover , te verzoeken, waardoor die vern
fchillen, eindelyk, waren nêergeleid (a);
„ Des agt ik my gelukkig, dat ik myn ge-
„ moed, in deeze gefteltenis van zaaken, voor
„ uwe Vorftelyke Doorlugtigheid, mag ont-
SJ lasten. Ik zal anders niet zeggen, danditwei-
, ? nigc. De geheele Vergadering van deezen
v Raad was,by duuren eede, verbonden, tot
' voorftand van de voorregten en vryheden
J5 deezer Stede. De Heeren Raaden hebben
„ zig, hierin, totnogtoe, naarbehooren, en,
L met groote eendragt en zorgvuldigheid, ge-
kwee-
^s) Hooft zag , hiermede, op de gefchillen over dm
Overtoom, die, voor eenige jaaren, aan den Prinfe
vcrbleeven waren. Zie Refol. Holl. y April n en xt
Decemb. 1604. bl. 123, 316, 331.

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . a 7 9
n kweeten, met naame omtrent drie punten, 1618.
» die my nu in den zin komen: eerst, om, by
» middel van * beflag op perfoonen of goede * drrest.
„ ren, alhier, regtsgebied te vestigen, en a>
v lerlei zaaken bankvast te maaken: 't welk,
tj fomtyds, met groote moeite en onlust, te-
?7 gen eenige Steden, met naame tegen Rot-
5, terdam en Middelburg, is gehandhaafd: ten
n anderen, het Privilegie de non evocando, me-
„ debrengende, dat men geene burgers voor
„ eene vreemde vierfchaar of regtbank mag
5, betrekken: ten derden, dat geene burgers in
„ gevangenis mogen gehouden worden, als
„ zy vermogen borg te ftellen van, teraan-
„ maaninge des Regters, voor 't geregt te ver-
„ fchynen. Doch deeze punten zyn niet te ver-
„ gelyken, by de punten, die nu in gefchil
„ ftaan. 't Is wel waar, dat het welvaaren van
„ den Staat de opperfte Wet moet zyn ; maar
„ ik houde het daar voor, dat zelfs niemant
?, uit den Raad, ter zaake van de ftrydigheid
„ der gevoelens, die, fomtyds, in den Raad
w zyn geweest, eenig befluit poogde te maa-
„ ken, ten nadeele van de Leden, diedemin-
„ fte ftemmen nitbragten, als of die niet, zo
„ wel als de anderen, voor eerlyke en vroo-
„ me luiden, voor goede Patriotten en tegens,
ftanders van Spanje mogten beftaan. En
„ hoewel die Heeren, welken de minfte ftem-
„ men hadden, hun inzigt en gevoelen over
„ de zweevende gefchillen, met goeden ernst,
„ volgens hunnen pligt, voorftelden :> zo heeft,
nogtans, niemant uit hun zig ooit eenige f fa-
•fCtmjplM.
„ menrotting, of iet diergelyks, in \ minfte,
n onderwonden, om de anderen, metflinkfche
S 4 » mid-

28o VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
1618. n middelen, te verkloeken: waardoor de zaa-
• fy ken ook zyn uitgevallen, gelyk men nu ziet.
w Die ook de Vergaderingen van Holland en
ter Generaliteit wat veel bezogten, weeten,
„ wat ftrydigheden en hevigheden, daar, me-
„ nigmaal, onder de Leden voorvielen; hoe
„ dikwils de zaaken werden uitgefteld, van de
eene dagvaart en vergadering tot de ande-
„ re, tot dat ze, na lang geduld, nog, einde-
„ lyk, tot eene goede uitkomst zyn gebragt,
„ zonder dat men ooit heeft gepoogd, op
„ dusdaanige wyze, tegen iemant te handelen.
„ Indien men zulks, in diergelyke verfchei-
„ denheid van gevoelens, zou hebben gedaan,
„ 't zou een werk zonder einde, en dikwils te
„ doen geweest zyn. Dies bid ik uwe Vorfte-
„ lyke Doorlugtigheid, dat het hem gelieve,
' deeze goede Stad en deeze eerlyke Verga-
M dering te verfchoonen, naar behooren." 's
Prinfen antwoord was kort: Bestevaêr, zeide
hy, V moet nu voor deez'tydzo zyn. De nood en
dienst van 'tLand vereischt het. Op dit woord,
fcheidde de Vergadering (s). Zeven Raaden
bleeven verlaaten van 't Vroedfchaps ampt, te
weeten Tsbrand Ben, Herman van de Poll en
PieterMatthyszoon, Oud Schepens; Doktor Sebastiaan
Egbertszoon en Jakob de Graaf, Oud
Burgemeesters-, Dirk de Vlaming van Oudshoorn
, Oud Schepen, en Laurens JanszoonSpiegeU
regeerend Schepen. De Burgemeesters en
Schepens bleeven in hunne bedieningen. Spiegel
behieldt het Schepens - ampt, en de andere
ontflaagen' Vroedfchappen bleeven in hunne andere
O Aantck. van C. P. HOOFT by BRANDT II. Deel, bl. 8,67*

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 281
dere ampten CO-
D e l a a t f t e
verandering ge­
fchiedde in 'sGraavenhaage, op welks Regeering
de Prins ook misnoegd was, om den tegenftand,
voorheen, den Contraremonftranten
daar ter Stede gedaan. Eenigen hadden gaarne
gezien, dat te Dordrecht ook verandering gemaakt
was. Reinier Pauw, Burgemeester van
Amfterdam, dreef dit fterk, tegen Hugo Muis
van Holy, Schout van Dordrecht. Beide waren
zy zeer gezien by den Prinfe. Men hadt
reeds een' Lyst gemaakt van elf Perfoonen,
welken men meende, dat uit de Vroedfchap
moesten gezet worden. Burgemeester Willem
van Beveren was 'er onder. Doch Muis hieldt
de verandering tegen, aanwyzende „ dat de
„ Wethouders, te Dordrecht, aan eikanderen,
„ door huwelyken en bloed ver vvantfchap ,
n naauw verknogt waren; waarom het onge-
„ lyk van eenigen allen treffen zou." Veelligt,
gebruikte hy nog andere redenen, die bedekt
gebleeven zyn. De Prins, federt, te Dordrecht
gekomen, werdt, door Muis en den Thefaurier
(3), verwelkomd. Zyne Doorlugtigheid
begeerde, na eenige redenwisfeling, het Magazyn
te zien. Toen hy omtrent het Stadhuis
gekomen was, traden zyne Hellebaardiers, gelyk
ze in andere Steden gewoon waren, de
trappen op. Doch de Prins beval hun, datzy te
rug keeren zouden. En als zy 't niet fcheenen
te verftaan, riep de Thefaurier, veel luider,
dat zv, aan de andere zyde, zouden afgaan,
Waar-
CO Lyst der Ilaaden voor de Handv. van Amlt. op 't jaar
Ifii8. BRANDT II. Deel, bl. Só> enz.
(3) Deeze was, meen ik, Kornelis van Terenflein
Aariaamioon.
S 5
If5i8.
Te Dordrecht
,
voor­
komt
men de
verandering.

* gecasfterd.
IX.
Oordeelen
o vet
deeze
veranrie
ring JU.
cSa VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
Waarop de Prins , lagchende , zeide, Heer
Thefaurier , gy zoudt niet gaarne * afgedankt,
zyn. Burgemeester van Beveren, die verandering
vreesde, hadt zig in huis gehouden. Doch
de Prins verzogt hem, des avonds, by zig, bejegende
hem vriendeiyk, en, als 't gefprek, by
geval, op de Indien viel, deedt hy hem een
treffelyk Boek fchenken, welk van de Indifche
zaaken handelde («). Voorts, vertrok hy uit
Dordrecht, zonder eenige verandering gemaakt
te hebben. Midlerwyl, was, op 's Prinfen
begeercn, het Lid der Ridderfchap van
Holland, in 't begin van Wynmaand, met vyf
van nieuws befchreeven' Edelen vermeerderd :
te weeten, Walraven van Brederode, Heer tot
Brederode, Adriaan van Zwieten, Heer van
Zwieten, Nikolaas van Boekhorst, Heer van
Wimmenum, Henrik van Raaphorst, Heer tot
Raaphorst, en Anthonis van Lynden, Heer van
Kroonenburgen Loenen (j>). Omtrent zes weeken
te vooren, waren de Heeren van Schagen
en Warmond, naar 't fchynt, voornaamlyk,
door 't beleid des Advokaats, onder de Edelen
befchreeven geworden (w): waarom zyne
Doorlugtigheid te noodiger hieldt, de eenigheid
onder dit Lid te bevorderen, door eene
byvoeging van vyf nieuwe Edelen.
In alle de Steden, daar de Prins, ten deezen
tyde, de Wet veranderde, verklaarde hy n dat
„ zulks gefchiedde, om dat de nood en 's Lands
„ dienst zulks vorderden, zonder dat het in ge-
» volg getrokken, of der Steden Privilegiën,
„ d aarra)
Bp.vitiW. Dordrecht, bl. 360. BRANDT U.Deel, bl. 873»
( v 1 Refol. Holl. 15Sept.161R.bl. 286. BAUB.X.Bask, W.70.
(»; Refol. Holl. 2 Aug. 1618. bl. 214.

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . £§3
5, daardoor, benadeeld gerekend zouden worw
den: ook. buiten krenking van de eere, goeden
5, naam en faam der zulken, die verlaaten werw
den (V)." In 't kiezen der nieuwe Wethouderen,
bediende zyne Doorlugtigheid zig, gemeenlyk,
van den raad der zulken, die, in elke
Stad, meest voor de Contraremonftranten gey
verd hadden, en gerekend werden, zulken, die
't met hen eens waren, best te kennen. Zy
voorzagen den Prins, gemeenlyk, vaneen'lyst
der geenen, die zy bekwaam hielden tot de Regeeringe;
waarnaar zyne Doorlugtigheid zig,
doorgaans, fchikte, in het doen der keuze (y).
Doch van de verandering over 't geheel oordeelde
elk, naar hy gezind was. De Contraremonftranten
preezen dit werk, hemelhoog,
en hielden 't voor den grootften dienst, dien
de Prins den Staat en der Kerke immer gedaan
hadt (z). De Remonftranten, en zy, die
der Remonrtrantfche zyde toegedaan waren,
fpraken 'er, daarentegen, kwalyk van, oordeelende,
dat men de beste en eerlykfte Liefhebbers
des Vaderlands, onder welken "er waren
, die de belegeringen van Haarlem, Leiden
en Alkmaar hadden doorgedaan, uit het be­
wind , gezet hadt, om hunne zaak, te zekerer, te
onderdrukken (

It5i8.
fa, plegtiglyk,
over.
284 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK,
werdt eene Akte gemaakt, waarby de Staaten
verklaarden „dat zy, na ryp beraad, meteen-
„ paarige bewilliging en volkomen' magt,
„ verftonden , dat zyne Doorlugtigheid, in
„ deeze niet min dan in zyne voorgaande be-
„ dry ven, zyne opregte zugt, zorge en trou-
„ w e, jegens de Landen van Holland en West-
» friesland, onaangezien menigvuldige ge-
„ vaaren en zwaarigheden , getoond hadt:
„ waarom zy hem, deswege, bedankten; het
„ verrigtte goedkeurden en bekragtigden; met
„ belofte van de nieuwe Magiftraaten, in der-
„ zeiver wettig gezag, te erkennen, te doen
w erkennen en te handhaaven; zullende zulke
„ ingezetenen, die dezelven weigerden te ee-
„ ren en te gehoorzaamen , als verftoorders
„ der gemeene ruste worden geftraft. Ook
„ zouden alle hooge Amptenaars van Regee-
„ ringe, Regt en Oorloge gehouden zyn, hier-
„ toe de hand te bieden, en zyneDoorlugtig-
„ heid in 't byzonder verzogt worden, ten
„ deezen einde, al wat van zyne hooge ampten
en gezag afhing toe te willen brengen,
„ Wyders, zouden 't de Staaten voor aange-
„ naam houden, en 's Prinfen goed oogmerk
„ onderfteunen, zo zyne Doorlugtigheid goed-
5, vinden mogt, op de nadere verzekerdheid en
rust van eenige Steden, nog eenige voorziening
te doen : fchoon zy, met dit alles, vol-
„ grens verfcheiden' verklaaringen van den
„ Prinfe, niet verftonden, de Traktaaten, Pri-
„ vilegien , vryheden en geregtigheden der
„ Landen in 't gemeen, of der Steden of Ingezetenen
in 't byzonder , eemgszins ver-
„ minderd, of eenige Ingezetenen, in hunne

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 285
5, eere, goeden naam en faam, gekwetst te
„ zyn; maar dat dit alles, zo in 't byzonder
„ als in 't gemeen, ftand grypen zou, alzo zulks
voor de rust en dienst der Landen, noodft
zaakelyk, vereischt werdt, en by de Staaten
n verftaan was, alzo te behooren (&)."
Doch 't wordt tyd, dat wy wederkeeren tot
de gevangenen van Staat, op welker zaak de
verandering der Regeeringe van merkelyken
invloed was. Kort na 't vatten des Advokaats,
leverde een der Franfche Gezanten een Vertoog
in , ter algemeene Staatsvergaderinge,
waarby hy verklaarde, verwonderd te zyn 0- [
ver 't gebeurde, en bedugt, dat de Koning, zyn ,
meester, zig daaraan ftooten, en den Advokaat,
mogelyk, in zyne befcherming neemen
zou (c). Doch welk befcheid hierop kwam,
is my niet gebleeken. Weinigtydshierna, vertrok
de buitengewoone Gezant, Boifife, uit
den Haage, misnoegd, om dat de Staaten hem,
zyns oordeels, geen behoorlyk regt deeden,
op de klagten, uit 'sKonings naam, gedaan,
over Francois van Aarfens, nu, door koop,
geworden Heer van Sommelsdyk; wien hy befchuldigd
hadt van, in zeker naamloos gefchrift,
der Majefteit van Frankryk te na gefproken
te hebben (V). Doch de Gezant was
naauwlyks te Antwerpen, of hy keerde, op 's
Konings uitdrukkelyken last, naar den Haage
te rug. Frankryk hadt nog te veel belang, by
de vriendfchap der Vereenigde Gewesten. Boifife
C*) ZzeUefol. Holl. 7, 16, 17 Nay. 1618.bl.341;, 366, 372.
RAUD. Memor. X. Hoek, bl. 70. UYTENBOG. bl. 1012.
(e ) Zie BRANDT II. Deel, bl. 876.
(d) Refol. Holl. 30 Aug. 1618. bl. 260. UYTENBOC. U, 1002,
?M>3, loor, 1008.'
i6it.
X.
Pooftingen
der
Franfche
Gezanten
, ten
jehoeve
Ier gerangeien.

De gevangens
krygen
kennis
van de
Verklaa
s86 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
fife dan, op den zeventienden van Herfstmaand ,
op nieuws, gehoor verworven hebbende, ter
algemeene Staatsvergaderinge, verzogt ronde
opening van den tegenwoordigen toeftand der
zaaken; den Staaten zyns meesters raad en hulp
aanbiedende. Voor deeze aanbieding werdt zyne
Majefteit, heufchelyk, bedankt. Doch wegens
den liaat der zaaken deedt men flegts algemeene
opening, onder anderen verklaarende
, dat de burgerlyke regeering, door het
voorzigtig beleid des Prinfen, reeds, grootendeels^op
eenen goeden voet herfteld was (

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 287
gen fpreeken. Doch hy kreeg geen antwoord
(&)• Van 't veranderen der Regeeringe gaf men
den gevangenen ook heimelyk berigt. De
Groot kreeg 'er kennis van, door fchryvens
zyner Huisvrouwe (h). De Advokaat ontving
eenige Briefjes, die, omvat in eene dunne
fchagt, in fchoone Saffraanpeeren, geileken
waren. Doch dit middel werdt ontdekt. Een
der bewaarderen des Advokaats, een'peer naar
zig genomen hebbende, vondt 'er een briefje
in, welk deezen zin, in 't Latyn, vervatte:
Verlaat 11 niet op de Staaten van Holland; want
de Prins van Oranje heeft, in veele Steden, de
Magiflraaten veranderd. Dudlei Karleton is
uw vriend niet (t). De oude man friet zig zeer
aan dit veranderen der Wethouderen, 't welk hy
hieldt voor eene daad van oppergezag, welke
hem verfterkte in de vrees, diehy, lang te vooren
, gehad hadt, dat Prins Maurits ftondt naar
de Souverainiteit; fchoon hy verklaarde, nooit
gedagt te hebben, dat hyzig, op zulk eene wyze
, zou hebben meester gemaakt. Zyn dienaar
heeft, ten minfte, lang hierna, gefchreeven,
dat hy zig, in deezer voege, uitliet, in zyn byzyn
(£)• Midlerwyl, was de Advokaat, op den
zevenden van Herfstmaand, overgebragt in de
Kamer, daar de Admirant van Arragon voor
deezen gezeten hadt. Zy was nu tot een'
vasten kerker herbouwd.
Tot hiertoe, waren de gevangens nog niet
ondervraagd. Men begon dit werk eerst met
Hotg)
K. HRANDT Leven van H. de Groot, bl. 139-148.
. (.hj I;RANDT Reclitspl bl. 8.
( i ) ÜAUDAIIT. Memor. X. Hoek, bl. 70.
fk) Aantek. van JAN FRANKEN in ie Wasrast. Hifi. W. 548,
55 1
» 552. 553.
1618.
en van de
veiandering
der Regeeringe.
xr.
Eerfte
jnder-
/raaging

a8§ VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
16* [8. Hogerbeets , op den zevenentwintigften van
Herfstmaand. De algemeene Staaten, aan wel­
van Hoken en aan zyne Doorlugtigheid, de Staaten
gerbeets. van Holland, al op den vyftienden, de zaak
der gevangenen, by meerderheid van ftemmen,
verbleeven hadden (/), hadden 'er twee Fiskaaien
toe benoemd, Laurens Sylla, uit Gelderland
, en Pieter van Leeuwen, uit Utrecht f»,
waarby, daarna, Anthonis Duik', uit Holland,
gevoegd werdt. Veelligt, verkoos men ze, uit
deeze drie gewesten, om dat deezen het meefte
belang hadden, by 't gene te onderzoeken
ftondt. Nevens de twee eerstgemelde Fiskaalen,
kwamen, in de Kamer van Hogerbeets,
des avonds ten zes uuren, de Voogd uit Gelderland;
Manmaaker uit Zeeland; Adriaan
Ploos, van Utrecht; Zwartfenburguit Friesland,
en Koenders van Groningen. Van welken vyf,
drie, nevens den Prinfe, te Utrecht geweest
waren. De Griffier Henrik Pots verzelde hsn.
Eer Hogerbeets antwoordde, beriep hy zig op
zyn inboorlingfchap van Holland, en op zyn
poorterfchap te Leiden, en verklaarde, door
zyn antwoorden voor vreemden, zyne Privilegiën
niet te buiten te willen gaan. Voorts,
vraagde van Leeuwen, of de Advokaat hemniet
geraaden hadt, het Penfwnarisfchap van Leiden
aan te neemen? Hy ztids neen; doch hy hadt,
uit zig zei ven, des Advokaats raad verzogt, die
hem de zwaarigheden ter wederzyde voorgefteld,
en voorts de vrye keuze gelaaten hadt.
Wegens de Waardgelders, te Leiden aangenomen
, beleedt hy „ dat zulks al gefchied was,
„ voor
( O RRro1.HolMs>S««.'öi8.W.277.JvBa/\NBTlI.O^iW.87'f
f>;) BRANDT Rechispl. bl. 4.

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 289
„ voor hy in den dienst der Stede was gekon
men, en dat hy nietgeraaden hadt,dezelven
„ af te danken, om dat hy niet bevondt, dat
„ zulks tot gerustheid en dienst van de Stad
„ zou hebben geftrekt." Omtrent de handeling
met de Utrechtfche Afgevaardigden, in den
Haage, en met de Staaten, te Utrecht, verklaarde
hy zig, met onderfcheid; doch Ploos
beweerde, meermaalen, dat hy catagorice, of
met ja of neen, behoorde te antwoorden. Dit
was 't voornaamfte, welk, in dit onderzoek,voorviel,
zo ver Hogerbeets zelf zig het, eenen geruimen
tyd daama,wist te binnen te brengen («).
Omtrent deezen tyd, werdt ook Ledenberg
ondervraagd. Zulks was reeds, te Utrecht, gefchied,
op den zesden en tienden van Herfstmaand,
uit den naam zyner Doorlugtigheid.
Hier, hadt hy beleeden „dat de Waardgel-
„ ders, te Utrecht, op aanfchryvens van de
Utrechtfche Afgevaardigden in den Haage,
„ met kennisfe van Oldenbarneveld, en, in ge-
„ volge van een befluit der Staaten, waren
ft aangenomen, tot voorkoming van inwen-
9, dige beroerten. Dat de Advokaat ook geraaden
hadt, in Lentemaand laastleeden,
„ den Prins te verzoeken, dat hy niet te U-
„ trecht wilde komen. Dat het openen van
„ den last aan zyne Doorlugtigheid op het af-
„ danken der Waardgelders uitgefteld was,na
„ dat de Gemagtigden der Hollandfche Sta-
„ den verzogt hadden, de afdanking, nog ee-
„ nigen tyd, te willen ophouden. Dat deeze
ft Gemagtigden, uit zig zeiven, te Utrecht,
» ge-
00 R
- HOGERB. Gertenkfchr. by BRANDT Rechtspl. bl. A«
X. DEEL. T
irStS.
Ondermuigirig
ran Leienbergj
:e U-
[recht.

I6i8.
Men
dreigt
hem me
de pynbank.
s 9o VADERLANDSC11E XXXIX. BOEK.
» gekomen waren;fchoon de Staaten, kort te
55 vooren, op den raad, onder anderen, van
5) Ryzenburg én Moersbergen, beflooten had-
5? den, om eenige Gemagtigden uit Holland
5? te verzoeken (o). Dat deeze Gemagtigden
55 geoordeeld hadden, alles, te Utrecht, in ftaat
55 te zullen konnen houden, als de bezetting,
55 op Hollandfche betaaling ftaande, zig ftil
55 hieldt, en als de Staaten van Utrecht gelyk
55 bevel gaven aan de Waardgelders; alzo zy
55 niet dagten, dat zyne Doorlugtigheid volk
JJ van buiten zou doen komen. Dat hy niet
n wist van eenig befluit, om der bezetting ee-
» nen nieuwen eed af te vergen. Dat de Ad-
„ vokaat, laatftelyk, te Utrecht zynde, de
w Staaten, naar zyne gewoonte, vermaand
n hadt, hunne vryheden en geregtigheden te
w handhaaven, hun vertoonende, dat hun het
5, regt der Sinode en der Waardgelders beide
„ toekwam. Dat hy den Schryver der Wetg-
„ fchaale niet kende dan door het gemeen
„ gerugt. DatTaurinus, die 'er voor ging,
„ veel ommegang plag te hebben, met de
„ Groot, Uitenbogaard, Bor, Grevinkho-
„ ven en anderen (p)." Doch men begeerde
1
meer uit hem te weeten, dan in deeze ant-
woorden, vervat was. De Groot heeft aange
tekend, dat hem, toen hy eenige weeken ge­
vangen gezeten hadt, door den luitenant Nyt
hof, verhaald was ,datLedenberg -
,te Utrecht,
met depalei, gedreigd, en zelfs, door den
fcherpregter, aangeraakt was De Fiskaal
van
Co) Vercl. van Ledeubergli van vj Aug. 161". ftyl, vet. MS.
O) Interrogat.ycnLedcuV. van Aug. 1618.oudenjlyUMS.
C?) lijDKUKOOTMciuw.intynhtiv

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 291
van Leeuwen, die, zig gemengd hebbende m 1618.
de beweegingen van den jaare 1610, door beleid
, zo hy dagt, van Ledenberg, van zyn
ampt ontzet; doch nu, met de verandering,,
wederom herfteldwas, gebruikte, meent men,
te groote flrengheid tegen den gevangen. Men
wil, dat hy hem, ook in den Haage , op den
zevenentwintigften , nevens anderen, gekomen
zynde, om hem te ondervraagen, tegen
'sanderendaags, fcherp gedreigd hadt met de
pynbank, zo hy niet meer belyden wilde, dan
hy, tot nog toe, gedaan hadt. En deeze bedreigingen
houden fommigen voor de naaste
oorzaak van zynen deerlyken dood, kort daarna,
voorgevallenfY): hoewel anderen dien dood
aan bewustheid van fchuld en vrees voor 0penbaare
ftraffe toefchryven (0- Ook hebben
de Fiskaalen, van Leeuwen en Sylla, naderhand
, verklaard, geene bedreigingen of hardigheid,
tegen den gevangen, gebruikt te hebben.
Wat'er van zy; Ledenberg begaf zig, na
dat de Fiskaalen vertrokken waren, eenigen
tyd, in 't gebed. Daarna, gaf hy zynen Zoon, Hy be­
Joost, wien men vergund hadt, hem gezelfchap neemt
te mogen houden, een open briefje,gefchree­ zig zeiven
het
ven in 't Fransch, welke taal de jonge Leden­
leeven»
berg niet verftondt, hem belastende,hetzelve
wel te bewaaren, en niet op te ftaan, als 'er
'snagts, eenig gerugt gemaakt werdt, alzohy,
veelligt, eens ter ftoel zou moeten gaan. Doch
in dien nagt en den volgenden dag, gebeurde
'er niets. "Maar in den nagt tusfchen den agt-
(¥ j UYTENBOG. bl. 1005. GROTIUS Veranuv. Cap. XIV. bl. 145f?)
BAUDART. Memor. X. Hoek, bl. 65. TRIGLAND. bl. 109a.
T z
en

292 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK,
1618. en negenentwintigften, hoorde de Zoon zynen
Vader zulk een ongewoon geluid maaken, dat
hy oprees, en aan de wagt om licht riep. Men
vondt toen den elendigen, die zig, met een
broodmes, twee wonden in den buik gegeven,
en den hals afgefteken hadt, wentelende in zyn
bloed, en alreeds overleeden. Op het briefje,
welk de Zoon, daarna, te voorfchyn bragt, las
men deeze woorden : „ Je fgai que Vinclinan
tion est de flatuer en ma perfonne Vexemple
}, me confronter avecq mes meilleurs amis, m
n torturer, apres me convaincre de contrariete
n & de fausfetez, comme on dicl. & apres fur de
5? poin&s & poinclilles fonder une fentence ign
5j minieufe, car ainfy fault ilfaire, pour juflifer
5j le fdifisfement & emprifonnement. Pourech
j , per tout cela, je me vay rendre a Dieu par
w plus court chemin. Contre IViomme mort
ft tombe fentence de onfiscation des biens. A
ft turn XVIISeptembris 1618 ftil.vet. Dat is:
ft Ik weet, dat de meening is, in mynen perfoon,
ft het voorbeeld te ftellen, mytehooren tegen
,) myne beste vrienden, my te pynigen, my,
„ daarna, te agterhaalen op tegenftrydigheden
„ en valschheden, gelyk men fpreekt; en dan, op
ft punten en puntjes, een fchandelyk vonnis te
ft bouwen: want zo moet men doen, om het
ft vangen en opfluiten te regtvaardigen. Om
ft dit alles te ontwyken, ga ik tot God, door
„ korter'weg. Tegen eenen dooden, valt geen
„ vonnis van verbeurdverklaaring van goede-
„ ren. Gedaan den zeventienden van Herfst-
„ maand 1618, ouden ftyl." De vrienden vaa
den dooden verzogten den algemeenen Staaten,
dat hun het lyk gegund mogt worden ter be-
graa-

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 293
graavinge. Doch alzo de Prins afwezig was,
oordeelde men, dat hierin niet kon gedaan
worden. Het Lyk werdt dan gekist en bewaard
, tot dat 'er, in 't volgende jaar, over
gevonnist werdt
Op den derden en vierden van Wynmaand,
werdt Hogerbeets, voor de tweede reize, gehoord,
door de gemelde Gemagtigden, Koenders
uitgenomen, 't Onderzoek betrof nu, voornaamlyk,
't gebeurde, te Utrecht. Men vraagde
hem, of de Kolonel Ogle, des nagts voor
de afdanking der Waardgelders, niet in de Herberge
der Hollandfche Gemagtigden geweest
was. Doch hy ontkende zulks. Meervindtmen
niet aangetekend wegens dit onderzoek, in 't
Gedenkfchrift van Hogerbeets (V), dien men
toen negen volle weeken wagten liet, eer men
hem verder ondervraagde. Men vondt ook nog
geraaden , hem toegang van Huisvrouw en
vrienden te ontzeggen , hoe ernftig 'er om
verzogt werdt.
't Liep aan tot den derden van Slagtmaand,
eerde Groot, voor 't eerst, ondervraagd werdt.
Eenigen uit de algemeene Staaten, zonder dat
'er nog iemant uit Holland by was, benevens
Griffier Pots, hoorden hem, over verfcheiden''
punten. Hy beriep zig ook eerst op zyn inboorlingfchap
in Holland, waarom hy voor geene
vreemden behoefde te regt te ftaan (v), en bekende
toen n op last der Vroedfchap van Roteer-
f O UYTENBOG. II. 1003, 1006, 1007. TRIL AND. tl, loijp,
BRANDT U. Deel, U. 875.
O) By BRANDT Rechtspl. bl, 6.
Cv) GROTIUS Veramiy. Cap. XV. bl. 153,
T 3
1618.
XII.
rweede
andervraatin;;
van Hogerbeets.
DeGrooc
wordt,
voor de
;er(te
eize ,
de Fiskaalen van Leeuwen en Sylla en den ^er- <
word»

,1618.
•Heeft
294 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
» terdam, die van Utrecht eenige redenen te
r> hebben voorgehouden , die hen befluiten
n deeden, het openen van hunnen last uit te
55 ftellen: houdende Rotterdam voor dienfti-
» ger, met den Prinfe te handelen, voorHoln
land en Utrecht famen. Ook, dathy, in-
» gevolge van eenen algemeenen last, om goed
» verftand en eenigheid te onderhouden; al-
» gemeene beloften van vriendfchap en by-
» ftand, in overeenkomst met de oude Unien
» en Traktaaten, aan die van Utrecht gedaan
» hadt. Dat men Waardgelders hadt aangenor
» men, om dat de gerugten liepen, dat fom-
» migen de Remonftrantschgezinde Wethoun
ders wilden doen afzetten. Dat, zelfs te
n Gouda , hooge woorden gevoerd waren ,
n door de Contraremonftranten, voorgeeven-
» de, de bezetting op hunne zyde te hebben.
> ? Dat het zenden van volk uit Rotterdam naar
» Schoonhoven buiten zyn' raad en in zyn af-
». zyn gefchied was, en dat hy niet wist, of
ry die van Rotterdam aan die van Schoonho-
» ven geld gegeven hadden, tot onderhouding
,5 der Waardgelderen. Dat de Afgevaardigden
n van Holland aan Ogle, flegts in 't algemeen,
„ belast hadden, goede zorg te draagen. Dat
>, hy niet wist, tegen Ogle gezeid te hebben,
n wat zou men in Holland zeggen, zo de Prins
„ de Waardgelders wilde afdanken ? noch, of
„ hy hem gevraagd hadt, wat middel 'er zyn
>5 zou, om den Prins te leletten, dat hy geene be-
„ zetting in Utrecht bragt? ook niet, ofHoger-
„ beets, des nagts, e en briefje aan Ogle gezon-
„ den hadt." Dus liep deeze eerfte ondervraaging
af. Des anderendaags, kwam de Voogd, de
eer-

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 295
eerfte der ondervraageren, hem fpreeken. Deez'
hieldt hem voor „ dat men blyken hadt van
de punten, die den Advokaat, onlangs in
Z zekere gedrukte fchriften , te last gelegd
Z waren, met naame, dathygeldvandeSpaanfche
zyde getrokken hadt, om 't Beftand te
„ vorderen, en hetopregten der Westindifche
„ Maatfchappye te beletten", hem te gelyk
vermaanende, te openbaaren, 't gene hy hiervan
weeten mogt. De Groot, dit zeggen geloovende,
begon zelf arg vermoeden te kry­
T 4
1618.
een byzonder
gefprek
met de •
Voogd,
gen van zekere handelingen des Advokaats,
die tweezins uitgelegd, en ten kwaadfte 1
geduid
konden worden, zomen, van elders, blyk
zyner ontrouwe hadt. Het gantfche beleid der
Kerkelyke zaaken kon men, dagt hy, hieronder
rekenen. Ook gaf hy van deeze twyfelagtige
handelingen, naderhand, fchriftelyke opening.
Doch daarna hieldt hy, 't gene hem,
ten nadeele des Advokaats , gezeid was, voor
een konstftreek der onderzoekeren (V), ORT
?
hem moedeloos te maaken, of te doen klappen,
zo hy eenige geheimen wist. Manmaaker. en met
zyn oude vriend, kwam hem, den volgender Manraaa-"
dag, bezoeken, tragtende iets uit hem te trek­ ker.
ken, dat Graave Fredrik Henrik betrof, ér
de gefprekken, welken men, deezen aangaande
, gehouden mogt hebben. Doch de Groot be
tuigde, ernftelyk, dat men deezen Prins en d(
Prinfesfe Weduwe ten onregte verdagt hieldt
Manmaaker liet zig hierop ontvallen, dat Pr in
Henrik zeer ftyfzinnig was; doch dat zyne moeder
leedwezen hadt van haar beleid. De Groo t
her
(HO GROTIUS Verantw. Cap. XX. bl. 288.

296 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK;
hernam, toen „ dat hy Prins Henrik nooit hadt
- „ hooren fpreeken, dan tot rust en vrede van
„ 'tLand. Doch dat 'er, in deszelfs afzyn, by
„ de Prinfesfe Weduwe , wel eenig gefprek
w gevallen was, waarvan hy, des belast, nade-
„ re opening doen zou (V)-" Dit zag, naar 't.
fchynt, op de voorgenomen' befchryving in 't
Lid der Edelen, waarvan wy, te voorenfjy) ,
gewaagd hebben, en welke hy, wat laater,
aan Manmaaker openbaarde (z).
XIII. 't Liep aan tot den negenden van Slagt-
De Staa • maand, eer de Staaten van Holland beflooten,
ten van
ook eenigen uit dit Gewest aan te ftellen, tot
Holland
ftellen onderzoek der gevangenen. Zyverkooren hier­
ook eetoe den Heer van Zwieten, uit de Edelen; Hugo
nige Ge Muis van Holy, wegens Dordrecht; Reinier
magtig- Pauw, wegens Amfterdam, en den Sekretaris
den tot
onder­ Albrecht Bruinink, wegens Enkhuizen: welken
zo, k de: • de Griffier van den Hove van Holland, An-^
gevange­ thonis Duik, als Fiskaal, toegevoegd werdt,
nen. alzo de Fiskaal Kinfchot, met den Advokaat,
vermaagfchapt was. Duik gebruikte veele redenen
, om zig van deezen last te doen ontdaan.
Doch men begreep, dat hy dien, ten dienfte
des Lands, behoorde op zig te neemen. De andere
Gewesten voegden 'er verfcheiden' Perfoonen
by, onder welken ik, behalve de gei
melde, ook Schotte, Salmius, Aitsma, Van
den Sande, Sloot, Schaffer en anderen gemeld
vind. De Staaten van Holland ftonden,
voor deeze reize, toe, dat de Lastbrief, door
de
( x) K. IIRANDT Leven van H. c!e Groot, 11. 151-155.
fyj]/il. -4.-5.
(.zj K BRANDT Leven van H. de Groot, Ut 17*.

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 297
de algemeene Staaten, gegeven werdt (V). Terftond
hierna, begon men den Advokaat te ondervraagen,
op den vyftienden van Slagtmaand,
in de tegenwoordigheid van Zwieten, Muis,
Pauw en Bruinink. Voor 't onderzoek, verklaarde
de Advokaat „ dat het gene hy zou
zeggen ftrekken zou tot voorftand der reg-
„ ten zyner meesteren, de Staaten van Holland
en Westfriesland." Voorts, beweerde hy,
„ dat den algemeenen Staaten geen regt toe-
„ kwam, om zynen perfoon vast te houden.
Het onderzoek duurde wel twintig dagen agtereen,
dikwils voor- en nademiddag. Doch
van 't gene hem, in dien tyd, over verfcheiden'
zaaken, lang en kort voorleeden, verrigt
of gefproken, gevraagd werdt, en van 't gene
hy 'er op antwoordde, vindt men, myns weetens,
nergens, iet byzonders gemeld. Terwyl
hy, de eerfte reize, verhoord werdt, deedt men
alle zyne papieren en aantekeningen, uit zyne
kamer, haaien, waarvan hem, daarna, alleenlyk
een gedeelte wedergegeven werdt (£)
Hogerbeets onderging dit zelfde lot, nadatmer
ontdekt hadt, dat hy eenige berigten, van bui
ten, hadt weeten te bekomen. Zwieten ,Man
maaker en Sylla, op den dertigften van Slagt­
(tl) Refol. Holl. 9, 13, 14. 17 A'ov. l&lS. W. 348 S35Ö,3M
J7'l> 37S- BRANDT Rechtspl. II. 16.
( k) BSANBT Rechtspl. tl. 17 enz.
I6I3.
De Advokaat
wordt
ondervraagd.
Men ontbloot
hem en
Hogerbeets
van
alle hunneaantekeningen
en papieren.
Gefprek
maand , by hem gekomen zynde, vraagden hem tusfchen
wat brieven hy, in Bloeimaand laastleeden, naai [ eenige
Gemng-
Antwerpen gezonden hadt, en aan wien ? Hj tigden
antwoordde, dat hy nooit eenige brieven, aan ie en Ho­
mant, in vyanden landen woonende, naar Ant gerbeets.
werpen of naar elders, gefchreeven of gezonde}
hadt

208 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK,
161S.
XIV.
Derde
ondervraaging
van Hogerbeets.
1
tofr, Zwieten riedt hem, voor zig te zien, naardemaal
de Heeren wel onderrigt waren van 't
gene zy hem voorftelden. Doch hy bleef by zyn
voorig antwoord. Sylla hervraagde, wat kennis
hy aan Pater Tempel hadt? Hogerbeets antwoordde
, dat hy hem niet kende, noch ooit, zyn
weetens, gezien hadt? Waarop de Heeren vertrokken
, zonder iet aan te tekenen (V).
Maar op den zesden en zevenden van Wintermaand,
werdt Hogerbeets, voor de derde
reize, gehoord; waarby nu Muis en Pauw, beïalve
de Heeren uit de andere Gewesten, en
ie drie Fiskaalen, van Leeuwen, Sylla en Duik,
1 egenwoordig waren. Duik ondervraagde hem,
seer fcherp, op alles, waarover hy, reeds te
I rooren, gehoord was. Hy klaagde zeer, dat
1 nen hem dus lang hadt laaten zitten, zig be-
1 oepende op een Privilegie, welk vorderde,
J , dat men, iemant, van wege de Graaflykheid,
! , willende befchuldigen van zynen ly ve, zulks,
! , binnen zes weeken, doen moest." Duikantvoordde,
dat dit Privilegie in geen gebruik
iras, voorts fterk dringende op verklaaring,
^ iregens eenige byzondere meeningen, ter Ver-
;aderinge van Holland, voorgefteld: en den
;evangenen befchuldigende „ dat zy met de
, regeeringe gefpeeld hadden, naar hun wels:
, gevallen, en nu beweerden, dat de algemee-
*
, ne Staaten, in de byzondere Gewesten, met
J:
, naame in Holland, geen gezag hadden, daar
?:
, men 't, voorheen, gantsch anders verftaan
s:
hadt, toen men te Groningen een Kasteel
x
wilde bouwen." Hogerbeets hernam, dat'er
«
groot
C*3 R, HOGERE. Gedenkfchr. by BRANDT Rechtspl, W,a2 enz.

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 299
proot onderfcheidw as, tusfchen Holland en 1618. Groningen,
en dat, in allen geval, verjchillende gevoelens
in 't ftuk van Regeeringe geene halszaaken
waren: waarop geantwoord werdt, dat het
bv geene gevoelens gebleeven was (d). ,
Midlerwyl, werdt de Groot ook verfchei­ De Groot.
wordt
den' reizen gehoord, waarvan men den juisten
verder
tvd niet aangetekend vindt. De ondervraagers onder-
fcheenen 't nu meest te hebben toegelegd, op zogt.
het ontdekken van eenig zonderling voorneemen,
door den Advokaat en door de agt Steden,
gefmeed, tegen den Prinfe. De Groot betuigde
dat de Advokaat hem, altoos, met
agtinge gefproken hadt van zyne Doorlug-
" tigheid: en, meenende, dat 'er, onder de
' opfchuddingen, onlangs te Utrecht en el-
!' ders voorgevallen , eenig voorneemen
' fchool , om den Prinfe meerder gezag or.
„ te draagen ; hadt hy genegenheid getoond,
„ om, daarover, ftaatswyze, te handelen, hou
dende zulks beter, dan verandering, uit verwarring
en oproer, te wagten. DeagtSteder 1
, hadden, zeide hy, geen ander oogmerk ge
: had, dan tot eenig redelyk verdrag te ko
men, met den Prinfe. Doch na 't opregtei l
" der Kloosterkerke, hadden zy gevreesd 1
dat zyne Doorlugtigheid eenig voorneemei 1
" ten haaren nadeele hadt; waarom zy eei (
" Vertoog hadden ingefteld , ftrekkende on 1
J den Prins te beweegen , tot befchermmg »
" der Wethouderen; doch 't was niet overge
" leverd, om dat de Gemagtigden der Verga
" deringe, federt, met den Prinfe, over dezeli
» „d
3
(d) 11. IIooüRii. GccUiikfclir. by BRANDT Rechtspl. bh 24 enz.

300 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK;
ip Oldenbarneveld, dien men hieldt het oog-
r aar Spanje gehad te hebben. Doch de Groot
v erklaarde hiervan nimmer iet te hebben ge-
r ïerkt. Men drong hem fterk, en herhaalde
z ulks, naderhand, in verfcheiden' byzondere ge-
f irekken, die de Voogd, Gokkinga en Duik
Ti iet hem hielden. Maar de Groot verklaarde
b eftendiglyk, geene kennis te hebben van eeni-
§ en heimelyken handel met den vyand. Voorts ,
r
v erdt hy naauw ondertast, over 't gehandelde
it 1 de byeenkomst by Trefel, waarvan men 't
\ 'erbaal, door Ledenberg opgefteld, bekomen
h idt. Hy beleedt „ dat verfcheiden' redenen,
die den Hollandfchen Gemagtigden en hem
'O Zu hier vor>r 3 W. 261,

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 301
„ in 't byzonder, by het zelve, werden toege- 1618.
fchreeven, door Ledenberg, eerst, waren
aangeroerd; als, dat de last der Utrechtfchen
gevaarlyk was; dat 'er zwaarigheid was in
dien den Prinfe te openen, om dat de oude
vendels dan zien zouden, dat zy mistrouwd
werden; dat men aan de trouwe van eenige
„ vendels twyfelde, en dat de onderhandeling
„ met den Prinfe niet geheim blyven zou.
Voorts, verklaarde hy „ dat zy, in de vermaa-
„ ning aan de Utrechtfchen, tot voortand van
hun regt tegen elk, den naam zyner Door-
„ lugtigheid niet hadden gebruikt: gelyk men
„ meende." Op de vraage, hoe veele Waardgelders
men gedagt hadt aan te neemen; antwoordde
hy „ dat, hierop, naar de gelegen-
M heid en nood der Steden, by de Vroedfchap-
„ pen, zou beflooten geworden zyn." Het onderzoek
betrof nog eenige andere punten van
minder belang, en eindigde, met den eenentwintigden
van Wintermaand (ƒ).
Eenige dagen te vooren (4) •> hadden de Fran­ XV.
Voordel
fche gezanten, Boifife en Maurier, op welker der Fran­
voorfpraak, de gevangens, thans, nog groote fchege­ hoop vestigden; vernomen hebbende, dat de Nazantentionaale Sinode, te Dordrecht, reeds aangevan­ aan de algemeenegen
was, wederom een Vertoog gedaan aan de Staaten.
algemeene Staaten, (trekkende „ om hen, van
„ 's Konings wege, te vermaanen tot eendragt,
„ tot maatigheid in 't behandelen der Kerke-
„ lyke gefchillen op de Sinode, en tot het doen
ft van goed en kort regt aan de gevangenen
„om*-
(ƒ") K. rsRAtroT Leven van II. de Groot, bl. iSl-lêfi.
(4) Den twaalfden van Wintermaand.

ói 8.
Antwoord
der Staaten
op
riet zelve.
302 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK
„ omtrent welken, zy begreepen, dat men, met
„ veele zagtmoedigheid, te werk gaan moest.
„ Oldenbarneveld in 't byzonder was, huns
„ oordeels , om zyne langduurige dienften,
„ eene gunftige bejegening waardig, en kon
„ bezwaarlyk verdagt gehouden worden van
„ verraaderye, zo men dit woord verftondt, in
^ zyne eigenlyke betekenis , en 'er geene on-
„ eenigheid over 't behandelen van Staatszaa-
» ken, geen argwaan over iemants groot ge-
„ zag, noch ftaatzugt, die de menfchen dik-
„ wils meer doet onderneemen dan hun be-
„ taamt, toe betrokke." Voorts, drongen zy
ook „ op het ftellen van onpartydige Regters
„ over de gevangenen , en vermaanden de
„ nieuwe Wethouders tot regtvaardigheid
„ en goedertierenheid, omtrent het volk in 't
„ gemeen, en tot gemaatigdheid jegens hen r
„ die afgezet waren; op dat, zeiden ze, de ongeftadige
Gemeente geene reden hebben
„ mogt, om over 't wegneemen der oude or-
„ de te klaagen, en opdat zy, die van hunne
„ bedieningen ontzet waren, de verandering,
„ geduldiglyk, draagen mogten (g)."
Op dit voorftel, antwoordden de algemeene
Staaten , den negentienden van Wintermaand
„dat hun toeleg altoos geweest was^
„ en nog bleef, de onderlinge eendragt te hand-
„ haaven; dat de verandering der Wethoude-
„ ren , waarvan , misfehien, buitens Lands
„ meer gerugt gemaakt was, dan de zaak verij,
diende, met voorzigtigheid, gemaatigdheid,
w en zonder eenig geweld of gevaar van bloed-
„ floret)
Zie de ï'ropefitie ly BRANDT H. Deel, tl. 963.

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 303
» ftorting was verrigt: dat 's Lands gezag, de 1618.
*, onderlinge eendragt en de verzekerdheid
„ tegen die van buiten, welken eenige ftaatn
zugtige en twistgierige geesten hadden zoen
ken te ftooren, niet zonder groot gevaar
w voor den geheelen Staat, daardoor, herfteld
j, geworden was. Dat men, in het kiezen van
M nieuwe Wethouderen, gezien hadt, op ben
voegde en vertrouwde luiden, die den wel*
„ ftand des Vaderlands beminden, en, zonder
« twyfel, 's volks genegenheid zouden zoeken
n te winnen. Dat men, hiervan, reeds, in
'n veele Steden, blyken zag. Dat de Staaten
y, altoos gehoopt hadden, dat, in de Sinode,
w een middel tot vrede eh eendragt zou gew
vonden worden, en dat zy 'er zig nog eenen
w goeden uitflag van beloofden, ter oorzaake
n van het groot getal van geleerde en godza-
M lige mannen, in dezelve vergaderd. Dat de
5, Staaten, onledig met het vastftellen der Re-
?, geeringe, en, bevindendede *famenfpanning * Confi
5, zo groot, dat zy byna allesbefmethadt; den ratie,
„ gevangenen niet wel zulk kort regt hadden
„ konnen bezorgen, als zy anders zouden ge-
„ daan hebben. Dat zy, nogtans, geen' tyd
hadden verzuimd, en nu haast in ftaat zou-
„ den zyn, om een vonnis te vellen, over welks
s, regtmaatigheid, elk, die den Staat lief hadt.
„ met naame zyne Majefteit van Frankryk.
„ voldaan zou zyn: als waarin zy ook plaatj
zouden geeven aan behoorlyke zagtheid er
j ? genade, waartoe zy, van natuure, geneigc
n waren." Zy beflooten, met een verzoek
>
„ dat zyne Majefteit hun liever dan anderen
w in zaaken hunne Regeeringe aangaande, ge
>'
loo
l

3o4 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK»
„ loof wilde geeven (£)." Op gelyken zin ,
fchreeven ze eenen Brief aan den Koning van
Frankryk, hem, met algemeene betuigingen,
verzekerende, dat hy, de uitkomst ziende,
genoegen zou hebben aan hunne handelingen
(i).
Schran­ Het antwoord der algemeene Staaten op den
dere voorflag der Franfche gezanten voorfpelde den
vond van gevangenen niet goeds. Zy kreegen van desScrivetius
om zelfs inhoud eenige kennis, door middel van
den ge­ eenen geestigen vond van den vermaarden Pe~
vange trus Scriverius, die toen, te Leiden, woonde.
nen,be- Hy hieldt zig, hier, ten deezen tyde, bezig,
dektelyk,ee­
met het vervaardigen eener uitgaave der Lanigedin­
:ynfche Digtwerken van den Haagfchen Diggen
te :er, Joannes Secundus, en beftondt, onder 't
berigten. , irukken, in eenige proefbladen, fommige rebels
uit te werpen, en de plaats te vullen met
tnderen, vervattende, 't gene hy den gevangenen
wilde bekend maaken. De bladen, die 't
geheim inhielden, met voordagt, derwyze,
jynde ingenaaid, dat ze, in 't affnyden, niet
reraaktwerden, maargeflootenbleeven; zondt
J nen het werk aan Hogerbeets en de Groot.
3e ingevoegde regels gaven den gevangenen
3 niddel aan de hand, om heimelyke berigten te
1 gekomen, meldende hun voorts „ dat het on-
, dervraagen des Advokaats langzaam voort-
, ging; dat men nog iet goeds hoopte van het
, misnoegen des Franfchen Konings , wiens
, gezanten de zaak der gevangenen zeer toe-
, gedaan waren, en tot befcheid gekreegen
, hadden, dat men hun, in 't kort, regt doen
(h~) Zie dit Antw. by BRANDT TT. Deel, bl, 9C5.
£0 Zie BRANDT II. Deel, bl. 970.
„ zou,

XXXIX. BOEK, H I S T O R I E . 305
«, zou. Dat de Staaten van Holland, tegen den
, ? vyftienden van Louwmaand , vergaderen .
„ zouden, wanneer men, gewisfelyk, beflui-
„ ten zou, tot het aanfteilen van Regters. Dat
„ de Predikanten, hier, [te Leiden,] veragt
werden, en dat men fterk van oorlog fprak;
n Dat de beroerte, te Rotterdam voorgevaln
len* mogelyk, eenig nut voortbrengen zou."
Dit laatfte zag op zekere opfchudding onder
de Remonftrantschgezinde burgery deezer Stad^
ter gelegenheid, dat de Predikant Grevinkhoyen,
afgezet zynde van zynen dienst, naar den
Haage ontbooden was; waar over veel te doen
viel, ter Staatsvergaderinge (Ar). Voorts waren
de gemelde berigten, in deeze Latynfehe verzen,
begreepen*
Nsjïoris examen tardum sjl, longumque gubernal;
himen ad offenfum fubftitit icta nape.
Seria Liligeri juvat indignatio Regis ,
Et facit huc aliquid motus in urbe tua.
Spernitur intérpres facer hic, Gradivus amatuf;
Ét terquinque duces , fï numerentur, erimt.
Plee retro quosdam fua vertere lumina cögunt.
Siqua fides' diSlis, jam citb finis erit.
Talia Iegati Hectoridum refponfa tulera
Quospronos cauftt feito favere tute.
Conventum patrié mox nojira Batavia cernet,
Quindcclthum dederis tu modi Jane diem.
Tune de Judieibus certum eji difponere vcfiris.
De
(A ', Rc(ql. Holl. 14 A'er. U. 350. BRANDT II. bal, bi; ifi \
X. DEEL,. V

io6 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
De Groot, jonger en Iugtiger van geest dan
Hogerbeets, merkte 't geheim haast, en bediende
zig van de middelen, hem aangeweezen,
om nieuwe berigten te bekomen. Doch
Hogerbeets leide het boek aan een' kant. Men
liet hem, een en andermaal, vraagen, of hy
't al eens gelezen hadt, en deedt 'er hem fterlc
toe aanfpooren. Doch dit gaf agterdogt. t Boek
werdt hem afgevorderd, en met naauwkeurigheid
nagelezen , wanneer deeze welbelegde
list ontdekt werdt, eerzy, by Hogerbeets, ee­
Zyn Lofnige uitwerking gedaan hadt(/). Scriverius
digc op ftelde, wat laater, een Latynsch Lofv rs, onHogerder
een af beeldfel van Hogerbeets, welk, ten
beets. deezen tyde, in plaat gebragt was : waarin hy ,
'smans bedryven, kortelyk, hebbende opgeteld,
ten befluite, vraagde, waar nu 't kon
bleef van zo veele verdienften? Hierover, werdt
hy, geregtelyk, aangefproken, en in eene boete
van tweehonderd guldens verweezen, diehy
zig, by * panding, af haaien liet. De drukker, Go-
* Executie.vert
Basfbn, moest gelyke boete opbrengen
XVI. De gevangenis des Advokaats hadt ook in­
Verlof vloed op den Westindifchen handel. Hy hadt
rot dc de opregting eener Westindilche Maatfchapopregtingeepye,
waarop fommige Koopluiden, onlangs,
nerWest- wederom gedrongen hadden, tot hiertoe, wetindifeheten
te ftremmen, oordeelende, dat zy onbeMaatftaanbaar
was met het Beftand. Doch, in Slagtfchappy©.maand
deezes jaars, gaven 'er de algemeen©
Staaten verlof toe. 't Verlof werdt egter eerst
aan de byzondere Gewesten gezonden (»),
waar-
(l~ NRANDT Rechtspl. IU 26 enz. K. BRANDT Leven van
H. de Groot bl. 164.
Qnj Rei'ol 1 lol!. '>'• Maarutv). M.53. BRANDTRechtspl.W.5öf»ai
ia) BA*.iART. Memor. XIII. Uvek, bl. 74.

