Klik hier om die volledige joernaal in PDF-formaat af te laai - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 9(2), Augustus 2012
Mbeki die huidige leiers in Afrika as argitekte van armoede bestempel (Pan Macmillan
2009).
Die verskynsel neopatrimonialisme en sogenaamde imperiale presidentskap, asook die
korrupsie wat daarmee gepaard gaan, is so prominent en omvangryk in Afrika dat dit talle
vrae by navorsers gewek het. Die volgende is van die belangrikste: Op welke wyse het
presidente en hul vertrouelinge daarin geslaag om vir lang tydperke aan bewind te bly? Hoe
het hulle daarin geslaag om hul persoonlike heersersnetwerke te vorm en in stand te hou?
Hoe het hulle daarin geslaag om staatsbronne te plunder sonder om tot verantwoording
geroep te word? Hoe het hulle daarin geslaag om uitvoerende dominasie in die
regeringsbestuur te vestig en terselfdertyd regsoewereiniteit af te takel? Hoe het hulle daarin
geslaag om hul swierige en weelderige leefstyle voort te sit terwyl die gewone burgery ’n
bestaan in uiterste armoede moes uitkerf? Waarom het die burgery nooit in opstand gekom
nie en veral nie die jongste demokratiseringsproses gebruik om die ooglopend uitbuitende en
korruptiewe praktyke deur hierdie presidente te beeïndig nie?
Ter beantwoording van hierdie vrae is dit belangrik om die Weberiaanse beskouings
waarvolgens legitimiteit in “stelsels van dominasie” gevestig word, aan te toon. Die
beskouings word soos volg deur Shortell (s.j.) verwoord: Die eerste wyse van legitimiteit
geskied deur tradisionele gesag. Tradisionele gesag impliseer ’n inherente, natuurlike of
metafisiese kwaliteit wat meebring dat dit nie rasioneel bevraagteken of uitgedaag kan word
nie. Dit funksioneer in ’n samelewing met rigiede vorme van sosiale hiërargie as gevolg van
die rol wat afkoms, gewoontes en gebruike speel. Tradisionele gesag is voorts gebaseer op
lojaliteit aan die leierskap. Mag word uitgeoefen by wyse van bevele deur die leier of
leiersgroep. Amptenare is lojaal en voer die bevele nougeset uit. Die gesagslyne is
ongespesifiseerd of vaag. Tradisionele gesag tref nie ’n onderskeid tussen privaat en publieke
aangeleenthede nie. Taakspesialisasie in die uitoefening van mag is minimaal.
Die tweede vorm is charismatiese gesag en is gebaseer op die persepsie dat ’n bepaalde
individu oor buitengewone eienskappe en vermoëns beskik. Die charismatiese leier is
gewoonlik die hoof of leier van ’n maatskaplike of politieke beweging. Deur inspirasie,
kommunikasie en dwang slaag hierdie individu daarin om ’n sentrale rol in die beweging en
die aksie wat daaruit voortvloei, te speel. Dit is veral in krisistye dat die charismatiese leier na
vore tree en ’n prominente rol speel. In ’n krisis verloor mense normaalweg vertroue in die
bestaande gesagstruktuur, wat dan deur die charismatiese leier uitgebuit word. Omdat dit ’n
gepersonaliseerde vorm van gesag is, is dit normaalweg onstabiel. Hierdie vorm van gesag
oorleef gewoonlik nie die afsterwe of ondergang van die oorspronklike leier nie. Om
volhoubaar te wees moet dit geroetineerd wees. Die charismatiese vorm van gesag word
gewoonlik in outoritêre politieke stelsels aangetref.
Die derde vorm van gesag is die regsrasionele vorm van gesag en is gebaseer op ’n stel reëls
en die oortuiging dat die proses waarvolgens die reëls neergelê en afgedwing word, legitiem
is. Hierdie vorm van gesag word deur die burokrasie geroetineer. Die burokrasie funksioneer
onafhanklik van spesifieke individue, omdat gesag gesetel is in ampte en in rolle. Verder
word gesag deur die burokrasie uitgeoefen op die grondslag van kennis en ervaring. Die
556