Klik hier om die volledige joernaal in PDF-formaat af te laai - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 9(2), Augustus 2012
Daar is drie pare simbole in die drie blou blokkies. Die linkerkantse simbool is die ongeronde
lid van die betrokke paar; die regterkantstes is telkens gerond. Hulle is gewoonlik “abnormaal
rond” genoem; hedendaags word hulle “gemerkte ronde vokale” genoem (vgl. Wissing 2011a
vir ’n volledige bespreking hiervan).
Die vokaalkaart soos dit in Figuur 3 weergegee is, vermeld nie die aard van gerondheid – ook
gestulptheid 16 genoem – van die lippe nie. Die geronde vokale (gevorm deur gestulpte lippe)
word soms aangedui deur die betrokke simbool te onderstreep. Hier kan dit nie gedoen word
nie, omdat sommige simbole wat nie gerond is nie, reeds onderstreep is. Die ongemerkte
ronde vokale – dit is dié wat per definisie altyd gerond is – is die boonste drie agtervokale /u/,
/o/ en /O/. Die gemerkte geronde vokale is /y/, /2/ en /9/; hulle is die geronde eweknieë van
dié wat direk links van hulle staan.
Let ten slotte op dat hoe laer ’n voorvokaal is, hoe meer neutraal is dit op die horisontale as –
kyk hiervoor /A/ in Figuur 3, asook Figuur 13 laer af.
In die volgende afdeling word die presiese artikulasiestande van die vokale gegee aan die
hand van ’n stel magnetiese resonansiebeelde (die algemene afkorting hiervoor is MRI 17 ).
Nederlandse beelde word gebruik bloot omdat dit beskikbaar is. Dit gaan hier in elk geval om
die basiese, taal-niespesifieke agtergrondskennis van die artikulasie van vokale. Gepaard met
die MRI’s verskaf ek ’n klankinsetsel van die uitspraak van elke spreker (“A_*” en “B_*”,
bv. “A_hiet”). Ter wille van latere terugverwysing gee ek ook ’n spektrogram 18 van die
vokale soos uitgespreek deur Spreker B. Sy uitspraak kan deurgaan as Algemeen-Beskaafde
Nederlands, of dan Standaardnederlands; 19 Spreker A se uitspraak is miskien ’n bietjie
suidelik 20 gekleurd; veral sy “heet-”, “heut-” en “hoot-”vokale geld by hierdie waarneming.
4. MRI-beelde, spektrogramme en klankinsetsels van die produksie van vokale
Deur die posisies van die drie aktiewe artikulatore: lippe, tong en onderkaak, te bestudeer, en
deur daarmee saam te luister na hoe die betrokke vokaal klink, kan ’n baie beter idee gevorm
word van die artikulatoriese aard van die vokale. Onthou dat die MRI-beelde nie dié is van ’n
Afrikaanse spreker nie, maar dié van ’n Nederlander 21 . Bowendien het die manier waarop
hierdie beelde gemaak is, die “normale” uitspraak van die spreker moontlik effens aangetas.
Hy moes naamlik op sy rug in die aftastingstonnel lê, en sy spraakartikulatore by die begin
van elke vokaal staties hou sodat die “foto” geneem kan word. Die horisontale posisie by die
maak van die beelde kon moontlik tot gevolg hê dat die tongliggaam deur die effek van
swaartekrag ietwat na agter in die keel getrek kon gewees het. Dieselfde geld, hoewel
waarskynlik in ’n mindere mate, die stulping van die lippe by geronde vokale. Veral by die
lang vokale, wat, soos in Afrikaans, ook in Nederlands geredelik tot verglyding (breking)
geneig is 22 , is dit belangrik om hierdie gegewe in gedagte te hou.
712