XXXIX.BOEK. HISTORIE. 307
waardoor 'er nog eenige jaaren verliepen, eer
de Maatfchappy in ftand kwam.
Men hadt, in dit jaar, twee Gezantfchappen
afgezonden, een naar Deenemarke, om de gefchillen
over den Zondfchen tol te regelen, en
een naar Engeland, tot vereffening, onder anderen
, van eenige gefchillen, van nieuws ontftaan,
over den handel in Oostindie, over de
vaart op Groenland en Spitsbergen, over den
Lakenhandel, en over de Haringvisfcherye (0).
De onzen voeren ten Haring op de Engelfche
kusten, zonder, na dat Koning Jakob de Steden
van verzekering te rug gegeven hadt,verlof
daartoe te verzoeken van den Bevelhebber
van Scarborough; gelyk zy te vooren plagten.
Zy dekten zelfs hunne buizen, door eenige
Oorlogsfchepen , die niet fchroomden, zig,
onder Engeland , te vertoonen. 't Gemeen
vondt dit vreemd in Engeland. Doch de Ko
ning trok het zig niet aan (ƒ>)• Ten deezen ty
de, werdt ook. gehandeld, om de Nederlandfche
Oostindifche Maatfchappy, met de Engelfche,
te vereenigen (q) : hoewel dit werk.
nimmer, tot ftand kwam.
161%.
Gezantfchappen
naar Deenemarke
en naar
Engeland,
j
Tegen de zeefchuimeryen in de Middeland- Toerus-
[ ting tefche
zee, die niet nalieten, wederom, fterkir
gen de
zwang te gaan, hadden de Vereenigde Staater 1
zeefchui-
eenige fchepen uitgerust, onder den Admiraa meryeu,
Hillebrand Gerritszoon Quast, die, in 't voor
jaar, eenen Turkfchen Ro'over bemagtigde, om
trent Algiers. Eenentagtig Turken enMoorei 1
wer
O) VAN nm SANDE VI. Hoek, bl. 81. BAUDART. Meraoi
X. Itnek, bl. 122 , 1 $6.
(p) RAPIN Tom. VII. p. laa.
(q~) Refol. Holl. i?, May 18 Sept. irtiS. bl. 127, 28a. H.D
CaooT Brief aan zyne Exc in zyn Leven, bl. 140,
V 2

1618.
Onderftiind
aan
Venetic
gedaan.
Ontdekkingdergrondflageueeneroveroude
Stad, by
Goereede.
3o8 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK
werden in zee geworpen, en zeventien Chriten
Slaaven, te Alikante, aan land gezet (V).
Den kryg, tusfchen den Aartshertoge Ferdinand
en den Staat van Venetië, wederom ontfteken
zynde, gaven de Vereenigde Gewesten
deezen Staat vryheid, tot het koopen en uitrusten
van eenige Oorlogsfchepen, en tot het
werven van tweeduizend man hier te Lande.
De Nederlandfche fchepen, die dit volk naar
Italië hadden overgevoerd, geraakten, in 't
wederkomen , op den vierentwintigften van
Zomermaand, in een gevegt met agt Spaanfche
Oorlogsfchepen, met wederzydfche fchade.
De onzen, over welken Melchior van den
Kerkhove, als Admiraal, geboodt, zeilden toen
naar Korfu, om zig te herftellen. Wat laater,
deedt de Nederlandfche Admiraal, MooiLambert,
den Turkfchen zeefchuimeren, wederom ,
merkelyke afbreuk. Hy hieldt zig, den meesten
Zomer, op, in de Middeilandfche zee, die
hy, eerlang, wederom, voor eenen tyd, veilig
maakte voor de Koopvaarders (j).
Omtrent Goereede, werden, deezen Zomer,
by zeer laag water, ontdekt de grondllagen
van eene overoude Stad, van welker gelegenheid
en ondergang men geen befcheid vindt
in oude fchriften, ten ware men, hier, zoeken
moest de vermaarde Koopftad Witlam aan de
Maaze, waarvan, in fchriften der negende
eeuwe, gewaagd wordt (?). Men vondt, in
deeze blootgeraakte grondllagen, eenige Romeinfche
munten en andere oudheden, waaruit
afgenomen werdt, dat de Plaats, ten tyde
der
(r) BAUDART. Memor. X. fliek, M. 0!'.
O ) BADDAUT. Memor. X. Boek, bi. \ad.
(O Zie I. Deel, bl. 2-4. II. Deel, bl. SA'

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 309
der Romeinfche Regeeringe hier te Lande,
gebloeid hadt (u).
Dit jaar, vertoonden zig, hier te Lande,
twee Komeeten , een , in den Zomer, die
maar agt dagen fcheen, en een op het einde
van Slagtmaand, die grooter was, en langer
gezien werdt. Wyzen en onwyzen maakten
'er uitleggingen over , en fcheenen ze voor
voorboden te houden van 's Lands ongevallen
: hoewel eenigen toen reeds zagen, dat
'er, uit zulke verfchynfelen der natuure,
niets, met grond, te voorfpellen ware (v).
Op den twintigften van Sprokkelmaand deezes
jaars, was, binnen Brusfel, overleeden
Filips Willem, Prins van Oranje, zonder kin­
deren (w). Hy hadt, by uiterften wil, tot
zynen algemeenen Erfgenaam, verklaard zynen
Broeder, Prins Maurits (V), die, terftond
, de titels zyns overleeden' broeders,
aannam, en zig in 't bezit ftelde van Breda,
Buuren, Ysfelftein, Leerdam en andere Heerlykheden,
hier te Lande.
De Kerkelyke zaaken, in de Vereenisde Gewesten,
begonden, na ?
t uitfchryven der Nationaale
Sinode, en vooral na 't veranderen
der Wethouderen in de Steden, eenen. eenpaa
riger gang te gaan. De nieuwe Staaten van
Holland bewilligden, terftond, in de Sinode,
zonder eenige voorwaarden. Alleenlyk hieldt
Gouda zig aan zyne voorige verklaaring (V).
Al-
O) DAUDART. Memor. X. Koek, bl. iet.
O) BRANDT [l.Deel. bl. 971. BAUO. Memor,. X- Soek, bl. 102.
(v) UAODART. Memor. X.Huek, W. 99. AuoBRV;3VJempr.f>.236.
) Voïcz Du MONT Corps Diplom. Turn. V. P. II. p. 305.
eu AIT?F.MA I. Deel, bl. 444,
Qy j Refol. Holl. 3,ïfOffoi.ifa 8^291,325.e«liiervoor,i/.a39«
V 3
1618.
Dood
vanFi-
HpsWil»
lem,
Prinfe
van Oranje.
XVII.
Staat de»
Kerkelykezaaken.

i6ifl.
310 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK,
Alles fchikte zig ten nadeele der Remonftranten.
In de Plaatfen, daar zy de meeste Predikanten
hadden , liet men den Contraremonftranten,
terftond, toe, beurtswyze, met de
Remonftranten, te prediken (2). Op andere
Plaatfen, werden eenige Remonftrantfche Predikanten
gefchorst in, of afgezet van hunnen
dienst: dat, in de Provinciaale Sinoden, die,
reeds in Zomermaand, in Gelderland, begonnen
waren (a), nog fterker aanging: alzo men,
vastftellende, dat de Contraremonftranten de
oudfte brieven hadden zorg gedraagen
hadt, dat zy, in de Zuidhollandfche Sinode,
die te Delft gehouden werdt, verre het grootfte
getal uitmaakten. Uitenbogaard, Grevinkhoven
en verfcheiden' andere Remontftrantfche
Predikanten werden, in deeze Sinode, afgezet
of gefchorst (V). In de Noordhollandfche
Sinode, werden verfcheiden' Predikanten beftraft,
om dat zy zig gehouden hadden, aan
de Refolutien der voorige Regeeringe, in
Kerkelyke zaaken. Anderen werden afgezet
(d). Doch in 't Stigt en in Overysfel, daar
de Remonftranten de meesten waren, weigerden
de Contraremonftranten Sinode met
hen te houden (e). In 't afzenden naar de Nationaale
Sinode, 't welk het voornaamfte was,
dat, in de Provinciaale Sinoden, gefchieden
moest, ging men, overal, de Remonftrantfche
Predikanten voorby. Alleenlyk, werden, in 't
Stigt,
(z~) BAUDART. X. Boei, bl.67. BRANDT II. Heel, hl. 884.
(«) BAUDART. Memor. X. P.ttk, bl. 38.
(bj Zie TRIGLAND. bl. nco, 1101.
C ó TRIUT,ANP. bl. HOI. BRANDT \l.Deel,bl.

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 311
Stigt, de Predikanten verdeeld in drie foorten, 161%,
Remonftranten, Contraremonftranten en Neu- •
tralisten, of Stilzitters. De twee eerfte foor ten
zonden elk haare afgevaardigden naar de Nationaale
Sinode. De laatften hielden zig ftil
(f). De Remonftrantfche afgezondenen van
't Stigt waren dus de eenigften van dit gevoelen,
die op de Nationaale Sinode, als afgezonden'
Leden, verfcheenen. Wy konnen niet
voorby, van de voornaamfte handelingen deezer
vermaarde Sinode, hier, een kort verhaal
jn te voegen.
Tegen 't begin van Slagtmaand, zag men de xviir.
afgevaardigden tot de Sinode, na eikanderen, Aanvang
te Dordrecht, aankomen. Van de uitheem- der Nationaalefchen
kwamen de Engelfchen eerst: daarna,
Sinode,
ook die van de Palts, Hesfen, Zwitferland, te Dor­
Geneve, Brandenburg, Nasfau, Oostfriesland drecht.
en Breemen Van Frankryk, kwam niemant,
en die van Anhalt waren niet genodigd (g).
Ook hadt men veel werks moeten doen, om
de Zwitferfche Kerken, tot de afvaardiging
herwaards, over te haaien. Die van Zurich,
Bern, Bazel en Schaf huizen hadden, eenpaariglyk,
zig hiertegen verklaard. n De gefchilw
len, die de Nederlandfche Kerken verdeeln
den, betroffen, zeiden ze, Zwitferland niet.
„ Ook plag men, vanouds, weinig nut te trekj,
ken van Kerkelyke Vergaderingen en Sino-
„ den. En was de raad, door den Koning van
j, Groot Britanje, voor eenige jaaren, gegeven,
„ om de gefchillen te houden van den Predik-
Cf) BRANDT II. Deel, bl. 917.
, Ig) BRANDT UI. Deel, bf. 4, 10, &,
V 4
» «oei

3ia VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
„ ftoel, hoog te agten." Zy gebruikten UOPandere
redenen , tegen de afvaardiging naar
Holland. Doch de Heer Pieter van Brederode ,
wat laater, uit den naam der algemeene Staaten,
in Zwitferland gekomen, hadt de Regeenng
bewoogen, zonder dat men wist door welke
redenen , om in het afzenden van eenige
Godgeleerden te bewilligen (A). Op den dertienden
van Slagtmaand, werdt de Sinode aangevangen,
met twee Predikaatfien, eene in de
Nederduitfche, en eene in de Walfche fpraake.
De eerfte gefchiedde, door BalthazarLydms,
Predikant te Dordrecht. Daarna, begaven
zig de Gemagtigden der algemeene Staaten,
de Profesforen, Predikanten en Ouderlingen
, die tot de Sinode gezonden waren, naar
de Stads Doele , daar men vergaderen zou.
Van hier, werden eenigen gezonden, om de
mtheemfche Godgeleerden af te haaien. Zy
werden, in de Doele, verwelkomd, door de
Heeren Politiken of Gemagtigden der algemeene
Staaten. Deezen waren, in't geheel, agttien
in getal: doch fommigen woonden de Si­
Getal der node niet by. De inlandfche Kerkelyken wa­
Leden. ren vyf Profesforen, zesendertig Predikanten
en twintig Ouderlingen, boven de twee Remonftrantfche
Predikanten en een' Ouderling,
uit het Stigt. 't Getal der uitheemfchen beliep
agtentwintig (7). De Leden gezeten zynde,
deedt Balrhazar Lydius, Predikant te Dordrecht
, een gebed (*), cn Martinus Gregorius ,
die thans onder de Politiken voorzat, eeneaan-
fpraak
(A) Acfta Synodal. Deput. Helvet. DiSS.
(i ) BRANDT III. Deel, bl. 15.
CO Handel.derNation.Sinujk.&/.I. £'.2,3,4,5,6,-,'3,

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 313
fpraak, tot opening van de Sinode : waarna hy
den last, hun door de algemeene Staaten gegeven,
deedt voorleezen (/). Alles gefchiedde,
in de Latvnfche taaie, ten dienfte der uitheemfchen.
In de tweede zitting, die, 's andeVerkierendaags, gehouden werdt, verkoos men Joan zing van
een' Pro­
nes Bogerman, Predikant te Leeuwaarden, tot
fes, twee
Prales, of Voorzitter; Jakobus Rolandus en Asfesfo-
'Hermannus Faukelius, Predikanten te Amfterren en
dam en te Middelburg, tot Asjesforen:, of Byzit- twee
Sctibetj,
ters; en Sebastiaan Damman en Festus Hommius,
Predikanten te Zutfen en te Leiden, tot
Scriben of Schryvers (1»). Alle deezen waren
voor yverigeContraremonftranten bekend; hoewel
Damman, voor deezen, Arminius hadt aangehangen
(»)• Voorts, tradt men,in de derde zitting,
des nademiddags, tot het onderzoek der
Geloofsbrieven van de Sinodaale Leden (0),
En alzo men, reeds te vooren, vastgefteldhadt,
voornaamlyk van de vyf punten te handelen,
werdt, terftond hierna, beraadüaagd, om eenige
Remonftranten te daagen voor de Sinode
(/>). Deezen, midlerwyl, te Leiden vergaderd,
ontwierpen een Vertoog aan de Sinode, waarby
zy verzogten, als Leden, in dezelve, te mogen
verfchynen j niet als gedaagden. Doch dit
Vertoog vondt geen' ingang (q). De brieven,
waarmede dertien Remonftranten werden ge.
daagd, werden, terftond hierna, afgezonden,
Terwyl men naar de gedaagden toefde, hanAfhandeldeling r O Zie hunne geheime fnflr. by BRANDT III. Deel, bl. 18.
O) Sinod. Handel. Sef. 11. bl. 11.
OO BRANDT 111. Deel, bl. 27, a8.
f oh Sinod. Handel. Sef III. bl. 13. Sef, IV. h1.:x%
(p) Sinod. Handel- Sef. IV. bl. 20, 21. Sef. V. bl. si.
. £j) BRANDT III. Deel, bl, 3r-49»

16*18.
van verfcheiden'
zaaken.
De gedaagdeRemonftranten
komen
te Dordrecht.
Re:'e-
314 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
delde men, in verfcheiden' zittingen, over eene
nieuwe Nederduitfche overzetting der H.
Schriften, die, federt, by de hand genomen ,
en uitgevoerd werdt; over 't prediken van den
Catechismus.; over de Catechifatien; over 't
doopen der Kinderen van Heideniche ouderen ;
over 't voorbereiden der Studenten in de Godgeleerdheid
, en over 't drukken van ergerlyke
boeken (r).
De gedaagde Remonftranten en eenige anderen
, midlerwyl, binnen Rotterdam, geraadpleegd
hebbende, op 't gene hun, in de Sinode
, te doen ftondt (f), begaven de eerften zig
naar Dordrecht, daarzy, den vyfden van Wintermaand,
aankwamen. De Profesfor Simon Episkopius
was één deezer gedaagden; fchoon
hy, te vooren, nevens Polyander, als een medelid
der Sinode, tot dezelve, genodigd geweest
was (?), in welke hoedaanigheid, hy nu ,
te vergeefs, zogt erkend te worden. Hy en de
anderen gingen, terftond, deuitheemfchenbegroeten
, hun, te gelyk, een fchriftelyk Berigt
overleverende van den ftaat der gefchillen («).
De Utrechtfche afgezondenen uit de Remonftranten
, die, tot hiertoe, als Leden der Sinode
, waren aangemerkt, werden, in de drieëntwintigfte
zitting, door den Voorzitter Bogerman
, vermaand, om zig by de gedaagden te
voegen, waartoe de twee Predikanten, des
anderendaags, beflooten (j>).
Doch, in deeze zelfde zitting, op den zeven-
O) Sinod. Handel. Sef. VJ. — jptH. W. 2472.
Is) Hiflorisch Verhaal,/. 10.
( t~) P. A. LTMKOKCII Vit. Episcopü p. n8.
( « ) Hiftorlsch Verhaal, f. 14.
fyj Sinod Handel.J^.XXIH.W.73. IJALEsBriev.ê/.jtjios»

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 315
venden van Wintermaand, verfcheenen de gedaagde
Remonftranten voor de Sinode. Episkoplus
deedt toen eene lierlyke en wydluftige
Redevoering, ftrekkende, om de inzigten der
Remonftranten, tot voortplanting der waarheid,
en tot verhoeding van fcheuring , te verdedigen
, en de Contraremonftranten in 't ongelyk
te ftellen. 't Kort begrip kwam uit, op
deeze drie punten. „ 1. Dat de Remonftranten
w de raauwe of harde gevoelens van fommi-
„ gen, over 't ftuk der Goddelyke Voorfchik-
„ king, altoos hadden tegengelproken. 2. Dat
„ zy de fcheuring, hierom, Voor eenig Sino-
„ daal oordeel, gemaakt, mispreezen hadden.
„ 3. Dat zy de onderlinge verdraagzaamheid
„ over de verfchillende punten hadden voorgeftaan:
waarby nog gekomen was het toe-
„ fchryven van de hoogfte magt aan de Overn
heid, in Kerkelyke zaaken." Hy floot, met
een verzoek „ dat men zig aan hun kleen getal
niet ftooten wilde, en zig alleen met de
H. Schrift en gezonde reden tegen hen behelpen
(V)." ToenEpiskopius uit hadt, begeerde
Bogerman, dat hy een affchrift der Rede
overleveren zou. Hy antwoordde, dat hy
''er geen hadt, welk net genoeg gefteld was,
of, gelyk elders (x) gemeld wordt, dat hy 't
netter zou uit fchryven. Men verftondt hem zo,
Waar­
dathy ontkende, eenig ander affchriftin'tgeover hy
heel te hebben : 't welk, toen men 't naderhand beftraft
gewaar werdt, gelegenheid gaf, dat hy, voor wordt.
de Sinode, wegens onopregtheid en kwaade
trouf>)
Sinod. Handel. Sejf. XXIII. bl. 75 '»*• Acta Synnd. Renionftr.
p. 24 £? feil'
O) Afta Synodal. Deput. Heivet. MSS.
voering
van Episkopiui,
in
de Sinode.

I«I8.
Sinodaale
eed of
belofte.
De Remonllranten
weigeren
deSinode
voor
Regter te
erkennen.
3i 6 VADERLANDSCHE XXXIX. BOEK.
trouwe, beftraft werdt Q0. Maar nu vorderde
DanielHeinfius, Sekretaris der Politiken, dat hy
't affchrift, welk hy voor zig hadt, overgaf,
nadat het eerst, door alle de gedaagden,getekend
was. Dit gefchiedde, terftond. Bogerman
beftrafte hem ook „ dat hy anderhalf uur ge-
„ fproken hadt, zonder, op zyn verzoek om
„ verlof tot fpreeken, behoorlyk antwoordaf-
„ te wagten; daarby voegende, dat het gedaag-
„ den niet paste eerst te fpreeken; maartehoo-
U ren , wat men hun hadt voor te houden (2)."
Hierna, werdt de Sinodaale eed gedaan, waarby
beloofd werdt „ in het oordeel over de gen
loofsgefchillen , geenerlei menfchelyke
„ fchriften, maar Gods woord alleen, voor
„ eenen zekeren en onfeilbaaren regel des ge-
„ loofs, te zullen gebruiken, en, in deeze gantfche
handeling, niet dan Gods eer, de rust
der Kerke, en, bovenal, de behoudenis van
9 de zuiverheid der Leere te zullen voor 00ij
gen hebben." Doch in 't vorderen van dee^.
ïen eed, werden de Utrechtfche Remonftranten
voorbygegaan (V). In de volgende zitting ,
deeden de Remonftranten een tweede Vertoog,
waarin zy beweerden, dat de Sinode hun
wettige Regter niet zyn kon, te gelyk, eenige
voorwaarden opgeevende, welken zy, in eene
wettige Sinode, vorderden Doch over dit
Vertoog werden zy fcherp beftraft, door den
Prefident, dien zy, op hunne beurt, onbechroomd,
te keer gingen. Ook verwierpen de
Pa.
OO Sjnorl. Hand. Sef. XXX. II 154, AetaSynöd.Rem.f.GlL
f z~) HAL ES Brieven , tl. isi.
Ca) Sinod. Handel. Sef, XXIir. M. y t.
tij Aeta Synxl. Rir.ioi.ftr. p. 38 ci

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 317
Politiken de voorwaarden, door hen gevorderd.
De Remonftranten verdedigden zig,
daarna, fchriftelyk, tegen de beftraffing, die
hun gedaan was, en flooten, met ernftige aantuiging,
dat zy de Sinode voor geenen wettigen
Regter konden houden; fchoon zy, desonaangezien,
bereid waren, hunne Leer, voor dezelve
, te verdedigen. Doch de Sinode, met
naame de uitheemfchen, hielden deeze aantuiging
voor ongegrond (c).
De Remonftranten kwamen toen, in de eenendertigde
zitting, op den dertienden van
Wintermaand, tot het voorftellen van hun gevoelen,
op het eerfte der vyf punten. Daarna
gaven ze hun begrip van de vier andere punten
, te gelyk, over : daarby voegende eenige
redenen , waarom zy niet ilegts verklaarder
wat zy gevoelden, maar ook wat zy niet gevoelden,
aangaande de betwiste Leeringen,
en in 't byzonder, waarom zy ook, tegen de
vermaaning des Prefidents, van de Verwerping
gehandeld hadden (/). Toen vorderde Bogerman
hun ook hunne bedenkingen af, op de Belydenis
en Catechismus. Doch zy weigerden
zig, deswege, te verklaaren, voor het afhandelen
der vyf punten. Heinfiüs geboodt het
hun, daarna, uit den naam der Politiken. Doch
zy bleeven 't nog al weigeren. Men ondervraagde
hen, hoofd voor hoofd, of ze eenige
bedenkingen hadden ? fommigen zeiden, neer/.
Anderen antwoordden, met onderfcheiding
(

kingen
op de
jiely de-
Mis en
Catechismus.
Verfchil
tusichen
ie Sino
deen de
Reraonftraiuen,
over de
verdere
wyze val
handelea.
318 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
hen gevreesd werdt, beflooten zy, daarna,
• hunne Bedenkingen over te geeven (ƒ).
Nu moest men komen, tot het verdedigen
en wederleggen van de punten, door de Remonftranten
ingeleverd, waaromtrent zy meer
vryheid vorderden , dan de Sinode hun wilde
toeftaan. Zy begeerden, dat men hun toeliete,
nevens het voordellen van hun gevoelen,
ook dat van hunne partyen te wederleggen.
Doch dit laatfte werdt hun, door de Sinode,
geweigerd. De Gemagtigden der Staaten gebooden
hun, zig naar 't befluit der Sinode te
voegen. Doch zy verklaarden, dit van zigzel-
1 ven niet te konnen verkrygen. Ook gaven ze
redenen van deeze hunne weigering, in eenen
beflooten Brief, die, niet voor 'snademiddags,
in de Sinode, gelezen werdt. Men hadt toen
eenige boeken der Remonftranten in de Sinode
gebragt, uit welken men hen begon te ondervraagen.
Doch zy weigerden, op deeze ondervraagingen
, te antwoorden (g). Na veel over-
en wederfpraak, gaf men hun nog eenige
uuren tyds, om zig nader te bedenken. De Sinode
raadpleegde, midlerwyl, ook, op 't gene
haar te doen ftondt, met geflooten'deuren (A).
Zy befloot, eindelyk, den Remonftrantenaantebieden
„dat zy, over de punten, die men
„ hun voor te houden hadt, meest zulken zou
5, vraagen, die, onder hen, voor de vaardig-
5, ften en geoefendften gehouden werden, en
dat deezen, in 't antwoorden, ook zouden
„mo-
(ƒ) Afta Synod. Rcinonftr. p. 83 & feqq-
(g) Hilroriscli Verhaal, f. 96, 97, 98, 99, 102, I03, 106»
107- HALKS Brieven, bl. 115 enz.
{h) H.'.LES Brieven, bl. 140.

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 319
n mogen aanwyzing doen van Leeringen, die,
„ hier te Lande, door Hervormde Leeraars,
j, voorgcftaan werden, en, huns oordeels, met
„ Gods woord ftreeden." De Remonftranten
verzogten tyd van beraad, en verklaarden ,
daarna, fchriftelyk, op den negenentwintigften
van Wintermaand „ dat zy gezind waren, eerst
M van de Verkiezing te handelen, en daarna
„ van de Verwerping, met verdediging van
„ hun eigen, en wederlegging van het ftrydig
„ gevoelen." Doch de Sinode begeerde hun
dit niet toe te ftaan. Men vraagde hun of
M zy zig aan het jongfte Befluit der Sinode wiln
den onderwerpenof niet ?" Zy antwoordden
„ dat zy zulks niet konden doen, dan in
w overeenkomst met de fchriftelyke Verklaaw
ring, door hen ingeleverd (i)." De Gemagtigden
der Staaten hielden dit hun gedrag voor
ongehoorzaamheid, en deeden, terftond, eene
bezending naar den Haage, om het goeddunken
der algemeene Staaten hierop te verftaan
Deezen begreepen J7 dat de Remonftran-
„ ten zig behoorden te onderwerpen, of dat
„ de Sinode, deeden zy 'tniet, hunne Leer,
w uit hunne overgeleverde en andere Schrif-
„ ten, oordeelen mogt." Men gaf hun hiervan
kennis, op den derden van Louwmaand des "
volgenden jaars. DePrefidentBogerman deedt
hun toen ook verfcheiden' vraagen, aangaande
de Leere; waarop zy weigerden te antwoorden.
Hierop, ontftondt veel over en wederfpraak.
Eindelyk, vermaande de Raadsheer
Martinus Gregorius de Remonftranten tot
ge-
CO Hiftor. Verh. ƒ. 107, ir:8, 109, no, UT, 112,11}, IÏ4, U5*
(.£) £1 RANDT III. Deel, tl. 233.
1619.

3»o VADERLANDSGHE XXXIX.BOEK.
gehoorzaamheid, alzo men hun, zeide hy, vry-
• heid liet, tot vooritellen en wederleggen. Laat
men ons dit toe, vraagde Episkopius, zo veel, als
wy zeiven zullen noodig agten ? Neen, hernam
n de Raadsheer, zo veel als deóinode zal noo-
„ dig agten." Kort hierna, fcheidde de Vergadering
(/). Men hieldt, federt, eenige zittingen,
waarin overlegd werdt, hoe men verder
hadt te handelen met de Remonftranten (ni)\
Daarna, werden zy wederom geroepen. Dé
Prelident zeide toen „ dat het gantfche ver-
5, fchil de orde betrof. De Remonftranten wilden
eerst hun gevoelen verklaaren * en de
n Sinode wilde, dat zy eerst, op eenige vraaw
gen, antwoorden zouden : " waarop Episko^
pius hernam, zo dit alleen''t verfchilis; men leyere
ons de vraagen; wy zullen 'er op antwoorden
, en, 'tgene wy meer te zeggen hebben, in ons"
antwoord, invoegen. Veelen meenden, dat men
't toen gevonden hadt. Maar de Prelident weigerde
, de vraagen over te geeven, beweerende *
dat zulks, naar regte, niet gebruikelyk was.
De Remonftranten vertrokken zynde, vraagde
de Preftdent „ of men hen, ziende hunnë
5, hardnekkigheid, niet uit hunne fchriften'
„ behoorde te oordeelen?" In de volgende zitting
, deedt hy den zelfden voorflag. Veelen
onder de uitheemfchen meenden, dat men den
Remonftranten de vraagen behoorde te leveren
, en hen, daarop, naar welgevallen, laaten
antwoorden. Doch de meeste ïnlandfchen begreepen
't anders. Ook ftemden de Politiken ,
dat
f O Sinod. Handel. 6ef, XXXIX. — >.LVI. U. 10Ö-253. HÏftV
Verhaal, /. uil enz.
UAIKS Blieven,. */. 140 enz,

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 321
dat men de Remonftranten oordeelen zou, uit
hunne fchriften. 't Befluit, hierop, door de
Politiken, genomen, werdt hun, den elfden
van Louwmaand, aangekondigd. Men gaf hun ,
voorts, nog eenige dagen tyd, om nog iets over
het eerfte der vyf punten over te leveren, 't
gene omtrent gereed was. Midlerwyl, handelden
de Heeren Politiken, in 't byzonder, met
de Remonftranten. Doch zonder vrugt. De Remonftranten
booden aan „ op de vraagen,
n hun, door den Prefident, over de vyf punn
ten, voorgefteld, of nog voor te ftellen, te
zullen antwoorden : en hun antwoord, te ge-
„ lyk met hunne verklaaring over ieder punt,
„ fchriftelyk, te zullen overleveren; mids men
hun toeliete, zulks, op zulk eene wyze, te
n doen, als zy, den negenentwintigften van
n Wintermaand, begeerd hadden." Maar men
vorderde „ dat zy, op de vraagen, by monde
j, of gefchrifte, naar gelegenheid van zaaken,
n antwoorden zouden," zonder dat men repte
van de wyze, te vooren, door hen voorgeflaagen.
En hierin konden de Remonftranten niet
bewilligen («). Men ontboodt hen, den veertienden
van Louwmaand, in de zevenenvyftigfte
zitting der Sinode. Zy bemerkten ras, dat
de uitheemfchen, oordeelende, dat zy te ftyf
ftonden op de wyze der handelinge, hun nu tegen
gevallen waren. Zy gaven de redenen van
hun voorig befluit, in gefchrifte, over: ook
hunne Verklaaring over het eerfte der vyf Artikelen,
met aanbieding van, op gelyken voet,
> te
OO Synod. Hand. Sef. LIV. LV. tl. 358, 266. Hiftor, Vjrh.
/. iS=. 130.
X. DEEL. X
1619;
Laatfte
annb ioding
der
Remon-
[hanten.
Ei.sch der
Sinode.

gas VADERLANDSCHE XXXIX. BOEK.
1619. te willen voortgaan, tot de overigen. De Prelident
vraagde hun, of zy nog bleeven, by 't
gene zy, in dit Gefchrift, ter nedergefteldhadden.
Zy verklaarden, van ja. Toen deedt hy
De Re- 't hen allen ondertekenen : waarna hy hen, met
mon eene fcherpe Rede, uit de Sinode zettede, welk
ltranrcn lot zy, zeide hy, hunner eigene ftyfzinnigheid
worden
uit de
hadden te wyten. Ook verzuimde hy niet, hun
Sinode met de Kerkelyke ftraffen, te bedreigen, flui­
gezet. tende , eindelyk, met deeze woorden, Ik geefu
dan, uit den naam der Heeren Gemagtigden en
der Sinode, uw affcheid. Men ontflaat u. Gaai
heenen. Zy deeden 't, terftond : doch kreegen ,
in 't uitgaan, bevel van de Politiken, welk hun,
ook te vooren, reeds meer dan eens, gegeven
was, om,zonder nader'last, niet uit Dordrecht
te vertrekken (0 ).
't Gefchil, by welks gelegenheid, de Remonftranten
uit de Sinode gezet werden, fcheen,
in den eerften opflag, van klein gewigt. 't Betrof
alleen de wyze, waarop zy hunne Leer
verdedigen, en de Leer hunner partyen wederleggen
zouden mogen. De Sinode wilde hun,
omtrent deeze wyze, de wet ftellen. Zy begeerden
zig, daarin, naar hun welgevallen, te
gedraagen. Doch als men aanmerkt, dat alle
de Leden der Sinode geen eenerlei begrip hadden,
omtrent het Leerituk der Goddelyke
Voorfchikking, en dat de Leer der Verwerpinge,
in 't byzonder, waarvan de Remonftranten,
uitvoerig, wilden handelen, aan merkelyke
zwaarigheden onderhevig was, kan men ligtelyk
begrypen, waarom de Sinode den Remon-
(0) Synod. Hand. Sef. LVII. H. 268 enz. Hiftor. Vcrh. ft
140, 141, 142, 143.

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 323
monftranten de wyze van verdedigen en wederleggen
wilde voorfchryven, en waarom zydie
aan zig zeiven houden wilde. De Remonftranten
meenden, hun voordeel te zullen konnen
doen met de verfchillende begrippen der
Leden van de Sinode; wanneer men hun toeliet,
breedfpraakig, te handelen van de Verwerpinge.
Maar de Sinode vondt niet geraa-
den, hun zo veel voordeels te gunnen.
Na dat zy uit de Sinode gellooten waren,
liet men hun aanzeggen, dat zy hunne Verklaaring,
over de vier overige punten, in gefchrift
ftellen en der Sinode overleveren konden. Zy
deeden dit, zo uitvoerig, dat men veele zittingen
doorbragt, met hunne fchriften te leezen
en te overvveegen, by welke gelegenheid,
nu en dan, hevige gefchillen ontftonden, tusfchen
eenige Leden der Sinode (/>). De algemeene
Staaten, federt, de handelingen der Sinode,
tot hiertoe gehouden, hebbende goedgekeurd,
deedt haar egter, door den Sekretaris
Heinfius, vermaanen, dat zy zig zou haasten
Mentradtdan, tot het onderzoek en de
wederlegging der vyf Remonftrantfche punten
; zonder egter ailes te leezen, wat de Remonftranten,
ter hunner verdediging, hadden
ingeleverd. De Politiken en veele Leden der
Sinode klaagden zeer, over de langheid hunner
fchriften. Sommigen zeiden, dat de Sinodt
vel twaalf jaaren zitten mogt, zo menze allen
zou moeten onderzoeken (r).
Doch terwyl men, met dit werk, in de Si- xrx.
nc- ^ 'ergadong
dei
QO HALES Briev. bl. 170. BALCANQUALS Briev. il. S25, 343. r
Cf) BRANDT III, Deel', bl. 401, 493.
Qrj BRANDT UI. Deel, bL 441.
X a
1619.
Defchrif-
:en der
itemon-
Iranteii
worden,
:en dee-
8, in de
Sinode,
gelezen»

Remonftranten
te Rotterdam.
De oorcieelen
324 VADERLANDSCHE XXXIX. BOEK.
node, bezig was, en de Remonftranten, eerftdaags,
de veroordeeling hunner Leere te gemoet
zagen, vergaderden, te Rotterdam, op
den vyfden van Lentemaand , tien Remonftrantfche
Predikanten en eenige Ouderlingen
en Diakenen, om orde te ftellen, op hunne zaaken.
In deeze byeenkomst, by veelen eene Tegen
- Sinode genaamd, befloot men, het houden
van afgezonderde Godsdienftige oefeningen,
die, hier en daar, reeds aangevangen, doch geftoord
en verbooden waren (O, ernftelyk, door
te zetten, onaangezien de Piakaaten, daartegen
gemaakt of nog te maaken. Voorts werden,
hier, op 't behaagen der andere Predikanten
, Kerken en Kerkendienaaren van het Remonftrantsch
gevoelen, eenige regels ontworpen
, waarnaar men zig, in 't byeenhouden,
leeren en bellieren der Gemeenten, zou hebben
te gedraagen. Onder anderen, befloot men een
Vertoog te doen aan de algemeene Staaten en
aan den Prinfe van Oranje, waarin men den
onwettigen handel, dus fprak men, der Sinode
van Dordrecht voorhadt aan te wyzen (»•
Doch de gedaagde Remonftranten, te Dordrecht,
een affchrift bekomen hebbende van
't gehandelde te Rotterdam, oordeelden zulk
een vertoog, voor deezen tyd,ongeraaden(a).
De Rotterdamfche Byeenkomst, kort hierna,
rugtbaar geworden, werdt zeer kwalyk genomen
door de Overheid, en voor oproerig ver-
In de Sinode, kwam men nu, eindelyk, tot
het
f*) RnANnT II. Dell, bl. 941, 94.-.
(/) UYTENBOG. bl. "5*. H5P.
Oj BRANDT. III. Diel,bl. 4y°«

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 325
brt leezen der oordeelen over de vyf punten.
De Engelfchen begeerden, dat dit openlyk,
gefchieden zou. Doch de Prelident Bogerman, over de
niet dienftig vindende, dat elk de verfchillen­
vyf pmi.
:en worde
gedagten der Leden hoorde, drong door, den in de
dat men 't, met beflooten' deuren, deedt (V). sinode,
Men bevondt toen, dat alle de uitheemfchen gelezen.
en verfcheiden' inlandfchen, met Gomarus,
die, na zyn vertrek van Leiden, Profesfor te
Groningen geworden, en, van daar, naar de
Sinode gezonden was, verfchilden, over het
onderwerp der Goddelyke Voorfchikking:
waarvoor hy den mensch nam, eer dezelve gevallen
was, en de anderen den zelfden mensch ,
na zynen val (w). Met dit leezen, werden eenige
zittingen gefleeten („r). Daarna, ging men
over, tot het Itellen der Sinodaale Kanons, of
Wetten, waartoe eenige Gemagtigden be.
noemd werden: tegen 't gevoelen van Bogerman,
die dit werk gaarne alleen gedaan, en
het, daarna, den Leden voorgelegd zou hebben
; om 'er hun placet of non placet, goed- of
afkeuring,met een enkel woord, op te hooren
(jy). Drie weeken werden.'er gefleeten, met
het opftellen der Kanons, die, daarna, in drie
verfcheiden' zittingen, in Grasmaand, gelezenwerden
(z). Zy behelsden , voor eerst, de vastftelling
der Leere, die voor regtzinnig gehouden
werdt: en, ten anderen, de verwerping
van 't gene men als dooling aanmerkte. Toen
las
Cv) BALCANQIMLS Briev. bl. 262 enz.
Cu") IALCANQÖALS Briev. bl. 272.
C*5 Sinod. Hand. Sef. CII—CXXV. bl. 326-335.
OO Aöa Synod. Depur. Helvet. MSS. BALCANQUAIS Briev.
hl. 300. en Aantek. bl. 323.
(•O Zie Groot-Plakaati>. I. Deel, kol. 135.
X 3

$i6 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
1619.
Ook de
Kanon 1
las men ook een ontwerp van afkeuring etaiger
harde fpreekwyzen. Alles werdt met genoegzaame
eenftemmigheid goedgevonden, en
onderfchreeven (a). Voorts, kwam men tot het
; leezen van een Sinodaal vonnis tegen de Per­
derLerr, foonen der Remonftranten : waaraan de meeste
hc-t Vonnis
tegen uitheemfchen, en alle de inlandfchen hun ze­
de Regel hingen. Doch de Politiken verklaarden,
mon dat zy hunne toeftemming, op dit vonnis, niet
ftranten,
geeven konden: maar dat men 't, van de alge­
enz.
meene Staaten, afwagten moest. Ook werdt
het vonnis, alleenlyk, door de twee Scriben of
Schryvers, Damman en Festus, ondertekend ,
en door Heinfius, tot getuigenis van 't gene 'er
gefchied was (£). Doch, na 't eindigen der Sinode,
werdt het, door de algemeene Staaten,
volkomenlyk goedgekeurd en bekragtigd (V).
Voorts, werden de Belydenis en Catechismusgelezen
en goedgekeurd (d). Ook tradt men,
tot het afdoen van eenige byzondere zaaken,
IVIakko- die voor de Sinode gebragt waren. Makkovius,
viusvry- ' Profesfor te Franeker, befchuldigd, dat hy God
gefpro
tot eene oorzaak der zonde ftelde, werdt van
ken
Vorstius Ketterye zuiver gefchouwen (e): de Leer van
veroor­ Vorstius, daarentegen, als onregtzinnig, verdeeld.oordeeld
, en hy onwaardig verklaard, om het
ampt van Doktor en Profesfor der Godgeleerdheid,
in de Hervormde Kerke, te bekleeden:
welk vonnis, daarna, door de algemeene Staaten,
bevestigd werdt (ƒ). Ondertusfchen,hadt
de
(«) BALCANQUA/.S Aant. bl. 336.
( b , Zie Groot-Plakaatb. I- Deel, kei. 164.
(O Groot-Plakaatb T. Deel, kol. 167.
(d) BALCANQUALS Aant. bl. 330 enz.
\e) Afta Synod. Deput. Helvet. HISS. BALCANIJUALS Aant."
bl. 3V.. enz. 367 enz.
(f) Synod. Hand. Sef. CL1I. bl. 416.

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E ,
de Sinode beflooten, de Leeraars der Hervormde
Kerken te vermaanen, dat zy zig onthielden
van fpreekwyzen, die de paaien van den
regten zin der Schriftuurete buitengingen, en
dertelen verftanden regtvaardige oorzaak gaven,
om de waare Leer te lasteren. Ook gefchiedde
dit, federt(g). En hieldt men, hiermede,
voldaan te hebben aan de begeerte van
eenige uitheemfchen, die fterk gedrongen hadden
op de veroordeeling van eenige fpreekwyzen,
eertyds, gebruikt, door Leeraars, die
voor regtzinnig gehouden werden (A). Al het
gemelde was afgehandeld, in honderd tweeënvyftig
zittingen. Nu fchoot het Ituk der Ker­ De uitkenordening
nog over, welk men niet geraaden heem
vondt, te verhandelen, in de tegenwoordigfchenvertrekheid der uitheemfchen; waarom men befloot.
ken uit
deezen hun affcheid te geeven: 't welk zeei de Sino­
plegtiglyk gefchiedde. Vooraf, tradt de Sinode.de , in orde, op den negenden van Bloeimaand.
uit de Doele , haare gewoonlyke Vergader
plaats, naar de groote Kerke, daar Bogermar
eerst een gebed, toen eene aanfpraak deedt aar
't volk, dat, in groote menigte, van alle kanten ;
was famengevloeid. De Sinodaale Kanons over
de vyf punten en het vonnis van afzetting
over de Remonftrantfche Hoogleeraar en Predikanten
werden, vervolgens, door de Scriben,
Damman en Festus, openlyk, gelezen : ook hei
getuigenis der Politiken, waarbyzy, alleenlyk,
verklaarden, dat de Kanons beflooten waren,
en het vonnis gefteld, in de Sinode. Toen
deedt
Cr,) Zie Groot-Plakaatb. T. Deel, kol. 163.
C/O Synod. Hand. Sef. CXXX1I. bl. 333- EALCADO.. Aantek.
U. j34.
X 4

328 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
deedt Bogerman de dankzegging, en de Ver-
• gadering fcheidde. Doch de Leden der Sinode
kwamen, na den middag, in hunne gewoone
Vergaderplaats, byeen, daar de honderdvierenvyftigfte
zitting gehouden werdt. Hier
deedt de Raadsheer Martinus Gregorius, Prelident
der Politiken, na het gewoonlykgebed,
eerst eene korte dankzegging aan Gode, en
eene bede, om verderen byl tand, tot behoudenis
der waarheid en herilelling der vrede.
Daarna, keerde hy zig tot de uitheemfchen,
dezelven dankende, voor de hulpe , nu zes
maandenlang, der Sinode beweezen. De Prefident
Bogerman nam toen het woord, en deedt
nog uitgebreider dankzegging aan de uitheemfchen
, welken hy, vervolgens, hun affcheid
gaf, en behouden'reizewenschte. De uitheemfchen
namen toen ook, na eikanderen, hun affcheid
van de Sinode. Bogerman befloot alles,
met een gebed en dankzegging aan Gode. Hierna
, ftonden de Politiken eerst op, groetende
alle de uitheemfchen in rang, met het geeven
van de regterhand. De Prefident, Asfesforen,
Scriben en alle de inlandfchen volgden dit
voorbeeld. Eindelyk, ging men ter maaltyd,
onder 't houden van welke,de oorengefixeerd
werden, met een bevallig muzyk van ftemmen
en fnaarenfpel. Des anderendaags, werden de
uitheemfchen, van wege de algemeene Staaten ,
befchonken ieder met eenen gouden penning ,
ter waarde van honderdenvyftig giddens, hangende
aan eenen keten van vyftig (f).
De
(O Synod. Hand. Sef. CLIII. CUV. tl. 4*8-437. nift.VeFlk
f. 212 - 215.

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 329
De inlandfchen hielden, na 't vertrek der
uitheemfchen , nog zesentwintig zittingen ,
voornaamlyk over 't ftuk der Kerkenordeninge,
en over eenige byzondere zaaken (&). Zy
ontwierpen eene nieuwe Kerkenordening, op
den voet van die des jaars 1586. Doch ze werdt
niet goedgekeurd, by de byzondere Staaten (/).
De laatfte zitting , zynde de honderdentagtigfte,
werdt, den negenentwintigften van Bloeimaand
, gehouden. Men tradt toen, in orde,
naar de groote Kerk, alwaar Lydius, wederom,
de preeke deedt. De Wethouderfchap van Dordrecht,
uit de Kerk, naar 't Raadhuis gegaan
zynde, werdt, hier, door Bogerman en de Asfesforen,
bedankt voor de gunst en beleefdheid
aan de Sinode, in haare Stad, beweezen. De
Sinode, daarna, in haare gewoone Vergaderplaats,
zynde wedergekeerd, werdt bedankt,
door de Gemagtigden der algemeene Staaten,
die, op hunne beurt, door den Prefident Bogerman
, bedankt werden. Ook bedankte deeze
de gantfche Sinode: waarna hy de byeenkomst
met een gebed en dankzegging aan Gode
befloot. Men fcheidde, met het toefteeken
van de regterhand der broederfchap, en met
betuigingen van onderlinge eendragt en liefde,
van eikanderen (111). En dit was 't befluit deezer
vermaarde Sinode: de kosten van welke, door
fommigen, op een millioen guldens, door anderen
, nog hooger berekend zyn («). Vier
(k)Vide Poft-Ach Synod. Nation. in 't Groot Plakaatb. III.
Peel, tl. 416.
CO Zie UOR Autli. Stnkk. III. Deel, bl. II enz. en Groot-
Plakaatb. III. Veel, bl. 404.
C»0 Hifloriscb Verbaal, f. 518.
CO ^»>Poft-Aéta^/.CLXXX./»VGroot-Plakaatb.IH.jD«/.
bl. 440. en URANDT UI, Deel, bl- 66i.
x 5
1(513.
De Sinode
fcheidt,

330 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
Vier dagen na dat men den uitheemfchen hun
> affcheid gegeven hadt, welker fommigen, terftond
, naar den Haage reisden, om, zo ze zeiden,
iet vreemds te zien (o), geraakte de Advokaat
Oldenbarneveld aan zyn deerlyk einde.
Doch eer wy dit vernaaien, moeten wy den
draad van 't verhaal der Regtspleeginge over
hem eh de andere gevangenen, wederom aanhegten,
daar wy dien afgebroken hebben.
XX. Op het einde des voorleeden jaars, maakten
De Fis­ de Fiskaalen, met naame Pieter van Leeuwen ,
kaal van hun werk van het hooren en ondervraagen van
Leeuwen
doe t verfcheiden' Perfoonen, die gemengd waren
eenift ot . geweest in 't gene omtrent het ftuk der Waardderzoek
, gelders, te Utrecht, was voorgevallen. Zuiïe­
te Uftein, Nyenrode, van Berk, Koningsvry, de
trecht.
Goyer, Groveftein, van Eek, Hoeflaken, en
anderen werden, in Wintermaand, onder beeedigde
belofte van 't gene men hun voorftellen
zou geheim te zullen houden, op verfcheiden'vraagftukken,
gehoord, en wy hebben, in
't voorgaande Boek, reeds gebruik gemaakt
van 't gene zy, omtrent het gebeurde, te Utrecht,
en in den Haage met de Utrechtfche
Gemagtigden, beleeden. Van 't gene, waarop
iet van belang kon te zeggen vallen, gaven zy
Ledenberg de meeste fchuld. Ook ontkenden
de meesten niet, en fommigen bevestigden,
rondelyk, dat hy, over de voornaamfte zaaken,
met den Advokaat, plag te raadpleegen (/>).
Doch van iet, dat naar handel met den vyand
zweemde, beleedt niemant een woord, ten zynen
fO Wftorisch Verha.il,/. 216.
(p) Interrog, ran Snylefteyn. Art. V. ym ConincxvfJ' Art. V»
*«* van Eek, Art. IX. KSS.

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 331
nen laste, uitgenomen Berk, van wiens getuigenis
wy, hierna, zullen fpreeken. Uit deeze verfcheiden'
verklaaringen, ondervraagde men,
daarna, de gevangenen, in den Haage. Hogerbeets
werdt, voor de vierde reize, gehoord,
op den vyf zes en zevenentwintigften van
Louwmaand, over het gebeurde in den Haage,
ten huize van Trefel; waaromtrent hy zig gedroeg
aan de bejydenis van de Groot; welke
hy begeerde, dat, in regte, ook voor de zyne
genomen werdt. Voorts, onderzogt men hem,
over het gene, in Slagtmaand des jaars 1617,
op de tyding, dat de Prins, veelligt, te Leiden
ftondt te komen, in deeze Stad, gehandeld ware,
en wat men, aan de Steden Haarlem,Gouda
en Woerden, gefchreeven hadt (q). Doch
ik vind niet, wat hierop geantwoord werdt. De
twee andere gevangenen werden niet gehoord,
voor het aanftellen der Regteren; waarop, in
deeze maand, ernftelyk, geraadpleegd werdt.
Doch eer 't hiertoe kwame, vielen 'er nog eenige
zaaken voor, die ons hier te melden ftaan.
De Koningen van Frankryk en van Groot-
Britanje, die verfchillende inzigten hadden op
fj) R. HOGERBEETS (Jcdenkfchr. hy BKANDT Keehtspl. tl. 47.
1619.
Hogerbeets
wordt
wederom
gehoord^
De Gezanten
van
*t ftuk der gevangenen, deeden ook hunne ge­
Frankryk
zanten , op verfchillende wyzen, werken, om­ en Engetrent
dezelven. üudlei Karleton deedt, op den landwer­ twaalfden van Louwmaand, een voorltel ter ken voor
algemeene Staatsvergaderinge, waarin hy kwa- en tegen
ós gelyk
fprak van de Groot; doch niets tot zyn navangedeel wist te noemen, dan dat hy de vryheid nen.
der zeevaart en visfeherye gedreeven hadt,
waardoor zyne Majefteit van Groot-Britanje,
d&

i6ï9-
XXI.
Het Lid
derRidderfchap
wordt
met twee
Heeren
vermeerderd.
Omstandigverhaal
der
iumde-
33a VADERLANDSCHE XXXIX. BOEK.
de grootfte Eiland Forst, die ""er was, zig gehoond
rekende (r). De Franfche Gezanten
deeden, daarentegen, op den drieëntwintigften,
een Voorftel, waarin, zy den Staaten, tot het
ftellen van onzydige Regters, en tot voorzigtigheid
en gemaatigdheid vermaanden (f).
Maar terwyl men op 't ftellen der Regteren
raadpleegde , vondt de Prins dienftig, het
Lid der Ridderfchap, welk, reeds in Wynmaand
laatstleeden, met vyf Hollandfche Edelen,
vermeerderd was, met nog twee Heeren
te vermeerderen; die, beide buitengeboofenen
zynde, eenigen tyd geleeden, genaturalifeerd
waren. Deezen waren Daniël de Hartaing,
eigenaar, door koop , der Heerlykheid van
Heemskerk, welke hy, met bewilliging der '
Staaten van Holland, in den jaare 1612, naar
zeker heerlyk goed in Henegouwen, hem toebehoord
hebbende, Marquette vernoemd hadt
(?); enFrancois van Aarlens, Heere van Sommelsdyk
("«). Zy hadden reeds verzogt, in 't
Lid der Ridderfchap, te mogen befchreeven
worden, en de Prins, de Edelen, op den zeventienden
van Louwmaand, by zig ontbooden
hebbende, onderfteunde hun verzoek. Men
verwierf tyd van beraad, tot'sanderendaags.
De Vergadering beftondt toen uit veertien Edelen.
Zeven verftonden, dat men Marquette
befchryven; zeven anderen, dat men 't nalaaten
(r") Zie TïRANDT Rechtspl. bl. 43. GROTIUS Verantw. Cafu
XIX. hl. EI4-
Cr) 7.ie de Propof. in 't Leven van Oldenbarneveld, bl 271).
(O fiHe A. IVÏATTiiAït Fund. Sacr. /Ediurn. Fumi. XÏII. in
Anal. Tom. Tlf. p. 498.
• u, Refnt. Holl. ig08ob, 1618. bl. 308. GROTIUS Verantw».
C/ip. IX. bl. 103, 104.

