Als passend onderwijs niet in de rugzak past Best practices uit de ...

werkwijzer 3, een projectbeschrijving van
onderwijsconsulenten+
Als passend onderwijs niet in de rugzak past
Best practices uit de praktijk van de onderwijsconsulenten
Drs. Mieke Verhoeven

Werkwijzer 3, een projectbeschrijving van Onderwijsconsulenten+
Als passend onderwijs niet in de rugzak past
Best practices uit de praktijk van de onderwijsconsulenten
Drs. Mieke Verhoeven
Projectleider Onderwijsconsulenten+
September 2009

Eerder verschenen in deze reeks:
Werkwijzer 1: De totstandkoming van onderwijs- en zorgarrangementen op maat in het
regulier voortgezet onderwijs voor leerlingen met een autisme spectrum stoornis
(ASS).
Werkwijzer 2: Passend onderwijs en passende zorg voor álle leerlingen! De leerbaarheid van
gedragsmoeilijke leerlingen in het (voortgezet) speciaal onderwijs.
ISBN: 978-90-79405-03-9
Titel: Als passend onderwijs niet in de rugzak past
Best practices uit de praktijk van de onderwijsconsulenten
Uit de reeks: 'Werkwijzer', een projectbeschrijving van Onderwijsconsulenten(+)
Auteur: Drs. M.J.E. Verhoeven
Uitgegeven door: ACTB/Onderwijsconsulenten(+), Den Haag
Vormgeving: Ontwerpwerk, Den Haag
Redactionele ondersteuning: Van Unnik Business Services, Zoetermeer
Druk: Ten Brink, Meppel
Verschijningsdatum: september 2009
Advies Commissie Toelating en Begeleiding/Onderwijsconsulenten(+)
De Advies Commissie Toelating en Begeleiding (ACTB) is in november 2003 geïnstalleerd
door de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap om een goede invoering van de Wet
leerlinggebonden financiering (LGF) te bevorderen. Het landelijk netwerk van
onderwijsconsulenten bestaat sinds oktober 2002; in januari 2004 zijn de onderwijsconsulenten
organisatorisch bij de ACTB ondergebracht. Onderwijsconsulenten behandelen individuele
problematiek van zorgleerlingen, onderwijsconsulenten+ zoeken structurele oplossingen voor
groepen zorgleerlingen.
Het bestuur van de ACTB bestaat uit: mevrouw mr. drs. M.G. Nicolai (voorzitter), de heer
P.A. Stobbelaar (vice-voorzitter), en verder, in alfabetische volgorde, de heer prof. dr. J.M.A.
Hermanns en de heer drs. J.D. Rensen. De heer mr. J.A.N. Gadella ondersteunt de ACTB als
secretaris; hij is tevens hoofd van het bureau.
Deze werkwijzer is tot stand gekomen onder auspiciën van de ACTB (evenals werkwijzer 1 en
2). De instellingsbeschikking van de ACTB is per 1 augustus 2009 beëindigd. De
Onderwijsconsulenten(+) zijn vanaf die datum ondergebracht bij de Stichting Ondersteuning
Scholen en Ouders. Zie www.onderwijsconsulenten.nl.
© 2009, ACTB/Onderwijsconsulenten(+)

INHOUDSOPGAVE
Inhoudsopgave .............................................................................................................................................1
Voorwoord ...................................................................................................................................................2
1. Inleiding, doel en achtergronden.................................................................................................4
1.1 Introductie: ACTB en de Onderwijsconsulenten............................................................................4
1.2 Het doel van deze werkwijzer ........................................................................................................5
1.3 De totstandkoming van deze werkwijzer........................................................................................7
1.3.1 De klankbordgroep.........................................................................................................................7
1.3.2 De keuze van de best practices.......................................................................................................7
1.4 Algemene werkwijze Onderwijsconsulenten en ACTB .................................................................8
1.4.1 Procedure van aanmelding tot afronding van een casus .................................................................8
1.4.2 De obstakels bij het vinden van een vraaggerichte oplossing.........................................................9
1.4.3 Eigenschappen van onderwijsconsulenten ...................................................................................12
1.4.4 De rol van de ACTB ....................................................................................................................14
1.5 Leeswijzer ....................................................................................................................................15
2. Best practices: Plaatsingsproblematiek (toelating)..................................................................16
2.1 Plaatsingsproblematiek (toelating) ...............................................................................................17
2.2 Casuïstiek plaatsingsproblematiek ...............................................................................................19
2.3 Tips en informatie plaatsingsproblematiek...................................................................................31
3. Best practices: Schorsing en verwijdering (thuiszitters).........................................................35
3.1 Schorsing en verwijdering............................................................................................................35
3.2 Casuïstiek schorsing en verwijdering...........................................................................................37
3.3 Tips en informatie schorsing en verwijdering ..............................................................................46
4. Best practices: Handelingsplan en bestedingsproblematiek ...................................................49
4.1 Handelingsplan en bestedingsproblematiek .................................................................................49
4.2 Casuïstiek handelingsplan en bestedingsproblematiek.................................................................51
4.3 Tips en informatie handelingsplan en bestedingsproblematiek ....................................................57
5. Best practices: Onderwijs/zorgcombinaties .............................................................................60
5.1 Onderwijs/zorgcombinaties (één kind - één plan)........................................................................60
5.2 Casuïstiek onderwijs/zorgcombinaties .........................................................................................62
5.3 Tips en informatie onderwijs/zorgcombinaties ............................................................................67
6. Best practices: Overige problematiek.......................................................................................69
6.1 Leerlingenvervoer ........................................................................................................................69
6.2 Casuïstiek leerlingenvervoer ........................................................................................................70
6.3 Tips en informatie leerlingenvervoer ...........................................................................................71
6.4 Schoolangst ..................................................................................................................................72
6.5 Casuïstiek schoolangst .................................................................................................................73
6.6 Tips en informatie schoolangst.....................................................................................................74
6.7 Aanvraag indicatiestelling............................................................................................................75
6.8 Casuïstiek aanvraag indicatiestelling ...........................................................................................76
6.9 Tips en informatie aanvraag indicatiestelling...............................................................................77
6.10 Particulier onderwijs ....................................................................................................................78
6.11 Casuïstiek particulier onderwijs ...................................................................................................79
6.12 Tips en informatie particulier onderwijs ......................................................................................80
6.13 Hoogbegaafdheid .........................................................................................................................81
6.14 Casuïstiek hoogbegaafdheid.........................................................................................................82
6.15 Tips en informatie hoogbegaafdheid ............................................................................................83
6.16 Structurele problematiek ..............................................................................................................84
7. Organisaties, regelgeving en overige thema's ..........................................................................85
8. Nabeschouwing.........................................................................................................................102
Bijlage I Overzicht van gebruikte afkortingen......................................................................................106
-1-

VOORWOORD
Dit is de derde publicatie in de reeks Werkwijzers Onderwijsconsulenten+. In deze reeks
worden handvatten aan het onderwijs- en zorgveld aangereikt, waarmee een passend
antwoord ontwikkeld kan worden op de specifieke zorg- en onderwijsvragen van (groepen)
leerlingen.
De werkwijzers 1 en 2 beschrijven de ervaringen rond de projecten van de
onderwijsconsulenten+. 1 Onderwijsconsulenten+ richten zich op structurele oplossingen
voor groepen leerlingen.
Werkwijzer 3 behandelt de praktijk van de onderwijsconsulenten, die zich vooral met
individuele problematiek van zorgleerlingen 2 bezighouden. In deze uitgave zijn de
ervaringen (best practices) van de vraagstukken rondom plaatsing, verwijdering en
handelingsplannen van kinderen met een clusterindicatie gebundeld.
Onderwijsconsulenten zijn al zes jaar werkzaam in het onderwijsveld en zij beschikken
inmiddels over een schat aan kennis en ervaring. Deze willen zij graag delen met ouders,
scholen, zorginstellingen en andere belanghebbenden.
Steeds weer blijken er tóch mogelijkheden te zijn om kinderen die uit de boot dreigen te
vallen perspectief te bieden op onderwijs en zorg op maat. Deze werkwijzer wil een
inspiratiebron zijn. Waar een wil is, is een weg!
Het komt regelmatig voor dat 'passend onderwijs niet in de rugzak past'. Zo zijn er reguliere
scholen die ondanks de LGF-regeling niet díe zorg kunnen bieden die sommige leerlingen
nodig hebben. Ook scholen voor speciaal onderwijs kunnen tegen grenzen aanlopen in de
zorg voor leerlingen. Waar zich dergelijke knelpunten voordoen, kunnen
onderwijsconsulenten bemiddelen en adviseren. Zij stellen alles in het werk om voor de
leerlingen een passende oplossing te vinden. Zo nodig helpen zij scholen, vaak op creatieve
wijze, het onderwijs aan te passen aan de leerling. Onderwijs en zorg op maat - maatwerk!
De Onderwijsconsulenten(+) zijn de afgelopen zes jaar organisatorisch verbonden geweest
met de Advies Commissie Toelating en Begeleiding (ACTB). Op 1 augustus 2009 is de
ACTB opgeheven. De Onderwijsconsulenten(+) vallen vanaf die datum onder de Stichting
Ondersteuning Scholen en Ouders (SOSO).
1 Werkwijzers 1 en 2 staan op de website www.onderwijsconsulenten.nl onder Publicaties.
2 In de context van deze werkwijzer wordt met zorgleerling bedoeld: een leerling met een
clusterindicatie.
-2-

De Commissie Gelijke Behandeling (CGB) is nu de instantie waar verzoeken om een
oordeel over gelijke behandeling bij chronische ziekte en/of handicap in het funderend
onderwijs ingediend kunnen worden.
Deze werkwijzer onderstreept de afsluiting van de werkzaamheden van de ACTB als
organisatie waarbij de Onderwijsconsulenten(+) zijn ondergebracht. SOSO zal het stokje
overnemen. Het doet me goed dat de onderwijsconsulenten doorgaan met hun werk.
Deze bloemlezing van best practices van de onderwijsconsulenten toont het brede scala aan
casuïstiek waar de ACTB zich de afgelopen jaren over heeft gebogen. Het geeft ook de
speciale relatie weer tussen de ACTB en de onderwijsconsulenten. Via de
onderwijsconsulenten werden verzoeken om advies bij de ACTB ingediend. De ACTB op
haar beurt schakelde de onderwijsconsulenten in om te bemiddelen bij slepende conflicten.
Deze samenwerking is een goede chemie gebleken. De ACTB is dankbaar voor de bezielde
en niet aflatende inzet van de onderwijsconsulenten en de medewerkers van het bureau!
Een woord van dank gaat uit naar Mieke Verhoeven, die er met haar toegewijde
inspanningen voor heeft gezorgd dat deze werkwijzer er is gekomen, en naar de
klankbordgroep van onderwijsconsulenten voor haar bijdragen en feedback.
De ACTB is verheugd dat zij aan het eind van haar zittingstermijn via deze publicatie de
opgebouwde kennis en ervaringen van de onderwijsconsulenten voor het voetlicht kan
brengen. Zij hoopt dat deze schat aan informatie bijdraagt aan inzichten in mogelijke
oplossingen om kinderen met een clusterindicatie passend onderwijs te bieden.
Marjolijn Nicolai
Voorzitter ACTB
September 2009
-3-

1. INLEIDING, DOEL EN ACHTERGRONDEN
1.1 Introductie: ACTB en de Onderwijsconsulenten
De Advies Commissie Toelating en Begeleiding (ACTB) is een onafhankelijke
adviescommissie. Zij is in 2003 ingesteld om een goede invoering van de wet
leerlinggebonden financiering (LGF, ook wel 'rugzakje' genoemd) te bevorderen.
Dankzij de LGF kunnen ouders 3 kiezen of zij hun gehandicapte kind naar een school voor
(voortgezet) speciaal onderwijs willen sturen, of - met een rugzakje - naar een reguliere
school.
Het landelijk netwerk van onderwijsconsulenten bestaat sinds oktober 2002. 4 In januari
2004 zijn de onderwijsconsulenten organisatorisch bij de ACTB ondergebracht.
De onderwijsconsulenten zijn onafhankelijke deskundigen met veel kennis en ervaring op
het gebied van regulier en (voortgezet) speciaal onderwijs aan kinderen met een beperking,
ziekte of stoornis.
Onderwijsconsulenten bieden ouders en scholen kosteloos ondersteuning bij individuele
plaatsings- en bestedingsvraagstukken van rugzakleerlingen. 5
De ACTB is, in overeenstemming met het instellingsbesluit, per 1 augustus 2009
opgeheven. Daarmee is de adviesfunctie van de ACTB komen te vervallen. De Commissie
Gelijke Behandeling is vanaf 1 augustus 2009 bevoegd kennis te nemen van zaken over
gelijke behandeling van gehandicapten en chronisch zieken in het funderend onderwijs.
De activiteiten van de Onderwijsconsulenten(+) zijn per 1 augustus 2009 ondergebracht in
de Stichting Ondersteuning Scholen en Ouders (SOSO). Het stichtingsbestuur bestaat uit
vertegenwoordigers van onderwijs- en ouderorganisaties. 6
3
Waar in de tekst het woord ouder(s) wordt gebruikt, kan ook bedoeld zijn: voogd, wettelijke
vertegenwoordiger(s), etc.
4
Zie voor een beschrijving van de bevoegdheden en taken van de onderwijsconsulenten
www.onderwijsconsulenten.nl.
5
Voor de aanpak van structurele problematiek zijn in 2004 de Onderwijsconsulenten+ (hierna ook OC+
genoemd) in het leven geroepen. OC+-projecten proberen structurele oplossingen te vinden door een
betere samenwerking te realiseren, zowel binnen het funderend onderwijs als tussen het onderwijs en
de zorginstellingen.
6
De onderwijsorganisaties verenigd in de PO-Raad, VO-Raad, WEC-Raad en MBO-Raad, en de
landelijke ouderorganisaties verenigd in Passend Onderwijs Landelijk Steunpunt Ouders (POLSO), te
weten CG-Raad, LOBO, NKO, OUDERS & COO, Platform VG, Vereniging Balans en Vereniging
Openbaar Onderwijs.
-4-

1.2 Het doel van deze werkwijzer
Als er problemen rond geïndiceerde leerlingen ontstaan over toelating of plaatsing op
scholen, als verwijdering dreigt of als er geen overeenstemming bereikt kan worden over
het handelingsplan, kan om bemiddeling door een onderwijsconsulent gevraagd worden.
Mochten zijn of haar 7 inspanningen niet tot resultaat leiden, dan konden de ouders of de
school tot 1 augustus 2009 een advies aan de ACTB vragen. Dat laatste is maar zelden
nodig gebleken: in de meeste gevallen lukte het de onderwijsconsulenten samen met de
betrokkenen een bevredigende oplossing te vinden.
De onderwijsconsulenten willen hun kennis, ervaring en expertise graag delen met ouders,
scholen, zorginstellingen en andere belanghebbenden. Het doel is handreikingen voor
oplossingen aan te bieden aan partijen die te maken hebben met de genoemde problematiek.
In deze derde werkwijzer 8 wordt daartoe een groot aantal praktijkvoorbeelden ('best
practices') gegeven. Het zijn géén pasklare antwoorden op ieder probleem, omdat elk kind,
iedere situatie en elke school anders is. Het draagt wel bij aan inzicht in rechten, plichten en
vooral mogelijkheden.
Deze werkwijzer sluit ook aan bij het verzoek van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschap om in het kader van 'passend onderwijs' een bijdrage te leveren aan de
cultuuromslag die nodig is om te komen van aanbodgericht naar vraaggericht onderwijs.
Passend onderwijs vereist een mentaliteitsverandering op scholen, aldus het ministerie. Dat
roept vragen op als: Wat is een passende mentaliteit in het kader van de zorgplicht 9 en de
ontwikkeling van zorgstructuren? Wat is onderwijskundig (on)mogelijk bij een zorgplicht?
Wat betekent dit in de praktijk op een school?
Het uitgangspunt is dat onderwijs op maat altijd mogelijk dient te zijn. Niet het aanbod
vanuit bestaande onderwijs/zorgstructuren is leidend, maar de behoefte van leerlingen en de
vraag van ouders. En dat is precies de manier waarop onderwijsconsulenten al sinds het
begin werken: vraaggericht, het kind op de juiste plaats met inzet van de juiste middelen.
Dit betekent, dat scholen zich soms ook moeten beraden op aanpassing van hun doelgroep.
Onderwijsconsulenten stellen niet de tekortkomingen van het kind centraal, maar de
behoeften. Wat heeft het kind nodig om weer in ontwikkeling te komen?
7 Voor de leesbaarheid wordt hierna meestal gerefereerd aan onderwijsconsulenten met 'hij', 'hem' e.d.,
doch steeds wordt ook uitdrukkelijk 'zij', 'haar' e.d. bedoeld; ca. 34% van de onderwijsconsulenten is
vrouw (11 van de 32).
8 Werkwijzers 1 en 2 staan op de website www.onderwijsconsulenten.nl onder Publicaties.
9 De zorgplicht voor de leerling moet komen te liggen bij de instantie - school, bevoegd gezag,
samenwerkingsverband of regionaal netwerk - die het budget ontvangt. Het regionaal netwerk heeft de
plicht de zorg voor de individuele leerling mogelijk te maken door het inrichten van een continuüm.
-5-

Met een open blik en onbevooroordeeld gaan de onderwijsconsulenten de uitdaging aan om
creatieve oplossingen te vinden. Zij onderzoeken de behoeften en mogelijkheden, en wijken
zo nodig van gebaande wegen af. Zij proberen maatwerk te leveren: de aangedragen
oplossing is op dat moment het best passende onderwijs voor de betreffende leerling. Zij
dragen eraan bij dat leerlingen worden toegeleid naar een voor hen geschikte plek in het
onderwijs, met een op hen toegesneden onderwijsaanbod.
De meerwaarde van de onderwijsconsulenten is dat zij zich als onafhankelijke deskundigen
committeren; zij hebben er vertrouwen in dat het goed komt en stralen dat ook uit. Zij gaan
door tot er daadwerkelijk een oplossing gevonden is. In de loop van hun bestaan hebben zij
veel ouders en kinderen kunnen helpen, maar ook scholen, want die kunnen meer dan ze
denken.
Onderwijsconsulenten krijgen te maken met bijzondere leerlingen, met hun ouders en met
zeer verschillende scholen. Zij hebben ook te maken met andere schakels van de
jeugdketen, bijvoorbeeld de jeugdzorg, de AWBZ-zorg, de GGZ-zorg, het toezicht door de
Inspectie van het Onderwijs (hierna ook: onderwijsinspectie) en de handhaving van de
leerplicht. In hun werk worden zij geconfronteerd met de grenzen van het aanbodgericht
werken, terwijl zij juist vraaggericht naar oplossingen zoeken. Die grenzen kunnen
bijvoorbeeld van financiële aard zijn, of samenhangen met de grootte van de klas of groep,
met de aanwezigheid van deskundig personeel of met huisvesting.
Soms willen ouders iets dat in de praktijk, in die regio, op dat moment niet kan. Een
leerkracht op een reguliere school met een klas van 30 kinderen heeft nu eenmaal minder
mogelijkheden om extra aandacht aan een zorgleerling te besteden. In sommige gevallen is
een zorgleerling dan elders beter af, bijvoorbeeld op een SBAO-school of in het speciaal
onderwijs.
Belangrijk is ook de verhouding tussen draagkracht en draaglast van zowel het schoolteam
als van de ouders.
Deze werkwijzer wil scholen, ouders, zorginstellingen, leerplichtambtenaren en andere
betrokkenen houvast bieden en inzicht geven in wat zij zelf kunnen doen. De voorbeelden
geven ook aan wanneer de inschakeling van een onafhankelijk deskundige (bijvoorbeeld de
onderwijsconsulent) zinvol is. Daarnaast kunnen scholen deze werkwijzer gebruiken voor
het samenstellen van de zorgparagraaf van hun schoolplan, en kunnen ze ideeën opdoen
voor de communicatie met ouders. Wellicht worden scholen gestimuleerd meer creatief te
zijn, het kind achter het dossier te zien en niet te gauw 'nee' te zeggen.
-6-

De onderwijsconsulenten hopen dat scholen op basis van de hier beschreven best practices
voor passend (vraaggericht) onderwijs, inspiratie opdoen om zelf ook (meer) vraaggericht
te gaan werken. Zo worden vakdocenten, intern begeleiders en zorgcoördinatoren meer
uitgedaagd te reflecteren op hun functioneren.
1.3 De totstandkoming van deze werkwijzer
1.3.1 De klankbordgroep
De dagelijkse praktijk van de onderwijsconsulenten staat centraal in deze werkwijzer.
Daarom is een klankbordgroep gevormd uit zes van de ruim dertig consulenten. 10 Deze
groep heeft een belangrijke bijdrage aan deze werkwijzer geleverd door voorbeelden aan te
dragen en mee te denken over de beschrijvingen van de best practices. De grenzen van alle
(on)mogelijkheden in het veld zijn verkend en scherp gesteld.
1.3.2 De keuze van de best practices
De best practices die in deze werkwijzer zijn beschreven komen uit de reguliere casuïstiek,
en betreffen leerlingen uit de clusters 2, 3 of 4. 11 Daarnaast worden voorbeelden genoemd
van adviezen die de ACTB heeft uitgebracht.
Ook bijzondere problematiek waar de onderwijsconsulenten mee te maken krijgen, is
opgenomen. Met de beschrijving daarvan wordt beoogd de grenzen aan te geven van wat
(nog) wel kan, en wat niet meer binnen de huidige wet- en regelgeving valt. De
onderwijsconsulenten vinden het belangrijk dat scholen weten dat de wet- en regelgeving
geen keurslijf is, maar een referentie- en handhavingskader! De boodschap is dat scholen
meer kunnen dan ze denken, als zij bereid zijn vraaggericht om te gaan met leerlingen en
hun ouders.
De beschreven casussen zijn voorbeelden van de verschillende benaderingen van de
onderwijsconsulenten om redelijke - en vaak creatieve - alternatieven te bereiken. Bij de
keuze van de best practices is mede uitgegaan van de overdraagbaarheid van de
oplossingsrichting en de relevantie voor de zorgplicht die scholen hebben. Onorthodoxe
oplossingen die zijn bereikt met partners uit de jeugdketen (leerplicht, jeugdzorg, AWBZzorg,
GGZ, onderwijsinspectie etc.), en die ook elders gerealiseerd kunnen worden, komen
eveneens aan de orde.
10 De klankbordgroep bestaat uit de volgende onderwijsconsulenten: Marion Boers, Johan Kloos, Henk
Knol, Wim Lubbers, Tineke Voorbij en Yvon Wagenaar. Redactionele ondersteuning: Henriëtte van
Unnik.
11 Commissies voor de Indicatiestelling kunnen kinderen met een beperking of stoornis een beschikking
(clusterindicatie) geven. De indeling van de onderwijsclusters is: cluster 1 - visuele beperking; cluster
2 - gehoor-, taal- en/of spraakproblemen; cluster 3 - verstandelijke en/of lichamelijke beperking en
cluster 4 - psychiatrische of gedragsstoornissen.
-7-

