Twickelblad winter 2012

In dit nummer
Van de Rentmeesterij 3
Royale Rondweg jubileert 4
Fietsen van de zolder 6
Bomenkap Dieren zorgvuldig proces 7
Kastelen Twickel – Ruurlo verbonden 8
Honderd jaar elektriciteit 10
Door de lens van Pieter Oosterhuis 12
Eeuwigdurende kalender 14
Vegetatie Veldsnijdersven hersteld 15
Vereniging Vrienden van Twickel 16
Fotowedstrijd Vrienden 18
Mijn Twickel: Sytze Wouda 19
Okkingastate oudste Friese erfenis 20
Berichten van de Buitenplaats 22
Colofon
Redactie:
Rob Bloemendal
Aafke Brunt
Helmig Kleerebezem
Albert Schimmelpenninck
Martin Steenbeeke (eindredactie)
Vaste medewerkers:
Chantal Ophuis
Christine Sinninghe Damsté
Inlevering kopij:
Voor 15 februari 2013
Schalkburgerstraat 11, 7551 GR, Hengelo
Twickelblad@stnbk.nl
Het Twickelblad is een gezamenlijke
kwartaaluitgave van de Stichting Twickel
en de Vereniging Vrienden van Twickel.
Het blad geeft informatie over de historie
en het beheer van Twickel in al zijn
aspecten.
Lidmaatschap, mutaties, adreswijzi gingen:
secretaris@vriendenvantwickel.nl of
Postbus 107, 7490 AC Delden. Lid maatschap
van de Vereniging Vrienden van
Twickel (incl. toezending Twickelblad)
bedraagt minimaal e 19,­ per kalenderjaar;
hogere bijdrage is welkom.
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2 2
3
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2
Elektrisch hoofdschakelbord van A.E.G in het
kasteel. Aangelegd in 1912.
Meer info: www.vriendenvantwickel.nl
Losse nummers kosten e 4,­ en zijn
verkrijgbaar in de landgoedwinkel van
Stichting Twickel, de VVV­Delden en
The Read Shop in Delden.
Niets uit deze uitgave mag, op welke
wijze dan ook, worden verveelvoudigd
zonder voorafgaande schriftelijke toestemming
van de redactie. De redactie
behoudt zich het recht voor artikelen
in te korten en te redigeren.
Vormgeving en Lay­out:
Morskieft Ontwerpers
van Visuele Identiteit.
Coverfotografie Han Morskieft.
Druk:
Van Marle BV
Foto’s, tenzij anders vermeld, zijn
o.a gemaakt door: Rob Bloemendal,
Aafke Brunt, Rik Klein Gotink,
Helmig Kleerebezem, Han Morskieft,
Albert Schimmelpenninck,
Martin Steenbeeke.
ISSN 0927­6548
Van de redactie
Ik weet niet of het aan het fotogenieke jaargetijde
ligt maar ik krijg de laatste tijd
spontaan steeds meer foto’s toegestuurd
van de natuur op het landgoed. Zo gaat
volgens mij natuurliefhebber Han Brinkcate
er elke dag wel op uit met zijn fototoestel.
Een reiger die een wezel vangt, een geringde
steenuil, een meerkoet met jong; bijna
geen vogel blijft bij hem buiten beeld. Vertederend
was de toelichting bij een serie
foto’s die Joke Prins mij stuurde. Ze had
drie dagen met de rolstoel door Twickel
gezworven en vooral veel paddenstoelen
gefotografeerd. “Wat is het een prachtig
stuk natuur, ook het vlonderpad” schrijft
ze enthousiast. En dan mag ik de bijzondere
foto van een regenboog niet onvermeld
laten. Buitenplaats beheerder Rob
Bloemendal was er als de kippen bij om dit
natuurverschijnsel met zijn iPhone vast te
leggen, onbekend is of hij de pot met goud
ook heeft aangetroffen…
In de laatste uitgaves van het Twickelblad
hebben we op de middenpagina’s al veel
ruimte gereserveerd voor mooie foto’s.
Ook dit nummer is dit het geval. Uit het
archief hebben we enkele bijzondere foto’s
van Kasteel Twickel gehaald. Bijna anderhalve
eeuw geleden beleefde men er
plezier aan, nu nog steeds. Herkenning is
namelijk de grote kracht van foto’s.
Natuurlijk publiceren we in dit nummer de
winnende foto’s van de jubileumwedstrijd
van de Vrienden van Twickel. Het eerste
nummer van 2013 willen we graag enkele
pagina’s reserveren voor foto’s die door
lezers van het Twickelblad zijn gemaakt.
Geniet u de komende maanden van herfstachtige
of wintertaferelen op het landgoed.
Leg het vast op de gevoelige plaat en mail
het naar Twickelblad@stnbk.nl.
Martin Steenbeeke
van de rentmeesterij
Twickel en Twente
Zou het een toeval zijn dat Twickel en Twente zo mooi allitereren? Wel is
het duidelijk dat er een sterke relatie tussen Twickel en Twente bestaat:
het landgoed Twickel ligt centraal in Twente en is ook veruit het grootste.
In de historie speelde Kasteel Twickel een belangrijke rol als zetel van de
Drost van Twente. Zo bekleedden opeenvolgende eigenaren in de tijd van
de Twickelo’s en de Raesfelts dit belangrijke ambt. Twickel vormde toen een
soort bestuurscentrum van Twente. Er werd rechtgesproken en er was zelfs
een cachot, tegenwoordig de wijnkelder.
Die tijden liggen al lang achter ons maar
de betekenis van het landgoed voor Twente
is zeker niet minder geworden. Door de
komst van de textielindustrie vanaf 1850
groeide de bevolking enorm en ontstond
de Twentse stedenband. In 1850 lag het
landgoed nog in een agrarische omgeving;
nu grenst het landgoed direct aan steden
als Hengelo, Borne en Delden. Dat heeft
nadelen maar zeker ook voordelen. Door
de nabijheid van het stedelijk gebied is er
in de loop van de tijd heel wat van het
landgoed afgesnoept of versnipperd geraakt.
Nergens op het landgoed is het nog
echt stil.
Twente heeft zich ondanks het teloorgaan
van de textielindustrie ontwikkeld tot een
economisch sterke regio met veel werkgelegenheid.
De maakindustrie en de Univer­
siteit zijn voor de economie van het grootste
belang. Ook op het gebied van sport en
cultuur is Twente een sterke regio. Denk
aan FC Twente maar ook aan het muziekcentrum
en het Rijksmuseum Twente. Het
fraaie landschap waarin de Twentse steden
zijn ingebed hoef ik niet aan te prijzen. Dat
alles draagt bij aan het aantrekkelijk
“woonklimaat“ van Twente. Dat is weer
een belangrijke vestigingsfactor voor bedrijven.
Het leidt er ook toe dat er ondanks
de economische malaise nog voldoende
belangstelling is voor vrijkomende woonboerderijen.
Dat is in regio’s met een minder
bloeiende economie een probleem aan
het worden.
Twente is een van de bekendste regio’s van
ons land. Als regio kan het vast nog beter
mits we bestuurlijk ook meer een eenheid
vormen. De nieuwe regering denkt aan het
samenvoegen van Overijssel en Gelderland
en aan gemeenten van minimaal
100.000 inwoners. Waarom maken we van
Twente niet gewoon één gemeente. Dan
zijn we af van al die deelbelangen. Twente
vraagt er geografisch om: een overzichtelijk
gebied dat al heel lang een eigen gezicht
heeft. De stedenband in het midden
met daaromheen een fraai landelijk gebied.
De helft van de Twentenaren woont
in de stedenband en de andere helft daar
om heen.
Twente is een sterk merk en Twickel draagt
daar graag aan bij.
Albert Schimmelpenninck

Royale Rondweg Delden jubileert
Op 7 december 1972, dus veertig jaar
geleden, werden de bewoners van
Delden eindelijk verlost van het doorgaande
verkeer door de stad.
De aanleg van de Rondweg vergde een
investering van ruim dertien miljoen
gulden en kostte het landgoed Twickel
twintig ha grond. Negen woningen en
maar liefst tweeduizend bomen moesten
wijken. Vele historische verbindingen
tussen Delden en het landgoed
werden opgeheven en de waterhuishouding
raakte ernstig verstoord.
Tot zover de kille cijfers…
Ook in die tijd werd er decennia lang gedelibereerd
over een dergelijk plan want al in
1932, dus nog eens veertig jaar eerder, verscheen
over dit onderwerp al een artikel in
de landelijke NRC. Er was toen sprake van
twee mogelijke tracés voor de Rondweg:
één ten zuiden en één ten noorden van
Delden. Over het noordelijke tracé vermeldt
de NRC: Het ontwerp van den Rijkswaterstaat,
behelzend omlegging ten Noorden van
het stadje Delden, tusschen Delden en het
kasteel Twickel over Neerlands schoonste
parkgronden heen, de prachtige boomen
tusschen kasteel en straatweg in niet sparende,
is uit aesthetische overwegingen als een misdaad
te beschouwen, daargelaten de nauwe
relaties, de vitale belangen voor het stadje zelf,
welke ontstaan zijn uit het onverbrekelijk
verband tusschen Twickels natuurschoon en
de levensvoorwaarden der bewoners.
Dit artikel zal er zeker aan hebben bijgedragen
dat in de jaren daarna gekozen
werd voor de zuidelijke rondweg. Een deel
van de benodigde gronden werd nog in de
30­er jaren door Rijkswaterstaat aangekocht.