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 333
ten zou. 't Verzoek van Sommelsdyk werdt, 1619.
door agt, afgeflaagen; door zes, toegeftaan.
Men gaf 'er den Prinfe kennis van, door An- linge
dries de JVith, Penfionaris van Dordrecht, wiens hierov*
eigen Verbaalwy, hier, volgel^Zyne Doorlugtigheid
antwoordde „dat de gevoelens der
Heeren Edelen, in de Vergadering van Hol-
„ land, eenen tyd lang, uitgeloopen waren op
„ verandering van Godsdienst, en om hem ten
„ Lande uit te dry ven; dat zy, eerst, hunne
„ item hadden gegeven tot de Refolutie van
n den vierden van Oogstmaand des jaars 1617,
n daarna, tot den last, den Gemagtigden naar
n Utrecht medegegeven. Dat hy, hierin, moest
n voorzien: en fchoon hy, by eene A&e der
n Staaten van Holland, gemagtigd was, om
„ nog eenige verandering te doen, daar hy
M zulks zou goedvinden; dat hy 't, nogtans, niet
?) gaarne, in de Vergadering der Edelen, doen
„ zou." De Heeren, die hier by waren, zig geraakt
voelende, verfchoonden zig, ten besten,
en keerden toen naar de Vergadering te rug.
Men deedt, op nieuws, omvraage. De Heer
van Brederode verklaarde, fchriftelyk, van
meening te zyn, dat men den Prinfe volkomen
genoegen geeven moest, en Marquette en Sommelsdyk
beide befchryven. De Heeren van Asperen,
Noordwyk, Benthuizen, Wezenburg,
Duivenvoorde en Wimmenum voegden zig
met hem. Doch de Heeren van Mathenes, Obdam,
Schagen, Warmond, Zwieten, Raaphorst
en Kroonenburg hielden, zulks te ftryden met
hunnen eed, en met 'sLands en hunne Privilegiën
; waarom zy 't niet konden goedvinden.
De ftemmen bleeven dus fteeken. De
With

i

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 335
?, zoek, als ftrydig met 'sLands geregtighéid, 1619.
„ niét bewilligen." Zy voegden 'erby, datzy •
ook geene Vergadering op dit ftuk beleggen
konden; gelyk de With hun , uit 's Prinfen
naam, verzogt hadt. De Prins moest zelf hiertoe
komen, en deedt de Edelen, tegen 's anderendaags
, zynde den negentienden van Louwmaand
, in de Kamer der Staaten, byeen komen.
Van daar, ontboodt hy hen by zig, en
hieldt hun, in tegenwoordigheid van Graave
Willem, voor hoe hy, tot rust en dienst des
„ Lands, de Magiftraaten, in eenige Steden ,
?, veranderd hebbende, diergelyke verande-
„ ring , onder de Edelen, 'ook wel noodig
« hieldt; doch, om minder misnoegen te geen
ven, gedagt hadt, zulks te konnen voorko-
„ men, door het verfterken van hunne Ver-
„ gadering , met de Heeren van Marquette
w en Sommelsdyk: waarom hy verzogt en bew
geerde, dat zy deeze Heeren aanneemen
# zouden, onder fchriftelyke verklaaring, dat
„ hun zulks, voor het toekomende, niet tot
w nadeel zou ftrekken: ook, dat ze 'er, terftond,
„ op beflooten, terwyl hy in zyne Kamer gaan
„ zou." Men deedt dan, wederom, omvraag.
De With nam de ftemmen op, die ik, in zyn
(Verbaal, genoegzaam woordelyk, op deeze wyze
, vinde aangetekend. Brederode ftemde „ onw
der Acte van non prejudicie en zonder confe-
„ quentie, beide de Heeren te admitteeren, tot
n contentement van zyne Excellentie:" Mathenes
„ dat hy'tniet kon goedvinden; en, zo
„ hy overftemd werdt, protefteerde van 'tge-
„ ne aldaar gefchiedde: anders te willen bly-
59 ven en zyn een trouw Vasfal van 't Landen
» Die-

336 VADERLANDSCHE XXXIX. BOEK.
w Dienaar van zyne Excellentie." Obdam verklaarde
„ zyn goed en bloed te zyn tot dienst
„ van zyne Excellentie; maar dat hy niet kon
„ doen, tegen zynen eed en confcientie." Duivenvoorde
„ dat den Heeren bekend waren de
» redenen, by zyne Excellentie geallegeerd,
„ en dat hy zig conformeerde, met het avis
» van den Heere van Brederode:" Wezenburg,
» dewyl zyne Excellentie het zo ernftig be-
„ geerde, dat hy den Heer van Marquette zou
„ admitteeren; maar alzo hem niet bleek van
„ de qualiteit des Heeren van Sommelsdyk,
„ verhoopte hy, dat zyne Excellentie zougoed-
„ vinden, dat hy dien niet kon admitteeren:
„ ook om te ontgaan de offenfie van deMa-
„ jefteit van Frankryk, die gemiscontenteerd
„ was , tegen den Heere van Sommelsdyk
5, voornoemd." Noordwyk „ dat hy de twee
„ Heeren zou admitteeren ; dewyl het zyne
„ Excellentie zo ernftig begeerde, onder Ac-.
„ tedenonprejuditie." Asperen „ conformeer-
„ de zig met het avis van den Heere van Bren
derode." Benthuizen zeide dat hy in con-
„ fideratie hadt gehad het verzoek van zyne.
Excellentie, en dat hy beide de Heeren zou
„ admitteeren, onder Aéte van. non prejudi-
„ tie." Schagen verklaarde „dat, als het we-
„ zen moest, hy het dan zou aanzien." Warmond
„ dat hy als nog niet kon verftaan, zulks
„ in de magt van hun Edelen te zyn, en zig te
„ conformeeren met het avis van den Heer
„ van Obdam. Zwieten conformeerde zig met
n het avis van den Heer van Brederode, dej,
wyl der Prinfen begeerten commandemenn
ten waren." Wimmenum verklaarde „ dat
» h
y

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 337
„ hy oorbaar en dienftig voor het Land be- 1619.
„ vondt te zyn, dat de twee Heeren werden
„ geadmitteerd, en zig te conformeeren met
het avis van den Heer van Brederode."
Raaphorst meende „ dat 'er Hollandfche Edelen
genoeg in 't Land waren, om te mogen
„ befchryven, en dat men geene vreemdelingen
behoorde te admitteeren." Kroonenburg
verklaarde , ten laatfte „ dat hy 'er niet te-
„ gen kon zyn, als zyne Excellentie zulks be-
K liefde: en, gedrongen zynde, om zig duidew
lyker te verklaaren, heeft hy de admiéfie,
„ hoewel ongaarne, toegeflaan." Alle deeze
ftemmen werden, daarna, den Prinfe voorgelezen,
en, by de meerderheid derzelven, beflooten
, dat de Heeren van Marquette en Sommelsdyk,
onder de Ridderfchap en Edelen,
zouden worden toegelaaten, ter begeerte van
den Prinfe, en onder uitdrukkelyke verklaaring
van niet in gevolge te zullen getrokken
worden (V). De twee Heeren werden, hierop,
in 't Lid der Edelen befchreeven. De fchriftelyke
Verklaaring, of ASte van nonprejuditie
luidde, van woord tot woord, als volgt:
Alzo, volgens de oude Privilegiën, Regt en, Aéte van
non pre­
Vryheden en loffelyke obfervantien deezer Lanjuditie
,
den, niemant toe en komt, noch en competeert hét wegens
recht, om onder de Ridderfchap en Edelen van het toe-
Llolland en IVestvriesland befchreeven te worlaaten
der twee
den, dan alleen degeenen, die gebooren Hollan­ Heeren
ders zyn, van oude adelyke en Ridderlyke Hol in het
landfche flammen, bezittende heerlyke of adelyke Lid der
l< idder-
Stamgoederen in den zeiven Lande, alles. na
febap.
ouf
v ) Verbaal gehouden fo ANDMES DE WITH, Unadpenf. van
Bordrecht MS.
X. DEEL. Y

338 VADERLANDSCHE XXXIX. BOEK,
oude cos turnen en herkomen; en midsdienwelen
te regt gefuftineert is, dat Jonker Daniël de Heftaing,
Heer van Marquette, Lieut. Gener. van de
Cavallerie en Ritmeester, zynde een Edelman
uit Henegouwen, buiten Hollandgebooren, en
Heer Francois Aarsfens, Heer van Sommelsdyk,
eertyds Ambasfadeur der Hoog-moog. Heeren
Staaten Generaal by de Majefteit van Vrankryk,
mede buiten Holland gebooren zynde, tot den
voorn, (laat, by hen lieden, verzogt, niet geadmitteerd
konnen worden, zonder de bovengenoemde
obfervantien te buiten te gaan. Nogtans, aanmerkende
de ernflige begeerte van Zyne doorlugtige
Excellentie,den Prinfe van Oranje, zeer
inftantelyk begeerende, dat men de voorn. Heeren
van Marquette en van Sommelsdyk mede
onder de Ridderfchap en Edelen zoude willen befchryven
, ende de Capaciteit van der beide voorn.
Heeren Perfoonen , met vaste toezegginge, V zelve
niet getrokken te zullen worden in eenige consequentie
; zo is 't, dat wy, Ridderfchappen en Edelen
van den Lande voornoemd, nodig geagt
hebben van dies Acte gemaakt te worden van
Non prejuditie; by welke wy mede malkanderen,
by adelyke trouwe, eer en vroomigheid, beloofd
hebben en belooven, by deezen, voor ons, onze erven
en nakomelingen, de voorn, oude Privilegiën,
Rekten, Vryheden en loffelyke obfervantien, in
alle toekomende tyden, voortaan,ftri&elyk, teobferveeren
en doen obferveeren, zonder dezelveft
meer te laaten infringeeren, dire&elyk ofindi-
* ter alre&elyk: welken volgende, wy ook hebben goedgetoosduuvonden,
te verzoeken zyn hooggemelde Vorftelyke
rendege- Doorlugtigheid, de voornoemde Atle mede geliedagtenisve
te confirmeer en en tekenen, op dat zulks de Posfc
van 't
gebeurde. teriteit en alk anderen dienen moge * adperpetuam-

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 339
tuam rei gesta? memoriam. In kennisfe, deezen
ondertekend, op den 21 January 1619.
Den volgenden dag, verfcheenen de twee
Heeren , in de Vergadering van Holland.
Men was, hier, toen bezig, met raadpleegen
pp het ftuk der gevangenen, en het ftellen vrn
Regteren overdezelven. De Leden begreepen,
eenpaariglyk, dat men de zaak voor de Vergadering
der Staaten behoorde te brengen, of,
ten minfte, zorg te draagen, dat de meeste
Regters, door Holland, gefteld werden. Doch
de Holiandfche Gemagtigden tot. het onderzoek
der gevangenen vertoonden den Staaten,
dat de zaak den anderen Gewesten zo wel als
Holland betrof; waarom zy oordeelden, dat
men de regtfpraak den algemeenen Staaten be-
Jioorde te laaten, zorgdraagende, nogtans, om
zo veele Hollandfche Regters te Hellen, dathe
regt van Holland bewaard bleevè. Hiertoe
neigden toen ook de meeste Leden. Doch Leiden
, Rotterdam en Schiedam verklaarden zig,
op het afftaan der regtfpraak, niet volkomen
gelast, 't Is aanmerkelyk, dat de Heeren van
Veenhuizen en van Sommelsdyk uit de Vergadering
vertrokken, toen men, op den tweeentwintigften,
over 't ftuk der gevangenen \
begon te raadpleegen (w). De eerfte beftondt
den Advokaat te na. Wegens den tweeden,
hadden de Huisvrouw en Kinderen des Advokaats
den Staaten van Holland vertoond, of
deeden't, kort hierna, dat hy den Advokaat
n en die van zynen huize, eenige jaaren her-
5, waards, een vyandlykherttoegedraagen, en
„ zulks,
O) Retor. Holl. 22, 23, 25. 27 'fan. iöia. hl. 5, 6, 9, IK
y 2
XXII.
Raadpleegingen
op
het aauftellen
van Regteren.
Veenhuizen
en
Sonimelsïtyfcvertrekken
uit
^e Vergadering,-

340 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
1619. „ zulks, nog onlangs, met gedrukte boekjes,
• „ bekend gemaakt hadt; waarom zy begeer-
„ den, dat hy, nevens Muis en Pauw, die zy
„ voor befchuldigers en partyen des Advo-
„ kaats hielden, zig zeiven kenden en uit de
„ Vergadering bleeven, terwyl de zaak des Adj,
vokaats overwoogen werdt." De Staaten
Helden 't, hierop, ter befcheidenheid van. den
Heere van Sommelsdyk, of hy blyven of vertrekken
wilde. Maar Muis en Pauw werden,
meenden ze, ten onregte, verdagt gehouden (V).
Wegens 't ftellen van Regteren, werdt, eindelyk,
op 't einde van Louwmaand, beflooten,
dat zy, in 't geheel, vierentwintig zouden
zyn , twaalf uit Holland, en twee uit ieder
der zes andere Gewesten (31). Doch Holland
deedt, ter algemeene Staatsvergaderinge, verklaaren
„ dat men haar , flegts voor deeze
„ reize , regtfpraak over de gevangenen af-
„ ftondt, zullende zulks niet in gevolg mogen
Naamen „ getrokken worden (z)." 't Liep, ondertus-
der vierfchen, nog aan tot diep in Sprokkelmaand, eer
entwin men de Regters ftelde, en van Last- en BerigttigRegfchriftvoorzage.
Men verkoos, tot deeze merkteren.waardige
bediening, uit Gelderland, Henrik
van Esfen, Raad in denHove aldaar, enNikolaas
de Voogd, Burgemeester van Arnhem; uit
Holland, Nikolaas Kromhout, eerften voorzittenden
Raad in den Hove, Adriaan jfunius, Pieter
Kouwenburg van Belois (5) en Henrik Ro-
Ja,
(x) Zie RHANDT Rechtspl. bl. 41.
(y) Refol. Holl. 30, 51 January 1619. bl. 13, 15.
(2) GROTIUS Verantw. Cap XV. bl. 150.
(?) De Raadsheer Kouwenburg, de Groot in den
graad van Agter-Ziuters-Kinderen beftaande, verzogt verfchoond

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 341
fa, Raaden in den zelfden Hove, Adriaan van 161,9.
Zwieten,Heex van Zwieten, Baljuw en Dykgraaf -
van Rynland, Hugo Muis van Holy, Schout van
Dordrecht, Baljuw en Dykgraaf der Landen
van Stryen, Arend Meinardszoon, Burgemeester
van Haarlem, GerardBeukelszoon van Zanten
en Jakob van Broekhoven, Gekommitteerde
Raaden van Holland, Reinier Pauw, Burgemeester
van Amfterdam, Pieter Janszoon Schagen,
Vroedfchap van Alkmaar, en Albrecht Bruinink
, Sekretaris der Stad Enkhuizen : uit Zeeland
, Adriaan Manmaaker, Ridder ,_en vertoonende,
van wege den Prinfe van Oranje, den eerften
Edele, in Zeeland, en Jakob Schotte, Burgemeester
van Middelburg, en Afgevaardigde ter
algemeene Staatsvergaderinge: uit het Stigt, Adriaan
Ploos, Raad in den Hove van Utrecht en
Afgevaardigde ter algemeene Staatsvergaderinge
, en Anfelmus Salmius, Raad en Penfionaris
der Stad Utrecht: uit Friesland, Johan van
den Sande, Raad in den Hove aldaar, en Rink
Aitsma, Afgevaardigde ter algemeene Staatsvergaderinge
en Burgemeester van Leeuwaarden:
uit Overysfel, Volhert Sloot tot Vollenhove,
en Johan van Hemer*,Burgemeester van Deventer
, beide Afgevaardigden ter Vergadering
hunner Hoog-Mogendheden: en uit Groningen
en de Ommelanden, Goosfen Schaf er, Raadsheer
der Stad Groningen, en Schato Gokkinga 9
Raad en Syndicus der Ommelanden, ook beide
fchooiid te worden van over zyne zaak, als Regter, te
zitten-, doch het Hof verftondt, dat hiertoe geene genoe.^zaame
reden was, te minder, om dat hy, by partye,
niet gewraakt werdt. Zie Decif. en Refol. van den Hv*t
van Holland gedrukt 1751. N. 138. èl. 7Ü.
Y 3

Hun Las:.
Moersbergen
wordt
gevangen.
Hogerbeets
wordt,
342 VADERL ANDS Cl IE XXXIX.BOEK,
de Afgevaardigden ter algemeene Staatsvergaderinge.
De algemeene Staaten, van welken de :
Regters hunnen last ontvingen, verleenden hun
ook gezegelde Brieven, waarby men beloofde
hen te dekken, voor alle fchade, die hun of
den hunnen, t'eenigen tyde, ter oorzaake van
het voltrekken van hunnen last, zou mogen 0verkomen.
Ook verbonden zy zig, byeede,
om niets te openbaaren van "t gene voor hunne
Regtbank omgaan zou (a). By ziekte, af-:
fterven, of ander wettelyk belet van eenen of
eenigen der Regteren, hadden de anderen voort
te vaaren, en, by meerderheid van ftemmen,
te befluiten. Hunne Sententien zouden ze doen
uitvoeren , d,oor Amptenaars der algemeene
Staaten (b~). Voorts ftrekte hun last zig niét
flegts, om regt te doen over Oldenbarneveld,
Hogerbeets, de Groot en 't Lyk van Ledenberg
; maar ook over Adolf van de Waal, Heer
van Moersbergen, die, in Louwmaand, door
eenige Ruiters, in het Stigt van Munfter, en
dus buiten der Staaten gebied, betrapt, en eerst
naar Zutfen, en, van daar, onder een fterk ge •
leide, naar den Haage gebragt was (c), alwaar
hem de Gemagtigden en de drie Fiskaalen,
drie weeken agtereen, byna dagelyks, ondervraagd
hadden (d). Doch na't ftellen der Regteren,
werden hy en de andere gevangenen alleen
voor hun gehoord.
Hogerbeets verfcheen, de eerfte, voor deeze
nieuwe Regtbank, op den laatften van Sprokkel-
(yO OROTii» Verantw. CriH XVf. hl. 158.
(b) Zie de Comm blie by (JÏTKNBOC;. bl. norT.
v. C O 'BAUDART. Meiiior. XI. Hoek. bl. 6.
\'

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 343
kelmaand. Ook werdt hy, voor dezelve, onder­ 1619*
vraagd, op den eerften en vyfden van Lente­
door de
maand, meest op het aanneemen en onderhou
Regters,
den der Waardgelderen. Hieromtrent beleedt ver­
hv „ dat zy, te Leiden, geligt waren, om behoord.roerte te beletten, en wel voor zyne aan-
!' komst aldaar." Waarop Broekhoven zeide.
Was dit zo; dan hadt men ze, grootelyks, mtshruikt,
in V bezetten van zyn huis, tot tweemaa
len toe. Voorts beweerde Hogerbeets „ da
„ Leiden en de andere Steden geoordeeld had
" den, dat haar zowel vryftondt, deaangeno
„ men'Waardgelders te betaalen uit de mid * Cnitrt"
_ butien.
delen van Holland, als Amfterdam en de ande
re Steden van 't Noorderkwartier de hunne: 1
" daar uit betaalden." Doch Pauw merkt
hiertegen aan, dat Amfterdam zulks deedt, u: t
kraste der f Voldoening (e): 't welk Hogei •_ f Stltfi*
beets zeide, ligtelyk, te konnen wederlegd wol
, m faftie.
den (ƒ> My is niet gebleeken, dat men hen:
na deezen, verder ondervraagd heeft. 1
Op den vyfden van Lentemaand, werdt c e Gefprek
Groot voor de Regters ontbooden. Doch een : tusfcheii
" Manman»
gen tyd te vooren, was Manmaaker hem k(
ker en de
men bezoeken, en hadt hem, door verfche i- Groot.
den' bedekte redenen, getragt te beweeger
om vergiffenis te begeeren, waarnaar de Gro< )t
niet luisteren wilde. Manmaaker was toen w
derom gevallen, op 't ftuk van Prinfe Hennl •»
zeggende, onder anderen, dat hy buiten $gelo »" %Credp»
ye was by zyne Doorlugtigheid, enbydeGewe s-
ten; en dat men bevondt, dat Maurier, Meegaf !
S
n
're) Zie VII. Deel, bl. 371.
\f) R. HOGERBEKTS Gcdciiklchr. by BRANDT RocutsyL b.. 5
V 4

1619.
De Groot
komt
voor de
Regters.
344 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
en Uitenbogaard veel kwaads in de zaak gedaan
hadden: " Voorts begeerde hy te verftaan, wat
de gevangen hier van wift. De Groot antwoordde
„ dathy metMeegang nimmer woor-
„ den gewisfeldhadt,en met Uitenbogaard niet
„ over deeze ftofFe, en dat Maurier, in 't by-
9
z o n d e r
? niet anders dan in 't operbaar, ge-
» fprokenhadt, raadende, naamlyk, tot byjeg-
„ ging der gefchillen." Ook verklaarde hy
hem, by deeze gelegenheid, de overleggingen
van eenigen, om Prins Henrik in 't Lid der Edelen
te befchryven, waarvan wy, boven (g), gewaagd
hebben. Doch dit gefprek was het laatfte,
welk de Groot, met iemant uit de algemeene
Staaten, in 't byzonder, hieldt. Voor de
Regters verfcheenen, maakte hy verfcheiden'
aanmerkingen op derzelver wettelykheid, onder
roderen zeggende „ dat eenigen belang hadden
b v d e
9 zaaken, welken zyoordeelenzouden;
„ als hebbende, te vooren , verftaan, dat men
„ de Waardgelders moest afdanken, tegen den
wil der Staaten van Utrecht: ook, dat eenie
n d e r
9 g Regteren hem en anderen [met de
9 paleye] gedreigd hadden." Op het eerfte
intwoordde Duik „ dat hy, dus redeneerende,
9 de meeste Regters verdagt fcheen te willen
, maaken:" op het tweede „ dat dreigen min-
,, der was dan Waardgelders." 't Voornaamfte,
waarover hy, wyders, gehoord werdt, kwam
lierop uit. Men vraagde, of de Advokaat hem
niet gezeid hadt, dat de Prins naar de Souver ainiteit
ftondt, en d0P men zulks behoor de te beletten?
Waarop de Groot antwoordde n dat de
(S) nu S45.
» Ad-

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 345
n Advokaat hem te kennen gegeven hadt, be- 1619.
n denking te hebben, of onder de burgerlyke
yy beweegingen, ook iet zulks fchuilen mogt,
n daarby voegende, dat alle veranderingen, by
n wege van oproer, gevaarlyk waren,zonder
„ iet meer." Men hernam te vraagen, of hy zelf
aan niemant ooit gezeid hadt, dat zyne Doorlugtigheidftondt
naar de Souverainiteit ? 't Antwoord
was Neen; fchoon hy veelligt aan een
nige vertrouwde Perfoonen wel verhaald
„ hadt, dat hy vreesde, voor eenige verande-
?? ring uit oproer, zonder iet vast te ftellen.
ji. Voorts, hadt hy van den Prinfe altoos gefproken
met behoorlyken eerbied, gelyk zyyy
ne hoedaanigheden en verdienften vereisch-
„ ten." Wyders, beleedt de Groot, op verfcheiden'
vraagen „ dat de Advokaat hem
„ nimmer gefproken hadt van eenen aanflag op
?> Woerden, fchoon hy, uit fommigen, ver-
„ ftaan hadt, dat die van Leiden wenschten,
n dat Woerden, door eenige vertrouwde ven-
„ dels, mogt verzekerd worden. Dat hy niet
wist van eenige Vergaderingen ten huize
„ van van der Myle; fchoon hy 'er, fomtyds,
„ geweest was, en 'er Briemen, Biefeman,
„ Bafius, de Haan, Hogerbeets of Uitenbo-
„ gaard aangetroffen hadt; doch dan waren
yy 'er alleen gemeene gefprekken gevallen.
yy Dat Oldenbarneveld hem nimmer gefproken
yy hadt over de bekwaamfte middelen, om een
„ einde van den oorlog te vinden; en gantsch
„ niet, van zig onder Spanje en 't Huis van Oosyy
tenryk te l>egeeven: ook niet van zyn voorw
neemen om de Kerkelyke gefchillen te rekn
ken, en, daardoor - de verlenging van 't Be-
Y 5 „ ftand

346 VADERLANDSCHE XXXIX. BOEK
IÓIO. „ ftand te beter door te dringen (h)." Dit was
• 't voornaamfte, welk, ten deezen tyde, voor­
Hy viel. De Groot, federt, verfcheiden' reizen
wordt
andermaalgehoord.
hebbende aangehouden, om op nieuws gehoord
te worden, verfcheen, andermaal, voor de
Regters, op den zestienden van Grasmaand,
Hy deedt hun toen eene wydluftige Verklaaring
zyner inzigten, op de zaaken, waarover
gefchil viel, en verzogt zulks fchriftelyk te
mogen doen; waartoe hem vyf uuren tyds en
een blad of vel papiers vergund werdt (ij. Wyders,
beleedt hy, op eenige vraagen „ de Brie-
„ ven ontworpen te hebben, die men, op 't
„ ftuk der Sinode, aan den Koning en aan de
fy Kerken van Frankryk wilde fchryven; ook,
dat men, te Rotterdam, nooit voorgehad
yy hadt, den Godsdienst te verdrukken, door
yy middel van de foldaaten; maar alleen, de
yy verdraagzaamheid te bevorderen en de Ker-?
„ ken en Wethouders te befchermen; en dat
yy die van Rotterdam, in 't begin, genegen ge-e
„ weest waren tot eene Sinode, uit een gelyk
getal van Remonftranten en Contraremon*
v ftranten beftaande. Doch dat hy hen bewoo ;
f> gen hadt, om toe te laaten, dat de verkiezing
gefchiedde door de Klasfen; mids de
yy Staaten van Holland, daarby, eenige vreed-
„ zaame Predikanten voegden (T)." En deeze
was de laatfte reize, dat men de Groot onder^
vraagde. Hy hadt zig, in de gevangenis, meest
bezig gehouden met het opftellen eeniger
fchrif.
(70 Memor, van H, vs, GROOT hy IC. URANDT is zyn L,ev A
I75-I7'9.
( i) Zie deczo Deductie hy K. RRINDT Leven van H. i£>
ploot, bl. ïi, enz:
(A) M.inor. van II. vr. GROOT in zyn Lcv. U. lyj,

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 347
Schriften en Gedigten, die, naderhand, het
licht zagen (/).
De Regters begonden den Advokaat te on­
derzoeken 0
, op den zevenden van Lentemaand.
Hy hieldt zig, eer hy antwoordde, wel drie
dagen bezig, met het betwisten van de wettigheid
der Regteren. Daarna, vraagde men hem,
„ naar zeker fchryvens aan die van Leiden
„ en Utrecht, in Wynmaand des jaars 1617,
„ wanneer men meende, dat de Prins der-
„ waards komen zou (W): midsgaders, naar het
„ oogmerk der byeenkomst by van der My-
„ le," waarover men de Groot ook ondervraagd
hadt. Van t fchryven naar Leiden,
welk aan van der Myle, toen aldaar zynde,
gefchied was,beleedthyniets,dan dat hy derwaards
hadt gezonden, om op de beweegingen
des volks te doen waaken. Van 't andere,
verklaarde hy geen geheugenis te hebben.
Voorts, gevraagd zynde, of van der Myle,
op zyne reize naar Frankryk, in den jaare 1614,
den Marquis d'Ancre der Landen magt tegen
de Prinfen en die van den Hervormden Godsdienst
niet aangebooden hadt, antwoordde
hy, dat zyn last, aan den Koning, aan de
Kcminginne Moeder, en aan de Heeren alleen
complimenten inhieldt. Ook verklaarde hy te
gedenken van zeker Berigt voor den Koning
van Groot - Britanje, gezonden aan Karon,om
zyne Majefteit, naar waarheid, te onderregter;
en deszelfs gunst te verzoeken. Uit zyne Brieven
aan Karon, trok men veel tot zyne bez
waarnis: ook werdt hy, gelyk hy z^lf fchreef,
«e-
BRANDT Rechtspl. W. 79.
\_ \jn) Zie hier voor, bl. ïii;, 207.
xxiir.
Ondervraaging
van Oldenbarnevold
voor de
Regters,

I

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 349
n die zulks gedaan hadden, te weeten Beeren 1619.
fleiit, Burgemeester te Delft, en Ruikhaver,
M Burgemeester te Haarlem : dat de eerfte een?
„ kostbaaren diamant ontvangen hadt, zonder
n dat hy wist, wat de andere hadt ontvangen ;
„ maar de diamant was gekogt van eenen
„ Duarte Fernando, Juwelier. Dat hy, Aar-
„ ftns, dit den Advokaat te kennen gegeven
2 hadt, die daarop hadt gezeid, zwygt daarvan
n fiil; ik zal het zelfs eens onderzoeken. Dat hy ,
„ ettelyke dagen daarna, den Advokaat, deswege,
wederom hadtaangefproken, diehemzei-
„ de, dat hy 'er naar gevraagd hadt, en dat 'tT
* iet aan wasQ>>" 'lot hiertoe gaat myn Affchriftvan
deeze Verklaaring. Wat Burgemeester
van Berk betreft; deeze hadt, op den agtentwintigften
van Herfstmaand ouden ftyl des
voorleeden jaars, ook eene Verklaaring gegeven
, waarvan ik geen Affchrift heb konnen
magtig worden. Doch op den eenentwintigften
van Wintermaand, werdt hy, wegens deeze
Verklaaring, onder eede, op zekere vraagen,
gehoord, die my, nevens de antwoorden, tei
hand gekomen zyn. Hy erkende, toen „ dat
„ de Verklaaring*, zo als zy lag, waaragtig was;
J in 't byzonder, dat de Advokaat hem gezeid
f, hadt, dat het verfchil over den Godsdienst
„ zo groot niet was, of t kon ligtelyk byge-
„ legd worden, hem, daarbenevens, vraagen'
„ de, of 't niet beter ware, dat wy ons wederom
„ begaven onder den Koning van Spanje? ook.
„ 'tgene verhaald ftondt, op de handelingen
„ van den zelfden Koning, in Portugal, jegens
Cf) Dcpufitie van den Greffier Acrsfens MS.
» hen.

1610.
Wat Berk
togen Uitenbogaard
verklaard
hadt.
35° VADERLANDS CHE XXXLX.BOEK.
„ hen, die hem tot dit Ryk hadden helpen bren-
• „ gen. Doeh den tyd, jaar en maand, wan-
„ neer de Advokaat dus tot hem gefproken
„ hadt, wist hy niet naauwkeuriglyk te noe-
^, men. Alleenlyk bragt hy zig te binnen, dat
„ het gefchied was, toen de Advokaat nog in
n de Spuyftraat in den Haage woonde (6), en'
dat, hy ingelaaten zynde in de zaale ter zy-
„ de het voorhuis, de Advokaat hem, langs
„ een klein trapje, gebragt hadt tot in zyri
„ Comptoir. Voorts, waren hem, Berk, van
wege den Koning van Spanje of Aartsherw
togen, geene aanbiedingen gedaan, dan 'C
gene hem wedervaaren was van den voor-
„ noemden Advokaat, uitgedrukt in de gemelde
Verklaaringe. Ook hadt de Advo-
„ kaat, federt dit gefprek, hem, nimmer,we-
„ derom, over diergelyke zaaken, gefproken
„ (#)." Meer is my van Berks Verklaaringe
ten laste des Advokaats niet voorgekomen.
Doch op den zelfden eenentwintigden van
Wintermaand, verklaarde hy ook „ dat Ui-
„ tenbogaard, omtrent drie jaaren geleeden,
n tegen hem gezeid hadt, dat men't met Span-je
al eens was ; dat men niet meer oorloo-
„ gen zou; dat men wel zag, hoe 't in'tLand*
van Kleeve toeging; dat ons volk en dé
„ vyand eikanderen verftonden; en den buit
„ deelden; dat Gelderland al verdraagen was i
„ ook
(?) Interrog, van N. van Berct, Arl. \J II. III. IV. MS.
(6) Dit moet al eenige jaaren geleeden geweest
zyn, alzo men vindt, dat de Advokaat, in de Lentd
des jaars ióii, het Huis van Aremb;rg gekogt heeft »
't welk hy, federt, bewoonde, liefs/. Holl. o April
I6II. bl. s'At

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 351
„ ook Overysfel: dat de poorten aldaar zou-
„ den open ftaan, als 'er de vyand voorkwam;
u dat hy, Berk, wel zien kon, hoe 't, hier in
„ de Stad [Utrecht], gefteld was; dat men
den vyand,als hy kwam, hier ook niet we-
„ derftaan zou; dat elk bedieningen zogt, om
„ eigen voordeel; dat de voornaamften, die
y9 te Nagtmaal gingen, zig de eerften omkee-
„ ren zouden, als de vyand kwam, om in hun-
5, ne ampten te mogen blyven; dat men, tegenwoordig,
eene andere wyze van leeven
ft moest houden, dan men plag, en zien, hoe
„ 'trondsomme toeging, en op zyn eigen be-
„ lang agt geeven (r)." Doch Uitenbogaard
heeft, in eenen Brief aan den Prinfe, in Wynmaand
des voorleeden jaars gefchreeven, ontkend,
op zulk eene wyze, gefproken te hebben
, of 'er eenen goeden zin aan gegeven (f).
Ook gewaagt hy, in dien Brief, van zekere aan Onder­
biedingen, welken hy aan Berk, zo deeze te zoek , op
vooren gezeid hadt, van wege de Spaanfchen, de geloof
gedaan zou hebben. Doch op deeze befchul waardig
diging verdedigt hy zig dus. V Geen Berck feydt heid van
van V gunt ick hem [oude hebben geprefenteert,
Berks
is louter verfiert. Hy raeskalt ,daaris in''t Verklaa. min
ringe.
fie niet aan, niet het minfte. Alleenlyk, verhaalt
hy,dat, ter gelegenheid van de gefchenken,
„ die de Staatfche Gemagtigden op de hande-
„ ling van 't Beftand, met kennisfe der hooge
„ Overheid, van de Aartshertogen ontvingen,
„ eenig gefchil gereezen was , tusfchen den
„ Heere Renesfe van der Aa, die laatst, en den
„ Heere Berk, die eerst in de handeling ge-
„ bruikt
(r) Interrog, van N. van Berck. Art. V. MS.-
£0 7.U den' Brief in zyn Leven Cap. XI. bl. 188, Vj\.

35* VADERLANDS CHE XXXIX.BOEK.
tankt) was, en die beide oordeelden, dat
„ hun die gefchenk geheel toekwam : dat men
zig, daarna, van Uitenbogaard bediend hadt
„.om den twist, hieruit, voornaamlyk, ont-
„ liaan, te bemiddelen, en dat het wel zyn
„ kon, dat hy Berk, ter deezer gelegenheid,
„ hadt aangeraaden, zig met de helft van het
„ gemelde gefchenk te laaten vergenoegen "
En, vervolgt hy, indien dit is ; och Godt! watboosheyt
ware dat van dien mensch, den onnofelen,
die poochde fyne begeerlicheit te breydelen, over
een prefent der Spanjaarden, om t welck in zyne
handen te krygen, hy felvegingh queflie moveren
tegen andere, na, V verloop van negen jaren
te gaenbefwaren, als ofhy diegheenware,
die hem eemgh pref ent of gek van 'svyants wegen
hadde aangeboden (tj. Ook heeft hy niet
verzuimd, op eene andere plaats, aan te merken,,
dat Berk, op den eenentwintigden van
Wintermaand, verklaard heeft, dat hem van nie ­
mant eenige aanbiedingen, uit naam der Spaanfchen,
gedaan waren, buiten 't gene hem van
den Advokaat wedervaaren was f». Waaruit,
ten minste bleek, hoe weinig ftaats 'er
te maaken ware op 't gene hy, te vooren, van
Uitenbogaards aanbiedingen verhaald hadt.
Veelhgt, is 'er ook uit af te neemen, wat men
van zyne Verklaaring, wegens de aanbiedingen
des Advokaats, te houden hebbe. Uit alles,
kan men zien, tot welke foort van ondervraagingen
des Advokaats, de Verklaaringen
van Aarfens en Berk gelegenheid gegeven
hebben.
CO Zie den geineMen Brief //. 191, 19?.
(.«) UÏTENBOG.. Leven en Veftötw. Cef>, XIII. U, 253.
Ill-

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 353
In Grasmaand, werdt de Advokaat, wederom
ï verfcheiden' dagen, fomtyds twee en •
drie reizen 'sdaags, gehoord. Hy weigerde . XXV.
De Ad-
toen, andermaal, de Regters te erkennen, en yokaac
beriep zig op de byzondere Gewesten 5 welker wordt
Afgevaardigden ter algemeene Staatsvergade­ ang ag«
ringe alleenlyk de Regters gefteld hadden. cereen
gehoord
Doch ziende, dathy, hiermede, niet vorder­
iroor de
de, befloot hy, behoudens zyn regt, te ant­ Regters»
woorden , en beleedt toen „ eën gefchenk van Zyne be­
n den Koning van Frankryk ontvangen te heb- lydenis-.
„ ben, ter waarde van twintigduizend guldens,
n in gevolge van eene belofte, hem, in den
jaare 1598, gedaan. Ook hadt hy van eeni-
„ ge Heeren, wegens gedaane dienften, ge-
„ fchenken genooten. Van anderen hadt hy ze
„ geweigerd. Maar van de Spaanfche zyde,
„ hadt hy niets getrokken: ook niemant an-
„ ders» met zyne kennis. Het zeggen van Aarfens
of Berk, van woorden, over twaalf jaa-
„ ren, gefproken, kon, dagt hy, niet ten zy-
„ nen laste komen. Hadden zy gedagt, dat
daaraan der Landen dienst gelegen was, zy
zouden ze geene twaalf jaaren hebben moft
gen verzwygen. Op de overdragt der Sou-
„ verainiteit aan den Koning van Frankryk,
h hadt hy, nimmer, met iemant, 'tzymetden
„ Hertoge vanSully of met Buzanval* iet ge-
„ handeld. Dat zyne Doorlugtigheid naar de
Souverainiieit of naar meerder gezag ftondt,
„ hadt hy gevreesd. Zo egter de Prins, zo wel
n als zyne Raaden, zig, deswege, aan hem
„ hadt willen verklaaren , en, na 't hooren
„ zyner bedenkingen daartegen , de opening
hadt goedgevonden, zou hy die, met gené-
X. DEEL, Z „ gen-

1619.
554 VADERLANDS CHE XXXLX.BOEK.
» genheid, gedaan hebben. Nu hadt hy 'er
» flegts in 't byzonder van gefproken, en ge-
» regelde handeling over zulk een gewigtig
j3 punt goedgevonden; doch een fchrik gehad,
„ voor oproer en verwarring. Hyhadt, uit de
?j fchotfehriften, eenige jaaren herwaards ge-
» ftrooid, en uit eenige daadelykheden, vreen
ze gefchept, dat men verandering van Rejj
geeringe zogt, door oproer; en daarvan, nu
•j drie of vier jaaren gele eden, opening ge-
„ daan in de Vergadering van Holland; ook
» hadt hy 'er den Prinfe, vrymoediglyk, over
n gefproken, hem zeggende, dat 'ergerugten
?? liepen, dat de Contraremonftranten niet te
>, vrede zouden zyn, of zyne Doorlugtigheid
y ? moest Graaf van Holland wezen, en dat
„ hem, van goederhand, gezeid was, datzew
ker Burgemeester van eene goede Stad (7)
?? geoordeeld hadt, dat het aan den Advokaat
n ftondt, zulks voor te liaan; hoewel deeze
w Burgemeester, daarover, op zyn verzoek,
$, gefproken zynde, verklaard hadt, zulks een
9 misverftand te wezen, 't Zelfde hadt hy ook
w aan Graave Willem voorgehouden. In zyne
w Brieven aan Karon, die, met een bedroefd
„ gemoed , gefchreeven waren, en hierom,
j, meende hy, verfchooning verdienden,hadt
?, hy gezien op zulke Kerkelyken, Puriteinen
w en vreemdelingen, die der Overheid 't ge-
5, zag in Kerkelyke zaaken onttrekken wilden.
J5 De Refolutien tot vrede en verdraagzaam-
„ heid
C7) Hiermede worde, denk ik, Reinier Pauw, Burgemeester
van Amfterdam, gemeend. ZieÜYTENBOGAERTS
laven en Fcrantzv. Cap. X. bl. 155 , 156, 157, i$8.

XXXIX. BoEtc. H I S T O R I E . 355
» heid hadt hy bevorderd, met een goed oog-
» merk, oordeelende hy de gefchillen niet
n van zulk een gewigt, dat 'er de vrede der
„ Kerke om behoorde geftoord te worden: en
n te minder, om dat, by 't aanneemen der wa-
„ penen , niet flegts vryheid van geweeten;
» maar ook oefening van verfcheiden' Godsw
dienst was toegedaan; hebbende de Luther-
„ fchen en alle foorten van Doopsgezinden,
» by goede kennisfe, hunnen Godsdienst, van
„ 't begin des oorlogs, geoefend. De verklaa-
1619.
j, ring der drie Gewesten, Holland, Utrecht
„ en Overysfel, tegen de Sinode hadt hy op-
„ gegeven, de Groot gefchreeven, tot bewaa-
M ring van het regt der Gewesten. Holland en
„ Utrecht hadden ook, beweerde hy, regt,
om Waardgelders, ter hunner verzekering,
j, aan te neemen, en mogten dezelven, niet
n buiten hunne bewilliging, worden afgedankt.
Hy hadt ook aan eenige Kolonellen
„ gezeid, dat zy vooral aan de Staaten, hunne
ft betaalsheeren, en aan de Staaten en Wet-
„ houders der Steden, daar zy lagen, gehouw
ft en getrouw zyn moesten, volgens hunnen
„ eed, in zaaken, de hoogheid en wetten der
5, byzondere Gewesten, en niet de algemeene
ft Staaten betreffende." Dit was 't voornaam-
Ite, welk de Advokaat, zo ver men weet, in
deeze, ondervraagingen, beleeden heeft. Men
vindt, wyders, dat hem nog eenige vraagen gedaan
zyn „ omtrent zyne woorden tegen de
„ Sinode, 't verkrygen van Brieven van den
ft Köning van Groot-Britanje in den jaare 1612,
s, en 't verzoeken van gelyke Brieven, in den
„ jaare 161 omtrent zekeren zynen voorflag,
Z J „ ora

ai
ir
d
356 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK,
>, om twee Bisfchoppen te zenden van de Re»
„ monftranten, en omtrent verfcheiden' andey)
re punten," zonder dat men gemeld vindt,
wat hy op dit alles antwoordde (v).
XXVI. Tot hiertoe , maakte Oldenbarneveld noa
Uitfchryving
van geene gedagten altoos, dat men voorhadt, hem
eenen te doen fterven; doch onder deeze laatfte on-
Biddag. dervraagingen, werdt'er, door de algemeene
btaaten, een biddag uitgefchreeven, tegen den
zeventienden van Grasmaand ; waarvan hy ,
ivat laater, kennis kreeg, en 't welk hem deedt
i lenken, om zig ter dood te bereiden («'). In
< leeze uitfchryving las men „dat de Kerk en
, de Staat, eenige jaaren herwaards, door ee-
5 , mge ftaatzugtigen, tot bevordering hunner
3 , byzondere ftaatzugtige oogmerken, in groot
J , gevaar van het uiterfte verderf gebragt zyn-
> , de, door het byeenroepen der Nationaale
, Sinode, genoegzaam gered waren; dat men
, ook, met den eerften, een wettig oordeel ver-
V. wagtte, over hen, die den ftaat van 'tLand
v. hadden beroerd; waardoor alles zig tot rust
fcheen te zullen fchikken: dat men God hier­
S5
voor te danken hadt, en hem, onder anderen,
53
S te bidden, dat hy der vyanden raadflagen en
« beleidingen tegen deeze Landen geliefde te
verbreeken (x)." En 't was gantsch geen
5?
w onder, dat de Advokaat, uit zulk eene uit-
ft liryving, opmaakte, dat het kwalyk met hem
loopen zou. Veele anderen zagen 't eveneens
!, en men vondt verfcheiden' Predikanten,
e zwaarigheid maakten, om zulk een'Biddag
fvl BRANDT Rechtspl. bl. 87 enz.
fwQ UYTEHBOG. Leven en Verantw. Cap. XVIU. bl. *tl7.
[*J UYTCMROC. bl. 1143. Achabs Bkld, bl. y.
1
af

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 357
af te kondigen. Ook werden, in Gelderland (y),
in 't Stigt, in Overysfel, en elders, de Brieven
van Uitfchryving,derwyze, veranderd, dat de
afkondiging, daar, gemakkelyker doorging.
Doch veelePredikanten keurden de eerfte .Brieven
goed, en predikten, op den zelfden zin:
God ook dankende, dat hy de oogmerken der
ftaatzugtigen geftuit, en 't bloedbad, dat zy
maaken wilden, belet hadt (z).
Na 't houden van deezen Biddag, begreep XXVII.
Boiflfe
elk, dat de zaak der gevangenen naar 't einde
en Mau­
liep. De Franfche Gezant Maurier verzogt, rier
derhalve , wederom , gehoor ter algemeene fpreeken
Staatsvergaderinge, op den eerden van Bloeiwedermaand. Boifife was reeds naar Frankryk te rug om voor
de gevan­
gekeerd, en hadt, in zyne Affcheidrede, op genen.
den drie- entwintigden van Lentemaand, zyne
voorige vermaaningen tot zagtheid omtrent de
gevangenen herhaald. Doch de Staaten hadden,
in hun antwoord, genoegzaam, te verftaan gegeven,
dat hun die herhaalde vermaaningen
verveelden, en dat zy ftonden, om tot ftrengheid
over te Haan (a). Zy fpiaken ftouter, doordien
zy Lodewyk den XIII, die, thans, met de
inwendige verwarringen zynsRyks, de handen
vol werks hadt, minder ontzagen; om dat hy
hun minder dienst doen kon. Doch Maurier
was, door dit antwoord, niet afgefchrikt. Hy
deedt eene deftige en uitvoerige Rede, in 's
Prinfen tegenwoordigheid, (trekkende, om te
toonen, dat men de gevangenen behoorde te
verfchoonen, zo zy aan geene ontrouw fchul-
Cy") Zie BAUDART. Memor. XT. /loei, bl. 22.
(z) BRANDT Rechtspl. bl. 99, ico.
(.«O BRANDT Rechtspl. bl, 101,102.
Z 3
dig

Men
zoekt
den Advokaai
te
beweegen,
om
vergiffenistebegeeren.
358 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK
dig bevonden werden. Ook beweerde hy,dat
men zo veele agting behoorde te hebben voor
'sKonings vooripraak, als men, eertyds, getoond
hadt voor die der Koninginne van Engeland
, om wier wille , men den Admiraal
Treslong hadtgeflaakt Prins Maurits, in
t byzonder, zogt hy te doen zien, hoe edelmoedig
en Vorftelyk hy zig gedraagen zou, zo hy
zyne gunst bewees aan zulken, door welken hy
meende verongelykt te zyn (e). Doch deeze
aanfpraak deedt geene vrugt. De Huisvrouw
en Kinderen des Advokaats, reeds dikwils Verzoekfchriften
in zyn voordeel hebbende ingeleverd,
gaven nu drie Vertoogen, na eikanderen,
over aan de Regters, waarin zy hem, te r
gen de voornaamfte befchuldigingen, verdedigden
(V). Doch alle deeze poogingen waren
vergeefs. De Advokaat zelf hadt, op den eerften
van Bloeimaand, voor de Regters verfcheenen
zynde, begeerd, op nieuws, over eenige
punten gehoord te worden. Doch ik vind niet,
dat hem dit verzoek werdt ingewilligd (i). Men
was nu bezig, met het opmaaken van zyn vonnis,
en'hy vernam, uit berigten, hemjheimelyk,
op den elfden van Bloeimaand, toegekomen
, dat het reeds geveld lag, en den veertienden
of vyftienden zou uitgefproken worden.
Doch 't gefchiedde nog eerder. Omtrent deesen
tyd, arbeidden Graaf Willem en de Fiskaal
Duik, by Prinfe Maurits, om Oldenbarneveld
ay 't leeven te bewaaren. De Prins bewilligde
i
'er
(b~ Zie VIII. Deel, W. 8(5.
(O BRANBT Rechtspl. bl. 104 enz.
(d) Leven van Oldenbarn. */. 184 enz. BEAKDT Rechtspl.
113, 120, 125.
-Leven van Oldenbarnev. bl. 225.