De best practices komen uit de periode augustus 2006 tot augustus 2009. 12 De voorbeelden
zijn onderverdeeld naar problematiek en vervolgens per problematiek naar onderwijssoort.
Problematiek Onderwijssoort
Plaatsingsproblematiek
(toelating)
Schorsing en verwijdering
(thuiszitters)
Handelingsplan en
bestedingsproblematiek
Regulier primair onderwijs (incl. SBAO)
Regulier voortgezet onderwijs (incl. LWOO en PRO)
Speciaal onderwijs (SO en VSO)
Regulier primair onderwijs (incl. SBAO)
Regulier voortgezet onderwijs (incl. LWOO en PRO)
Speciaal onderwijs (SO en VSO)
Regulier primair onderwijs (incl. SBAO)
Regulier voortgezet onderwijs (incl. LWOO en PRO)
Speciaal onderwijs (SO en VSO)
Ook casuïstiek rond onderwijs/zorgcombinaties (één kind - één plan) en overige
problematiek komen aan de orde.
1.4 Algemene werkwijze Onderwijsconsulenten en ACTB
In deze paragraaf wordt beschreven hoe een aanvraag om bemiddeling in behandeling
wordt genomen, welke obstakels een rol kunnen spelen en hoe een afgerond advies van een
onderwijsconsulent of een advies van de ACTB tot stand komt.
1.4.1 Procedure van aanmelding tot afronding van een casus
De aanmelding kan gedaan worden door ouders van een kind, door een vertegenwoordiger
van een school of door een leerplichtambtenaar (met toestemming van de ouders). Soms
vindt aanmelding plaats door medewerkers van een (zorg)instelling, een Regionaal
Expertisecentrum, het ministerie van OCW of de onderwijsinspectie. Aan de ondersteuning
en advisering door onderwijsconsulenten zijn geen kosten verbonden.
Een intakemedewerker neemt telefonisch de aanmelding aan en registreert de hulpvraag.
Op grond van de vastgestelde criteria 13 wordt bepaald of de leerling in aanmerking komt
voor ondersteuning en/of bemiddeling door een onderwijsconsulent. Soms gaat het om
relatief 'lichte' problematiek, waarbij een korte interventie door een onderwijsconsulent
ervoor kan zorgen dat een en ander in gang gezet wordt. Ouders worden bij deze
zogenoemde minicasuïstiek kortdurend ondersteund. Soms is slechts één telefoontje of één
gesprek nodig om dat éne duwtje in de richting van de oplossing te geven. Deze interventie
12 De in de casussen gebruikte namen zijn om privacyredenen gefingeerd.
13 Zie www.onderwijsconsulenten.nl voor de criteria.
-8-

kost de onderwijsconsulent maximaal 5 uur. Aan de reguliere casuïstiek wordt, op een
enkele uitzondering na, maximaal 15 uur besteed door onderwijsconsulenten.
In het kader van de privacywetgeving dienen de ouders een formulier te ondertekenen
waarmee ACTB en/of de Onderwijsconsulenten gemachtigd worden relevante
(gezondheids)gegevens van de leerling op te vragen en te verwerken.
Het bureau wijst de casus toe aan een onderwijsconsulent in de betreffende regio, via een
specifiek computerprogramma. Na acceptatie door de onderwijsconsulent volgt meestal een
huisbezoek en zo nodig een schoolbezoek. Er wordt overlegd ('rondetafelgesprekken') met
instellingen en organisaties die nodig zijn om tot een oplossing voor de leerling te komen.
Met het schrijven van een adviesbrief sluit de onderwijsconsulent de casus af.
1.4.2 De obstakels bij het vinden van een vraaggerichte oplossing
In het werk van de onderwijsconsulenten staat het belang van het kind centraal.
Uitgangspunt is de specifieke onderwijsbehoefte van de clustergeïndiceerde leerlingen.
Rondom deze leerlingen dient een zorgomgeving gecreëerd te worden waardoor scholen in
staat gesteld worden goed onderwijs te geven. Soms is maar een kleine interventie nodig
om een kind op school te houden. De zorgbehoefte van een leerling kan echter ook zo groot
zijn, dat de school tegen haar aanbodgrenzen aanloopt; zij kan dan niet voorzien in de
onderwijsbehoefte van het kind.
De vraaggerichte werkwijze van de onderwijsconsulenten gaat uit van de onderwijs- en/of
zorgvraag van het kind. Aan de ouders wordt gevraagd wat hun opvattingen zijn en wat er
volgens hen zou moeten gebeuren rond de aanpak van hun kind. In een gesprek met de
onderwijsconsulent vindt reflectie plaats en soms bijstelling van hun verwachtingen. De
ouders formuleren de vraag waarmee de onderwijsconsulent aan het werk gaat. De
vraagstelling kan (gaandeweg) veranderen vanuit het belang van het kind, bijvoorbeeld op
basis van aanvullende informatie die de onderwijsconsulent ontvangt.
Een van de onderwijsconsulenten formuleert de gang van zaken als volgt:
'Ik ga zonder te oordelen in gesprek met de ouders. Ik vertel ze wat de consequenties zijn
voor hun kind van datgene wat zij willen, en hoe dingen werken in onderwijsland.
Vervolgens ga ik aan de slag met hun vraag en bouw het vertrouwen verder op. De kern
van de aanpak is vooral niets opdringen, maar luisteren, spiegelen, samenvatten, creatief
zijn en altijd positief blijven. Lukt het ene alternatief niet, dan zoeken we samen naar een
ander, maar altijd vanuit de vraag. Dit is de insteek die blijkt te werken!'
Bij de zoektocht naar een reguliere school voor zorgleerlingen lopen onderwijsconsulenten
regelmatig aan tegen grenzen en terughoudendheid bij scholen. De specifieke onderwijs- of
zorgbehoeften van het kind stellen sommige scholen voor problemen, omdat zij van een
vastomlijnd onderwijsaanbod uitgaan.
-9-

'Kleine VO-scholen met een duidelijke structuur worden soms node gemist binnen een VOsamenwerkingsverband,
vooral als grote scholen werken met 'leertuinen', zonder
afzonderlijke leerunits. Als dan bijvoorbeeld twee LWOO-groepen samen komen te zitten,
hebben leerlingen met ADD, autisme of ODD het moeilijk. Er zijn zoveel prikkels om hen
heen! Ik ga dan voor die leerlingen buiten de regio kijken en praat met de VO-SWVcoördinator
of er toch niet een kleinschalige voorziening gecreëerd kan worden, al is het
maar projectmatig.' 14
Scholen met een vraaggerichte benadering gaan uit van het kind. Zij staan open voor alle
leer- en ontwikkelingsvragen van kinderen en zijn afgestemd op de kenmerken van deze
ontwikkelingsvragen. Deze scholen bekijken hoe de lesstof kan worden overgedragen en
hoe zij voorwaarden kunnen scheppen om kinderen te laten leren. Soms kunnen kleine
aanpassingen al positief uitwerken. Zo heeft bijvoorbeeld een leerling met ADHD behoefte
aan structuur; het is raadzaam zijn huiswerk steeds op een vaste plaats op het schoolbord te
schrijven en zijn agenda te controleren. Een leerling met autisme heeft een prikkelarme
omgeving nodig en kan daarom beter niet bij een raam geplaatst worden.
Een docent die het juiste klimaat weet te creëren voor een leerling met autisme of met
ADHD, zal ondervinden dat het ook de andere leerlingen ten goede komt. Zo'n docent
wordt alerter en merkt wanneer de lesstof wel en wanneer niet overkomt.
Elke school heeft een eigen pedagogisch klimaat, dat mede bepalend kan zijn voor de mate
waarin een geïndiceerde leerling zich veilig en prettig voelt. Een kind met een ernstige
internaliserende problematiek kan op een rustige kleine plattelandsschool op zijn plaats
zijn, maar ook op een grote stadsschool die specifieke voorzieningen heeft getroffen.
Ieder kind heeft kwaliteiten en belemmeringen. Scholen kunnen veel maatregelen nemen
om in te spelen op de individuele behoeften van de leerlingen. Ten onrechte leeft bij
sommige reguliere scholen de gedachte dat deze werkwijze alleen in het speciaal onderwijs
gerealiseerd kan worden. Vraaggericht werken, vinden deze reguliere scholen, past niet in
hun onderwijssysteem. Er heerst een soort koudwatervrees om geïndiceerde kinderen met
een specifieke onderwijsvraag te plaatsen. Er is een missie en een visie nodig van het
schoolmanagement om een cultuuromslag in werkwijze te realiseren.
Prof. Luc Stevens zei in 2002 15 al: 'In dit onderwijssysteem ontbreekt de menselijke
context. Het is een instrument geworden om prestaties te leveren, maar mist de aandacht
voor het proces van ontwikkeling door de persoonlijke ontmoeting tussen leraar en leerling.'
14 Zie voor de betekenis van de in deze werkwijzer gebruikte afkortingen van handicaps en stoornissen
(en voor andere gebruikte afkortingen) het overzicht in bijlage 1.
15 Afscheidsrede 'Zin in leren' van Prof. L. Stevens aan de Universiteit van Utrecht, 2002.
-10-

Prof. Stevens geeft aan dat het onderwijs te veel de nadruk legt op standaardisaties,
methoden en opbrengsten. Kinderen die op school niet goed mee kunnen komen, zijn in
deze vorm van onderwijs niet in staat te laten zien wat zij wél kunnen; er wordt alleen gelet
op wat zij níet kunnen. 'De problemen voor de leerkracht worden opgemerkt, de kwaliteiten
van het kind niet.'
Als een zorgleerling toch wordt toegelaten tot het regulier onderwijs, is niet gezegd dat
deze leerling ook onderwijs op maat krijgt. Soms wordt een leerling in een klas geplaatst
zonder dat de docent is geïnformeerd over het 'speciale' van het kind. Dat zou niet mogen
gebeuren. Het is belangrijk eerst de risicofactoren en slaagkansen te benoemen, en op basis
daarvan een plan van aanpak te maken waar de docenten mee aan de slag kunnen.
Reguliere scholen voeren bij het niet willen plaatsen of toelaten vaak het argument van
veiligheid voor andere leerlingen en docenten aan. Soms lopen spanningen rond een
zorgleerling zo hoog op, dat de andere kinderen zich niet meer veilig voelen en de docenten
gaan handelen vanuit probleemverwachtingen. De druk van ouders die opkomen voor de
veiligheid van hun eigen kind dat gevaar loopt, neemt toe. Het kind kan geen goed meer
doen en de situatie dreigt te verslechteren of te escaleren. Waar het sommige scholen aan
ontbreekt, is de overtuiging dat het mogelijk is hiervoor een oplossing te vinden. Dat is wel
begrijpelijk, want scholen zijn nu eenmaal verantwoordelijk voor de veiligheid van alle
leerlingen en docenten.
Toch kan gewerkt worden aan het herstel van het vertrouwen, bijvoorbeeld door het
instellen van een time-out met reflectiemogelijkheden of het aangaan van constructieve
gesprekken met de ouders en/of het kind over de handelingsverlegenheid.
Samenwerkingsverbanden van (reguliere) scholen vormen soms een obstakel bij pogingen
tot het plaatsen van zorgleerlingen. Een kind dat niet (meer) welkom is op de ene school,
krijgt dan ook geen toegang meer tot andere scholen van het verband. 'Eens ODD, altijd
ODD', lijkt de gangbare mening. Op basis van soms eenzijdige dossierinformatie worden
'papieren kinderen' gescreend en afgewezen. Er wordt afgegaan op ervaringen van collegascholen,
terwijl daar misschien docenten bij betrokken waren die de situatie niet aankonden
en handelingsverlegen waren. 'Je kunt je als school blijkbaar niet permitteren dat een
collega-school het wel kan!', zo vat een onderwijsconsulent de angst van scholen samen.
Er zijn gelukkig ook voorbeelden van VO-samenwerkingsverbanden die constructief
samenwerken met onderwijsconsulenten.
-11-

Niet alleen het personeel, maar ook het management van scholen moet zich bewust zijn van
de persoonlijke capaciteiten en (on)mogelijkheden van de leerling. Zij moeten zich
realiseren dat de informatie die zij in het dossier zetten, een kind levenslang, al dan niet
terecht, kan achtervolgen.
Onderwijsconsulenten zijn in staat scholen te helpen bij het slechten van bovengenoemde
obstakels. Zij kunnen helpen de koudwatervrees bij scholen te verminderen, onder het
motto: 'Scholen kunnen meer dan zij denken.'
Kleine veranderingen in de organisatie, een open communicatie, scholing en coaching van
personeel, een flexibel onderwijsaanbod en samenwerking met de kinderen en hun ouders
(en ouders vooral zien als ervaringsdeskundigen) kunnen bijdragen aan een cultuuromslag
van aanbod- naar vraaggericht onderwijs. Geef het kind een kans!
Een onderwijsconsulent die zegt dat het belang van een kind centraal staat, krijgt wel eens
de vraag hoe het dan met het belang van de leerkracht of het belang van de groep staat.
Voor de schoolleiding is het altijd zaak om met de belangen van alle leerlingen en het
gehele personeel rekening te houden. Een afweging van het belang van de individuele
geïndiceerde leerling tegenover het totale schoolbelang dient zorgvuldig te geschieden,
waarbij alle mogelijkheden en onmogelijkheden in de overweging moeten worden
meegenomen. Belangrijk blijven de draagkracht en de aanwezige competenties van het
team en de leraar.
Er komen situaties voor waarin het voor de betreffende leerling, de andere kinderen en de
leerkracht beter is dat (toch) gekozen wordt voor een andere optie, bijvoorbeeld speciaal
onderwijs. Daarbij moet dan wel duidelijk worden gemaakt waarom deze keus nodig is.
Uiteindelijk zijn er grenzen aan de mogelijkheden van een school!
1.4.3 Eigenschappen van onderwijsconsulenten
Ieder kind, iedere situatie en iedere school is anders; er zijn dus geen standaardoplossingen
voor de problematiek waar de onderwijsconsulenten mee te maken krijgen. Het geheim tot
het succes bij het vinden van oplossingen schuilt voor een groot deel in de houding,
mensvisie en manier van inzet en werken van de onderwijsconsulenten.
Een onderwijsconsulent is meer dan iemand die toetst en een advies geeft. Hij biedt in
eerste instantie een luisterend oor, zonder vooroordeel. Hij inventariseert, spiegelt,
relativeert en enthousiasmeert, en neemt soms tijdelijk verbindende activiteiten over. Hij
creëert vertrouwen in een nieuw perspectief. Hij vormt de 'smeerolie' in het raderwerk van
betrokkenen.
-12-

Onderwijsconsulenten zijn oplossingsgericht ingesteld, ieder op zijn eigen manier. Zij
hebben, mede door hun achtergrond en ervaring, veel realiteitszin. Een onderwijsconsulent:
• analyseert zorgvuldig de problematiek zoals die door de verschillende partijen wordt
beleefd;
• inventariseert wat goed gaat en wat niet goed gaat, op school en/of thuis;
• verheldert standpunten en belangen van de ene partij aan de andere;
• stelt vast wat de mogelijkheden en beperkingen zijn in de gegeven situatie;
• heeft respect voor de beleving van 'het gelijk' door iedere partij;
• heeft begrip voor en is geïnteresseerd in de persoonlijkheid van het kind en durft daarbij
kritisch om te gaan met de bestaande informatie, ook die van andere deskundigen;
• heeft oog (empathie) voor de verschillende karakteriseringen van de leerling door de
school, de ouders en eventueel de ambulant begeleider en/of externe hulpverleners;
• stimuleert dat de partijen naar elkaar luisteren en van elkaar leren;
• is diplomatiek, ook in de omgang met boze ouders en/of weinig coöperatieve
schooldirecteuren of andere betrokkenen;
• is creatief in het bedenken en vinden van oplossingen;
• toont doorzettingsvermogen om tot een passende oplossing te komen;
• heeft kennis van zaken van het werkveld en de wet- en regelgeving;
• beschikt over een uitgebreid netwerk en kan daardoor de juiste organisaties en
functionarissen benaderen die kunnen bijdragen aan het oplossen van knelpunten rond
zorgleerlingen.
Soms is alleen al de 'status' van de onderwijsconsulent als onafhankelijke deskundige 'van
OCW' voldoende om een doorbraak te bereiken, zoals het volgende voorbeeld illustreert:
Een jongen van 16 jaar zit thuis. Zijn VMBO-school vindt dat hij naar het MBO moet,
maar het MBO wil dat de jongen op het VMBO blijft. Noch de VMBO-school, noch de
leerling en zijn moeder nemen actie en de jongen blijft thuis.
De ingeschakelde onderwijsconsulent gaat op huisbezoek en stelt de vraag: 'Wil jij de rest
van je leven op de bank blijven hangen, met je pet op en een sigaret in je hand?' De jongen
antwoordt: 'Nee' en hij besluit ter plekke weer naar school te gaan.
Later blijkt dat de mentor een soortgelijke opmerking had gemaakt. Dat was toen geen
reden voor de jongen om naar school terug te keren; de mentor was immers partij. De
onderwijsconsulent echter, is een neutrale buitenstaander en kon op die manier het pad
effenen voor de jongen.
Wat de aard van de problematiek ook is, in het algemeen blijken communicatieproblemen
tussen ouders en scholen de basis te vormen van het feit dat men er samen niet meer
uitkomt. Het risico van miscommunicatie groeit naarmate meer partijen betrokken zijn,
bijvoorbeeld ook een leerplichtambtenaar, een vertrouwenspersoon en/of een hulpverlener.
-13-

Een belangrijke taak voor de onderwijsconsulent is in die gevallen zo snel mogelijk alle
partijen afstand te laten nemen van hun (voor)oordelen. Hij probeert ervoor te zorgen dat
iedereen zich openstelt voor de visie en zienswijze van de ander.
1.4.4 De rol van de ACTB
Tijdens haar werkzame periode van 2003 tot augustus 2009 heeft de ACTB geadviseerd in
die gevallen waarin ouders en scholen geen overeenstemming bereikten over toelating of
verwijdering, de inzet van de rugzakmiddelen of het handelingsplan. In een aantal gevallen
waren scholen zelfs verplicht de ACTB om advies te vragen. 16
De Regionale Expertisecentra (REC's) konden de ACTB inschakelen bij conflicten over de
ambulante begeleiding aan de school of de leerling.
Veelal werd eerst een onderwijsconsulent ingezet, die probeerde de partijen alsnog tot
overeenstemming te brengen. Als dat niet lukte, ging de ACTB na of het verzoek om advies
ontvankelijk was. Als zij bevoegd was over het verzoek te adviseren, verzamelde de ACTB
alle benodigde informatie en nodigde zij de partijen uit hun standpunten toe te lichten, zo
nodig in een hoorzitting. Wanneer de ACTB meende over voldoende informatie te
beschikken om zorgvuldig te kunnen adviseren, toetste zij het besluit van de school aan de
regelgeving van de leerlinggebonden financiering (LGF). Het advies van de ACTB was niet
bindend. De school was echter verplicht het advies van de ACTB te betrekken bij de
beslissing op het bezwaarschrift van de ouders.
Er blijkt een grote preventieve werking te zijn uitgegaan van de bemiddelingsactiviteiten
door de onderwijsconsulenten. Het aantal officiële adviesaanvragen aan de ACTB was, in
vergelijking met het aantal bemiddelingsaanvragen, gering omdat onderwijsconsulenten er
meestal in slaagden een voor alle partijen bevredigende oplossing te vinden. 17
Na de beëindiging van de formele adviesfunctie van de ACTB op 1 augustus 2009 is de
Commissie Gelijke Behandeling (CGB) de instantie waar verzoeken om een oordeel over
gelijke behandeling bij chronische ziekte en/of handicap in het funderend onderwijs
ingediend kunnen worden.
De onderwijsconsulenten hebben ten aanzien van de CGB geen andere functie dan die van
externe deskundigen die in een procedure kunnen worden geraadpleegd. Hierover worden
door de CGB en het ministerie van OCW goede afstemmings- en samenwerkingsafspraken
gemaakt met behoud van ieders eigen verantwoordelijkheden en positie. Een en ander moet
nog worden uitgewerkt, waarbij er grote aandacht zal zijn voor het in stand houden van de
16 Zie voor meer informatie de jaarrapportages van de ACTB op www.onderwijsconsulenten.nl.
17 In het rapportagejaar 2007/2008 ontving het bureau Onderwijsconsulenten 603 verzoeken om
bemiddeling; de ACTB ontving in die periode 12 adviesverzoeken, waarvan een groot aantal voortijdig
beëindigd kon worden omdat partijen alsnog tot overeenstemming kwamen. Zie de rapportage van de
ACTB op www.onderwijsconsulenten.nl.
-14-

preventieve werking van de bemiddelingsactiviteiten door de onderwijsconsulenten. De
werking van de 'stok achter de deur' bij de overgang van de adviesfunctie van de ACTB
naar de CGB mag niet verloren gaan, vinden de onderwijsconsulenten.
1.5 Leeswijzer
De hoofdstukken 2 tot en met 6 beschrijven achtereenvolgens de onderwerpen:
• plaatsingsproblematiek;
• schorsing en verwijdering;
• handelingsplan en bestedingsproblematiek;
• onderwijs/zorgcombinaties;
• overige problematiek.
De indeling is steeds dezelfde:
• citaten van vragen uit de praktijk;
• algemene beschrijving van de problematiek;
• casusvoorbeelden uit het primair en voortgezet onderwijs, zowel speciaal als regulier;
• informatie en tips.
Hoofdstuk 7 biedt algemene informatie over wet- en regelgeving en korte beschrijvingen
van relevante instanties en organisaties, zoveel mogelijk met websitevermelding.
In hoofdstuk 8 wordt een aantal aandachtspunten en ontwikkelingen genoemd.
De in deze werkwijzer gebruikte afkortingen staan in bijlage I.
-15-

2. BEST PRACTICES: PLAATSINGSPROBLEMATIEK (TOELATING)
De school voor speciaal onderwijs waar onze dochter op zit wil niet meewerken aan een
terugplaatsing naar het regulier onderwijs. Wat kan ik daaraan doen?
Mijn pleegzoon heeft hiaten in zijn ontwikkeling opgelopen door al die schoolwisselingen.
Waarom kan hij alleen maar naar VSO cluster 4? Is er nou nergens een gewone school die
er voor wil gaan met hem?
Mijn kind wordt alleen toegelaten op school als ik een contract teken met allerlei
voorwaarden. Mag dat?
Mijn zoon heeft een rugzakje, maar er is een wachtlijst voor de ambulante begeleiding en
daardoor kan hij niet geplaatst worden. Hoe nu verder?
Mijn kind zit met een rugzak op school, maar de school wil ons niet vertellen wat er met het
rugzakgeld gedaan wordt, en wij merken ook niet dat er iets mee gedaan wordt. Moet de
school ons daar geen inzicht in geven?
Mijn zoon met autisme gaat volgend jaar naar het VO. Hij functioneert op HAVO/VWO-
niveau. De huidige basisschool adviseert een VSO-school, maar deze heeft geen
HAVO/VWO-aanbod. Moet hij dan maar onder zijn niveau gaan werken?
De school wil onze zoon alleen op proef plaatsen, mag dat?
Mijn dochter met autisme zit op het gymnasium met een rugzak (cluster 4). Door het
studiehuis en communicatieproblemen met een docent loopt ze vast. Er is geen VSO op
haar niveau. Wat zijn de opties?
Mijn zoon met autisme zit op een ZML-school omdat hij moeilijk leert. Hij kan echter veel
meer dan ze daar van hem vragen. Kan hij naar een cluster 4-school?
-16-

2.1 Plaatsingsproblematiek (toelating) 18
De plaatsingsproblematiek in het primair onderwijs (hierna PO) en voortgezet onderwijs
(hierna VO) blijkt vooral een zoektocht naar onderwijs op maat als gevolg van onder meer
verwijdering, verhuizing, onduidelijkheid over de passende onderwijsvorm, problemen
rond de clusterindicatie, verschil van mening tussen ouders en school over het
vervolgonderwijs, plaatsing in het speciaal onderwijs of de overstap van PO naar VO.
De onderwijsconsulenten streven altijd naar de best passende oplossing voor het kind. Met
dat uitgangspunt proberen zij leerlingen geplaatst te krijgen in het regulier PO (inclusief
SBAO) of VO (inclusief LWOO en PRO), op een ROC (VAVO) of op een school voor
(V)SO.
De plaatsingsproblematiek is heel divers. Dat blijkt ook uit de uiteenlopende aanleidingen
om ondersteuning te vragen van een onderwijsconsulent. Een greep hieruit:
Het komt regelmatig voor dat ouders voor hun kind in het basisonderwijs op aandringen
van de basisschool een clusterindicatie aanvragen om een rugzak te krijgen voor extra
ondersteuning. Bij de overgang van het PO naar het VO blijkt de rugzak echter een obstakel
te kunnen vormen. Veel VO-scholen wijzen LGF-leerlingen af en verwijzen door naar het
VSO. Door onderlinge afspraken bemoeilijken VO-scholen plaatsing op andere scholen in
de regio. Dit vormt voor ouders een aanleiding hun kind aan te melden bij de
Onderwijsconsulenten.
Er zijn speciale basisscholen (SBAO) die als beleid voeren geen leerlingen met een
clusterindicatie toe te laten. Ouders die hier tegenaan lopen vragen om bemiddeling door
een onderwijsconsulent.
Leerlingen met een rugzak in het VO blijken in de eerste jaren nog wel goed te kunnen
functioneren, zeker in het LWOO. Zodra zij echter in de hogere leerjaren komen met het
studiehuis, waar meer zelfstandig functioneren wordt verwacht, gaat het vaak mis. Dat is
aanleiding om een andere school te zoeken. Daarbij wordt nogal eens de hulp van een
onderwijsconsulent ingeroepen.
Sommige scholen zijn terughoudend in het toelaten van kinderen met een rugzak. Zij
hebben onvoldoende kennis en/of ervaring om leerlingen met een beperking op te nemen en
hebben geen beleid voor geïndiceerde leerlingen geformuleerd in het schoolplan en de
schoolgids. Teleurgestelde ouders vragen een onderwijsconsulent om de mogelijkheid te
onderzoeken of hun kind toch naar de betreffende school kan.
18 Zie voor de in dit hoofdstuk gebruikte afkortingen bijlage I.
-17-