Alles leek goed te komen tot
de oorlog roet in het eten gooide. In de
oorlogsjaren was er geen geld voor en na
de oorlog was de woningnood de eerste
prioriteit. Delden breidde uit vooral in
zuide lijke richting. Ook de omgeving waar
de zuidelijke rondweg gepland was raakte
bebouwd. In 1959 verzocht het gemeentebestuur
van Stad Delden dan ook om de
zuidelijke rondweg af te voeren. Pas vier
jaar later kwam er bericht terug van Rijkswaterstaat.
De hoofdingenieur­directeur
wilde wel meewerken aan het afvoeren van
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2 4
5
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2
Zicht vanaf de boerderijen Holland en Ter Hellen; van hier liep de Rijssenseweg naar de rode bouwkeet
in de verte. De weg werd verlegd naar de Almelosestraat. Dit onherkenbare landschap was een
tijdelijke zandopslag.
Voor de rondweg moest veel grond worden afgevoerd. In het gebied tussen de watertoren en de
Molenstraat trof men veel klei aan, die slechts met grote moeite was af te graven. De watertoren
stond in 1972 geheel in de steigers. De voormalige elektrische centrale van Twickel staat ervoor.
Rechts het viaduct in de Watertorenstraat.
de zuidelijke rondweg mits er overeenstemming
zou komen over de noordelijke
rondweg. Al in 1964 meldt het gemeentebestuur
dat die overeenstemming er is.
Het duurt echter nog tot het jaar 1971 voor
de aanleg kan beginnen. Als we nu naar de
rondweg kijken valt het op hoe royaal die
is aangelegd, bijna als een snelweg. De
weg is veel breder dan de oude delen van
de weg richting Goor en Hengelo. Ter
hoogte van de Deldeneresch ligt zelfs een
half klaverblad. Dat heeft alles te maken
met de plannen uit die tijd voor de aanleg
van de E8, nu A1. Bij Rijkswaterstaat leefde
toen de gedachte dat de A1 vanuit het
westen zou eindigen bij Bornerbroek. Het
verkeer richting Hengelo en Enschede zou
vervolgens via een nieuwe provinciale weg,
de S23, naar de rondweg bij Delden
worden geleid. De aanleg van de S23 zou
opnieuw een forse aantasting van het landgoed
vormen. Na de schrik van de kaalslag
voor de rondweg stond de actiegroep
“Spaar Twickel” op en wist de komst van
nog zo’n weg tegen te houden. De A1 werd
direct doorgetrokken naar de A35 en kreeg
geen afslag bij Bornerbroek.
De rondweg is dus sterk overgedimensioneerd
en vanuit Twickel wordt al langer
nagedacht over een plan om de barrièrewerking
van de weg te verminderen. Het
eerste plan voorzag in het laten zakken van
de weg zodat hij nergens zichtbaar zou
zijn en alle oude verbindingen op maaiveldniveau
konden worden hersteld. Dat
plan was nogal kostbaar en haalde het dus
niet. In het kader van het Pact van Twickel
wordt nu hard gewerkt aan een versoberd
plan waarbij de weg alleen ter hoogte van
het Villapark verlaagd wordt. Wel zullen
De Rondweg neemt veel ruimte in beslag.
drie historische verbindingen met het landgoed
en de Deldeneresch hersteld worden.
Het landschap krijgt zoveel mogelijk zijn
oude vorm terug door de taluds langs de
weg steiler te maken. Door beplantingen
die destijds zijn aangelegd weer weg te
nemen wordt de Deldeneresch vanaf
Delden weer zichtbaar. Toepassing van
ZOAB zal ook de geluidsoverlast vermin­
deren. Als de voortekenen ons niet bedriegen
kan het werk in 2014 starten, 42 jaar
na de opening van de weg.
Albert Schimmelpenninck
Met dank aan Derk Rouwhorst
Beeld van de Marktstraat, vlak voor het opbreken. Links het kasteelpark, waarvan een gedeelte
moest verdwijnen. Rechts het gebied met volkstuinen langs de Noorderhagen.

Fietsen van de zolder
Op de zolder van kasteel Twickel hebben bijna een eeuw lang drie fietsen
gestaan. De rijwielen zijn waarschijnlijk voor het laatst gebruikt door
baron en barones van Heeckeren van Wassenaer. De deskundigen
Hans van de Stouwe en Theo de Kogel van de historische rijwielvereniging
“De Oude Fiets” trokken de fietsen onder het stof vandaan.
Het bestaan van de fietsen was bekend. In
zijn boek “Twickel­ zijn Heeren en Vouwen
zijn have en goed (1986)” schreef de
Twentse schrijver Harry Wonink hierover
het volgende; “op de lange zolder liggen
meer op nadere inventarisatie wachtende
attributen, zoals… ook twee oude fietsen,
eens gebruikt door de laatste baron en
barones van Twickel.”
Voor ons was het bezoek aan de zolder
een spannende ontdekkingstocht. We zijn
onder de indruk geraakt van de aanwezige
fietsen. Ze zijn alle drie in verrassend
originele staat. Wel zijn door het lange verblijf
op de zolder de banden vrijwel vergaan
en is de originele lak voor een deel
verdwenen door roestvorming.
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2 6
7
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2
Reclame voor New Rapid rijwielen uit 1896.
Baron van Heekeren heeft zo’n fiets gekocht
bij het genoemde bedrijf uit Arnhem
De oudste van de drie is een “New Rapid”
herensafety uit 1896, van de “New Rapid
company” uit Birmingham, Engeland.
Safety’s of “veiligheidsfietsen” waren de
eerste fietsen met kettingaandrijving en de
opvolgers van de nog oudere Velocipedes;
de fietsen zonder kettingaandrijving met
het grote wiel voor en kleine wiel achter.
Bijzonder van deze fiets is dat de originele
lak en transfers nog deels aanwezig
zijn. Op het balhoofd zit een transfer van
de Nederlandse rijwielhandelaar die deze
fiets importeerde en in Nederland verkocht;
de firma Goettsch uit Arnhem.
Goettsch had in die tijd een rijwielschool
in de Steenstraat in Arnhem waar je kon
leren fietsen.
New Rapid herenfiets en Opel damesfiets.
Balhoofdplaatje van de Opel damesfiets.
De tweede is een “Archipel” herenfiets met
een zogenaamd “Girderframe”. Dit Girder ­
frame met extra framebuis en versterkingsbuisje
bij de achtervork werd in Engeland
gemaakt. Het merk “Archipel” is van de
firma van Tilburg uit Den Haag. Van
Tilburg importeerde deze Engelse fietsen
en verkocht die onder eigen merknaam.
Deze fiets schatten we uit de jaren ‘10.
Nader onderzoek kan meer zekerheid over
het bouwjaar geven. Baron van Heeckeren
zal deze fiets waarschijnlijk gekocht
hebben als opvolger van de New Rapid.
De derde fiets is een Opel damesfiets,
Duits fabricaat uit vermoedelijk ca. 1905.
Deze fiets heeft een van de eerste Torpedo
terugtrapremmen.We hebben Twickel
advies gegeven over hoe deze fietsen het
beste kunnen worden geconserveerd zodat
ze een mooi plaatsje kunnen krijgen in de
collectie. Wij willen verder onderzoek doen
naar de fietsen en hopen hierover in een
volgende uitgave meer informatie te
kunnen geven.
Theo de Kogel
Naschrift: De fietsen worden overgebracht naar de
stallen. Met hulp van “De Oude Fiets” wordt geprobeerd
de fietsen te conserveren, waarbij het doel is om
één van de herenfietsen rijdend te krijgen. Volgend
jaar moet deze tijdens open monumentendag te
bewonderen zijn voor het publiek. Het is met fietsen
net als met koetsen: voorzichtig gebruik is het beste
onderhoud.
Verjonging historische beukenlaan
zorgvuldig proces
Grote, beeldbepalende bomen zijn een verrijking voor het landschap.
Maar ze hebben niet het eeuwige leven en moeten op enig moment
vervangen worden door jongere exemplaren. Dat hierbij niet over één
nacht ijs wordt gegaan, bewijst de gang van zaken op het Hof te Dieren.
De Zuidlaan in Dieren na de kap.
De Zuidlaan op landgoed Hof te Dieren
biedt een kale aanblik. Eeuwenlang liepen
de wandelaars en fietsers die van deze
halfverharde verbinding tussen Dieren en
Ellecom gebruik maakten, door een haag
van dikke beuken. De laan stamt uit de
periode dat stadhouder Willem II een
buiten verblijf in Dieren had. Maar 110 forse
exemplaren zijn onlangs geveld, om plaats
te maken voor jonge aanplant. “Het was
niet langer verantwoord om ze te laten
staan. Als het stormd, hield ik mijn hart
vast, bang als ik was dat er mensen onder
door liepen”, zegt beheerder Wilke Schoemaker.
De holle gaten in de omgezaagde
boomstammen vormen het bewijs dat de
bomen letterlijk en figuurlijk op omvallen
stonden. De laatste tien jaar vielen er elk
jaar wel grote takken uit. Een grote storm
in 2007 versnelde het aftakelingsproces.
Dat er desondanks niet lichtzinnig tot vervanging
is besloten, bewijzen twee dikke
ordners met papieren op het bureau van
de beheerder. “Je staat er versteld van wat
er bij komt kijken”, zegt Schoemaker. Op
eigen initiatief heeft Twickel een onafhankelijk
bureau de kwaliteit van de bomen laten
onderzoeken. De uitkomst was dat 85 procent
een direct gevaar voor mensen vormden.
Via een natuuronderzoek zijn de
gevolgen van kap voor flora en fauna
onder ocht en landschapsarchitect Michael
van Gessel maakte een complete Lanenvisie
voor het Hof te Dieren. Hierin staat
het historische belang van de verschillende
bomenrijen en hoe ze hersteld en/of onderhouden
moeten worden. De visie is
geaccordeerd door de Rijksdienst voor
Monumentenzorg. Dit gedeelte van het Hof
te Dieren is namelijk een rijksmonument.
