Klik hier om die volledige joernaal in PDF-formaat af te laai - LitNet

2.2.2 Harmonisiteit-tot-Geraas-verhouding
LitNet Akademies Jaargang 9(2), Augustus 2012
Harmonisiteit verwys na die graad van akoestiese periodisiteit. Vokale is tipies harmonies
(periodies) omdat, soos reeds gesien, deurdat die stembande tydens die fonasiefase
voorspelbaar (reëlmatig) tril, die daarmee geassosieerde klankgolf ook ’n patroonmatige
(harmoniese) struktuur vertoon. Dit staan teenoor aperiodiese klanke (soos frikatiewe), wat
geen sodanige periodiese struktuur het nie. Geraas word in spraakakoestiekverband gesien as
’n aperiodiese element binne die periodiese klankgolfvorm. Die aard van sodanige geluid
word in hierdie opset beperk tot artikulatoriese oorsprong, byvoorbeeld ’n hees of krakerige
stem (soos tipies in bejaardes), teenoor ’n jong, welluidende stem. Die verhouding tussen die
twee spraakgolfkomponente word in die akoestiese, intensiteitsverwante dB uitgedruk.
Wanneer daar ewe veel energie as geraas in die klankgolfvorm is, is die Harmonisiteit-tot-
Geraas-verhouding (HGV) 0 dB. ’n “Goeie” golf van die /A/-vokaal (in BAR) sal ’n HGV
van byvoorbeeld 20 dB hê, wat beteken dat 99 persent van die energie in die periodiese deel
van die klank is; slegs 1 persent sal dus geraas wees 9 (Boersma en Weenink 2011, 4.4.5). Let
op dat die eenheid waarin dit uitgedruk word, nie lineêr is nie, maar logaritmies. Schötz
(2006) haal studies aan wat ’n afname by ouer vroulike sprekers se HGV rapporteer, en ’n
toename by jong mans. Hierdie bevindinge kon egter nie deur ander navorsers bevestig word
nie.
2.3 Die artikulasiefase
Die bronsein of basiese klank vir die produsering van vokale word, soos gesien, verskaf deur
die stemhebbende, periodiese lugstroom soos voortgebring in die fonasiefase. Hierdie
bronsein word dan in die spraakkanaal (die keel-mond-neusholte) sodanig vervorm dat die
enkelvoudige klankgolf afkomstig van die stembande gewysig word tot ’n komplekse golf,
wat gehoor word as ’n bepaalde vokaal. Elke spesifieke konfigurasie van die deelnemende 10
artikulatore (veral tong-, lip- en onderkaakstand) bring dus ’n bepaalde mondholtevorm (dit
funksioneer as filter) teweeg, wat as resonator dien. Hierdie filter versterk bepaalde
frekwensies van die bronsein, en verswak weer ander. Die versterkte frekwensies en die
verhoogde energie wat daarmee gepaardgaan, vorm terselfdertyd die vokaalformante (in
akoestiese terme, gemeet in frekwensies, spesifiek F1, F2 en (soms) F3. Hierop word later,
nadat die fisiologiese grondslag hiervan gehanteer is, dieper ingegaan. Kyk net eers na Figuur
4a–4f hier onder om ’n idee te vorm van die mondholtevorme en die daarmee gepaardgaande
tongstande. Ek kom weer hierop terug.
3. Artikulatoriese eienskappe van vokale
Vervolgens word die artikulatoriese eienskappe van vokale in meer besonderhede behandel.
Dit word aan die hand van die Afrikaanse vokale gedoen. In die afdeling oor die akoestiese
eienskappe van vokale gebruik ek Nederlandse voorbeelde, omdat daar, soos reeds gesê,
onvoldoende gegewens hieroor vir Afrikaans bestaan. Daar verwys ek weer terug na die
709