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 359
'erin, mids de vrienden des Advokaats ver­ 1619.
giffenis voor hem verzogten. Dit werdt hun, .
door dePrinfesfe Weduwe, bedektelyk, inden
mond gegeven. Zy fpraken 'er, onderling, over:
doch konden 'er niet toe verftaan. Zelfs
verklaarden zy der Prinfesfe, dat zy 'er niet
een' voet om verzetten wilden, al zou hy er
den hals moeten laaten (ƒ'). Men ging dan
voort, met het vonnis.
letn
De Advokaat was, des Zondags, den twaalf- J
;ordt da
den van Bloeimaand, een groot deel van den . ood
dag bezig geweest, met het leezen derontvan- a an ge-
gen' berigten, en met het verfteeken van zyn ieid. s
geheim fchryfgereedichap, fchriften en aantekeningen,
welke laatften, voor een groot gedeelte,
onder een Spaanschftoeltje, enagterde
tapyten, genaaid werden (g). Doch des avoncss,
omtrent half zes uuren, kwamen de Fiskaalen
van Leeuwen en Sylla in zyne kamer. Van
Leeuwen voerde het woord: hem, uit den naam
der algemeene Staaten en der Heeren Regteren,
aanzeggende, dat hy, op morgen, hadt te
komen hooren de Sententie des doods. Hy zeide
, hierop, meer verwonderd dan verflaagen,
de Sententie des doods! de Sententie des doods!
Dat hadt ik nietverv/agt. Ik meende, dat men
my nog zou hebben gehoord. Ik hadt fommige
dingen gefteld, die ik meende te veranderen, als
door gramfchap verrukt zynde. Daarna, verzogt Zyn ge­
hy verlof, om zyne Huisvrouw, voor 't laatst, te drag en
mogen fchryven. 't Werdt hem vergund. Onder gefprokken,
kort
't fchryven, hoorde men hem zeggen, dat ik toch voor zyil
•wist, einde.
( f) Aantek. van VOLK. OVERLANOER, Schepen van AmiU
ly BRANDT Reduspl. bl. 133.
Qg~) Leven van OWenbarnev. tl. 220, 227.
Z 4

j6"io.
Zyne
boodfchap
aan
Prinfe
Maurits. 1
3Öo VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
vist , waarom ik fïerven zal? waarop een der
fiskaalen zeide, gy weet het wel; doch zult het,
hierna, nog byzonder erhoor en. Hy fchreef nog
toen Anthonius WaUus, Predikant en Profesfor
te Middelburg, binnen tradt. Deez hadt men,
van Dordrecht, uit de Sinode, gehaald, om den
Advokaat, m zyn uiterfte, te troosten. Hywas
een befcheiden en verftandig Leeraar, en een
der bek waamllen, dien men, tot deezen dienst,
zou hebben konnen verkiezen. Ook hadt de Advokaat
goed genoegen in de gefprekken, wel.
ken hy, den volgenden nagt, met hem hieldt.
Voorts, werden 'er twee foldaaten in de kamer
gefteld, die den Advokaat beletteden, in 't
tieimelyk, met zynen dienaar, te fpreeken. De
Advokaat begeerde op Walanis, dat hy den
Prinfe van Oranje,uit zynen naam, twee dingen
verzoeken zou, eerst,vergifenis, zo hy iet te*
%en hem misdaan mogt hebben ; en, ten anderen,
lat hy zynen kinderen gun/lig wilde zyn. Wa-
92US vraagde, ofhy, door vergifenis, ook verlandt
, het ophouden van het vonnis des doods?
J
vaarop de Advokaat, zig een weinig bêdagt
| ïebbende, antwoordde, dat zyn verzoek zover
liet flrekte. Omtrent tien uuren des avonds,
< leedt Walauis deeze boodfehap aan den Prinfe ,
-t erwyl de Haagfche Predikanten, Lamotius en
's Prinfen j 3eyerus, den Advokaat gezelfchap hielden. Zj ,
ant- j ie Doorlugtigheid, Walanis gehoord hebbende,
woord. „ ntwoordde, met traanen in de oogen: V ongeluk
« an den Advokaat is my leed. Ik heb hemaltyd
9 'ef gehad, en dikwils vermaand anders te doen.
l
hwyl hy, eenigen tyd herwaards, eenen ande­
1
en vorm van Regeeringe heeft zoeken in té f (te-
' r
in , die Kerk en Staat zou hebben t" onder ge­
r
bragt ,

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 361
br agt,heb ik my tegen hem moeten (lellen. Maar 16(0.
''tgene hy,tegen my, misdaan heeft,vergeef'ik
hem, gaarne: hoewel hy zulks wel zonder voorwaarde
hadt konnen verzoeken; want hy heeft
het krygsvolk van den eed,dien zy my,als hunnen
Veldoverfie, fchuldig waren, zoeken af te trekken.
Twee dingen hebben my wat gefpeeten: het
eene, dat hy gezeid heeft, dat ik fondt naar de
Souverainiteit: het ander,dat hy my, te Utrecht,
in zulk een gevaar heeft gebragt. Dan ik beveel
'taan uwe voorzigtigheid ,ofgy hem deeze dingen
bekend wilt maaken, of niet; want ik zoek
niet anders dan 's mans zaligheid. Ook heb ik op
de Regters begeerd, dat het gene hij tegen my
heeft misdaan hem tot geene misdaad zou toegerekend
worden. Wat zyne kinderen aangaat^
die zal ik gunstig zyn, zo lang zy wel doen. Walams,
met dit befcheid vertrekken willende,
werdt te rug geroepen door den Prinfe, die hem
vraagde, fpreekt hy van geen pardon ? De Predi Aanmer­
kant antwoordde, dat hy daarvan, met waarking des
heid, niet hadt verftaan. Voorts,bragt hy's PrinAdvokaats
op
fen zeggen den Advokaat, voorzigtiglyk, over: , het zel­
die 'er op antwoordde „ dat hy, voor zyne kin- ve.
5? deren, niet meer begeerde: en dat zyne Door
n lugtigheid miste, als hy dagt,dat hy voor zij
„ zeiven pardon zogt. Dathy, waarlyk,al feder
„ het jaar 1600, gevreesd hadt, dat de Prin
„ ftondt naar de Souverainiteit, of meerder ge<
„ zag. Doch dat het gene te Utrecht gedaan wai
5, ftrekte, tot voorkominge van oproer." Na di
C Hy be­
gefprek,bereidde de Advokaat zig,geheellyk reidt zig
tot fterven; fchoon de Predikanten hem niet kon \ ter dood,
den doen bekennen, dat hy de dood verdienc
l
hadt. Voorts, hielden ze eenig gefprek over ds
Z s God

362 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
i
(
1
Zyne
1
Goddelyke Voorfchikking, waaromtrent de Advokaat
zig zo verklaarde,dat Wateus hem hieldt
te zynm't gevoelen der Contraremonftranten.
Doch anderen meenen, dat hy zig wat zagter
uitdrukte. Byzekeregelegenheid,toonde hy zy-
11e zugt voor de andere gevangenen ,vraagende,
zal myn Grotius ook flerven? en ook Hogerbeets?
Doch Beyerus zeide „ hiervan nog niet verno-
„ men te hebben." 'tZou my van hun jammere»,
hernam de Advokaat, zy zyn nog jong, er,
zouden den Landen nog veel dienst konnen doen.
Ook zogt hy,toen 't nu laat inden nagt werdt.
wat te rusten. Doch 't mogt hem niet gebeuren.
Bes las hy, eene lange wyle, in zyn Fransch
i lalmboek. Ook liet hy zig, door Beyerus, iet
voorleezen. Omtrent vyf uuren, werden de
Predikanten ontbooden voor de Regters, die
reeds vergaderd waren. De Advokaat rees'toen
sok uit het bedde, en deedt zyn hemd, door
synen dienaar,van vooren,open fnyden: ook
ïafhy deezen zyneflaapmuts,omzehemterug
e geeven, als hy ze eifchen zou. Alles gefchiedle,
inde grootfte bedaardheid. De Predikanen,wederom,by
hem gekomen zynde, deedt
Va!a?us het morgen - gebed. Voor vier uuren,
vriendin {• adden^de Huisvrouw en Kinderen des Advo-
verzoe- , aats, 's avonds te vooren, zynen bitteren af-
ten hora * eheidbrief ontvangen hebbende, verzogt, hem,
(e (pree- ' og eens, voor 't laatst, te mogen fpreeken. De
ken. r Legters hadden den ouden man, hierop, doen
I
raagen,of hy ook lust hadt,om zyneHuisvrouw,
\
inderen of kindskinderen nog eens te zien ?
li
I )och hy, niet weetende datzy zeiven 'tbegeeren,vondt
zulks ongeraaden. Dit antwoord dee-
*t Wordt d
afgewee- r_} de Regters ftellen op 't Verzoekfchrift der
zen.
vrien-

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 563
vrienden, die hierop afhielden. De Prinfesfe
Weduwe, vernecmende, dat de Advokaat fter- -
ven zou, zogt hem nog,door haare voorbede, te
redden. Doch kon geen gehoor krygen, by
Prinfe Maurits. De Franfche Gezant Maurier
verzogt, ten vyf uuren des morgens, gehoor
by de algemeene Staaten. Doch 't werdt hem
geweigerd. Des fchreef hy, terftond, eenen
Brief aan de Staaten, waarin hy verzogt, dat
de doodftraf in ballingfchap mogt veranderd
worden. Maar zyn verzoek vondt geen'ingang.
Ten zeven uuren, fchreef de Advokaat nog
een briefje aan zyne Huisvrouw en Kinderen,
voornaamlyk om zynen dienaar, Jan Franken,
aan hunne gunst te beveelen ,en hun kennisje
geeven van 't verzoek, welk hy aan den Prinfe
gedaan hadt.
Het binnen- en buitenhof was, met het aanbrecken
van den dag, reeds met foldaaten bezet.
Ten vier uuren, begon men 't fchavot te
maaken op 't binnenhof, voor de venfters van
den trap der groote zaale, ter regterzyde. Kort
voor agt uuren, vermaande Walrus den Advokaat
, om zig te bereiden. Hy tradt,terftond,
uit, naar de Kamer der Regteren. Doch daar
vernam hy, dat het een misverftand, en nog
wat te vroeg was. Hy keerde dan wederom
naar zyne Kamer, en las nog wel een half
uur of langer, in zyn Fransch Psalmboek.]
Tusfchen agt en negen uuren, bragt men hem
op de Rolle van 't Hof, daar de vierentwintig
Regters, de drie Fiskaalen en de Grif
fier Pots zaten. Zyn vonnis, welk Pots hem
voorlas Qi), was gegrond n op zyne bekente-
O) BRANDT Rechts»!. H. 133-164.
6l$t.
Kxvni.
't Hof
wordt
bezet.
Wen leest
den Advokaat
zyn voanis.

364 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK;
» nis en op 't gene den Regteren verder ge-
• „ bleeken was." In het zelve, werdt hem,
Inhoud
van het voor misdaad, toegerekend „dat hy gedreezelve.
„ ven hadt, dat elk Gewest, in 't zyne , alleen
„ magt hadt, om over Kerkelyke zaaken te
„ befchikken- en dat hy 't Protest der drie Ge-
„ westen,zonderlastsopgegevenhadt. Voorts,
„ het verzoeken en verwerven van byzonde-
„ re Brieven van den Koning van Groot-Bri-
„ tanje; het fchryven aan den Koning van
„ Frankrijk,op den naam der algemeene Staa-
„ ten; het bevorderen van onregtzinnige Leer-
„ aars; het beleggen van afzonderlyke Verga-
„ deringen; het niet verhinderen der ftrenge
„ Plakaaten tegen de belyders van den waaren
„ Godsdienst, die hy vreemdelingen, Puritei-
„ nen en Vlaamschgezinden genoemd hadt; het
„ bewerken eener famenfpanning tusfchen agt
„ Steden van Holland; het inftellen der fcher-
0 P
J
j
ï
9
r
K
e
Refolutie van den vierden van Oogst-
„ maand 1617, waarop het aanneemen der
Waardgelderen gevolgd was; het zenden
van Gemagtigden naar den Briele, tot het
, vorderen van eenen nieuwen eed van de be-
, zetting;het raaden tot ligtinge van Krygs-
, volk in Utrecht; het goedkeuren van een
, nieuw Berigtfchrift voor dit Krygsvolk,
, waarby het zelve verbonden werdt, tegen
, elk te dienen;het kennen van eenen Brief,
, te Utrecht ontworpen, om den Prins te ver-
, zoeken van niet in de Stad te willen komen;
, het vermaanen tot waaken aan de poorten
, van Utrecht, en op 'tkrygsvolk, welk van
buiten komen mogt, in een Briefje aan Ledenberg,
welk hy begeerd hadt, dat ver-
„ brand

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 3Ó5
» brand zou worden; het bewerken van een
» Verbond tusfchen de agt Steden, en het ar-
» beiden, ten zelfden einde, te Utrecht, door
n Moersbergen en van de Poll; het ontraaden
» van de opening aan den Prinfe, op het afn
danken der Waardgelderen te Utrecht; het
?; weeten en goedkeuren van 't verhandelde
» ten huize van Uitenbogaard en Trefel: het
n toeftaan, dat de Stad Schoonhoven 's Lands
» middelen gebruikte, tot betaalinge haarer
n Waardgelderen, en dat andere Steden on-
» gewoone voorwaarden by haare confenten
„ gevoegd hadden; het belasteren van zyne
» Doorlugtigheid, als of dezelve ftont naar
j) de Souvereiniteit ;het kennis geeven aan die
n van Leiden van 's Prinfen vermoedelyke.
„ komst aldaar5, het bedroefd zyn over 't ben
zetten van den Briele door den Prinfe, en 't
vermaanen aan Gekommitteerden Raaden,
n om andere Steden, tegen diergelyke onder -
» neemingen, te waarfchuwen; het vorderen ,
» dat het gewoonlyk krygsvolk den Staaten
n betaalsheeren, en den byzonderen Staaten
» van 't Gewest, daar het lag, getrouw ware
» en diende, ook tegen de algemeene Staaten
„ en den Prinfe; het bewerken der bezending
» naar Utrecht, als de Prins derwaards ftondt
» te gaan, om de Waardgelders af te danken,
5j welk afdanken hy hieldt voor geweld, dat
„ men, met geweld, wederftaan mogt; het
„ ontdekken der geheimen van den Staat; het
w afftaan, op eigen gezag, van zeker merkn
waardig Verbond, waar aan den Staat veel
» gelegen was; het bewerken van handfluiting
„ aan verfcheiden' Geregtshoven, en, einde-
/

366 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK,
I6"ip.
Hy
fpreckt
iet op
zyn vonnis,
treedt
naar 't
fchavot,
i
<
fpreekt i
„ lyk, het ontvangen van groote gefchenken
„ van eenige uitheemfche Mogendheden,
„ Heeren en Koïlegien, zonder daarvan be-
„ hoorlyke kennis te geeven." Om al het welke,
hy veroordeeld werdt tot het zwaard, met
verbeurdverklaring zyner goederen (f):
De Advokaat hadt zig, onder 't leezen van
deeze Sententie, zitten keeren en draaijen,
ichynende, fomtyds, iet te willen zeggen.
Doch hy bedwong zig, tot dat alles gelezen
was. Toen gaf hy te verftaan, dat men hem
meer te last leide, dan men uit zyne bekentemsfe
trekken kon. Ook had hy 'er iet tegen,
dat men zyne goederen verbeurd verklaarde.
Maar de Voogd, een der Regteren, viel hem
in de reden, zeggende, uwe fententie is gelezen,
voort,voort. Toen tradt de oude man, met zyn
ftokje in de hand, zeer kloekelyk, van de Rolle,
over de zaale, naar 't fchavot. Hier gekomen
, iloeg hy 't gezigt hemelwaards, zeggende
, 0 God, wat komt 'er van den mensch ! Toen
knielde hy neder, op de bloote planken, alzo
er geenkusfen by der hand was. Terwyl fprak
Lamotius het gebed,welk omtrent een vierenleel
uurs duurde. Daarna, fcheen hy beter genoed
dan te vooren; ontkleedde zig, met hulp
nn zynen dienaar, en fprak, toen, of voor het
mtkleeden, het volk aan, met deeze woorden,
Wannen, gelooft niet, dat ik eenLandverraaier
ien. Ik heb opregt en vroom gehandeld, als een
het volk i
aan, ^ \oed Patriot ;en die zal ik ft erven. Daarna, eisch-
t ehy zyneflüweelenilaapmuts, die hy voor zy-
t
ie oogentrok. In 'tgaan naar'tzand, fprak hy
eeni-
(O Zie de Seutent. ly BRANDT Rechtspl. tl. «54 enz.

Is.TlHION dtvaMfft-,

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 367
eenige fchietgebeden. Of hy, ten deezen tyde,
nog eenige hoop hadt van den dood te zullen •
ontgaan, en, hierom, zynen knegt gevraagd
zou hebben, of V niemant kwam, is twyfel-
agtig. Nog voor half tien uuren, knielde hy
neder, zeggende, tegen den fcherpregter, maak
het kort, maak het kort. Met een, hief hy de handen,
al biddende, zo na aan den hals, dat hem,
met het hoofd, ook eenige ftwkjes van de vingeren
afgehouwen werden. Veelen doopten
hunne neusdoeken in het bloed, dat, met drie
of vier fterke ftraalen, uit het lighaam liep;
anderen bonden 'er 't bloedig zand in ,en droegen
't met zig, of verkogten 't. Zelfs fneedt men
bloedige fpaanders van de planken, ten gelyken
einde (&): al het welke egter gefchiedde,
met verfchillende inzigten van liefde, haat of
wraakgierigheid. De Groot heeft ook, eenige
jaaren laater, openlyk, gefchreeven, dat Oldenbarnevelds
vyand, waarmede hy den Prins
fchynt te meenen , zynen dood aanfchouwd
heeft (0- 't Lighaam werdt, den volgenden nagt,
in ftilte begraaven. De papieren, die in zyne
gevangenkamer verfteken waren, werden daarna,
door de Regters, gevonden, 't Is twyfelagtig,
of zy nog ergens voorhanden, of reeds
voorlang vernietigd zyn. De Advokaat was ,
in den ouderdom van eenenzeventig jaaren,
zeven maanden en agttien dagen geftorven Qn~).
wordt
onthalsd,
en begraaven»
De algemeene Staaten, de Sententie des Advokaats,
die terftond gedrukt werdt, zendende
aan de byzondere Gewesten,fchreeven, te
g e
Zyne
Sententie
word
aan de
"
. (i) Achr.bs nidilagh hl. 38.
il) CL. S.uutAvn Epist. P. IQO".
£#0 BRANDT Recluspi. W.

I6lp.
358 VADERLANDSCHE XXXIX. BOM;
gelyk „ hoe hun door de Regters, getoond
byzon­ " 2"ïï
dereGewesten en naar
Frankryk
gezonden.
i
'i
1
t
i
c
I
d
8
li
v
k
C
Vi
n:
F
Vf
vc
(
(
(
£ v e r f c h e i
c ^»' punten, niet ver-
„ meld in de Sententie, ten zynen lastegebragt
„ waren, die groot vermoeden gaven, of hv
* de^vS^^tT Im
° §t
g eha
dhebbennaar
„ den vyand;doch dat men, daarop, naar reg-
„ ten, geen vonnis Z 0 U hebben konnen vellen ,
» zonder fcherper onderzoek ; waarvan men
y hem, om zynen hoogen ouderdom en ande-
>, re redenen, hadt willen verfchoonen f«V'
Doch de Groot merkt aan, dat dit fchryven

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 369
ven werdt. Ook nam de Koning het zeer kwalyk,
dat men, hier, zo weinig agt geflaagen hadt
op zyn verzoek Jeannin en 15oifife, naderhand,
in Frankryk, met Uitenbogaard, fpreekende,
over de dood des Advokaats, oordeelden
beide, dat hyze onfchuldig geleeden hadt, en
voornaamlyk, om dat hy zig te fterk gekant
hadt tegen den Prinfe: waarin hy zig, naar Jeannins
gevoelen, wel wat hadt behooren te maatigen
(r). Doch het deerlyk lot deezes mans
heeft ons reeds lang genoeg bezig gehouden.
Van zyne perfoonlyke hoedaanigheden zal ik,
alleenlyk, fpreeken met de Refolutien van Holland
, in welken zyn dood, op den dertienden van
Bloeimaand, aangetekend ftaat: waarna deeze
Cq ; UYTENUOO. II. 1208.
fcha
( r ) UYTËUBOG. Leven en Verantw. Cap. XV. bi. 30», 302,30;
(.O Refol. Holl. 13 May 1610. hl. 102,
X DESL. Aa
161.9.
Oordeel
in Frankryk
over
dezelve.
* handeling.
f geheugen.
woorden volgen: een man van grooten bedry-
ger-
de vrienden van deezen twee, bedektelyk, te beets te
beweegen, om hen vergiffenis te doen verzoe bewee­
ken. Drie van de Regters vervoegden zig, ter gen, om
vergiffe­
deezen einde,by Hogerbeets,vorderende, dal nis te
hyof zelf vergiffenis verzoeken zou, of't zyverzoenen vrienden voor hem laaten doen. Doch hj . ken.
floeg 't beide, kloekmoedig, af: waarop de Reg
ters,verftoord vertrekkende,in'tuitgaan, zei
den, zo zult gy dan vaar en als Bameveld:

370 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
16*19. fchavot ftaat 'er nog O). De Huisvrouw van de
Groot werdt ook, van hooger hand, aangepord,
om vergiffenis te begeeren voor haaren man.
Dan zy wees deezen raad, rustig, van de hand,
zeggende. Ik zal''t niet doen: en heeft hy't ve
dient ; men fla hem V hoofd af. Nogtans, fprak
zy den Prinfe, die haar meer niet zeide dan dat
men den weg van regt of genade moest inflaan.
t Stuk werdt, daarna, in ernftige overweeging
genomen by de vrienden van Hogerbeets en de
Groot, onder welken, gelyk het gaat, eenig
/erfchil viel. 'tBefluit was, nogtans, geen vergiffenis
te verzoeken; maar 't vonnis te verwag­
Sententie I en («). Midlerwyl, was 'er, op den vyftien-
over 't ( len, Sententie gegaan, over het Lyk van Le-
Lyk van ienberg, welk, met de kist, op eene horde,
Leden- '
borg. iaar buiten gefleept zynde, aan eene halve galg
gehangen werdt. Doch 't werdt, kort daarna,
leimelyk, weggehaald, en buiten Utrecht, in
le Kapelle van 't Huis te Zuilen, zynen Schoonzon
Lokhorst toebehoorende,begraaven(j>).
)e reden, waarom men hem deeze fchande,
ia zynen dood, waardig oordeelde, is, uit het
r
oorig gedeelte deezer gefchiedenisfe, ligteyk,
op te maaken; en, in de Sententie (w), uit-
;edrukt. By dezelve werden, tegen zyne verragting,
alle zyne goederen verbeurd verlaard.
De Groot hadt het leezen deezer Senïntie
op de rolle, gelyk, te vooren, die des
Ldvokaats, in zyne Kamer, konnen hooren,
)ok zeide men 'er Hogerbeets iet van; waarop
(
zy
CO Zie RitANDT Rechtspl. bU 205, 206.
( a) K- BRANDT Leven van II. de Groot, VU 195,
Cv) UYTENBOO. bl. 1007.
(»') By TRIÜLAND Mi 109a.

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 371
Zy zig beide een doodelyk vonnis voorftelden.
Op den agttienden van Bloeimaand, werdt de
Groot, door den Fisknal Sylla, voor de Regters
, ontbooden, om zyne Sententie te hooren:
en, terftond, na hem, Hogerbeets, door den
geweldigen Provoost, Karei Nys. Zy werden
beide verweezen ter eeuwiger gevangenisfe,
met verbeurdverklaaring hunner goederen (#)•
't Gene men hun, als misdaad, te last leide is,
uit het gene wy van hunne bekentenisfen en
van de Sententie des Advokaats gemeld hebben,
genoeg op te maaken. De Groot werdt,
in 't byzonder, bezwaard, over 't ontwerpen
der Keure van Schieland fjy): Hogerbeets,
over 't raadpleegen om Woerden te verzekeren.
Da Groot fprak niets op de Sententie. Maar,
eenige jaaren laater, heeft hyze uitvoerig
wederlegd, in openbaaren druk. Hogerbeets,
onder 't leezen,zeerontfteldgeworden, zeide,
dat zyne Sententie niet overeenkwam met het
gene hy verklaard hadt, en dat hy betering derzelve
verzogt. En als men hemgeboodt te zwy^
gen, floeg hy met de hand op de borst, onder
't gebruiken van HORATIUS woorden
Hicmurus aheneus efïo:
NU confcire jibi, nulla pallescere culpa.
dat is,
„ Dit zy een kop'ren muur, zig niets bewust
te wezen,
„ w En door geen' misdaad te verbleeken, of U
vreezen.
Dod
Zie de Sententien by RRANöT'Rechtsnl.'/. 207,210. eneli*
tjO Zie htót voor, 'bi. 141.
Aa s
1619.
3e Groot
en Hogerbeets
worden
tot eene
eeuwige
gevangenisveroor­
deeld.
[

I6ia.
Zy worden
raar
Loevefteingevoerd.
XXX.
Moersbergen
verwerft
eene
foor/van
vergiffenis.
37* VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
Doch hy begreep, naderhand, dat deeze hevigheid
te ver gegaan was, waarom hy, deswege,
vergiffenis verzogt van hunne Hoog-
Mogendheden. Daarna, gunde men hem en de
Groot t bezoek hunner naastbeftaanden. Op
den vyfden van Zomermaand, des nagts omtrent
elf uuren, werden zy beide, onder een
gelelde van vyfentwintig foldaaten, op wagens,
gevoerd naar Delftshaven, en van daar»,
te lchepe, naar Dordrecht, en voorts, wederom
op wagens, door Papendrecht en Gorinchem,
naar 't Huis te Loeveftein (z), aan 't
Westemde der Bommelerwaard, op Hollandfchen
bodem, fchuins over Woudrichem. Hier
werden zy, elk afzonderjyk, opgeflooten. Loeveftein
is, van toen af, eerst regt vermaard geworden
in 's Lands Gefchiedenisfen, en heeft,
naderhand, meermaalen, gediend, tot eene gevangenis
van Staat.
Na wordt het tyd, dat wy zien, hoe 't met
den Heere van Moersbergen afliep. Hy was,
in Lentemaand, gehoord voor de Regters, en
hadt^ gemerkt, dat zyne onderhandelingen over
't verzekeren van Woerden zwaarst gewoo -
gen werden. Hiervan hadt hy zyne Huisvrouwe
kennis gegeven, en haar tevens geraaden
de gunst van zyne Doorlugtigheid, van Graave
Willem, van Karleton en van de Regteren
te zoeken. Nogtans, hieldt hy zig voor geheel
onfchuldig f». Maar ziende, dat het fchavot,
tien dagen na des Advokaats dood, ftaan, en
de Beuls in den Haage bleeven, liet hy zig,
door medelyden met zyne Huisvrouwe, en ,
door
fjr.Z\ IRAKIW Rechtspl. bl 232.
CO Zit zyn' Brief by «RANDT Rechtspl. bl, Qi enz,

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 373
door den raad zyner vrienden, beweegen, om
vergiffenis te verzoeken van de algemeene
w e l k e
Staaten (»> hem, op dennegenentwintigften
van Bloeimaand, verleend werdt: doch,
onder deeze heimelyke voorwaarden „ dat hy
zig eene maand onthouden zou op zyn» Huis
„ te Moersbergen, tot befchikking zyner byzondere
zaaken, zonder, aldaar, met iemant,
„ te mogen fpreeken, buiten bewilliging van
„ Grave Ernst Kafimir van Nasfau, die, ten
„ dien einde, vier of vyf foldaaten op 't Huis
„ zou leggen. Dat hy, daarna, ten Lande uit
vertrekken, en 'er zes jaaren buiten blyven
„ zou, zonder egter, na verloop van dien tyd,
daar wederom binnen te mogen komen, dan
„ op uitdrukkelyk verlof van hunne Hoog-
„ Mogendheden, en van de Staaten van U-
, trecht." Hy werdt dan naar zyn Huis, te
'Moersbergen, gevoerd, en van daar, den vyfden
van Hooimaand, naar Welle, in 't Land
van Kleeve. Van hier trok hy, eerlang, naar
Holfteindaar hy eenige jaaren verbleef, tot
dat de zaaken, hier te Lande, derwyze, veranderden,
dat hem vergund werdt, zyne dagen
in zyn Vaderland te eindigen (e)-
1619.
De gewezen Penfionaris van Haarlem, de XXXI.
Haan, ingedaagd en niet verfcheenen zynde, De Haan
worde
was, op den vierentwintigften van Bloeimaand, voor
door de Heeren Regters, voor vyftien jaaren, vyfden,
op lyfftraffe, gebannen, met verbeurdverklaa- Trefel
ring van. de helft zyner goederen. Hy begaf voor
twee jaa­
zig, federt, in dienst van den Vorst van Holren,
en
ftein . Uitenbo-
(J) Refol. Holl. May Iftio. bU ion".
\\c) Zie BRANDT Rechtspl. tl. 237-242.
Aa 3

16 :p.
gaard
voor
eeuwig
gebannen.
374 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
ftein, die hem tot zynen geheimen Raad aannam,
en aan wiens Hof hy, den vyfden van
óiagtmaand des jaars 1624, overleedt (dj Uitenbogaard
werdt, op den zelfden dag, als de
Haan, ten eeuwigen dage, gebannen, met
verbeurdverklaaring van alle zyne goed-ren -
zonder dat, in zyne Sententie, eenige misdaad
gemeld werdt: V welk de Regters, zeide Sylla
naderhand , hadden nagelaaten, om dat zy met
geene blaauwboekjes of verantwoordingen bediend
waren (e). Zelfs werdt Trefel, ten wiens
huize de byeenkomst, die zo veel gerugts gemaakt
hadt, gehouden was, omtrent deezen tyd,
ter oorzaake van zyn agterblyven, voor twee
jaaren, gebannen, en in eene boete van tweeduizend
guldens verweezen, insgelyks, zonder
dat er eenige misdaad, in zyne Sententie, was
uitgedrukt (ƒ). Ook fchryft de Groot, dathy
met kon bevroeden, waarom men hem fchuldig
hieldt, alzo hy, by de famenkomst ten zynen
huize , niet tegenwoordig geweest was '(g)
Doch men begreep, veelligt, dathy, zynde in
dienst der algemeene Staaten, zulk eene byeenkomst
tot zynent niet hadt moeten toeiaaten,
of 'er zynen meesteren kennis van geeven.
Dus liep het werk deezer vermaarde Regtbank
ten einde. Zy kostte , naar fommiger
verhaal, den Landen meer dan zeventigduizend
guldens Uit egte Berigten blykt, dat
er tweeënzewntigduizend guldens toe opgenomen
waren, die, naderhand, uit de verbeurd-
, , vererf)
Bil.wnT Rechtspl. bl. 24^-254,
(e ) UrTENBOS. Cap. XII f. bl. 238.
(/) BAUDARI'. Memnr. X'l. floèk, M. 74.
( g) C-ROTIDS Verantw. Cap. X. bl. 2y.
OJ OROHUS Vemmw. Cap. XV. bi. 157, Cap. XIX. «.aü 3.

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 375
verklaarde goederen werden afgelost (7). Elke
Regter ontving vierentwintighonderd guldens,
uit de Kasfe der algemeene Staaten, en honderdenvyftig,
uit die van elk Gewest. De
Fiskaalen, de Griffier Pots, de Luitenant Nythof,
de geweldige Karei Nys en anderen, die
eenigen dienst, in deeze Regtspleeging, gedaan
hadden, werden ook beloond en bevorderd.
Aan Graave Ernst Kafimir van Nasfai
was, omtrent twee weeken voor de dood de;
Advokaats, voor zekere gedraagen' lasten ei
dienften, vermoedeiyk, te Utrecht, ter gelegen
heid der veranderinge aldaar, eene fomme vat 1
veertigduizend guldens toegeftaan (£).
Ten deezen tyde, werdt ook fterk gefpro XXXII.
, Gerugken,
vooral by zulken, die dagten, dat de Prin ' ten, wevan
Oranje hierop het oog gehad hadt, van ver ' gens eedere
verandering in den vorm der Regeeringe , neaan-
In de Vergaderingen van elk Gewest, werdt, ge . ftaande
. verhef­
arbeid, en zou verder gearbeid worden, aan *
fing van
herfrneeden der Unie van Utrecht (7), en, zeidf • den Prin­
men, om den Prins te verheffen, tot Vorst oi fe van
Hoofd der Vereenigde Gewesten, of der Gene­ Oranje.
raliteit. Hierby werdt gevoegd, dat men ook bezig
was, met het opnaaien der oude eisfehen var [
den Huize van Nasfau op Gelderland: en dat,
de gifte der Staaten van dit Gewest daarby ko
mende, men eenen Hertog van Gelder hebben
zou. Voorts, fprak men van een Huwelyl
tusfchen den Prinfe en eene Dogter van Bran
denburg; aan welke alle de eifchen haars Vader!
f i ) Refol. Holl. .11 Maart 1623 bl. 39- 3 Oiïo'j. 1624. bl. 127
C*J BHANOT Rechtspl. bl. 2rtil, 209.
CO tie Refol. Holl. 14 Maan 26 Jng. 21 Dsc. 1619. bl. 64
&9> 313.
Aa 4

i6l$.
96 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK
ZZn^T^
Z o u d e
" morden
e
" B e r
digeitaan. jjan alle deeze genieten S verdun
nL n
dent
fDt? v . yd
e g
deldf Amft "nf - e f c h d d e n
oeeat Amfterdam, in
^
't volgende
- Alleenlyk.
iaar
' Vehéim ^n vT
ren M
«- oivfiSMïS:
b S t r 0 f
9 b y Z y n V a n d
'
C n o m
welken, in
enPrinfe, tel oo-
q U e t t e e n d r i e H e e r e n
/la ƒ ' T
van Dordrecht,
611 H
r R b
itf om W ,°° .
'funderen.
:
1
I
e n o e m d
last, om er, zonder verflag te doen
werden;
on te
me
mn
gen befluiten f/*). Doch if weeS % dee-"
ze voorflag mhieldt, veel min, of 'erie7S,bL
flooten werdt. Eenige maanden laater, w?rdt,
dam tJefT?" 9 d r H a a r l e n i e n
dam ingeleverd, en, naar't
°°
fchynt, deezen
Amfter^
elfden voorflag betreffende, beflooten, eikanderen
eerst, daarop, nog nader te *polfen, om
f hvnf l°u ëm en t e ve
/? ^an(

XXXIX. BOEK. H I S T O R I E . 37?
ming van zulk een' toeleg voor te komen
Dat den ge vonnisten het vreezen en zeggen,
dat zvne Doorlugtigheid naar de Souverainiteit
ftondt, openlyk, tot misdaad toegerekend
was, maakt het ook onwaarfchynlykdat de
Vorst, of iemant zyner vertrouwde vrienden,
ten deezen tyde, zulk een oogmerk gehad
zou hebben. a-o 0«»c
Doch eer wy van deeze merkwaardige Regrs
pleeging, geheellyk, afftappen, en dit Boek
befluiten; konnen wy niet nalaaten aan te mer
ken, dat men, in laater' tyden, onder grooten
en kleinen, de vonnisfen der drie gevangenen
onbillyk geoordeeld heeft. Een beroemd Regts
geleerde heeft zig verwonderd „ met welkeen
aansrezkt, de Regters den Advokaat en an
" deiln tm eene hoofdmisdaad hebben dur
ven toerekenen het begrip, dat elk Gewest
het regt heeft, om over Kerkelyke zaaken
" te befchikken; daar men, in de nader verklaarin?
op het dertiende Artikel der U-
Z trechtfche Vereeniging , met ronde woor-
den, las, de meening niet te zyn, dat de eene
1 Provincie of Stad hem V fait van de andere,
" in V point van de Religie, zou onderwinden
frV' Voorts, ftelt hy vast „ dat Hogerbeets
Z en de Groot, ja Oldenbarneveld zelf, naauw-
Z Ivks om eenige andere reden, veroordeelc
' zyn, dan om den raad, dien zy den Staaten , oi
Z den by/.onderen Magiftraaten gegeven had
, den, of om de uitvoering van 't gene hun, dooi
n de Staaten of Magiftraaten, gelast was, alle:
XVill. p. 3iö, 3'7«
Aa 5
1619.
Gedagten
van
den PrefidentBynkershoek,over
de
Sen-entien
der
drie Heeren.

10*1p.
3;3 VADERLANDSCHE XXXIX.BOEK.
9 zonder eenige kvvaade trouwe: v W e]k ook
, oorzaak geweest is, datrnén, na S d a t
5
J , ïcnap van Leiden en Rotterdam, door den
?. i Hoogen Raade, heeft zien veroordeden
?: . om den erfgenaamen van Hogerbeetfen 1'
x • Groot betaaling te doen der Wedden die
K men deezen Penfionarisfen nog fchuld"
Ook zou den erfgenaamen des Advffi
ai
d<
w
»
»
du
oc
aa:
we
da
ter
va
de
ove
vai
flai
» c
5? e
erdt

XXXIX.BOEK. H I S T O R I E . 3?9
a zen ook dan, wanneer hy onregtvaardiglyk
«, vonnist («)."
Ten befluite, 't gantfche gefchil over de
reisvaardigheid of onregtvaardigheid der von
nisfen, van welken wy fpreeken, hangt af van
dit ander, of den algemeenen Staaten de opperfte
magt toekomt, over de Vereenigde Gewesten
, dan of de Staaten van elk Gewest,
binnen elk Gewest, de opperfte magt hebben,
over alles , wat niet aan 't bondgenootfchap
afgeftaan is. 't Laatfte is nu 't gemeen gevoelen
, en 't was ook 't gevoelen van Oldenbarneveld
en van hun, die't met hem hielden f»
't Eerfte werdt, door Prinfe Maurits en dooi
veele anderen, ftaande gehouden. En wy hebben,
by eene andere gelegenheid, aangemerki
(wO, dat dit ftuk, ook in vroeger' tyd, niet eveneens
begreepen geweest is ; waarom he
niet vreemd fchynen moet, dat men, deswege,
ook in den tyd, waarvan wy handelen,
verfchillende gedagten hadt. Maar hierui
moest ook een verfchillend oordeel volgen,
over 't gedrag der befehuldigden. Zo den al
pemeenen Staaten de opperfte magt toekwa
me, waren zy, zekerlyk, fchuldig, om dat z]
zig dikwils gekant hadden, tegen de bedui
ten der algemeene Staaten. Doch zo de op
perfte magt ware, by de Staaten der byzon
dere Gewesten, waren zy onfchuldig, om da
zy niets gedaan hadden, dan op last dier Staa
ten, en binnen de paaien van derzelver ge
bied
O) ld. eod. Oper. Libr. IT. Cap. 11. p. tnt*
Cv) GROTIUS Verantw. Cap. 1. 11. bl. 1,14. Set a'fo LüRNE r
Hift. of his own Time. Pol. I. p. 13»
O) VIII. Deel, bl, 335.
1619-
Punt van
't gefchil,
over de
reisvaar­
digheid
of otiregtvaariii,-heiddc-rzelven.

t6lp,
38o VADERL. HIST. XXXIX. BOEK,
bied En hiertegen dient niet, datzy zeiven
tot het geeven van zulk een''last, ger aden
hadden, om dat zy om te raaden wafen aangenomen,
en, zo veel gebleekenis, met "r
r a a d e
h e b b e n D e A
a^tdt^T-f ," ' ^o-
i iaat hadt, agt ik, op dit verfchillend begrip
i >ver de opperfte magt het oog, als hy, Sa?
ommiger verhaal, in den jongften na^'t van
i
yn leeven, tegen de Predikanten, zeide, /"
vil de Regters niet befchuldigen; maar ik kom
i
n eenen tyd, waarin men andere grondregels
an Regeeringe volgt dan men plag : welkzW
v anVem
d
n
1
b
a;
P
^
an hem in deezervoege, beantwoord werdt:
6 f t d k
if t f ^ondregels in den Staai
W gevonden; maar zoeken in te voeren (J)
fiens raeening naast aan de waarheid kwame
0 r d e e l
0 n p a
e n L e
Svot.° ^ "^ ^
C*3 BAUDART. Memor. XI. Boek, bl. 55,
V A-

VADERLANDSCHE
HISTORIE.
VEERTIGSTE BOEK.
I N H O U D .
I. Opfchudding onder de Remonftranten, te Alkmaar
en te Hoorn. De gedaagde Remonftranten
worden gebannen. II. Veranderitg in
's Lands Hooge Schoole, te Leiden. BL Virgader
in g der Remonftranten, te Antwerpen. De
Zoonen des Advokaats worden verlaaten van
hunne ampten Verfcheiden Schouten en Sekretarisfen
afgezet. IV. Klagten over "t krenken
vant Beftand. Zeefchuimeryen. Verdrag tusfchen
de Engelfche en Nederlandfche Oostindifche
Maatfchappy. Verovering van Jakatra.
Batavia geftigt. V. Oorfprong van den Oorlog
in Boheeme.DePaltsgraaf, Fredrik. Zusterszoon
van Prinfe Maurits, wordt tot Koning van
Boheeme verhoren. VI. De Staaten neemen
deel in de zaaken van dit Ryk. Staat des oor logs
aldaar. VIl.De Aartshertogen verzameleneen
Leger ten dienfte des Keizers. Spinolavalt in de
Neder palts. Paapenmuts geftigt. Koning Fredrik
wykt naar Holland. VIII. Dood der Prinfesfe
Weduwe van Oranje. Van GraaveWillem
Lodewyk. Berigtfchriftvoor Graave ErnstKafimir,
zyn opvolger in 't Stadhmiderfchap van
Friesland. Prins Maurits wordt Stadhouder
van Groningen en Drente. Antoni Duik wordt
Raad-

382 VADERLANDSCHE XL. BOEK.
Raadpenfionaris.lX. Oldenbarneveld, Hogerbeets
en de Groot worden verklaard, misdaad
van gekwetfte hoogheid begaan te hcbbZ Vervolging
^ der Remonftranten. X. Zonderlinge
ontkomm g van Hugo de Groot uit het Slot te
Loeveftein XI. Einde van het Beftand. Foorflagder
Aartshertogen, dieafgeweezen wordt.
^Jerraadopl iel0raft. Doodvan Filips
denin. ZynZoon, Filips de IF.volgt hem op.
He Aartshertog Albertus fterft. Feldtogt der
Spaanfehen. Guhk verloor en. Aanftag op Sluis.
A lil. Staat van Boheeme en de Palts. XIV
Verbond met Deenemarke, welk nietbekras-
Maatfchappye. XVI. Onlusten in Frankryk.
XVLi Togt naar Brabant. Spinola belegert
freenopZoom.Steenbergenverlooren.XVm
Bedryf vanMansfeld in de Neder-Palts. Hv'
trekt naar Brabant. Slag by Fleuri. Bergen ol
^omverlaatenlnvalindeZevenwoldenXlI.
Vostfrtefche onlusten. De Staaten verfchuiven
t ontruimen van Lieroord. Mansfeld valt in
Oostfriesland. Ruimt het wederom. XX Aan
/lag van Prinje Maurits. Paapenmuts verloorenVerdrag
met die van Tunis en Algiers.
Ver fchil met Gelderland enOverysfel, over de
gemeene lasten. XXI. De Groot fchryft zyne
fi
6
wïTxxitJr/
r n
^k Verb00den
*ot W. AXil. Aanftag op het keven van Prinfe
Maurits ,tn eenige hoofdbeleiders en medeplL
tigen, geftraft. XXlh.Nederlaagvan Hert oh
Lnrisuaan van Brunswyk. XXIV. Handeling
van Konmg Jakob den 1. te Brusfèl. V Keizers
bezending aan de Staaten. XXV. Klagtenvan
Hamburg enBreemen. Toerustingen XXVI.
ter zee.

XL. BOEK. H I S T O R I E . 383
XXVl.Gefchilonder de Leden der hooge Regeeringe
in Friesland. XXVII. Aanflagen om
Amfterdam in brand te fieeken. _ Duurte.
Strenge Forst. Hooge Vloed. Inval in deVeluwe.
Breda belegerd. XXVIII. Verbond van
onderlinge befcherming met Groot-Britanje.
XXIX. Gelyk Verbond met Frankryk. XXX.
Prins Maurits zoekt, vergeefs, Breda te ontvetten.
Zyn vrugtelooze aanflag op Antwerpen.
XXXI. Hy wordt ziek. Dringt zynen
Broeder tot een Huwelyk. Sterft. Zyne- natuurlyke
Kinderen. Uiterflewil. XXXII. Zyne
gedaante, aart, deugden en gebreken.
TErwyl de Sinode nog zat, ontftondt 'er,
hier en daar, met naame te Alkmaar en
te Hoorn, merkelyke beweeging onder de Re­
monftranten, of onder 't graauw, welk hun
toegedaan was, en met moeite verdroeg, dat
de Predikanten van hun gevoelen, alomme, gefchorst
of afgezet werden. Te Alkmaar, werdt,
in Lentemaand, de Kerk overweldigd , de
Klaslis kist opgebroken, het Klasfisboek gefcheurd.
Ook tastte men zekeren Contraremonftrant
aan; die op een fchuif kar gezet, enfpottelyk
herom gevoerd werdt. Joannes Evertszoon
Geejleranus, Remonftrantsch Predikant te
Alkmaar, naderhand, voor Gemagtigden der
Staaten en der Kerken, ondervraagd zynde, over
de oorzaak deezer beroerte, werdt, daaraan,
onfchuldig bevonden; doch egter afgezet van
zynen dienst O). In Sprokkelmaand, te vooren,
waren de Remonftrantfche Predikanten
te
f » BAUDART. XI. Botk., II. iG. BRANDT III. £>.-

384 VADERLANDSCHE XL. BOEK.
I6Ï9. te Utrecht ook allen van hunne ampten verlaaten
, door de Vroedfchap. Doch hier ont­
en te ftondt geene beroerte Te Hoorn, liep het
Hoorn. erger af. De Magiftraat hadt, hier, der Huistrouwe
van Dominikus Sapma, eenen der gejaagde
Remonftranten op de Sinode, haare
wooning opgezeid. De man was, hierop, zonïer
verlof, ichoon niet zonder kennis der Poïtike
Gemagtigden, van Dordrecht vertrokken,
om orde te ftellen op zyne huisfelyke zaacen.
Zo dra hy te Hoorn kwam, werdt hem
)elast, geene Vergaderingen aan te leggen of
>y te woonen, en zig van alk K.rkelyke dienten
te onthouden. Daarna, kreeg hy bevel om
Ie Stad te verlaaten, en wederom naar Dor-
Irecht tekeeren. Den tienden van Lentemaand,
irerdt hy, des morgens ten agt uuren, door den
»chout, voor zyne deur, op de Stads wa^en
;ezet; terwyl de bezetting in 't geweer ftondt.
: Volk was ook, in grooten getale, famenge-
•loeid, om dit fchouwfpd te zien, en men veriaalt,
dat fommige Contraremonftranten de
lemonftranten zeer tergden, als durfden ze
iets beftaan, tot redding van hunnen ouden
.eeraar. Wat 'er van zy, eenigen, gaande ge­
r lakt, greepen de paarden by den toom, fnee-
c en de zeelen aanftukken, ligttenS ipma, met
z yne vrouw en kind, van de wagen, enflooptl
:n de wielen. Toen rukien de foldaaten aan ,
f mietende, met los kruid, op den hoop, die,
Tl ïerkende dat 'er niemant gt kwetst werdt, te
fl dier aandrong, en't Krvgsvolk, met pannen
n aar 't hoofd wierp. De Magiftraat, toen ander
O) BRANDT III. Deel, 11. 390 enz.
volk

XL. BOEK. H I S T O R I E . 385
volk doende aantrekken, gaf bevel, om met 16191
fcherp te fchieten. 't Gefchiedde. Zes of zeven
werden dood gefchooten : veertig omtrent gekwetst.
De overigen namen de vlugt. De foldaaten,
eens gaande geraakt, hielden geene
maat meer; fchietende langs verfcheiden' ftraaten,
en in en door de huizen, waardoor ook eenige
onfchuldigen getroffen werden. Nar 't ftillen
van den oploop, en toen men Sapma, met
eenen tweeden wagen, vervoerde, werdt nog
eenen Smid, die hem vaar wel toeriep, met een*
geveerden kogel, de kin van 't hoofd gefchooten
; zo dat hy dood ter aarde viel. Sommigen
gekwetften werdt, naderhand, door Gemagtigden
der Staaten, afgevraagd, of zy niet van eenigen
uit de Remonftranten, of uit de afgezette
Wethouders waren opgemaakt, om Sapma,
met geweld, in de Stad te houden. Ook zaten
zy eenige weeken in hegtenis, waarna zy, mids
de kosten der gevangenisfe betaalende,Werden
ontflaagen. Sapma, wederom te Dordrecht gekomen
, werdt ook aangefproken over zyn vertrek,
van daar, zonder uitdrukkelyk verlof.
Doch men liet deeze zaak, eerlabg, fteeken, alzo
hy bybragt, dat de Prefident der Politiken hem,
te vooren, beloofd hadt, zyn vertrek by de
andere Heeren, te zullen verontfchuldigen (c).
De gedaagde Remonftranten hadden bevel
gekreegen, om te Dordrecht te vertoeven tot
X. DEEL. Bb
De gedaagde
nader' last (d), die hun, eerst eenige dagen na Remonftranten
't vertrek der uitheemfchen, gebragt werdt, worden
door geban-
(c) BAUDART. Memor. XI. Hoek, hl. ao. TRIGLAN]). bl. 1141. nen.
VELIUS Hoorn, */. 572 enz. Ilülorisch Verhaal, f. 177 enz.
BJIANDT III. Deel, bl. 472 enz.
r^rf) BRANOT UI. Deel, bl. 502.

38

XL. BOEK. H I S T O R I E . 387
Vergaderingen, op verfcheiden' Plaatfen, door
Soldaaten en Geregtsdienaars, geftoord; zonder
dat zy, door herhaalde Vertoogen, aan de
Staaten van Holland en aan de Wethouders van
verfcheiden' Steden, eenige vryheid zagen te
verwerven. De Eerken en Plaatfen der afge-
'zetten werden , door Contraremonftrantfche
Predikanten, ingenomen: 'twelk, in fommige
Steden, gelyk te Gouda, en in verfcheiden
Dorpen, daar de Remonitrantschgezinden een
groot getal uitmaakten, niet zonder veel te-
genfporreling der Gemeente, gefchieden kon
(T). De heimelyke Vergaderingen der Remonftranten
werden, ondertusfchen, aangehouden,
en 't leedt niet lang* of verfcheiden' gebannen'
en vervoerde Predikanten keerden wederom
in 't Land, om hunne of andere Gemeenten, in
ftilte, naar hunne begrippen, te ftigten.
Na 't veroordeelen der Remonftrantfche
Leere en Leeraaren op de Sinode,- vondt men
ook raadzaam, 's Lands Hooge Schoole, te Lei
den, te hervormen. Om hiertoe den weg te
baanen, was 'er, in Slagtmaand des voorleeden
jaars, reeds eenige verandering gemaakt, in
het Kollegie der Heeren Curateuren of Bezorgeren
der Hooge Schoole, die de zaak der Remonftranten,
naar men dagt, te zeer, waren
toegedaan geweest. De Staaten van Holland
hadden, by raade zyner Doorlugtigheid, beflooten,
dat de Bezorgers, om de drie jaaren,
zouden afgaan, en voor de eerfte reize, in
Sprokkelmaand deezes jaars. Hierdoor, raakten
de Heeren van Mathenes en van der Myle
BRANDT IU. Deel, W. 8091
£b s
De Res
raon-
[Iranten
houden
heimelykeVergaderingen*
II.
Veranderingen
in
's Lands
Hooge
Schoole,
te Leiden.

uit het bewind der Hooge Schoole, en Jonkheer
Joan van Wasfenaar en Duivenvoorde,
Heer van Duivenvoorde, Heer Adriaan Pauw,
Ridder, en Meester Rochus van den Honaart,
Haad in den Hoogen Raade, werden tot nieuwe
i
Curateuren benoemd (i). Deezen helden, in
hooimaand, Gerardus Joannes Fos/ïus, Rejent,
enKaspar Barlaus, Onder Regent van
I iet Theologisch Kollegie, uit hunne ampten.
3 )e eerfte werdt, daarna, Profesfor der Welfpree-
I endheid, te Leiden, en vervolgens Profesfor
d er Hiftorien op de Doorlugtige Schoole te
/ onfterdam. De andere, die,door deZuidhol-
h ndfche Sinode, tot alle Kerkelyke diensten,
o nbekwaam verklaard was, tekende de Acre van
S ilftand, en werdt, na eenigen tyd, ook tot
P fofesfor der Welfpreekendheid, op dezelfde
r oorlugtige Schoole, te Amfterdam, beroepen.
F ;stus Hommius, die Scriba op de Sinode ge­
w lest was, werdt Regent in Vosfius ftede.
D e Remonftrantschgezinde Studenten werden
oc k uit het Kollegie gezet (Jf). Voorts, werdt
de Hooge Schoole voorzien van Profesforen,
dii : der Sinodaale Leere waren toegedaan. Mid-
lei wyl, hielden de byzondere Sinoden zig bezij.
;, met het fchorfen en afzetten van Predikan-
ter t, die voor Remonftrantsch bekend waren,
of
verdagt gehouden werden. De Reftoren en
Sc
boormeesters derLatynfche en andere Schoo-
lei:
liet men, daarna, ook de Sinodaale Kanons
aai
meemen, by fchriftelyke Afte. Ook werdt
zul
ks, op fommige plaatfen, den Orgelistenafge-
5 lp.
f
388 VADERLANDSCHE XL. BoÉE.
:
) Refol. Holl. 17 A'ov. I(5I8. bl. 375.
0 BUANDT III. Uiel, bl. 841-852, 888-898, 918-9*5.