De ‘eigen’ documenten zijn ingebracht in
de procedures die nodig waren om de vereiste
vergunningen te krijgen. Twickel
kreeg met rijk, provincie en gemeente te
maken. Omdat er ingegrepen wordt in een
rijksmonument, was er (via de gemeente
Rheden) toestemming van de Rijksmonumentendienst
nodig. De provincie moest
een kapvergunning verlenen en vanwege
de belangen voor flora en fauna kwam het
ministerie van EL&I in beeld. In de bomen
nestelden vleermuizen en daarom was een
ontheffing noodzakelijk. “We hebben even
verderop vleermuizenkasten opgehangen
en alle gaten een week tevoren gecontroleerd
en afgedekt om te voorkomen dat
ze de holte weer gingen gebruiken. Maar
één dag voordat we wilden beginnen met
de kap, ontdekten we in één boom een
andere soort vleermuis. Uiteindelijk is ook
voor die boom een ontheffing verleend.
Voordat de aannemer aan het werk mocht,
moest er ook een speciaal kapplan gemaakt
worden. Voorkomen moest worden
dat vallende bomen leidingen van een
naastgelegen waterpompstation zouden
vernielen. “Als een zo’n zware boom met
een tak een leiding in de grond raakt, heeft
de halve Achterhoek geen water”, verduidelijkt
Schoemaker.
Juist toen Twickel dacht dat alles in kannen
en kruiken was, ontstond er een nieuwe
vertraging. Schoemaker: “We hadden alle
vergunningen, op eigen initiatief in de
media de noodzaak uitgelegd maar een inwoner
van Ellecom zei van niets te weten
en diende een klacht in bij de Algemene
Inspectiedienst. De aannemer, de ecoloog;
iedereen werd opgetrommeld om uitleg te
geven aan een inspecteur die poolshoogte
kwam nemen. Uiteindelijk werd de klacht
ongegrond verklaard, maar je bent er zo
weer een paar dagen druk mee. Het is
goed dat zoveel organisaties zich ermee
bemoeien, maar als je het allemaal goed
hebt geregeld, ben je er niet blij mee. Er
is één troost: het zal vermoedelijk enkele
eeuwen duren voordat de bomenrij
opnieuw vervangen moet worden.
Martin Steenbeeke

Kastelen Twickel en Ruurlo
al eeuwenlang verbonden
Kasteel Ruurlo.
Pal naast kasteel Ruurlo ligt landgoed
Molenbos. Een smalle toegangsweg leidt
naar de drie gebouwen die deel uitmaken
van het landgoed, maar vroeger tot het
kasteel behoorden. Er ligt nog een houten
loopbrug tussen Molenbos en het kasteel
maar die wordt niet of nauwelijks gebruikt.
Ook aan de gebouwen is te zien dat Kasteel
Ruurlo en Molenbos geen twee­eenheid
meer zijn. De oude garage, opgetrokken in
chaletstijl, is al in de jaren zestig verbouwd
tot woonhuis. Het gebouw waar elektrische
aggregaten stonden, doet nu dienst
als kantoor en het uit 1783 stammende
water molengebouw is geschikt gemaakt
als ontvangstruimte voor grotere gezelschappen.
De bewoners van Molenbos, J.D.C. (Carel)
baron van Heeckeren van Kell en echtgenote
Mary Jane barones van Heeckeren
van Kell ­ van Tets, hebben wel een grote
(historische) band met het kasteel. De
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2 8
9
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2
De band tussen de kastelen Twickel en Ruurlo was door de familiaire relatie
tussen de eigenaren eeuwenlang hecht. Door het verstrijken van de tijd is
deze minder intensief geworden, maar nog altijd aanwezig, zo blijkt bij een
bezoek aan baron en barones Van Heeckeren van Kell in Ruurlo. “Al heeft
ons landgoed geen kasteel meer.”
eerste zes jaren na hun huwelijk woonden
ze er naast. Ook na het overlijden van de
ouders Willem baron van Heeckeren van
Kell (in 1969) en zijn echtgenote (in 1976)
hebben ze er nooit definitief hun intrek in
genomen. “Mijn vader zei al dat wij het
kasteel en het koetshuis nooit konden betalen.
Hij had gelijk. Je moet dan wel een
heel groot vermogen hebben”, zegt baron
Van Heeckeren.
Brainwave
Het kasteel is in 1978 verkocht aan de
toenmalige gemeente Ruurlo. Daarmee
kwam er een einde aan een periode van
4,5 eeuw waarin het kasteel in handen was
van de familie Van Heeckeren. “Natuurlijk
komen er emoties om de hoek kijken,
maar toen de akte eenmaal gepasseerd
was, was dat voorbij” verklaart baron
Van Heeckeren. Hij heeft zelfs meegedacht
over de bestemming van het kasteel.
“Ik had in de krant gelezen hoe de gemeente
Vorden van een leegstaand kasteel
een gemeentehuis maakte. Dat leidde tot
een ‘brainwave’ bij mij.” Na een grondige
renovatie werd kasteel Ruurlo in 1984
gebruik genomen als gemeentehuis. Het
huis, met name de trouwzaal met fraai
Italiaans plafond, is enorm populair als
trouwlocatie. Ook na de gemeentelijke herindeling,
waardoor de functie van gemeentehuis
verviel, bleef het dienst doen als
trouw locatie. Begin volgend jaar zal het
kasteel verbouwd worden tot dependance
van het nieuw te bouwen Museum voor
Realisme in Gorssel (zie kader). De gemeente
is enthousiast, maar het echtpaar
Van Heeckeren ook. “Eigenlijk gaat hiermee
een oude wens van mijn vader in
vervulling”, licht baron Van Heeckeren toe.
“Al bij zijn leven zei hij dat het mooi zou
zijn dat het kasteel een museumfunctie
zou krijgen.” “Het is goed dat er door het
museum weer leven in de brouwerij
komt”, vult barones Van Heeckeren aan.
Band met Twickel
Historisch is er een nauwe band tussen
Van Heeckeren en het landgoed Twickel.
Die is in de negentiende eeuw ontstaan
door het huwelijk van de heer van Twickel,
Jacob Unico Willem van Wassenaer met
Sophia van Heeckeren van Kell (1805) en
die van hun (stief)dochter Marie Cornélie
van Wassenaer Obdam met Jacob Derk
Baron en barones van Heeckeren van Kell.
Het woonhuis van landgoed Molenbos was vroeger een garage.
Carel van Heeckeren in 1831. “Beide families
waren heel dierbaar met elkaar maar
dit is vervaagd door de tijd”, verklaart
barones Van Heeckeren. Tussen latere
generaties was er ook door de afstand
minder contact, licht baron Van Heeckeren
toe. “We hebben tante Mieschen (gravin
Marie van Aldenburg Bentinck, de laatste
barones van Twickel) een paar maal ontmoet.
Wel is de band hechter geworden
door gezamenlijke jachtpartijen. Ook hebben
we veel contact met Edzard Krudop
gehad (oud­voorzitter Vrienden van
Twickel). En we hebben twee decennia
geleden in gezamenlijk overleg aktes met
Twickel geruild.”
De band tussen Ruurlo en Twickel was geintensiveerd
als het kasteel verkocht was
aan de Stichting Twickel. Twickel en de gemeente
voerden onderhandelingen maar
kwamen niet tot overeenstemming. Het
echtpaar Van Heeckeren verheelt niet dat
hun voorkeur altijd is uitgegaan naar een
museale functie. “Twickel had het waarschijnlijk
verhuurd en dan ben je wel afhankelijk.
Als een huurder om welke reden
dan ook vertrekt, moet de exploitant weer
op zoek naar een nieuwe huurder.”
Beheer landgoed Ruurlo
Baron van Heeckeren en zijn broer beheren
samen het circa 500 ha omvattende landgoed
rond het kasteel. Het telt behalve de
drie gebouwen op het Molenbos nog een
tiental andere panden en boerderijen die
worden verhuurd en verpacht. Landgoed
Ruurlo bestaat voor tachtig procent uit
cultuurgrond en het overige is bos. ”Een
groot verschil met Twickel is dat wij vrijkomende
pachtgronden één op één weer
toewijzen aan andere pachters die willen
doorboeren. Wij doen niet aan het omzetten
naar natuur. Als je dat doet, en de subsidie
wegvalt, hou je verarmde en vervuilde
Kasteel Ruurlo behoorde oorspronkelijk tot
het geslacht Roderlo en is bijna vijf eeuwen
in bezit geweest van de familie Van Heeckeren.
Het kasteel dateert groten deels uit
de 16 e en 17 e eeuw en is opgetrokken uit
diverse bouwstijlen. Huize Ruurlo is van
grote invloed geweest op de ontwikkeling
van het dorp. Veel gebouwen en instituten
in Ruurlo zijn tot stand gekomen dankzij
de kasteelbewoners. In de Tweede Wereldoorlog
liep het kasteel grote schade op.
Vlak voor de bevrijding in 1945 lag het in
de vuurlinie. Engelse strijdkrachten hadden
het met zwaar geschut voorzien op
Duitsers die zich in de omgeving hadden
verscholen. Het heeft een onuitwisbare
indruk achtergelaten op baron Van
Heeckeren. Hij heeft ten behoeve van het
familiearchief zijn oorlogsherinneringen op
grond over”, verklaart baron Van Heeckeren.
Het landgoed had eerder een grotere
omvang, maar na het overlijden van
Willem baron van Heeckeren van Kell in
1969 is er bosgrond van de hand gedaan.
