Klik hier om die volledige joernaal in PDF-formaat af te laai - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 9(2), Augustus 2012
ander demokratiserende state die gesentraliseerde unitêre regeringsvorm behou het. Van
magsverspreiding en magsbeteueling op vertikale vlak is daar dus geen sprake nie. Politieke
mag is steeds horisontaal versprei of gebalanseer tussen die president as hoof van die sentrale
regering en die ander vertakkings daarvan, naamlik die wetgewende en regsprekende
instellings. Prempeh (2007:95) beskryf gevolglik die demokratiseringsproses wat die
afgelope twee dekades in Afrika plaasgevind het, as oorgang sonder verandering (transition
without change).
Tweedens kan die verskynsel van die imperiale presidentskap volgens Prempeh (2007:98)
verklaar word aan die hand van die besondere verhouding tussen die wetgewende en
uitvoerende gesag wat in demokratiserende state in Afrika gestalte gevind het. Terwyl elke
demokratiserende staat die uitvoerende presidentskap behou het, het die meeste, met die
uitsondering van Nigerië en Liberië, nie ’n suiwer presidensiële regeringsvorm aanvaar nie.
Die meerderheid het op ’n hibriede model besluit waar die “pro-uitvoerende” kenmerke van
die parlementêre regeringsvorm (ministers wat in die president se kabinet dien, is ook
parlementslede) gekombineer is met die “pro-uitvoerende” eienskappe van die presidensiële
stelsel (vetoreg vir die unitêre president, vaste termyn vir die president, en ’n presidensiële
kabinet wie se termyn nie deur steun in die parlement bepaal word nie).
Die rede wat volgens Prempeh (2007:98) voorgehou is vir die hibridisering in konstitusionele
ontwerp in Afrika tydens die demokratiseringsproses, was die vermyding van konflik of
wrywing tussen die president en parlement. Alhoewel die hibriede model in hierdie doel kon
geslaag het, het dit nie die president se mag beperk nie, maar in werklikheid tot die
versterking daarvan gelei. Eintlik is dit ironies dat talle sogenaamde imperiale presidente in
Afrika hul magsposisies juis aan die demokratiseringsproses te danke het.
Verskeie navorsers, onder wie Posner en Young (2007:126–31) en Akech (2011:1–4), neem
die standpunt in dat daar wel vordering te bespeur is in die institusionalisering van politieke
mag in Afrika gedurende die afgelope aantal jare en dat daar wel beperkings bestaan ten
aansien van die mag waaroor die uitvoerende gesag beskik. Nie alle navorsers stem egter
hiermee saam nie. Kritici wys daarop dat alhoewel vordering nie ontken kan word nie,
neopatrimonialisme, prebendelisme en imperiale presidentskap steeds ’n enorme probleem
regoor die vasteland is en dat dit die demokratiseringsproses grootliks ontspoor het. Die
siening van Diamond en Plattner (2010:xii) dat die politieke proses in Afrika gekenmerk
word deur twee teenstrydige tendense, naamlik demokratiese vooruitgang en demokratiese
agteruitgang, is waarskynlik die mees korrekte beskrywing van die ware toedrag van sake.
Van ewe groot betekenis is die waarneming deur Bratton en Van de Walle (1997:110) dat die
demokratiseringsproses in Afrika dikwels beskryf kan word as een stap vorentoe en twee
stappe terug.
Tekenend van sowel die vordering as die agteruitgang is die nuwe grondwette wat opgestel is
deur daardie state wat aan die demokratiseringsproses deelgeneem het. Alhoewel hierdie
grondwette die bewindstermyne van nie minder nie as 33 presidente beperk het (Prempeh
2007:93), het diesefde grondwette egter nie daarin geslaag om hul mag aan bande te lê nie.
Prempeh (2007:94) verwys na hierdie presidente as termynbeperk maar nie getem nie (term-
558