Soms gaan scholen over tot plaatsing onder voorwaarden. De ouders moeten er dan
bijvoorbeeld voor tekenen dat het alleen gaat om de onderbouwjaren. Een school mag
dergelijke voorwaarden echter niet stellen. Zij kan wel aangeven dat zij er niet zeker van is
of de leerling zijn schoolcarrière op deze school kan afmaken. Vanaf het moment van
toelating geldt evenwel, dat de school verantwoordelijk is voor een passend aanbod.
Communicatieproblemen hierover leiden regelmatig tot het inschakelen van een
onderwijsconsulent.
De overgang van de ene naar de andere school van verschillende samenwerkingsverbanden
kan een moeizaam proces zijn. Met name het verschil in PCL-procedures 19 van de
verschillende samenwerkingsverbanden kan leiden tot een patstelling waarvan een leerling
de dupe wordt. Ouders vragen dan een onderwijsconsulent om te bemiddelen.
De plaatsingsproblematiek in het (V)SO is een landelijk probleem; het zorgt voor veel
frustraties bij ouders en kinderen. De groei van het aantal leerlingen is al jaren groot, vooral
in cluster 4. De capaciteit van de scholen groeit minder hard dan de vraag en dat zorgt
veelal voor lange wachtlijsten. Daardoor zitten kinderen óf thuis, óf op een plaats die niet
helemaal geschikt is. Een onderwijsconsulent kan behulpzaam zijn bij het vinden van een
oplossing.
Het speciaal onderwijs is (nog) niet overal ingesteld op de opvang van leerlingen met
specifieke problematiek, bijvoorbeeld leerlingen met een stoornis in het autismespectrum.
Ook voor zeer moeilijk lerende kinderen met gedragsproblemen is een onderwijsaanbod op
maat moeilijk te vinden. Ouders vragen dan de hulp van een onderwijsconsulent bij het
zoeken naar een toegesneden setting voor hun kind.
Een andere reden om een onderwijsconsulent in te schakelen bij plaatsingsproblematiek in
het (V)SO is de vaak tijdrovende procedure bij de REC’s om een indicatie voor toelating tot
het speciaal onderwijs te krijgen. De indicatietrajecten van de CvI’s kunnen langdurig en
voor ouders ondoorzichtig zijn. Een ontoereikend onderwijskundig rapport van de school
van herkomst kan ertoe leiden dat een beschikking niet wordt toegekend. Dat kan ook het
geval zijn als scholen onvoldoende duidelijk kunnen maken waar de
handelingsverlegenheid zit. Voorts bemoeilijkt de aanscherping van de indicatiecriteria het
verkrijgen van een indicatie.
19 PCL: Permanente Commissie Leerlingenzorg
-18-

Ook een obstakel in het (V)SO is dat de regelingen van onderwijs en zorg niet op elkaar
aansluiten. Veel gehoord is de wens, dat de indicatiecommissie zorg (CIZ) en de
indicatiecommissie speciaal onderwijs (CvI) in een vroeg stadium nauwer samenwerken als
het gaat om leerlingen met een complexe vraagstelling. Een onderwijsconsulent kan in deze
situaties gevraagd worden verbindingen te leggen tussen de verschillende instanties.
Leerlingen die een korte of langere periode zijn opgenomen in een behandelsetting met
plaatsbekostigd onderwijs, kunnen vaak moeilijk teruggeplaatst worden op de school van
herkomst. Zij zijn daar inmiddels uitgeschreven. Het is niet altijd eenvoudig voor deze
leerlingen weer een passende onderwijsplaats te vinden, zo ervaren de
onderwijsconsulenten. Temeer omdat een clusterindicatie of een PCL-beschikking
ontbreekt, of scholen hun deuren op voorhand gesloten houden voor deze
'probleemjongeren'.
2.2 Casuïstiek plaatsingsproblematiek
Als geen geschikte school in het regulier of het speciaal onderwijs gevonden kan worden,
zoeken de onderwijsconsulenten naar alternatieven voor de betreffende leerling. Dit kunnen
combinaties zijn van onderwijs en zorg (zie hoofdstuk 5), particulier onderwijs of
verwijzing naar projecten zoals Herstart, Rebound, Time-Out en Op de Rails.
De volgende casuïstiek van de onderwijsconsulenten illustreert de plaatsings- en
toelatingsproblematiek in de verschillende onderwijssoorten. Deze best practices bieden een
kijkje in de dagelijkse praktijk van de onderwijsconsulenten in het PO (inclusief SBAO),
het VO (inclusief LWOO en PRO) en het (V)SO. Het hoofdstuk wordt afgesloten met
informatie en tips voor allen die te maken krijgen met plaatsingsproblematiek van een
leerling.
-19-

CASUS: Plaatsingsproblematiek (toelating) regulier PO/SBAO
Bart, 11 jaar, zit nu twee jaar op een reguliere basisschool en heeft sinds kort een cluster 4indicatie.
Na de zomervakantie gaat hij naar groep 8.
De school bouwt vanaf het begin een dossier rond Bart op, omdat hij gedragsproblemen
vertoont. Bart krijgt onder schooltijd een individuele SOVA-training en hij wordt door een
orthopedagoge onderzocht. De PCL beoordeelt de problematiek als 'te zwaar' en Bart krijgt,
zoals gezegd, een cluster 4-indicatie.
Bart mist thuis een vaderfiguur. Hij ziet zijn eigen vader niet meer en aan zijn stiefvader
heeft hij niet veel steun. De leerkracht van Bart heeft het afgelopen jaar veel energie in hem
gestoken. Deze leerkracht gaat mee naar groep 8, maar heeft laten weten Bart niet meer in
zijn klas te willen hebben.
Volgens Barts moeder is er nog geen handelingsplan. Wel vraagt de school haar om
briefjes te ondertekenen, die Bart bijvoorbeeld uitsluiten van deelname aan een sportdag en
het schoolkamp. Moeder is het daar niet mee eens. Zij heeft het idee dat de school Bart
liever naar het speciaal onderwijs ziet gaan.
Barts moeder is op een cluster 4-school gaan kijken, maar is van mening dat Bart daar niet
past. Zij wil dat Bart op zijn huidige school blijft. De verstandhouding tussen de moeder en
de school is verstoord geraakt.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent regelt een gesprek tussen school, moeder en ambulante begeleiding.
Zij legt uit dat de LGF destijds is ingesteld om ouders meer vrijheid te geven bij de keuze
van het type onderwijs voor hun gehandicapte kind: speciaal onderwijs of regulier
onderwijs met een rugzakje. Het uitgangspunt daarbij is het belang van het kind. Zo is het
in het belang van Bart om ervoor te zorgen dat de aanpak op school en de aanpak thuis op
elkaar aansluiten. Dat vraagt wederzijds vertrouwen.
De rugzak van Bart is nog niet zo lang geleden toegekend. Bart kwam op de wachtlijst voor
ambulante begeleiding. De onderwijsconsulent wijst de school erop dat rugzakgelden al
kunnen worden ingezet, ook al is de ambulante begeleiding nog niet opgestart. De school
wist dit niet, maar zal hier met ingang van het nieuwe schooljaar naar handelen.
Bart dient de kans te krijgen het laatste jaar op deze basisschool af te maken. Daartoe
dienen goede afspraken gemaakt en nagekomen te worden. Afgesproken wordt dat de
moeder, de school en de ambulant begeleider tweewekelijks bijeenkomen. De moeder van
Bart zorgt voor naschoolse opvang. De leerkracht, die de rol van hulpverlener op zich had
genomen, neemt vanaf nu alleen verantwoordelijkheid voor de schooluren.
Gerichte hulpverlening is belangrijk, omdat de persoonlijkheidsontwikkeling van Bart
dreigt vast te lopen. Dit wordt als de oorzaak van zijn gedragsproblemen gezien. Er wordt
een afspraak bij de GGZ gepland. Op basis van de onderzoeksresultaten zullen passende
maatregelen worden genomen. Na de herfstvakantie volgt een evaluatie en wordt bezien
hoe het met de ontwikkeling van Bart gaat. Door de gezamenlijk gemaakte afspraken is het
vertrouwen over en weer hersteld en kan Bart naar alle waarschijnlijkheid zijn basisschool
hier afmaken.
-20-

De onderwijsconsulent trekt de communicatie vlot en geeft de school voorlichting over de
LGF-regeling en de inzet van de rugzakgelden. Voor Bart wordt naschoolse opvang en
gerichte hulpverlening bij de GGZ geregeld. Er worden goede afspraken gemaakt over de
communicatie, waardoor het onderlinge vertrouwen tussen de ouders en de school hersteld
kan worden.
CASUS: Plaatsingsproblematiek (toelating) regulier PO/SBAO
Joshua is een 10-jarige jongen met een cluster 4-indicatie. Hij wordt intern behandeld in
een academisch centrum voor jeugd- en kinderpsychiatrie en krijgt daar ook
plaatsbekostigd onderwijs. Na observatie en behandeling wordt vastgesteld dat Joshua weer
terug kan naar de basisschool, met behandeling na schooltijd. De basisschool is daar geen
voorstander van en de relatie tussen de school en de ouders raakt ernstig verstoord. De
ouders vragen de onderwijsconsulent een andere school te zoeken. Joshua zit thuis.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent probeert samen met de ouders en de ouderbegeleidster van het
centrum om Joshua te plaatsen op een andere reguliere basisschool. Dat lukt niet.
Er wordt gezocht naar het voor Joshua beste alternatief en dat blijkt een school voor
speciaal basisonderwijs (SBAO) te zijn.
Op advies van de onderwijsconsulent wordt daarbij een zorgvuldige plaatsingsprocedure
gevolgd, die het volgende omvat:
Joshua gaat eerst een keertje kijken op school. Dan volgt een proefperiode: een ochtend per
week, dan een tweede en een derde ochtend. De drie ochtenden worden vervolgens
uitgebreid naar drie hele dagen, en na enige tijd gaat Joshua alle dagen van de week naar
school. Deze aanpak blijkt succesvol: er hebben zich geen noemenswaardige problemen
voorgedaan.
Een zorgvuldige plaatsingsprocedure met een geleidelijk instroming in het onderwijs blijkt
voor Joshua de aanpak op maat. Joshua was een tijd niet naar school geweest en heeft weer
moeten leren en ervaren wat het betekent om op school onderwijs te volgen.
Een geleidelijke instroom is soms belangrijk: zo kunnen zowel de leerling als de leerkracht
en de klasgenoten wennen aan de nieuwe situatie. Deze wijze van instromen moet wel
overlegd worden met de leerplichtambtenaar.
-21-

CASUS: Plaatsingsproblematiek (toelating) regulier PO/SBAO
Daan is een jongen van 5 jaar met een cluster 2-indicatie. Hij zit op een cluster 2-school
voor speciaal onderwijs voor leerlingen met spraak/taalproblemen. Daan is het afgelopen
jaar goed vooruitgegaan. Zijn ouders laten de school weten dat zij Daan graag naar het
regulier onderwijs willen sturen. Daan blijkt zich in de buitenschoolse opvang op te trekken
aan de andere kinderen, en zijn ouders verwachten dat hij op een reguliere school meer
gestimuleerd wordt.
De ouders en school zijn het niet met elkaar eens over het moment van plaatsing naar het
regulier onderwijs en de communicatie verloopt stroef. De ouders vinden dat zij niet
gehoord worden en voelen zich niet serieus genomen.
Zij hebben ook bezwaar tegen de passage in het handelingsplan waarin staat dat Daan een
'ontwikkelingsstoornis passend binnen het autistisch spectrum' heeft. Daan is op zeer jonge
leeftijd onderzocht door een psycholoog die kenmerken heeft geconstateerd die passen bij
deze ontwikkelingsstoornis, maar er is geen diagnose door een psychiater gesteld.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
In een gesprek tussen de ouders en de school onder leiding van de onderwijsconsulent blijkt
dat de school en de ouders dichter bij elkaar staan dan aanvankelijk werd gedacht.
Daan heeft het afgelopen jaar goede vooruitgang geboekt op spraak-/taalgebied. De SOschool
vindt het wel belangrijk dat hij extra logopedische ondersteuning krijgt. Ook moet
steeds nagegaan worden of hij de inhoud van mondelinge boodschappen begrepen heeft.
Daan oogt kwetsbaar en heeft structuur nodig. Zijn sociaal-emotionele problemen zijn
echter niet van dien aard dat hij beslist speciaal onderwijs nodig heeft. Daan maakt normaal
contact met medeleerlingen en speelt graag met vriendjes. Door zijn cognitieve
mogelijkheden is een overstap naar het regulier onderwijs zeker een optie, al zal wel
ambulante begeleiding nodig zijn. De rugzakmiddelen kunnen worden ingezet voor extra
logopedische ondersteuning en voor extra aandacht op sociaal-emotioneel gebied.
De reguliere school die zijn ouders op het oog hebben, heeft een logopediste in huis. Daan
kan instromen in groep 1 in plaats van groep 2, zodat hij tijd krijgt om sociaal-emotioneel
sterker te worden.
Het overleg tussen de ouders, de school en de onderwijsconsulent leidt tot een aantal
afspraken. De school zegt de medewerking toe om Daan in het regulier onderwijs te
plaatsen. De intern begeleider zal contact opnemen met de nieuwe school om de overdracht
goed te regelen. De passage in het handelingsplan over Daans ontwikkelingsstoornis in het
autistisch spectrum wordt geschrapt. Er wordt een overdracht van leerkracht naar leerkracht
en van logopedist naar logopedist geregeld. Ook neemt de SO-school contact op met de
ambulante begeleiding.
De ouders zijn benieuwd hoe het met hun zoon op het regulier onderwijs zal gaan. Als na
verloop van tijd echter zou blijken dat dit geen goede keus is, hebben zij daar ook vrede
mee en zullen zij alsnog kiezen voor speciaal onderwijs.
Terugplaatsing van het SO naar het regulier onderwijs komt minder voor dan andersom en
wordt soms als ongewoon ervaren. Op basis van goede afspraken en een 'warme' overdracht
-22-

lijkt echter veel mogelijk te zijn. Dat geldt ook voor een terugplaatsing vanuit het SO naar
het SBAO, zoals uit de volgende casus blijkt.
CASUS: Plaatsingsproblematiek (toelating) regulier PO/SBAO
Harold is vanaf zijn geboorte onder behandeling bij een kinderziekenhuis. Hij heeft veel
operaties ondergaan en daardoor langere periodes school moeten missen.
Harold heeft ASS/PDD-NOS en zit op een cluster 4-school. Daar voelt hij zich ongelukkig.
Hij laat weinig van zichzelf zien. Zijn humor en zijn behoefte aan uitdaging op zijn
kwaliteiten (zoals rekenen) worden niet altijd begrepen, waarop hij zich in zichzelf
terugtrekt. Thuis is hij heel anders.
Harolds ouders hebben enkele jaren geleden, met ondersteuning van het CCE, al een
poging gedaan Harold op een SBAO-school te krijgen. Harold was daar een tijdje op proef
en dat beviel goed. Plaatsing op de SBAO-school lukte toen niet, omdat er geen PCLbeschikking
kwam.
De ouders voelen zich machteloos. Zij willen graag een andere school voor Harold, omdat
zij op de cluster 4-school geen vooruitgang zien.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
Harold verkeert veel in het medisch circuit voor onderzoeken en operaties. Op school heeft
hij wel een speciale onderwijs- en zorgbehoefte, maar hij wil daar graag gewoon zijn,
zonder zieke kinderen om zich heen.
De onderwijsconsulent heeft de mogelijkheid van cluster 3 LZK-onderwijs met de ouders
besproken, maar heeft de ouders ook geholpen om aan de PCL toe te lichten waarom zij
Harold graag op het SBAO willen plaatsen.
Inmiddels is een besluit voor herindicatie cluster 4 afgegeven. Ook de PCL heeft een
beschikking afgegeven, zodat Harold leerling kan worden van de SBAO-school.
De onderwijsconsulent adviseert de ouders om weer contact op te nemen met de consulent
van het CCE, in wie ze veel vertrouwen hebben. De CCE-consulent kan de ouders wellicht
ondersteunen bij vragen over de toekomstige mogelijkheden van Harold.
-23-

CASUS: Plaatsingsproblematiek (toelating) regulier PO/SBAO
Ramses is een jongen van 12 jaar die al een half jaar thuis zit. Een cluster 4-indicatie is in
aanvraag. Ramses zat op een reguliere basisschool, waar hij verwijderd is vanwege
gedragsproblematiek. De school voor voortgezet onderwijs (PRO) waar hij is aangemeld,
weigert hem. De toelatingscommissie van deze school is van mening dat Ramses meer
structuur nodig heeft, en vindt dat een cluster 4-school beter voor hem is. De documenten
voor de aanvraag van de clusterindicatie zijn echter nog niet compleet. Er dient nog een
persoonlijkheidsonderzoek plaats te hebben. Pas daarna kan de aanvraag naar de
Commissie voor de Indicatiestelling.
Ramses komt uit een zwak sociaal milieu. Maatschappelijke ondersteuning voor de
thuissituatie is beschikbaar.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent voert een gesprek met de leerplichtambtenaar en gaat op
huisbezoek. Bij het thuisgesprek is ook de maatschappelijk werkster van Jeugdzorg
aanwezig. Dan volgt een overleg op de basisschool met de directeur en de intern
begeleider, en zijn er telefonische contacten met de voorzitter en diverse anderen van het
samenwerkingsverband waartoe de basisschool van Ramses behoort. Er wordt
contact gelegd met het RMPI 20 om het persoonlijkheidsonderzoek en de indicatieprocedure
zo spoedig mogelijk te laten plaatsvinden.
Ramses staat nog ingeschreven op de basisschool. Deze school heeft tot nu toe
onvoldoende gedaan om een andere schoolplaats voor hem te vinden. Ramses presteert qua
cognitieve vermogens op moeilijk tot zeer moeilijk lerend niveau, en heeft op sociaalemotioneel
gebied ook extra zorg nodig. Voor de periode dat er nog geen cluster 4-indicatie
is afgegeven, zou een plaats op een SBAO-school een oplossing kunnen zijn. Het
samenwerkingsverband heeft een SBAO-school onder hetzelfde schoolbestuur. Deze
school is niet ver van het huis van Ramses. Zijn moeder vindt deze school een goede
oplossing. Bovendien blijkt er een plaats in de bovenbouw te zijn. Wel moet haast gemaakt
worden met de indicatiestelling. De maatschappelijk werkster van Jeugdzorg zal regelen
dat de huisarts van de familie een verwijsbrief schrijft voor het persoonlijkheidsonderzoek.
De SBAO-school is bereid Ramses - onder voorwaarden - toe te laten in de bovenbouw. Na
een positief verlopen kennismakingsgesprek met de moeder kan Ramses per direct
geplaatst worden. Hij begint halve dagen; dit wordt geleidelijk uitgebreid. Moeder en
school zullen tweewekelijks overleggen om te evalueren hoe het gaat. Ramses blijft wel
ingeschreven op de basisschool. Zodra er een positieve beschikking voor cluster 4 wordt
afgegeven, kan - indien nodig - alsnog gezocht worden naar een geschikte VSO-school.
Inmiddels ligt de verwijsbrief van de huisarts bij het RMPI. De onderwijsconsulent regelt
met het REC een spoedprocedure voor het persoonlijkheidsonderzoek en een snelle
behandeling door de CvI, gezien de ernst van de situatie.
20 Stichting RMPI is een organisatie voor kinder- en jeugdpsychiatrie in de regio Zuid-Holland-Zuid.
-24-

Deze casus is een voorbeeld van ketenzorg. De onderwijsconsulent heeft samen met een
aantal zorg- en onderwijspartners via een tussenoplossing een eind kunnen maken aan de
thuiszitperiode van Ramses. Er is voor hem weer perspectief op onderwijs.
CASUS: Plaatsingsproblematiek (toelating) regulier VO (incl. LWOO en PRO)
Laura, 13 jaar, zit op een VSO-school cluster 4. Zij heeft PDD-NOS. De cluster 4beschikking
loopt tot het eind van het schooljaar. Op de VSO-school gaat het niet goed met
Laura. Er is geen handelingsplan, er wordt nauwelijks met de moeder gecommuniceerd en
afspraken worden niet nagekomen. Laura krijgt vrijwel geen onderwijs in schoolse VOvakken.
Haar moeder vreest dat de overgang naar het VMBO/LWOO daardoor in gevaar
komt. Haar klacht daarover bij de VSO-school wordt door de klachtencommissie gegrond
verklaard.
Laura's moeder wil graag dat haar dochter met een rugzak naar het regulier VMBO/LWOO
gaat, maar de verkozen VMBO/LWOO-school wijst toelating af. Volgens Laura's moeder
komt dat door de (oude) rapportages uit het speciaal onderwijs; zij betwijfelt of er een
zorgvuldige afweging heeft plaatsgevonden. Een psychologisch onderzoek wijst namelijk
uit dat Laura zeker mogelijkheden heeft om VMBO/LWOO-onderwijs te volgen.
De moeder wil dat Laura een eerlijke kans krijgt op het VMBO/LWOO.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent spreekt met alle betrokkenen, zoals de VSO-school, twee
VMBO/LWOO-scholen, de afdeling leerplicht van de gemeente en het CCE. Op advies van
de onderwijsconsulent onderzoekt het CCE welke mogelijkheden Laura heeft. Door
beperkingen in snelheid en accuratesse in de informatieverwerking heeft Laura
leerwegondersteuning nodig. De moeder houdt zelf de regie en meldt Laura aan bij twee
VMBO/LWOO-scholen. De school waar de voorkeur naar uitgaat, zegt onvoldoende
rekening te kunnen houden met de gevraagde zorgstructuur, als omschreven in het CCErapport.
Daarop informeert de secretaris van de ACTB de school over de ACTB-procedure
bij niet-toelating. Ook krijgt de kwestie aandacht in de plaatselijke pers. De school herziet
haar afweging en is bereid Laura te plaatsen. Dan blijkt Laura ook welkom op de andere
VMBO/LWOO-school. Deze school wordt het uiteindelijk, omdat zij geen voorwaarden
stelt. De moeder heeft zich met kracht en volharding ingezet voor haar dochter, waarbij zij
zich gesteund voelde door de onderwijsconsulent.
Ook terugplaatsing vanuit het VSO naar het regulier VO roept bij scholen regelmatig
twijfels en terughoudendheid op. In de praktijk bleek, dat de verplichting om bij weigering
van plaatsing advies te vragen (de ACTB-procedure), de scholen alsnog over de streep kon
trekken om de leerlingen een kans te geven in het regulier VO. Deze stok achter de deur
vanuit de ACTB is per 1 augustus 2009 vervallen, omdat de ACTB per die datum is
opgeheven.
-25-