“Een goede beslissing, hout brengt niet
veel op”, zegt baron Van Heeckeren.
Financieel blijft het beheer van een landgoed
passen en meten. “De natuurschoonwet
geeft verlichting maar de toekomst van
landgoederen zal nog meer afhankelijk
worden van de opbrengsten. Voor ons zijn
pacht en huur de belangrijkste inkomsten,
aangevuld met enkele subsidieregelingen
voor natuur en landschap.”
Ook qua werkzaamheden vergt het wonen
op een landgoed veel aandacht. Het echtpaar
Van Heeckeren heeft geen personeel
in dienst maar de baron ziet dit bepaald
niet als een taakverzwaring. “Het is juist
ideaal dat wij geen personeel hebben. De
administratieve zaken worden behartigd
door een rentmeesterkantoor en we
kunnen voor het onderhoud in de natuur
een beroep doen op ’t Onderholt, een
agrarische natuurvereniging. Verder besteden
we veel uit, maar ik zit zelf nog op de
grasmaaimachine. Dat geeft een enorme
satisfactie. Ik ben 79 jaar maar voel me
nog topfit.” Zijn echtgenote vult aan: “We
ervaren het niet als een last maar een lust
om hier te wonen.”
Martin Steenbeeke
schrift gesteld. “Er ontplofte een granaat in
de aankleedkamer van mijn vader. Een
timmer man heeft met hulp van personeel
het beginnende vuur gelukkig snel kunnen
blussen. Als hij een kwartier later was
geweest, was de ramp niet te overzien.”
Totdat Ruurlo door de gemeentelijke
herindeling opging in de gemeente Berkelland,
deed kasteel Ruurlo dienst als
gemeente huis. De gemeente heeft in september
met zakenman Hans Melchers
overeenstemming bereikt over verkoop
van het kasteel. Er is een intentieverklaring
getekend en als de vergunningen verleend
worden, gaat Melchers het inrichten als
dependance van het nieuwe Museum voor
Realisme in Gorssel. In het kasteel worden
wisselende tentoonstellingen gehouden en
de tuin gaat dienst doen als beeldentuin.

100 jaar
elektriciteit
in Twickel
Dit jaar is het precies 100 jaar
geleden dat in kasteel Twickel
elektriciteit werd aangelegd. De
stroom werd niet geleverd door
het Twentsch Centraal Station
(TCS) in Hengelo maar door
een eigen gebouwde elektriciteits-
centrale achter de watertoren.
Het voornemen om het kasteel te voorzien
van elektriciteit dateert al van ver voor
1912. In 1890 krijgt elektrotechnicus
A.W. Ressing uit Zeist, in dienst bij A.E.G.
in Berlijn, opdracht van R.F. baron van
Heeckeren van Wassenaer om een ontwerp
te maken voor de verlichting in
kasteel Twickel. Een jaar eerder is de Haagse
ingenieur H.P.N. Halbertsma al gevraagd
om plannen te maken voor een waterleiding
van ‘voldoende kwaliteit’ voor
kasteel, bouwhuizen, boerderij, park en
tuinen. De watertoren wordt in 1894 in gebruik
genomen maar de stroom ‘vloeit’
pas eind 1912 naar het kasteel.
Opstelling van de beide stoommachines in de machinekamer.
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2 10
11
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2
De watertoren met links de Twickel-centrale voor elektriciteit.
Wachten op betere tijden
Ressing maakt een plan voor de bouw van
een eigen machinegebouw en elektrische
installatie voor het kasteel maar daarna
blijft het lang stil. Ondertussen neemt de
ontwikkeling en toepassing van elektriciteit
toe. Ressing installeert in Duitsland menig
elektriciteitscentrale voor A.E.G. Op
20 september 1895 schrijft hij vanuit
Berlijn een brief aan rentmeester W.J. Bitter:
“Met veel genoegen heb ik van huis vernomen
dat de Baron het plan heeft om den
aanleg onder mijn leiding te laten uitvoeren”.
Vanuit Maagdenburg stuurt hij een
nieuw ontwerp. Hierin staat onder andere:
“Voor het onderhuis 41 gloeilampen, de
1 e etage 164 gloeilampen en 4 kleine booglampen,
bovenverdieping 128 gloeilampen,
de stallen en koetshuizen 20 gloeilampen
en voor de buitenverlichting 14 grote booglampen.
Tezamen 353 gloeilampen”. Het
plan voorziet in de installatie van twee
stoommachines in het machinegebouw,
waarbij er één als reserve dient. In de
correspondentie merk je de ‘verzuchting’
van Ressing over de concurrentie tussen
gasgloeilicht en elektriciteit: “Ondanks zijne
uitstekende, goede eigenschappen blijft
elektrisch licht een artikel van luxe, dat
slechts door weinigen aangeschaft wordt,
een weinig opwekkend vooruitzicht”.
Zekerheid en onafhankelijkheid
Overigens is de jonge elektrotechnicus
Ressing geen onbekende in Delden. Zijn
vader is een gewaardeerd schoolmeester
in Stad en Ambt. Of dit heeft meegespeeld
bij de keuze voor de oud­inwoner van
Delden is in de geraadpleegde archieven
niet te achterhalen. Wel vermeldt het
Twickel Journaal in 1892 dat Ressing op
kosten van de baron elektrotechniek
studeert aan de ‘Elektriciteits­Universiteit’
te Darmstadt. Zijn toelage per kwartaal is
fl. 237,50.
Het duurt tot 1910 voordat de baron ‘het
elektrisch lampje in Twickel’ weer ziet
branden. Rentmeester Bitter vraagt aan
ir. Halbertsma advies. In de brief van
17 mei 1910 schrijft Halbertsma: “Ik heb er
over nagedacht of ik zijne hooggeboren
een aansluiting aan de kabel der Twentsche
Centrale zoude moeten aanbevelen, doch
ik ben van dit denkbeeld hoe langer
hoe meer terug gekomen. De heer van
Heeckeren wenscht vooral zekerheid en
onafhankelijkheid van bedrijf”. Uiteindelijk
geeft de baron de opdracht voor de elektrische
centrale achter de watertoren en lichtinstallatie
in het kasteel.
Uitvoering
De dynamo’s, accumulatoren en het
schakel bord in de centrale, inclusief de
complete installatie in het kasteel en bijgebouwen,
wordt gegund aan A.E.G. Berlijn
voor fl. 22.000,­. De opdracht voor levering
van stoomketels met stoommachines
gaat naar de Gebr. Stork & Co. uit Hengelo
voor fl. 15.885,­. Het ontwerp van het
machinegebouw is van de Hengelose
architecten Van der Goot & Kruisweg,
terwijl de uitvoering wordt gegund aan aannemer
Fikkert uit Almelo voor fl. 18.777,­.
In juli 1911 is het gebouw glas­ en waterdicht
en Stork­technici beginnen met de
montage van de machines. Gedurende de
maanden april/mei 1912 test machinist
Albert Timmer van Twickels watertoren
samen met zoon Johan de geleverde
machines. Ondertussen wordt de elektrische
installatie door A.E.G. aangelegd.
Begin 1914 verlaat Johan Timmer Delden
Ze staan in steden en dorpen, bij fabrieken,
achter boerderijen, in de wegberm of
verscholen in een bosschage langs ’s Heerenwegen;
transformatorhuisjes. Er zijn er
maar weinig die zijn voorzien van een
rieten dak. De Twickelerlaan in Delden telt
er twee. Het is te danken aan de laatste
barones van Twickel die zo haar bedenkingen
had tegen de komst van de standaard
transformatorhuisjes, zo weet gepensioneerd
medewerker Hans Spijkerman zich
te herinneren. “De barones vond het
een verstoring van het landschap”, aldus
Spijkerman. “Ze kon er mee leven als de
huisjes muren van rode baksteen kregen
en voorzien werden van een overkragende
De machinekamer in mei 1913.
Rietgedekte
transformatorhuisjes
om op kosten van de baron in Engeland te
gaan studeren. In 1918 wordt hij, terug in
Nederland en ondertussen getrouwd met
een Hengelo’s meisje, de eerste elektricien
van Twickel.
Twickels centrale valt in slaap
In de jaren dertig van de vorige eeuw besluit
de baron zijn eigen centrale te sluiten.
Hoge onderhoudskosten en een slecht
rendement waren debet aan zijn besluit.
Twickel wordt aangesloten op het TCS in
rietkap.” Bouwkundige Johan Brinkers van
Twickel werd betrokken bij het ontwerp
en uiteindelijk verrees het eerste transformatorhuisje
nabij erve Berghuis aan de
Twickelerlaan 16a. Het tweede werd in
1960 geplaatst aan de Secr. Engelbertinkstraat
5 in Azelo. Helaas zijn er in de
zeventigerjaren twee prefab betonnen
transformatorhuisjes geplaatst aan de
Twickelerlaan 14a en achter de schuur van
boerderij Graes.
Helmig Kleerebezem
Transformatorhuisje aan de
Secr. Engelbertinkstraat 5 in Azelo.
Hengelo. De spanning in Twickel verandert
van 110 volt naar 220 volt. De centrale
achter de watertoren valt stil en ontmanteling
van de machines volgt. Het machinegebouw
wordt nog diverse keren verhuurd
aan kleinschalige bedrijfjes. Op 4 februari
1975 wordt de schoorsteen als laatste
getuige van Twickels elektriciteitscentrale
opgeblazen.
Helmig Kleerebezem

Twickel door de lens van
Pieter Oosterhuis
Het Huisarchief Twickel bevat een bijzondere serie foto’s. De foto’s
stammen uit 1871 en geven als eerste een duidelijk beeld van het kasteel
Twickel. Ze zijn van de hand van de bekende fotograaf Pieter Oosterhuis
uit Amsterdam.
