Klik hier om die volledige joernaal in PDF-formaat af te laai - LitNet

1. Inleiding
LitNet Akademies Jaargang 9(2), Augustus 2012
Suid-Afrika verkeer tans in ’n greep van ongebreidelde misdaad. Waar ’n mens sou verwag
het dat lede van die Suid-Afrikaanse Polisiediens met onkreukbare ywer alles moet doen om
hierdie situasie te beredder, skiet hulle betreurenswaardig tekort aangesien hulle dikwels
entoesiasties meedoen aan kriminele aktiwiteite. Hieronder kom ernstige misdade soos
aanranding, roof, moord en verkragting ter sprake. J. Scott 1 skilder hierdie prentjie treffend
soos volg:
Die vlaag misdaad waaronder Suid-Afrika tans gebuk gaan, is waarskynlik
ongeëwenaard in ons geskiedenis. Ons dagblaaie basuin, vanaf hoofopskrifte tot
enkelkolomberiggies op die briefkolombladsye, eindelose stringe feite uit oor die
allergruwelikste vergrype waaraan die leserspubliek al gewoond geraak het en
waardeur hulle ook al so afgestomp is, dat die aakligste detail oor ’n moordgeval
soms minder animo uitlok as die uitdaging van ’n matig-moeilike Sudoku. Wat egter
nog aandag trek, is wanneer daar berig word oor polisielede wat hulself aan die
verkeerde kant van die reg bevind – waar die spreekwoordelike lang arm van die
gereg nie alleen ’n hand het waarvan die vingers veel langer is as wat mens sou
verwag nie, maar selfs verder “gevorder” het om rooftogte, moord, verkragtings en
verdere ernstige geweldsmisdade op daaglikse grondslag te pleeg.
Die polisiediens verkeer inderdaad in ’n haglike toestand. Volgens onlangse beriggewing is
daar gedurende die eerste agt maande van 2011 nie minder nie as 768 aanklagte teen
polisielede aanhangig gemaak weens aanranding, moord en verkragting. 2 Uiteraard behoort
die burgery teen sodanige misdadige optrede beskerm te word, en hier het ons reg gelukkig al
ver gevorder om sodanige beskerming ex delicto te verskaf.
2. Invloed van die Grondwet
Die vestiging en uitbreiding van deliktuele staatsaanspreeklikheid vir verkragting en ander
ernstige misdade deur polisiebeamptes moet teen die agtergrond van die aanbreek van die
grondwetlike era in Suid-Afrika gesien word. Staatsaanspreeklikheid het hand oor hand
toegeneem sedert die aanvaarding van die Grondwet in 1996 met sy uitgebreide en
invloedryke handves van regte. Die handves bind naamlik die staat (die wetgewende,
uitvoerende en regsprekende gesag) en die staat moet die regte in die handves eerbiedig,
beskerm, bevorder en verwesenlik. 3 Aansluitend hierby moet alle regeringsfere en
staatsorgane verantwoordingspligtige regering voorsien. 4 Dit beteken onder andere dat die
staat nie die regte mag aantas wat in die handves van regte verskans word nie, hetsy deur
positiewe gedrag of deur ’n late in gevalle waar daar ’n regsplig op die staat gerus het om op
te tree, 5 behalwe vir sover sodanige aantasting redelik en regverdigbaar ingevolge die
beperkingsklousule van die Grondwet is. 6 ’n Belangrike faktor in hierdie verband is dat by
die uitleg van wetgewing en die ontwikkeling van die gemenereg die howe die gees,
strekking en oogmerke van die handves moet bevorder. 7 In Carmichele v Minister of Safety
and Security (Centre for Applied Legal Studies Intervening) 8 verklaar die konstitusionele hof
onomwonde dat waar die gemenereg afwyk van die gees, strekking en oogmerke van die
handves, daar ’n algemene verpligting op die howe rus om die gemenereg te ontwikkel ten
76