CASUS: Plaatsingsproblematiek (toelating) regulier VO (incl. LWOO en PRO)
Harmen is een jongen van 14 jaar met een cluster 4-indicatie. Zijn jeugd verloopt moeilijk
en turbulent. Zijn ouders scheiden als hij nog zeer jong is en moeder houdt vader buiten
beeld. Harmens moeder kan de opvoeding niet aan, waardoor Harmen terecht komt in een
circuit van uithuisplaatsingen, pleeggezinnen, tijdelijke crisisplaatsen in de jeugdzorg en
diverse scholen voor speciaal onderwijs.
Dan gaat Harmen bij zijn vader en stiefmoeder wonen. De gezinsvoogd stelt hierbij als
voorwaarde dat er een school voor hem gevonden wordt. Dankzij de meer stabiele
thuissituatie is er nu goed met Harmen te praten, en houdt hij zich aan gemaakte afspraken.
Harmen wil graag naar het praktijkonderwijs en denkt aan een opleiding in de horeca.
Harmens vader heeft al veel scholen in de omgeving benaderd, maar krijgt steeds een
afwijzende reactie. De ene school zegt dat Harmen te slim is en de andere geeft aan
Harmen niet de structuur te kunnen bieden die hij nodig heeft.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent bespreekt de wensen en mogelijkheden met Harmen, zijn vader en
stiefmoeder. Zij vindt een school voor praktijkonderwijs die Harmen een kans wil geven en
overlegt met een lid van de toelatingscommissie en de directeur van de school over een
observatieplaatsing. Ook regelt zij leerlingenvervoer met de gemeente.
Harmen wordt getoetst om ervoor te zorgen dat hij op een goed niveau kan instromen; hij
krijgt twee maanden de gelegenheid te laten zien of hij het niveau aan kan. De school
maakt duidelijk zich verantwoordelijk te voelen voor het welslagen. Als het onverhoopt
niet lukt met Harmen, zal de school helpen zoeken naar andere mogelijkheden.
Het netwerk van de onderwijsconsulent en haar onafhankelijke deskundigheid blijken van
doorslaggevend belang bij het oplossen van Harmens probleem.
Een onderwijsconsulent kan in dergelijke situaties vaak meer bereiken dan ouders, omdat
hij of zij de juiste wegen weet te bewandelen, netwerkcontacten kan aanspreken en de
mogelijkheden van het onderwijsveld goed kent.
-26-

CASUS: Plaatsingsproblematiek (toelating) regulier VO (incl. LWOO en PRO)
Martin, een 15-jarige jongen, maakt thuis veel conflicten en agressie mee, kent perioden
zonder onderwijs of dagbesteding, heeft de zorg voor zijn moeder en probeert zichzelf te
handhaven. Deze onveilige, ongestructureerde en stressvolle thuissituatie uit zich in
probleemgedrag, ook op school. Daardoor komt hij terecht in een behandelcentrum in
combinatie met een cluster 4-school. Martin zit in de tweede van het VMBO-t, ontwikkelt
zich positief, is slim, vriendelijk, open, behulpzaam en gemotiveerd in de klas. Hij straalt
zelfverzekerdheid uit naar zijn medeleerlingen. Gedragsproblemen komen al langere tijd
nauwelijks meer voor.
Martin mag nu vanuit het behandelcentrum terug naar huis, op voorwaarde dat er een
school voor hem gevonden wordt. Hij is al eens eerder naar huis gegaan, maar zonder
uitzicht op schoolplaatsing. Het lukte zijn gezinsvoogd toen niet een VO-school te vinden.
Nu zijn de gezinsvoogd en de behandelend orthopedagoog weer naarstig op zoek naar een
school voor Martin.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De betrokkenen hebben het gevoel steeds tegen muren op te lopen. Zij kennen de wegen
niet en zien daardoor geen ingangen. De onderwijsconsulent mobiliseert alle betrokkenen
om gezamenlijk VO-scholen te benaderen.
De onderwijsconsulent begrijpt dat VO-scholen huiverig kunnen zijn om een leerling met
een behandelverleden, zonder rugzak (cluster 4), toe te laten. Hij wijst erop dat een
financiële stimulans (het is na de teldatum) en waardering vanuit betrokken organisaties
prikkels kunnen zijn voor een VO-school om Martin aan te nemen.
Het Zorgloket VO, dat samenwerkt met het REC, brengt een formeel advies uit: het
regulier VO is een geschikte omgeving voor Martin. Eventueel kan hij via een tijdelijke
plaatsing in een 'trajectklas' aan de nieuwe situatie wennen. Hoewel het advies niet bindend
is, helpt het om aan scholen aan te tonen dat een clusterindicatie niet nodig is.
De onderwijsconsulent weet met de afdeling leerplicht van de gemeente te regelen dat
Martin voorgedragen wordt bij de centrale intakecommissie voor
onderwijsopvangvoorzieningen. Daardoor kan Martin drie maanden ter overbrugging
geplaatst worden. Leerplicht stelt een aantal voorwaarden, maar is bereid de kosten voor
haar rekening te nemen.
Voorlopig blijft Martin in het behandelcentrum. Als zijn verblijf daar (toch) beëindigd
wordt, is plaatsing in een onderwijsopvangvoorziening aan de orde, zo luidt het advies van
de onderwijsconsulent. Gedurende die overbruggingsperiode kan de gezinsvoogd dan
samen met de leerplichtambtenaar en het samenwerkingsverband VO naar een geschikte
school zoeken. Daarbij kunnen partijen herinnerd worden aan de nu gedane toezeggingen,
en kan bezien worden in hoeverre financiële middelen van het behandelcentrum
overgeheveld kunnen worden naar de VO-school.
Als het zo ver is, dient ook intensieve gezinsbegeleiding geregeld te worden.
-27-

CASUS: Plaatsingsproblematiek (toelating) SO en VSO
Aydin is een jongen van 10 jaar met autisme die op een cluster 4-school zit, nadat de
reguliere school hem daar had aangemeld met forse gedragsproblemen. Die problemen
blijken goed hanteerbaar binnen de gestructureerde setting van de cluster 4-school. Wel
wordt in het eerste jaar duidelijk dat Aydin een behoorlijke achterstand in de leerstof heeft.
Specifieke coaching daarop blijkt niet voldoende. Het vermoeden dat Aydin het niveau niet
aan kan wordt bevestigd door een IQ-test. Aydin heeft een IQ van 54.
De school bespreekt met de ouders een overplaatsing naar een cluster 3-school (met als
specialisme autisme). De ouders zijn het daar niet mee eens en weigeren medewerking. De
school probeert herhaaldelijk tot een oplossing te komen.
Ten slotte schakelt de school een onderwijsconsulent in om voor deze patstelling een
oplossing te creëren.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent bespreekt het probleem met de school. Zij benadert de ouders, maar
die houden contact af en reageren niet op telefoontjes en brieven.
Uiteindelijk wordt op initiatief van de onderwijsconsulent met alle partijen schriftelijk een
concrete afspraak gemaakt voor een gesprek. De onderwijsconsulent zal het overleg
voorzitten. De ouders worden nadrukkelijk uitgenodigd, waarbij wordt aangegeven dat hun
mening zeer belangrijk is. Beide ouders komen naar het gesprek, en zij krijgen alle ruimte
om hun visie naar voren te brengen. Ook de school verwoordt hun zorg en, heel belangrijk,
ook hun onmacht in deze kwestie. Er is begrip voor het standpunt van de ouders en zij
krijgen steun toegezegd.
De onderwijsconsulent doet een concreet voorstel om tot een oplossing te komen, namelijk
plaatsing op de cluster 3-school. Mede omdat zij een onafhankelijke en onpartijdige rol
vervult, accepteren alle betrokkenen haar voorstel. Er kunnen meteen afspraken gemaakt
worden, omdat de directeur van de cluster 3-school ook bij het overleg aanwezig is.
De situatie biedt weer perspectief en is overzichtelijk gemaakt. Hoewel de ouders nog
steeds moeite hebben met de overstap, zijn zij tevreden met de uiteindelijke gang van
zaken. Aydin start dan ook vrij snel na dit overleg op de cluster 3-school.
Voor ouders is het soms moeilijk hun kind de overstap te laten maken van een cluster 4school
naar een cluster 3-school. Begrip voor en steun aan de ouders, perspectief bieden en
duidelijke afspraken maken helpen vaak om ouders een dergelijke stap te doen accepteren.
-28-

CASUS: Plaatsingsproblematiek (toelating) SO en VSO
Hanna is 12 jaar oud. Omdat ze slecht hoort zit ze op een cluster 2-SO-school. Deze school
vermoedt psychiatrische problematiek bij Hanna en adviseert een cluster 4-indicatie aan te
vragen. Inmiddels zit Hanna thuis.
Hanna krijgt een cluster 4-beschikking. Het REC stelt een dagbehandeling in combinatie
met VSO voor. Hanna en haar moeder gaan kijken, maar voelen er niets voor. Zij wijzen
behandeling van de hand; therapie is wel bespreekbaar.
Hanna wil graag naar school, bij voorkeur naar een niet al te grote reguliere VO-school
(HAVO-niveau) in de omgeving.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent spreekt uitgebreid met Hanna en haar moeder en leest het dossier.
Hanna gaat veel in discussie en kan daarin dwingend zijn. Ze is ook obsessief in haar
gedrag en lijkt in verschillende realiteiten te leven. De broer van Hanna zit op een Vrije
School voor voortgezet onderwijs. Met instemming van de moeder onderzoekt de
onderwijsconsulent of plaatsing op deze school een optie is, aangevuld met therapie door
een kinder- en jeugdpsychiater. Na overleg met de leerplichtambtenaar wordt deze
mogelijkheid terzijde geschoven: de leerplichtambtenaar kent het meisje en is van mening
dat de psychische toestand van Hanna op dit moment niet toestaat dat zij naar een reguliere
VO-school gaat.
De onderwijsconsulent bespreekt dit met de moeder en adviseert haar Hanna bij het CCE
aan te melden. Daar kan een second opinion gevraagd worden over de behandeling en/of
therapie, en kunnen handelingsadviezen verkregen worden waarmee Hanna alvast naar een
cluster 4 VSO-school kan.
De onderwijsconsulent helpt de moeder met de aanmelding bij het CCE en heeft contact
met diverse instanties. Hij polst een VSO cluster 4-school, waar meer leerlingen zitten met
handelingsadviezen van het CCE. De onderwijsconsulent gaat met de moeder en Hanna
mee naar het kennismakingsgesprek bij deze school. De VSO-school, die diplomagericht
onderwijs biedt op HAVO/VWO-niveau, laat Hanna toe, lopende het CCE-onderzoek.
Hanna gaat er graag naar toe.
Scholen kunnen via de ouders een beroep doen op ondersteuning door het Centrum voor
Consultatie en Expertise (CCE) als er vragen zijn rond gedragsproblemen en psychiatrische
problematiek van leerlingen, en als zij behoefte hebben aan handelingsadviezen.
-29-

CASUS: Plaatsingsproblematiek (toelating) SO en VSO
Joost is een 14-jarige jongen met epilepsie. Hij zit op een ZMLK-school, maar wordt voor
observatie en behandeling opgenomen op een observatieafdeling voor jongeren. Daar volgt
hij tijdelijk onderwijs op een cluster 3-school. Het verblijf aldaar is gekoppeld aan de
observatieperiode. Na enige tijd krijgt zijn moeder te horen dat Joost uitbehandeld is. Joost
heeft een medicamenteuze therapieresistente epilepsievorm, maar de epilepsie is inmiddels
zodanig onder controle dat hij nagenoeg zonder schoolverzuim onderwijs heeft kunnen
volgen gedurende de behandelperiode. Aanvalsvrij is Joost niet, ondanks diverse
medicatiewisselingen. Ook in de toekomst zal hij nog aanvallen hebben.
Omdat Joost uitbehandeld is kan hij niet op deze cluster 3-school blijven en zou hij weer
naar zijn oude ZMLK-school moeten. Die wil Joost echter niet terugnemen, omdat zij
onvoldoende ervaring heeft met epilepsie. De ernst van de aanvallen gaf destijds zeer veel
onrust op school. Er dreigt een thuiszitsituatie te ontstaan voor Joost.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De moeder krijgt al ondersteuning van een consulent van MEE, die voor haar de contacten
coördineert tussen de diverse instanties die betrokken zijn bij Joost.
De onderwijsconsulent stemt zijn werkzaamheden met de MEE-consulent af. Hij legt
contact met de observatieafdeling, de beide cluster 3-scholen, de leerplichtambtenaar en de
GGD-arts. Onderzocht wordt of andere ZML-scholen in de regio bereid zijn om Joost op te
vangen. Tot er een school gevonden is kan Joost nog op de cluster 3-school blijven.
Een aantal ZML-scholen heeft mogelijkheden voor opvang, maar de een is te ver weg en de
ander heeft een wachtlijst. De moeder wil het liefst dat haar zoon naar een ZML-school in
de buurt gaat, zodat zij in geval van calamiteiten snel ter plekke kan zijn.
Uiteindelijk is een Vrije School bereid om Joost toe te laten, onder voorwaarde dat er extra
begeleiding komt bij zwemmen en gym. Dit wordt door de consulent van MEE geregeld,
waarna Joost daar terecht kan, tot tevredenheid van zijn moeder en hemzelf.
Goede samenwerking en afstemming tussen verschillende onderwijs- en zorginstanties
leiden vaak tot een succesvolle oplossing van het probleem. Een breed netwerk is een
belangrijke tool voor de onderwijsconsulenten.
-30-

2.3 Tips en informatie plaatsingsproblematiek
• Door onderlinge afspraken bemoeilijken VO-scholen soms plaatsing op andere scholen
in de regio. Daardoor slagen onderwijsconsulenten er niet altijd in een VO-school in de
buurt te vinden voor de zorgleerling. Positief zijn de voorbeelden waarbij REC's en VOsamenwerkingsverbanden
samen in bovenschoolse projecten oplossingen op maat
hebben gecreëerd.
• Als een leerling met een indicatie niet toegelaten wordt op de VO-school naar keuze en
de ouders zijn het daar niet mee eens, dan adviseert de onderwijsconsulent de ouders de
school te vragen haar beslissing om de leerling niet toe te laten, schriftelijk aan hen te
bevestigen met vermelding van de redenen. Als de school dit weigert, wordt
geadviseerd hier schriftelijk om te vragen. Een toelatingsbeslissing is een voor beroep
en bezwaar vatbare beschikking die aan een aantal basiseisen dient te voldoen. Ouders
kunnen dus bezwaar maken bij het bevoegd gezag (het schoolbestuur) als een school
een kind met een indicatie niet toelaat. De beslissing moet dan door het bevoegd gezag
heroverwogen worden. In het heroverwegingsbesluit van het bevoegd gezag moet het
volgende staan: een deugdelijke motivering van de afwijzing, de ontvankelijkheid, de
bevoegdheid en de gegrondheid. Het heroverwegingsbesluit van het bevoegd gezag kan
ter toetsing aan de rechter worden voorgelegd, eventueel in een voorlopige
voorzieningsprocedure. Een rechter zal een beschikking op de 'regelen der kunst'
beoordelen.
• Anders dan ouders of voogden soms denken, kan de onderwijsinspectie scholen niet
verplichten om een leerling toe te laten.
• Scholen dienen zelf een beslissing te nemen over toelating, en moeten zich niet laten
leiden door het advies van een andere school! Alleen omdat een collega-school de
leerling afwijst, is geen afwijzingsgrond.
• In principe mag een school een contract opstellen met aanvullende voorwaarden voor
plaatsing. Dit contract is echter niet rechtsgeldig. Ouders zijn ook niet verplicht dit
contract te tekenen. Een contract over toelating is geen handelingsplan!
• Geleidelijke instroming van een leerling op school geeft soms een grotere kans op een
succesvolle plaatsing.
• Een leerling kan niet uitgeschreven worden voordat er een andere school gevonden is
die de leerling inschrijft.
-31-

• Leerlingen uit het PO en het VO die minstens vier weken thuiszitten zonder uitzicht op
een schoolplaatsing, en die geen indicatie hebben of in een indicatietraject zitten,
kunnen via Herstart 21 een intensief programma volgen van maximaal dertien weken. In
die periode wordt bezien welke school het beste past bij de leerling, en kan hij of zij
weer wennen aan het schoolritme. Herstart wordt uitgevoerd via de Regionale
Expertisecentra (REC) en de leerlingen volgen meestal ook onderwijs op een RECschool.
Een leerling kan alleen via een leerplichtambtenaar deelnemen aan Herstart.
• Scholen zijn vrij om in bepaalde situaties onderwijsmethodes in te kopen, onder
voorwaarde dat het onderwijs op school gevolgd wordt. Het gaat hierbij om digitaal
onderwijs of modules van de Wereldschool.
• Preventieve ambulante begeleiding (PAB) is in een aantal gevallen raadzaam, net als de
andere vormen van ambulante begeleiding, gericht op de leerkracht en de
leerlingcoördinator. De AB-contacten met ouders zijn informatief en soms adviserend
van aard, maar nooit hulpverlenend. Op grond van de hulpvraag van de school en de
over de leerling verzamelde informatie wordt gezamenlijk een begeleidingsplan
opgesteld waarin alle acties opgenomen worden (klassenobservaties, videobegeleiding,
opstellen van handelingsplan etc.). Preventieve Ambulante Begeleiding moet via een
aanvraagformulier bij het REC worden aangevraagd. De aanvraag moet aan een aantal
criteria voldoen. Er zijn kosten aan verbonden die bij het betreffende REC opgevraagd
kunnen worden.
• Onderwijsconsulenten wijzen scholen erop dat rugzakgelden al kunnen worden ingezet,
ook al is de ambulante begeleiding nog niet opgestart.
• Voor sommige leerlingen kunnen (tijdelijk) aangepaste schooltijden nodig zijn. Het is
raadzaam dit bij de leerplichtambtenaar te melden. Denk ook aan een aangepast
lesrooster (met time-out mogelijkheden) of aan extra handen in de klas (bijvoorbeeld
shadow, buddy)!
• Soms kan een gastleerlingschap een opening bieden in afwachting van een indicatie. De
school en de ouders kunnen afspreken dat de leerling voor een bepaalde periode
gastleerling wordt. De opgedane ervaring met de leerling kan een school over de streep
trekken om hem in te schrijven.
• Proefplaatsing op een basisschool of SBAO wordt soms aangeraden als door
omstandigheden niet duidelijk is wat de juiste schoolplek voor de leerling is. Tijdens de
proefplaatsing wordt onderzocht wat een goede plaats is voor de betreffende leerling.
21 Voor meer informatie over Herstart zie www.wecraad.nl.
-32-

• Voor kinderen die door omstandigheden (tijdelijk) geen onderwijs kunnen volgen, kan
(tijdelijk) ontheffing van de leerplicht worden aangevraagd bij Burgemeester en
Wethouders van de gemeente waar de leerling staat ingeschreven. De
leerplichtambtenaar vervult hierbij een belangrijke adviserende rol. Omstandigheden
kunnen zijn dat een leerling vanwege lichamelijke of psychische redenen niet in staat is
geheel of gedeeltelijk onderwijs te volgen (artikel 5a van de Leerplichtwet) of dat er om
godsdienstige of levensbeschouwelijke redenen bezwaar is tegen het aangeboden
onderwijs (artikel 5b van de Leerplichtwet). De vrijstelling in het kader van artikel 5a
wordt verleend door de leerplichtambtenaar van de gemeente waar de leerling woont.
• Onderwijsconsulenten kunnen ouders informeren over andere (bijzondere) scholen,
zoals Daltonscholen, Montessorischolen en Vrije Scholen. Daar wordt anders tegen
leerlingen aangekeken en als er een overeenkomst is tussen de visie van de school en
die van de ouders en leerling, kan de leerling daar instromen.
• Een indicatie voor speciaal onderwijs, afgegeven door de CvI, geeft niet automatisch
recht op een plaats in het SBAO, LWOO of PRO. Hiervoor is óók een beschikking
nodig van respectievelijk de PCL en de RVC-VO.
• Bij terugplaatsing van een leerling van een speciale school naar een reguliere school is
nog één jaar 'terugplaatsings-ambulante-begeleiding' mogelijk (TAB). Scholen
ontvangen gelden voor ambulante begeleiding voor leerlingen die in het voorafgaande
jaar waren toegelaten tot een school voor (V)SO, en die worden teruggeplaatst naar het
regulier onderwijs, zonder dat voor hen nog een leerlinggebonden budget beschikbaar
is. Dit geldt dus niet voor leerlingen die vanuit de plaatsbekostiging (residentiële
plaatsen) de school verlaten en naar het regulier onderwijs gaan.
• De huidige symbiose-regeling maakt het mogelijk dat een leerling die ingeschreven
staat in het (V)SO, een deel van het onderwijs volgt in het basisonderwijs (PO), het
speciale basisonderwijs (SBAO), het VO of het MBO. Hoe de samenwerking vorm
wordt gegeven bepalen de scholen zelf. Zij leggen dit vast in een schriftelijke
overeenkomst. Via de symbiose-regeling kunnen kinderen onder de beschermende
paraplu van het speciaal onderwijs wennen in het regulier onderwijs.
-33-

• Onderwijsconsulenten kunnen vrijwel geen, of alleen indirect, invloed uitoefenen op
problematiek die te herleiden is tot bijvoorbeeld wachtlijsten, huisvesting, menskracht
(deskundigheid), tekort aan 1e graads docenten voor HAVO/VWO en gebrek aan
vaklokalen. Een school kan niet leerlingen blijven weigeren met het argument van
wachtlijsten. Wachtlijsten dienen opgelost te worden, al dan niet in samenwerking met
de andere scholen van het REC of het samenwerkingsverband. Wachtlijsten van langer
dan drie jaar wijzen doorgaans op managementproblemen bij de onderwijsinstellingen.
De twee belangrijkste redenen voor wachtlijsten zijn gebrek aan huisvesting en
onvoldoende geschikt of bevoegd personeel. Huisvestingsproblemen dienen met het
gemeentebestuur opgelost te worden. De onderwijswetten geven hiervoor procedures
aan, met name van belang wanneer gemeenten onwillig zijn. Schoolbesturen die nalaten
de procedure te volgen, en die geen aanvraag bij de gemeente indienen, zijn er mede de
oorzaak van dat wachtlijsten niet verdwijnen.
Het probleem van onvoldoende geschikt of bevoegd personeel dient permanente
aandacht te hebben in het kader van adequaat personeelsbeleid.
• Een persoonsgebonden budget (PGB) kan worden ingezet in een
onderwijs/zorgarrangement. Uit het PGB kan, als de ouders daarmee instemmen,
bijvoorbeeld een begeleider (of shadow, buddy of coach genoemd) worden betaald.
Deze begeleider is leerlingondersteunend - níet onderwijsondersteunend - aanwezig.
-34-

3. BEST PRACTICES: SCHORSING EN VERWIJDERING (THUISZITTERS)
Wij zijn gebeld door de school met de mededeling dat wij voor ons kind een andere school
moeten zoeken. Kan dat zo maar?
Vorig jaar had onze zoon een fantastische leerkracht. Dit jaar gaat het steeds mis. Paniek,
angst etc. De AB'er weet er niet goed raad mee. Wat moeten we?
Mijn zoon is geschorst en de school wil de schorsing nu verlengen. Kan dat?
We hebben een leerling die een gevaar is voor zijn medeleerlingen, maar zijn ouders vinden
dat er niets aan de hand is. Wat kunnen we doen?
Er is geen herindicatie afgegeven voor mijn kind en de VSO-school wil hem nu verwijderen.
Wat nu?
Mijn kind gaat maar halve dagen naar school, omdat de school haar niet goed kan
hanteren in de klas. Maar zij zit toch niet voor niets op het speciaal onderwijs?
Ouders van andere leerlingen maken zich sterk om onze dochter van school te krijgen. De
basisschool heeft daar wel oren naar; wij houden ons hart vast, omdat ze nu misschien van
school moet.
3.1 Schorsing en verwijdering 22
Schorsing en/of (dreigende) verwijdering, zowel in het regulier basisonderwijs als in het
VO, zijn voor ouders en scholen redenen om leerlingen aan te melden bij de
Onderwijsconsulenten.
De problematiek van sommige leerlingen is zo complex, dat de school de veiligheid van de
andere kinderen niet meer kan garanderen; het gaat de reguliere zorgstructuur van de school
te boven, en de school is de leerling liever kwijt dan rijk. Dit zet de communicatie tussen de
school en de ouders, die hun kind toch op de reguliere school willen houden, onder druk.
Leerkrachten in het regulier onderwijs hebben soms onvoldoende kennis over de specifieke
stoornis of handicap van een leerling. Met name in het VO ligt dit ingewikkeld omdat er
veel vakdocenten zijn waar de leerling (soms incidenteel) mee te maken krijgt. Als er geen
oog is voor de specifieke kenmerken van een leerling en de daarbij behorende
aandachtspunten in een lessituatie, kan dit tot escalatie leiden.
22 Zie voor de in dit hoofdstuk gebruikte afkortingen bijlage I.
-35-