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2 12
13
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2
Er zijn oudere foto’s van het kasteel, maar
hierop is niet zoveel te zien als op de foto’s
van Pieter Oosterhuis. Hij maakte een
serie van tien opnames, waarvan de afdrukken
van negen bewaard zijn gebleven.
Deze zijn 30.5 x 20.5 cm groot. Het gaat
om foto’s van kasteel Twickel, kasteel Weldam
en van de watermolen, kerk en ruïne
in Lage. Kasteel Twickel was in 1871 nog
voorzien van een witte pleisterlaag. Van de
opname van de voorzijde van het kasteel
bestaan twee proefafdrukken met het
stempel van de fotograaf en één definitieve
afdruk met de naam van de fotograaf, links
onder in de hoek. Op de proefopnames is
de lucht egaal. Op de definitieve afdruk
heeft de fotograaf de bovenkant van het
negatief extra belicht om de “lucht door te
drukken”, een fotografische term voor het
donkerder weergeven van de wolken. De
fotograaf heeft voor zijn foto’s een sluitertijd
gebruikt van enkele seconden. De
ruiter op de pony links heeft zijn rijdier dus
goed onder controle. De combinatie is vrij
scherp in beeld gebracht. Het centrale deel
van de foto’s is steeds wat lichter dan de
randen. Dit houdt verband met de imperfectie
van de lenzen.
De rekening die Ooster huis op 1 augustus
1871 naar J.D.C. baron van Heeckeren van
Wassenaer stuurde, is ook bewaard. Hieruit
valt af te leiden dat Oosterhuis voor de
serie van tien opnames fl. 25,00 per opname
rekende. Daarbij kwam fl. 120,00 aan reiskosten.
Enorme bedragen zijn het: de
reiskosten waren zo hoog, omdat de fotograaf
een omvangrijk instrumentarium
meenam, terwijl de opnames veel kennis
vereisten. De familie zou er nog lang
plezier aan beleven. In verschillende
formaten werden de foto’s nog jaren na
dato opnieuw afgedrukt.
Pieter Oosterhuis zag in 1816 het levenslicht
als zoon van een kunstschilder. Hij
volgde aanvankelijk het spoor van zijn
vader maar al jong gaf hij de rust van zijn
tekenstift, palet en atelier op, om zich in
de fotografie te bekwamen. In 1853 vestigde
hij zich in Amsterdam als ’fotograaf’.
De eerste activiteiten van Oosterhuis lagen
op het vlak van de stereo fotografie. Vervolgens
maakte hij portretten, waarna hij
al snel over ging op de vastlegging van
nieuwsfeiten en gebouwen. Het idee om
stadsgezichten vast te leggen wortelde in
een lange Nederlandse traditie. Dit genre
kwam al vanaf de 17e eeuw tot grote bloei,
omdat veel verzamelaars een topografische
atlas samenstelden. Een nieuwe fase
trad in toen Oosterhuis in 1861 foto’s
begon te maken voor de Ingenieurs van
Waterstaat. Zo fotografeerde hij sluizen,
spoorbruggen en dijkwerken. Met dit werk
verwierf hij grote bekendheid.
Onlangs verscheen de uitgave ‘Pieter
Oosterhuis (1816­1885)’, een monografie
van de hand van Anneke van Veen:
ISBN 978­90­65790­55­2.
Adviesprijs € 45,­.
Aafke Brunt
Het herenhuis Lage met personeelsleden.
Kasteel Weldam.

Eeuwigdurende kalender
kijkt jaren vooruit
Kasteel Twickel en directe omgeving herbergen veel bijzondere objecten. Soms diep
weggeborgen, soms voor iedereen te bewonderen. Maar elk met een eigen verhaal.
Zoals een bijzondere kalender.
Bij velen hangt de kalender voor 2013
al weer aan de muur en vol verwachting
kijken we uit naar het komend jaar. De
‘Euwigduurende Almanach’ die op een
zolder kamer van kasteel Twickel hangt,
is een kalender waarop niet één, maar
wel negen jaar vooruit wordt gekeken. De
tijdspanne loopt van januari 1806 t/m
december 1814, het ‘eeuwigduurende’ is
dus wat overdreven.
Links in een medaillon op de ingekleurde
gravure zit een 18e eeuwse dame op een
bankje genietend in een fraaie parktuin,
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2 14
15
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2
terwijl een elegant geklede heer haar voorleest.
In het rechter medaillon is een koopvaardijschip
afgebeeld dat onder
Nederlandse vlag vaart. Achter ieder
medaillon, dat kunstig is opengesneden, is
met een koperen pinnetje een draaischijf
bevestigd met daarop allerlei informatie.
Achter het bovenste schijfje komen respectievelijk
de jaren 1806 t/m 1814 tevoorschijn.
Achter het paar in de parktuin zijn
de ‘dagen der week’ zichtbaar en de daarbij
horende ‘tekens der dagen’. Achter het
schip staan de maanden met het aantal
dagen genoteerd. Ook was het belangrijk
te weten hoeveel uren de dagen en de
nachten duurden. In het vakje ‘zons teeken’
staat het teken van de stier. Zo heeft
iedere maand het symbool van het bijbehorende
sterrenbeeld.
Wie deze kalender in elkaar heeft geknutseld,
is niet meer te achterhalen. De gravure
is helemaal zwart gemaakt met Oost­Indische
inkt met uitzondering van de
medaillons, de guirlandes en de tekst. Het
viel niet mee mooie ronde cirkels te trekken
rond de medaillons. Ook de lijntjes
langs de tekst en guirlandes zien er
bibberig uit. De prent is op karton geplakt,
net zoals de drie draaischijven.
Toen deze kalender werd gemaakt, kon niemand
nog bevroeden wat er tussen 1806
en 1814 zou gaan gebeuren. Lodewijk
Bonaparte werd in 1806 koning van
Holland. In 1810 trad hij onder druk van
zijn broer Napoleon Bonaparte al weer af.
Deze werd in 1813 verslagen in de slag bij
Leipzig door verschillende Europese coalitielegers.
Na het vertrek van de Franse
troepen eind 1813 kon de onafhankelijkheid
van de Nederlanden worden hersteld.
Prins Willem Frederik van Oranje­Nassau
keerde vanuit Engeland terug naar Nederland.
Hij werd als Willem I ingehuldigd en
was onze eerste ‘soeverein vorst’. Tijdens
al die jaren werden de schijfjes op deze
kleurrijke ‘Eeuwigduurende almanach’
zorgvuldig bijgedraaid. Eeuwigdurend is
toch wel een beetje van toepassing: inmiddels
hangt deze kalender al weer bijna
twee eeuwen ingelijst aan de muur in de
speelgoedkamer.
Christine Sinninghe Damsté
Vegetatie
Veldsnijdersven
hersteld
De vegetatie in het
Veldsnijdersven is de afgelopen
decennia door ontwatering
achteruit gegaan. Om zeldzame
planten weer een kans te geven
zijn bos en heide onder handen
genomen en sloten gedempt.
Het Veldsnijdersven, in de volksmond beter
bekend als Pot’s Plas, is één van de
meest zuidelijk gelegen vennen op landgoed
Twickel. Het ven ligt temidden van
heide en bos tussen Beckum en Haaksbergen.
Tot in de jaren ’50 kwam hier een
goed ontwikkelde, zeldzame plantengemeenschap
van Veelstengelige waterbies
voor. Vanaf dat moment is de kwaliteit hiervan
in dit gebied echter achteruitgegaan.
Stichting Twickel heeft een hydro­ecologisch
onderzoek laten uitvoeren om uit te
laten zoeken of eventuele herstelmaatregelen
effect zouden kunnen hebben. Hieruit
is onder andere gebleken dat de oorzaken
van de achteruitgang verzuring en eutrofiering
zijn. Bij dit laatste verschijnsel
Verboste heide is weer opengekapt.
In het Veldsnijdersven zijn sloten gedempt.
schaadt een overdaad aan voedingsstoffen
de ontwikkeling van bijzondere plantensoorten
die van minder voedselrijke
omstandigheden houden
De verzuring en eutrofiering zijn het
gevolg van ontwatering. Een van de aanbevelingen
uit het onderzoek is dan ook het
verminderen van de ontwatering in de
directe nabijheid van het ven en omgeving.
Aan de hand van het onderzoek is een
werkplan opgesteld met alle te nemen
maatregelen om verdere achteruitgang van
het Veldsnijdersven tegen te gaan en de
groeikansen van de vegetatie te verbeteren.
De provincie Overijssel is gevraagd om
een financiële bijdrage in de kosten van
het project en dit verzoek is gehonoreerd,
waardoor het project uiteindelijk doorgang
kon vinden.
Nadat de benodigde vergunningen werden
verkregen zijn de werkzaamheden eind
2011 begonnen. Afgelopen najaar is het
project afgerond. Een gedeelte verboste
heide is weer opengekapt en nadien is hier
geplagd om de oude zaadbank weer open
te leggen. Zo kan de vegetatie zich herstellen.
Verder is een aantal sloten gedempt
om verdroging tegen te gaan. Het dempen
van sloten vermindert niet alleen de afvoer
van (grond)water maar zorgt er ook voor
dat opbollend grondwater niet via deze
sloten wordt ‘afgevangen’. Het opbollende
grondwater heeft een goede kwaliteit en
komt nu terecht bij de vegetatie in het ven
en minder in de sloten.
De komende jaren worden de effecten van
de genomen maatregelen en de ontwikkeling
van de vegetatie op de voet gevolgd.
