01.05.2013 Views

Klik hier om die volledige joernaal in PDF-formaat af te laai - LitNet

Klik hier om die volledige joernaal in PDF-formaat af te laai - LitNet

Klik hier om die volledige joernaal in PDF-formaat af te laai - LitNet

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>LitNet</strong> Akademies Jaargang 9(2), Augustus 2012<br />

sel flits duisende gene aan en <strong>af</strong> <strong>in</strong> k<strong>om</strong>plekse patrone <strong>om</strong> sel-, weefsel- en<br />

orgaandifferensiasie <strong>te</strong> dik<strong>te</strong>er. Transkripsiefaktore herken spesifieke DNA-volgordes <strong>in</strong><br />

geenpr<strong>om</strong>otors en skakel gene aan. DNA-verpakk<strong>in</strong>g beïnvloed ook geenuitdrukk<strong>in</strong>g.<br />

Chr<strong>om</strong>os<strong>om</strong>e is <strong>die</strong> hoogs<strong>te</strong> orde van DNA-verpakk<strong>in</strong>g en bestaan uit chr<strong>om</strong>atienvesels wat<br />

uit gevoude nukleoso<strong>om</strong>kett<strong>in</strong>gs bestaan. Nukleos<strong>om</strong>e is <strong>die</strong> herhalende strukturele eenhede<br />

van chr<strong>om</strong>atien, en bestaan uit DNA gedraai <strong>om</strong> ’n histoon-oktameer, <strong>die</strong> DNA-b<strong>in</strong>dende<br />

pro<strong>te</strong>ïen wat <strong>die</strong> primêre pro<strong>te</strong>ïenk<strong>om</strong>ponent van chr<strong>om</strong>atien is. Digverpak<strong>te</strong> DNA<br />

(he<strong>te</strong>rochr<strong>om</strong>atien) se gene is ontoeganklik en onaktief. M<strong>in</strong>der-digverpak<strong>te</strong> DNA<br />

(euchr<strong>om</strong>atien) bevorder geenuitdrukk<strong>in</strong>g. Chr<strong>om</strong>atien is ’n d<strong>in</strong>amiese struktuur en<br />

hermoduler<strong>in</strong>g is kritiek vir geenuitdrukk<strong>in</strong>g.<br />

1.4 Epigenetika<br />

Sedert <strong>die</strong> negentigerjare word <strong>die</strong> <strong>te</strong>rm epigenetika algemeen gebruik. Epigenetika is <strong>die</strong><br />

stu<strong>die</strong> van oorerflike verander<strong>in</strong>ge <strong>in</strong> geenuitdrukk<strong>in</strong>g wat nie verander<strong>in</strong>ge <strong>in</strong> DNA-volgorde<br />

betrek nie en deur seldel<strong>in</strong>g oorgedra kan word. Epigenetiese meganismes sluit <strong>in</strong>:<br />

• DNA-metiler<strong>in</strong>g: Die kovalen<strong>te</strong> b<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g van ’n metielgroep (-CH3) aan meestal<br />

sitosien van CG-d<strong>in</strong>ukleotiede. Om verwarr<strong>in</strong>g met ’n C-G-basispaar <strong>te</strong> vermy,<br />

word dit aangetoon as CpG: ’n sitosien gevolg deur guanien gekoppel deur middel<br />

van ’n fosfodiës<strong>te</strong>rb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g.<br />

• Histoonmodifikasie: Die posttranslasionele modifikasie deur asetiler<strong>in</strong>g,<br />

fosforiler<strong>in</strong>g, metiler<strong>in</strong>g en ubikwit<strong>in</strong>er<strong>in</strong>g van histone se N-<strong>te</strong>rm<strong>in</strong>ale d<strong>om</strong>e<strong>in</strong>e<br />

<strong>om</strong> so toegang tot <strong>die</strong> nukleos<strong>om</strong>ale DNA <strong>te</strong> kontroleer.<br />

• Nie-koderende RNA (ncRNA): RNA wat nie lei tot pro<strong>te</strong>ïenproduksie nie, maar<br />

wat aan <strong>die</strong> regulasie van geenuitdrukk<strong>in</strong>g deelneem.<br />

• Prions: Stabiele pro<strong>te</strong>ïenstrukture met al<strong>te</strong>rnatiewe vou<strong>in</strong>g as hul normale<br />

eweknieë met identiese am<strong>in</strong>osuurvolgorde. Hul <strong>die</strong>n as <strong>te</strong>mplaat <strong>om</strong> normale<br />

makkers <strong>te</strong> oortuig <strong>om</strong> <strong>die</strong> al<strong>te</strong>rnatiewe vou<strong>in</strong>g en funksie aan <strong>te</strong> neem.<br />

Die epigeno<strong>om</strong> is <strong>die</strong> s<strong>om</strong>totaal van alle epigenetiese merke van ’n sel op ’n spesifieke<br />

stadium van ontwikkel<strong>in</strong>g of onder spesifieke <strong>om</strong>standighede. Terwyl <strong>die</strong> geno<strong>om</strong> van ’n<br />

organisme grootliks staties is b<strong>in</strong>ne een generasie en identies is <strong>in</strong> elke sel, is <strong>die</strong> epigeno<strong>om</strong><br />

d<strong>in</strong>amies en seltipe-spesifiek. Jou basiese epigeno<strong>om</strong> soos van jou ouers geërf, word voor<br />

geboor<strong>te</strong> b<strong>in</strong>ne twee maande na bevrugt<strong>in</strong>g neergelê en is onmiddellik onderhewig aan<br />

ontwikkel<strong>in</strong>g- of <strong>om</strong>gew<strong>in</strong>gstimuli. Epigenetiese variasie verleen aan <strong>die</strong> geno<strong>om</strong> plastisi<strong>te</strong>it.<br />

Die epigeno<strong>om</strong> is al beskryf as <strong>die</strong> “sag<strong>te</strong>ware” wat <strong>die</strong> “hardeware”, <strong>die</strong> geno<strong>om</strong>, dryf.<br />

Epigenetiese merke is <strong>om</strong>keerbaar en s<strong>om</strong>s oorerflik.<br />

1.5 Nuwe mikpunt<br />

’n Nuwe doelwit <strong>in</strong> molekulêre genetika is <strong>die</strong> begrip van geno<strong>om</strong>funksie: <strong>die</strong> <strong>in</strong><strong>te</strong>grasie van<br />

genetiese <strong>in</strong>houd, geenaktiwi<strong>te</strong>it en pro<strong>te</strong>ïenfunksies. Die Encyclopedia of DNA Elements<br />

(ENCODE) projek en <strong>die</strong> US National Institu<strong>te</strong>s of Health (NIH) Roadmap Epigen<strong>om</strong>ics<br />

Program, wat <strong>af</strong>sonderlik <strong>in</strong> 2003 en 2008 geloods is, identifiseer <strong>die</strong> posisie van gene <strong>in</strong> <strong>die</strong><br />

geno<strong>om</strong> (pro<strong>te</strong>ïenkoderend en niekoderend) en patrone wat bepaal of gene aan- of <strong>af</strong>geskakel<br />

47

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!