XL, BOEK. H I S T O R I E . 38$
gevorderd (/). In Holland niet alleen ; maar
ook in 't Stigt, in Gelderland en in Overysfel,
werden de Remonftrantfchgezinde Predikanten
afgezet van hunnen dienst (m). 't Getal derzelven
beliep, in 't geheel, omtrent tweehonderd
, van welken 'er omtrent tagtig ten Lande
uit gebannen werden. Zeventig omtrent tekenden
de A&e van Stilftand: van welken 'er omtrent
twintig hunne tekening herriepen. Ruim
veertig weeken, in deezen tyd en federt, af
van de Remonftranten, onder welken 'er eenige
weinigen waren, die tot de Roomfche Kerke
overgingen, of tot een ergerlyk leeven vervielen.
De meeften koozen de zyde der Contraremonftranten.
Eenigen hielden zig op zig zeiven,
zonder zigby eenige gezindheid te voegen (K).
Te Waalwyk, werwaards verfcheiden' gebannen'
Remonftrantfche Predikanten gebragt
waren, kwam, eindelyk, zo groot een' toevloed
van deeze Broederfchap, dat men befloot eene
Vergadering te beleggen, te Antwerpen; alwaar
Uitenbogaard en eenige anderen zig onthielden.
Hier werdt, omtrent den aanvang van
Wynmaand, onder anderen, orde gefteld op de
bediening der Kerken in 't Land. Ook regtte
men een Kollegie op, beftaande uit zes Directeurs
of Beftierders, Uitenbogaard, Episkopius,
Grevinkhoven, Eduard Poppius, Karei
Nietiius en Joannes Arnoldm Corvinus. Door
dit Kollegie, of door de drie eerstgenoemde Directeurs,
kreegen fommige Remonftrantfche
Leeraars last, om de Gemeenten in 't Land, heimelyk,
CO BRANDT ITT. Deel, bl. 851-888 912-917. 925-939.
(j>0 BRANDT III. Deel, bl. 939-976. IV. Ded, bl. I '«a»
(») BRANDT IV. Deel, bl. 16.
Bb 3
1619.
• u.j,;.',
i'!0 • UW
'iï> 13 li
III.
Vergadering
der
Remonftranten
,
te Antwerpen,

Veenhuizen
en
van der
Myle
niet meer
befchreeven,on­
der de
Edelen.
De Zoo-
pen des 1
Advo-
390 VADERLANDSCHE XL. BOEK.
melyk, te gaan bedienen: gelyk, door eenigen,
• met veele vrymoedigheid gefchiedde (0). Buiten
Rotterdam, buiten Hoorn, en te Leiden ,
werden de Vergaderingen der Remonftranten,
meermaalen, geweldiglyk geftoord; by welke
gelegenheid , ook fommigen doorfchooten ,
of, op andere wyzen, mishandeld en beroofd
zyn, door het Krygsvolk f».
Omtrent deezen tyd, befloot het Lid der
Ridderfchap van Holland, by meerderheid van
ftemmen, de Heeren van Veenhuizen en van
der Myle, die elk met eene Dogter van den
onthalsden Advokaat gehuwd waren, niet meer
onder de Edelen te befchryven (q). Van der
Myle, die eenige maanden in Frankryk geweest
, en nu wederom herwaards gekeerd was ,
werdt, om het fchryven van eenige brieven,
welken men hieldt der tegenwoordige Regeeringe
en den Prinfe te na te fpreeken, opGoereede
gebannen (V). De verdreeven Koning
van Boheeme verzogt, op 't einde des jaars 1621,
aan de algemeene Staaten, of hy wederom in
den Haage mogt komen woonen. Doch dit verzoek
werdt van de hand ge weezen (sj. In't volgende
jaar, vergunde men hem egter, op herhaald
verzoek der Koninginne van Boheeme,
iat hy zyn verblyf houden mogt, in de BeverivykfY).
Doch nu, in 't jaar 1610, floegen de
gekommitteerde Raaden den Prinfe ook voor,
O) BRANDT IV. Deel, 11 40-51.
(p~) BRANDT IV. Del, bl. savv', 60-?T.
C?3 Refol. IJoll, ji!, 29 Octob. 14 Dec. itfty. W. 240, 243, 244,
90. BIUNÜT IV. Deel, bl. 157. »
f O Refol. Holl. 16 Decemb. 1620. hl. 2(15.
O) Refol. Holl. 21 hecemb. 1641. bl. 15,'!
CO R-efol. Holl. 25 Maart 4 May 1G22. bl. 55, 85.
of

XL. BOEK. H I S T O R I E . 39*
of't niet geraaden ware, Reinier van Oldenbarneveld,
Heer van Groeneveld, oudften
Zoon des Advokaats, te verlaaten van zyn
ampt van Luitenant-Houtvester: doch zyne
Doorlugtigheid befloot hiertoe eerst m den volgenden
Zomer; wanneer de Heer van Groeneveld
ook van zyne waardigheid van Heemraad
van Delfland ontzet werdt (u\ Ten zelfden tyde,
werdt zynen Broeder, Willem van Oldenbarneveld,
Heere van Stoutenburg, het Bevelhebberfchap
over Bergen op Zoom benomen.
Doch zyn Ritmeesterfchap heeft hy verkogt
(vj In Wintermaand, te vooren, was er, op
n>uws, door Gemagtigden van den Prinfe en
Gekommitteerde Raaden, buitens tyds, verandering
gemaakt, in de Wethouderfchap te Gouda
, alwaar men, tot hiertoe, de Remonftranten,
onverhinderd, hadt laten byeenkomen f » Te
Leiden, werdt de Schout, Lot Huigenszoon den'
Gaal, dien men hieldt te flap te zyn in 't ftooren
der Remonftrantfche Byeenkomften, verpligt,
zvn ampt af te leggen, welk toen gegeven werdt
aan Meester Willem de Bont, die fterker y verde
Car) Ook kwam men, eerlang, tot het afzetten
van verfcheiden' Baljuwen, Schouten en Sekretarisfenten
plattenLande; die of ilemonftrantfch
waren, of geagt werden, te veel oogluiking te
gebruiken , omtrent de Remonftranten (yj.
Ook werdt Lancelot van Brederode, Raadsheer
in den Hove van Holland, die merkelyk
van
r>) Refol.Hoii.31 oaoh ifiip. u. 246.7,iQjyy
120,126. ,
( y) BRANDT IV. Deel, bl. 20*.
Cw') RRANDT IV. Deel, bl. 7».
( x\ Refol Holl. 2 Aug. 1,1,20 Oee. ïfilO- «.194.8831,290,3"5
Bb 4
1619;
taats van
hunne
ampten
verlaaten.
Verfchei­
Schouten
en Sekretarisfen
afgezet.
l 6 2
°' V-

IV.
Klagten
3

XL. BOEK. H I S T O R I E . 393
anderingen in Kerk en Staat der hooge Regeeringe
geduurig werk verfchaften, viel 'er, in
andere gemeene zaaken, weinig voor. Men
hieldt, van onzen kant, nog aan metklaagen,
over het kwalyk houden van 't Beftand, dooide
Spaanfchen. De algemeene Staaten hadden,
in Sprokkelmaand, den Koïlegien ter Admiraliteit
aangefchreeven, dat zy den Koopluiden
en Schippers, welken men, door het aanhouden
en neemen hunner Schepen, merkelyke nadeden
toegebragt hadt, aanzetten zouden, tot
het begrooten en opgeeven hunner fchade, binnen
den tyd van vier maanden (V). Doch 't zeefchuimen
der Biskaaijeren en Duinkerkeren
hieldt, het gantfche jaar, aan. Ook deeden die
van Algiers den onzen veel afbreuk ter zee.
Doch in Oogstmaand, werden eenige Algierfche
zeefchuimers, te Amfterdam, opgebragt.
Ten zelfden tyde, deedt de Regeering van Algiers
eenen voorflag van Vrede aan de Vereenigde
Staaten (e) : doch 't liep nog tot in't jaar
162a aan, eer dezelve geflooten werdt. Midlerwyl,
hieldt het zeefchuimen aan, waardoor
die van Hoorn, in den Herfst en Winter des
jaars 1610, wel omtrent veertig fchepen verlooren
Qf). De fterke toerusting ter zee in Spanje
maakte de Vereenigde Staaten ook ongerust,
alzo men niet wist op wienzy gemunt ware
(g): doch deeze ongerustheid verdween,
door den tyd.
De onlusten tusfchen de Engelfche en Nederland­
en) BAUDART. Memor. XI. Hoek, 11. 6.
(e) BAUDART. Memor. XI. /loei, U. 7, 95,
Cf) v
&Liys Hoorn, U. SQÓ.
BAUDART. Memor. XI. /loei, tl. 23. jj
Bb 5
1619.
over 't
krenken
van 't
liefland.
Zeefchuimev
ryeu.
Verdrag
tusfchen

39* VADERLANDSCHE XL. BOEK.
IÖIO. landfche Oostindifche Maatfchappy, welken
in de jaaren 1613 en 1615, niet hadden kon­
de Ennen
bygelegd worden, werden, eindelyk, in
gelfche
cn Ne­ Zomermaand deezes jaars, gelukkiglyk, gederlandflist.
Eenigen uit de Bewindhebbers en de Adfchevokaat
der Nederlandfche Maatfchappy e, WilOostinlem
Boreel, hadden zig, eenige maanden te voodifcheMaatren,
naar Londen begeven, alwaar zy, met de
fcliap Engelfche Bewindhebbers, in onderhandeling
pye. traden. Men trof, eindelyk, op den tweeden
van Zomermaand, een Verdrag, voor den tyd
van twintig jaaren, binnen welken, de handel
in de Indien den beiden Maatfchappyen vry zou
ftaan, zonder datzy dien eikanderen, door verdragen
metIndifcheMogendheden, doorfterkten,
of op eenige andere wy zen, zouden zoeken
te beletten. Ook werdt beftemd, dat men onderling
overeenkomen zou, wegens den prys, dien
beide de Maatfchappyen befteeden zouden
voorde Peper, te Bantam, en op andere plaatfen
van Groot Java. Elke Maatfchappy zou tien
Oorlogsfchepen onderhouden, tot befcherming
van den handel. Elk zou in 't bezit blyven van
de Vestingen in de Indien, welken zy tegenwoordig
bezat. De Sterkten en bezettingen, in
de Molukken,Bandaen Amboina, zouden onderhouden
worden, uit eene belasting, door eenen
gemeenen Raad, uit beide de Maatfchappyen
aangefteld, te leggen op de waaren, die
uit deeze Eilanden zouden vervoerd worden.
Het Verdrag vervatte nog verfcheiden' andere
punten, welker fommigen, naderhand, na-
3er verklaard werden (hj. Doch ik meen, dat
\S)~d A
fi , P
." b!
'
het
T0!
"' P
' ' AlTZKBA

XL. BOEK. H I S T O R I E . 395
het nimmer volkomen onderhouden is,
Terwyl men, hier, aan dit Verdrag arbeidde
, gaf het onderling misnoegen tusfchen de
twee volken inlndie, onder anderen, gelegen
heid, tot het ftigten van Batavia, op t Eiland
lava, alwaar de Nederlandfche Maatfchappy,
federt, den zetel haars handels gevestigd heeft.
'tZal niet ondienftig zyn, hier, van den aanleg
deezer beroemde Koopftad, waarvan, dat met
reden vreemd fchynen mag, onze Hiftoriefchryvers,
die deezen tyd beleefd hebben ,
naauwlyks eenig gewag maaken, een beknopt
berigt te geeven.
De Maatfchappy hadt haaren bevelhebberen
in Indie, reeds in 't jaar 1617, gelast, een
bekwaam ftuk Lands van den Koning van Jakatra
of eenige andere Javaanfche Mogendheid
te koopen, tot het ftigten eener Stad en Sterkte,
alwaar men den voorraad der Indifche en Nederlandfche
waaren zou mogen ontvangen en
bewaaren (/)• Eenige jaaren te vooren, hadder
de onzen reeds eene wooning gehad, te Jakatn
aan den zeekant, beoosten de Rivier Tangerang,
waartoe zy den grond van den Koning gekogi
hadden (£)• Doch Jan Pieterszoon Koert, in '1
jaar 1618, het opperbevel over Nederlandse! 1
Indie bekomen hebbende, zogt, hieromtrent,
eene nieuwe Stad en Sterkte aan te leggen, en,
daartoe, insgelyks, verlof te bekomen van det l
Koning vanjakatra. Terwyl men hierover han
delde, kreeg Koen vermoeden, dat de Koning »
met de Bantammers en met de Engelfchen, di<
(i) T. CAHPHIJYS Batavias Grondvefl, in VALENTYN Oostmil
IV. heel, 1. Stuk, bl. 4»y.
(i) CAMPHUYS bl. 435.
zit
Verhaal
van hec
innee-
men van
Jakatra
en hec
ftigten
van Ba
tavia.

$96 VADERLANDSCHE XL. BOEK.
t6l(>. zig te Bantam en te Jakatra onthielden, in heimelyke
onderhandeling getreden was , om
hem en de zynen, die 't reeds te Bantam naauwlyks
houden konden, ook van Jakatra te verdryven.
Hy valt hierop, bedektelyk, aan 't
yerfterken van de wooning derMaatfchappye:
't welk, toen 't gemerkt werdt, groote agterdogt
verwekte by de Engelfchen en Javaanen.
De Stad Jakatra werdt toen ook gelterkt.
Men befloot zelfs de Sterkte der Nederlanderen
, met eenige Schanfen, daar Engelsch gefchut
op geplant werdt. Maar Koen vernielde
ze, eerlang, vernomen hebbende, dat de Engelfchen
een fchip der Maatfchappye genomen
hadden, en verdere vyandlykheden dreigden.
Kort hierna, verliet hy de nieuwe Vesting,
op de tyding van 't naderen eener Engelfche
Vloote, 't bevel over dezelve laatendeaan
Pieter van den Broeke. Hy ltak, opdenlaatften
van Wintermaand des jaars 1618, met zeven
fchepen, in zee, raakte flaags met de Engelfchen;
doch week, eerlang, naarAmboina, alzo
de Engelfchen, nieuwe verflerking van fchepen
gekreegen hebbende, hem veel te magtig
geworden waren. De Vesting te Jakatra, toen ,
door de Engelfchen, te water, en door de Javaanen,
te lande, belegerd zynde, werdt 'er,
op den negentienden van Louwmaand deezes
jaars, een Verdrag getroffen; waarby den Koning
van Jakatra zesduizend Ryksdaalders werien
toegelegd, en voorts bedongen, dat de
Wooning der Maatfchappye niet verder verkerkt
zou worden (7). Alles fcheen nu in rust:
(O CAMPHUYS hl. 421-434.
toen

XL. BOEK. H I S T O R I E . 397
toen van den Broeke, ter maaltyd genodigd 1617.
by den Koning, met eenigen der zynen, vast- •
gehouden en in boeijen gefmeeten werdt. Dit
fcheen 't bedryf der Engelfchen, die de onzen
haast noodzaakten tot een Verdrag, waarby men
beloofde, hun de Vesting te zullen opgeeven.
Doch 's daags na 't fluiten van dit Verdrag, welk
op den eerften van Sprokkelmaand gefchied
was, rukken de Bantammers, of aangepord
door de onzen, of, om dat zy den Koning van
Jakatra de Sterkte en fchatten der Nederlandfche
Maatfchappye misgunden, onverhoeds,
in Jakatra, berooven den Koning, die flegt
werdt bygeftaan van dezynen,ineenenoogenblik,
van zyn gebied, en verzenden hem in ballingfchap.
Van den Broeke en de andere gevangenen
werden toen naar Bantam gevoerd; daar
zy nog eenige weeken zaten. Midlerwyl, bleef
de nieuwe Vesting nog in de magt der onzen,
die, federt, handelden, om zig onder de befcherming
des Konings van Bantam te begeeven.
Doch 't liep aan tot den elfden van Lentemaand,
eer men omtrent de voorwaarden overeen
kwam (tn). De Koning van Bantam weigerde
ze nogtans te bevestigen. Ook dreigde hy,
federt, de Vesting, met geweld, aan te tasten.
De Javaanen arbeidden zelfs reeds aan eene
fchans of bolwerk, niet verre van de Wooning
der Engelfchen: doch de onzen verdreeven hen
uit hun voordeel, 't Leedt egter niet lang, of zy
vielen op nieuws aan 't werk. Doch 't verfchynen
van Jan Pieterszoon Koen, met eene Vloot
van agttien fchepen, op de reede van Jakatra,
fjm) CAMPHUÏS tl. (135-457.
deedt

3S,3 VADERLANDSCHE XL.BOEJC.
1619. deedt de zaaken veranderen van gedaante. De
Engelfche Vloot, die, tothiertoe, in de Straat
van Sunda, gekruist hadt, was, op zyne aankomst
, van daar, geweeken. Koen, zig gelaatende
op Jakatra, niet op den Koning van Bantam
verftoord te zyn, liet deezen weeten, dat
hy zig onzydig hadt te houden. En, zonder hierop
befcheid te wagten, of hem tyd van beraad
te geeven, valt hy, uit de Vesting, aan 'thoofd
van omtrent duizend man, in dertien vendels
verdeeld, aan op de Stad, die ilegts door een
fteenen bolwerk, aan de Noordzyde, en aan
eenen anderen oord, door eene fchutting vandikke
planken, befchermd werdt. Zy was in
een oogenblik veroverd. Koen nam 'er bezit
van, uit den naam der Nederlandfche Oostindifche
Maatfchappye, op den dertigften van
Bloeimaand (»). Hy vorderde, federt, hetflaaken
der gevangenen te Bantam, waarin de Koning
bewilligen moest. De Engelfchen verlie*
ten deeze Stad, kort hierna. Doch de Koning ,
ien onzen den handel te Jakatra belemmerende,
haalde zig, eerlang, eene Oorlogsverklaring
op den hals. Ook duurden de onlusten tus-
'chen de Maatfchappy en hem verfcheiden jaaren
(a). Wy zullen, hierna, de gelegenheid
vaarneemen, om 'er eenig nader verflag van
I e doen.
Twee maanden omtrent voor Koens aan­
] komst , hadden de hoofden der bezettinge, op de
3 lieuwe Vesting te Jakatra, beflooten, aan de-
:elve den naam vm Batavia te geeven (J>), in-
CO CAMPHUYS VI. 459-4.83.
(0) CAMPHITYS bl. 484-489.
(/>) CAMPHUYS bl. 457.

XL. BOEK. H I S T O R I E . 399
gevolge van eenen last, reeds in't jaar 1617
gegeven, door de Maatfchappye, behelzende,
s> dat de Plaats of het Landfchap, alwaar men
w het Hoofdkantoor der Maatfchappye vestij,
gen zou, Batavia^, en de inwoonersBatavie-
„ ren geheeten zouden worden." Doch Koen
toonde zig misnoegd, dat zulks zonder zyne
kennis gefchied was. Ook deedt hy den nieuwen
naam, dien men boven de poort van 't Huis
Mauritius gefchreeven hadt, terftond, uitveegen
Qf), voorts, zorg draagende, dat de naam
Batavia, in geene openbaare fchriften, gefpeld
werdt, voor Oogstmaand des jaars 1621,wanneer
'er bevel kwam uit het Vaderland 5, dat de
5, Stad en 't Kasteel, gebouwd in 't Koningkryk
n van Jakatra, voortaan, Batavia genoemd zou
„ worden (r)." En't is dit Batavia, dat, federt,
in getal en aanzienlykheid van gebouwen, van
tyd tot tyd, zynde aangegroeid, veele jaaren agtereen,
en nog tegenwoordig, onder de voornaamfte
Kooplieden der 4 weereld gerekend is
geworden. De Opper-Landvoogd en Raaden
van Nederlandsch Indie houden 'er hun gewoon
verblyf, en de Maatfchappy voorziet,
van daar, en Indie en het Vaderland van veelerlei
Koopwaaren.
öorzaaken deezes krygs.
Men hadt, in dit Koningkryk, federt meer dan
eene
(f) P. VAN DEN BROECKB Voyagie, tl. 993
CAMPHUYS tl. 489-491.
1619.
De binnenlandfche kryg in Boheeme, die, V.
reeds in'tvoorleeden jaar, ontfteken was, hadt Oorïprong
merkelyken invloed op den ftaat der Veree­
van den
nigde Nederlanden: waarom wy niet voorby oorlog In
konnen, hier, eenig verflag te doen van de Boheeme.

400 VADERLANDSCHE XL. BOEK,
16 i.p. eene eeuw, openlyk, belydenis gedaan van tweederlei
Godsdienst. De Husüten, welker belydenis/ub
Utraque genoemd werdt, om datzy het
Avondmaal onder beide de gedaanten ontvingen,
en de Roomsch Katholyken, welker Leer
men fubUna noemde, om dat zy't Avondmaal
bedienden onder de gedaante van brood alleen j
beleefden hun begrip even vry volgens de wetten.
Zelfs was Keizer Sigismond niet voor Koning
erkend, dan na hy toegedaan hadt, dat
niemant dan die in't gevoelen der Husiiten was,
Burger in Praag zyn mogt. Menonderhieldtdit
Verdrag, tot in 't jaar 1570, wanneer Maximiliaan
de II. te wege bragt, dat een Roomsch-
Katholyk, met het Burgerfchap, vereerd werdt.
Een ander verwierf dezelfde gunst, in 't jaar
1599. Daarna, werdt het Verdrag met Sigismond,
meer dan eens, gekrenkt. De Jezuiten
werden, in Praag, ontvangen, 't Getal der
Roomschgezinden nam, door den tyd, zo fterk
toe, dat de Hervormden zig te vrede moesten
houden, dat hun, door Rudolf den II, vergund
werdt de Ampten van Regeering, te gelyk met
de Roomschgezinden, te mogen bekleeden. De
Keizerlyke Amptenaars in Boheeme weigerden
egter dit Verdrag af te kondigen, beweerende,
dat het te nadeelig ware voor den Roomfchen
Godsdienst, en dat men 't den Keizer, belemmerd
met den kryg tegen de Turken, zyns ondanks,
hadt afgedrongen. Matthias, zynen
Broeder Rudolf, in 't jaar 1614, zynde opgevolgd
, gaf den Hervormden nog meer ftof tot
klaagen, over 't fchenden hunner voorregten.
De Keizer daarna, zynen Neef, Ferdinand, tot
zynen aanftaanden opvolger in 't Koningkryk,
wil-

XL. BOEK. H I S T O R I E . 401
willende doen verklaaren, befchreef, ten dien 1619.
éinde, de Stenden van Boheeme alleen, zon- •
der daaronder te rekenen, die vanSilefie, Moravie
en Opper-en Neder-Lausnits, 1'choonze
met die van Boheeme vereenigd waren. DeBoheemfche
Hervormden, hierover te onvrede,
verfcheenen, in kleinen getale, op den Landdag,
alwaar de Roomfchen, verre de meerderheid
hebbende, volkomen voldeeden aan 's
Keizers begeerte. Ferdinand werdt zelfs gekroond
binnen Praag (s~), en hieldt, federt, zyn
hof teGrats. Maar de Verdedigers desKoningkryks,
een zeker getal van aanzienlyke luiden,
aangefteld door de Stenden, om de hand te houden
aan 't naarkornen der oude voorregten, befchreeven
de Stenden des Ryks en der ingelyfde
gewesten , in welker Vergadering een
fmeekfehrift werdt ingefteld, waarby men den
Keizer, om 't herftellen der voorregten, verzogt.
Voorts, befloot men, inden Zomer der jaars
1618, wederom te vergaderen, om'sKeizers
antwoord te overweegen. Maar Matthias gaf,
in plaats van te antwoorden, zynen Stedehouder
in Boheeme bevel om den Stenden het byeenkomen
te beletten. Deez' vondt zig, hiertoe ,
nogtans niet magtig. De Stenden, zyns ondanks,
vergaderd zynde, hadden hertsgenoeg, om zig
van eenige Keizerlyke Amptenaars te verzekeren,
drie van welken, uit de vensters van 't Kasteel
, werden dood gefmeeten. Terftond daarna,
verbonden zy zig, onderling, tegen elk, die hun
zou willen aantasten; en, verneemende, dat de
Kei-
fO Apol. Ordin. Regm Boliem. fub mraque edit.l6uj. STW-
yil Corp. Hift. Germ. Tem. II. p. 2051.
X. DEEL. CC

1619
Keizer
Matthias
ilerft.
Ferdinarid
de
II. volgt
hem op.
Fredrik
de V.
Paltsgraaf
aan
de:i Ryn,
Zusters
Zoon van
Prinfe
Maurits,
wordt tot
Koning
van BoheemevedtOO-
rLMl
VI.
De Staa
ten nee-
4-o2 VADERLANDSCHE XL. BOEK.
Keizer zig tegen hen toerustte ten oorloge, ftel-
- denze vierentwintig Befchermers aan, die magt
kreegen, om krygsvolk te werven, en belastingen
te leggen op de onderzaaten des Koningkryksen
der ingelyfdeLandichappen. De Aartshertogen
Albertus en Izabelle deeden ook een
Leger verzamelen ten dienste des Keizers, die
den Graave van Bucquoi het opperbevel gaf
over den voorgenomen togt naar Boheeme. De
Graaf Emft van Mansfeld hadt het gebied over
't Leger der Stenden.
In deezen ftand der zaaken, overleedt Keizer
Matthias, op den twintigften van Lentemaand
deezes jaars 1619 (7). Ferdinand deedt
zig, terftond, uitroepen voor Koning van Boheeme,
en kwam, in die hoedaanigheid, te
Frankfort, alwaar hy, op den agtentwintigften
van Oogstmaand, ook tot de Keizerlyke waardigheid
verheeven werdt (u). Maar de Stenden
van Boheeme, gezwooren hebbende, dat zy
hem niet voor Koning erkennen zouden, verkooren,
tot deeze hoogheid, Fredrik, Paltsgraaf
aan denRyn, die, in den jaare 1612, getrouwd
was, met Elizabet, Dogter van Jakob
den I, Koning van Groot- Britanje. Hy begaf zig,
terftond, naar Praag, al waar hy, in Slagtmaand ,
gekroond werdt. Midlerwyl, hadden ook de
Stenden van Hongarye Ferdinand verworpen ,
en Bethlehem Gabor, Vorst van Zevenbergen,
met de Koningklyke waardigheid, vereerd.
De Staaten der Vereenigde Nederlanden, uit
deeze beweegingen, eenen oorlog in Duitsch.
land te gemoet ziende, waarin de zaak der Protes-
CO BAUDART. Memor. XI. Boek, VI. 24.
00 SIRUVH Corp. Hift. Germ. Tm. 11. p. 2059.

XL. BOEK. H I S T O R I E . 403
teftanten, en gevolglyk ook de hunne veel zou
konnen te lyden hebben, zogten Koning Jakob
te beweegen, om zynen Schoonzoon by te ftaan.
Ook hielden zy een waakend oog op den togt
van 't Leger der Aartshertogen, welk, in 't Land
van Luxemburg verzameld zynde, omtrent den
aanvang van Herfstmaand, gereed was, om, onder
Graave Henrik van den Berg, naarDuitschland
te trekken. Prins Maurits, die zig 't belang
van den verkooren Koning van Boheeme, eenen
Zoon zyner halve Zuster, Louife Juliana, ook
zeer ter herte liet gaan , gaf aan alle de Staatfche
Ruitery en aan duizend of twaalf honderd
Muskettieren bevel, om het Leger der Aartshertogen
op zyde te blyven, en zorg te draageu,
dat het den Duitfchen Bondgenooten der
Staaten geen nadeel deedt. Doch eenige opfchuddingen,
inBrusfel en elders, gereezen, over
't opftellen van nieuwe belastingen, ftremden
deezen togt, en noodzaakten de Aartshertogen,
om het Leger te doen fcheiden, en in
de oproerige Steden teverdeelen (v). De Vereenigde
Staaten, midlerwyl, hun volk by der
hand willende houden, hadden, reeds in Grasmaand,
hunnen onderzaaten verbooden, zig in
eenigen vreemden Krygsdienst te begeeven (w).
Hagchelyk ftonden, omtrent het einde dee­
zes jaars, de zaaken van Ferdinand en Fredrik
beide. De laatfte hadt verfcheiden' Duitfche
Vorsten, en de Vereenigde Gewesten op zyne
zyde, die allen Krygsvolk, ten zynen behoeve,
verzamelden. Ook hadt hy zelf in de Palrstien-
O*) RAUDART. Memor. XI. Hoek, U. 24.
O) Groot-Plakiiacb. II. JJMI, kol. 304
Cc 2
t6ig.
uien deei
in de zaaken
van
Boheeme.
Staat van
den kryg
in Boheeme»

404 VADERLANDSCHE XL. BOEK
t€iy. tienduizend man op de been gebragt, die naar
• Boheeme gefchikt werden. Men wil, dathy,
zynen mededinger te magtig geweest zou zyn,
zo zyn Schoonvader hem hehoorlyk hadt willen
byftaan. Doch deeze was thans met Filips
den III, Koning van Spanje, fterk in onderhandeling,
over een Huwelyk tusfchen Karei, Prinfe
van Wales, en eene Dogter van Filips; welk
hy hgtelyk begrypen kon, geenen voortgang
te zullen hebben, zo hy zig tegen de oogmerken
van 'tHuisvanOostenryk,inDuitschland,
wilde verzetten. Ook wist het Hof van Spanje
deeze Huwelykshandeling zo lang te rekken,
dat de zaaken van den Keurvorst-Paltsgraave'
eenen gantsch nadeeligen keer genomen hadden.
Wat Ferdinand betreft, de afval derHongaaren
belemmerde hem zeer. Ook kwam hec
hem kwalyk, dat het Leger, in Luxemburg verzameld,
wederom gefcheiden was. Doch Maximiliaan,
Hertog van Beyeren, en de drie Kerkelyke
Keurvorsten hielden zyne zyde. De
Keurvorst van Saxen, die zig te vooren onzydig
verklaard hadt, werdt, door de aanbieding
van de Opper-Lausnits, mids hyze overmeesterde,
bewoogen, om 's Keizers zyde te kiezen.
De Paus zondt hem eenig geld toe, en de Koning
van Spanje eenige manfchap uit Napels
en uit het Hertogdom Milaan (Y).
VII. De Aartshertogen bragten, tegen 't volgende
De Aarts- najaar, een aanzienlyk Leger op de been, ten
d i e n f t e d e s K e i z e r s
wam? - M e n
begrootte het op zesïen
een entwmtigduizend knegten en vierduizend
Leger, paarden. De Markgraaf Spinola hadt 'er 't bevel
O) RAPIN 7e»;. VII. f>. 125-129, 130-133,

XL. BOEK. HISTORIE. 405
vel over. 't Volk was tusfchen Rynberk en We­ 1620.
zel byeen gebragt. Terwyl het verzameldwerdt,
hieldt Prins Maurits zig, met zestien * :n dien-
:e des
vendelen knegten en dertig kornetten paarden, j Leizers,
een uur gaans beneden Wezel, om op de beweegingen
des Markgraafs te waaken, en zig, daarna
, met de benden, door de Duitfche Vorften
byeen gebragt, te vereenigen. Koning Jakob
hadt zig laaten overhaalen, om vierentwintighonderd
Engelfchen herwaards te zenden, ouder
Horatio Vere. Doch eer zy zig met de Staat- i ïpinoia
fche troepen vereenigen konden, hadt Spinola '. ralt in de
reeds eenen inval gedaan in de Neder-Palts,
welke hy, in eene maand tyds, op Heidelberg,
Manheim en Frankendaal na, geheellyk bemagtigde.
Te vooren, hadt hy zig meester gemaakt
van Dietz, in 't Graaffchap Nasfau, 't.
welk deerlyk geplonderd was (j). In Wynmaand,
kwamen de Engelfchen, verzeld door
de Staatfchen, onder Prins Fredrik Henrik,
eerst byhet Duitfche Leger, onder den Markgraave
van Anfpach, in de Palts. Dochoneenigheid
onder de Opperhoofden was oorzaak ,
dat 'er weinig kon uitgevoerd worden. Ook
vorderde het ruwe jaargetyde, dat men de
Staatfche Ruitery te rug ontboodt. Doch de
Knegten en Engelfchen betrokken de Winterlegeringen,
in de drie genoemde Plaatfen van
de Palts (3). Prins Maurits wierp, om Spinola
den aftogt langs den Ryn naar Kees te beletten,
eene fchans op, tusfchen Bon en Keulen, op
een Eilandje, Romperwaar d genaamd. Men gaf,
aan
:
Meder-
LMts.
Pnapenmutsgeniet,
door
Prinfe
Maurits.
fy) Refol. Holl. SI iÖ2o. U. 194,.
(z) RW"» Tom. VU. p. 133. 135-
Cc

VIII.
4o6 VADERLANDSCHE XL. BOEK,
1620, aan deeze fchanfe, naar haare vierkante gedaante,
den naam vznPaapemnuts fV).DeKeurvorst
van Saxen was, in Wynmaand, ook in de
Neder-Lausnits gevallen, welke hy zig geheeld
lyk onderworpen hadt. De Hertog van Beyeren,
Opper-Oostenryk bemagtigd hebbende ,
voegde zig, omtrent den zelfden tyd, by het
Leger onder den Graave van Bucquoi. DeverNederkooren'Koning
Fredrik hadt zyne magt in Bolaag
van heeme byeen gebragt. De vereenigde Legers ,
Koning eenige Plaatfen in dit Ryk hebbende veroverd,
Fredrik.
by Praa- trokken regtaan op de Hoofdftad, omtrent welge.ke,
in Slagtmaand, een bloedige flag voorviel,
waarin Fredriks Leger de nederlaag kreeg. Hy
zelf, in Praag gebleeven zynde, week, na
't ontvangen der fmertelyke tyding, met zyne
Gemaalin, Kinderen en eenigen Hofftoet, ter
Stad uit, zynen weg neemende naar de Veree­
Hy wykt nigde Gewesten, De Staaten, van zyne reize
naar Hol "verwittigd, zonden hem eenige Ruitery te gemoet,
die hem tot Emmerik begeleidde. Van
hier werdt hy, in een Jagt van den Prinfe van
Oranje, den ftroom afgevoerd fT). In de Lente
des volgenden jaars, kwam hy inden Haage
aan. De algemeene Staaten ontvingen hem be-'
leefdelyk, "en deeden hem zynen intrek neemen
in 't Huis van den Heere van der Myle (V).
Wy zullen, hierna, gelegenheid hebben, om'te
melden, hoe "t verder met de zaaken van den
verdreeven Vorst afliep.
Fredrik Henrik was nog op den togt naar de
Palts,
(a~) VAN DEN SANDE VI. Boek, M. Ho".
(b) VAN DEN SANDE VI. Hack. tl. 87.
r O Refol. Hol!. 9 Wan — 8 April 1621. II. 45. AITZÜMA
y Beet, bl. 46.

1 • 7jaxm=e

XL. BOEK. H I S T O R I E . W
Palts toen zyne Moeder, die, in Grasmaand te
tainebleau, in eene krankte viel, die haai^op prin_
den negenden van Wynmaand, uit het leeven f e s f e W e.
SS. De togt haars eenigen Zoons maakte haar d u^
Swylzy'tbedde hieldt, zeer bekommerd Zy JJJOmeende,
dat men hem, die, zeide zy, te voo- ^nje.
Sn ook om de zaakder Reiuonitonten, inge-
op devleeschbank te brengen. Zo vu liep de
ZOTO- deezer tedere Moeder. Zy hadt, m Hol-
Szvnde, den Remonftranten, metnaame UitenboS',
groote gunst toegedraagen, en
r#»mrtve den naam van eeneGodsdienitige,
beleefóemLaame Prinfesfe nagelaaten
Eenige yveraars hadden haar egter zo Myk
weeten af te maaien, datzy, t'eemgen tyde,
IS -Helft rvdende, met flyk geworpen, en
voo S R Hoer |efcholden werd.
Haar Lvk, naar Holland gevoerd zynde , weidt,
nogtans, in Bloeimaand des volgenden jaars in
Seze fdeStad, in't graf van haaren overleeden
Egtgenoot, Prinfe Willem van Oranje, by-
^Eedge maanden te vooren, op den tienden
van Zomermaand deezes jaars 1620, was ook L o d e.
Gmf Willem Lodewyk, Stadhouder van Fries- wy, c
2d. Groningen en Drente
overleeden aan eene beroerte, die hem, zo lom Fries_
mimi melden, aangekomen was, onder tkhry- l a n d )
venvan eenen Brief aan Prinfe Maurits, ovat fterfc.
CD BAUDAI.T. Memor. XII. Bo#, hl.69. BBANDT. IV. Deel,
H,,394-31)0. AÜBBRY Mcmoir p. 197 ff J uiV
-
Cc 4

408 VADERLANDSCHE XL. BOEK.
ifao. gene 'er te doen zou ftaan, in geval hy, Maurits,
—— ichielykaflyvig werdt ( Hy hadt den Vereenigden
Gewesten, veele jaaren agtereen, verfcheiden
gewigtige dienften gedaan, met naame
m den tyd van Leicester. Ook hadt hy de
nieuwe krygskunde eerst in gebruik gebragt;
die Maurits, op zyn voorbeeld, in grooter' vola
a k t h e i d
Ernst Ka ' oefende. Zyn Broeder, Graaf Emll
fimir Kafimir van Nasfau, werdt, meest door bewer-
k l
wordt "g der Steden (ƒ), na hem, Stadhouder van
Siadhou- Friesland. Doch 't Stadhouderfchap van Groder
jan mngen en Drente werdt aan Prinfe Maurits oplandgedraagen
(g). De Stad Groningen bedong, by
d e e z e
Prins gelegenheid, de vrye Raadsbeftelling,
Maurits gelyk van ouds; welke zy, te vooren, aan Graavan
Gro- v e Willem hadt moeten afftaan f». De vooren
Drèn- n
_, aarafte
P unter
< van het Berigtfchrift voor
te. Graave Ernst Kafimir liepen op deezen zin.
Beriizt- » Hy was gehouden, 'sLands Staaten en dervïo?
" f l v e r A f
* § e v a a r d i
gden te eeren naar beh
o o r e n
Graave » ' Z1
g geenerlei gezag aanmaatigende,
Ernst. r> over de f Oppermagt en Hoogheid des Land-
futeer. , ? vaardigden der Staaten, 'sLands Voorreg-
t e n
t Smf " en Vryheden voorftaan ; op de Sterkten,
ruim- » rf
ie ter bezorging van Friesland ftonden, goe-
tdi. „ de toezigt hebben ; de Krygsampten, die de
„ Staaten zeiven niet vervulden, begeeven;,
„ niet, dan by raade der Staaten of der Afge.
„ vaardigden, eenig Bevelhebberfchap over
„ eene Sterkte vervullen, en, in 't verleggen
» des
(

XL. BOEK. H I S T O R I E . 409
„ der bezettingen, zig gedraagen naar het Be- ifoo.
„ rigtfchrift der Afgevaardigden. Nog was •
n hem 't aankoopen van vaste goederen binnen
het Gewest ontzeid: 't welk den voor-
„ gaanden Stadhouderen ook niet hadt vry ge-
„ ftaan. Eindelyk, was hy gehouden den Her-
„ vormden Godsdienst, zo als dezelve thans
„ openlyk geleerd werdt, en in de Dordrecht-
„ fche Sinode vastgefteld was, doch alleen met
„ opzigt op de Leer , niet met opzigt op te
n Kerkenordening , te handhaaven , zonder
„ daarin eenige verandering te maaken, of te
„ gedoogen (0"
Meester Adriaan Duik, Sekretaris derStaa- ^«"jj
ten van Holland, was ook, in deezen jaare, o- j ^ 0
" 1
*
verleeden. Meester Andries de With, Penflo w,, rd t
naris van Dordrecht, die 't ampt van 's Lands Raad-
Advokaat, reeds eenigen tyd, by voorraad, P&ffiobekleed
hadt, werdt toen ook aangefteld om ^[J^
de pen te voeren, als Sekretaris (k). Men hadt,
federt eenen geruimen tyd, reeds gearbeid aan
een nieuw Berigtfchrift voor den Advokaat,
dien men, in Oldenbarnevelds plaats, zou moeten
aanftellen (7). En men verkoor, in Louwmaand
des volgenden jaars 1621, na veele en
herhaalde raadpleegingen, tot dit gewigtig
Ampt, den Raadsheer Anthmis Duik. Doch
men vondt geraaden, hem niet meer Advokaat,
maar Raad Penfionaris te noemen (m) : 'tzy om
dat de naam van Advokaat, by 't gemeen, nu gehaat
was, of om dat, aan een Ampt, welk men,
door
(O WINSEM. Cliron. XX. Itftk, bl. 910.
li) Refol. Holl. 2, 7 hec. Tfteo. bl. 245, 254.
f/) Refol. Holl. 17 Dec. iölo. bl. 202.
O) Refol. Holl. 13, 21 July, 17, 21 Die. 1620. bl, 132.,
ÏSl, 363, 274. 21 January 1621. bl. 16.
Cc 5

41 o VADERLANDSCHE XL. BOEK,
i
I52O. door een nieuw Berigtfchrift, eenigszins van na-
— tuur deedt veranderen, niet kwalyk een nieuwe
naam voegde. Aan Meester Andries de With,
die 't Ampt van Advokaat, twee en een halfjaar,
by voorraad , waargenomen hadt, werden,
voor deezen dienst, vyfduizend guldens toegelegd
f »
IX. De Weduwe en Kinderen des onthalsden Ad-
Olden- vokaats en de Huisvrouwen van Hogerbeets en
veiT*
d e
Groot, eenigen tyd te vooren, verzogtheb-
Hogér- bende, de verbeurdverklaaring van de goedebeetsen
ren der gevonnisten, met zekere ponden, te
de Groot m 0gen afkoopen, volgens de Privilegiën, ga-
1
geoorv
e n e l e e n h e
g S id, dat de gewezen' Regters, in
a'eeid Zomermaand, verklaarden, by 't vastftellen der
misdaad Sententien, van verftand geweest te zyn, dat de
t a
" f" veroordeelden, Daniël Trefel uitgenomen, mis-
2
Hoogd
a a d v a n e k w e t f t
g e hoogheid begaan hadden,
heidbe- Op welke verklaaring, de Groot, daarna, ongaan
te der anderen, aanmerkte, dat zy te laat, en niet
hebben, ^oor alle de Regters gefchied was (o). Doch de
Staaten verftonden, dat de verbeurdgemaakte
goederen, ingevolge deezer Verklaaringe,
niet konden worden gelost (ƒ>). 't Verzoek van
de vrienden der drie Heeren werdt nog eens
herhaald, in 't volgende jaar, en toen, door voorfchryvens
des Heeren van Puyfieux, Sekretaris
van Staat des Konings van Frankryk, van 's Konings
wege, onderfteund (q). Doch 't was 'er
zo ver van af, dat 'er eenig gunftig antwoord op
zou gekomen zyn, dat men, in tegendeel, ter al-
( n~) Refol. Holl. i, Maart — 3 April ifar. 1,1. Q.
f») GROTIUS Verantw. Cap. XVill. bl. 166, 167, ïCS.
(p) r.ttANDT IV. Deel, bl. üütf.
(.?) l.it den ei^cnliand. JJritf, gedekt. Jomaine'/leau ïü Anr,
1621.

XL. BOEK. H I S T O R I E . 4"
gemeene Staatsvergaderinge, befloot, in zes 1620..
faaren tvds, geene voorfpraak noch verzoek
voor de verweezen' en gebannen' Perfoonen toe
te laaten. Men nam, kort hierop, ook dierge-
Ivk Befluit in de Vergadering van Holland, vast*
ftellende, in gelyken tyd van zes jaaren, geene
verzoeken te ontvangen, tegen Ordonnantiën
of bevelen over veroordeelde, gebannen ot
vastgezette Perfoonen, door de Regters, de
algemeene Staaten, of die der byzondere Gewesten,
gegeven (r): waardoor de weg tot alle
verder verzoek , vooreerst, geheellyk aigefneeden
werdt. "'. • _
De Vergaderingen der Remonftranten, bin- De Kenen
en buiten verfcheiden'groote Steden, wer- jon-^
den, dit jaar, en het volgende, fterk voortge- w o r d e n
zet, onaangezien zy, dikwils, geweldiglyk ge- v

4ia VADERLANDS CHE XL.BOEK.
1630. den Haage gevoerd, werwaards, wat laater, ook
— gevangen gebragt werdt Joannes Grevius, voorheen
Predikantte Heusden, dien men, te Emmerik
, gevat hadt. Ook voerde men, gevangkelyk,
derwaards Bernherus Vezekius, gewezen Predikant
te Egteld, in Gelderland. Menfmeetdeezen
in een afzigtelyk gat, daar hy agt of negen dagen
eenen ftank verdroeg, die, zo hy fchreef, naauwlyks
te lyden was (O- Grevius en Prince werden
, eerlang, door de algemeene Staaten, gevonnist,
om in het Rasphuis te Amfterdam bewaard
, en als andere Tugtelingen gehandeld te
worden. Vezekius werdt, te Haarlem, in 't ïugt-.
1621. huisgezet. Zy zaten tot in't volgende jaar. Toen
raakte, in Zomermaand, ook Ifaak Wel/ing,.
weleer Predikant te Hoorn, te Gouda, inheg-
Sorami-
t e m s
- ^
v w e r d t n a a r
den Haage en op de Ge-
jrenont- vangenpoort gebragt, en daarna voor 't Hof te
komen. regt gefteld. Doch na eenige weeken zittens,
ontkwam hy, by nagt, uit de gevangenis, door
hulp van twee Saay werkers van Leiden; die zig ,
hiertoe, door den afgezetten Predikant, Bernardus
Dwinglo, hadden laaten beweegen (V).
In Oogstmaand daarna, werdt Sapma, te Amfterdam
, gevat, en meer dan eens verhoord voor
Schepenen, die met den man verlegen fcheenen.
Hy zat tot den tweeëntwintigften van
Herfstmaand. Op dien dag, kwam zyne Huisr
vrouw hem in de gevangenis bezoeken, en
deedt hem haare kleederen aantrekken , in
welken hy, tegen den avond, uit de gevangenis
ging, zonder van iemant gekend te worden; alzo
hy een' doek digt om de kin gefpeld hadt,
met
(O Oneven van Verm. mannen, gedrukt 1662, bl, 2,46.
(«) BRANDT IV. Deel, bl, 474.

XL.BOEE. H I S T O R I E . 413
met welken, zyne vrouw, als of zy met tand- i (C 4T.
pyn gekweld geweest was, hem, te vooren,
was komen zien f». Zy bleef eenige dagen zitten:
doch werdt toen los gelaaten. Twee dagen
voor 't uitkomen van Sapma, was Vezekius,
eenen verroesten fleutel hebbende weeten te
bekomen, met welken hy de deur openen kon,
uit het Tugthuis te Haarlem ontfnapt (w).
Doch dit ontkomen gaf den Staaten van Holland
aanleiding tot een befluit, om de gebannen'
Predikanten, die men in handen kreeg,
voortaan, naarLoeveftein te voeren: welkbe- Anderen
fluit eerst te werk gefteld werdt Simon Lu- worden
teeByjlerus, gewezen Predikant te Ingeu, inde wgto*
Betuwe, die, in Oogstmaand, buiten Rotter- g e v ü C r d,
dam gevat en naar den Haage gebragt was, alwaar
"hy, eerlang, tot eene eeuwige gevangenis
, veroordeeld werdt. Men voerde hem, in
Wynmaand, naar Loeveftein, daar hy omtrent
tien jaaren gezeten heeft (*). Grevius en Pnnce,
die te Amfterdam in 't Rasphuis zaten, zouden,
meent men, ook derwaards gebragt geweest
zyn, zo Sapma en eenige anderen geen
middel gevonden hadden, om hen, des nagts
tusfchen den twaalfden en dertienden van
Wynmaand, te verlosfen. Men hadt defleuteis
van de Kamers, daar zy zaten, weeten naargemaakt
te krygen; en hielp hen, met touwladders
op het dak, en langs houten ladders, zwart
geverwd, om in den donker minder gezien te
worden, naar beneden (yj. 't Ontkomen van
tyl BRANDT IV. Deel, 11. 560-577.
f » BRANDT IV. Deel, tl. 577, 578.
fx) BRANDT IV. Deel, tl 543 . 558.
iy) BRANDT IV. Deel, bl. 57ir-58ï.
ver

414 VADERLANDSCHE XL.EOBK^
nfcn. verfcheiden' Predikanten agtereen , uit de gei
vangenisfen en Tugthuizen, was oorzaak» dat
er, naderhand, weinigen in hegtenis raakten
5
die niet naar Loeveftein gebragt werden. Nog
tans fcheenen ze, in deezen kerker, ook niet wel
genoeg bewaard te zyn: 'twelk, eenige maanden
te vooren, gebleeken was aan de zonderlinge
ontkoming van Hugo de Groot, die ons,
hier, een weinig omftandiger, ftaat te verhaalen,
X. Hogerbeets en de Groot zaten, op 't Slot te
Zonder- Loeveftein, elk in een afzonderlyk vertrek,
ïinge Hunne Huisvrouwen, die zig, nevens hen, lie-
t e n
jntagvan °pfl u
i ten
» hadden vryheid om de fpys te
Hugo de bereiden en te kooken, en, op zekere dagen,
Groot, naar Woudrichem of Gorinchem te gaan, tot
tót de ket koopen van behoeften. Te Gorinchem,
fteinfche hadden ze gemeenlyk haaren intrek by Abra*
gevange- ham Daatfelaar, Koopman in lint en garen,
nis. wiens vrouw, Joanna van Erp, eene Zuster was
vmThomas Erpenius, Hoogleeraar der Oosterfche
taaien te Leiden, en boezemvriend van
beide de gevangenen, inzonderheid van de
Groot (z) Doch de Huisvrouw van Hogerbeets
overleedt op 't Slot, in Wynmaand des jaars
1620 (a). Maria Reigersbergen, Huisvrouw
van de Groot, onderhieldt de vriendfchap met
Daatfelaar, te Gorinchem. Alles wat de Groot
van 't Slot naar Holland zondt, en alles wat
hem, van buiten, toegezonden werdt, deedt zy
ten huize van Daatfelaar beftellen, die 't verder
voortfchikte. Langs deezen weg, was, meermaalen,
af en aan gebragt een koffer met boeken,
die, door Erpenius, Vosfius en anderen,
(2) K- RIIANDT Leven van H. dc Groot, bi. 217.
(a) K. IlRANDr als boy. bl. 231.
aan

Mipbe tCroolzuj beradende tofóc y^'u^'^r^t^cAAae^^, m'tja ar s6zi.
V 9 & %Xfim-~a*» :

XL. BOEK. H I S T O R I E , 415
aan de Groot geleend, en, na 't gebruiken, te 1C21.
rug gezonden werden. Want terwyl hy hier
zat, fchreef hy verfcheiden'geleerde en godvrugtige
werken : waartoe hy veele boeken
noodig hadt (T). De Koramandeur van 'tSlot,
Jakob Prwnink gezeid Deventer, Zoon van
den berugten Utrechtfchen Burgemeester, Gerard
Prounink Deventer, plag dit koffer, in 't
eerst, te doen openen, doch alzo hy 'er niets dan
boeken in vondt, liethy't, tenlaatften, op en
afgaan, zonder 'er naauwer agt op te geeven. De
Groots Huisvrouw kreeg den eerften inval,
om haaren man, in dit koffer, van 't Slotte
laaten draagen. De vond geviel den gevangen'
niet kwalyk. Men bragt de kist in zynSchryfvertrek,
en bezogt, verfcheiden' reizen, ofhy
'er in leggen, en hoe lang hy 't 'er, beflooten, in
harden kon. Toen nam men eenen dag waar,
dat Prounink naar Heusden verreisd was, zynde
den tweeëntwintigften van Lentemaand, en
verzogt zyne vrouw verlof, om een koffer met
Arminiaanfche boeken te verzenden: 't welk
gereedelyk verleend werdt. Met het aanbreeken
van den dag, begaf de Groot, na 't Horten
van een vuurig gebed, zig in de kist, daar
hy zeer ongemakkelyk in lag, alzo zy maar vier
voet min twee duim lang was, en geene lugt
inliet dan door 't fleutelgat. Hy was in linnen
onderkleeding, en men hadt de holligheden in
de kist, met boeken en eenig garen, gevuld.
In 't afdraagen, klaagden de foldaaten over de
zwaarte van 't koffer, vraagende eikanderen,
of 'er de Arminiaan ook in mogt zyn? waarop
(*) K. BRANDT 11. ai?» 235> 236, s
17<
de

416- VADERLANDSCHE XL. BOEK.
Wfai. de Groots Huisvrouw antwoordde, 't zyn Armi*
• niaanfche boeken. Men bragt dan 't koffer
fcheep, om, over den ftroom, naar Gorinchem
gevoerd te worden. Elsje van Houwening,
Dienstmaagd van de Groot, die van 't geheim
wist, hadt last om mede over te vaaren, en de
vereischte zorg voor 't koffer te draagen. 't
Kwam gelukkiglyk en fpoedig te Gorinchem:
en werdt daar , door den Schipper en zyn*
Zoon, agter in 't huis van Daatfelaar gebragt*
Elsje, de draagers betaald hebbende, liep naar
vooren, en luisterde der Vrouwe van Daatfelaar
in 't oor, dat zy haaren Heer daar agter ineen
koffer hadt, dien men weg helpen moest. De
Vrouw tradt, zeer öntfteld,met de Dienstmaagd,
naar agteren. Men opende het koffer; daar de
Groot omtrent twee uuren in gelegen hadt, en
flegts wat flaauw en verzet wederom uitkwam.
Terftond, verzogt hy, Daatfelaar zelv' te mogen
fpreeken; doch deeze vondt zulks ongeraaden,
zyner vrouwe de zaak geheellyk bevolen
hatende, die, in korten tyd, door middel van
haaren Zwager, Kornelis Jakobszoon van der
Veen, de Groot een metfelaars kleed wist te befchikken.
Hiermede vermomd, tradt hy, verzeld
van Jan Lambertszoon, Meester Metfelaar, met
een' maatftok in de hand, over eene volle markt,
alzo 't juist kermis was, naar het veer, daar men
hem voor een' metfelaars knegt nam. Overgevaaren
zynde, werdt de Groot, van den Metfelaar,
te voet, naar Waalwyk gebragt, daar
zy met het vallen van den avond aankwamen.
Hier huurde men een' wagen, die de Groot, den
volgenden dag, op den middag, te Antwerpen
bragt, daar hy terftond, vanGrevinkhoven en
Epis-

XL. BOEK. H I S T O R I E , A*?
Episkopius ontvangen en geherbergd werdt. 1621.
Van hier fchreef hy aan de Prinfen Maurits en ;
Fredrik Henrik; ook aan de algemeene Staaten,
tot verontfchuldiging van zyne ontkomin-
Ce dat de trek tot vryheid elk natuurlyk was;
f, en dat hyze zig verworven hadt, zonder te
7 breeken,ofiemantomtekoopen. Hybegat
zk, eerlang, naar Parys, daar hy verfcheiden
ballingen vondt, en onder anderen Uitenbogaard.
De Bevelhebber Prounink, in den avond,
van Heusden te rug gekeerd, en geen licht
verneemende in 't fchryfvertrek van de Groot,
kreeg arg vermoeden, en ontdekte haast, dat
de gevangen hem ontfnapt was. De wyze van
zyne ontkoming kon toen niet bedekt blyven.
Prounink begaf zig, terftond, naar Gorinchem,
daarDaatfelaars huis bezet en doorzogt werdt,
zonder dat men vondt,'t gene men meest zogt.
't Koffer werdt egter agterhaald, in't Delftfche
Veerfchip; doch daar was niet in, dan garen en
doek. De Groots Huisvrouw zat noch eenigen
tyd op Loeveftein: doch werdt, eerlang, ontflaagen,
en kwam, in Herfstmaand, by haaren
man, te Parys (c).
Het twaalfjaarig Beftand, met den aanvang xi.
deezes jaars, naar't eindeloopende, begonden JJj*^
de Vereenigde Staaten zig gereed te maaken Beftand.
om verweerender wyze te oorlogen. Men befloot
, de vendels van vvfenzeventig tot honderdentwintig
, en van honderdenvyftig tot
tweehonderd koppen te verfterken. Men rustte
ook eenige Oorlogfchepen uit, onder Hautain
en Lambert Henrikszoon. De eerfte kruiste
CO K. BRANDT Leven van II. de Groot, W. 244-280.
X. DEEL. Dd

4Ï8 VADERLANDSCHE XL. BOEK,
i«ai. te in de Middellandfche zee: de andere voor
Duinkerken (d). Voorts werdt 'er eene Byeenkomst
gehouden, te Watervliet, tusfchen
Gemagtigden der Aartshertogen en der Staaten,
alwaar de onzen vergoeding vorderden
van de fchade, die hun, geduurende het Beftand
, was aangedaan. Doch hier werdt niets
geflooten (e). De Aartshertogen bereidden zig,
van hunnen kant, tot eenige onderneeming, te-
Handel gen 't uitgaan van't Beftand. Zy hadden, in't
in Bra- voorleeden jaar, de Remonftranten, die zig
bant met t o e n j n T3rav, ant ophielden, reeds poogen af te
bannen trekken van de Staatfche zyde, zig Iaatende
Remon- verluiden, gelyk Pieter Pekkius, Kanfelier van
ftranten. Brabant, tegen Uitenbogaard deedt, dat men
niet ongenegen was, om, in de Plaatfen, welken
men op de Staaten veroveren zou, den Remonftranten
vryheid -van Godsdienst toe te ftaan,
en zelfs in de Regèèring te ftellen; hoewel, omtrent
dit 'laatfte, dog niets beflooten was. Ook
hadden Spinola, de Spaanfche Gezant en de
Penfionaris van Antwerpen met Uitenbogaard
gefproken; de eerfte hadt hem een jaargeld, dè
ander een papier vol gouds aangebooden :doch
hy, befpeurende waarop alles aangelegd was,
wees deeze aanbiedingen van de hand. In
een van deeze gefprekken, hadt Spinola aan
Uitenbogaard gevraagd, of Graaf Henrik van
de zynen ware? wr.arop Uitenbogaard verklaarde
, zulks niet te weeten; maar te vermoe
den, dat zyne Doorlugtigheid niet ongenegen z
zyn, om de Remonftranten te helpen, indien hy
konen")
Refol. Holl. iö2t. bl. 35, 104, 121, 140. VAN DEN SAN-
DE VU iiui'k, bl. 86 VELIUS Hoorn 600.
V A N U E N
CO SANDK VI. Hoek, bl. Üj.