Roy Schuurman
Beheerder bossen Twickel-Zuid,
Lage en Brecklenkamp

Van de voorzitter
Wij hebben in september bij de viering van
ons jubileum niet alleen naar het verleden
en het heden gekeken, maar juist ook naar
de toekomst. Hoe zal het landgoed er over
veertig jaar uit zien en welke rol kan de
VvT daar dan bij spelen. De wereld verandert,
zo ook Twickel.
Van de 150 pachtboerderijen zijn er nog
maar veertig waar geboerd wordt en dat
aantal zal naar verwachting over tien jaar
zijn gehalveerd. Het landgoed Twickel zal
zich steeds meer ontwikkelen tot een nationaal/regionaal
parklandschap. Ook dan zal
de VvT haar taken niet mogen verzaken,
blijven werken aan bewustwording van de
grote natuur­ en cultuurhistorische waarden
van de landgoederen en gebouwen.
Daarom bieden wij onze leden onder meer
de mogelijkheid om eigenhandig met het
landgoed kennis te maken, onder meer via
de jaarlijkse Twickel werkochtend, dit jaar
georganiseerd op 27 oktober. Namens ons
bestuur was André Luttikhedde daarbij
aanwezig om samen de klus te klaren. Hij
heeft het stokje over genomen van Henk
Dassen die deze ochtenden jarenlang met
veel bezieling heeft georganiseerd.
In het kader van het lustrumjaar werd er
een fotowedstrijd georganiseerd met als
thema “bedrijvigheid op Twickel”. Omdat
de prijsuitreiking samen viel met onze
lustrumviering op 15 september, hebben
de foto’s maar twee weken in de Orangerie
“gehangen”, vanwege de sluiting voor het
publiek per eind september. Wij hebben
met Twickel afgesproken dat deze expositie
in het voorjaar opnieuw te zien zal zijn,
zodat een groter publiek hiervan kennis
kan nemen.
Ook voor de komende jaren zal een actieve
opstelling van de VvT nodig zijn en die
kunt u van dit bestuur verwachten. Een
actieve opstelling houdt ook in dat wij op
sterkte moeten komen en blijven. Zie in
het vorige Twickelblad en op de website de
oproep voor kandidaten voor het bestuur
en de activiteitencommissie.
Gillis de Bruijn
Jubilerende VVT wil meer
jongere leden
Met de blik gericht op de toekomst is het veertigjarig bestaan van de
Vrienden van Twickel gevierd. Meer dan tweehonderd belangstellenden
waren in september te gast tijdens een feestelijke bijeenkomst in de
Oranjerie. Zij luisterden naar toespraken, bekeken een korte film over
Twickel en luisterden naar muziek van een ensemble van het Nederland
Symfonieorkest.
Voorzitter Gillis de Bruijn constateerde dat
de vereniging een bloeiend bestaand leidt,
met tal van activiteiten voor de leden. Hij
sprak de hoop uit dat de vereniging de
komende jaren door kan blijven gaan met
haar werkzaamheden. Een belangrijk
streven is verjonging van het ledenbestand.
“We moeten ons gaan richten op
de jeugd. Het is heel belangrijk dat we die
bereiken. Zij moeten er na ons voor zorgen
dat dit prachtige Twickel nog generaties
behouden blijft.” De VVT wil dit bereiken
door onder meer een lespakket voor basisscholen
te ontwikkelen. Ook refereerde
De Bruijn aan de goede samenwerking
tussen de VVT en de Stichting Twickel.
Beide instellingen functioneren autonoom
van elkaar met eigen verantwoordelijk­
heden maar streven hetzelfde na. “Ons
gezamenlijke doel blijft om Twickel te
behouden in al zijn pracht.” Voorzitter
Maurits van den Wall Bake van de Stichting
Twickel refereerde in zijn speech aan
de beginjaren waarin de activiteiten van de
vereniging “met argusogen en enige ongerustheid”
werden bekeken door het toenmalige
stichtings bestuur. Maar in de loop
der jaren zijn beide partijen, beseffende
dat ze hetzelfde doel nastreefden, naar
elkaar toegegroeid. “De vereniging is de
wilde haren kwijt en de stichting is dynamischer,
opener en communicatiever dan
in de jaren zeventig”, vatte Van den Wall
Bake samen. Hij riep de VVT, in het bijzijn
van gedeputeerde Hester Maij, op om als
bondgenoot de plannen voor de versmal­
Zie d’r van € 9,95 voor € 8,95
Deze heerlijke appelperencider van Twentse bodem en ambachtelijk gemaakt van
Normandische appel­ en perenrassen is uniek en smaakt heel goed als fris aperitief
in de donkere dagen rond kerst. Leden van de Vereniging Vrienden van Twickel krijgen
in de landgoedwinkel per fles 1 euro korting op de verkoopprijs.
Een groep van 25 Vrienden stak zaterdagmorgen
27 oktober op het Koematenveld
de handen uit de mouwen. Diverse grafheuvels
werden opgeschoond, waarbij
ook dikkere dennen het moesten ontgelden.
De afgelopen jaren werd het
VERENIGING VRIENDEN VAN TWICKEL
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2 16
17
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2
De jubileumbijeenkomst werd door ruim 200 mensen bezocht.
De winnaars van de fotowedstrijd Hans Spijkerman (links), Eduard Meester (tweede van rechts) en Hiska Bakker (uiterst rechts) met in het midden
gedeputeerde Hester Maij en VVT-voorzitter Gillis de Bruijn.
ling van de rondweg te steunen. Vermindering
van de barrièrewerking van de N346 is
onderdeel van het Pact van Twickel maar
de uitvoering is afhankelijk van beschikbare
financiële middelen. Gedeputeerde Maij
mocht als speciale gast de prijzen uitreiken
van de fotowedstrijd (zie pag 18).
Natuurwerkdag in Koematenveld
Ook de activiteiten commissie, bestuursleden
en filmmaakster Ingrid Kleinsman
werden bedankt voor hun werkzaamheden.
Een speciaal door Kleinsman gemaakte
film geeft aan de hand van gesprekken met
bewoners van het landgoed een goed
beeld van de ontwikkelingen in en rond
Schievenveld onder handen genomen; dit
keer viel in overleg met Twickel de keuze
op het Koematenveld. De natuurwerkdag
werd afgesloten met een traditioneel glas
ijswijn.
Twickel. De Vereniging Vrienden van
Twickel schonk de DVD als kado aan de
Stichting Twickel. De film is ook te koop in
de landgoedwinkel.
Martin Steenbeeke

VERENIGING VRIENDEN VAN TWICKEL
Oud ambacht winnende foto
Tijdens de receptie ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van
de Vrienden van Twickel werden de winnaars van de fotowedstrijd
bekendgemaakt. De jury moest een keuze maken uit 105 inzendingen
van in totaal 28 deelnemers. Zij probeerden het thema ‘bedrijvigheid
op Twickel’ in beelden te vervatten. Hans Spijkerman, voormalig
jachtopzichter op Twickel , deed dit in de ogen van een vakjury
onder leiding van fotograaf Bert Bertelink het beste.
1 e prijs: Rietdekker in actie ­ Hans Spijkerman ­ Delden
“Deze foto is in het voorjaar bij ons eigen huis genomen, het jagershuis Casa Nova. Het
dak was vermost en ze zijn wel twee weken met het rietdekken bezig geweest. Ik heb het
met belangstelling gevolgd en in totaal wel vijftig foto’s gemaakt. Het past goed bij het
thema van de fotowedstrijd omdat rietdekken een ambacht is dat bij Twickel past. In totaal
heb ik vier foto’s ingezonden en eigenlijk vond ik een andere nog beter geslaagd. Maar de
jury beslist.”
2 e prijs:
Boerderij met kruiwagen
Hiska Bakker ­ Delden
3 e prijs:
Twickel in de winter
Eduard Meester ­ Hengelo
18
“De foto is genomen op de kaasboerderij
Erve Möllinkwoner, het bedrijf van Elise
Elbert, een goede vriendin. Het thema
bedrijvigheid associeer ik namelijk met
ondernemen en activiteiten die het landgoed
in stand houden. Ik heb in totaal wel
zo’n honderd foto’s gemaakt en er uiteindelijk
drie ingestuurd. Eerlijk gezegd
had ik gedacht dat een foto van Elise die
de varkens water geeft, meer kans zou
maken. Ik wil mezelf geen fotograaf
noemen, voor mij is het een leuke hobby.”
“De foto is genomen in januari 2010.
Eigenlijk is het een ongelukje omdat de
foto niet goed scherp is. Maar ik had weinig
tijd, ik moest vanuit het bos snel naar de
Twickelerlaan lopen om nog een foto te
kunnen maken. Met een grote lens lukte
dat niet uit de verte, dan worden de
sneeuwvlokken te groot. Maar het is wel
een heel sfeervolle plaat, een beetje Anton
Pieck­achtig. Altijd als ik op Twickel loop
heb ik een fototoestel bij me. Ik fotografeer
veel portretten en landschapsfoto’s, ook in
het buitenland.”
19
mijn twickel
Sytze Wouda.
De vervoering van
de miboman
“Mijn interesse in de natuur is in mijn
jeugd eigenlijk spontaan ontstaan tijdens
de zondagmorgenwandelingen door het
Hengelose buitengebied met mijn vader.
Vooral het landelijke Oele, het Woolde en
het in mijn kinderogen bijna oneindige
Twickeler Parkbos waren favoriete bestemmingen.
Mijn vader maakte mij attent op
bijna alles wat leeft en groeit in de natuur.
Later heb ik als vrijwilliger voor nestkastenonderzoek
veel rondgezworven in de
prachtige bossen en velden van Twickel.”
