Klik hier om die volledige joernaal in PDF-formaat af te laai - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 9(2), Augustus 2012
volgens Friedman (2002:219) ’n interpretasie van die interaksie tussen die horisontale en
vertikale narratiewe koördinate, en betrek die skrywer, leser en teks. ’n Horisontale narratief
beskryf Friedman as die opeenvolging van gebeure (hetsy intern of ekstern) wat in
ooreenstemming met die ordenende beginsels van die plot en narratiewe perspektief
“gebeur”. Ingeslote is die ruimte, karakters, handeling, inisiële “probleem”, progressie en
sluiting – met ander woorde die fokus van die tradisionele narratologie.
Die vertikale as van die narratief sluit in ’n “in diepte”-lees (dus ’n afdaal na die
benederuimte) van die teks en dit geskied gelyktydig met die horisontale teks-in-progressie.
’n Relasionele lees veronderstel ’n interaktiewe verwantskap tussen die oppervlak en die
palimpsestiese dieptes van ’n gegewe teks. Hoewel ten nouste met mekaar verweef, kan die
vertikale dimensie in drie onderskeidende aspekte onderverdeel word ter wille van ontleding:
die literêre, historiese en psigiese. 2 Sowel die literêre as die historiese aspekte van die
ingebedde vertikale narratief betrek ’n dialoog met ander tekste, wat hetsy bewustelik of
onbewustelik deur die skrywer voorsien is. Hierdie dialoog bestaan as ’n “mosaïek van
aanhalings en verwysings” wat deur die leser geïnterpreteer moet word. Friedman (2002:225)
som die voordeel van die konseptualisering van die narratief in ruimtelike terme soos volg
op:
In contrast to typological approaches, spatialization emphasizes the psychodynamic,
interactive, and situational nature of narrative processes; it also provides a fluid,
relational approach that connects text and context, writer and reader. [...] But a
reading strategy based in the identification of horizontal and vertical narratives axes
fosters relational readings, discourages “definite” and bounded interpretations, and
encourages a notion of the text as a multiplicitous and dynamic site of repression and
return.
In Die benederyk sluit die palimpses van tekste onder andere in: ’n kunshistoriese diskoers,
die mite van Orfeus en Euridike, en verskeie Bybelse verwysings, soos die verhale van
Lasarus en van Josef en sy broers. Thomas Mann se tetralogie Joseph und seine Brüder
(Joseph and his brothers) is ’n opvallende interteks, terwyl verskeie “bewustelike tekste” aan
die einde van die roman as “erkennings” gelys word. As teoretiese stramien by die lees van
Winterbach se roman kan Kaja Silverman se teks Flesh of my flesh (2009), waarin sy insigte
oor relasionaliteit, kunstenaarskap en die dood indringend verken en uiteensit aan die hand
van die mite van Orfeus en Euridike (’n mite wat bestempel kan word as ’n oernarratief van
Westerse subjektiwiteit), betrek word.
2. Katabasis, relasionaliteit en Nachträglichkeit: ’n teoretiese besinning
Orfeus se neerdaal na die benederyk hou verband met die Griekse begrip katabasis, wat
volgens die WAT (Hauptfleisch 1970) gedefinieer word as “beweging of gang ondertoe”.
Volgens Falconer (2005:2) het die Grieke die term katabasis (Latyn descensus ad infernas)
metafories gebruik om spesifiek te verwys na die verhaal van ’n lewende persoon wat die
doderyk besoek het, en redelik ongeskonde teruggekeer het na die land van die lewendes.
417