Wat veel voorkomt is de zogenaamde interne schorsing in verband met ongewenst gedrag
van een leerling. Deze wordt niet formeel gemeld, zoals zou moeten volgens de schorsings-
en verwijderingsprocedure (zie paragraaf 3.3). Een voorbeeld is de vorm van schorsing
waarbij de school zegt: 'Ga maar naar huis, dan zien we je morgen wel weer.' Er wordt geen
gesprek met de ouders en de leerling gevoerd over de mogelijke aanleiding tot het
ongewenste gedrag. In de praktijk blijkt dat hier de kiem ligt van escalatie van ongewenst
gedrag.
Het komt voor dat leerlingen van school verwijderd worden zonder dat er een andere school
is gevonden. Er is dan niet uitputtend gezocht naar passende maatregelen, en er zijn geen
alternatieve scholen aangeboden waar de leerling kan worden ingeschreven. Er ontstaat een
thuiszitsituatie. De onderwijsconsulent wordt door de school, de ouders of de
leerplichtambtenaar gevraagd mee te zoeken naar een (tijdelijke) oplossing of een
overbrugging naar een permanent alternatief.
Ook scholen voor speciaal onderwijs hebben te maken met schorsing en verwijdering,
omdat zij bij bepaalde leerlingen tegen de grenzen van hun kunnen aanlopen. Dat blijkt
vooral bij de opvang van leerlingen met zeer ernstige en complexe gedragsproblematiek in
cluster 3 en 4. De (V)SO-scholen investeren vaak jarenlang in deze leerlingen, maar
ondanks onderzoek na onderzoek, intensieve (dag)klinische behandeling, therapieën en
opvoedingsadviezen aan ouders lukt het toch niet. Er ontstaat handelingsverlegenheid, met
irritatie en frustratie. Leerkrachten raken overspannen, of er zijn geweldsincidenten. Het
gevoel dat alleen verwijdering van school en/of uithuisplaatsing de oplossing is, overheerst.
Een onderwijsconsulent doet zijn best om de negatieve spiraal te doorbreken.
Incidenteel krijgen onderwijsconsulenten te maken met het feit dat een kind verwijderd
dreigt te worden van school als gevolg van het (agressieve of dreigende) gedrag van een
ouder. De relatie tussen de school en de ouder is in die gevallen dusdanig verstoord, dat de
school niet verder wil met de ouder van het kind. Er is jurisprudentie waarbij de school, bij
in bezwaar gaan door de ouder, het gelijk krijgt.
'Mijn enige belang is het belang van het kind. Er moet een passende plek komen! Ik heb
bijvoorbeeld wel eens een overeenkomst opgesteld, waarin stond dat de ouder niet verder
dan de voordeur van de school mocht komen en dat er een intermediair zou zijn voor de
contacten met de school over de leerling. De praktijk heeft uitgewezen dat een dergelijke
overeenkomst kan werken, waardoor een leerling niet verwijderd hoeft te worden,' zo
vertelt een onderwijsconsulent.
Het komt voor dat ouders zelf hun kind thuis houden uit onvrede met de situatie op school.
De school schakelt dan de leerplichtambtenaar in, die de ouders informeert dat thuis houden
wettelijk niet is toegestaan. Afhankelijk van de situatie neemt de leerplichtambtenaar
maatregelen, waaronder aanmelding bij de Onderwijsconsulenten.
-36-

3.2 Casuïstiek schorsing en verwijdering
CASUS: Schorsing en verwijdering regulier PO/SBAO
Hans, 10 jaar, is tot groep 3 leerling geweest op de ene basisschool, en zit nu op een andere.
Zijn gedrag vraagt veel aandacht en zorg op school. Hans is, na meerdere onderzoeken,
gediagnosticeerd met ODD. De ouders verwachten dat de school de rugzak gebruikt voor
ambulante begeleiding voor hun zoon, maar er gebeurt niets. Na een incident wordt Hans in
februari geschorst.
De ouders ontvangen een gemotiveerd verslag van de Schoolzorgcommissie met de
besluitvorming rond de ambulante begeleiding. De school schrijft dat ze de rugzak niet zal
verzilveren en dat de ouders acht weken de gelegenheid krijgen om een andere school voor
Hans te zoeken. Hoewel scholen zélf verplicht zijn zich minimaal acht weken aantoonbaar
in te spannen om onderwijs voor zorgleerlingen mogelijk te maken, volstaat de directeur
met het (zonder overleg met de ouders) doorzenden van genoemd verslag naar de
coördinator ambulante begeleiding SO van het REC.
In april laat de directeur van de basisschool per brief aan de ouders weten dat Hans per mei
officieel wordt uitgeschreven, na een adviesgesprek met een PI-school over een proefweek
in april.
Uit een telefoongesprek met het REC wordt duidelijk dat de PI-school Hans niet als SOleerling
ziet, maar als een leerling die op een reguliere school thuishoort met een rugzak en
eventueel aanvullende therapie.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent neemt contact op met de directeur van de basisschool. Er is niet
eerder gebleken dat de school het niet aankan en er is geen directe aanleiding die
verwijdering billijkt.
De school heeft de ouders overgehaald de indicatie aan te vragen met de suggestie dat uit
de rugzak extra zorg kan worden verleend. Toen de indicatie er eenmaal was, is de school
de verwijderingsprocedure gestart. Dit is hard aangekomen bij de ouders. De school lijkt de
indicatiestelling te misbruiken om van een als lastig ervaren leerling af te komen.
Het gekozen moment is extra ongelukkig: in mei nemen scholen doorgaans geen nieuwe
leerlingen meer aan. Bovendien kampt het SO met wachtlijsten. In deze periode van het
schooljaar resulteert verwijdering onherroepelijk in thuiszitten. De onderwijsconsulent stelt
voor, de verwijderingsprocedure nogmaals te doorlopen, nu langs formele weg. Hans kan
dan de komende acht weken naar school blijven gaan en de school heeft in die tijd de
gelegenheid een passend alternatief te vinden. De school verwerpt dit voorstel. De
belangrijkste reden daarvoor lijkt de verstoorde communicatie tussen de ouders en de
school te zijn. (Casusbeschrijving wordt op de volgende pagina vervolgd.)
-37-

De school heeft in februari de leerplichtambtenaar en de onderwijsinspectie geïnformeerd
over de aangezegde schorsing, maar niet over het voornemen om Hans te verwijderen. De
directeur zegt het belang van het kind te willen dienen, maar volhardt in het voornemen in
mei afscheid te nemen van Hans. Hij wil Hans uitschrijven, maar mag dit niet doen zolang
er geen andere school is die Hans wil inschrijven.
De onderwijsconsulent neemt contact op met diverse instanties. De ACTB wordt
ingeschakeld en adviseert tégen een directe verwijdering. De PI-school raadt na een
observatieweek aan, Hans op een reguliere school te plaatsen met ondersteuning vanuit
cluster 4. Omdat andere reguliere scholen in de gemeente Hans niet willen opnemen wordt
besloten een SBAO-school te zoeken, als tussenoplossing.
Er wordt een voorstel gedaan voor de invulling van de laatste twee maanden van het
schooljaar en de onderwijsconsulent zoekt met de ouders naar een andere school. Ten slotte
wordt een basisschool in een nabijgelegen gemeente gevonden. Hans wordt geplaatst in de
reguliere stroom met de optie tot interne schakeling naar de SBAO-afdeling van de school.
De rugzak wordt direct ingezet voor aanvullende begeleiding van Hans. Hans is inmiddels
aangemeld voor een VSO-school cluster 4.
Deze casus is een voorbeeld van de manier waarop een school ouders op het verkeerde been
kan zetten bij de aanvraag van een clusterindicatie. Er is hier sprake van een onterechte
verwijdering. Instanties als de afdeling leerplicht en de onderwijsinspectie kunnen weinig
doen tegen de aangekondigde verwijdering, en de termijn voor bezwaar is door
onduidelijke berichtgeving van de school verlopen. Door onderlinge afspraken van de
scholen wordt Hans niet aangenomen op een andere reguliere school in de buurt. De
onderwijsconsulent kan ouders op het recht wijzen een klacht in te dienen bij het
schoolbestuur tegen deze handelwijze.
-38-

CASUS: Schorsing en verwijdering regulier PO/SBAO
Lennart is een 8-jarige jongen met een spierziekte. Hij zit op een reguliere basisschool met
een cluster 3-indicatie LG. Na anderhalf jaar zegt de basisschool niet verder te kunnen met
Lennart, omdat zijn opvang de reguliere zorgstructuur ver te boven gaat. De ouders willen
dat hij toch op de basisschool blijft. Er ontstaat een patstelling, en uiteindelijk wordt aan de
ACTB een advies gevraagd. De ACTB oordeelt dat de school nog niet al het mogelijke
heeft gedaan, bijvoorbeeld het inzetten van PGB-ondersteuning op school. De ACTB stelt
de ouders daarom in het gelijk. De basisschool legt zich neer bij de uitspraak van de ACTB,
maar de communicatie tussen de ouders en de school is door de ACTB-procedure erg onder
druk komen te staan. Aan de onderwijsconsulent wordt gevraagd de communicatie vlot te
trekken en afspraken te maken over de begeleiding van Lennart.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent voert eerst afzonderlijke inventariserende gesprekken met de
school, de ouders en de ambulant begeleider. Vervolgens worden twee bijeenkomsten
gehouden waarbij alle betrokkenen overleggen over de invulling van de inhoudelijke
begeleiding van Lennart. De volgende afspraken worden gemaakt. De school werkt mee
aan het inzetten van een deel van het PGB voor ondersteuning in de klas. De RT'er maakt
met Lennart de opdrachten af waar hij in de klas niet aan toe komt.
Op verzoek van de ouders komt de nadruk van de begeleiding van Lennart te liggen op het
gebruik van een laptop, waar hij immers steeds afhankelijker van wordt, gezien zijn
spierziekte. De ouders zorgen er voor dat de werkboeken worden gescand, zodat ze op de
laptop ingelezen kunnen worden. De AB'er heeft met het REC een elektronische variant
van het spellingwerkboek gemaakt. De PGB'er zal Lennart ondersteunen bij het gebruik
van deze leeromgeving, en zal observeren met welke van de twee systemen hij het beste uit
de voeten kan. De school stelt voor Lennart ook thuis in computervaardigheid te laten
oefenen, onder leiding van de PGB'er. De ouders gaan hiermee akkoord. De school neemt
contact op met de leerplichtambtenaar om te onderzoeken of deze optie uitvoerbaar is.
Voor de leerkracht is de taakbelasting groot; in haar toch al grote groep zitten meerdere
zorgleerlingen. Op haar verzoek krijgt zij begeleiding en ondersteuning van een IB'er en
van de directeur. Er wordt een duidelijke overlegstructuur afgesproken: drie keer per jaar
'groot overleg' (ouders, RT'er, leerkracht, IB'er, PGB'er en AB'er), en zes keer per jaar
'klein overleg' (RT'er, leerkracht, IB'er en AB'er). Voor tijdkritische zaken kunnen de
ouders agendapunten aandragen voor het klein overleg; zij zijn dan alleen bij de
behandeling van die punten aanwezig.
De communicatie tussen de ouders en de school is op basis van deze afspraken hersteld.
De ervaring leert dat een rondetafelgesprek met alle betrokkenen heel constructief kan zijn.
Gezamenlijk wordt afgesproken wie wat zal doen en er worden evaluatiemomenten
vastgelegd. De onderwijsconsulent zet deze afspraken in zijn advies, dat aan alle
betrokkenen wordt gestuurd. De afspraken hebben in de regel een positieve uitwerking op
de onderlinge communicatie.
-39-

CASUS: Schorsing en verwijdering (thuiszitters) regulier VO (incl. LWOO en PRO)
Wouter heeft een cluster 4-indicatie vanwege PDD-NOS en ADHD. Hij zit in klas 3
VMBO van een Vrije School. Hoewel Wouter een goed paasrapport heeft, krijgt zijn
moeder te horen dat hij na de zomervakantie niet meer terecht kan op deze school. De kans
dat hij volgend jaar het diploma haalt, wordt als nihil gezien. Het gesprek tussen school en
moeder hierover loopt nogal uit de hand. De ouders dienen een klacht in bij het bestuur en
vragen een onderwijsconsulent om te bemiddelen.
De communicatie tussen de school en de ouders, en tussen de ambulante begeleiding en de
ouders, is ernstig gestagneerd. Het is een complexe problematiek waarbij meerdere partijen
betrokken zijn. Al eerder is de hulp van een onderwijsconsulent ingeroepen bij problemen
rond het handelingsplan. Het vertrouwen over en weer heeft een behoorlijke deuk
opgelopen.
Voor Wouter is het belangrijk dat hij zijn diploma op zijn huidige school kan behalen, met
ondersteuning vanuit het rugzakbudget. Daarbij is, gezien de problematiek van Wouter, een
goede communicatie tussen de ouders, de school en de ambulante begeleiding
onontbeerlijk. Omdat het vertrouwen is geschaad, is ook een nieuwe ambulant begeleider
gewenst. Wouter heeft een mentor nodig met wie het klikt; de voorkeur gaat uit naar een
man.
Wouter heeft thuis huiswerkbegeleiding via een persoonsgebonden budget.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent belegt een gezamenlijk gesprek met de directeur van de school en
de ouders. Onder haar leiding worden de volgende afspraken gemaakt: Wouter blijft op zijn
huidige school en doet daar volgend jaar eindexamen. Hij krijgt een nieuwe mentor (een
man) en een nieuwe ambulant begeleider. De ambulant begeleider heeft een taak als
adviseur voor de school, maar hij onderhoudt ook het contact met de ouders van Wouter.
De mentor heeft wekelijks een uur beschikbaar voor Wouter, te verdelen in drie vaste
momenten per week van ieder 20 minuten. De mentor helpt Wouter dan met het
voorbereiden van proefwerken, het bijhouden van de agenda en van zijn resultaten, het
plannen van herkansingen en de voortgang van de lange termijn opdrachten. Er komt een
schrift voor de docenten waarin zij aantekeningen kunnen maken voor de mentor.
De ouders worden geïnformeerd over de inleverdata van boekverslagen en andere
belangrijke zaken, zoals het PTA ( Programma van Toetsing en Afsluiting). De
huiswerkbegeleiding kan hier dan op worden afgestemd. Via e-mail zal de mentor de
ouders op de hoogte houden van de cijfers van Wouter. De communicatie tussen de ouders
en de school verloopt via de mentor.
Op grond van de gemaakte afspraken trekken de ouders de klacht in die zij bij het bestuur
van de school hebben ingediend.
Een rondetafelgesprek, duidelijke afspraken over de inzet van de begeleiding en korte
communicatielijnen met de ouders zijn ook hier de belangrijkste aandachtspunten die ertoe
bijdragen dat Wouter zijn eindexamen op deze school kan doen.
-40-

CASUS: Schorsing en verwijdering (thuiszitters) regulier VO (incl. LWOO en PRO)
Chimane is een meisje van 14 jaar met een cluster 3-indicatie (ernstige astma en
leerproblemen). Zij zit met een rugzak op het regulier VO. Na een reeks wederzijds uit de
hand gelopen pestincidenten deelt de school aan de ouders mee dat Chimane niet meer in
haar huidige klas kan blijven. Zij moet naar een parallelklas, omdat de veiligheid van een
medeleerlinge in het geding zou zijn. Chimane weigert overplaatsing en zit nu thuis. De
school overweegt schorsing, maar wil haar een laatste kans geven. De leerplichtambtenaar
geeft Chimane nog één week uitstel, maar dan moet ze weer naar school gaan. Chimane
blijft echter bij haar weigering.
Haar ouders vinden dat ze onrechtmatig behandeld worden; Chimane wil graag naar
school. Een alternatief is een VO-school met LWOO, maar daar kan Chimane pas over een
maand terecht. De situatie dreigt te escaleren. De leerplichtambtenaar ziet zijn formele
positie tussen ouders en school in het geding komen, en daarom adviseert hij de ouders om
een onderwijsconsulent in te schakelen.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De kwestie ligt inmiddels bij de PCL, en de onderwijsconsulent vraagt om een
spoedoverleg met de betrokken commissieleden. Uit de gesprekken blijkt dat terugkeer
naar de huidige school geen optie is, omdat de vertrouwensbasis weg is. Thuiszitten is ook
geen optie, dus doet de onderwijsconsulent een dringend beroep op de VO-school met
LWOO om te onderzoeken of eerder tot plaatsing overgegaan kan worden.
Chimane kan diezelfde week nog als gastleerling op deze school beginnen en mag daar het
schooljaar afmaken. In deze periode zal bezien worden of dit de juiste plaats voor haar is.
Mocht dit zo zijn, dan zal zij met ingang van het nieuwe schooljaar ook administratief
worden overgeschreven.
De onderwijsconsulent heeft bij partijen de volgende toezeggingen bedongen. Als deze
school niet de juiste plaats voor Chimane blijkt, zal het onderwijszorgcentrum hulp bieden.
De AB'er zal het proces nauwgezet volgen en is in deze periode agendabeheerder en eerste
aanspreekpunt voor alle partijen. De betrokken psycholoog van WSNS zal in deze periode
gericht en intensiever met Chimane werken.
Chimanes ouders voelden zich vaak onmachtig en zeggen in de onderwijsconsulent iemand
te hebben gevonden die naast hen staat, in plaats van tegenover hen. De onderwijsconsulent
heeft de ouders overigens ook gecoacht bij een houdingsverandering ten opzichte van de
scholen; afgesproken is dat de ouders zich van (bedreigende) uitlatingen onthouden.
Deze casus laat zien dat de onafhankelijkheid van de onderwijsconsulenten belangrijk is.
Zij sturen aan, jagen aan, scheppen voorwaarden en blijven volhouden tot er een oplossing
is. De inzet van de onderwijsconsulent heeft ertoe geleid dat Chimane ter overbrugging als
gastleerling terecht kan op de school waar zij met ingang van het nieuwe schooljaar ook
administratief ingeschreven wordt.
-41-

CASUS: Schorsing en verwijdering (thuiszitters) regulier VO (incl. LWOO en PRO)
Thomas, 14 jaar oud, zit aanvankelijk op een ZML-school, maar wil dolgraag naar een
praktijkschool. Zijn niveau is PRO/ZML. Er wordt een praktijkschool gevonden die hem
een kans wil geven. Thomas heeft het er erg naar zijn zin en maakt veel vrienden. Na enige
tijd deelt de school mee dat Thomas, ondanks de extra begeleiding, geen vorderingen
maakt en dat hij weg moet. De leerplichtambtenaar is het met de school eens. Thomas
wordt verwezen naar het VSO. Hij wil daar niet naar toe. Zijn ouders staan achter hem. Zij
schakelen een instituut voor studiebegeleiding in. Het instituut wil met de praktijkschool
samenwerken, maar de school staat hier niet voor open. De praktijkschool en de
leerplichtambtenaar dringen erop aan dat Thomas naar het VSO-ZMLK gaat.
Thomas is geschorst. Hij zit al een half jaar thuis, maar wil graag naar school.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De eerste taak van de onderwijsconsulent is het vertrouwen winnen van de ouders. Zij
luistert naar hun grieven en wensen, neemt hen serieus en communiceert duidelijk en
eerlijk. De ouders zeggen zich bot behandeld te voelen door de leerplichtambtenaar, die
hen niet serieus zou nemen. Zij vinden Thomas geen ZML-leerling, zoals zijn klasgenoten
met het Down-syndroom. Bovendien, zo voeren zij aan, maakt hij bij het instituut voor
huiswerkbegeleiding wel vorderingen.
Na diverse gesprekken met de praktijkschool vertelt de onderwijsconsulent aan de ouders
dat Thomas vrijwel het gehele schooljaar geen leervorderingen heeft gemaakt, ondanks de
extra begeleiding. Dit ligt mede aan zijn werk- en leerhouding. Thomas heeft veel moeite
met concentreren en kan maar kort met schoolwerk bezig zijn. Hij amuseert zich met zijn
vrienden, maar houdt hen ook van hun werk. Volgens de PRO-school heeft men meermalen
geprobeerd dit aan de ouders duidelijk te maken.
De orthopedagoog van de huiswerkbegeleiding, in wie de ouders vertrouwen hebben,
relativeert de vorderingen van Thomas en wijst op de een-op-een begeleiding. Die zou ook
van nut kunnen zijn als Thomas naar het VSO-ZML zou gaan.
De bevindingen van de onderwijsconsulent zijn voor de ouders nogal confronterend, maar
zij komen tot het inzicht dat VSO toch het beste voor hun zoon is. Thomas heeft een leer-
en thuisomgeving nodig waar zelfredzaamheid gestimuleerd wordt en waarin hij praktische
vaardigheden kan leren om zich in de maatschappij staande te houden. Thuis mag
gaandeweg ook meer van hem geëist worden.
De VSO-ZML-school heeft een plaats opengehouden voor Thomas. Samen met de
onderwijsconsulent voeren de ouders daar enkele gesprekken. De ouders krijgen er
vertrouwen in en besluiten tot plaatsing over te gaan, als Thomas in een groep kan komen
waarin hij zich goed voelt. Dat lukt. De huiswerkbegeleiding wordt voortgezet. De ouders
vertrouwen op een goede samenwerking tussen de VSO-ZML-school en het particuliere
instituut. Op advies van de onderwijsconsulent melden de ouders zich aan bij MEE voor
ondersteuning in de opvoeding van hun volwassen wordende zoon.
-42-

Sommige ouders vinden het moeilijk te accepteren dat hun kind niet op zijn plaats zit in het
regulier onderwijs, en dat speciaal onderwijs beter voor hem of haar is. Zij hebben bepaalde
toekomstverwachtingen voor hun kind, en speciaal onderwijs maakt daar (nog) geen deel
van uit. Vooral als ouders thuis weinig problemen ervaren, voelen zij zich met hun rug
tegen de muur gezet. Als in het belang van het kind speciaal onderwijs de beste oplossing
is, zal de onderwijsconsulent dit aan de ouders adviseren. Het proces van acceptatie van dit
advies kan tijdrovend zijn, en vraagt een goed inlevingsvermogen en communicatieve
vaardigheden van de onderwijsconsulent. In de meeste gevallen kiezen ouders uiteindelijk
datgene dat het beste voor hun kind is, ook als dat speciaal onderwijs is.
-43-