“Het kasteel had voor mij, mogelijk versterkt
door de lessen vaderlandse geschiedenis
en de wandplaten in de lagere
schoolklas, altijd iets ongrijpbaar mystieks.
Af en toe zag ik op afstand een glimp van
de barones. Het statige gebouw van rentmeester
Brunt aan de Hengelosestraat
straalde voor mij als voorbijganger ook
ongenaakbaarheid en afstandelijkheid uit.
Toen ik in de negentiger jaren een rondleiding
door het kasteel mocht maken,
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2
Natuurliefhebber Sytze Wouda uit Hengelo is als vogelteller verbonden
aan Twickel. Hij is gespecialiseerd in het herkennen en observeren van in
het wild levende vogels. Zo registreerde hij in 2006 de terugkeer van de
middelste bonte specht.
stelde ik vast dat er ook mensen woonden
en dat er ook werd geleefd. Het mystieke
gevoel veranderde grotendeels in een
gevoel van groot respect in het besef, dat
alles door de eeuwen heen zo goed bewaard
was gebleven en nog steeds met
grote zorg werd geconserveerd.”
“Na mijn pensionering in 2005 kon ik een
groot gedeelte van de tijd besteden aan
mijn grote passie: de natuurstudie. Op
13 maart 2006 reed ik per fiets over het
Bornsevoetpad toen net na de Oelerbeekbrug
een bonte specht mijn pad kruiste.
Ik stopte en zocht de op een eik neergestreken
specht met mijn kijker op. En
jawel, het was een middelste bonte spechtman
(kortweg: miboman). Ik voelde de
adrenaline door mijn lichaam stromen,
want de schaarse en schuwe spechtensoort
die mij in de jaren 1959 tot en met
1963 in grote vervoering bracht was terug
in Twickel! Twickel was in die jaren
vermaard als enige broedlocatie van de
middelste bonte specht in Nederland: van
heinde en verre kwamen ornithologen hier
naar toe in de hoop een glimp van deze bijzondere
soort op te vangen. Vanaf die dag
intensiveerde ik mijn bezoeken in het voorjaar
aan het Parkbos omdat ik behoefte had
meer over deze soort te weten te komen.
Op werkdagen probeerde ik iedere morgen
een bepaalde route af te leggen. De mibopopulatie
was in de beginjaren klein, maar
gaandeweg ontdekte ik de contouren van de
eerste territoria (het Reef, Bornsevoetpad
en Kalverwei), leerde ik de verschillende
roepen onderscheiden en het gedrag van de
soort beter kennen.”
“In het voorjaar 2008 liep ik op zoek naar de
producent van een mibobaltsroep ecoloog
Onno de Bruijn bijna letterlijk tegen het lijf.
Samen hebben wij in de periode 2009 t/m
2011 onderzoek gedaan naar de mibo en
onze bevindingen gepubliceerd in het jaarboekje
“Vogels in Overijssel” 2011. Mede
door het prettige, bijna vriendschappelijke
contakt met personeelsleden van Twickel is
dit intensieve onderzoek voor mij persoonlijk
een uiterst waardevolle ervaring geweest.
Ik hoop bij gelegenheid het onderzoek naar
de middelste bonte specht en andere broedvogels
van de Twickelerbossen te kunnen
voortzetten. Met ingang van 2011 heb ik het
tellen van de bewoonde blauwe reigernesten
van de Twickelkolonie (in het Reef en de
Breeriet) overgenomen van Jan Meijerink,
die dit meer dan 50 jaar (!) had gedaan.
Twickel is voor mij uniek en een diamant
onder de Nederlandse landgoederen.”
Sytze Wouda
Mibowijfje voert jong.

Okkingastate, de oudste
Friese Twickel erfenis
Portret van Sicco Goslinga van Wassenaer
Obdam, 1731 - 1733, toegeschreven aan
M. Verheyden.
Aan de Foarryp 5 in het Friese dorp
Wijnaldum staat de boerderij Okkingastate.
De boerderij was al in de eerste helft van de
zeventiende eeuw in het bezit van de familie
Van Goslinga. Waarschijnlijk hebben
Johan van Goslinga en zijn vrouw Jouck
van Ockinga, eveneens een telg uit de
oude Friese adel, op deze plek gewoond.
Okkingastate was vermoedelijk meer dan
een gewone boerderij: nog in 1769 is er
sprake van een “deftige huizinge” op dat
perceel. Na het overlijden van Johan van
Goslinga (1635) en zijn vrouw (1666) werd
Okkingastate achtereen volgens eigendom
van zoon Johan van Goslinga en kleinzoon
Sicco van Goslinga. Beide waren grietman
(bestuurder) van Franekeradeel.
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2 20
21
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2
Het is algemeen bekend dat de vroegere bewoners van Twickel ook buiten
Twente veel bezittingen hadden, met name rond Den Haag. Minder bekend
zijn de bezittingen in Friesland. Hier werd het geslacht Van Wassenaer door
het huwelijk van Unico Wilhelm met Dodonea van Goslinga eigenaar van
tientallen boerderijen. Kees de Boer dook in de geschiedenis van de oudste
boerderij: Okkingastate in Wijnaldum.
Oudste familiebezit
Sicco van Goslinga, de schoonvader van
Unico Wilhelm van Wassenaer, overleed in
1732. In zijn testament had hij bepaald dat
zijn goederen bezwaard zouden worden
met een fidei commis. Dat betekende dat
zijn onroerende goedbezit niet verkocht
mocht worden maar in de familie moest
blijven: als iemand zonder nakomelingen
zou overlijden, moesten de van Sicco geerfde
bezittingen vererven op een andere
nakomeling. Op die wijze zijn de kinderen
erfgenamen geworden van zijn boerderijen.
Maar de kinderen werden geen eigenaar
van de boerderij te “Wijnaam”. Deze
boerderij ­het betreft Okkingastate­ heeft
Sicco gelegateerd aan zijn kleinzoon Sicco
Goslinga van Wassenaer.
Waarom Sicco van Goslinga dit gedaan
heeft, is niet meer na te gaan; misschien
omdat de jonge Sicco naar hem vernoemd
De boerderij Okkingastate in 2012.
is. En misschien was de oude Sicco in het
bijzonder aan deze boerderij in Wijnaldum
gehecht omdat het het oudste familiebezit
was. De jonge Sicco Goslinga van Wassenaer
was nog maar net geboren, toen hij in
september 1731 deze boerderij erfde. Het
jongetje overleed twee jaar later. De boerderij
Okkingastate staat dan ook in 1738
op naam van zijn vader Unico Wilhelm
van Wassenaer nomine uxoris (eigenaar
namens zijn vrouw).
Verkoop
Na het overlijden van Unico Wilhelm in
1766 en van zijn weduwe Dodonea Lucia in
1769 heeft hun zoon Carel George in datzelfde
jaar deze boerderij met 100 pondemaat
land (ca 33 ha) verkocht. De kleinzoon
is daarmee afgeweken van de bepalingen in
het testament van zijn grootvader, dat zijn
bezit niet vervreemd mocht worden. De
boerderij werd omschreven als een zeer
voortreffelijke zathe lands. Bij de boerderij
behoorde een watermolen die in onderhoud
was bij de pachters. Als aan het einde van
de pachtperiode de waarde van de watermolen
lager of hoger was dan bij het begin,
dan moest dat verschil verrekend worden
tussen de pachter en de eigenaar.
Het is opvallend dat de kopers van tweederde
deel van deze zathe lands ­ de neven
Wilco en Tjalling Holdinga thoe Schwartzenberg
en Hohenlandsberg ­ achterneven
waren van Carel George en kleinkinderen
van een zuster van Sicco van Goslinga.
Kaart van de grietenij Barradeel uit de Schotanusatlas van Friesland 1718. De huisplaats ten noorden
van de Voor Ryp en oostelijk van Wynaam is Okkingastate.
Misschien heeft voor hen het feit dat het
hier ging om een meer dan 130 jaar oud
familiebezit, meegespeeld bij de aankoop.
Daardoor is de familieband gebleven tot
de volgende verkoop in 1781. In dat jaar
verkocht Wilco Holdinga thoe Schwartzenberg
zijn aandeel van deze boerderij.
Gebreken
Omdat de erfgenamen van de overleden
pachter Ate Eeltjes de pacht hadden opgezegd,
moest er gezocht worden naar een
opvolger. Goverd Deketh, de zaakwaarnemer
van de graaf van Wassenaer Obdam, wist
wel een goede kandidaat. Hij stelde voor
om de boerderij te verpachten aan
de “braaven gequalificeerde Boer Atte
Claasen genaamd”, die op dat moment
pachtboer te Dongjum was. Deze Atte
Clazes is inderdaad pachter van Okkingastate
geworden; een boerderij die groter
was dan zijn boerderij in Dongjum. Maar
Okkingastate had nogal wat gebreken:
door de “swakheid” en ouderdom moest
het “binnenhuis” van een nieuw dak voorzien
worden en moest er aan de “solders
over ‘t gehele huis vrijwat gerepareerd”
worden. Met binnenhuis werd het woongedeelte
bedoeld.
Aannemende dat de genoemde reparaties
zijn uitgevoerd, is het opvallend dat in
1769 opnieuw herstelwerkzaamheden
nodig waren voor het huis en de schuur.
De kosten daarvan zouden door de nieuwe
eigenaren en pachters samen gedragen
worden. De pachters ­ de kinderen van
wijlen Atte Clazes ­ moesten het loon van
de arbeiders betalen en zorgen voor het
vervoer van het benodigde materiaal voor
de reparaties. Dat was overigens niets bijzonders:
ook in de eerste helft van de 20 e
eeuw kwamen dergelijke bepalingen nog
voor in de pachtcontracten in Friesland.
