Klik hier om die volledige joernaal in PDF-formaat af te laai - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 9(2), Augustus 2012
became a very common convention within Afrikaans theatre and is still often used in theatre
(inter alia also in the popular sub-genre of the television soap!).
Keywords: tafereel; tableau vivant; tableau; theatre history
1. Inleiding
Die ontstaansgeskiedenis van die Afrikaanse drama en teater in Suid-Afrika word redelik
omvattend en in besondere detail gegee in F.C.L. Bosman se welbekende Drama en toneel in
Suid-Afrika (Deel 1: 1652–1850, 1928 en Deel II: 1856–1912, 1980). Sy werk is aangevul en
voortgesit deur sy student L.W.B. Binge (o.a in Ontwikkeling van die Afrikaanse toneel:
1832–1950, 1969; Die Afrikaanse beroepstoneel: ’n Kultuur-historiese studie, 1940). Ander
Suid-Afrikaanse teaterhistorici, soos P.W. Laidler (1926), Olga Racster (1951) en Jill
Fletcher (1994) gee hoofsaaklik aandag aan die Engelse toneel se bydrae in hierdie tydperk,
maar wel ook met verwysing na die Nederlands-Afrikaanse toneel. J.W. Stassen (1957) dra
ook in sy doktorale studie (Toneel en kultuur: Die ontwikkelingsgeskiedenis van die
Hollandse en Afrikaanse toneel en drama in Suid-Afrika, Deel I en Deel II) by om die
vestiging van die Afrikaanse toneel vanuit die vroeë Hollands-Afrikaanse toneel in die Kaap
te beskryf en te kontekstualiseer, deurdat hy ook wyer kyk as net die tradisionele drama en
teater (verhoogproduksies) en onder andere ook die voorkoms van meer populêre vermaak
(pantomimes, sirkusse en ander vermaaklikheidsvorme) van die tyd beskryf.
Uit hierdie – en ander – bronne is dit ook duidelik dat rederykerskamers (veral Aurora in
Kaapstad en Thespis in die Paarl) in ’n groot mate die vestiging van die vroeë Hollandse
teater (waaruit die Afrikaanse teater sou ontstaan) bewerkstellig het, met die totstandkoming
van die sogenaamde Hollandse “liefhebberytoneel” aan die Kaap. ’n Uitstekende studie oor
die rol en invloed van die rederykers aan die Kaap (veral Aurora) is Ingmar Koch (1997) se
Het ochtendgloren boven Kaapstad: Nederlandse rederijkers in Zuid-Afrika – ’n waardevolle
bron om die milieu en tydsgees van hierdie tydperk te kan voorstel.
Die ontstaan en ontwikkeling van die vroeë Hollandse en Vlaamse rederykerskamers is
gekenmerk deur die voorkoms van amateurtoneel in hierdie kamers (Brandt 1993:345) en ’n
soortgelyke situasie word aan die Kaap gevind. Die meeste teoretici (o.a. Erenstein 1996;
Hummelen 1992; Worp 1908) onderskei wel tussen die vroeë ontstaan en opbloei van die
rederykers in die 15de tot 17de eeu en die latere (19de-eeuse) herlewing van
rederykerskamers in hierdie lande. Die invloed in Suid-Afrika sou dus duidelik eerder dié
wees van die 19de-eeuse rederykers as van die vroeëre 15de- tot 17de-eeuse rederykers
(Stassen 1957:78–81). Ook Koch (1997:82) onderskryf hierdie beskouing:
De rederijkerskamers die in de tweede helft van de negentiende eeuw in groten getale
in Nederland ontstonden, waren geen voortzettingen van de “oude” rederijkerskamers,
die vooral in de zestiende en zeventiende eeuw hun hoogtepunt bereikten. De
negentiende-eeuwse rederijker was een uitvloeisel van sociabiliteit en
747