CASUS: Schorsing en verwijdering (thuiszitters) SO en VSO
Ricardo, 8 jaar oud, zit op een PI-school. 23 Nadat hij door zijn juf is geslagen wordt hij
overgeplaatst. Door Ricardo's belemmeringen (autisme en ADHD) en de ervaringen uit het
verleden met zijn vader, heeft het voorval een grote impact op hem. Hij is soms erg bang en
raakt in paniek in onduidelijke situaties.
De PI-school adviseert Ricardo op een andere cluster 4-school aan te melden. Die school
wijst hem echter, kort voor de zomervakantie en maanden na de aanmelding, opeens af. Zij
voert aan dat Ricardo niet in een klas kan functioneren en dat hij in dagbehandeling moet.
De PI-school neemt het advies van die cluster 4-school over en wil Ricardo verwijderen.
De moeder kan thuis goed omgaan met Ricardo, ondersteund door een uit het PGB betaalde
begeleider. Moeder vindt, net als de psychiater van het Steunpunt Autisme, dat Ricardo
naar speciaal onderwijs kan. Ricardo is nu nog te jong voor behandeling; de begeleiding
door de kinderpsychiater van het Steunpunt Autisme volstaat voorlopig.
Ricardo is volgens de moeder slachtoffer van handelingsverlegenheid van een leerkracht,
en van een onzorgvuldige intake door de cluster 4-school. Haar zoon wordt als een soort
monster afgeschilderd; het kind met de speciale behoeften wordt niet meer gezien. Zij voelt
zich niet verstaan door de mensen van de PI-school en de andere cluster 4-school.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent ondersteunt de moeder bij de gesprekken op de PI-school en de
andere cluster 4-school. De PI-school blijft aandringen op behandeling van Ricardo, maar
zegt dat Ricardo na de zomervakantie teruggeplaatst kan worden op de oorspronkelijke
locatie. Gezien het voorval met de juf is dat geen alternatief voor Ricardo.
De onderwijsconsulent bezoekt met de moeder een derde cluster 4-school. Deze is bereid
plaatsing te overwegen, maar daar kan Ricardo pas na de kerstvakantie terecht. Ter
overbrugging van die periode maken de onderwijsconsulent en de moeder afspraken met de
PI-school over de wijze waarop Ricardo daar tijdelijk naar school kan gaan. Zo zal
Ricardo's begeleider (buddy) in de klas bij hem blijven.
Op advies van de onderwijsconsulent wordt het CCE ingeschakeld. Ricardo is een kind met
een speciale zorgvraag, en het CCE kan de cluster 4-school wellicht ondersteunen bij het
onderwijs aan hem. Na een positief verlopen observatieplaatsing wordt Ricardo definitief
op de derde cluster 4-school ingeschreven.
Het lukt Ricardo om stapje voor stapje, zonder de directe aanwezigheid en steun van zijn
buddy, in de groep mee te draaien. Hij bouwt een relatie op met zijn nieuwe juf en meester.
Hij gaat nu graag naar school.
Het komt voor dat leerkrachten de basiskennis over de specifieke stoornis of handicap van
een kind missen. Die kennis is soms wel in huis, maar komt niet terecht bij de leerkracht die
met het kind werkt. Als de speciale zorgvraag van een leerling niet herkend wordt, kan dat
een grote impact op het kind hebben.
23 Een PI-school is een Pedologisch-Instituutschool voor speciaal onderwijs.
-44-

CASUS: Schorsing en verwijdering (thuiszitters) SO en VSO
Kees, een 13-jarige jongen met een cluster 4-indicatie, zit vanwege zijn complexe
gedragsproblematiek thuis. Hij is geschorst bij zijn eerste VSO-school, en nu verwijderd
van een andere VSO-school. Zijn moeder maakt bezwaar tegen de verwijdering, maar krijgt
daar geen reactie op. Zij blijft aandringen en de school ontzegt haar uiteindelijk de toegang.
De school zegt het besluit niet te willen heroverwegen en stelt dat Kees uit huis geplaatst
moet worden. Hij is niet gemakkelijk, heeft veel structuur nodig en is beter in
praktijkvakken dan in theorievakken.
Jeugdzorg raakt erbij betrokken en vraagt een ondertoezichtstelling aan. De moeder ervaart
dat als moeilijk, hoewel zij enige ondersteuning wel verwelkomt. Via het
samenwerkingsverband en de leerplichtambtenaar wordt geprobeerd een oplossing te
vinden, maar dat lukt niet. De leerplichtambtenaar en de twee VSO-scholen zien als enige
mogelijkheid voor Kees een uithuisplaatsing in een internaat met een school. Jeugdzorg en
de begeleider van een hulporganisatie (multi-systeemtherapie) staan niet achter een
uithuisplaatsing. Zij zien meer in ondersteuning van de moeder, die ernstig slechtziend is,
maar heel positief staat in de begeleiding van Kees. De uitdaging is Kees op een
verantwoorde wijze op te vangen, zonder uithuisplaatsing.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent zoekt na een uitvoerige intake met de moeder contact met alle
betrokkenen: Bureau Jeugdzorg, de hulporganisatie, de leerplichtambtenaar, de VSOscholen,
de Raad voor de Kinderbescherming en het regionale samenwerkingsverband. De
tegenstellingen tussen de partijen over het al dan niet uit huis plaatsen blijven bestaan.
Door goed te luisteren en te analyseren stelt de onderwijsconsulent vast dat het advies van
de scholen en de leerplichtambtenaar teveel gebaseerd is op een standaard denkpatroon.
Een moeilijke jongen, twee VSO-scholen die het niet zien zitten, gescheiden ouders en een
slechtziende verantwoordelijke opvoeder: dan is er geen ander alternatief dan
uithuisplaatsing, zo wordt gedacht.
In de vele contacten met de moeder groeit bij de onderwijsconsulent de overtuiging dat
Kees met ondersteuning thuis te handhaven is, en dat de moeder daar ook de capaciteiten
voor heeft, ondanks haar handicap. De begeleider van de hulporganisatie deelt die mening.
Na uitvoerig overleg gaan de betrokkenen uiteindelijk akkoord met het voorstel een
behandelplaats te zoeken, met daaraan verbonden een geschikte school. De
ondertoezichtstelling wordt uitgesproken en er wordt een gezinsvoogd toegewezen. De
moeder is bereid alles te doen om Kees thuis te kunnen laten wonen. Het lukt de
onderwijsconsulent een plaats te vinden in een behandelcentrum voor forensische
jeugdpsychiatrie, gekoppeld aan een afdeling van een VSO-school.
De verschillende visies en standpunten over de uithuisplaatsing van Kees maken het vinden
van een oplossing lastig. Vooroordelen kunnen alternatieven in de weg staan. Kees is niet
uit huis geplaatst en zijn moeder kan de situatie thuis goed aan met de geboden
ondersteuning.
-45-

3.3 Tips en informatie schorsing en verwijdering
• Een leerplichtig kind in Nederland moet altijd op een school zijn ingeschreven. Scholen
hebben een aantoonbare inspanningsverplichting van acht weken om te zoeken naar een
alternatief. 24 De school blijft verantwoordelijk en kan en mag de leerling niet
uitschrijven, zolang zij niet in het bezit is van een bewijs van inschrijving van een
andere school voor de leerling. Dus ook als de school er binnen acht weken niet in
geslaagd is een andere school bereid te vinden het kind in te schrijven, mag zij niet
uitschrijven.
• Scholen hebben in verband met de schorsing en het voornemen om de leerling te
verwijderen hiervan al melding moeten maken bij de onderwijsinspecteur. Deze zal ook
op de hoogte gehouden moeten worden van de voortgang rond het zoeken naar een
andere school als de leerling thuis zit.
• Onderwijsconsulenten bekijken in eerste instantie of (dreigende) schorsing of
verwijdering voorkomen kan worden. Een onderwijsconsulent zal werken aan een
goede overlegstructuur tussen partijen, met duidelijke afspraken. Ook kan hij adviseren
welke maatregelen ertoe kunnen bijdragen om de leerling toch op school te houden.
Mogelijke oplossingsrichtingen zijn:
- het schoolmanagement stimuleren de deskundigheid van vakdocenten over
specifieke zorgvragen van leerlingen te vergroten; 25
- het vergroten van de draagkracht van de leerkrachten, bijvoorbeeld door het inzetten
van hulpmiddelen, extra assistentie in de klas, scholing of coaching van mentor en
docenten en gedegen handelingsplannen met duidelijke afspraken en
evaluatiemomenten;
- verwijzing naar Op de Rails, 26 een project voor leerlingen die dreigen te ontsporen.
Op de Rails is bedoeld voor leerlingen van 10 jaar en ouder zonder een
clusterindicatie (zie hoofdstuk 7);
- verwijzing naar de Reboundvoorziening. Deze is bestemd voor leerlingen in het VO
met ernstige gedragsproblemen. Ondanks hun gedragsproblemen horen zij niet thuis
in het ZMOK-onderwijs of in een justitiële instelling (zie hoofdstuk 7);
- extra huiswerkbegeleiding organiseren vanuit RT- of PGB-middelen;
- buitenschoolse opvang bij bijvoorbeeld een Boddaertcentrum, waarbij de school en
het centrum met elkaar overleggen;
- jeugdzorg in de VO-school die trainingen sociale vaardigheid en agressieregulatie
verzorgt;
- inzet van Zorgadviesteams;
24 Op de website www.onderwijsconsulenten.nl staat de regelgeving rond de verwijderingsprocedure.
25 Zie 'Achtergronden van en tips voor de omgang met leerlingen met een specifieke hulpvraag', P. Nauta,
M. Giesing, febr. 2009, www.nauta-giesing.nl.
26 Zie voor meer informatie: www.wecraad.nl.
-46-

- preventieve ambulante begeleiding (PAB) aanvragen bij het REC;
- als de leerling inmiddels thuis zit: het in overleg met de ouders regelen van een
leerpakket, bijvoorbeeld via een huiswerkbegeleidingsinstituut, betaald uit de
rugzak.
• Als de schorsingsmaatregel niet het beoogde resultaat oplevert, kan de school de
leerling verwijderen. Hierbij zijn de leerling, de ouders, de schooldirectie en het
schoolbestuur, de leerplichtambtenaar en de onderwijsinspectie betrokken. De te volgen
procedures met betrekking tot schorsing en verwijdering staan in de wet: voor het PO in
artikel 40 lid 5 en 6 van de Wet op het primair onderwijs (WPO) en voor het VO in
artikel 27 van de Wet op het voortgezet onderwijs (WVO) en de artikelen 14 en 15 van
het inrichtingsbesluit WVO. Op de besluiten tot verwijdering is ook de Algemene wet
bestuursrecht van toepassing.
• In de regel worden leerlingen uit het PO en VO nooit meer dan vijf dagen geschorst. Als
de leerling thuis zit dient de school dit te melden aan de leerplichtambtenaar. PO- en
VO-scholen moeten gevallen van schorsing en verwijdering ook melden aan de
inspectie. Ouders dienen per brief door de school geïnformeerd te worden over de reden
van de schorsing of verwijdering en over de mogelijkheid om hiertegen bezwaar te
maken bij het schoolbestuur. Als ouders bezwaar willen maken, is het voldoende om het
bestuur te vragen de beslissing te heroverwegen. Hiertoe moet het bestuur de ouders
horen en hen de gelegenheid geven hun zienswijze naar voren te brengen. Daarna neemt
het schoolbestuur een besluit. Zij maakt de uitkomst ook weer schriftelijk bekend aan de
ouders. Wederom is bezwaar en beroep mogelijk. Jurisprudentie laat zien dat er redelijk
uitgebreide eisen aan de onderbouwing gesteld worden. De verwijderende school heeft
in ieder geval de zorgplicht om de leerling een andere school aan te bieden. Eventueel
kunnen ouders uit eigen beweging de Commissie Gelijke Behandeling consulteren.
• Bij jongere kinderen kan de overstap naar het speciaal basisonderwijs (SBAO) een
oplossing zijn. Dit wordt binnen het samenwerkingsverband gerealiseerd.
• Gesprekken met de AB'er om de begeleiding steviger in te zetten kunnen helpen. Soms
is er nog geen AB'er en kan de onderwijsconsulent door zijn contacten met het REC en
de Ambulante Begeleidingsdienst ervoor zorgen dat de ambulante begeleiding er snel
komt. Ook een groepsgewijze oplossing kan mogelijk zijn door bundeling van ABmiddelen.
• Als tussenoplossing kan worden afgesproken dat de leerling ingeschreven blijft op de
laatst bezochte school, terwijl onderwijs en begeleiding thuis of op bijvoorbeeld een
zorgboerderij plaatsvinden. De leerplichtambtenaar dient daar een leerplichtontheffing
voor af te geven. Bij deze mogelijkheid wordt ervan uitgegaan dat de leerling op enig
moment weer gaat deelnemen aan het onderwijs op een (V)SO- of reguliere school.
-47-

• Aan een leerling die wegens gedragsproblematiek verwijderd is en die nog geen
clusterindicatie heeft, kan gedurende het indicatietraject soms een 'crisisplaatsing'
aangeboden worden in het (V)SO, vooruitlopend op de CvI-beschikking. Een
crisisplaatsing kan echter niet worden afgedwongen.
• Voor een leerling die door omstandigheden niet in staat is een volledig lesprogramma te
volgen, kan een gedeeltelijke ontheffing van de leerplicht aangevraagd worden. De
onderwijsconsulent kan in samenspraak met de ouders, de school en de
leerplichtambtenaar alternatieve (onderwijs)mogelijkheden in kaart brengen, zoals:
- thuis huiswerk maken;
- digitaal onderwijs (UrWay, PASSER) of modules van de Wereldschool volgen;
- tijdelijk een-op-een onderwijs (daarin voorziet het speciaal onderwijs niet);
- speciale projecten met behandeling en onderwijs;
- particulier onderwijs.
• Handelingsverlegenheid van een school kan aanleiding zijn een nieuwe weg in te slaan.
Als blijkt dat cluster 3- of 4-scholen echt niet meer in staat zijn een leerling die zorg te
bieden die hij of zij nodig heeft, volgt vaak verwijdering en wordt de leerling thuiszitter.
Om de situatie niet te laten escaleren zou dan als tussenstap een
leerbaarheidsonderzoek 27 ingelast kunnen worden.
• Als een leerling een-op-een begeleiding nodig heeft en de (SO) school kan die niet
bieden, wordt meestal overgegaan tot schorsing en verwijdering. In afwachting van een
vervangende onderwijsvoorziening kan besloten worden bij de leerplichtambtenaar
tijdelijke, volledige ontheffing van de leerplicht aan te vragen. Vervolgens kan een
verzoek gedaan worden voor een AWBZ-voorziening voor tijdelijke dagopvang, in
afwachting van de CIZ-indicatie waarmee een PGB kan worden ingezet. Voor de
berekening van het PGB hoeft dan geen aftrek meer plaats te vinden voor de
zorgverplichting van een SO-school. Tijdelijke dagopvang op een leerboerderij wordt in
zo’n geval beschouwd als een tijdelijk vervangende onderwijsvoorziening.
• Er wordt regelmatig samengewerkt met het CCE, MEE 28 en met consulenten voor zieke
leerlingen. Zo nodig wordt Bureau Jeugdzorg ingeschakeld.
• Onderwijsconsulenten staken de bemiddeling als een van de partijen juridische actie
onderneemt, bijvoorbeeld als de ouders of de school een advocaat inschakelen.
27 Zie werkwijzer 2 op www.onderwijsconsulenten.nl.
28 Zie www.mee.nl.
-48-

4. BEST PRACTICES: HANDELINGSPLAN EN BESTEDINGSPROBLEMATIEK
Wij hebben goed contact met de AB'er en zij geeft ons goede adviezen. Nu heeft de school
haar verboden om rechtstreeks met ons als ouders contact op te nemen. Kan dat zomaar?
Is de school verplicht een handelingsplan voor onze dochter te hebben?
Mijn kind zit met een rugzak op school. De school wil niet zeggen waar zij het geld aan
besteedt. Mag dat?
De rugzak van mijn dochter wordt gebruikt om de grootte van de klas te verkleinen. Dit is
nooit met ons overlegd. Mag haar rugzakgeld hier aan besteed worden?
Mijn zoon zit met een rugzak op een OPDC. De school heeft een afspraak met de ambulante
begeleiding dat zij alle LGF-financiering in eigen beheer heeft. Dit komt voor ons gevoel
niet ten goede aan onze zoon. Kunnen wij toch rugzakbegeleiding vragen?
4.1 Handelingsplan en bestedingsproblematiek 29
De leerlinggebonden financiering biedt ouders meer zeggenschap over de inhoud van het
onderwijsaanbod, en dus over de besteding van de financiële middelen. Het handelingsplan
speelt hierbij een belangrijke rol. Een handelingsplan is een schriftelijke overeenkomst
waarin ouders en school vastleggen wat de school wil bereiken in het onderwijs aan de
leerling, en op welke manier. Het is een instrument om het onderwijs voor een leerling te
plannen en uit te voeren. Een handelingsplan wordt zowel opgesteld voor kinderen in het
speciaal onderwijs, als voor kinderen die met een rugzakje naar het regulier onderwijs gaan.
De scholen zijn daartoe wettelijk verplicht.
Op velerlei gebied kan het misgaan met een handelingsplan. Uit de casuïstiek van de
onderwijsconsulenten blijkt nogal eens dat handelingsplannen in het regulier onderwijs,
maar ook in het speciaal onderwijs, ontbreken óf dat het schort aan de invulling. Scholen
beroepen zich soms op overmacht; er kan sprake zijn van tijdgebrek en onvoldoende
deskundigheid om handelingsplannen te maken. Zonder goed handelingsplan kan de
uitvoering van onderwijs op maat voor de zorgleerling op problemen stuiten.
Handelingsplannen kunnen ook te idealistisch of te weinig praktisch zijn. Regelmatig
bemiddelen onderwijsconsulenten bij problemen rond handelingsplannen.
Het is de bedoeling dat ouders worden betrokken bij de totstandkoming van het
handelingsplan, en dat zij dit samen met de school voor akkoord ondertekenen. Dat gebeurt
29 Zie voor de in dit hoofdstuk gebruikte afkortingen bijlage I.
-49-

echter niet altijd. Sommige ouders vinden dat de richtlijnen van een handelingsplan te
weinig ruimte bieden aan de individuele kenmerken, intelligentie en talenten van hun kind.
Ook de volgende knelpunten rond handelingsplannen worden gesignaleerd:
• sommige (allochtone) ouders hebben moeite met de taal van het handelingsplan en met
het begrijpen en accepteren van de problematiek van hun kind;
• ambulant begeleiders vervullen niet altijd de intermediaire rol die van hen verwacht mag
worden. Zij kiezen volgens ouders – in opdracht van het REC - eerder de kant van de
school;
• de communicatie tussen zorgcoördinatoren en overige teamleden is niet altijd optimaal
(soms alleen mondeling en zonder handvatten);
• in enkele gevallen is er geen 'klik' tussen ouders en leerkracht of ambulant begeleider;
• de diversiteit in de naamgeving zorgt voor verwarring (begeleidingsplan versus
handelingsplan versus hulpplan);
• vooral in het VO blijkt het uitvoeren van het handelingsplan problematisch: de
rugzakleerling heeft te maken met meerdere (vak)docenten, ieder met een eigen
benadering. De prikkel om een leerling met een specifieke hulpvraag te begeleiden is
niet altijd aanwezig;
• de SMART-doelen 30 worden soms niet toegepast, waardoor het handelingsplan
algemeen en vaag blijft;
• soms zijn er onvoldoende ambulant begeleiders beschikbaar en komen leerlingen met
een beschikking op een wachtlijst te staan;
• één kind - één plan is niet overal doorgevoerd, waardoor er geen koppeling is met de
begeleiding en behandeling in de zorg.
De richtlijnen voor een handelingsplan zijn tamelijk globaal en voor meerdere interpretaties
vatbaar. Ouders weten niet wat zij kunnen vragen of eisen. Scholen missen handvatten,
waardoor het moeilijk is er een goede invulling aan te geven. De onderwijsconsulenten
constateren dat er behoefte is aan duidelijkheid over de status van het handelingsplan in
juridisch opzicht, de bevoegdheden die ouders hebben als het plan niet naar wens tot stand
komt of wordt uitgevoerd, de wijze waarop toezicht kan plaatsvinden op de juiste
uitvoering van het handelingsplan en de zeggenschap van ouders over de besteding van de
rugzak. 31
Ouders hebben er behoefte aan te weten hoe groot het budget is dat voor hun kind
beschikbaar is en op welke wijze het wordt besteed. Dit geldt zowel voor het deel waaruit
de ambulante begeleiding wordt bekostigd, als voor het deel dat de reguliere school voor de
leerling ontvangt. Onderwijsconsulenten krijgen regelmatig vragen van ouders over de
besteding van de rugzakgelden door de school.
30 SMART-doelen zijn: Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdgebonden.
31 Zie ook www.oudersenrugzak.nl.
-50-

4.2 Casuïstiek handelingsplan en bestedingsproblematiek
CASUS: Handelingsplan en bestedingsproblematiek regulier PO/SBAO
Pieter is 7 jaar oud, heeft een cluster 4-indicatie (ADHD/ASS) en zit op de basisschool.
Sinds juni heeft hij een rugzakje, maar het geld is in de begroting van de school opgegaan.
De ouders bespreken dit met de directie, die toezegt een en ander te corrigeren. Dat is tot
nu toe niet gebeurd.
Intussen gaat het met Pieter niet goed op school. Zijn ouders voeren een aantal gesprekken,
maar verliezen het vertrouwen in de school. Daarom ondertekenen zij het handelingsplan
niet.
Er wordt onvoldoende uitvoering gegeven aan het handelingsplan, omdat het (bijna
volledig nieuwe) team nauwelijks ervaring heeft met zorgleerlingen.
De partijen komen steeds verder van elkaar te staan, en dat komt Pieter niet ten goede.
De school zegt geen middelen te hebben en geen ervaren personeel op dit gebied. Zij vindt
dat zij prima met Pieter kan werken, maar dat er te veel aandacht uit gaat naar futiliteiten.
Daarnaast mist de school concrete begeleiding door een AB'er.
Er zijn tot op directieniveau vele gesprekken over Pieter, maar er gebeurt niets. Vader belt
dan met de onderwijsinspectie om zijn beklag te doen, en die verwijst naar de
Onderwijsconsulenten.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent voert verschillende bemiddelende gesprekken om de communicatie
weer vlot te trekken. Hij zorgt ervoor dat knelpunten worden uitgesproken en dat er een
goed handelingsplan komt. Partijen zijn bereid met een schone lei te beginnen. Het
wederzijds vertrouwen moet nog wel verder opgebouwd worden, maar de ouders en de
school ondertekenen het handelingsplan en leggen schriftelijk vast welke
communicatieafspraken gemaakt zijn.
De school biedt haar excuses aan voor de gang van zaken, die geen schoonheidsprijs
verdient. Men scherpt de interne lijnen aan en laat zich door de Dienst Ambulante
Begeleiding voorlichten over de inzet van de rugzakmiddelen.
Het niet maken of niet goed uitvoeren van een handelingsplan door scholen komt meer
voort uit onwetendheid dan uit onwil, maar het kan wel leiden tot verstoring van de
communicatie tussen de ouders en de school. De taak van de onderwijsconsulent is dan om
de communicatie vlot te trekken en de school te informeren over de wijze waarop een
handelingsplan opgesteld en uitgevoerd kan worden.
-51-

CASUS: Handelingsplan en bestedingsproblematiek regulier PO/SBAO
Robert is 6 jaar, heeft een cluster 4-indicatie en zit op een Montessorischool. Er is geen
handelingsplan en geen begeleidingsplan. Robert wordt in de klas ondersteund door een
'schaduwtherapeute', waardoor hij prima kan functioneren in de reguliere groep. De
leerkracht is echter tegen deze gang van zaken.
De ouders zijn hierover zeer teleurgesteld, en vinden dat de school faalt. Op een reguliere
school elders in het land bleek men wel goed met deze oplossing uit de voeten te kunnen,
zeggen de ouders. Gesprekken hierover leiden tot communicatiestoringen, verlies van
vertrouwen en ernstige meningsverschillen.
De ouders vragen de onderwijsconsulent te onderzoeken of overplaatsing naar een andere
school of naar een andere locatie van de Montessorischool haalbaar is.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent voert gesprekken met de directeur van de school en met de casemanager.
De directeur ziet overplaatsing binnen de school als oplossing voor het gerezen
conflict. Plaatsing op een andere school vergt tijd en daarmee zijn Robert, noch de ouders,
noch de school gebaat. Bovendien wil de directeur met deze overplaatsing graag bijdragen
aan herstel van de relatie. Bij plaatsing op een andere locatie zal ook snel gezorgd worden
voor een handelingsplan en een begeleidingsplan, zegt de directeur toe.
Op de andere locatie is een leerkracht beschikbaar die de juiste instelling heeft om met
Robert en zijn handicap om te gaan, en die de aanwezigheid van de schaduwtherapeute als
welkome aanvulling ziet. Na een kennismakingsgesprek gaan de ouders akkoord met de
overplaatsing. Zij hebben er vertrouwen in. Hun dochter, die op dezelfde locatie als Robert
zit, kan eveneens de overstap maken.
De onderwijsconsulent blijft als tussenpersoon betrokken bij het proces om tot een goed
handelingsplan te komen.
Inmiddels is Robert overgeplaatst, is er overeenstemming over het handelingsplan en
stemmen de eerste ervaringen met de nieuwe leerkracht hoopvol. Dat geeft de ouders
vertrouwen in de toekomst.
Leerkrachten dienen gemotiveerd en bereid te zijn om met het handelingsplan te werken en
zij moeten eventuele maatregelen voor de rugzakleerling in de klas kunnen accepteren.
Het management dient erop toe te zien dat er ook consequent met handelingsplannen
gewerkt wordt.
-52-