Nieuwbouw
Klaas Attes (de zoon van Atte Clazes)
werd in 1795 eigenaar van de helft van de
boerderij. Voor 1818 is ook de andere
helft door hem of zijn weduwe gekocht.
Toen in 1811 iedereen een familienaam
moest kiezen nam Klaas Attes de naam
Okkinga aan.
Na de reparaties in de 18 e eeuw was blijkbaar
begin 19 e eeuw de tijd voor nieuwbouw
aangebroken. In 1817 is de huidige
boerderij gebouwd. De familie Okkinga
heeft deze boerderij bewoond tot 1901;
eerst als eigenaar en later weer als pachter.
Want in 1852 overleed op de boot
tussen Harlingen en Terschelling de toenmalige
boer Sybe Klazes Okkinga. Omdat
de acht kinderen recht hadden op hun
erfdeel ­ een andere situatie dan in
Twente waar de oudste zoon meestal de
boerderij erfde ­ moest de boerderij
verkocht worden. De zoon Klaas Sybes
Okkinga is daar tot zijn dood in 1900
pachtboer geweest.
Vanaf 1901 woont op Okkingastate de
familie Terpstra. In 2007 is de boerderij
met de daarbij behorende 55 ha land overgenomen
door de huidige boer Fokke Terpstra.
Het melkveehouderijbedrijf was verwaarloosd
en moest opnieuw worden
opgestart. Momenteel is het bedrijf voorzien
van een ligboxenstal en een potstal.
De kalveren worden automatisch gevoerd
en de koeien worden gemolken met een
melkrobot. Op die manier is het mogelijk
om het boerenwerk en een baan buiten het
bedrijf ­ bedrijfskundig adviseur voor de
melkveehouderij ­ te combineren. Het is
de bedoeling om na het afschaffen van het
melkquotum te groeien naar een volwaardig
melkveebedrijf met twee melkrobots.
Kees de Boer
Bronnen:
Huisarchief Twickel: inv. nrs. 966, 8251.
J.T. Anema, Okkinga in Nederlandse geslachten deel
11, Den Haag 1996.
Tresoar (Historisch centrum Friesland) Leeuwarden:
Nedergerecht Barradeel 96 folio 216, 98 folio 40, 101
folio 108; Stem­ en floreenkohieren Barradeel Wijnaldum
stem 1.
Het geslacht van Wassenaer is in de achttiende
eeuw eigenaar geweest van verschillende
bezittingen in Friesland. Unico
Wilhelm van Wassenaer Obdam trouwde
in 1723 met Dodonea Lucia van Goslinga,
de dochter van Sicco van Goslinga. Sicco
van Goslinga was een invloedrijk staatsman
en diplomaat. De familie Van Goslinga
bezat meerdere boerderijen in Noordwest
Friesland. Het totale grondbezit van Van
Wassenaer in Friesland bedroeg in 1798
677 ha. De boerenbedrijven leverden niet
alleen pacht op maar gaven ook stemrecht.
Daarnaast was men eigenaar van
Goslingastate in Dongjum, dat diende als
pied à terre. Goslingastate werd in 1803 afgebroken
en in de jaren tot 1810 zijn ook
de meeste andere bezittingen in Friesland
van de hand gedaan.

erichten van de buitenplaats
Nieuwe c.v-installatie
bijna klaar
De aanleg van een houtgestookte centrale
verwarmingsinstallatie voor het kasteel,
waarover in het vorige Twickelblad is geschreven,
ligt op schema. Naar verwachting
wordt de ketel deze maand in gebruik
genomen. De ketel staat in een nieuw
gebouw tussen de gracht en de parkhut.
Het verwarmde water wordt vanuit de ketel
via leidingen naar het kasteel gepompt.
Het afzinken van de verzwaarde buizen in
de gracht was een lastige klus (zie foto).
Later wordt er een open dag voor belangstellenden
georganiseerd.
Van der Worp expositie
druk bezocht
De dubbelexpositie over de Deldense schilder
Van der Worp trok de afgelopen weken
2500 bezoekers. Hotel Carelshaven en
Kuipers Kunst en Antiek in Delden toonden
maar liefst negentig werken. Stichting
Twickel stelde vier werken ter beschikking.
Het bij de tentoonstelling verschenen boek
is bijna uitverkocht, alleen in de landgoedwinkel
zijn nog enkele exemplaren. Bij
Carelshaven is nog wel de Van der Worpwandeling
verkrijgbaar, die u naar de
mooiste plekken van het landgoed leidt.
Net na het verschijnen van het boek is nog
een belangrijk werk opgedoken, een zelfportret
uit 1885.
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2 22
23
j a a r g a n g 2 1 w i n t e r 2 0 1 2
Landgoedwinkel in
kerstsfeer
Er is nog volop eigen wild in de landgoedwinkel
verkrijgbaar. Op vrijdag en zaterdag
14/15 en 21/22 december is de landgoedwinkel
de plek om ook mooie kerstartikelen
te kopen. Kom producten
proeven van de pachters en combineer een
fijne boswandeling met een bezoek aan
de winkel.
Vrijwilliger koninklijk
onderscheiden
Tuinvrijwilliger van het eerste uur Lucia
Meijling is op 30 oktober benoemd tot lid
in de Orde van Oranje­Nassau. Zij kreeg
door burgemeester Goudt van de Hof van
Twente de onderscheiding uitgereikt op
een verrassingsbijeenkomst in hotel Het
Witte Paard. Lucia is een leven lang actief
geweest als vrijwilliger voor verschillende
organisaties. In de tuinen van Twickel gaf
zij meer dan 25 jaar rondleidingen. Ook
schuwde zij het handwerk niet dat hoort
bij het onderhoud van de vele tuinvazen.
Schilderijen op reis
Een aantal schilderijen uit de collectie van
kasteel Twickel is op dit moment elders te
zien.
In het Breda’s Museum is nu een overzichtstentoonstelling
te zien van de 19 e eeuwse
kunstschilder Petrus van Schendel (1806­
1870). Stichting Twickel heeft het doek
Markt bij Avondlicht (1841) hiervoor in
bruikleen gegeven. Dit belangrijke werk
heeft zijn vaste plek in de Wassenaers ­
kamer in het kasteel. De tentoonstelling
Meester van het Avondlicht is t/m 17 februari
te zien in Breda en aansluitend t/m
16 juni in Villa Vauban, Luxemburg. Twee
werken van de romantische schilder
Daiwaille uit 1847 zijn momenteel te bewonderen
in Haus Koekkoek, Kleef, Duitsland.
Een buitenkans, want deze doeken
zijn normaliter tijdens de kasteeldagen
niet te zien. De tentoonstelling ‘Gemält für
den König”, tot 28 januari 2013 in Kleef en
van 21 februari t/m 9 juni 2013 ook al in
Luxemburg in het Musée Nationale
d’histoire et d’art (MNHA).
Tot slot heeft Stichting Twickel een 17 e eeuws
doek uitgeleend aan het Dordrechts
Museum, waar op 8 december een spectaculaire
verrassingstentoonstelling van
wereldformaat wordt geopend. Lees meer
over dit mysterie op www.dordrechtsmuseum.nl.
Een absolute aanrader!
Rob Bloemendal
Avondmarkt, Petrus Van Schendel, 1841.
Op de dag van de begrafenis van barones
Van Heeckeren streek hij de huisvlag. Nu is
hij er zelf niet meer. Na een kort ziekbed
overleed op 6 september jl. de gepensioneerde,
eerste huisknecht, Herman Hemelman.
Hij was een markante persoonlijkheid,
vergroeid met zijn bijzondere
betrekking, waarover hij op zijn eigen
humoristische wijze eindeloos kon vertellen.
Vele voorvallen van vroeger wist hij
zich te herinneren, alsof ze net gebeurd
waren. Zoals de opmerkelijke wijze waarop
hij in 1951 werd aangenomen. Op de vraag
van de barones: “Vertelt u eens wat u allemaal
kunt?” had hij eerlijk geantwoord:
“Ik kan helemaal niets”. Het vak moest hij
dus nog helemaal leren. Daarom kreeg hij
meteen na zijn aanstelling instructies voor
het poetsen van het zilver van de toenmalige
eerste knecht Goeman. Voor het
tafel dienen kreeg hij wenken van de barones
zelf. Volgens Hemelman was zij een
barones, “die niet deftig deed, maar deftig
In Memoriam
Herman Hemelman, 1928 ­ 2012.
Herman Hemelman bracht vele uren door in de poetskamer in het onderhuis.
wás”. Toen een onaardige keukenmeid
hem en andere personeelsleden het leven
zuur maakte, verliet hij Twickel met spijt,
om in dienst te treden bij freule Van Nagell
op kasteel Ampsen. Daarna volgde een
dienstverband van twintig jaar op kasteel
Weldam. Ondertussen kwam hij bij grote
partijen nog wel eens op Twickel. Na een
combinatie van een halve dag op Weldam
en een halve dag op Twickel kwam hij in
1982 definitief in volledige dienst. In deze
periode woonde hij met zijn zwart­wit gekleurde
hondje Twicky in het souterrain
van de noordtoren van het kasteel.
Het overlijden van Herman Hemelman
markeert het einde van een tijdperk: dat
van de gescheiden wereld van upstairs en
downstairs. We mogen ons gelukkig prijzen
dat hij zijn ervaringen aan ons door heeft
gegeven.
Aafke Brunt

Stichting Twickel
www.twickel.nl
Vereniging Vrienden van Twickel
www.vriendenvantwickel.nl