XL. BOEK. H I S T O R I E . 4*9
ionJeCf) Men deedt> dit jaar, nog eenige tdai.
moeite om hem, Episkopius en Grevmkno- —
ven in Brabant te houden. Doch zy begaven
zk, eerlang, naar Frankryk (g).
Midlerwyl, hadden de Aartshertogen, waa- Voorltag
hende, dat de ongelukkige uitflag ferzaakenin
Boheeme de Vereenigde Staaten, hgtelyk, zou t o g e n ?
ïnen luifteren naar voorflagen van bevredi- d o o r den
S oD voorwaarden, welken zy, te vooren, Kanfeiu*
fan de hand geweezen'hadden O), in Lente- PeWa«.
maand deezes 8
jaars, den Kanfelier Pieter Pek-
SS naar den Haage gezonden, met last om
den Staaten tevertoonen, hoe dienftig het wave
dat de Nederlanden allen onder een Hoofd
vereenigd werden, hierby voegende „ datzy,
hiernaar willende luifteren, alle redelyke
S voorwaarden te wagten hadden : die , niet
" alleen door de Aartshertogen, maar ook door
" den Koning van Spanje, bekragtigd zouden
" worden " Doch men hoorde deezen voorflag A n t.
met ongeduld,en beantwoordde dien, volgens woord
? goedvinden vanPrinfe Maurits op den vyf- ^St*
entwintigften, in zulker voege, dat duidelyk
Week « hoe ongezind men ware, om de opperfte
magt en hoogheid der Vereenigde
" Landen, welke men, dus lang, door de wa-
" r,enen, ftaande gehouden hadt, en die,door
" zo veele Mogendheden, en, zeide men, door
5 de Aartshertogen en Spanje zelve, erkend
* was, wederom af te ftaan." Zelfs werden zy,
» ' 5, die,
rn UÏTENBOG. Leven en Verantw. Cap. XIV. U. 279 aSÓ.
BRANDT- IV, M>fj**Jföj* i L 2 G. W A . BRANDT IV.
(_g ) UÏTENBOO. Lev. Lap. AIV. M. -yi, *j+>
Bed, bl. 43°. 434, 492» 493.
fi") VAN DEN SANDS VI. itaek-, «• «»•
Dd a

42o VADERLANDSCHE XL. BOEK.
ïtfai. „ die, in 't toekomende, de oppermagt der
» Vereenigde Landen, op eenigerhande wy-
„ ze, zouden zoeken in twyfel te trekken, met
w ronde woorden, onbekwaam verklaard, om
„ tot eenige onderhandelingen met hunne
„ Hoog- Mogendheden te worden toegelaaj,
ten." De Staaten van Holland hadden, in 't
eerst, geoordeeld, dat men, in dit antwoord ,
verklaaren moest, ook Pekkius onbekwaam te
houden, om meer met de Staaten te handelen.
Doch Gelderland, Friesland, Overysfel en Stad
'en Lande konden hiertoe niet verftaan, waarom
het agter bleef. Pekkius keerde, met dit
antwoord, te rug naar Brusfel, nadat hy nog
eerst, in 't geheim, gefproken hadt met Prinfe
Maurits (/)• Te ] )elft, was zyn gevolg, in 't
komen naar den Haage, eenigszins fmaadelyk
bejegend, door het graauw: waartegen nu,
door den Prinfe en door de Wethouderfchap,
zorg gedraagen werdt In de volgende
maand, den tienden van welke 't Beftand ten
einde liep, hieldt men zig, hier te Lande, gereed
tot hetafweerendervyandlykheden, welken
men te gemoet zag. Zy waren egter, dit
voorjaar, van klein belang, beftaande flegts in
eenige fchutgevegten tusfchen de wederzydfche
partven, in Brabant, in Vlaanderen, en
elders (/).
XII. Doch de vyand hadt, al voor 't uitgaan van
Verraad > t j^eftand, heimelyk verftand gehouden met
ontdek? 3
akoh M o m
'
A m
P
t m a n v a n
£ L a n d
'
tusfchen
' Maas
(OAantek. Van ilcezen tyd.
(k~) Refol. Holl. 9 Maart — 8 April IÖ2I. bl. 23, 20, 28.
Notul. Zeel. 26, 29 Maart 16;I. bl. 71, 75. AITZEMA 1. Vetl*
bl. 37. WASSENAAR Hift- Verli. I. Deel,f. ao, 2,1, 22.
('Ó WASSBNAAR I. Deal,/. 74 verf. 75.

XL. BOEK. H I S T O R I E . 4*»
Maas en Waal, die aangenomen hadt, Tielaan I«5»N
de Aartshertogen te leveren. Eibert van Bot- ——
bergen, Geldersch Edelman, Adriaan van enge.
Eindhouts, Schout in 't Overampt van Ruik, en ltrait
-
eenige anderen hadden kennis van deezen flinkfchen
toeleg, die, even voor 't einde van 't Beftand
, gelukkiglyk, ontdekt, en, in de drie genoemden,
met denhals geboet werdt. Zy werden
, op den zeventienden van Grasmaand, in
den Haage, geregt r».
Kort hierna, kreeg men hier tyding van het Dood
overlyden van Filips den III, Koning van Span- {>
je, voorgevallen te Madrid, op den eenender- Z y n
tigften van Lentemaand (»). Hy werdt, door zoon,
zynen Zoon, Filips den IF, opgevolgd (V). Op filips;de
den dertienden van Hooimaand, hieraan, ftierf, * ^ _f
B e i
te Brusfel, de Aartshertog Albertus r» " DeAartsde
deeze fterfgevallen, zo kort op eikanderen, hertog
bragten te wege, dat de krygsbedryven flaauwer Albertus
er c
werden voortgezegd an anders gefchied zou zyn. -
Nogtans hadt men, van 'svyands zyde, al Veidtogt
vroeg, verfpreid, dat men, dit jaar, met drie ^ paan_
Legers, dagt te velde te komen, één omtrent f c h £ r u
Sluis, één aan denllyn, en één omtrent Friesland.
Men meent, dat de eigenlyke toeleg der
Spaanfchen was in de Veluwe te dringen, waartoe
hun zeer te ftade kwam, dat zy van Grol,
Oldenzeel en Lingen meester waren. Doch
Maurits befchanfte de Doesburgfche Waard,
en verfterkte de linkerzyde van den Ysfel. Ook
viel 'er, in 't najaar, zo veel regen, dat de vyand,
aan
f>) Sententiën van J. Mom, E. v. Rotbergcn en A.v.Eindliouts,
gedrukt 162'.
OO Cabala nr Myfteries of State P. I. ƒ>. 233.
(0) WASSENAAR !. Deel, f. 12.
CpS WASSENAAR I. Deel, )'. 65.
Dd *

42* VADERL ANDS CHE XL. BOEK
it5ar. aan de regterzyde des Rynftrooms, weinig kon
• uitregten. Doch aan de linkerzyde dier Riviere
gelukten hem zyneaanflagen beter. Spinola,
voorhebbende Gulik, welk Staatfche bezetting
inhadt, te belegeren, zondt Graaf Henrik van
e n
't Hulst» ^
v a n
Berge,
omtrent Wezel, daar't gros des
Reide in- Legers lag, met eenige Ruitery, om 't Huis te
peno- Reide in te neemen. Dit Huis kwam Floris,
men. Vryheere van Boetfelaar, Heere te Odenkerken,
toe, die Staatfche bezetting, op het zelve ,
ontvangen hadt. De Bevelhebber, Reinardvan
Bitford, werdt overgehaald, om het Huis, den
dertigften van Oogstmaand, op te geeven, zonder
éénenfchoot af te wagten (q). Ook hadt de
Graaf van den Berge geen gróf gefchut byzig.
Doch men hadt Ditfort last tot de overgave
gebragt, uit den naam des Heeren van Odenkerken,
wien hy, volgens eenefchriftelyke orde
der algemeene Staaten , gehoorzaamheid
fchuldig was. Maar deeze orde verontfchuldigde
hem niet by Prinfe Maurits. Men be­
Gutik
greep , dat zy alleen op burgerlyke niet op
krygsmans gehoorzaamheid zag. Ditfort werdt,
in 't Leger by Doornik, in de Over-Betuwe, te
regt gefteld, en, door den Krygsraad, gevonnist
, om onthalsd te worden (r), 't welk, op den
veertienden van Herfstmaand, gefchiedde (V).
Na het bemagtigen van Reide, iloeg Graaf
verioo- Henrik van den Berge 't beleg voor Gulik. Spit
e n #
nola zelf kwam, met het gros des Legers, te
Glabbeek. De Stad was redelyk voorzien van
voorraad (t). Ook ftondt zy't beleg door, totia
ff) Refol. Holl. .1 Sept. ifet. II. I7O.
O i Memoir. de Fred. Herin p. 2. 3, 4.
O) AITZEMAI.Deel, M.49,50. WASSENAAR I. Deel, . 7$,
(tj AITZÏMA X. Deel, 11. 50. .

XL. BOEK. H I S T O R I E . 423
in den aanvang des volgenden jaars; wanneer ' itov
7 V bv verdrag, op den twee-entwmtigiten
van Louwmaand getekend, werdt opgegeven
De Bevelhebber, Fredrik Pithan, hadt niet
flests alle krygseer voor de bezetting bedongen;
maar ook twaalf dagentyds, om ontzetvan
Prinfe Maurits af te wagten, eer hy de Plaats
behoefde te leveren: 't welk, alzo 't ontzetagterbleef,
ten beftemden tyde, gefchiedde Cu).
TerwylSpinola op weg wasnaar Gulik, on- A«fl.g
dernam Don Inigo de Borgia, Bevelhebber van °P Sluis
'
Antwerpen, eenen aanflag op Sluis, op welke
Stad, hy, langs twee wegen, aantrok: doch t
sefchut der naaste Sterkte, van den eenen,
en de aankomst van eenen hoop Zeeuwlcne
Schutters, van den anderen kant, maar bovenal
de zwaare regen hebben den toeleg geftuit (vj.
In Boheeme en de Palts, hepen de zaaken Xffl.^
van Koning Fredrik, meer en meer, agter- z a a k e n i n
waards. Hy hadt, op den twintigften van Gras- Boheeme
maand, gehoor gehad ter algemeene Staatsver- en de
gaderingi en ernftelyk aangehouden om on- N » ,
derftand Doch men maakte hier zwaangheid,
om hem merkelyk te onderfteunen. Hy was
niet alleen in den Ryks ban gedaan, door den
Keizer O), maar , federt, verlaaten van zyne
meeste Duitfche Bondgenooten, die zig met
Spinola verdraagen hadden. Nogtans werden,
in /Zomermaand , op aanraadinge van Prinfe
Maurits (*), honderdenvyfüg duizend guldens
(v) WASSENAAR. II. Deel, ĥ 10.
r
cS HfSSL 9 5S5*-ï S» * *» - * 7m «
Sept. i'ZZ Dcc. löai. bl. Ü, ii5 . 174, 238,
1
Dd 4

424 VADERLANDS CHE XL. BOEK;
ISSI. voor hem opgenomen (yj. Doch dit hielp weinig,
om 't verval zyner zaaken te herftellen.
Bucquoi hadt, in 't voorjaar, Moravie bemagtigd.
Van daar trok hy naar Hongarye, alwaar
hy, na 't behaalen van eenige voordeden, omkwam
in een gevegt. Silefie hadt zig, kort te
vooren, aan den Keizer onderworpen. De Graaf
van Mansfeld, genoodzaakt Boheeme te ruimen,
kreeg last van Koning Fredrik, om de
Opper-Palts, die, door den Hertoge vanBeyeren,
met eenen inval, gedreigd werdt, te befchermen.
Hy begaf zig, in den nazomer, derwaards.
Doch hy kon niet beletten, dat Graaf
Joan van Tilly, die de Beyerfche troepen geboodt,
zig van Bamberg en andere Plaatfen
meester maakte. Spinola, zyne overwinningen
in de Neder-Palts vervolgende, bemagtigde
Stein, Ladenburg en Keizerslautern, eniloeg,
in Wynmaand, het beleg voor Frankendaal.
Hierdoor noodzaakte hy Mansfeld, de Opper-
Palts te verlaaten, die toen Tilly geheel in handen
viel. Mansfeld trok naar de Neder- Palts.
Op zyne aankomst, werdt het beleg van Frankendaal
opgebroken. Doch alzo Tilly hem op
de hielen volgde, werdt hy genoodzaakt, de
wyk te neemen naardeElzas. De voornaamfte
Plaatfen van de Neder-Palts, Manheim, Heidelberg
en Frankendaal, bleeven egter nog
in de magt des Paltsgraafs. De Koning van
Groot-Britanje hadt, ondertusfchen, den Ridder
Digby gezonden naar Weenen, om een
Verdrag tusfchen den Keizer en den Paltsgraa,ve
te bemiddelen. Doch Ferdinand, ftout ge-
wor-
(y ) Ai rzBMA I. Deel, tt. 46-4 S, 52-61. WASSENAAR I. Deel,
f.'i.s.z verf. a

XL. BOEK. H I S T O R I E . 425
worden opzynen voorfboed, hadt'er geene 00- 1621;
ren naar (z). Om den Koning van Groot-Bri- 1
tanie op te houden en fiaauw te maaken, zondt
hv federt, den Graaf van Schwartfenburg naar
Engeland, die den gantfchen Winter fleet met
handelen, zonder iet te fluiten (V). :
De algemeene Staaten hadden, tegen t uit- xiy.
gaan van 't Beftand, en ter gelegenheid der Bo- f c h a p p e n
heemfche onlusten, geraaden gevonden, ver-naar fcheiden' Gezantfchappen af te vaardigen, om Frankde
voorige verbindtenisfen met eenige Mo- ryk^bngendheden
te vernieuwen. Tot het Gezant- d c D u i t.
fchap naar Frankryk, werden, zo fommigen f c h e Hofchryven,
benoemd Frarcois van Aarfens, Heer ven.
van Sommelsdyk, en Gideon van Boetjelaar,
Heer van Langerak Q). Doch, naderhand,
moet hierin verandering gekomen zyn. Immers
my is, uit de egte ftukken van dit gezantfchap,
welken ik, gefchreeven, in handen gehad heb,
gebleeken , dat het, door Nikolaas van der
Boekhorst, Heere van Noordwyk, Adriaan
Pauw, Ridder, Raad en Penfionaris van Amfterdam,
Adriaan van Manmaaker, Ridder, eerfte
en vertoonende den Adel in Zeeland, en Adriaan
Ploos, Thefaurier en gewoonlyken Raad in den
Hove van Utrecht, bekleed geweest is. Zy verwierven
eene Verklaaring van den Koning, gedagtekend
den vierentwintigften van Grasmaand,
„ dat hy gezind was, het Verbond van
Vriendfchap, met de Staaten gemaakt, teon-
„ derhouden, en hunnen onderzaaien vryen
73
„ han-
O) WASSENAAR T. Deel,}. 30-33. 34 verf. -%6,fff)> 7»
73, 75-77- »• f' el
>
2 l
f- '3-«y> " 2 6
' I 8 4 y
' '
5 I
'
O) KAPIN Tum. VII. p. 15

4s6* VADERLANDSCHE XL.BoEKi
i6u. y, handel in zyn Ryk toe te laaten: 't welk hy
„ zig, van hunnen kant, insgelyks, beloofde."
Voorts, hadden de gezanten ook last gehad, om,
met de deelgenooten in den handel op Oostindie,
overeen te komen, wegens het ongelyk,
welk deezen zig hielden aangedaan te zyn, door
de Nederlandfche Oostindifche Maatfchappye,
die een hunner fchepen in de Indien bemagtigd
hadt. Doch of hun dit gelukte, heb ik niet konnen
vinden. De wederzydfche onderzaaten hadden
eikanderen nog andere fchade ter zee aangedaan
; waarover ook klagten vielen. Eindelyk,
hadden de gezanten byzonderen last van
Prinfe Maurits, om den Koning genoegen te
geeven, wegens het gedrag van den Heere Gaspar
van Vosbergen, die, door zyne Doorlugtigheid
, naar Oranje gezonden was, en befchuldigd
werdt, den Roomsen-Katholyken aldaar niet
wel gehandeld te hebben (

XL.BOEK; H I S T O R I E . 42?
werüng, Penfionaris van Delft, Alben Sonk, 1621.
'AVbert Bruinink, Jakob Schotte en Jonkheer •
Fredrik van Ferwou tot Martenabuis (/). De
Heeren van Randwyk en Joachimi trokken naar
de Duitfche Hoven (e). Daarentegen was Jakob
van Ulefeld, Rykskanfelier van Deenemarke,
in Lentemaand, herwaards gekomen, om,
uit naam van den Koning, zynen meester,
een Verbond van Vriendfchap en onderlinge befcherming
te fluiten met de Vereenigde Gewesten
(ƒ). Wy hebben, te vooren (g), gezien,
dat de verbindtenisfen met Zweeden, de Hanzesteden
en de Duitfche Hoven, voor eenige jaaren,
gemaakt, de vriendfchap tusfchen Deenemarke
en deezen Staat niet weinig hadden doen
verkoelen. Doch het aanwasfend gezag van t
Huis van Oostenryk deedt Christiaan den IV.
omzien naar eene nieuwe verbindtenis met de
Vereenigde Gewesten. Men trof ook een Ver- herbond
bond, op den negenden van Oogstmaand, waar- n e m a r k e.
by, onder anderen, bedongen werdt, dat de
Verdragen, met de nabuuren der Deenen, in
den jaare 1613 en federt geflooten, niet ten
nadeele van Deenemarke zouden mogen uitgelegd
worden. Voorts, zou men, wegens den
onderftand, dien men eikanderen verfchaffen
zou, nader overeenkomen, in eene Byeenkomst
van wederzydfche Gemagtigden, die, federt,
teBreemen, gehouden werdt. Doch men kwam
hier niet volkomen overeen. Ook werdt het welk niet
getroffen Verbond niet bekragtigd, door Ko- b
C

4*8 VADERLANDSCHE XL.BOÉK.
162I. ning Christiaan C[hj. De gezanten van Lubek
en Hamburg, die in den Haage waren, deeden
hun best, om het bevestigen van dit Verbond
te beletten. Ook maakte Amfterdam zwaarigheid
in eenige uitdrukkingen, die in hetzelve
gevonden werden (i). Wyders, ontving men,
dit jaar, inden Haage, gezanten van de Graauwbunders,
van Geneve (k), en van den Keurvorst
van Brandenburg, die allen, op hun verzoek,
met geld onderfteund werden. Ook deedt de
Koning van Poolen den Staaten wederom zyne
bemiddeling aanbieden (7), die, gelyk meermaalen,
beleefdelyk afgeweezen werdt (mj.
Verbond Met den Keurvorst van Brandenburg werdt,
met den 0p den vierden van Zomermaand des jaars
l 6 2 2 e e n V e r
vorst van ' °ond van onderlinge Belcher-
Branden- mm
g getroffen. De Staaten beloofden, byhet
burg. zelve, den Keurvorst te zullen handhaaven in
zyn Regt op Kleeve, Gulik en Berg: waartegen
de Keurvorst een Regement van duizend knegten,
in der Staaten dienst, zou onderhouden,
zo lang dit Verdrag duurde, 't welk bepaald
was op twintig jaaren, na dat hy in ?
t gerust be-
• zit der gemelde Landen gefteld zou zyn; en
nog vyf honderd man, voor den tyd van een
jaar. Voorts zou hy den Staaten een derde voldoen
van de buitengewoone kosten, vereischt
tot het bemagtigen van eenige Plaatfen, in de
genoemde Landen (»).
'tHer-
W Refol. Hol!. 24 J an. 1622. bl. 24.
CO .WZF.MA 1. Deei, bl. 40-44.
U) Refol. Holl. 17,20/^.1621. «.254,257. 15, 24 Maart
1025. bl. 4.3, 58. "
(O Refol. HoH. 25 May — 2r, Juny 1621. bl. 135.
(m) AITZEMA 1. Deel, bl. 48, 49.
(«O Zie AifaeMA I. Deel, bl. 114,

%l. BOEK. H I S T O R I E . 429
't Hervatten van den oorlog met Spanje en 1691.
feièt de Spaanfche Nederlanden gaf gelegen
heid tot de opregting der Westindifche Maat- XV.
fchappye, waarover men, tot hiertoe, geraad- Oprcg.
B
pleegd hadt. Het Oktroi voor vierentwintig n e r W e w,
jaaren, welk deeze Maatfchappy verwierf, was, indifche
op den derden van Zomermaand, getekend. Maat..
De Maatfchappy werdt in vyf Kamers ver- £ c
' ia
P-
p y
deeld. De Kamer Amfterdam, die vier negen- *
de deelen der Maatfchappye uitmaakte, zou
Beftierd worden door twintig Bewindhebbers:
de Kamer Zeeland beftierde twee negende deelen
,door twaalf Bewindhebbers, en de Kamer
van de Maaze, van 't Noorderkwartier, en van
Friesland met Stad en Lande, ieder een negende
, door veertien Bewindhebbers. Op zaaken
van gewigt, zou eene Vergadering van negentien
Perfoonen befchreeven worden,agt uit de
Kamer Amfterdam, vier uit Zeeland, en twee
uit ieder der drie andere Kamers: waarby de
algemeene Staaten den negentienden voegen
zouden. Elke Bewindhebber en Hoofddeelgenoot
moest, in de Kamer Amfterdam, zesduizend
, en in ieder der andere Kameren, vierduizend
guldens aandeel hebben in de Maatfchappye.
Zy werdt, voor den tyd van agt jaaren
, vry verklaard van inkomende en uitgaande
regten. Voorts, zou zy, door de Staaten,
met zestien Oorlogsfchepen en vier Jagten befchermd
worden; waarby zy een gelyk getal
van Oorlogsfchepen en Jagten voegen moest.
De overige punten van het Oktroi hadden veele
overeenkomst met dat der Oostindifche Maatfchappy
(0). Een jaar laater, werdt der Westin-
(

430 VADERLANDSCHE XL. BOEIT.-
II52Ï.'. indifche Maatfchappye, met uitfluiting van f
le anderen, de Zout vaart op delRey tot.-
'geftaan Q>). Maar die van Hoorn, gehoipen
van die van Enkhuizen en Medenblik, kantten
• zig hier zo ernftelyk tegen, dat hun de vrye
Zoutvaart vergund werdt; lchoon zy 'er, belemmerd
door de Spanjaards, niet veel voordeels
uit haalden(*7).'tLiep, ondertusfchen, aan,
e e r
tot in 't jaar 1623, de Maatfchappy in ftaat
•was, om eene Vloot in zee te brengen. Wy
zullen, in 't vervolg, meermaalen, gelegenheid
.. hebben, om van haare verrigtingen te gewaa-
. ' gen. De algemeene Staaten maakten, dit jaar,
ook verfcheiden' fchikkingen op de beveiliging
van de vaart in de Middellandfche zee,
die niet dan met. kennisfe der Admiraliteits-
Kollegien, en door Koopvaardyfchepen, welken
behoorlyk van manfchap en gefchut voorzien
waren, mogt ondernomen worden (r).
XVI. In Frankryk, was, dit jaar, wederom een
omwen binnenlandfche Kryg ontftaan tusfchen denKoïn
Frank- n i n g e n d e Hugenooten, die, federt het her-
I,k
* ftellen van den Roomfchen Godsdienst in Bearn,
gemord hadden, over'tfchenden van verfcheiden'vryheden,
hun, by plegtige overeenkomften,
beloofd; en die, tegen 's Konings verbod,
Vergaderingen hielden., te Rochelle, om orde
te ftellen op hunne zaaken. Zy waren, hierop,
voor weêrfpannelingen verklaard. De Koning
maakte zig, in dit jaar, meester van verfcheiden
fterke Plaatfen, die hun, te vooren, tot
hunne verzekering, waren afgeftaan. Midler-
wyl,
f » Groot-Plakaat!). l.D.-el, kol. 579. AITZEMA I. Dtei,bl.6u
e
\q) VELIUS Hoorn, bl. 605.
CO Gtoot-Plakaatb. I. Deel, kol. ,896, .898, 90a, 022,

%t. BOEK. HISTORIE. 431
wyl, zonden die van Rochelle Gemagtigden i6au
herwaardjs, om onderftand te verwerven van -
de Staaten; die wel ongaarne zagen, dat hunde
geloofsgenooten, in Frankryk, verdrukt
werden; doch met den Koning in een Verbond
ftonden; welk het belang van den Koophandel
en andere redenen niet gedoogden, dat gefchonden
werdt. Zy lieten de Rochelfche Gemagtigden
egter zo lang in den Haage, dat
zulks den Franfchen Gezant, Du Maurier, in
't oog ftak. Hy viel 'er klagtig over aan de
Staaten: te gelyk gewaagende van zeker fchip
met wapenen, welk men, van hier, naar Rochelle
hadt zoeken te voeren, en van zekere
fchimprymen óp zyne Majefteit van Frankryk,
die, hier te Lande, verfpreid werden. Doch
men wees hem aan, dat de Rochelfche Gemagtigden
hier nooit openlyk waren aangenomen,
en dat het voeren van wapenen naar Rochelle,
buiten kennis der Staaten, gefchied ware: ook
werdt 'er onderzoek gedaan op de verfpreiders
van het Schotfchrift (j); doch het digten en
verfpreiden van diergelyke werkjes,fchoon't,
in den aanvang deezes jaars, wederom, by openbaaren
Plakaate, verbooden was (V), ging
thans zo zeer in zwang, dat men den Heere
van Sommelsdyk,in Herfstmaand,eenfchimpfchrift
t'huis zondt, waarin hy zelf, met lely- "
ke trekken , Werdt afgemaald. Hét Hof deedt
onderzoek op den maaker en drukker («); doch
ik weet niet, dat zy ontdekt werden. Wat den
•binnenlandfchen kryg in Frankryk betreft; hy
ein-
C O Refol. Holl. 11 Sept.ZOïïob. 2Dee.i6ig. H. I75t2i4ji29'
f t~) Groot-Plakaatb. I. Deel, kei. 439.
Ca) Refol. Holl. 24 Sept, idzi. il. vjZ,

432 VADERLANDSCHE XL. BOEK;
7óai. eindigde, in Wynmaand des volgenden jaars,
h met een Verdrag, volgens welk, alle de Sterkten
der Hugenooten geflegt moesten worden.
Rochelle zelf, de eenigfte fterke Stad , die zy
nog behielden, werdt genoegzaam in bedwang
gehouden, door het Fort Louis, welk de Koning
bezet hadt (V).
XVII. In de Nederlanden, werdt de veldtogt des
Togt volgenden jaars, niet voor Bloeimaand, aannaar
Bra- gevangen. Prins Maurits fchikte zynen Broe-
!
" lt#
der, Fredrik Henrik, met vyftienhonderd kneg-
1622. t e n e n Zeven Kornetten Paarden, naar klein Brabant,
't Huis Rustenburg aan de Demer werdt
ingenomen, verfcheiden' Dorpen gebrand, en
drie- of vierhonderd boeren, die 'brandfchatting
weigerden, gevangen genomen, welken
egter, om een gering losgeld, genaakt werden.
Marquette, die deezen togt by woonde, ftroopte
tot voor de poorten van Brusfel. Fredrik
Henrik zelf toog tot voor Leuven. Doch de
vyandlyke Ruitery, die zeer fterk was, kwam
haast op de been, en noodzaakte de onzen de
wyk te neemen naar Breda. Men wil, dat het
voornaam oogmerk van deezen togt geweest
zy, den Graaf van den Berge, die, met zyne
Ruitery, de wervingen des Hertogs van Brunswyk
belemmerde, van den Ry nkant, herwaards
te trekken (M>).
Spinola Van 's vyands zyde, werdt 'er iet wigt/gers
belegert ondernomen. Spinola hadt het oog geworpen
Bergen 0p j3 ergen op Zoom : doch om de onzen te misopZoora.
,
O) DANIËL Journal Hift. de Louis XIII. p. xxij. WASSE.
NAAR. ƒ. Deel, ƒ. 49, 71. III. Vul, f. 38, 73, yi. IV. Deel a
/. 64. /IITZEMA I. Deel, bl. 04-
O) Memoir. de Fredcr. Henri./. 6, 7

&L. BOEK. H I S T O R I E . 4 3 i
leiden, zondt hy Graaf Henrik van den Berge, lóaarï
in Hooimaand, naar Kleefsland, die zig, op ;
-
den zeventienden, van Goch meefter maakte.
Prins Maurits was hem gevolgd, met de Staatfche
manfchap, die by Schenkenfchans verzameld
was. Zyn Broeder lag omtrent Rees, met
de rest van 't Leger (V). Zo Weinig kommer
hadt Maurits voor Bergen op Zoom, dat hy het
grootrte deel der bezettinge de Stad hadt doen
ruimen, om 't Leger by Rees te verfterken;
niet meer dan vyf vendelen Voetvolks binnen
de Vesting en de naafte Sterkten laatende,
nevens drie kornetten Paarden. De Ruitery
kreeg ook, federt, last om te vertrekken. Doch
Juftinus van Nasfau, Bevelhebber van Breda,
verzekerde Ryhove, die dit Paardenvolk geboodt,
dat Spinola op Bergen loerde, en drong
hem te rug te keeren. Allengskens kreeg men
'er volkomen e zekerheid van: waarop de Stad,
fchielyk, van nieuwe bezetting, uit Zeeland,
uit Rotterdam, en uit Breda, voorzien werdt
Op den agttienden, ontdekte men deii vyand
tusfchen de Stad en Wouw. Don Louis de Ve- Steenlasko
maakte zig, dien dag, meefter van Steenbergen,
dat onverzien was van manfchap, eft r e n >
niet verfterkt (y). Voorts rukte hy voor de'
Stad, die nu dagelyks van volk en voorraad
voorzien werdt. De belegerden deeden eenen
moedigen uitval met drieduizend man. 't Gefchut
der Spaanfchen begon eerlang te fbeelenopde
Stad;doch veroorzaakte weinigfchade.
Men deedt zyn best, om hun den toevoer
iê
(x) Memoir. de Frcder. Heiiri p. 7.
OO Memoir. de Freder. Heuri {1, 3, o<
X. DEEL. Ee

434 VADERLANDSCHE XL. BOES.
«fes. af te fnyden, waarop het verloopen van veele
r
~' vyandlyke knegten volgde. Nogtans naderden
de belegeraars de Vesting, dagelyks, meer en
meer,maakende zig, in Oogstmaand, meefter
van eenige buitenwerken, niet zonder verlies
van wederzyde. In de Stad, liet men niet af
XVIII.
van fchieten en arbeiden aan de werken (z):
in welken ftaat, de belegering bleef, tot op
het einde van Oogstmaand, wanneer de Graaf
van Mansfeld, met een' aanzienlyken hoop
volks, naar Bergen kwam, tot ontzet (

XL. BOEK. H I S T O R I E . 435
de been hadt (bj. Hy maakte zig meefter van 1622.
eenige Plaatien m het liraaticftap van der -
Mark. Doch de Graaf van Tilly en Bon Genzales
de Cordua beletteden hem en den Prins van
Baden zig te vereenigen met het Leger onder
Mansfeld, welk tot aan Germersheim genaderd
was, toen Koning Fredrik zig, onverwagt, by
het zelve vervoegde. Den Prins van Baden, den
zesden van Bloeimaand, geflaagen zynde, viel
Tilly op het Leger, onder Koning Fredrik- en
den Graave van Mansfeld, welk, insgelyks,
op de vlugt gejaagd werdt. Dit gebeurde op
den elfden van Zomermaand. Weinige dagen
laater, behaalde Tilly ook eenig voordeel op
Hertog Christiaan, dien hy egter niet verhinderen
kon, met een goed deel van zyn volk,
tot by Manheim, door te dringen. De Keizerfchen,
federt, eene merkelykeverfterking van
volk bekomen hebbende, hielden deMansfeldfchen
en Brunswykfchen genoegzaam ingeüooten,
tusfchen Manheim en Heidelberg. In deezen
ftaat der zaaken, kwam 'er een gezant van
den Koning van Groot-Britanje in't Leger, om
Koning Fredrik te raaden tot het afdanken van
Mansfeld, en tot het vereffenen van zyn gefchil
met den Keizer, door onderhandeling. Hy,
ziende geenen kans, om eenig voordeel te be-.
haaien, op zyne vyanden, befloot hiertoe gereedelyk.
De algemeene Staaten zogten Mansfeld
toen aan, om, met zyn Leger,in hunnen
dienst over te gaan, hem, in drie maanden tyds,
zesmaalhonderdduizend guldens béloovende.
Hy liet zig ligtelyk beweegen. Alleenlyk was
£i) Memoir. de Freder. Henri p. 5.
Ee 2
't

43

XL. BOEK. H I S T O R I E . 437
gebrek van mondbehoeften, omtrent vierdui- i'2.
Ee 3

43§ VADERLANDSCHE XL. BOEK.
«622. komst van Prinfe Maurits, met het Staatfche
*= Leger, deedt hem 't beleg opbreeken. De
Prins hadt, in Oogstmaand, ondernomen, 's
Hertogenbosch te verrasfen ; doch deezen toeleg
mislukt zynde, was hy wederom geweeken
naar 's Graaven waard: van hier brak hy op,
in 't laatst van Herfstmaand, doende 't Leger
te fchepe afzakken tot voor Geertruidenberg.
Hy leidde het, van daar, naar Roozendaal in
de Baronnye van Breda, alwaar de Graaf van
Mansfeld zig, op.den tweeden van Wynmaand,
by hem voegde. Dien zelfden dag, werdt het
. beleg opgebroken, onaangezien Graaf Henrik
van den Berge, tot verfterking van hetSpaanfche
Leger, van den Rynkant herwaards gekomen
was. Prins Maurits vondt niet geraaden,
'
:
den wykenden vyand te vervolgen. Zyn Le-
» bleef, tot den drie-cntwintigften, by Roozendaal,
waarna het de winterlegeringen betrok
:,'t welk de vyand, eenigen tyd te vooren,
in de onzydige Landen van Gulik en Kleeve
, reeds gedaan hadt (f). Kort te vooren, hadt
Graaf Ernst van Nasfau, in twee dagen tyds,
Hautains .Steenbergen herwonnen (g). In Herfstmaand,
to«t te- :deedt/ r
//^j/'/eZo^e,gezeid//^//tf//;,Bevelhebgen
de bcr van Sluis , eenen togt tegen de Keurlingen
ten.
e e n e f o o i t van
-foldaaten, in Vlaanderen aan­
genomen, om 't Land van brandfchatting te
vryen, en gewoon, geen kwartier te geeven.
Ook gelukte het hem, eenen Hopman en honderdentwintig
gemeenen te vangen: doch de
boeren waren zo fterk op de been gekomen,
•:
1
dat
(O Memoir. de Freder. Hcnri p. 15, 16. AITEEMA I. licc%
11. 122. *4

XL. BOEK. H I S T O R I E . 439
dat hy geenen kans zag, om verdere brand- t&i.
fchatting op te haaien (» Ten zelfden tyde,
deeden de vyandlyke bezettingen van Lingen, J«g
Grol en Oldenzeel eenen inval in de Zevenwol- Z e v e n.
den; daar zy egter, derwyze, ontvangen wer- woiden.
den, datzy'haast te rug moesten. Eenig volk,
door Prinfe Maurits afgezonden, trof hen op
den hertogt aan, te Ommen. Hier waren zy
geweeken, in de Kerk, die egter niet te houden
was. Ook gaven zy zig fpoedigover , agterlaatende
hun geweer; en eene maandfolds, tot
losgeld, beloovende. Te Ommen, werdt federt
eene fchans gelegd (O > die nog onder- c
houden wordt.
De Graaf van Mansfeld hadt zig, na 't ontzet
van Bergen op Zoom, naar den Haage begeven,
om betaaling te vorderen, en&mte verneemen,
wathy, met zyne benden, die 't veld
nog hielden, ten dienfte der Staaten en des Konings
van Boheeme, die nu wederom in den
Haage was, verrigten zou. Men voldeedt hem,
zonder uitftel, en men vondt haast gelegenheid,
om zig, op nieuws, van hem te dienen.
't Verdrag, in den jaare 1611, door Gemag- XIX.
tigden der Staaten, bewerkt, tusfchen Graave g »
Enno en dc Stad Embden (*), bleef niet lang in l u s t e Q <
iragt. De onlusten reezen, door den tyd, zo
hoog, dat die van Embden den Graaf, in't jaar
1618, in hegtenis namen. De algemeene Staaten,
gewoone middelaars in deeze gefchillen,
deeden hem, egter, op vrye voeten ftellen (/) , -
CO AlTZP.MA h Titel, bl, 122. '•
l O Memoir. de Fred. Henri p. 14. AITZEMA I. Den, bl.izz.
Zie XXXVII. Boek, bl. 5>
C O BAUDART. Memor. XI. Boek, «, 95«
Ee 4
en

440 VADERLANDSCHE XL. BOEK,
J f l £ kerkten, in Zomermaand des volgenden
E ' een meuw Verdrag, aan welks fa a r k c!
mu g, de Staaten de hand hielden, door debe-
«W.diezyindeSadEmbdeneifa^S^
LvT^ f legd D o c h
« "'fukgaan
van tBeftand zogtGraafEnnozigenzyn Graaf-
e r k e
a l s o n z i g :
S hv °dir i "' ^

XL. BOEK. H I S T O R I E . 44»
de Stenden en vooral met Embden moesten, ub&*
zyns oordeels, door 't Keizerlyk Hofgerigt,
niet door de Staaten, beflist worden. Amama's
voorftel werdt onderfteund, door den Groot-
Britannifchen Gezant Karleton. Prins Maurits
en de Gemagtigden tot de Oostfriefche zaaken
oordeelden, eindelyk, dat men verpligt was,
Lieroord te ruimen, en den Graave Afte van
onzydigheid te geeven, zo hy belooven wilde ,
de buitenwerken der Vesting te doen flegten,
en 't Huis niet wederom te doen bezetten door
krygsvolk van deSpaaniche zyde. Doch deeze
voorwaarden werden niet aangenomen. Hierop
volgde, in 't begin deezes jaars, 't beflaan van
eenige Embder fchepen in Spanje, 't welk de
Staaten agterlyker maakte, in 't handelen, met
den Graave: die, in Bloeimaand daaraan, eenen
feherpen Brief fchreef aan de Staaten, waarin
hy klaar en onbewimpeld antwoord verzogt,
of men Embden en Lieroord begeerde te ruimen,
of niet; zullende hy, na't ontvangen van
zulk een antwoord, met zyne vrienden en
bloedverwanten, overleggen, wat hem te doen
zou ftaan. Op dit fchryven, verzogten de Staaten
den Graave, Gemagtigden naar den Haage
te willen fchikken, om de hangende gefchillen
aldaar af te doen. Hy antwoordde,
dat hy van geene gefchillen wist, die niet,
door den gewoonen weg van Regte, beflist
konden worden; dat hy, hierom, de bezending
naar den Haage noodeloos hieldt, en nogmaals
verzogt, dat men Lieroord, zonder langer
uitftel, ontledigde van bezetting.
In deezen ftaat der zaaken, was de Graaf Manlid
• van Mansfeld in den Haage gekomen: dien >

442 VADERLANDS CHE XL. BOEK
IÖ22. men eerst afbetaalde, en van eenig gefchut
—— voorzag. Toen zondt men hem, met zyne
friesland. Ruitery, naar den Rynkant (m), om aldaar de
Wmterlegeringen te betrekken. Doch de Keizerfche
troepen beletteden hem dit, hemnoodzaakende,
van Schenkenfchans, den Ysfel langs,
benedenwaards, te trekken. In Slagtmaand
viel hy in Oostfriesland, niet zonder kennis,
. meent men, van Prinfe Maurits en vandevoornaamften
uit de Regeeringe der Vereenigde Gewesten
, en tot heimelyk genoegen vandegantfche
Vergadering der Staaten, die lang een
kwaad oog gehad hadden , op den bedekten
handel van Graave Enno en Spinola. Mansfeld
eischte driemaalhonderdduizend Ryksdaalers
van Graave Enno, of overlevering zyner
vaste Huizen, van welken hyzig, kort hierop,
meester maakte, den Graaf zeiven, op een deezer
Huizen, zo goed als gevangen houdende.
Kiagten, Enno viel terftond klagtig aan de Vereenigde
aan de Staaten, over deezen vyandlyken inval. Uit de
t a d
olerdêe- « E m b d e n kwamen zelfs Gemagtigden in
zen in- d
enHaage, die gelyke klagten deeden. DeStaaval.,
ten verklaarden, geene kennis te hebben van
Mansfelds onderneeming; gelyk 'er de Vergadering
ook geene kennis van'fchynt gehad°te
hebben. Doch zy deeden geene ernftige poogingen,
om Mansfeld uit Oost-friesland te doen
verhuizen. Midlerwyl, handelde men, in den
Haage, wederom, over de gefchillen tusfchen
den Graave en de Stenden: welke handeling
lang gerekt werdt. Rudolf Christiaan, 'sGraaven
oudfte Zoon, kwam, op't einde des jaars,
C«0 Memoir. de Freder. Hèliri f. i^.
in

XL. BOEK. H I S T O R I E . 443
in den Haage, begeerende, dat de Staaten hun- 1621.
ne magt gebruiken zouden, om Mansfeld, uit
een onzydig Land, gelyk Oostfriesland was,
te verjaagen. Doch de Staaten verklaarden, dat
zy, uit aanmerking van de dienften, hun, voorheen
. door Mansfeld, gedaan, hiertoe niet beftuiten
konden. Nogtans zonden zy, m Louwmaanddes
jaars 1623, de Heeren Muis en Schatfer
naar Oostfriesland, die egter geenen uitdrukkelyken
last hadden, om Mansfeld te doen vertrekken
\ maar alleen om eenen beteren voet te
beraamen, op het invorderen der brandfchattingen.
De Staaten oordeelden 'tt van hun belang,
dat Mansfelds Leger op de been gehouden
werdt, en zogten, mid'erwyl, hunne Bondfrenooten
te beweegen, om hiertoe de hand te
{eenen. 'tLiep tot diep in't najaar aan, eer men
ernftelyk begon te handelen, over 't vertrek
der Mansfeldfchen, uit Oostfriesland, 't Gewest
was nu kaalgefchoorenO), en Graaf Enno
gedwee gemaakt. Groot-Britanje en Zweeden
drongen de Staaten fterk, tot het bevorderen
der ontruiminge. De Staaten van Stad en
•Lande klaagden ook, dat zy 't Leger van Mansfeld
niet langer voorzien konden van mondbehoeften.
Men vreesde, daarenboven, voor eenen
inyal desGraaven van Tilly, die deOostfriefche
grenzen reeds naderde. Ook hadt men,
in Hooimaand, beflooten, voor rekening van
de Ridderfchap, de Steden Norden en Aurik
en den Huismans Stand van Oostfriesland, benevens
de Heerlykheden Ezens en Witmund,
drie tonnen Schats op te neemen, tot voldoening
O) Misfive van A Toschiini en enteren in & Notul. van Zeel.
II &•///. ïö A'ey. 1623. bl. 213, 274, i75>

l 6 2 2
_
444 VADERLANDSCHE XL. BOEK;
i n
' "
v a n d e
f Mansfeldfche troepen (n), e n vvftigduizend
Ryksdaalers te fchieten, to't
ze tang houdende/ Doch 't liep nog lang aan
d rom ^;i d
f n
m d
' °
J dl
ie t o n n e n f c h a t
' * we-
derom af te leggen. Zy kwamen 'er egter, allengskens,
toe, op Ezens en Witmund na• %
we k gelegenheid £f, dat de SteZetZ*
de Huizen m deeze twee Heerlykheden en et
n.ge anderen bezetten deeden, nadat derrfv^
Sen e
^ S f C h e n
rr vc
a

XL. BOËK. H I S T O R I E . 445
Lieroord bleef, derhalven, in de magt der Staa- ifea.
ten, en Graaf Enno deedt, federt, niet dan ver
eeeffche poogingen, om hen dit Huis te doen
ruimen (o). Doch zyne andere vastigheden werden
hem wederom overgeleverd 't Verhaal
derOostfriefche zaaken, dat niet wel afgebroken
kon worden, heeft ons gevoerd buiten de
orde van verfcheiden' andere gebeurtenisfen,
van welken wy nu verflag zullen doen.
Weinige weeken na 't ontzet van Bergen op xx.
Zoom, ondernam Prins Maurits, in Slagtmaand Aanftag
des jaars 1622, eenen aanflagop Huist, of, voleens
geloofwaardiger berigten (?), op Antwer- lits>
pen. Hy deedt agtentwintig vendelen knegten
fcheep gaan. Doch een fchielyke opkomende
vorst, en felle Noordoostenwind verhinderden
den toeleg (V).
AandenRynkant,was , dit par, weinig voor- Paapeneevallen.
Alleenlyk hadt de Prins van Chimai, muts ve*r
in Sprokkelmaand, 't beleg gellaagen voor de
o o r e n
fchans Paapenmuts, die, in 'tjaar 1620, door
Prinfe Maurits, geftigt was. Doch de fchans
werdt niet regt aangetast, voor Slagtmaand,
wanneer Graaf Henrik van den Berge 't beleg
geboodt. 't Liep nogtans aan tot den derden
van Louwmaand des volgenden jaars, eer zy
zig overgaf, by verdrag waarby de bezetting
alle krygseer bedong (O-
De aanhoudende kaaperyen van die van Al- Verdrag
giers en Tunis hadden de Vereenigde Staaten JJJ*^
O ) AITZEMA I. Deel, hl. 97-105,13 1, 1G6, 224-22« .343-.VO.
• (p) Refol. Hoü. 7 Maart JO, 15 May IÓSA. bl. u, 99, O5.
(q) Memoir. de Freder. Henri p. 17.
f h WASSENAAR IV. Deel, f. 72. AITZEMA I. Deel, II. w.
CO WASSENAAR h Deel, f. 63. II. Deel, f. 7>j- A-H^EMA I.
Peel., H, tC6.
*

44«^,Hoogieeraar te Groningen, naar
en AI. deeze twee Zeelieden (t). Hy vertrok in Hooimaand,
met last om te bearbeiden, dat de Nederlandfche
Koopvaardyfchepen niet meer onderzogt
werden door de Turkfche Kaapers, en
dat de gevangen' flaaven werden vrygegeven.
Hy flaagde gelukkiglyk , in zyne handeling ,
flpoteen Verdrag met die van Tunis O) en Algiers,
en keerde in Grasmaand des volgenden
jaars te rug. Sedert gaven de Staaten verfcheiden'
Ordonnantiën in 't licht, tot beveiliging
van de vaart en handel in de Middellandfche
zee en Levant, 't Voeren van Spaanfche goederen
derwaards werdt verbooden. Ook werden
de fchepen voorzien van Zeebrieven, waarby
verklaard werdt,datzy geene vyanden goederen
inhadden (V).
Verfciiif In de Vereenigde Gewesten, was, dit jaar,
w e d e r o m v e r f d l i l
«nde»l gereezen, over het aandeel,
d a t e i k i n d e
vnn Gel- ' gemeene lasten, te draagen hadt.
deriand Gelderland en Overysfel, die vyf en een halve
en Over- en drie en een halve guldens in de honderd
ga ia droegen, beweerden, datzy, voor een merke-
l v k
meene gedeelte, brandfchatting moetende betaalden,
len aan den vyand, ieder een ten honderd minder
behoorden op te brengen. De meefte Gewesten
bewilligden in deeze vermindering,
voor den tyd van een jaar; doch Friesland en
Stad en Lande ftemden 'er tegen. De twee Gewesten
droegen egter, verfcheiden' jaaren agtereen,
maar vier en een halve en twee en een
(O Refol. IIoII. 12 lifiy jf,22. bt, 93.
(u) Groot-PIakaacb. U.Deel, kul 229»
(.O AITZEMA I. Deel, bl. j 3 5 ) 142-152.

XL. BOEK. H I S T O R I E . 447
halve guldens in de honderd. Doch zo dra zy, 1622.
na 't herwinnen van verfcheiden' Steden, ont- —
heeven werden van 't betaalen der vyandlyke
brandfchattingen, werden zy wederom hooger
gefteld in de gemeene lasten f »
De Plakaaten tegen de Remonftranten wer- Verfcheiden,
ten deezen tyde, in de meefte Steden, ^ Rnogftrengelyk
uitgevoerd. In Lentemaand, was rtrant.
te Rotterdam gevat Joannes Nars/ius, voorheen f c h e V t e m
Predikant te Bommel, en zig nu met de oefe- dikante»
ning derGeneeskonstgeneerende. Hy zateeni- naarLoege
weeken in hegtenis: doch toen, de gelegen- gê v o e r d.
heid waarneemende, dat zyne Huisvrouw hem
kwam bezoeken, ontnam hy des Cipiers Dogter,
die hem fpyze bragt, al lagchende, de fleutels,
floot haar in zyne kamer, opende de overige
deuren, en vertrok(x). Poppius en Nielhus,
twee van de Beftierders offlireiïeurs derRemonftrantfche
Broederfchap, werden, in Louwmaand
des volgenden jaars, te Haarlem, gevangen,
aan gebragt zynde, door zekeren J'M
Janszoon Foklet, die zig yverig Remonftrantsch
veinsde, en Grevius enPrince uit het
Rasphuis te Amfterdam hadt helpen verlosfen.
Zy zaten lang in hegtenis, eer zy hun vonnis
kreegen; 't welk hen, op den tienden van Bloeimaand
, verwees tot eene eeuwige gevangenis.
Zy werden, kort hierna, naar Loeveftein gebragt
(y): werwaards men Paulus Lindenius,
voorheen Predikant teZoest, en nu te Kampen
gevangen, eerlang, ook voerde (2).
Hugo
(V) AITZEMA I- Deel, bl. 153.
fin.MMT IV. Deel, bl 7°4, 7 l
1, 7 L
5'
ly) BRANDT IV. Deel, bl- 874-894» 1062-1093';
(.2 ) HRANBT IV. Deel, bl, 1096-1100.