CASUS: Handelingsplan en bestedingsproblematiek regulier PO/SBAO
Ellen zit op een reguliere basisschool. Zij is 10 jaar en heeft een cluster 4-indicatie (ADD,
dyslexie). Na toekenning van de rugzak vragen haar ouders de school om het
handelingsplan en de extra RT-ondersteuning bij het leer- en leesproces in de klas.
De school kampt met een organisatorisch probleem en zegt niet genoeg personeel te hebben
om de (volledige) ondersteuning te kunnen uitvoeren. Van de vier uur per week waar Ellen
in haar geval recht op heeft, wordt 20 minuten per week ingezet. De school en het REC
ontvangen echter wel de rugzakgelden voor Ellen.
De ouders willen dat de rugzakgelden volledig worden ingezet. Zij hopen dan te kunnen
stoppen met de (dure) particuliere hulp die zij hebben ingeroepen om Ellen speciale
leesbegeleiding te laten volgen. Die begeleiding vindt bovendien onder schooltijd plaats,
zodat Ellen het wekelijkse schoolzwemmen moet missen.
De school heeft ook nog geen handelingsplan gemaakt.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent neemt contact op met de ouders en de interim-directeur van de
basisschool en voert verkennende gesprekken. Ook benadert zij de afdeling ambulante
begeleiding van het REC en spreekt daar over de inzet van de ambulante begeleiding.
In het eerste gesprek op school licht de onderwijsconsulent de wettelijke regelgeving 32 en
verplichtingen van de school rond de LGF toe, en zet de school haar problematiek - het
personeelstekort - uiteen. De school houdt intern beraad en besluit het handelingsplan te
maken en de LGF in te zetten. Dan organiseert de onderwijsconsulent een vervolggesprek
met alle betrokkenen: de directie, de ouders en de onderwijsondersteunende
personeelsleden. De inhoud en de beoogde uitvoering van het handelingsplan worden
besproken. De leerkracht, de RT'er en de LGF-coördinator zullen in nauwe samenwerking
het handelingsplan uitvoeren. De directeur laat wel weten dat de hulp aan Ellen ten koste
zal gaan van andere zorgleerlingen. (Dat is overigens een dilemma waar
onderwijsconsulenten zich vaker voor geplaatst zien; enerzijds helpen zij iemand,
anderzijds kan daardoor bij een andere leerling een probleem ontstaan.)
De AB'er van cluster 4 overlegt met de ouders over de begeleiding.
De ouders zijn blij en tevreden met deze resultaten en ondertekenen het handelingsplan.
Ellen ontwikkelt zich goed dankzij alle ondersteunende hulp.
Scholen zijn soms geneigd de rugzakgelden ook in te zetten voor andere zorgleerlingen die
geen rugzak hebben. Ouders maken daar terecht bezwaar tegen; de rugzak is immers
leerlinggebonden.
32 Zie voor de wettelijke regelgeving: www.oudersenrugzak.nl.
-53-

CASUS: Handelingsplan en bestedingsproblematiek regulier VO (incl. LWOO en PRO)
Koen is 17 jaar en zit met een rugzak (cluster 4) in het eindexamenjaar VMBO-t op een
lyceum. Zijn moeder maakt zich grote zorgen. Koen heeft ADD en kan daardoor niet altijd
de gevolgen van zijn gedrag overzien. Plannen en structureren kan hij niet zelf; hij heeft
daarbij begeleiding nodig. Er is een handelingsplan, maar de school doet in de ogen van de
moeder te weinig aan de uitvoering daarvan. Er is onvoldoende planning, agendastructuur
en controle. Eerder gemaakte afspraken zijn verwaterd en in een ander daglicht komen te
staan nu Koen in het eindexamenjaar zit. Ook na de klachtenprocedure van vorig jaar gaan
nog veel zaken mis. De situatie is verhard en geëscaleerd.
Het is belangrijk dat Koen zijn diploma haalt omdat het gezin gaat emigreren.
Koen is een leuke knul, maar zeker geen lieverdje. Hij doet alles wat een andere puber doet
(en soms in het kwadraat). Hij heeft Halt-contacten 33 gehad, spijbelt soms en het
onderscheid tussen zijn pubergedrag en de ADD-problematiek is niet altijd duidelijk. Er
hangt hem een straf boven het hoofd en er loopt een onderzoek van de Raad van de
Kinderbescherming. Met een strafblad kan hij niet emigreren. Dit alles zorgt voor nog meer
druk op de ketel.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent voert vele gesprekken om het vertrouwen tussen de ouders en de
schooldirectie te herstellen en de verhoudingen te de-escaleren. Ook bevordert zij de
totstandkoming van een nieuw handelingsplan, en motiveert zij de ambulant begeleider om
zich extra in te zetten.
De mentor van de school beweegt hemel en aarde om ervoor te zorgen dat Koen volgens
een planmatige aanpak wordt begeleid. Als het toch mis dreigt te lopen, neemt de ambulant
begeleider zelf de huiswerkbegeleiding van Koen op zich.
De moeder raakt overtuigd van de grote inzet van de school en de AB'er, en geeft hen haar
vertrouwen: zij staakt de opnieuw gestarte klachtenprocedure.
Alle inzet blijkt niet voor niets: Koen haalt zijn VMBO-diploma. Met de liefde van zijn
moeder en de steun van velen, maar hij heeft het uiteindelijk zelf gedaan.
De aanwezigheid van een handelingsplan is geen garantie dat het ook uitgevoerd wordt.
Doelen moeten realistisch zijn, en voorkomen moet worden dat afspraken verwateren,
anders kan de situatie op school escaleren. Duidelijk moet zijn wie wat doet in welk
tijdsbestek. Soms is grote inzet en bereidheid van de school nodig om de doelstellingen te
bereiken.
33 Halt levert een bijdrage aan de preventie en bestrijding van jeugdcriminaliteit. Zie www.halt.nl.
-54-

CASUS: Handelingsplan en bestedingsproblematiek regulier VO (incl. LWOO en PRO)
Mark is 14 jaar en zit met een rugzak (wegens ADHD en ODD) in de tweede klas van het
VWO. De communicatie tussen de ouders en de ambulant begeleider aan de ene kant en de
school aan de andere kant verloopt zo slecht, dat de verstandhouding tussen de partijen is
geschaad. De ambulant begeleider voelt zich niet gehoord en met de adviezen wordt niet
veel gedaan.
Mark is nu uitgesloten van gymnastiek en het is de ouders niet duidelijk wat er feitelijk is
gebeurd. Het idee leeft dat de school Mark liever ziet vertrekken naar het speciaal
onderwijs. De leerresultaten van Mark zijn op dit moment ver onder de maat. Hij is ook
depressief. Er is nu veel onduidelijk voor Mark, en dit motiveert hem niet om hard te
werken.
De school, zijn ouders en de ambulante begeleiding moeten op één lijn komen. Er moet een
duidelijk plan van aanpak komen waarin eenieder zich kan vinden, en waarvan alle
docenten op de hoogte zijn. Voor Marks motivatie is het belangrijk dat hij weet welke
cijfers hij moet halen om volgend jaar toegelaten te kunnen worden tot HAVO-3.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent spreekt eerst met alle betrokkenen afzonderlijk en organiseert
vervolgens een gezamenlijk overleg. Dit resulteert in duidelijke afspraken over een plan
van aanpak. De AB'er zal de docenten voorlichten over ADHD en ODD en zal adviezen
geven over de aanpak die nodig is om Mark goed te begeleiden. Voorbeelden van de
adviezen zijn: begrijpt Mark de opdracht, staat zijn huiswerk in de agenda, zijn er
duidelijke aantekeningen. Verder zal het incident rondom de gymles worden uitgezocht en
zullen de ouders hierover geïnformeerd worden. Mark zal in eerste instantie één keer per
week meedoen met de gymles. Er zal een gymcontract gemaakt en ondertekend worden,
waarin ook wordt opgenomen wanneer hij weer volledig mee mag doen. Mocht zich weer
een incident voordoen, dan zal dat aan de AB'er gemeld worden. Zij zal dat dan met Mark
bespreken.
Voor Mark is het belangrijk dat er huiswerkbegeleiding komt. De ouders proberen dit
vanuit het PGB te regelen.
De school wil dat Mark zich meer bewust wordt van zijn gedrag en zou graag zien dat hij
onder behandeling komt van een psycholoog. De moeder van Mark heeft daartoe al actie
ondernomen vanwege de depressiviteit van Mark.
De directeur zal bij de vakdocenten navragen welke onderdelen Mark nog moet doen en
welke cijfers hij moet halen voor een overgang naar HAVO-3. De directeur brengt de
ouders daarvan op de hoogte.
In het VO is de uitvoering van een handelingsplan vaak complexer, omdat de
rugzakleerling te maken heeft met meerdere (vak)docenten, ieder met een eigen aanpak. De
docenten zien de leerling minder vaak en daardoor kan de drijfveer om een leerling met een
specifieke hulpvraag te begeleiden, geringer zijn. Er ligt een taak voor het management om
docenten hiervoor te motiveren.
-55-

CASUS: Handelingsplan SO en VSO
Fatma zit op een school voor speciaal onderwijs (cluster 2). Fatma is 10 jaar. Haar niveau is
eind groep 4; zij heeft een leerachterstand van twee jaar. Fatma krijgt geen huiswerk mee,
hoewel haar moeder daar wel om gevraagd heeft. De communicatie met de school over het
handelingsplan verloopt niet goed. De moeder heeft het gevoel niet serieus te worden
genomen. Zij wil weten hoe de schoolprestaties van haar dochter zijn, en wat de school
doet om de achterstand van Fatma in te lopen.
De moeder zou graag de communicatie met de school verbeteren en wil meer informatie
over de mogelijkheden van voortgezet onderwijs voor Fatma in de toekomst.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent spreekt eerst afzonderlijk met de moeder en met de school, en plant
vervolgens een gezamenlijk overleg om de communicatie weer op gang te brengen. Uit het
gesprek met de school blijkt dat Fatma een vlot ogend meisje met een gemiddelde
intelligentie is. Het is niet duidelijk hoe het komt dat er desondanks een forse
leerachterstand is. De reeds verleende zorg heeft onvoldoende effect gehad. Er is dit jaar
een herindicatie met een positieve beschikking afgegeven voor cluster 2.
Volgens de leerkrachten en de logopediste heeft Fatma een zwak auditief geheugen en
woordvindingsproblemen. Fatma heeft veel uitleg nodig, maar is wel leergierig. Dat er niet
veel vooruitgang wordt geboekt, begrijpen ook de leerkrachten niet goed. De intern
begeleider zegt te beseffen dat de school tekortgeschoten is in het duidelijk communiceren
met deze ouder.
Tijdens het gezamenlijk overleg worden afspraken gemaakt. Zo zal opnieuw een
psychodiagnostisch onderzoek afgenomen worden, zodat beter ingespeeld kan worden op
de problematiek waar Fatma mee kampt. Er zullen meer contactmomenten zijn tussen de
moeder en de school om een betere uitwisseling van informatie mogelijk te maken. De
leerkrachten zullen tweemaandelijks met de moeder van Fatma de voortgang bespreken aan
de hand van het handelingsplan. Fatma krijgt huiswerk mee en de moeder wordt daarover
goed geïnformeerd. Voorts zal de school Fatma's moeder voorlichten over de
mogelijkheden voor Fatma in het voortgezet onderwijs.
Als de onderwijsconsulent de moeder enkele maanden later spreekt, blijkt zij heel tevreden
over het huidige contact met de school.
Duidelijke afspraken over de aanpak, de wijze van communiceren en informatie over de
perspectieven brengen het leerproces en de communicatie tussen de school en de ouders
weer op gang.
-56-

4.3 Tips en informatie handelingsplan en bestedingsproblematiek
• Ouders hebben rechten en plichten aangaande het handelingsplan. Zo hebben ouders het
recht tot inzage in handelingsgerichte diagnostiek, het schoolplan en het groepsplan.
Ook dienen zij betrokken te worden bij het opstellen van het handelingsplan. Ze mogen
niet meebeslissen over de inzet van de rugzakgelden. Zij ondertekenen samen met de
school het handelingsplan. Regelmatig worden zij geïnformeerd over de voortgang van
hun kind. Periodiek zijn er evaluatiegesprekken. Van ouders wordt verwacht dat zij
relevante zaken uit de thuissituatie, die van invloed kunnen zijn op het handelingsplan,
aan school melden.
• Als ouders over het handelingsplan een conflict hebben met de school, dan kunnen zij
een klacht indienen. Iedere school heeft een klachtenregeling en een
klachtencommissie. De klachtenregeling ligt ter inzage op school en het adres van de
klachtencommissie staat in de schoolgids. Ouders kunnen hun klacht ook bij de
Inspectie van het Onderwijs (onderwijsinspectie) melden. 34
• Als een school geen handelingsplan heeft, wijst de onderwijsconsulent erop dat zij in
gebreke is gebleven volgens de LGF-wetgeving. De onderwijsconsulent vertelt de
school over de (grote) zorgen van de ouders en geeft bijvoorbeeld tips over een betere
communicatie met de ouders. Meestal is dat voldoende om de school bereid te vinden te
handelen naar de wettelijke verplichtingen en een handelingsplan op te stellen. Voorts
wijst de onderwijsconsulent op de dienst ambulante begeleiding die kan ondersteunen
bij het opstellen en invullen van een handelingsplan. (De diensten ambulante
begeleiding geven regelmatig voorlichting over het invullen en uitvoeren van
handelingsplannen.) Blijft de school alsnog in gebreke, dan zal de onderwijsinspectie
ingeschakeld worden.
• Een ambulant begeleider kan ondersteuning bieden bij het opstellen van een
handelingsplan, waarin dan tevens wordt aangegeven hoe de ambulante begeleiding
eruit zal zien. Onderwijsconsulenten kunnen AB'ers stimuleren een actievere inbreng te
hebben bij het opstellen en concretiseren van een handelingsplan, en het formuleren in
evalueerbare doelen. In schrijnende gevallen helpt de onderwijsconsulent soms een
handje. Onderwijsconsulenten kunnen op verzoek aan scholen een format geven voor
een handelingsplan.
• Het kan zijn dat er wel een handelingsplan is, maar dat deze te idealistisch en niet
SMART is, onvoldoende praktisch of moeilijk uitvoerbaar is, of te weinig aansluit bij
de behoeften van het kind.
34 Zie www.onderwijsinspectie.nl.
-57-

• Zoals in bijna alle gevallen waarin onderwijsconsulenten bemiddelen, ligt ook hier
meestal een communicatiestoornis ten grondslag aan de problematiek. Veel ouders
denken dat scholen hun zorgen niet serieus nemen. Scholen kunnen soms door
tijdgebrek (te) weinig individuele aandacht geven aan de zorgleerling, vooral als er
meerdere leerlingen met een rugzak in de klas zitten. Regelmatige communicatie met
de ouders schiet er dan vaak bij in. In dergelijke situaties zal de onderwijsconsulent
bemiddelen om partijen weer in gesprek te brengen. Hij zal in eerste instantie de
contacten zoveel mogelijk via hem laten verlopen. Hij maakt partijen duidelijk dat wie
een oplossing wil voor het probleem, een streep onder het verleden zal moeten zetten.
Hij brengt rust, vertrouwen en perspectief, en kan scholen adviseren over maatregelen
die zij kunnen nemen om de opvang van rugzakleerlingen in de klas te verbeteren.
• Niet altijd vindt er na een trimester en semester een goede evaluatie plaats van de
behaalde en nog na te streven doelen van het handelingsplan. Toch is dat belangrijk,
om ouders goed en duidelijk te informeren, en hun vragen over de acties die de school
heeft ondernomen te beantwoorden. Ouders willen horen wat er goed ging en wat
minder goed. Zij willen inzicht in de besteding van de rugzakgelden en inspraak over
de inzet van mensen en middelen. 35 Ouders worden steeds kritischer en veeleisender,
en verwachten dat de onderwijsconsulent zaken kan afdwingen. De onderwijsconsulent
wijst ouders er wel eens op dat hun veeleisendheid contraproductief werkt: de school
zet de hakken in het zand. Scholen hebben soms extra tijd en begeleiding nodig om te
kunnen doen wat ze moeten doen. De onderwijsconsulent heeft formeel geen
bevoegdheden, maar zal steeds trachten door overleg en voorlichting tot een voor
partijen bevredigende oplossing te komen.
• Onderwijsconsulenten wijzen ouders en scholen er voortdurend op dat het
handelingsplan een gezamenlijke verantwoordelijkheid is, óók in het speciaal
onderwijs.
• Onderwijsconsulenten ervaren dat het van belang is om ook met de leerling zelf te
praten. Door open vragen te stellen komt er probleembesef. Een jongere zit soms knel
bij overbezorgde ouders. Enige mate van zelfreflectie en zelfverantwoordelijkheid is
nodig voor de jongere, en voor de ouders is nodig dat zij wat meer afstand betrachten.
• Laat een handelingsplan ondertekenen door alle drie betrokken partijen: de ouders, de
school én de ambulant begeleider.
• Raadpleeg voor meer informatie over en voorbeelden van handelingsplannen
www.oudersenrugzak.nl.
35 Zie voor informatie over de inhoud van de rugzak (personele kosten en materiële voorzieningen) het
Besluit Bekostiging WPO artikel 17 voor het primair onderwijs, en Besluit Bekostiging WVO artikel
8a voor het voortgezet onderwijs.
-58-

• Rugzakgelden zijn geoormerkt en leerlinggebonden. Scholen zijn redelijk vrij om de
gelden in te zetten, onder de voorwaarde dat de rugzakleerling er ook daadwerkelijk
profijt van heeft. De school mag bijvoorbeeld de rugzakgelden van vier leerlingen met
autisme bundelen, maar de getroffen maatregelen moeten specifiek ten goede komen
aan deze leerlingen, en dat moet ook duidelijk zijn voor de ouders. De rugzakgelden
inzetten voor groepsverkleining komt alle leerlingen ten goede, dus niet specifiek de
rugzakleerlingen.
Uit leerlinggebonden financiering aangeschafte materialen blijven na vertrek van de
leerling eigendom van de school.
• Het budget in de rugzak bestaat uit drie delen: 36
1. Een bedrag voor extra personele inzet (formatie-uitbreiding), bijvoorbeeld een
klassenassistent, een extra leerkracht of een remedial teacher. Afhankelijk van de
handicap van een kind komt deze formatie-uitbreiding in het basisonderwijs neer op
ca. 3,5 uur per week per kind.
2. Een bedrag voor ambulante begeleiding vanuit het REC. Dit bedrag is niet vrij
besteedbaar, maar moet besteed worden bij het REC. Ambulante begeleiding is
bestemd voor zowel de leerkracht als de leerling, en moet onderwijsdidactische
zaken betreffen. Remedial teaching bijvoorbeeld is geen ambulante begeleiding en
kan dus ook niet worden bekostigd uit dit gedeelte van het budget.
3. Een bedrag in geld, bedoeld voor materiële instandhouding
(deskundigheidsbevordering of aanschaf van - aangepast - lesmateriaal).
• De gratis Rugzak Informatie Telefoon geeft voorlichting over de besteding van de
rugzak: telefoonnummer 0800-5010, elke werkdag van 10.00 tot 15.00 uur.
36 Bron: www.oudersenrugzak.nl. Op deze website staat meer informatie over bedragen e.d.
De hierboven vermelde gegevens gelden ten tijde van het uitkomen van deze publicatie.
-59-

5. BEST PRACTICES: ONDERWIJS/ZORGCOMBINATIES
Mijn kind, een cluster 4-leerling, wordt nu toegelaten op een cluster 3-school. Daar stellen
ze de voorwaarde dat er deeltijdonderwijs komt met deeltijdbehandeling. Mag dat?
De school trekt zich niets aan van de GGZ-behandelresultaten. Hierdoor dreigt het op
school mis te gaan. Wat nu?
Is een zorgboerderij een aanvullend alternatief voor speciaal onderwijs?
De ontheffing van de leerplicht voor mijn zoon loopt binnenkort af. Hij moet dus weer naar
school, maar hij is nergens in het speciaal onderwijs welkom.
Ons kind wordt binnenkort opgenomen voor een behandeling ver van huis. Nu moeten wij
als ouders er zelf voor zorgen dat ons kind een dagbesteding heeft. We hebben uiteindelijk
een plek gevonden bij een tuinder, maar waarom kan ze niet gewoon naar school?
5.1 Onderwijs/zorgcombinaties (één kind - één plan) 37
In de loop der jaren is de problematiek waar de onderwijsconsulenten mee te maken
krijgen, zwaarder geworden. Zo is de groep zeer moeilijk tot niet-plaatsbare leerlingen de
laatste twee jaar gegroeid. Het gaat om kinderen met een dermate complexe problematiek
dat het speciaal onderwijs daar niet altijd een antwoord meer op heeft; de leerkrachten
raken in handelingsverlegenheid. Deze leerlingen worden uit het speciaal onderwijs
verwijderd. Zij vallen dan tussen wal en schip. Ze worden van de leerplicht ontheven en
komen terecht in een zorginstelling, vaak zonder enige vorm van onderwijs.
Cluster 3- en 4-scholen hebben soms geen of onvoldoende mogelijkheden om kinderen op
te vangen die (tijdelijk) een-op-een begeleiding of intensieve zorg nodig hebben. Voor
kinderen met ernstige en complexe gedragsproblemen is er geen extra financiering ter
ondersteuning van onderwijs. Vanuit de AWBZ wordt het steeds moeilijker om aanvullende
middelen voor zorg beschikbaar te krijgen. Onderwijsconsulenten worden hier regelmatig
mee geconfronteerd.
Een groeiende groep uitvallers uit het speciaal onderwijs wordt gevormd door de
zogenoemde ZMOLK'ers. Onder de ZMOLK’ers in de cluster 3-scholen zijn leerlingen bij
wie de intelligentie ernstig beperkt is en de gedragsproblematiek een ondergeschikte rol
speelt, maar wel degelijk aanwezig is. Bij deze leerlingen kan de leerbaarheid een
discussiepunt vormen. Er zijn ook leerlingen op cluster 4-scholen, bij wie de
gedragsproblematiek overheerst en de verstandelijke beperking minder is. Deze leerlingen
37 Zie voor de in dit hoofdstuk gebruikte afkortingen bijlage I.
-60-

zijn doorgaans wel leerbaar, maar het perspectief daarop ontbreekt. Dit baart
onderwijsconsulenten zorgen.
Soms moeten kinderen voor hun zorgvraag (tijdelijk) naar een residentiële setting.
Onderwijs schiet er dan mogelijk bij in. Het accent ligt op de zorg, terwijl het kind wel
leerplichtig is. Onderwijsconsulenten worden soms ingeschakeld als er helemaal geen
onderwijs is, maar ook als er bijvoorbeeld geen aansluiting mogelijk is met speciaal
onderwijs op de betreffende school (dit kan komen door de klassengrootte, het
lesprogramma, de samenstelling van de groep e.d.).
Ook bij ontslag uit een behandelsetting wordt nogal eens om bemiddeling door een
onderwijsconsulent gevraagd. Er blijkt dan nog geen clusterindicatie te zijn aangevraagd of
er is geen passende onderwijsplek beschikbaar.
-61-

