01.05.2013 Views

Klik hier om die volledige joernaal in PDF-formaat af te laai - LitNet

Klik hier om die volledige joernaal in PDF-formaat af te laai - LitNet

Klik hier om die volledige joernaal in PDF-formaat af te laai - LitNet

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>LitNet</strong> Akademies Jaargang 9(2), Augustus 2012<br />

In<strong>te</strong>grasie van artikulatoriese en akoestiese<br />

eienskappe van vokale: ’n beskryw<strong>in</strong>gsraamwerk<br />

Ops<strong>om</strong>m<strong>in</strong>g<br />

Daan Wiss<strong>in</strong>g<br />

Daan Wiss<strong>in</strong>g: Senior Navorser, Sentrum vir Teks<strong>te</strong>gnologie, Noordwes-Universi<strong>te</strong>it<br />

Die hoofdoel van <strong>hier</strong><strong>die</strong> artikel is <strong>om</strong> ’n raamwerk <strong>te</strong> ontwikkel wat gebruik kan word vir <strong>die</strong><br />

beskryw<strong>in</strong>g, ontled<strong>in</strong>g en <strong>in</strong><strong>te</strong>rpre<strong>te</strong>r<strong>in</strong>g van <strong>die</strong> vokale, natuurlike klasse vokale, soos<br />

byvoorbeeld <strong>die</strong> gemerk<strong>te</strong> geronde vokale, asook <strong>volledige</strong> vokaalsis<strong>te</strong>me, van enige taal, <strong>in</strong><br />

ons geval hoofsaaklik Afrikaans. Vokale word onder meer beskryf <strong>in</strong> <strong>te</strong>rme van <strong>die</strong> manier<br />

waarop dit geproduseer word, dit is <strong>in</strong> <strong>die</strong> artikulatoriese fonetiek. Daarvan bestaan daar<br />

etlike goeie voorbeelde wat betref Afrikaans, maar geen <strong>om</strong>vat<strong>te</strong>nde behandel<strong>in</strong>g van <strong>die</strong><br />

akoestiese eienskappe van Afrikaanse vokale nie. Dit is anders ges<strong>te</strong>l <strong>in</strong> <strong>die</strong> geval van<br />

Nederlands, en dit kan baie kan bydra tot <strong>die</strong> ontwikkel<strong>in</strong>g van sodanige beskryw<strong>in</strong>g <strong>in</strong><br />

akoestiese <strong>te</strong>rme. In <strong>hier</strong><strong>die</strong> bydrae probeer ek <strong>om</strong> <strong>hier</strong><strong>die</strong> gap<strong>in</strong>gs <strong>te</strong> vul. Wat betref <strong>die</strong><br />

artikulatoriese, kyk spesifiek <strong>hier</strong> na <strong>die</strong> <strong>in</strong><strong>te</strong>raktiewe vokaalkaart deur op<br />

http://www.nwu.ac.za/<strong>af</strong>/con<strong>te</strong>nt/c<strong>te</strong>xt-vokaalkaart <strong>te</strong> klik, en <strong>die</strong> aanduid<strong>in</strong>gs daar <strong>te</strong> volg.<br />

Hier kan mens nie net hoor hoe ’n spesifieke vokaal kl<strong>in</strong>k nie, maar mens kan ook ’n<br />

magnetiese resonansbeeld (MRI) van <strong>die</strong> mondkanaal (<strong>in</strong>slui<strong>te</strong>nde <strong>die</strong> posisies van <strong>die</strong> tong<br />

en vorm van <strong>die</strong> lippe) daarvan sien.<br />

Ek gee <strong>die</strong> mees<strong>te</strong> aandag aan <strong>die</strong> akoestiese eienskappe van vokale. Juis <strong>om</strong>dat dit nie vir<br />

spesifiek <strong>die</strong> Afrikaanse vokaalsis<strong>te</strong>em bestaan nie, maak ek ruim gebruik van <strong>die</strong> meer<br />

gevorderde Nederlandse li<strong>te</strong>ratuur, maar ook <strong>die</strong> uitspraak self van <strong>die</strong> Nederlandse vokale.<br />

Die voordeel <strong>hier</strong>van is dat daar ’n groot ooreenk<strong>om</strong>s is tussen <strong>die</strong> vokale van <strong>hier</strong><strong>die</strong> twee<br />

tale. Vokaalparame<strong>te</strong>rs wat toegelig word, is duur, <strong>in</strong><strong>te</strong>nsi<strong>te</strong>it, grondfrekwensie (F0), en <strong>die</strong><br />

vokaalforman<strong>te</strong> (F1, F2, F3), asook <strong>die</strong> bandwyd<strong>te</strong> van F1. Kort vokale kan met behulp van<br />

slegs <strong>hier</strong><strong>die</strong> s<strong>te</strong>l parame<strong>te</strong>rs ontleed word, maar vir <strong>die</strong> lang, middelhoë vokale, wat geneig is<br />

<strong>om</strong> <strong>te</strong> diftongeer, is <strong>die</strong> gradiënt waar<strong>te</strong>en hulle vokaalforman<strong>te</strong> verloop, ook van groot<br />

belang. Hier<strong>die</strong> aspek van vokale kry spesiale aandag. In <strong>hier</strong><strong>die</strong> artikel lig ek ’n spesifieke<br />

vokaalontled<strong>in</strong>gsprogram, Vowelyse (Van der Walt en Wiss<strong>in</strong>g 2004) toe, en wys op <strong>die</strong><br />

s<strong>te</strong>rkpun<strong>te</strong> daarvan vergeleke met ander metodes soos wat dit <strong>in</strong> <strong>die</strong> vakli<strong>te</strong>ratuur gev<strong>in</strong>d<br />

word.<br />

Trefwoorde: Afrikaans; akoestiese fonetiek; akoestiese vokaalkaart; artikulatoriese fonetiek;<br />

<strong>in</strong><strong>te</strong>raktiewe vokaalkaart; MRI (magnetiese resonansbeelde); Nederlands; vokaal;<br />

vokaalparame<strong>te</strong>r; vokaalparame<strong>te</strong>rhiërargie; vokaalsis<strong>te</strong>em; vokaalontled<strong>in</strong>gsmetodes.<br />

701

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!