448 VADKRLANDSCHE XL. BOES;
t** HugodeGroot,die,in'tjaar 1621 ,uitdeeze'
— - gevang ems, ontkomen was,en zignuteParys
x
» e
èLz e
arbeidd v' f' aldaar
> e e n i
^ n
fehryft ^ene Verantwoording van zig zeiven en van
zyne Ver-hun, die, ten zynen tyde, aan 'troer der Reeee-
JJJOOP. nnge gezeten hadden, 't Werk, afgefchreeven
Ö
W- zynde,werdt, heimelyk,herwaardLezonden,
en te Amfterdam, op de drukpers gelegd, 't
Was nog niet afgedrukt, toen men, te Lillo eenige
Brieven van den Schryver hebbende'aangehouden,
uit dezelven, ontdek^ dathy eene
apologie of Verdediging, in Holland, op de pershadt.
Voorts, vondt men, onder deeze Brieven ,
ook eenen aan den Heere van Groeneveld, oudften
Zoon des onthalsden Advokaats; welken
brief men verftondt, eenige bedenkelyke uitdrukkingen
m te houden; en eenen aan den Hee­
re vanStoutenburg,GroeneveldsBroeder, in cvï
Dr
ü k
" ?- r g erchreeven
0O-Doch deGrootfchreef, kort
den der- hierop, aan de Staaten van Zeeland, dat deeze
wordt B
"even geen ander geheim dan dat van 't druk-
k e n z e r
ontdekt. y" Verantwoording behelsden Men
deedt, ondertusfchen, zo veele moeite, met
vraagen en uitvorfchen, dat men de Drukkery,
daar 'twerk op de pers lag, ontdekte. Men
moesthierdan tdrukken ftaaken;doch 'twerdt,.
te Hoorn, door den Drukker Izaak Willemszoon

XL. BOEK. H I S T O R I E . 44$
brengen, dat het boek niet meermaalen ge- ,g 2i;
drukt en van veelen gelezen is, en, in laater'
tyd, de algemeene goedkeuring weggedraagen
heeft, 't Plakaat, waarby dit Boek verbooden
werdt, verklaarde den Schryver ook ftraf baar
aan lyf en goed: 't welk hem gelegenheid gaf,
om Koning Lodewyk den XIII. te verzoeken,
om deszelfs befcherming, die hem, gunstig-
Jyk, verleend werdt (d). Joan de Haan, gewezen
Penfionaris van Haarlem en nu Raad van
den Hertoge van Holftein, meende, dat de
Groot, in deeze zyne Verantwoording, niet
klaar genoeg gefproken hadt van de eigenlyke
öorzaaken der veranderinge in den ftaat des
Lands. Hy moest, zyns oordeels, vooral, duidelyk
getoond hebben, „wie dien toeleg overn
lang by zig zeiven hadt bedagt, om, met
w vernietiging van 's Lands vry- en geregtighe-
„ den, en verdrukking der voornaamfte, oud-
„ fte en getrouwfte Patriotten, te geraaken
tot meerder of onbepaald gezag." Doch de
Groot was van gedagten, dat de tegenwoordige
toeftand der zaaken in Frankryk niet gehengde,
dat hy vryer en openlyker fchreeve
(V). Ondertusfchen, ziet men hieruit,hoezeer
fommigen van hun, die der oude Regeeringe
gunst toedroegen, gebeeten waren op hem,
dien zy voor de voornaamfte oorzaak hielden
van de verandering des jaars 161b'. Doch dit
bleek nog veel duidelyker, in Sprokkelmaand
des volgenden jaars, toen men eenen aanftag
op het leeven van Prinfe Maurits ontdekte,
fd~) K. BRANDT Leven van H. de Groot, 11. 306-310.
1 CO IJRANDT II. Deel, bl. 824.
X. DEEL. Ff
aan

450 VADERLANDSCHE XL. BOEK.
ió22. aan welken eenigen, die, by de gemelde veran-
—— dering, hunne ampten kwyt geraakt waren, en
eenige bekende Remonftranten deel hadden,
't Zal der moeite wel waardig zyn, dat wy den
aanleg, voortgang en uitflag deezer roekelooze
onderneeming, omftandiglyk, ontvouwen.
XXII. Willem van Oldenbarneveld, Heer van Stou-
Aanilag tenburg, jongfte Zoon des Advokaats, was de
leeven voort,
aarigfte aandryver des aanflags, in wei­
k e n l i v
van Prin- ook zynen Broeder, Reinier, Heer van
fe Man- Groeneveld, met moeite, hadt ingewikkeld,
rits, ge- Beide warenze, na den jammerlyken dood 'van
fmeed hunnen Vader, ontzet geworden van hunne
Willem ampten. Hunne vaderlyke goederen, uit weivan
01- ken Stoutenburg tweeduizend guldens in't jaar
denbar- trekken moest, waren verbeurd verklaard ,
w a a r d o o r
"leer van hy fchier het eenig inkomen miste,
Stomen- welk hem overgefchooten was. Elk, dienaar
burg. ampten haakte, fchuwde'tgezelfchap der twee
broederen, welker zwagers, Veenhuizen en van
der Myle, ook niet meer onder 'sLands Edelen
befchreeven werden. Al dit, gevoegd by
den dood huns ouden Vaders, ontftak zo veel
haat en gramfehap in 't gemoed van Stoutenburg
in 't byzonder, dat hy befloot, het leed ,
hem en zyner maagfchap aangedaan, te wreeken
op Prinfe Maurits, dien hy voor de oorzaak
van het zelve hieldt. Hy begreep ook, dat
de Prins, den Advokaat, kort voor deszelfs
einde, beloofd hebbende,dat hy zynen kinderen
gunstig zyn zou, zo lang zy wel deeden,
zyn woord niet hieldt,'twelk hem te meer tegen
zyne Doorlugtigheid verbitterde. Hy fpitfte
dan zyne zinnen op nieuwe verandering in
de Regeering, die, dagt hy, niet kon te wege
ge-

XL. BOEK. H I S T O R I E . 451
gebragt worden, of de Prins moest eerst van
kant zyn : waarna men, zo hy waande, de hek- .
ken der Regeeringe ligtelyk zou konnen verhangen.
Niet onwaarfchynlyk is 't zelfs, dat
hy vermoed heeft, Prins Fredrik Henrik, die,
na zyns Broeders dood, in 't bewind zou moeten
komen, deeze verandering te konnen doen
goedvinden. Hy kreeg, eerlang, luiden aan
zyne koorde, die,gelyk hy,geleeden hebbende
by de omwenteling der Regeeringe, verlangden
naar herftelling. Onder deezen, warende Andere
voornaamfte dryvers, beleiders en helpers, voomaa-
Adriaan Adriaanszoon van Dyk, cewezeu Se- me drykretaris
van Bleiswyk, David Koorenmnder J^" E'
gewezen Sekretaris te Berkel, Heerlykheid der helpers.
Vrouwe van Oldenbarneveld, Adriaan van der
DusIen, gehuwd met eene Dogter van wylen
Elias van Oldenbarneveld, Penfionaris van Rotterdam,
en Broeder des Advokaats, Korsjansznonvan
Alfen, Haringkooper te Rotterdam,
Henrik Sïatius, gewezen Predikant te Bleiswyk,
en zyn Zwager Komelis Gerritszcon van Woerden,
Schrynwerker te Rotterdam. Onder de
medewustigen, vondt men Jan en Abraham
Blanjaan, Willem Janszoon Parthy, en eenige
anderen, hierna te melden : ook eenige een vou- 1
dige luiden, die 't gene hun van den aanflag ter
ooren gekomen was niet geloofd of verfoeid
hadden; doch om datze 'tniet ontdekten in lyden
kwamen. De bovengenoemde Perfoonen
waren allen Remonftrantschgezind, behalve
Koorenwinderen vanderDusfen,diederRoomfchen
belydenis waren toegedaan. Stoutenburg c-efprtk
hadt, in den nazomer des jaars 1621, een gefprek van stov>
gehadte Leiden, met den Predikant Bernardus teiiburg
n D i V i n
Ff a Dwin-* -
glO.

4§a VADERLANDS CHE XL. BOEK;
Dwinglo, die met Koorenwinders Zuster ge-
• trouwd was, hierop uitkomende, dat 'er goede
hoop was op verlosfing en vryheid van gewee-
. ten, door verandering in de Regeering. Groeneveld
heeft, naderhand, bekend, uit Stoutenburg,
te hebben verftaan, dat Dwinglo gezeid
zou hebben, dat Leiden wel volgen zou, ais
de andere Steden begonden (ƒ). Doch Dwinglo
ontkent, in zekere zyne Verantwoording,
immer zulk een antwoord gegeven te hebben.
Ook verhaalt hy 't gefprek met Stoutenburg
geheel anders, en voegt 'er zelfs by, dat Stoutenburg
, daarna, met een briefje, genoegzaam
wederriep, 't gene hy hem mondeling voorgehouden
hadt (g). Ook overleide Stoutenburg
zyn ftuk, federt, meest met van Dyk enKoo-
Gerugt, renwinder. Omtrent deezen tyd, liep 'er een
wegens gerugt, te Leiden en elders, dat de gewézen'
voor'e- Sekretarisfen van Hazertswoude, Berkel, Bleisnomén
• wyk en andere Plaatfen zeker getal van boeren
opftand zouden aanneemen, tot het uitvoeren van eeonder
de nen aanflag, die niet genoemd werdt, in den
boeren, j.j aag e 0f e^ers. Wat laater, viel, tusfchen
Stoutenburg, van Dyk, Koorenwinder en Kors
Janszoon van Alfen, overleg, om den Prins,
van zekeren togt te rug keerende, te Rotterdam
, aan te tasten, of ten minsten aldaar eenigen
opftand te verwekken, tot voorftand der
vryheid, gelyk men 't noemde. Doch deeze
toeleg liep te niet. Men liet egter niet na, elkanderen
, by monde en bedekte briefjes, op
te hitfen, tot, het ombrengen van den Prinfe.
Stoutenburg fprak 'er geduuriglyk van, met
zy»
00 Sentent:, van R. van Oldenbarneveld. gedr. 1623.
iS ~) ÜWINGLO Verantw. W. 22a, 223-229, 240, 304»3061

XL. BOEK. H I S T O R I E . 453
zynen Broeder, Groeneveld. Eindelyk, werdt, i6mi
in 't laatst van het jaar 162a, vastgefteld, dat
men eenige Perfoonen huuren zou, die den
Prins ,te Ryswyk, daar hy dagelyks naar toe
reedt, in'top- of aftreeden van de koets, van
kant zouden helpen. Doch tot het omkoopen
van deeze luiden rekende men zesduizend guldens
noodig te hebben, welken Koorenwinder
ligtte, op 't geloove van den Heere van Groeneveld,
die zig, met moeite, hadt laaten beweegen,
om hier in te bewilligen (A). Klaas Michielszoon
Bontebal, gewezen Sekretaris van
Zevenhuizen, verfchafte tweeduizend guldens
van deeze zes, die Klaas Janszoon van Alfen,
gewezen Schout van Zevenhuizen, exiKornelis
Olshoorn, Stiefvader van Bontebals Huisvrou-
we, opfchooten. De rest van T
t geld ontving
Koorenwinder van anderen. Op aandryvenvan
Stoutenburg, verftrekte hy dit geld aan van
Dyk, die 't volk tot den aanflag zou omkoopen.
En deeze ontboodt, op den negentienden v an Dyfc
van Louwmaand, te Bleiswyk, by zig Jan Blan- koopt
faart, Saay werker te Leiden en Proponent on- een
igen
der de Remonftranten, dien hy te kennen gaf,
dat 'er iet in til ware, ten voordeele der Remon- flag. ftranten, en, eenige dagen laater, den toeleg 1623.
om den Prins van kant te helpen ontdekte.
Voorts, gaf hy hem eenig geld, en deedt hem
belooven, dat hy zynen broeder, Abraham
Blanfaart,ennog eenige andere Leidenaars zou
inwikkelen in den toeleg. De Blanfaarts opraken
'er van met Willem Janszoon Parthy, ook
een Saay werker, gelyk zy, die, nevens Abraham
C*3 P. SciuvERius Oud Batav. Amh, U, 15a,
Ff $

454 VADERLANDSCHE XL. BOEK.
•1613. ham Blanfaart, den Predikant Welfing, voor-
: heen, verlost hadt uit de Haagfche gevangenen
(£_). Doch de twee Broeders hebben, naderhand,
beleeden, dat zy niet anders voorhadden,
dan van Dyk op te ligten, en geld van
hem te trekken. Nogtans, trok Jan Blanfaart,
federt, naar den Haage, daar hy fprak met van
Dyk, die, nevens hem, de gelegenheid van
Ryswyk bezigtigde; doch hy weigerde een Pistooltje
of Zinkroertje aan te neemen, welk
van Dyk hem wilde ter hand ftellen. Hy keerde
toen naar Leiden, beloovende, tegen den
vierden van Sprokkelmaand, wederom in den
Haage te zullen zyn.
De ge- Midlerwyl, hadt van Dyk, meer volks tot
wezen den aanflag zoekende te werven, Kornelis
kant'sia- Gerritszoon, Schrynwerkerte Rotterdam, den
ti u s zesentwintigften van Louwmaand, ten zynen
neemt 'er huize, ontbooden, en hem daar kennis gegedeei
in. v e n v a n den aanflag. De Schrynwerker beloofde
'er de hand toe te leanen, en eenige anderen
op te zoeken, welken hy, zonder van Dyk
te melden, elk honderd of honderdenvyftig
guldens vooruit zou geeven, en nog twee- of
driehonderd guldens, als zy in den Haage komen
zouden, om 't ftuk uit te voeren. De Zuster
van den gewezen Predikant van Bleiswyk,
Henrik Slatius, was met deezen Schrynwerker
getrouwd; en Slatius kreeg, omtrent deezen
tyd of eerder, 't zy uit Kornelis Gerritszoon,
of uit van Dyk, of uit Stoutenburg zeiven, kennis
van den toeleg tegen den Prinfe. Hy was
een man van eenen onrustigen geest, en lag,
(i) Zie hier voor, U. 413.
tei?

XL. BOEK. H I S T O R I E . 4Ü5
ten deezen tyde, overhoop met de Remon- 1623.
ftrantfche Broederfchap (*), 't welk hem te hee
ter maakte op vertwyfelde aanflagen. Ook
hieldt hy gemeenfchap met muitzieke geesten,
die,den wind van verandering in 't hoofd hebbende,
zig, met den minften blik van hoope
daartoe .gaarne lieten aazen. In den Zomer des
voorlecden jaars, hadt hyeen Boekje gefchreeven
, den Klaarüchtenden Fakkel genaamd, vervattende
verfcheiden' befchuldigingen tegen
den Prinfe, en, onder anderen, dat hy de muitery,
te Utrecht, in den jaare 1610, geftyfd
hadt. Voorts werden, 'er 's Lands Ingezetenen,
met naame de Remonftranten, in vermaand,
om zig, door hunne handen, en, door de verfchrikkelyke
wapenen hunner handen, te verlosfenvan
den dwingeland en van den godloozen
hoop der tegenwoordige Regenten, t
Schrift was te Gouda gedrukt, en den Schryver,
in eene ton of half vat, t'huis gezonden j doch
noo-nietverfpreid. Men meent, dat het gediend
zou hebben, om onder 't volk geftrooid te worden
, zo Stoutenburgs toeleg om den Prins,
van den veldtogt te rug keerende, buiten t
L^nd te houden, of, te Rotterdam, van kant
te helpen, gelukt ware. Matius woonde nu m
deeze Stad, daar van Dyk hem, op den eerften
van Sprokkelmaand, kwam vinden, op hem
begeerende, dat hy zyn agterhuis zou leenen,
om de Pistoolen, welken men tot den aanflag
gebruiken zou, daar te bewaaren, en eenige
andere voorbereidfels te maaken: waarin Slatius
bewilligde. Hyen zyn Zwager zogten toen Hfren^
(*) BRANDT IV. Deel, bl. ?-59 «**
Ff 4

45Ö VADERLANDSCHE XL. BOEKT
1623. drie Bootsgezellen op, Jan Klaaszoon uit het
Zuidland, Herman Hermanszoon van Embden,
ger huu- en Dirk Leendertszoon van Katvvyk op den Ryn,
w e l k e n Z
Ifmee Y > met geld, hun, door van Dyk, die
r e e d s
Bootsgc- zesduizend guldens van Koorenwinder
zeilen ontvangen had, ter hand gefteld, bewoogen,
toe. om op de wagt te ftaan, als de Prins, door eenigen
van Leiden, om 't leeven gebragt zou worden
; welke Leidenaars zy ook, des noods, zou-
Hy kent den moeten befchermen (7). Van Dyk bragt,
zyn ag- federt, eenig fchietgeweer en een' vuistha tier in
?T A T E R N U I S v a n
tot ber- S Slatius, daar deeze en zyn Z wa­
e r o o k he
ging en" g t buskruid droogden en de kogels
bereiding gooten, van welken men zig dagt te dienen,
van Tegen den vierden of vyfden van Sprokkelreed"
56
" m a a n d
» z o u
Kornelis Gerritszoon met zyn volk
ichap. i n
den Haage zyn. Doch van Dyk hem en Slatius,
met een briefje, en daarna mondeling,
hebbende geraaden, nog eenige luiden aan te
neemen, bewilligden deeze twee tot eenen
aanflag, dien zy niet ontdekten, Jeroen Ewouts ,
Jan Faasfen, Pieter Janszoon Broek en Jan
Engelen, alle Remonftrantschgezinde Bootsgezellen.
De drie laatften ontvingen geld op hand:
't welk Jeroen Ewouts weigerde,
fan Blan- Te Leiden, waren, midlerwyl, zo Jan Blanfaart
en faart van Dyk berigt hadt, eenige gasten ziek,
Willem anderen onwillig geworden. Van Dyk zondt
ledfj- dan een briefje aan Jan Blanfaart, hem, daarpen
van by, belastende, ander volk in de plaatste zoe-
Byk. ken, en daarmede, den vierden, in den Haage
te komen. En hierop zouden Jan Blanfaart en
Willem Parthy affpraak gemaakt hebben, om
van"
(7) Senrenr. van Jan Ktaz., lierman Ileranusz, egDirk Leen.-»
è-risz. gnimkt 1623.

XL. BOEK. H I S T O R I E . 457
van Dyk te gaan fpreeken, en hem diets te ,

458 VADERLANDSCHE XL. BOEK.
1.623. aanflag. Kornelis üerritszoon vertrok, des
anderendaags, uit Rotterdam, en vondt Jan
Klaaszoon , Herman Hermanszoon en Dirk
Leendertszoon te Overfchie, met welken hy
naar den Haage reisde, alwaar de anderen reeds
gekomen waren. Kornelis en de zynen begaven
zig naar de herberg het Zotje, in 't agterom.
Hy bragt hun hier, op den vyfden, elk
nog vyftien of zestien dubbele gouden Ryders,
hem, door van Dyk, die nu ook in de herberg
den Helm gekomen was, ter hand gefteld (w>
V e n 1 e r
Abraham Blanfaart en Willem Parthy waren
beleid hem, hier, des Zondags den vierden, komen
van den vinden, hem diets maakende, dat zy met hun
aanilag. z e v e n en in den Haage waren , en geld van
hem begeerende. Hy befcheidde hen tegen
's anderendaags, en toen werdt beftemd, dat Abraham
Blanfaart, Willem Parthy en een Rotterdammer
, op den volgenden dag, zynde
Dingsdagden zesden van Sprokkelmaand, den
eerften aanval zouden doen, en dat de andere
Rotterdammers en Leidenaars hen ontzetten
zouden, zo zy 't te kwaad mogten krygen:
waarna zy allen, over de tolbrugge, naar de
Veenen, Noorddorp,Pynaker of Berkel, zouden
vlugten, 'snagts van eikanderen fcheiden,
en elk in zyn huis zoeken te komen, om geen
agterdogt te geeven. Voorts, zou Parthy eene
aanfpraak aan de gasten doen, in de duinen;
waartoe hyde ftofontleenen zou uit den
lichtenden Fakkel van Slatius, welk boekje van
Dyk hem ter hand ftelde. Ook gaf hy aan Abraham
Blanfaart wederom eenig geld voos
Cm) Uit vÉrlcIieideu' Seutenticu.
hen,

XL. BOEK. H I S T O R I E . 459
hen, en de vyf anderen, die nergens te vinden 1623.
waren. Zy keerden'er, des avonds, mede naar .
Leiden, daar zy 't met Jan Blanfaart deelden.
Deeze drie beflooten toen, zo zy, naderhand,
verklaard hebben, des anderendaags, wederom
naar den Haage te gaan en den aanflag te ontdekken
(n): doch zy werden door anderen
voorgekomen.
Van Dyk, niet weetende dat deeze drie
hem bedroogen, hadt zig, dien zelfden nademiddag,
naar Stoutenburg begeven, dien hy
berigt deedt, hoe de zaak ftondt. Stoutenburg
of Koorenwinder gaf 'er Groeneveld ook kennis
van. Ook vertelde Stoutenburg zynen Broeder,
nu of vroeger, dat Kors Janszoon van Alfen
't veranderen der Regeeringe te Leiden,
te Gouda en te Rotterdam te wege brengen zou.
Ten zelfden tyde, fprak Kornelis Gerritszoon
tegen de drie mannen, die met hem in 't Zotje
waren, over 't uitvoeren des aanflags, des anderendaags
, en als Herman Hermanszoon wat
aarzelde, maakte hy hem diets, dat men flegts
voorhadt, den Prins te vervoeren. Te vooren,
hadt hy den vier anderen gasten, die 't koffer
naar den Haage gevoerd hadden, ook eenig
geld gebragt. Doch hen nader willende gaan
fpreeken, waren ze niet te vinden: 'tweikhy,
terftond, aan van Dyk bekendmaakte, die hem
belastte hen op te zoeken.
De vier matroozen, Jeroen Ewouts, Jan Vierder
Faasfen, Pieter Janszoon Broek en Jan Engelen,
gevaar beginnende te zien, in den on- t r o o z e n
bekenden aanflag, waartoe zy aangenomen wa- ontdek- .
ren, ken den
f » Sentent. van Abr.ifa. en Jan Blan&art en Willem J.Parthye. aanflag.
leiirukt 1623,

4f5o VADERLANDSCHE XL. BOEK.
Ï6I3. ren, hadden beflooten, om 'er den Prins over
——— te fpreeken, en waren 'er mede bezig, toen
Kornelis Gerritszoon hen, in hunne herberg,
kwam zoeken. Zy vonden zyne Doorlugtigheid
te Ryswyk, die, verneemende, datzy hem
iét' van gewigt te ontdekken hadden, hun heimelyk
gehoor gaf. Jan Faasfen deedt het woord,
zeggende n dat zy, met hun vieren, te Rotw
térdam, gehuurd waren tot zekeren onbe-
„ kenden aanflag, ten dienfte van "t Land; dat
w hun elk driehonderd guldens, welken zy
„ toonden, op de hand gegeven waren; en dat
„ zy hier een koffer gebragt hadden, in de
herberg den Helm: vraagende, W7ders, of
n zyne Doorlugtigheid kennis van deezen aan-
„ flaghadt?" De Prins zeide, neen. Zy gaven
hem ook berigt van de vier mannen, die zig
in 't Zotje onthielden , en tot den zelfden
aanflag waren aangenomen. De Prins, zeer
verzet over 't gene hem aangebragt werdt, beval
hun hem, langs eenen anderen weg, over
Voorburg, te volgen, en op 't Hof in den Haage
by hem te komen. Hy reedt, hierop,inaileryl
derwaards, ontboodt den Prefident en eenige
Raaden van'tHof, terftond, byzig, die,
de ontdekkers nog eens' gehoord hebbende,
den Fiskaal en Geweldige zonden, om 't Zot-
Drie nn- je en den Helm te bezetten. In 't Zotje, wer-
tlcren en den Kornelis Gerritszoon, Herman Hermans-
S z o o n
a n
Gerrit?- ' J Kinzoon en Dirk Leendertszoon ,
zoon onverhoeds, overvallen, en terftond in hegteworden
nis genomen. Van Dyk was nog in den Helm
gevat. by 't koffer, toen hy hoorde dat de Officier beneden
was. Hy zogt toen 't koffer te openen,
en 't geweer onder 't bed te verbergen. Doch
hier«

XL. BOEK. H I S T O R I E . 461
hiertoe geen tyds genoeg hebbende, liet hy 't ifar.
koffer, met eenige Piff ooien daarin, open ftaan, •
floeg den mantel om de ooren, en tradt voorby
den Officier ter deure uit, terwyl zeker dienaar
zeide, dat hy dien man veele jaaren gekend
hadt. Toen hy weg was, ging de Officier Het kofnaar
boven, vondt het koffer en nam het met
zig. Van Dyk, Stoutenburg gewaarfchuwd
hebbende, begaf zig, terftond, uit den Haage,
by de duinen langs", het bosch om, over den
Leidfchen dam, naar Bleiswyk, Stoutenburg,
ylende naar zynen Broeder, Groeneveld, gaf
hem ook te verftaan, hoe de zaaken ftonden ,
waarop zy beide de wyk namen ; doch met ongelyke
uitkomst, gelyk hierna ftaat te melden.
De vier gevangenen werden, terftond, door De ga^
g
eenige Raaden van't Hof, ondervraagd, en be- n £^
leeden, aan de paleye gebragt zynde,den toekennen
leg op 's Prinfen leeven. Doch fommigen mei- denaauden,
dat Kornelis Gerritszoon alleen gepynigd flag.
werdt. De vier ontdekkers liet men, ondertusfchen,
in de Kastelenye, goeden ciermaaken,
tot dat men nader agter de waarheid zou gekomen
zyn. De toegangen van den Haage werden
bezet. Des anderendaags, reeden twee Raa- Verftheïden
van 't Hof naar Rotterdam, men meent, d b e
^' "
e
om Adriaan van der Dusfen te vangen. Doch t n'
hy was niet te vinden. Ook hadt Slatius, op de w u s tig e i l
tyding, dat zyn Zwager gevat was, zig terftond begeevea
op de vlugt begeven. Dien zelfden morgen, zig op da
waren Abraham Blanfaart en Willem Parthy vlugc
*
op weg geflaagen naar den Haage, van zins
om, zo zy daarna verklaarden, den toeleg te
ontdekken. Doch verftaande, aan 't Huis te
Deil, dat zulks reeds door anderen gefchied
was 9

46a VADERLANDSCHE XL. BOEK.
1603. was, keerden zy terftond te rug naar Leiden,
— en begaven zig, nevens Jan Blanfaart, op de
vlugt. Uit het gene de gevangenen beleeden
hadden, hadt men bellooten, dat Slatius, van
Dyk en de gewezen Predikanten Kornelis Geesteranus
en Gerard Veliius fchuld aan den aanflag
hadden. Men beloofde dan, by openbaare
afkondiging, op den negenden van Sprokkelmaand
, vierduizend guldens aan elk, die een
van deeze vier in hegtenis leverde. Doch
Geesteranus en Velfius hebben, in laater' tyd,
hunne onfchuld doen blyken. Groeneveld en
Stoutenburg werden ook gezogt; maar niet gevonden.
De Leermeester van Groenevelds
Zoon werdt gevat en gepynigd, zonder dat hy
iets belcedt. Men braat den Zoon van Koorenwinder
ook naar den Haage, uit wien men weeten
wilde, waar zig zyn Vader onthieldt j doch
Van der hy ontdekte niets. Van der Myle, die niet ge-
Myl
ft weeken was, werdt uit de Beverwyk gehaald,
e n
gehaald;
ee
nig' 2
dagen in de Kastelenye bewaard,
doch on- Doch toen men hem op 't ftuk van den aanflag
fchuidig tegen den Prinfe ondervraagde, verantwoordbevon-
fa n y z^ z o volkomenlyk, dat men hem wederom
los liet. Hy kreeg, eenige maanden laater,
vryheid, om alomme, door 't Land, te mogen
reizen; mids hy egter in de Beverwyk bleeve
woonen (0). De Advokaat Bosch werdt, in zyn
Huis, in den Haage verzekerd; maar nadat zyne
onfchuld gebleeken was, insgelyks, geflaakt.
Wat laater, raakte Abraham Wouterszoon,
Zwaardveeger te Rotterdam, van wien Slatius
de Piftoolen gekogt hadt, in hegtenis, waaruit
Co) Refol. Holl. 5 Daemi. 1623. VU 179,
hy»

XL. BOEK. H I S T O R I E . 463
hy, eerlang, ontfnapte, zonder dat ik heb kon- 1623.
nen vinden, of hy fchuldig ware of niet. Maar
Klaas Michielszoon Bontebal, die een gedeelte
van't geld verftrekt hadt, gevat zynde, werdt,
daarna, voor Mannen van Schieland, te regt
gefteld (ƒ>).
Aan de Bevelhebbers der Grensfteden en aan Men bede
Staaten der andere Gewesten werden, ter- fchuidige
ffond, brieven afgezonden, waarby gelast en m* n_
verzogt werdt, op de fchuldigen te letten, en ft ranten,
dezelven in hegtenis te neemen. 't Stuk der fa- in 't gemenzweeringe
werdt, in deeze brieven, meest meen,
eenigen Arminiaanfchen Predikanten en ande- ^aanren
van dien aanhang te last gelegd. De Remon- fl ag.'
itranten raakten, hierdoor, nog meer dan te
vooren, in den gemeenen haat. Ook werden zy,
door fommige Predikanten , in 't openbaar,
vinnig doorgeftreeken : al 't welk de voornaamften
in groote verflaagenheid dompelde,
en anderen bewoog, om hunne gemeenfchap
te verlaaten. Veelen waren vol agterdogt en
vreeze, niet weetende, wat 'er agter deezen
toeleg fchuilen mogt, en fomtyds het ergfte
vermoedende. De Staaten van Utrecht gaven,
den veertienden van .Sprokkelmaand, een ftreng
Plakaat uit, waarby de gantfche Broederfchap
der Remonftranten genoegzaam befchuldigd
werdt met den toeleg, en ook vierduizend guldens
gezet op 't lyf van hun, die men fchuldig
hieldt, zonder Geesteranus en Velfius te vergeten
(q).
Ten zelfden dage, werdt van Dyk, te Ha- Van Dyk
zertswoude, betrapt, in boeren kleederen. In wordt
evat c n
heg- «
IïRANDT IV. Deel, bl. 900-942.
(?) RRANOÏ IV. Deel, bl. 342-^5».

464 VADERLANDSCHE XL. BOEK,
.
hegtenis zynde,. ontboodt hy zyne bloedvrienden,
van welken hy affcheid nam, bekennende
bekent een dood man te zyn. Men haalde hem, terden
aan- ftond, naar den Haage. Na dathy verhoorden
a
-* aan de paleye gebragt was, werdt 'er, by openbaare
afkondiging, die den zestienden gefchiedde
, vyfduizend guldens gezet op de lyven van
Groeneveld, Stoutenburg en van der Dusfen ,
vierduizend op dat van Koorenwinder, en zeshonderd
op die van Abraham en Jan Blanfaart.
Men befloot, hieruit, dat van Dyk deezen gemeld
hadt. Ook meent men, dat hy iets hadt
ontdekt, 't welk Prinfe Henrik raakte, met
wiens naam, Stoutenburg fcheen gefpeeld te
hebben, om van Dyk te eerder in te wikkelen.
Doch zyne bekentenis werdt zeer geheim gehouden.
Zeker is 't, dat hy den aanflag op
's Prinfen leeven beleeden heeft (r).
De Heer Op zeker vermoeden, werden te Leiden gevanGroe-
vat Paulus Stochius, GuUklmus Coddeeus, ge we
re weid, z e n Hoogleeraar in de Oosterfche taaien, en
ïlind'^ê- J an
Pieterszoon Dou, Landmeeter. Zy werden
vang;n. V
' naauw ondervraagd, doch onfchuldig bevon­
den; en na eenige dagen zittens ontflaagen,
onder borgtogt (s\ Groeneveld raakte, den
agttienden, in banden. Hy had zig, tegen den
avond, op aanraading zyner Huisvrouwe, Anna
Weitfen, Vrouwe van Brand wy k, op de vlugt
begeven naar Scheveningen, daar een Visfcher
aanboodt, hem, metzynepink, naar Engeland,
Hamburg of elders heenen te voeren. Doch
verfchrikt voor de ruime zee, ginghy, met
zynen Kamerling en den Visfcher, langs 't
ilrand 3
(O BRANDT IV. Deel, bl. 951 en
(O BRANBT IV. Heel, bl, 953-W5-

XL. BOEK. H I S T O R I E . 465
ftrand, naar 't naaste Dorp, daar een wagen 16&3.
befteld werdt, die hen naar Zandvoort, en voorts •
naar Egmond bragt. Hier trok de Heer van
Groeneveld eene visfchers py aan, liet zig naar
Petten brengen, en van daar overvoeren op
Texel. Doch zig hier niet betrouwende, ftak
hy over op Vlieland, daar hy fcheep dagt te
gaan. Midlerwyl, hadt men, in den Haage, berigt
gekreegen, dat hy te Scheveningen gezien
was. Straks viel't vermoeden op den Visfcher,
zynen vriend, wiens Vrouw aangetast,
en, met dreigen, tot bekentenis gebragt werdt
van 't gene zy wist. Toen hadt men 't fpoor
van zyne vlugt, welk men terftond volgde. De
Schout van Vlieland, ondertusfchen, ook iet
vernomen hebbende, begon het Eiland te doorzoeken,
en vondt, eindelyk, den Heer van
Groeneveld, zittende onder de Visfchers, gekleed
in eene graauwepy, met groote visfchers
laarzen aan de beenen, en een noppers muts
op 't hoofd. De Visfcher, die hem verzelde,
den Schout ziende inkomen, ontliep het gevaar.
Doch Groeneveld werdt gevat, en,des
anderendaags, onder een fterk geleide, naar
den Haage gebragt, en op de gevangenpoort
gezet (*).
Maar zyn Broeder Stoutenburg, die fchul- Vlugt
diger was dan hy, en Adriaan van der Dusfen ° b^° u
"
ontkwamen't gevaar, dat hun dreigde. De eer- e n VJU,
fte hadt zig, meent men, in eene kist, uiteen der Dus-
Haage doen draagen, en was, daarna, heime- fen,
lyk, te Rotterdam gelcomen, daar hy zig, met ,
van der Dusfen, nog tien of twaalf dagen, onthieldt
(t) Aanhangf. op Oud JJatay. bl. 193. KIUNDTIV. Deel, II. 956.
X DEEL. Gg

466 VADERLANDS CHE XL. BOEK.
1623. hieldt, ten huize van eenen gewezen Speel-
• man; doch nu van goede middelen. Toen huurde
men het fchip van Jakob Beitjes, voor duizend
guldens. De Schipper zou kaas laadenop
Wezel, en hen, onder dezelve, verbergen.
Doch anderen willen, dat zy, met hunne dienaars,
als Schippers gekleed, in 't vooronder
fchuilden. Te Nieuwmegen, werden zy, voor
't eerst, gezien, door des Schippers knegt, wien
men diets maakte, dat het geestelyken waren,
welken men niet ontdekken moest. Omtrent
het Tolhuis gekomen, werdt Stoutenburgs
knegt, die even aan land gegaan was, terftond ,
gekend, door eenige foldaaten, die hem, in
Bergen op Zoom, terwyl zyn Heer daar Bevelhebber
was, gezien hadden. Men vraagde hem,
die, met terftond, naar zynen Heer. Hy fpeelde den
groot ge- onweetenden; maar gedreigd met de pynbank,
Goch tC
meldde hy, 't gene men weeten wilde. Toen
zondt men, in deryl, eenige foldaaten naar 't
fchip. Doch zy kwamen te laat. Stoutenburg
en van der Dusfen, uit hetwegblyven van den
knegt, agterdogt krygende, hadden zig, door
den Schipper, aan de overzyde derWaale, op
den Kleeffchen bodem, aan land doen zetten.
Hier huurdenze een' wagen, die hen en den
Schipper, te post, naar Goch bragt. DeSpaanfche
Bevelhebber ontving hen hier beleefdelyk,
en gaf hun, eenige dagen daarna, een fterk
en, eer- geleide mede naar Brusfel, alwaar de Aarrsheilang,
te togin Izabelle hen, eerlang, by eene fchiifte-
Brusfoï lyke Acle, in haare befcherming nam. De Staakomcn.
t g n i i a ci^ e n n a a r ? kort te vooren, verzogt, dat
zy Stoutenburg wilde overleveren; doch 't was
geweigerd. De Huisvrouw van van der Dusfen

XL. BOEK. H I S T O R I E . 467
fen verzelde hem in zyne ballingfchap. Doch 1623.
Stoutenburgs egtgenooteJFalburg vanMarnix,
Dogter van den Heere van Aldegonde, bleef
in Holland. Haar man deedt, daarna, eene stoutenreis
door Italië en Frankryk, en nam, te Brus- burg
fel te rug gekeerd, in of na 't jaar 169.6, na 't |£ e
on. omhelzen van den Roomfchen Godsdienst, d e r d e
dienst onder de Aartshertoginne. Sedert heeft Aartshermen
hem, als Ritmeester, de wapenen zien togiune»
voeren tegen zyn Vaderland, tot groot verdriet
zyner maagen. 't Schip, waarmede hy uit
Rotterdam gevlugt was, werdt, met de laading,
verbeurd verklaard. Zyn Dienaar en des
Schippersvrouw en Knegt werden, onder Acte
van nonprajuditie, den Hove van Gelderland
verleend, naar den Haage gebragt,zonder dat
my gebleeken is, hoe 't met hen afliep («).
Voorts hadt men, befpeurende, dat Stoutenburg
en van der Dusfen wisfelbrieven, uit Holland,
zogten te trekken, al vroeg beflooten,
alle onderhandeling met deeze twee te verbieden
(v).
Op den zelfden dag, dat Groeneveld gevat viugrvan
werdt, raakten de twee Blanfaarts, en, 'snagts de twee
daarna, Willem Parthy in hegtenis. De ontdek JjJJ^
kers van den aanflag en de vier eerfte gevan parthy. genen fchynen niet van hun geweeten te hebben;'twelk
hun tyds genoeg gaf, om, zonder
ontdekt te worden, uit Holland, en, overVollenhove,
in Grol te geraaken, daar de Spaanfchen
nu meester waren. Doch de vrees, dat
de Spaanfchen hen mogten vatten, en losgeld
(«") RRANDT IV. Deel, bl. 957-yfic.
Qyj Refol. Holl. 15 M*«rt. ifiaj. bl. 17.
Gg 2
af-

468 VADERLANDSCHE XL. BOEK,
Ï623. afperfen, deadt hen wederkeeren naar Vollen-
•• hove. Van daar, reisdenze, door Friesland
en Groningen , naar Delfzyl, en verder op
Embden, daar zy, 'snagts, in de herberg den
Helm füepen, en 'sanderendaags, den agttienden
van Sprokkelmaand, een' wagen namen, om
naar Stikhuizen te ryden. Doch onderweg, overviel
hun een nieuwe angst voor de Mansiëldfche
Knegten, die toen in Oostfriesland lagen: deslieten
zy zig te rug voeren naar Embden; doch
namen eene andere Herberg. Hunne ongeftaadigheid
en vrees bragt hen, hier, neg dien zelfden
dag, in lyden. Eerst haddenze den Waard
gezeid, datzy drie of vier dagen dagten te blyven.
Ook haddenze hem eene gcede middagmaaltyd
befteld. Maar terwyl dezelve bereid
werdt, fprakenze met een' Schipper, die naar
Bajonne in Frankryk moest, hem vraagende,
of hy hen niet, te Calais, of te Douvres, aan land
zetten kon. Midl.en.vyl, verliepenze de maaltyd,
voorgeevende ergens in de Stad genodigd
te zyn. Van dit gefprek met den Schipper
kreeg de Waardkennis, en hierop vermoeden,
of zyne gasten ook fchuldig mogtcn zyn, aanden
aanflag tegen den Prinfe van Oranje. Zyn
vermoeden vermeerderde, toen zy, terwyl hy
over tafel zat, in alleryl, kwamen vraagen, wat
zy verteerd hadden, en, beevende en bedeesd,
zo veel voor elk betaalen wilden, als hy voor
allen gevorderd hadt; welke, verbaasdheid ontftaan
was, op zyne vraag, waarom zy nu naar
Frankryk of Engeland wilden ? Hy gaf dan dep
Schout kennis van zyn vermoeden, en deeze,
hen waarneemende, toen zy ter deure uit gingen,
verzogt hen, met hem, by den voorzitten-

XL. BOEK. H I S T O R I E . 469
tenden Burgemeester te willen gaan. Op deeze i

470 VADERLANDSCHE XL. BOEK.
1023. gen,door den Scherpregter, gebroken was. *t
• Lighaam van Kornelis Gerritszoon, Zwager
van Slatius, werdt gevierendeeld, en de deelen,
aan halve galgen, op vier uitgangen van
den Haage, gehangen (V).
Kooreu- Weinige dagen te vooren, was Koorenwinwinder
der betrapt te Overfchie, en, met den Huism
a n
OoTe'e- » d i e n e m
geherbergd hadt, gevangkelyk,
nige Lei- naar den Haage gebragt. Ook geraakten, op
denaars. den vierentwintigften, te Leiden, in hegtenis
drie burgers, Jan Pieterszoon, Lyndraayer, Sa
muelde Plekker, en Ger rit Kornelis zoon, Kleermaaker,
die, iet gehoord en niet aangebragt
hebbende, zulks duur bekogten (y).
viugtvan In den aanvang van Lentemaand, viel, ein-
Henrik delyk, ook Slatius in de handen van 't Geregt.
Slatius. H y h a d t z i g ^ viUgtende, verfteken in eene grove
boeren py, en eenen flegten hangenden hoed
op 't hoofd gezet, dienhydigtindeoogentrok.
Dus ging hy, den zevenden dag na 't ontdekken
van den aanflag, door Amfterdam; voer,
vandaar, op Harlingen, en voorts, over Leeuwaarden,
naar Groningen, meenende verder,
over de moeren, naar Lingen te trekken. Maar
te voet, in 't Dorp Rolde, niet verre van Koeverden,
gekomen, ging hy in eene herberg,
om eene kanne biers te drinken. Hier vondt hy
eenige foldaaten, met den Wagtmeester Wil'
lem Blaauw, Zoon van Quiryn Blaauw, Bevelhebber
van Koeverden,' wagtende op eenig
geld, welk, van Groningen, onder geleide, derwaards
gezonden werdt, en wat te lang wegbleef.
Terwyl de foldaaten hierover fpraken
O) BRANDT )V. Deel, U. 9R9.

XL. BOEK. H I S T O R I E . 47*
by 't vuur, zeggende fommigen, dat het gelei- 1623.
de, door eenigen verfpieder ontdekt zynde,
veelligt, genomen ware door den vyand; anderen,
dat zulks geen gevaar liep; ging Slatius,
weetende in welk eene gelegenheid hy
ware, zulk een angst aan, dat hy, toen de Wagtmeester
en knegten eens uitkeeken, fchielylc
oprees, zyn gelag betaalde, en ter deure uitftreek,
laatende de volle kan met bier ftaan.
Blaauw, wederom in huis gekomen, mist den
man met de py, ziet zyne kan nog vol, en
krygt, hoorende, dat hy betaald hadt en heen
gegaan was, vermoeden, of 't niet wel een
verfpieder zyn mogt. Hy loopt hem dan, met Hy
twee foldaaten, agterna, en haalt hem haastin, 'j n
hebbende een roggenbrood, daar eenig geld » tLaridin
verborgen was, in een' vuilen doek, onder fchap
den arm. Op de vraage, waarom hy zo fchie- Drente,
lyk vertrokken was, en waar hyheenenwilde, S evat
-
antwoordde hy, met eene bedeesdheid, die de
aeterdogt vermeerderde. Voorts, gaf hy zig
uit voor een' Oculist of Oogmeester, Meester
Tan Herrnansz. genaamd, te gelyk biddende
dat men hem wilde laaten gaan, alzo hy, omtrent
Amfterdam, een' doodflag begaan hadt.
Doch Blaauw hernam, dat hy, hierom te meer,
zyn gevangen blyven moest. Men bragt hem
dan wederom naar de herberg, en voorts naar
Koeverden. Hier in hegtenis zittende, badthy
een foldaats vrouw, welke hy veel gelds beloofde,
dat haar man hem aan den voet van de
graft wilde brengen. Doch 't werdt geweigerd.
Ondertusfchen, hadt men naar Amfterdam gefchreeven,
om te verneemen, of zekere Oculist,
Jan Herrnansz. genaamd, daar of daar om-
Gg 4 «ent

47* VADERLANDS CHE XL. BOEK.
.1^23. trent, een' doodflag begaan hadt. Maar men
hadt hiervan geene kennis Toen eerst kreeg
men vermoeden, of hy ook deel hebben mogt
aan den aanflag tegen den Prinfe, daar'tgantfche
Land van gewaagde, en veelligt wel die
Slatius ware, op wiens lyf men vierduizend guldens
gezet hadt. Men zondt hem dan, onder
geleide van denWagtmeesterBlaaaw en eenige
Ruiters, naar Zwol, daarhy, ziekelyk zynde\.
zig ftraks te bedde leide, met het aangezigt
naar den muur, om niet gezien te worden:
geevende, op 't gene hem, zelfs van aanzienlyke
luiden, gevraagd werdt, geen of ftuursch
befcheid, als, wat hebt gy my te vraagen ? ofwat
heb ik u te antwoorden ? gy zyt myn bevoegde
Regter niet. Als ik in Holland kor.ie, zal men my
maar al te v;elkennen. Van Zwol, voerde men
hem, te fchepe, naar Amfterdam, daar hy, den
twaalfden van Lentemaand, aankwam, terftond
gekend , en in zyne boeren py uitgetekend
werdt. De tekening werdt in 't koper geëtst,
door Klaas Janszoon Visfcher, en in 't licht gegeven.
Des anderendaags, bragt men hem naar
den Haage. Dus hadt hem'tverloopen van zyn
bier in deeze zwaarigheid gebragt; waaruit, naderhand,
eenfpreekwoordontftondt, onder de
drinkers, die, noode van de bierbank fcheidende,
plagten te zeggen, Ik wil Slatius niet
flagten, en myn bier verhopen. Op de gevangenpoort
zittende, werdt hy zeer krank, zodat
eenigen meenden, dat hy zig zeiven vergiftigd
hadt. Doch dit vermoeden verdween, toen
hy, daarna beterde, (z).
De Re- Ondertusfchen, zonden verfcheiden' Remon-
(zp MRANDT IV. Deel, H-

XL. BOEK. H I S T O R I E . 473
ftrantfche Predikanten, die te Amfterdam ver- 1(523.
gaderd waren geweest, een Vertoog aan de algemeene
Staaten, aan de Staaten van Holland, monen
aan den Prinfe van Oranje, waarby zy den y"^
aanflag tegen zyn leeven verfoeiden, en zig genzig]
daaraan onfchuldig verklaarden, 't Zelfde ge- wegens'
fchiedde, ook in andere fchriften, door hen, denaanten
deezen tyde, in 't licht gegeven. Hierte- p'? r e„ 8
gen, liepen wederom gerugten, ten nadeele i eevè a.
van Izaak Welfing, Bernardus Dwinglo en nog
twee of drie andere Predikanten. Dwinglo
werdt, by openbaare afkondiging van 't Hof,
befchuldigd, als hadt hy deel gehad aan verfcheiden'
aanflagen, ten nadeele van 't Land.
Hy was met eene Zuster van Koorenwinder getrouwd,
en hadt, veelligt, wel iets gehoord,
dat verre zag; doch by hem niet geloofd werdt.
Immers hy heeft zig, naderhand, in openbaaren
druk, tegen alle kwaad vermoeden, verdedigd.
Ook heeft Welfing zig, door ernftigebetuigingen
, gezuiverd. De gerugten, ten hunnen
nadeele, fchynen meest ontftaan te zyn, uit
het gene Slatius en Jan Blanfaart, in de gevangenis,
tegen hen fchreeven : meenende zy beide,
door 't befchuldigen hunner medebroederen
, hun leeven te zullen redden. Doch toen
de uitkomst hun leerde, dat deeze waan ydel
was, herriepen ze, 'tgene ze, ten nadeele der
Remonftranten, hadden ingefteld (V).
HetHofwas,midlerwyl, bezig met de Regts- G^oenepleeging
over alle deeze gevangenen. De Heer vc;tl
van Groeneveld, terftond, beJeeden hebbende,
(

474 VADERLANDSCHE XL. BOEK.
1623. 't gene hy van den aanflag wist, werdt niet ge-
• pynigd, gelyk van Dyk en Koorenwinder. De
verwee- Vrouw Weduwe van Oldenbarneveld befloot,
Ook va m
deezen ftaat der zaaken, verzeld van de
Dyk en Vrouwe van Groeneveld en zyn Zoontje, ver-
Kooren- giffenis voor hem te verzoeken by den Prinfe,
winder, die den fmeekenden beleefdelyk bejegende $
doch genoeg te verftaan gaf, dat 'er geene genade
te hoopen ware. 't Regt ging dan zynen
gang. Hy, van Dyk en Koorenwinder werden ,
als fchuldig aan de misdaad van gekwetfte
hoogheid, ten zwaarde verweezen, met verbeurdverklaaring
hunner goederen. Op den
agtentwintigften van Lentemaand, werdt hun
de dood aangezeid. Men fchikte hun ook eenige
Predikanten toe, welken zy goed gehoor
gaven, met betooning van groot berouw over
hunne zonden. De Moeder, Vrouw en 't
Zoontje van Groeneveld werden, des nagts, by
hem toegelaaten, om 't jongfte affcheid te neemen.
Ook werdt van Dyk van zyne Dogter
Groene- bezogt. Des anderendaags, omtrent tien uuren ,
veld gaat tradt de Heer van Groeneveld, ten volle gerustig
ter kleed, met den hoed op 't hoofd, den mantel
d o o d
* aan, en 't rapier op zyde, zonder gebonden
of gehouden te worden, van de Poort naar 't
Hof, zig eerbiediglyk buigende voor de menigte
luiden van aanzien, die, uit de venfters van
'tHof, naar hem zagen, en waaronder hy vermoedde,
dat Prins Maurits zyn mogt. Onder 't
leezen van 't vonnis, toonde hy zig zeer kloekmoedig,
en ging voorts rustig ter dood, zelf
zynen mantel en rapier afleggende: ook zyne
kraag en ponjetten op de grond werpende,
en zyn wambuis ontkaoopende. Zyn boven-

XL. BOEK. H I S T O R I E . 475
lyf daarna, met hulp van zynen Kamerdienaar, 1623.
ontbloot hebbende, ging hy naar 't zand, mets .
fpreekende tot het volk, dan deeze weinige
woorden, Wraakgierigheid en kwaade raad
hebben my hiertoe gebragt. Heb ik iemant misdaan;
ik bid om Christus wil vergeeft het my.
Zyn gebed zullende doen, knielde hy, niet naar
de Plaats, gelykgemeenlykgefchiedt, maar naar
denKneuterdyk, ziende naar zyns Vaders huis.
Toen hy 't mutsje voor de oogen trok, hoorde
menhem zeggen ,OGod, wat man ben ik geweest
, en wat ben ik nu.' waarop, hy, zyne handen
famenflaande, nog voegde Patiëntie! en
naauwlyks was 'er dit woord uit, of de Scherpregter
lloeg hem, met den eerften flag, het
hoofd van 't lighaam. Zyn Dienaar beftelpte
het bloed met zand, bedekte het lighaam met
den mantel, en trok het aan de eene zyde van
't fchavot. Toen werden Koorenwinder en Einde
van Dyk, wel vast gebonden, en de laatftegeflooten
aan een' dienaar, de een na den an- d e r e n
deren, gehaald. In 't gene zy tegen'tvolk zei- v a nDyk.
den bleek, dat zy zig fchuldig erkenden, en
vergiffenis begeerden. Vier van de Piftoolen,
die van Dyk tot den aanflag uitgedeeld hadt,
werden, voor zyne oogen, op een blok, aan
Hukken geflaagen. De" lighaamen van beide
werden, na 't onthalzen, gevierendeeld, de
hoofden op ftaaken gezet. Maar 't Lyk van
Groeneveld werdt in een zwart kleed gewonden,
door vier Staatenboden, gevolgd van zynen
dienaar, die de afgelegde kleederen droeg,
t'zynen huize gebragt, en, den volgenden nagt,
in zyn Vaders graf, begraaven. Niemant van
hun, die om den aanflag tegen den Prinfe lee-
den,

476 VADERLANDS CHE XL. BOEK.
1Ö23. den, werdt meer beklaagd dan de Heer van
Groeneveld, die de minfte fchuld hadt, en, om
zyne goedaartigheid, by veelen, bemind was Q>j.
Slatius, Slatius, de twee Blanfaarts en Parthy zaten
de Bian- tot den vierden van Bloeimaand j toen hun de
faartsen ,jood aangezeid werdt, zo onverwagt, dat zy
e e n e
worden g andere rekening maakten, of zy zouden ,
onthalsd, eerstdaags, geflaakt geworden zyn, waanende
de twee Blanfaarts en Parthy, dat het voorneemen
, welk zy zeiden gehad te hebben, om den
aanflag te ontdekken, voor de ontdekking zelve
genomen zou worden, en Slatius en Jan Blanfaart
in 't byzonder, dat hun fchryven en fpreeken
tegen de Remonftranten hen van de dood
bevryden zou. Men zondt hun ook eenige Predikanten
toe; doch zy gaven 'er weinig gehoor
Slatius aan. Slatius bejegende hen fchamperlyk en
gedrag in trots, zeggende, dat hy de dingen, die zyhem
zyn ui- zeggen wilden, zelf wel wist, en geduurig zoet
a e
' kende te twisten, over de Leer der Predestinatie.
Ook verfcheen hy, des anderendaags, op
de Rol, om zyn vonnis te hooren, met een
grimmig gelaat. Onder 't leezen, hoorde men
hem, dikwils, zeggen, dat h niet waar; dat heb
ik niet, of zo niet bekend, 't Is geen regt, maar geweld
en diergelyke woorden meer. Ook zeide
hy, dat Geesteranus en Velfius niet geweeten
hadden van den aanflag. Zyn Boekje, Klaarlichtende
Fakkel genaamd, werdt,na 't leezen van
't vonnis, voor zyne oogen, verfcheurd. Jan
Blanfaart fprak niet een enkel woord op zyn
vonnis. Abraham mompelde alleenlyk iet, binnens
monds. Maar Willem Parchy, die dronken
(_h} BIIANÜT IV. Les', Uf 1044-1052.

XL. BOF K. H I S T O R I E . 477
ken op de rollekwam, viel den Griffier dik- KI23.
wils in, roepende dat hy onwaarheid las, en •
beweerendc, dat sy voorgehad hadden, den toeleg
te openbaaren. Alle vier werden zy verklaard
d? misdaad van gekwetfte hoogheid begaan
te hebben, en hierom ten zwaarde verweezen
, met verbeurdverklaaring hunner goederen.
Slatius, aan twee dienaars vastgemaakt,
werdt eerst naar 't fchavot gebragt, derwaards
treedende, met groote onvertfaagdheid. Zig
naar 't volk keerende, zeide hy, Eerlyke vroosne
burgers, hier ziet gy dien Henricus Slatius,
naar wiens bloed men zo lang gedorst heeft, met
meer andere woorden, meest tot zynen roem en
verontfchuldiging (trekkende. Den Predikant,
die voor hem bidden wilde, wees hy af, zeggende,
zelf te zullen bidden: hoewel men niet kon
merken, dat hy't deedt. Geknield zynde, en
de handen een weinig om hoog houdende,
floeg hem de Scherpregter, met het hoofd, de
regterhand geheel, en de linker byna af. jan De drie
en Abraham Blanfaart en Willem Parthy wer- anderen
den vervolgens onthalsd. Alle drie betuigden
ze, voor 't volk, niet van zins geweest te z i n s g' e_
zyn, den Prins om te brengen; maar den aan- weestte
flag te ontdekken, en van Dyk te bedriegen, zy" ^ en
Parthy, heel of half dronken, gebruikte meer ^J dg|. t e
woorden dan de drie anderen. Zyn lighaam en k e r u
die der twee Blanfaarts werden begraaven : dat
van Slatius op een rad gelegd, en 't hoofd, op
een ftaak, daar boven gezet, digt by de galge,
buiten den Haage. Zyne Weduwe haalde egter,
op eenen nagt, zyn lighaam en die van haaren
Zwager en Koorenwinder van de raden, en
begroef ze by de Geestbrugge, van waar ze, vier
da-

478 VADERLANDSCHE XL.BOEK.
1623. dagen laater, in 'tfpitten, gevonden zynde,
wederom naar 't galgeveld gebragt, doch ten
tweedemaale weggehaald, en te Warmond, in
zekere boomgaard, begraaven werden, zonder
ooit gevonden te worden (V). Op den laatften
van Bloeimaand, hieldt men, door alle
de Gewesten, eenen plegtigen dankdag over
't ontdekken der abominable, barbarïfche Con-
Eenige fpiratie tegen den Prinfe (V). Den eenentwinandere
tigften van Zomermaand, werden de drie Leidmcde
T fche gevangenen, Jan Pieterszoon Lyndraayer,
wordS 11 Samuel
de Plekker en Gerrit Korneliszoon
ter dood Kleermaaker, ver weezen , om onthalsd te
geiiragt. worden: en 't vonnis werdt, ten zelfden dage ,
aan hun uitgevoerd. Zy hadden alleenlyk beleeden,
uit de Blanfaarts, iet verftaan te hebben
van het voorneemen tegen den Prinfe; 't
welk zy voor zottenklap gehouden, of verfoeid
en veroordeeld hadden, verklaarende daarmede
niet te doen te willen hebben. Ook hadt
men hun gezeid, dat Prins Henrik kennis hadt
van den toeleg, 't Verzwygen van dit alles
werdt voor misdaad van gekwetfte hoogheid
verklaard by 't Geregt van Leiden (Y), en kostte
hun 't leeven (ƒ). Klaas Michielszoon Bontebal,
gewezen Sekretaris van Zevenhuizen,
ontving gelyk vonnis van Schepenen en Mannen
van Schieland, welk, op den derden van
Hooimaand, te Rotterdam, aan hem uitgevoerd
werdt. Hy hadt, zwaar gedreigd en ge-
py-
f'O BRANDT IV. Deel, bl. 1075-icR--
(d~) ISAUDAR-T. Memor. XV. Hoek, bl. 98.
'O Sentent. van J. 1'. Lyndraeyer, 0. de Plecker«« ü. Cor»
iclisz. Cleermaeclver gedr. te Leyden 1623.
C f) BRANDT IV.Deel, bl. 1110-1116.

XL. BOEK. H I S T O R I E . 479
pynigd zynde (g), bekend van den aanflag te- i$ 23.
gen den Prinfe en de voorgenomen' verande-.
ring der Regeeringe kennis gehad, en tweeduizend
guldens tot het uitvoeren van den zeiven
verfchaft te hebben. Zyn lighaam werdt
heimelyk begraaven (Ji). Hy wasdelaatftevan
de vyftien, die, om 't kwaad voorneemen tegen
zyne Doorlugtigheid, ter dood gebragt werden.
Eenige anderen, die deel of kennis aan
den toeleg gehad, of geld tot den zeiven gefchooten
hadden, werden niet gemoeid: 't zy
dat zy ten Lande uit gevlugt waren, of zig,
binnens Lands, fchuil hielden, en niet fterk gezogt
werden. De Remonftranten hebben niet
konnen ontkennen, dat eenigen uit hunne broederfchap
deel gehad hebben aan deezen aanflag;
doch men heeft, tot hunne verdediging,
aangemerkt, dat de ontdekldng ook dooreenigen
uit hunne broederfchap gefchied is. De
vier Matroozen, die den toeleg uitbragten, waren
Remonftrantschgezind. De algemeene Staa- Loon der
ten fchonken elk hunner zeshonderd guldens, ontdek-
en een gaadje van vyftien guldens ter maand,
k e r e n
met verder voorfchryvens aan de Koïlegien ter ^fa?
Admiraliteit, dat men ze, voor anderen,vorderen
zou, tot de eerst openvallende Scheepsampten,
waartoe zy bekwaam mogten zyn.
De Prins gaf ieder, daarenboven, een' gouden
penning met zyn beeldtenis en xvapen,
ter waarde van tagtig guldens, nevens een
verzilverd rapier («').
(g~) B. DWINOLO Verantw. 1. Deel, bl. 142, tr>6.
(ft) Sentent. van Gaas Mich. Bontebal gedr. teRoitcri. 1C23.
O ) BRANDT IV. Deel, bl. 941. Zit BAUDART. Memor. XV,
Intik y bl. 27-73.
De

48o VADERLANDSCHE XL. BOEK,
1623. De oorlog te lande werdt, dit jaar, van wederzyde,
flaauwlyk gevoerd, 't Beleg van Ber-
XXIII. gen op Zoom hadt den vyand, en 't ontzet
Hertog deezen Staat zo veel gelds gekost(T), dat bei-
tTaaii van de de P ar
ty en
tyd behoefden, om een weinig
Bruns- op hun verhaal te komen. Ook hadden de Staawyk
ten den last der Mansfeldfche troepen nog op
wordt ge- ^n hals. Daarenboven, verfchaften ze Hertoüaagen.
^ Christiaan van Brunswyk, die, van zyne
wonde genezen zynde, verreisd was naar Oostfriesland
, daar 't overfchot zyner benden lag ,
eenigen onderfland in geld, met welken hy
zyne benden verfterkte, dezelven, in Bloeimaand,
voerende, door Turingen opwaards.
Doch de Graaf van Tilly, die last hadt om op
hem te pasfen, dwong hemterugtekeeren, en
volgde hem op de hielen. In Oogstmaand eerst,
raakten de beide Legers flaags by Stadloon.
Hertog Christiaan kreeg de nederlaag (/), en
werdt genoodzaakt, met zyn meeste volk, de
wyk te neemen naar Breêvoort. Daarna, voegde
hy zig wederom by Mansfeld in Oostfriesland
(m). Men hadt hem, van wege deezen
Staat, zes tonnen fchats toegeftaan, waarvoor
hy beloofde zyn Leger, welk hy op vierentwintigduizend
man begrootte, den tyd van
drie maanden, in hunnen dienst, te zullen
houden («).
XXIV.
Handeling
van
Ondertusfchen hadt de Koning van Groor-
Britanje, in de Lente deezes jaars, te Brusfel,
e e n Verdrae: getroffen met de Infante Izabel-
Jakob
ö 53
l e >
C O I'olez Memoir. de Fred. Uenri p. irt.
(/') Memoir. de Freder. Hcnri. p. iU.
C"t) AITZÜMA I. Ceel, bl. 230.
(tj Refol. IloU 1, 5 Aug. 21 Otlob. 1023. W. 34,So,J4fl.

XL. BOEK. H I S T O R I E . 481
le, die volmagt hadt van Keizer Ferdinand. 1623.
Volgens een der voorwaarden van het zelve,
moest de belegerde Stad Frankendaal in de Ne- den I te
der-Palts der Infante in handen gefteld wor- Brusfel
*
den, om ze te bewaaren, tot dat 'sKonings
Schoonzoon, met den Keizer, verzoend zou
zyn (V). Wat laater, ontwierp men ook een
Beftand van vyftien maanden, tusfchen Koning
Jakob en de Infante, welk, zo wel als het
voorig Verdrag, opzigt zou hebben op de Palts
Doch ik meen niet, dat het voltrokken
werdt (q~) ; fchoon fommigen zulks verfraaien
(V). Koning Jakob deedt nog weinig of niets
ten behoeve zyns Schoonzoons; maar kort hierna
viel 'er iet voor, welk hem van gedrag deedt
veranderen. Wy zullen 'er, op 't volgende jaar,
kortelyk, van gewaagen moeten.
Ferdinand de II, zyne zaaken, in Boheeme 'sKeizers
en in de Palts, naar wensch, hebbende zien ge d\ s z
n '
n a
lukken, was egter niet zonder kommer, dat de | t aa"
hem, uit de Vereenigde Gewesten, eenig na- ten,
deel mogt worden toegebragt. Hy zondt, waarfchynlyk,
hierom, Joan Baptist Grammaye, in
Herfstmaand, herwaards, met last om van verfcheiden'
punten te handelen. Doch alzo, in
eenigen deezer punten, onderfteld werdt, dat
de Vereenigde Staaten onderhoorig waren aan
'tKeizerryk, en de Keizer, in zynen Geloofsbrief,
de Staaten zyne en des Ryks getrouwen en
beminden noemde, vondt men, hier, niet geraaden,
den Keizerlyken Gemagtigden openbaar
ge-
Co) A&. Publ. Angl. Tom. VII. P. IV. p. 48» 55.
(p~) Act Publ. Angl. Tom. VII. P. IV. p. 57.
' ({5 AITZEMA I. Deel, tl. 2^.
C/5 RAPIN Tom. VII. p. 202.
X. DEEL. Hh

482 VADERLANDSCHE XL. BOES.
1623. gehoor te verkenen, veel min, in nadere onr—-
derhandeling met hem te treeden (s). De Keizerlyke
Brieven werden niet aangenomen, en
Grammaye, wiens komst reeds eenige agterdogt
verwekt hadt by 't gemeen, onder welk
verfpreid was, dat hy van vrede met Spanje
kwam handelen, werdt, fpoedig dochbeleefdelyk,
afgevaardigd (f).
XXV. In den Herfst deezes jaars, ontving men
Klagten hier gezanten van Hamburg en van Breemen.
van Ham- eerften klaagden over de Staatfche Kaapers,
fyl%_ en
die hunne fchepen, in volle zee, deeden ftry-
men." ken, en, op het minfte kwaad vermoeden,
opbragten. Men antwoordde hun, dat men last
geeven zou, om alle Hamburger fchepen, die
behoorlyke zeebrieven toonen konden, vry te
laaten vaaren. De Breemer gezanten verzogten
opening van de Wezer, die de Staaten,
om den Keizerfchen en Spaanfchen den toevoer
te belemmeren, met Oorlogsfchepen, geflooten
hielden. , Ook klaagden ze over den
Graave van Oldenburg, die een' nieuwen Tol
gelegd hadt op deezen ftroom. Men zeide, op
't eerfte, dat de Wezer niet geflooten gehouden
werdt, om de vryheden van Breemen te
krenken; maar om den vyanden van deezen
Staat afbreuk te doen; en op het andere, dat
men den Graave van Oldenburg vermaanen
zou, om den tol, dien hy opgeregt hadt, wederom
af te fchaffen. Ook fchreef men hem ,
hierover, ernftelyk. Hy zondt, daarentegen,
Gemagtigden herwaards, om zyn regt tot deezen
tol te verdedigen. Voorts klaagde hy o-
CO Refol. Holl. 30 Sept. 1C23. bl. 13a.
(O AiTZKWA 1. Deel, bl. 216-222.
ver

XL.BOÊIÉ. HISTORIE. 483
ver Mansfeld, die zig van het Slot Kniphui- i

484 VADERLANDS CHE XL. BOEK.
16*23. rigtingen der Vloote onder Willekens zul*
len wy, hierna, verllag doen.
xxvr. In Friesland, was, federt eenigen tyd, ge-
Gefchil" fchil gereezen, onder de Leden der hooge Rein
Fries- geeringe. De drie Goën, Oostergo, Westergo
e n
d^d"" ^ e
Zeven wolden, die de Floreenen, in Hol-
Leden
l a n c
* Verpondingen genoemd, betaalden , oor­
der hoo- deelden, dat zy te veel droegen in de gemeege
Re- n e lasten. De Steden, het vierde Lid der hoogeenn-
g e R eg eeringe, bragten hiertegen in, dat zy
ee
" 't grootfte deel der belastingen op de verteeringe
betaalden. De Gemagtigden der drie Leden
ter algemeene Staatsvergaderinge klaagr
den hunnen Hoogmogendheden,over de Steden;
doch hadden last noch lust, om 't gefchil aan
derzelver uitfpraak te onderwerpen, gelyk hun
geraaden werdt. Men fchreef egter aan de Steden
, om haare Gemagtigden ook naar den Haage
te zenden. Doch eer deezen hiertoe kwamen,
zogten zy eenige verandering te maaken
, in de wyze van 't beftellen der Wethouderen.
Tot hiertoe, ftondt de Magiftraatsbeftelling,
in alle de Steden, behalve Leeuwaarden
en Franeker, aan den Stadhouder en aan
den Hove des Landfchaps; welk Hof uit twaalf
Raaden beftondt, drie van elk Lid, en derhalve
niet meer dan drie uit de Steden. Hieruit
ontftondt, dat de negen Raaden, uit de
drie andere Leden aangefteld, altoos de meerderheid
hebbende, de gefchillen over de belastingen
, naar 't oordeel der Steden, te zeer
in derzelver nadeel beflisten. Ook wisten ze
Wethouders in de Steden te kiezen , die te
zeer van hun afhingen, en hierom, dagtmen,
niet vry genoeg, voor 't belang der Stede»,
ftem»

XL. BOEK. H I S T O R I E . 485
ftemmen durfden. Om deeze zwaarigheden 1623.
te voorkomen, hadden te Steden, in 't voor
leeden jaar, bellooten, de benoeming der jaarlykfche
Wethouderen niet meer te zenden aan
den Stadhouder en 't Hof; maar aan den Stadhouder
, den drie afgevaardigden Staaten uit • '
de Steden, en den drie Raaden, die, vanwege
de Steden, in den Hove zaten ; zig grondende,
op het Berigtichrift voor 't Hof, waarby beraamd
was, dat de tegenwoordige voet van 't
beftellen der Wet gevolgd zou worden, tot
dat, daarin, by de Steden, andere fchikking
zou worden gemaakt. Maar 't Hof, of de negen
Raaden kantten zig tegen dit befluit der
Steden , verdedigende het tegenwoordig gebruik
, in een Vertoog, welk op de Landfchaps
Vergadering ingeleverd werdt. De
Staaten des Landfchaps of de meerderheid derzelven
viel den Hove toe, verbiedende, in
den aanvang deezes jaars, het invoeren der
nieuwigheid, door de Steden beraamd. De
Wet werdt dan befteld op den ouden voet,
zonder dat ergens eenige tegenftand van belang
gefchiedde, alzo men verfcheiden' dienende
Wethouders, door hoop om aan te blyven,
of vrees van te zullen verlaaten worden,
wankelmoedig gemaakt hadt. De twist overde
belastingen werdt dus niet weggenomen; maar
flegts gedempt voor eene poos fjy).
Omtrent deezen tyd, werden ontdekt eeni- XXVII.
ge aanflagen des vyands, om de Stad Amfter- Aanfladam,
aan verfcheiden' oorden, en vooral ook ^mite
de fchepen, voor de Stad leggende, in den dam in
brand brand ts
Cy~) AITZEMA I. Deel, II. 211-214.
Hh 3

486* VADERLAND SCHE XL. BOEK.
1623. brand te fteeken: wélke ontdekking aanlei-
• ding gaf, tot het naauwer bewaaken der
fteeken. Waaien, in welken de fchepen leggen (z).
Duurte De duurte van 't Koorn, ten deezen tyde»
derGraa- gaf gelegenheid, dat deeze Stad veel inkogt
nen
* voor de armen: *t welk fommige Koornkoopers
deedt befluiten, hunne graanen minder
dan de markt was te verkoopen aan de Stad
en aan de Godshuizen in dezelve. De prys
der Rogge liep tot op tweehonderd goudguldens
; doch terwyl 't ys nog in 't water
lag, kwamen 'er veele fchepen aan uit de
Oostzee; waardoor de graanen, in'cvolgende
voorjaar, merkelyk daalden (a).
Streniie De vorst was, deezen winter, ftreng boven
vorst en maaté: waarop, in Louwmaand des volgenhoog
wa. fen jaars, eene doorbraak volgde in den Lek-
t e t
ió24
d v k
» e e n e
a l v e m
k
^
b o v e n d e
Vaart, veroor-
zaakt door yskropping en hoog opperwater.
Al wat noordwaards en noordwestwaards in 't
Stigt en in Holland lag, liep toen onder, tot
Amftelland toe. In de Stad Amfterdam, ftondt
het buiten- en binnenwater even hoog (b~). Van
deeze harde vorst bediende zig de vyand.
Inval in Graaf Henrik van den Berge deedt, in SprokdeVeiu-
kelmaand, eenen inval in de Veluwe. Ook
we. vielen de bezettingen van Lingen, Grol en 01denzeel
in de Groninger Ommelanden. Het
vlugten uit de Dorpen, die niet onder brandfchatting
zaten, werdt algemeen. Doch de vinnige
koude veroorzaakte ook den vyand veel
ongemaks. Den eenentwintigften, floeg het
aan
fz) WASSENAAR VI. Deel, ƒ. 62.
\a) WASSENAAR. VI. Deel,/. 35» Verf.
CI>) AITZEMA 1. Deel, ft. 260.

XL. BOSK. H I S T O R I E . 487
dan 't dpoijen; 't welk hem noodzaakte de Ve- 1^54.
luwe te verlaaten. Om den voorttogt van den •
Graave van den Berge naar Holland te voorkomen,
hadt Prins Maurits zig, in perfoon,
haar Utrecht begeven, en orde gefteld op het
openbyten der Rivieren, tot aan den zeekant
toe. In 't aftrekken, vertoonde de vyand zig
voor Arnhem; doch alleen om te doen zien,,
dat hy meester van 't veld was \ want hy ondernam
geene belegering (V). In Oogstmaand Bred.
ü e K g e i
daarna, floeg Spinola 't beleg voor Breda, al- *
waar Prins Henrik, in Slagtmaand laatstleeden,
eene muitery onder de bezetting geftiid hadt
(d). 't Beleg duurde meer dan negen maanden.
Wy zullen den uitflag van het zelve, in
*t volgende Boek, vernaaien. Doch ter gelegenheid
der gemelde muiterye, die, inzonderheid,
door de Engelfche troepen, aangevangen
was, viel 'er een gefprek voor, tusfchen
Prins Maurits en den Engelfchen Gezant,
Dudlei Karleton, welk wy waardig agten,
uit de eigen' brieven van den laatften,
kortelyk, te boek te ftellen.
't Gefprek viel Voor, in den lusthof van den Gefprek
Prinfe, en liep, eerst, over de fchaarsheidvan
penningen in den Staat, en over de middelen, Maurits
om't Krygsvolk beter te voldoen, waarin, zo de en den
Prins oordeelde, van de Engelfche zyde, wei- Engelnig
hulp te wagten zou zyn, zo lang men met gJJ^
Spanje in onderhandeling bleeve. Terwyl Kar- Karleton.
leton hierop zyne aanmerkingen maakte, vraagde
de Prins, onverhoeds, hoe ftaat het met uw
Hu-
' (O Memoir. de Fred. Henri p. 20-22. AITZEMA I. JDtil,
iL 2(19-271.
(«n AITZEMA I. ütcl, bl. 271.
Hh 4

488 VADERLANDSCHE XL. BOEK;
KW- Huwelyk? ziende op de handeling over een
Huwelyk, tusfchen den Prins van Wales en
de Infante van Spanje. Karleton hernam, dat
deeze handeling ftil ftondt, om dat men over
het te rug geeven van de Palts niet eens kon
worden. Hy voegde 'er by „ dat de Staaten
„ hiertoe 't hunne behoorden by te brengen,
„ en, door het onderfteunen der Koninginne
„ van Boheeme, de gunst van zynen meester,
w haaren Vader, te herwinnen." Maurits nam
hieruit gelegenheid, om te klaagen over de
vervreemding, die tusfchen Groot-Britanje en
deezen Staat, ter oorzaake der handelinge met
Spanje , ontftaan was. Maar Karleton, om
hem niet fchuldig te blyven, dreef „ dat de
?j vervreemding van der Staaten zyde begon-
„ nen was: eerst, door Barneveld en zyne Ar-
„ miniaanen, die nieuwe verbindtenisfen met
de Hanze - Steden te wege gebragt hadden,
„ zonder 'er den Koning, zynen meester, ken-^
nis van te geeven; daarna, door de trotfe
„ en ftraffe wyze van handelen, welke men
5, omtrent zyne Majefteit gebruikt hadt; en 9
„ eindelyk , door het belemmeren van den
„ Koophandel der Engelfchen, in Oostindie
„ en elders : alles , onaangezien de verplig-
„ ting, welke men aan zyne Majefteit hadt,
„ wegens 't bewerken van 'tBeftand, het herleveren
der verpande Steden, het deel nee-
„ men in de jongfte binnenlandfche gefchil-
„ len, het bemiddelen der Oostindifche twis-
„ ten, en het verdraagen van veelerlei gen
weldenaaryen op zee, zonder 'er wraak van
„ te neemen." Voorts ontkende hy niet „ dat
ö de Koning, dus behandeld door de Staaten,
„ het

XL. BOEK. H I S T O R I E . 489
„ het oor hadt begonnen te leenen aan de 1634.
„ voorflagen, welken hem, door Spanje, ge- -
0 daan waren; doch alzo de handel met het
„ Spaanfche Hof nu ftil ftondt, zou men, gaf
„ hy voor, 'sKonings gunst, ligtelyk, her-
„ winnen konnen, zo men hem verzekering
„ gave van vriendelyker behandeling voor het
„ toekomende." ] )e Prins hervatte hierop,
„ dat een Vorst, die der Staaten zyde hieldt
„ tegen Spanje, op derzelver duurzaame
5? vriendfchap vasten ftaat maaken kon j en
„ zo de Koning zulk een befluit nam, zouden
n zy goed en bloed voor hem ten beste hehben."
Maar Karleton antwoordde „ dat
„ men, om zyne Majefteit gerust te ftellen,
„ iets meer dan bioote woordengeeven moest.
„ Dat hem niet onbekend was, hoe dikwils
„ Juffrouw Serklaas" eene oude Haagfche
Vrouw, die men de Koppelaar fier van't Beftand
noemde „ over en weder reisde, om vooifla-
„ gen te doen tot Beftand of tot Vrede; dat
„ de afgelegenfte Gewesten fterk luisterden
„ naar deeze voorflagen, en dat men, veel-
„ ligt, haast befluiten zou, den last des krygs
„ van zynen eigen op 's Konings hals te fchui-
„ ven: waarom het, misfchien, meest geraa-
„ den zou zyn, een Verbond te fluiten van
„ onderlinge befcherminge." De Prins erkende
„ dat de genoemde Vrouw en anderen,
„ meermaalen, met zulke voorflagen, her-
„ waards gekomen waren; doch hy hadtze,
„ zeide hy, altoos by zig gehouden, zonder-
„ ze den Staaten der byzondere Gewesten
„ over te leveren." Hy voegde 'er by „ dat
„ hem, onlangs, van Brusfel gemeld was, dat
Hh 5 » Spi-

490 VADERLANDSCHE XL. BOEK.
ïtf2

XL. BOEK. H I S T O R I E . 491
Ook was dit fchryven, naar 't fchynt, onder 1624.
anderen, oorzaak, dat 'er, kort hierna, een —
Verbond tusfchen Groot Brittanje en deezen
Staat getroffen werdt; gelyk wy, terftond,
zien zullen.
De Staaten van Holland waren, dit voorjaar
, bezig met uitvinden van nieuwe middelen,
tot het vervullen der lasten van oorloge. •
Prins Maurits, oordeelende, dat zy, hierin,
te traag waren, verfcheen, een en andermaal,
in hunne Vergadering, hen op 't ernftigst vermaanende,
niet te fcheiden, zonder in de noodige
middelen te hebben voorzien (ƒ) : waartoe
zy ook eindelyk beflooten.
Na dat Frankendaal der Infante Izabelle in XXVHI.
handen was gefteld, was de gantfche Palts Ko- Handening
Fredrik ontweldigd. De Opper-Palts was, JjgJ^j,
reeds in 't voorleeden jaar, aan den Hertoge den'Movan
Beyeren opgedraagen, door den Keizer, gendhenevens
de waardigheid van Keurvorst(g). De den-,
Vereenigde Gewesten waren alleen niet in
ftaat, om Fredrik in de verlooren' waardigheid
en goederen te herftellen. Zy hadden
Frankryk, Deenemarke, Zweeden, en de Hanze
Steden, al voor eenigen tyd, vermaand,
om hiertoe de hand te leenen, of om den Staaten
tegen de Spaanfchen by te ftaan, 't welk
ook, door het onderfteunen van Koning Fredrik,
kon gefchieden. Doch deeze Ryken en
Steden toonden hiertoe kleine genegenheid.
Deenemarke wilde zig niet in nieuwen last
fteeken, zonder eerst te zien wat anderen deeden.
Zweeden lag met Poolen over hoop, en
(ƒ) Refol. Holl. 12,23 Maart 2, 2f> April 1624. bl. 18 .25,3 3»43>
ez
Ce) fo'
D U
MONT Corps Dipl. Tom. V. P. II. p. 41S.
de

492 VADERLANDSCHE XL. BOEK.
1Ö24. de Hanze-Steden begreepen, dat het Verbond
! van onderlinge befcherming, met de Staaten
gemaakt, alleen op Zweeden zag. De Koning
van Frankryk hadt, in zyn eigen Ryk, de handen
vol werks, en fcheen den Hertoge van
Beyeren ten hoogfte genegen (fi). Koning Jal>yzon-
kob de I. was, derhalve, de eenigfte, die,
fer\yk, door 't belang zyns Schoonzoons, tot. hiertoe
a a u w l
kribden 'fl yk van hembehertigd (i), behoordebe-
I. woogen te,worden, om de Staaten en daardoor
ook hem. re onderfteunen. Men hadt hem,
van hier, een buitengewoon Gezantfchap toegefchikt,
om hem over te haaien tot het aanneemen
der wapenen (A). Doch zyn ouderdom
en vreedzaamheid en bovenal de meergemelde
Huwelykshandeling, tusfchen zynen Zoon
Karei en eene Zuster van Spanje, hadden hem,
tot hiertoe, verhinderd, een hertig befluit te
neemen. Zo zeer helde hy over de Spaanfche
• zyde,dat hy de Vereenigde Staaten, in'tvoorleeden
jaar, durfde vergen, Willem van Opho^
ven, Prioor der Predikmonniken te Antwerpen,
die, wegens een' aanflag, om Heusden, door verraad
, aan de Spaanfche zyde te brengen, in hegtenis
zat, op vrye voeten te ftellen: waarop hem
egter weigerend antwoord gegeven was , hoewel
Ophoven, naderhand, werdt uitgewisfeld,
tegen eenen Bevelhebber van Yzendyke, die,
diergelyken aanflag op Grevelingen geimeed
hebbende, in 't net gelokt was (/). Maar in den
aanvang deezes jaars, was'er iet voorgevallen,
welk
r*A) AITZEMA T. Deel, bl. f6ft.
(/ ) See. the Cabult or Myfteries nf Srste P. T. *. a.ii, 146.
Ck Sccr. Inltr .Ier AinbaslUd. hyfyrz MJ\ I. Red, U. 193*.
(O AirzEMA I. Deel, bl. 228, T.RANUI IV. Deel, bl. 1101.

XL. BOEK. H I S T O R I E . 493
welk den Koning van gedagten deedt verande- j ^ . .
ren. De Huwelykshandeling, nu op 't punt van >
ten einde gebragt te worden, was ploti'elyk afgebroken,
zonder dat 'er de eigenlyke oorzaak
ooit klaarlyk van gebleeken is; hoewel fommigen
vermoeden, dat 'er de Vereenigde btaar
ten onder geroeid hebben (m). Koning Jakob
heeft, naderhand, verklaard, dat het wedergeeven
van de Palts een der voorwaarden van
het Huwelyk zou geweest zyn ; dat Filips de
IV. deeze voorwaarde niet hadt willen naarkornen,
en dat de onderhandeling hierop afgebroken
was (»). Wat 'er van zy; de Staaten,
Karleton, door Prinfe Maurits, eerst nader gepolst
hebbende (V), namen 'er aanleiding uit,
om Francois van Aarfens, Heer van Sommelsdyk
en de Plaate, en Albrecht Joachimi, Ridder,
Heer van Oostende en Odekenskerke, in Sprokkelmaand
, naar Engeland te zenden : die, nevens
Noël van Karon , gewoonlyken gezant
der algemeene Staaten, op den vyfden van Zomermaand,
te Londen, een Verbond flooten Verbond
1 1
voor den tyd van twee jaaren ten minfte, j^® "
ftrekkende tot verzekerdheid der wederzyd- beicherfche
Ryken en Staaten, en om 's Konings m'ngmet
Schoonzoon, den Keurvorst Paltsgraave, in Grootdeszelfs
waardigheden en goederen , te doen Britnn
i e
«
herftellen. De Koning ftondt, by het zelve,
den Staaten toe „ het ligten van zesduizend
L man in zyne Koningkryken, die, binnen zes
jg weeken, herwaards gevoerd, en door den
„Ko-
(m) RAPW Tom. VII. p. 211, 225.
C ») örief van Koning Jakol» I. by AITZEMA I. Deel, bl. 254.
(8 zyne Aanfpr. bl. 272.
Oj D. CARLETONS Letters in the Cabala P. I. p. 180.

494 VADËRLANDSCHE XL. BOEK.
1624. n Koning betaald zouden worden, mids hem
n de Staaten, na .'t einde des oorlogs, 't zy
„ door eene Vrede of door een lang Beftand,
„ de uitgefchooten' penningen voldeeden. De
„ Staaten verbonden zig , daarentegen, den
„ Koning, in geval men hem, inzyneRyken,
w den oorlog aandeedt, met vierduizend man,
te zullen onderfteunen, te betaalen, door de
„ Staaten, die hun verfchot, ook na 't einde
n des krygs, van den Koning te rug zouden
„ bekomen (p)." In gevolge van dit Verbond ,
werden, eerlang, zesduizend man herwaards
ingefcheept.. De Koning deedt ook twaalfduizend
man werven, die onder den Graave van
Mansfeld dienen zouden, om de Palts te herwinnen.
Mansfeld zelf was in Engeland gekomen,
om deeze werving te bevorderen. Men
verzogt den doortogt voor deeze troepen aar»
den Koning van Frankryk, die dubbelzinnig
antwoord gaf.. 1 Men keerde zig toen tot de Infante
lzabelle, die rondelyk verklaarde, dat
zy geene magt hadt, om doortogt naar het
Duitfche Ryk te verleenen. Mansfeld ging
egter fcheep; doch voor Calais genaderd, wilde
men hem niet aan land laaten komen, met
zyn volk. Hy wendde dan den fteven naar
Zeeland, daar hy dezelfde zwaarigheden ontmoette.
De Zeeuwen verklaarden, geenen leeftogt
te hebben, voor zo veel manfchap. Men
zondt naar Londen en naar den Haage, om de
zwaarigheden weg te neemen. Ondertusfchen
ftierf het volk, door ongemak, op de fchepen,
in grooten getale. Men meent, dat 'er
ip > Zie AITZEMA I. Deel, U. 278.
fiegts

XL. BeEK. HISTORIE. 495
llegts een derde van overgebleeven was, toen 1624,
men ze, eindelyk, aan land liet komen, daar —,
zy nog meest verliepen, of onder de zesduizend
man, te vooren geworven, geileken werden;
zo dat 'er, van dit tweede Leger, niets
in wezen bleef Qf). Koning Jakob was, nogtans
, zo ver vervreemd van eenige nadere verbindtenis
met Spanje, dat hy, kort na 'tafbreeken
der Huwelykshandelinge te Madrid,
over een Huwelyk tusfchen Prins Karei, zynen
Zoon, en eene Zuster des Konings van Frankryk,
in onderhandeling tradt, welk, in 't volgende
jaar, voltrokken werdt (V).
Terwyl de Staaten met Koning Jakob han- XXIX.
delden, hadden ze ook een buitengewoon Ge* Verboil<
*
zantfchap, beftaandeuit Henrik van £j/è«,Raad dérlingê
in den Hove van Gelder en Zutfen, Nikolaas befchervan
Boekhorst, Heer van Noordwyk, en Adriaan mi»g met
Pauw, Ridder, Heer van Heemitede, naar (1
. enK
°-
Frankryk gezonden. Die van Zeeland hadden Frank" 0
'er gaarne eenen Zeeuw onder gehad, gelyk te ryk.
vooren wel gefchied was (/). Doch men hadt
niet geraaden gevonden, hun hier in te wille
te zyn. De Vereenigde Staaten zagen klaarïyk,
dat zy, zonder 't vernieuwen der voorige
verbindtenisfen met Frankryk en Groot-Britanje,
den Spaanfchen, te lande, geene genoegzaame
afbreuk konden doen, en flegts
verweerenderwyze konden oorloogen; waarom
zy geraaden vonden, Frankryk aan te zoeken
, om onderftand (V). De gelegenheid was
hun
f RAPIN Trim. VII. p. 241, 253.
r r) KAPIN2W. VII. p.227, 246. AITZEMAI.ZW,W. 295,429.
O') Misfive der Staat, van Zeeland aan zyne Excel), in

495 VADERLANDSCHE XL. BOEK.
ttfe^.. hun thans gunftig. Da Huwelyleshandeling met
——- Groot-Britanje was begonnen. Lodewyk de
XIII. hadt, daarenboven, tot zekere onderneeming
van gewigt, eene Vloot noodig, welke de
Staaten hem zouden konnen verfchaffen. De
handeling hadt dan eenen gewenschten uitflag.
Den tienden van Zomermaand, flooten de buitengewoone
gezanten, nevens Gideon van Boetfelaar
en Asperen, Vryheer van Langerak, der
Staaten gewoonlyken gezant, een Verdrag met
den Koning, waarby hy beloofde „ hun, in
5, die jaar, twaalf honderdduizend, en in ieder
,5 der twee volgende jaaren, een millioen pon-
55 den op te fchieten, welke penningen zy hem,
55 drie jaaren na het treffen van Vrede of Be-
,5 ftand, wederom voldoen zouden. Ook be-
,5 loofden zy geene Vrede of Beltand te zullen
5, maaken, zonder den raad cn tusfehenkomst
,5 zyner Majefteit. Voorts, zouden zydenKo-
„ ning, op zyne begeerte, eenige Oorlogs-
5, fchepen verhuuren of verkoopen, cn hem,
55 zo hy in oorlog raaken mogt, met de helft
,5 der opgemelde fomme, of met manfchap en
5, fchepen naar evenredigheid, onderlteunen;
5, indien zy zeiven vrede hadden , of indien de
55 veiligheid van hunnen Staat zulks konde ge-
55 doogen." De Koning hadt begeerd, dat zyne
bewilliging vereischt werdt, tot het fluiten
van Vrede of Beftand door de Staaten. Doch
hunne Gezanten wisten dit zynen Gemagtigden
te ontleggen. By een afzonderlyk punt, werdt
beraamd, dat de onderdaanen des Konings,
Krygsluiden en anderen, den Roomfchen Godsdienst
zouden mogen bywoonen, in 't Huis van
*s Konings Gezant in den Haage , doch dat
zulks

XL.BÖEfa H I S T O R I E . 497
zulks geeneri onderzaaten der Vereenigde St aa- 1614Ï'
ten zou vryftaan («). Men handelde ,Nvyders, »
over verfcheiden' byzondere zaaken , den
Koophandel en Zeevaart aangaande, zonder
iets te fluiten (p).
Prins Maurits bevondt zig , in 't najaar, in xxx'
't Land van Kleeve, met het Staatfche Leger. Prins :
M a u r i
Hy nam hier Gennep wederom in. OokKlee- «
ve , by verdrag (w). Doch 't voortzetten der SgSlfc
Belegeringe van Breda, door den Markgraa- ontzetve
Spinola, deedt hem, eindelyk, befluiten, ten.
te rug te keeren, om de Stad, waarvoor hy,
in den beginne, weinig vrees getoond hadt,
ware 't mogelyk, te ontzetten. Doch hy kwam
te laat, om eene voordeelige post in te neemen,
by Oosterhout, alwaar Spinola zig * voor
hem, gelegerd hadt, met een gedeelte van zyn
volk. Prins Maurits lag niet verre van hier,
zonder egter iet tegen den Markgraave te 011derneemen.
Heimelyk, loerde hy, ondertus- Aanflag
fchen, op Antwerpen, zendende derwaards
op Ant-
w o r c t ï
duizend knegten en tweehonderd Ruiters, die P '
zig, onderweg,als Spaanfchen, uitgeftreeken
hadden, om de boeren te misleiden. Zy beklommen
de Stad , by nagt; doch werden ontdekt
en afgeweezen. De Prins was zeer verdrietig,
over 't mislukken deezes aanflags.- Hy
brak, niet lang hierna, op met zyn Leger; dat,
toen, in tweehoopen, verdeeld, en, onder Fredrik
Henrik en Ernst Kafimir, in de Langeftraaten
teRoozendaal, gelegd werdt (x), om
den
C«; Art. particulier du Traité. M. S.
Cv) Traité entre la France & les Prov. Unies UI. S 7Ü
ook AITZEMA I. jJsely W < 2j; 4 enz. 351 enz.
(w) Memoir. de Fr-der. Henri p. 25.
C-O Memoir. de Freder. Henri p. s8.
Ui DEEL. Ii

1624.
XXXI
Prins
Maurits
wordt
ziek.
1625.
Hv
dringt
zynen
Broeder
tot het
Huwelyk
met de
Graavinne
van
Solins.
498 VADERLANDSCHE XL. BOEK.
den toevoer naar 't Leger voor Breda te beletten.
Prins Maurits keerde, ziekelyk, naar
den Haage, daar hy, den agttienden van Slagtmaand,
aankwam (jy).
Hy fukkelde den gantfchen Winter, aan
eene verftopping in den Lever (2), die, naar
fommiger oordeel, uit verdriet over 't beleg
van Breda en over andere voorvallen ontftaan
was O). Zyne zwakheid nam toe, tegen den
- aanvang der Lente. Nogtans liet hy niet na ,
zig geduurig bezig te houden met het overleggen
en regelen der gewigtigfte zaaken van
Staat en van oorloge. Ook riedt (f) of drong
hy, op zyn ziekbedde, zynen Broeder, Fredrik
Henrik, tot net aangaan van een ruwer/* mei.
Amelia, Dogter van JoanAlbert, Graave van
Solms, die, in 't gezelfchap der Koninginne
van Boheeme, in Holland gekomen was (V).
Het Huwelyk werdt, zeer haastig, in 't begin
van Grasmaand, voltrokken (d): hebbende de
Gekommitteerde Raaden den ondertrouwden
ontflag van de gewoone Huwelyks geboden
verleend : welk, naderhand, door de Staaten,
ten overvloede, bekragtigd werdt (e). Prins
Henrik hadt, zo men verzekert, kleine genegenheid
getoond tot deeze verbintenis. Maar
Prins Maurits was 'er zeer op gezet geweest.
Doch of hy,om zynen Broeder te beweegen,
gedreigd zou hebben, zo hy 't weigerde, zelf
fy) AITZEMA I. Heil, tl. 332, 333, 334» 335. 37^» 357-
Cz) WASSENAAR. IX. Deel, f. 37'
Ca') AUBERY Memoir. p 320.
(b) Memoir. de Freder. Henri ƒ>. ZO.
Cc) AUBERY Memoir. p. 3: *•
\ d) ]. COMMELYN Freder. Henrik p. 7.
Ce) Refol. Holl. 16 April 1625. 52.

XL. BOEK. H I S T O R I E . 499
zekere adelyke Jongkvrouwe, by welke hy ee- 1615.
nige natuurlyke kinderen hadt, te zullen trou
wen; waardoor deeze kinderen gewettigd, en
Prins Henrik van zyns Broeders erfenis verftekenzou
zyn geweest, zou ik niet durven bevestigen.
Prins Maurits leefde nog geene driejHyftoft.
weeken, na 't voltrekken van zyns Broeders
Huwelyk, ftervende, op het Hof in den Haage,
den drieëntwintigften van Grasmaand (ƒ>,
in 't agtenvyftigfte jaar zyns ouderdoms, en
in 't eenenveertigfte van zyn bewind over de
Vereenigde Gewesten (g). 't Lighaam werdt,
terftond, geopend. Men vondt 'er geene tekens
van vergif in. Doch in den Lever werdt
een hard gezwel ontdekt, welk gehouden werdt
voor de naaste oorzaak van 's Prinfen dood (Ji).
De Predikant Joannes Bogerman, gewezen
Voorzitter op de Dordrechtfche Sinode, die
den Prins, op zyn doodbedde, meermaalen,
bezogt hadt, en een Verhaal van zyn affterven
in 't licht gaf, getuigt, dat hy, met berouw
over zyne zonden, met een voorneemen ter
verbeteringe, en met hoop op vergeevinge,
gevestigd alleen op de verdienften des Heilands,
overleeden is. Hy was nimmer gehuwd Zyne "nageweest;
doch liet, by ZV. van Mechelen, ge- njyke
fprooten uit adelyken ftamme in Brabant, ver- r e n > "
fcheiden' natuurlyke kinderen na: waarvan de
twee oudfte Zoonen, Willem en Lodewyk, zig
meest vermaard gemaakt hebben. Prins Mau- Inhoud
rits hadt, eerst op den dertienden van Gras- van zymaand,
tien dagen voor zyn overlyden, zy- j ^ ^ 1
"
(f) Refol. Holl. 2* April 1625. bl. 56.
(a) WASSENAAR IX. Deel, f. 37 v"f.
C/O Refol. Holl. 24, 26 April 1625. bl. 57, 50.
li 1
nen W i U

£oc VADERLANDSCHE XL. BOEK,
da^e eiiff lus ds
A Jonge, en dien, ten zelfden
l h a n d l b7d f ë be
^gtigd (.;. Hy ftelde,
f V
t 0 E b e t e r
T », behoudenis der
„ waardigheid en luister van zyn Huis, zy-
„ nen Broeder, Fredrik Henrik, tot zynen
» eenigen erfgenaam aan, en by mangel van
» hem, en van deszelven wettige mannelyke
» kinderen en nakomelingen, zynen Neef,
o ümst Kafimir, en deszelven wettige man-
» nelyke kinderen en nakomelingen. Aan zvne
Zuster de Prinfesfe van Portugal, of
„derzelver kinderen, maakte hy zevendui-
» zend vyf honderd ponden 's jaars, losbaar
tegen den penning twintig: aan haare twee
„ Zoonen, Emmanuel en Christoffel, ieder
„ tweeduizend guldens 's jaars, insgelyks,
» osbaar tegen den penning twintig; en aan
» haare Dogters, elk duizend guldens 's jaars,
„ losbaar als boven; mids beide Zoonen en
„ Dogters, op 's Prinfen overlyden, nog in
» leeven waren; doch deeze Renten moesten
„ van den eerstftervenden op den langstlee-
„ venden deezer Zoonen en Dogteren en der-
„ zeiver wettige kinderen en nakomelingen
„ verfteryen, en na 'toverlvden van den langst-
„ eevenden, wederom aan de erfgenaamen
„ komen, Aan zynen natuurlykenZoon, Wil-
„ lem, maakte hy zyne Heerlykheid van de
„ Lek, met het regt tot de Visfeherye in de
IVÏcr-
(O I" de Rejolutiai van Holland 3 May 162's' bl 66.
wordt gewaad vau een Tes.ame.it va„ Apiil 1621. en
van een Codicil van den vyfden April 1625: 'twelk ik,
met de dagtekening van ha Testament in AITZEMA , niet
weet over een te breugeu.

XL. BOEK. H I S T O R I E . 501
„ Merwe, en aan zynen tweeden natuurlyken 1625.
„ Zoon, Lodewyk, de Heerlykheden van Por
„ lanen , Monfter en Monfter-Ambagt, als
„ Poeldyk, ter Heide, en Half Loosduinen;
n waarby hy nog eene erfelyke Rente van
n vyfduizend guldens 's jaars , voor ieder,
„ voegde. Doch deeze Heerlykheden en Renr
'A ten moesten ook van den eenen op den anr
„ deren Zoon of derzelver kinderen en nakomelingen
verfterven, en, by mangel derzelw
ven, aan de erfgenaamen des Prinfen ko-
„ men. Aan Juffrouwe van Mechelen, Moeder
„ deezer twee Zoonen, maakte hy eene Lyf-
„ rente van vierduizendtweehonderd guldens
„ 's jaars (*')." By een afzonderlyk Codicil,
befprak de Prins zmvyf Bastaarden, gelyk hy
ze noemt, vierduizend guldens 's jaars aan eenen
Zoon, drieduizend aan eenen anderen, en
aan drie Dogters, tweeduizend guldens 'sjaars
ieder. Het Lyk zyner Doorlugtigheid werdt,
volgens zyne begeerte, in 't graf zyns Vaders,
te Delft, bygezet: 't welk, op den zestienden
van Herfstmaand, gefchiedde (k). Te Leiden
werdt, ten zelfden dage, eene Lykrede gedaan
, ter zyner eere; doch buiten kosten van
den Lande (1).
Zodanig was de uitgang van Maurits, Prin- xxxir.
fe van Oranje, den eerften Stadhouder onder Zyne ge,
de Staatfche Regeeringe, want zyn Heer Va- aa
'
a a te
r t" 5
der, gelyk by eene andere gelegenheid ge- deugden
toond is Cm), bekleedde hooger waardigheid, eü pe-
(i~) Zie AITZEMA I. Deel, bl. 453.
f'fj Nutui. Zeel. 27 Oao'i. 1625. bl. 3,9.4, AITZEMA L Deel,
(..'j Refol. H'.iH. ir Se:>i. 1625. bl. ip8, loi).
ha) VIII. Deel, bl. 335.
Ii 3
na breken.

502 VADERLANDSCHE XL. BOEK.
1025. na 't ontftaan van den oorlog,en na 't afzweeren
des Konings van Spanje, en heeft nimmer,
gelyk de Zoon, last als Stadhouder gehad
van de Staaten. Maurits werdt in 'tge^
meen gehouden voor eenen der grootfte Krygsluiden
zyner eeuwe Qi). 't Ontbrak hem zeldzaam
aan voorzigrigheid of moed. Hy heeft
de Krygskonst gebragt tot hooger' trapvan
volkomenheid, dan iemant, voor zynen tyd,
hadt konnen doen (0); en, vooral voor de
tyden van 't Beftand, veel toegebragt, .tot bevestiging
van den Staat. Na 't uitgaan van 't
Beftand , gedoogde de vervallen ftaat van
's Lands geldmiddelen niet, dat men den vyand,
met zo veel gewelds als in vroeger' tyd, te
keer ging; waarom Maurits weinige of geene
gelegenheid hadt, om zyne Krygszugt, die
veelligt ook afnam met de jaaren, te voldoen.
Ook was men nu zo naauw niet verbonden met
Frankryk en Engeland, als te vooren. Waarby,
mogelyk, nog gekomen is, datzy, die, door
's Prinfen beleid, na de verandering des jaars
1618, in 't bewind der hooge Regeeringe, gekomen
waren, voor den aanwas van 's Prinfen
gezag vreesden, en hierom zo fterk niet voor
den oorlog yverden: 't welk Maurits niet dan
onaangenaam heeft konnen zyn. De flegte
uitflag der zaaken van Boheeme en de Palts
heeft hem ook geweldig gefpeeten. Hier lloeg
'tBeleg van Breda toe, welk hy nietofnaauwfyks
zag te doen opbreeken. Alle welke redenen
hem, in den laatften tyd zyns leevens,
zeer
C«) Negotiat. Je JEANN. Tom. II. p.31 i. Tom. IV.p. 297. Zie ook
Aegetiiijrenislen van vrcmd 11, Ay BEEMSK.Batav. Are. W.317,318.
C

XL. BOEK. H I S T O R I E . 5°3
zeer gemelyk en verdrietig maakten: 'twelk 1623.
gelegenheid gaf, om te verfpreiden, dat hy
van verdriet geftorven was. Toen hy m de
kragt zyns leevens was, was hy zeer fterk en
onvermoeid. Voorts, grooter van geftalte dan
hv fcheen, alzo hy zeer zwaarlyvig was. Hy
hadt een bloozend weezen, en droeg eenen
breeden blonden baard. Een zyner gehefdfte
uitfpanningen was het Schaakfpel, daar
hv zie, als hy niet te velde was, en vooralten
tvde van 't Beftand, dikwils mede vermaakte.
Ih de verkeering, was hy guller en openhertiger
(p), maar ook driftiger en oploopender
dan zyn Vader. De aanzienlyke ftaatigheid
zvns hofs wist hy, naar 't getuigenis van zulken,
die hem gekend hebben, befcheidelyk,
met zuinigheid te paaren Hy fchiep, fomtyds
, vermaak in boerten. Wiskonftenaars en
fchrandere Vestingbouwers waren by hem in
hooge agtinge (V). De Ampten, die in zyne
Heerlykheden openvielen, gaf hy gemeenlyk
aan zyne Huisgenooten, zonder zig met dezelven
vrienden te willen maaken onder de
Regenten der Steden, gelyk eenigen zyner
opvolgeren gedaan hebben (V)- Eenigen befchryven
hem, als agterdogtig van aart (*):
't welk egter meest fchynt ontftaan te zyn,
uit het gene hy zig, nu en dan, van Oldenbarneveld
ontvallen liet, dien hy van ongeoorloofden
handel met den Spanjaard fcheen verdagt
te houden. Ook meent men, dat hy zig,
° fom-
O) Negotiat. de JEANNIN Tom. III. p. Ii4- Tom. IV. p. 99.
(q~) HOOFTS niieven A T
. III. bl. 7.
Cr) AUBERY Memor. p. 269-284.
Cs) AITZEMA I. Deel. bl. 455-
(t) NeïOtiat. de JÏANNIN Tom. I. f. 2".

504 VADERL. MIST. XL. BOEK.'
i6> 5. fomtyds, niet gemeenzaam genoeg gedroeg
" ' ( u
\ D c
Mdent Jeannin noemt hem f in z v?
«e Brieven dikwils, een wys en eerlyk man,
d e t gene hem, m zynen perfoon, aanging'
niet dan door zagte middelen, zogt fy). Doch
t gebeurde in de jaaren ,«* en 1610 heeft
veelen zyner tydgenooten en de meesten zyner
naKomehngen anders van hem doen oordeelen.
De dood van Oldenbarneveld, die
men den Prinfe weet, verwekte, terftond na
dat ze was voorgevallen, groot misnoegen onder
veelen («O, en werdt, in 'tgemeen , voor
te geweldig een middel tot bevordering van
s rinten g e z a g aangezien. De nakomelingen
hebben er niet gunftiger van geoordeeld (x):
en de roem, door Maurits, in den oorlog,
verworven , is, in hun oog, naauwlyks, in
ftaat geweest, om de fchande, behaald, door
zo itreng een vonnis, over 'sLands ouden
•Dienaar, eemgszins, op te weegen.
C«0 Negotjüt. de JÏANNZN Tom. Hf. p.
f>) Ncgotiat. de JEANNIN Tom. IV. p. igfi.
BE-