5.2 Casuïstiek onderwijs/zorgcombinaties
CASUS: Onderwijs/zorgcombinaties (één kind - één plan)
Koos is leerling van een basisschool en heeft een cluster 4-beschikking. De rugzak wordt
ingezet om Koos extra te ondersteunen bij zijn leertaken. Koos valt in school op door zijn
gedrag en zijn uitspraken. Hij wil bewust andere kinderen pijn doen en brengt hen letsel
toe. Hij stoort fors in de klas en hij schreeuwt om aandacht. Bij 'lik op stuk' ontploft hij. Hij
vloekt en tiert, is erg agressief en steeds op zoek naar de grenzen.
De school stelt vast dat zij handelingsverlegen is; zij kan Koos alleen op twee ochtenden en
een hele dag opvangen, maar verwijdering ligt in het verschiet. Voor de school is de maat
vol.
Koos wordt behandeld bij de GGZ en krijgt extra onderwijsondersteuning van een
orthopedagoog.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
Nadat de onderwijsconsulent de ouders en de school gesproken heeft, concludeert hij dat er
veel partijen bij Koos betrokken zijn, maar dat deze nog niet gezamenlijk om de tafel
hebben gezeten om te overleggen. De onderwijsconsulent stelt daarom een
rondetafelgesprek voor.
Alle betrokkenen nemen deel. Gezamenlijk wordt aan beeldvorming gedaan, en worden de
zorgvraag en de onderwijsvraag vastgesteld. Geconcludeerd wordt dat voor Koos de
volgende zorgaspecten gelden: er dient aanvullende diagnostiek te komen; er is een veilige
omgeving en een stabiele structurele situatie nodig; Koos is sociaal niet wederkerig en hij
kan niet omgaan met frustraties; hij heeft een negatief zelfbeeld; hij moet leren zijn gedrag
af te stemmen op de situatie. De GGZ zal deze aspecten in de behandeling meenemen.
Wat de onderwijsvraag betreft wordt besloten dat Koos een-op-een begeleiding krijgt om
een veilige, stabiele situatie te creëren. De begeleider (vanuit de rugzak) zal niet meer apart
met Koos werken, maar zal naast hem in de klas zitten, in ieder geval tot de zomervakantie.
Over vier weken vindt de eerste evaluatie plaats.
Om de specifieke onderwijs- en zorgvragen van een leerling in het primair of voortgezet
(speciaal) onderwijs in kaart te brengen, is een rondetafelgesprek met alle betrokkenen
nodig. Het leidt tot een gezamenlijke visie op wat de leerling nodig heeft om weer in
ontwikkeling te komen. Vervolgens kunnen afspraken gemaakt worden over het tot stand
brengen van de benodigde combinatie van (speciaal) onderwijs en (jeugd)zorg.
-62-

CASUS: Onderwijs/zorgcombinaties (één kind - één plan)
Lucas is 13 jaar en zit met een cluster 4-indicatie op een VSO cluster 4-school. Hij heeft
MCDD, ODD en extreme angststoornissen. De VSO-school is ten aanzien van Lucas
handelingsverlegen. Lucas heeft iemand nodig die voortdurend naast hem zit en staat, ook
letterlijk. Is zijn begeleider ('shadow') even uit de klas, dan escaleert de situatie meteen. Het
uit zich in agressief gedrag naar medeleerlingen. De school heeft inmiddels toestemming
voor deeltijdonderwijs van de onderwijsinspectie gekregen, maar ook dat brengt nauwelijks
verlichting. Na het zoveelste incident wordt Lucas geschorst en wordt een
verwijderingsprocedure gestart. De VSO voelt zich wel verantwoordelijk en schakelt
samen met de ouders een onderwijsconsulent in. Plaatsing op een andere cluster 4-school
lijkt geen optie, omdat de problemen zich ook daar voor zullen doen. De school adviseert
een klinische opname, maar de ouders willen daar niet van weten.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent spreekt met alle partijen. De school licht toe dat zij in het schooljaar
veel extra inzet heeft gepleegd voor Lucas. Desondanks blijkt zij handelingsverlegen te
zijn. Ook de ouders zien dit in.
Er is een grote gezamenlijke zorg rond Lucas, maar de ouders weigeren om Bureau
Jeugdzorg in te schakelen. Daarom staat de school op het punt om een melding bij het
AMK te doen. De onderwijsconsulent overlegt met de ouders. Hij adviseert ze met klem
om zelf naar Bureau Jeugdzorg te stappen, om zo meer vat te hebben op de hulp die
geboden wordt. De ouders volgen dit advies op en krijgen de nodige ondersteuning.
Er wordt een plek voor Lucas gevonden op een leerboerderij; hij wordt daar (tijdelijk)
vanuit de school geplaatst. Een leerboerderij heeft een duidelijke link met onderwijs;
leerlingen worden via een leerarrangement ondersteund bij het onderwijs. De school houdt
een verantwoordelijkheid. Dit vereenvoudigt een mogelijke terugkeer.
Op een leerboerderij is er een-op-een begeleiding, wat voor Lucas ideaal is.
Als een (V)SO-school handelingsverlegen is en besluit een leerling te schorsen, dan is het
van groot belang dat de school verantwoordelijk is voor en betrokken blijft bij het
onderwijs in een onderwijs/zorgcombinatie. Eventuele terugplaatsing op school verloopt
dan soepeler.
-63-

CASUS: Onderwijs/zorgcombinaties (één kind - één plan)
Sandy, 14 jaar, heeft al gedragsproblemen sinds de basisschool, maar in het voortgezet
onderwijs gaat het helemaal mis. Ze wordt verwijderd en zit zeven maanden thuis. Dan
wordt Sandy op een cluster 4-school geplaatst, waar ze na een aantal weken een psychose
NAO (niet anders omschreven) krijgt. Sindsdien zit zij weer thuis. De school en de ouders
kunnen het niet eens worden over de omgang met Sandy. De leerplichtambtenaar is er bij
betrokken, maar weet evenmin een oplossing.
Voor de psychiatrische problematiek is Sandy onder behandeling van een kinderpsychiater.
Via het PGB wordt gespecialiseerde gezinsbegeleiding ingeschakeld; drie keer per week
doet een verpleegkundig begeleider ontspannende activiteiten met Sandy.
Volgens haar ouders is Sandy een hooggevoelig meisje. Ze is muzikaal, creatief en
kunstzinnig aangelegd. In een begripvolle, veilige en gestructureerde omgeving is zij het
beste op haar plaats. Onrust, chaos en negativisme brengen haar van de wijs; dan vlucht ze
weg uit angst. Opmerkelijk is hoe liefdevol en consequent ze met dieren omgaat.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent spreekt met de ouders en overlegt met de school, het CCE en de
leerplichtambtenaar. Met de ouders en het CCE worden ook de onderwijsmogelijkheden
besproken. Afgesproken wordt dat de ouders met de onderwijsconsulent de (beperkte)
mogelijkheden zullen verkennen. Als er een plek is gevonden, kan het CCE desgewenst
worden ingeschakeld om de problematiek verder in kaart te brengen en te adviseren over
begeleiding en behandeling. Sandy heeft zeer intensieve begeleiding nodig, het liefst eenop-een.
Dit is echter op geen enkele school voor speciaal onderwijs mogelijk.
Aan de cluster 4-school wordt gevraagd of Sandy op een andere locatie kan worden
opgevangen. De gespecialiseerde gezinsbegeleider kan tijdelijk op school ingezet worden
om een geleidelijke terugkeer te bevorderen.
Een kennismakingsbezoek pakt niet goed uit. Sandy en haar ouders besluiten niet terug te
keren naar de cluster 4-school. Ook de psychiater van Sandy vindt dat cluster 4-onderwijs
op dit moment niet haalbaar voor haar is. De onderwijsconsulent neemt contact op met de
leerplichtambtenaar om de situatie te bespreken. In overleg met Sandy's vader en de
leerplichtambtenaar wordt afgesproken dat Sandy ingeschreven blijft op de cluster 4school,
om de relatie met onderwijs in stand te houden. Na een jaar zal opnieuw worden
bekeken of terugkeer naar een meer reguliere vorm van onderwijs dan tot de mogelijkheden
behoort. Voorlopig gaat Sandy dus niet terug naar de cluster 4-school; zij zal thuis en op
een zorgboerderij onderwijs volgen. De leerplichtambtenaar zal dit in een beschikking
(uitspraak) bevestigen; hij is ook degene die aan het eind van het schooljaar het initiatief
zal nemen voor een evaluatie, waarbij ook de cluster 4-school betrokken wordt.
Soms is een onderwijs 'time-out' nodig en ligt het accent op zorg. In samenspraak met de
leerplichtambtenaar kan een constructie als hiervoor geschetst afgesproken worden. Daarbij
wordt de onderwijsoptie voor een bepaalde tijd opengehouden.
-64-

CASUS: Onderwijs/zorgcombinaties (één kind - één plan)
Jorik, een 15-jarige jongen met een cluster 4-indicatie (PDD-NOS), zit in groep 3 van het
VMBO-LWOO. Hij volgt de opleiding metaal. Zijn stage is prima verlopen, en hij kan op
termijn een baan krijgen bij zijn stagebedrijf. Voorwaarde is dat hij zijn diploma haalt.
Jorik wil echter niet meer naar school. Hij heeft moeite met het maken van opdrachten en
met het samenwerken met andere leerlingen. Hij wordt gepest en ervaart de klas als
onveilig. Jorik wordt niet meer geaccepteerd in de klas. Zijn medeleerlingen vinden het
moeilijk om zijn gedrag te begrijpen, en zijn aan het eind van hun incasseringsvermogen.
Jorik moet nog proefwerken inhalen om over te kunnen gaan naar de eindexamenklas, maar
zelf wil hij het liefst meteen gaan werken. Thuis is Jorik op dit moment ook moeilijk te
handhaven. Op verzoek van de ouders buigt de onderwijsconsulent zich over de vraag hoe
Jorik toch dit leerjaar af kan maken en wat er voor nodig is om Jorik volgend jaar zijn
eindexamen te laten doen.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent voert een indringend gesprek met Jorik. De mentor brengt de
opdrachten bij Jorik thuis, en Jorik besluit toch de proefwerken in te halen. Hij mag dat aan
het bureau van de directeur doen, zodat hij geen leerlingen hoeft tegen te komen. Jorik
haalt goede resultaten voor zijn proefwerken en opdrachten, en is over naar groep 4.
De onderwijsconsulent legt contact met het CCE; na de zomervakantie kan het CCE met
ondersteuning aan de ouders en Jorik beginnen. Vervolgens organiseert de
onderwijsconsulent een gezamenlijk overleg met alle betrokkenen: de mentor, de
zorgcoördinator, een trajectbegeleider, de ambulant begeleider, de leerplichtambtenaar en
de ouders van Jorik. Besloten wordt dat Jorik volgend cursusjaar in de zogenoemde
trajectgroep komt, een groep voor cluster 4-leerlingen. De groep bestaat uit 10 leerlingen
met twee vaste docenten. De leerlingen werken zelfstandig aan de theoretische vakken. De
didactische en individuele begeleiding gebeurt volgens het handelingsplan. Er zijn korte
lijnen, ook met de ouders, en de afspraken worden iedere zes weken met de ouders
geëvalueerd. De praktijkvakken kan Jorik bij zijn huidige mentor doen, zo nodig in een
andere groep dan de huidige. De ambulant begeleider blijft betrokken. Om Jorik te
motiveren wordt afgesproken dat de mentor hem in de laatste vakantieweek de nieuwe
schoolplek zal laten zien en kennis laat maken met zijn begeleiders. Deze afspraken geven
het vertrouwen dat Jorik volgend jaar zijn diploma zal behalen.
Voor deze aanpak zijn handvatten gehaald uit het bijzonder zorgplan van het CCE. De
CCE-consulent heeft voor overdracht van de handvatten aan de AB'er en mentor gezorgd.
-65-

CASUS: Onderwijs/zorgcombinaties (één kind - één plan)
Tim van 15 begint op het gymnasium, maar komt terecht op de HAVO. Hij heeft
permanent structuur nodig, anders raakt hij gefrustreerd en agressief. Tim heeft ADHD,
PDD-NOS en MCDD. Hij is ook angstig, maar daarvoor zijn nooit de redenen vastgesteld.
Omdat Tim niet thuis kan blijven, zit hij vrijwel onafgebroken in een GGZ-instelling waar
ook plaatsbekostigd onderwijs wordt geboden. Tim volgt echter al anderhalf jaar
nauwelijks onderwijs meer; hij zit vooral op zijn kamer. De behandelend psychiater acht
theoretisch onderwijs moeilijk voor Tim, maar vindt praktijkgericht onderwijs wel bij hem
passen. Tims moeder is van mening dat haar zoon een stok achter de deur nodig heeft om
naar school te gaan. Zij ziet in dat hij belemmeringen heeft, maar vindt ook dat hij die
gebruikt om niet naar school te hoeven gaan. Zo glijdt Tim steeds verder af. De moeder
hoopt op een nieuwe start op een school die Tim structuur en discipline bijbrengt en die
hem wat steviger aanpakt.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
Tim staat op de wachtlijst voor een behandelcentrum. Omdat zijn aanmelding lange tijd is
blijven liggen, kan hij pas over negen maanden terecht. Gezien de afstand (20 km) kan hij
ook nog niet naar het aan het centrum verbonden praktijkonderwijs. De onderwijsconsulent
regelt taxivervoer, zodat hij al wel onderwijs kan volgen. Dan blijkt het taxivervoer niet
meer nodig te zijn; dankzij de inzet van de onderwijsconsulent kan Tim eerder dan
verwacht toch worden opgenomen in het behandelcentrum. Hij krijgt daar plaatsbekostigd
onderwijs. Er was overwogen Tim aan te melden voor het project leerbaarheid, maar de
moeder, de behandelaars en het CCE zullen gezamenlijk overleggen of dat nog gewenst is.
Er zijn situaties waarin de zorgvraag te groot is om door het onderwijs beantwoord te
kunnen worden. De leerling bevindt zich bijvoorbeeld in een behandel- of zorginstelling.
De nadruk ligt dan (tijdelijk) op zorg. Wel kan soms (plaatsbekostigd) onderwijs verzorgd
worden in een school in de directe omgeving van de zorginstelling, of binnen de instelling
zelf.
-66-

5.3 Tips en informatie onderwijs/zorgcombinaties
• Onderwijsconsulenten zoeken de oplossing voor sommige groepen zorgleerlingen in
maatwerk: onderwijs/zorgcombinaties. Zij proberen intensieve samenwerking tussen
speciaal onderwijs en zorginstellingen tot stand te brengen, met het doel moeilijk
plaatsbare leerlingen weer perspectief te bieden op onderwijs en/of arbeid.
• Er zijn leerlingen die alleen dankzij een onderwijs/zorgcombinatie (of een
onderwijs/behandelcombinatie) op een school gehandhaafd kunnen worden. Er wordt
dan zorg ín de school (regulier of speciaal onderwijs) gebracht. Scholen die hiervoor
openstaan, en die dus vraaggericht werken, maken bijvoorbeeld gebruik van auticoaches
of buddy's, of schakelen het CCE of jeugdzorg in om de zorgcomponent op school te
behartigen. Zij zoeken samenwerking met zorginstellingen en zijn bereid om
gezamenlijk te investeren in deze doelgroep. Zij leveren zorg op maat ín de school.
Voor sommige leerlingen geldt, dat zij alleen in het speciaal onderwijs gehandhaafd
kunnen worden als er extra zorg ingezet wordt, bijvoorbeeld een begeleider vanuit een
zorginstelling, bekostigd uit een PGB. De nieuwe AWBZ-richtlijnen zetten de
zorgarrangementen echter ernstig onder druk; dit kan een negatief effect hebben op
goede onderwijs/zorgcombinaties.
• Niet-geïndiceerde leerlingen die in een behandelcentrum worden opgenomen, krijgen
meestal (plaatsbekostigd) onderwijs op een aan het centrum verbonden school voor
speciaal onderwijs. Vaak ontstaan schoolplaatsingsproblemen aan het eind van de
behandelperiode. In principe moeten deze leerlingen dan terugkeren naar de school van
herkomst, waar zij ingeschreven blijven (WEC artikel 40 lid 4), maar terugkeer is niet
altijd wenselijk. Als deze leerlingen met een ernstige beperking nog geen indicatie
hebben voor een speciale school of een rugzak, bemoeilijkt dat de juiste
schoolplaatsing.
Een goede ontwikkeling is dat steeds vaker tijdens de behandelperiode door de school
een indicatieprocedure wordt gestart. Zo kan verkrijging van een indicatie samenvallen
met het einde van de behandeling. Plaatsing op een passende school wordt in die
gevallen gemakkelijker.
• Soms is het nodig meer creatieve oplossingen te vinden, bijvoorbeeld plaatsing in kleine
groepen of onderwijs via modules van de Wereldschool. Voor oplossingen op maat in
de thuissituatie (alleen in uiterste nood) is de toestemming nodig van het ministerie van
OCW. Het ministerie heeft deze bijzondere opdrachten (contracten) ondergebracht bij
een onderwijsinspecteur bijzondere opdrachten. In voorkomende gevallen is het aan te
raden om een onderwijsconsulent in te schakelen.
-67-

De onderwijsconsulent verleent ondersteuning bij het opstellen van de
conceptcontracten. Een dergelijk contract moet worden vastgesteld in aanwezigheid van
en moet voor gezien worden ondertekend door de inspecteur bijzondere opdrachten,
namens de Inspectie van het Onderwijs en het ministerie van OCW.
• Deeltijdopvang op een zorgboerderij in combinatie met onderwijs op school kan een
alternatief zijn.
• Door verhuizing kan een leerling uit de boot vallen, omdat hij dan onder een andere
regio valt en de zorgkantoren verschillende regels hanteren. Er is geld om extra hulp te
financieren, maar dat kan niet in een andere regio ingezet worden. Overheveling van de
gelden is geen algemeen geaccepteerde werkwijze en het vraagt vaak veel inzet van de
onderwijsconsulent om dit te realiseren.
• In sommige gevallen ontslaat de Leerplichtwet 38 ouders tijdelijk van de plicht om
kinderen op een school in te schrijven, bijvoorbeeld vanwege lichamelijke of
psychische belemmeringen (artikel 7 van de Leerplichtwet) of wegens godsdienstige of
levensbeschouwelijke redenen (artikel 8 van de Leerplichtwet). De gemeentelijke
leerplichtambtenaar beoordeelt het verzoek tot (tijdelijke) vrijstelling, zo nodig na het
consulteren van een onafhankelijke arts, pedagoog en/of psycholoog.
• Er zijn inmiddels cluster 3- en 4-scholen die gezamenlijk initiatieven ontplooien om de
specifieke gedragsproblematiek van leerlingen aan te pakken. Daarbij betrekken zij ook
zorginstellingen en zorgaanbieders, en wordt in het geval van ZMOLK'ers onderzocht
in hoeverre deze kinderen nog leerbaar zijn. Verschillende OC+- projecten
ondersteunen deze initiatieven, bijvoorbeeld het project leerbaarheid. 39
• UrWay is een nieuwe online leervoorziening voor leerplichtige jongeren die om
verschillende redenen tussen wal en schip vallen en verstoken zijn van onderwijs. Als
bestaande voorzieningen voor deze jongeren geen uitkomst bieden, is UrWay een
laatste vangnet. UrWay beoogt deze leerlingen weer aan het leren te krijgen door via
internet een virtuele online leeromgeving aan te bieden die 24 uur per dag, 365 dagen
per jaar open is. Uit een pilot is gebleken dat UrWay een passende oplossing biedt voor
de leerhulpvraag van deze leerlingen. De bedoeling is dat UrWay landelijk toegankelijk
wordt voor leerlingen met een clusterindicatie die voldoen aan de criteria van UrWay.
• Behandelcentra hebben afspraken met scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs om
aan hun cliënten (plaatsbekostigd) onderwijs te bieden. Voorafgaand aan een interne
plaatsing is het noodzakelijk dat de ouders en de school afspraken maken over de
onderwijsvoorziening (dus plaatsing) na beëindiging van de behandeling!
38 Zie voor de Leerplichtwet: www.postbus51.nl.
39 Zie werkwijzer 2 op www.onderwijsconsulenten.nl.
-68-

6. BEST PRACTICES: OVERIGE PROBLEMATIEK 40
Mijn dochter heeft een schoolplaats, maar kan niet zelfstandig reizen. De gemeente weigert
begeleiding.
Na een incident wil mijn kind beslist niet meer in de bus; de gemeente kan geen alternatief
aanbieden.
Mag de gemeente leerlingenvervoer weigeren als de school verder weg is?
De leerplichtambtenaar dreigt met een proces-verbaal omdat mijn kind niet naar school
durft.
Mijn dochter heeft een schoolfobie. Ik krijg haar ’s ochtends het bed niet uit. Is onderwijs
thuis mogelijk?
De school heeft mij gevraagd mee te werken aan een indicatie, zodat er voor mijn dochter
een rugzak beschikbaar komt. Nu is de indicatie er, maar wil de school de rugzak niet
gebruiken. Zij adviseert nu speciaal onderwijs voor mijn dochter.
Mijn zoon heeft gedragsproblemen, maar hij is ook hoogbegaafd. Nu moet hij naar een
cluster 4-school, maar daar is geen aandacht voor zijn hoogbegaafdheid. Wij zijn bang
voor toename van gedragsproblemen.
Mijn dochter met autisme liep vast in 4 VWO. Het REC heeft geen school voor VSO op haar
niveau, dus ik heb haar moeten aanmelden bij het Luzac College. Daar pakken ze de
begeleiding van haar goed op, maar hoe moet het volgend jaar? Ik kan het particulier
onderwijs niet betalen.
6.1 Leerlingenvervoer
Leerlingen met een beperking, die geen gebruik kunnen maken van eigen of openbaar
vervoer, kunnen onder voorwaarden recht hebben op leerlingenvervoer. De voorwaarden
zijn vastgelegd in een verordening leerlingenvervoer. Iedere gemeente heeft haar eigen
verordening, waardoor de regels en voorwaarden per gemeente kunnen verschillen. De
gemeente waar de leerling woont, regelt het leerlingenvervoer. Zij kan vervoer aanbieden of
ouders een vergoeding geven om zelf passend vervoer te regelen. Scholen hebben hier geen
invloed op.
40 Zie voor de in dit hoofdstuk gebruikte afkortingen bijlage I.
-69-

Bij de uitvoering van deze regeling moet rekening gehouden worden met de aard van de
leerling bij het formeren van groepen leerlingen die gezamenlijk vervoerd worden.
Leerlingen met internaliserende problematiek (bijvoorbeeld angstige kinderen) kunnen niet
samen met duidelijke acting-out-leerlingen in dezelfde taxi of bus.
Veel ouders signaleren knelpunten in het leerlingenvervoer, zoals gebrek aan begeleiding,
lange reistijden, overstapplaatsen, het omzetten van aangepast vervoer in een
begeleiderskaart voor openbaar vervoer of het weigeren van leerlingvervoer aan VOleerlingen
met een rugzak. Soms vinden gemeenten een school die dichtbij is passend voor
de leerling, en moet er een onderwijsconsulent aan te pas komen om toe te lichten dat de
school op afstand beter past bij de zorgvraag van de leerling.
6.2 Casuïstiek leerlingenvervoer
CASUS: Overige problematiek: leerlingenvervoer
Peter is 7 jaar en cluster 3 MG geïndiceerd. Hij zit op een ZMLK-school buiten zijn
woonplaats. Zijn ouders hebben deze school bewust gekozen vanwege de expertise op het
gebied van onderwijs aan autisten en de speciale structuurgroepen waarin gewerkt wordt. 41
Dit jaar wijst de gemeente de aanvraag voor leerlingenvervoer af met het argument dat er in
de eigen woonplaats een ZMLK-school is. De ouders tekenen bezwaar aan tegen de
negatieve beschikking van de gemeente. De huidige school en de ouders verzamelen
argumenten om de gemeente ervan te overtuigen dat een langer verblijf op deze school
noodzakelijk is. Er wordt een hoorzitting gepland waarin de ouders hun bezwaar kunnen
toelichten en informatie kunnen aanleveren.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent brengt de verschillen in onderwijsaanbod van beide ZMLK-scholen
in kaart en schrijft een adviesbrief die door de ouders wordt doorgestuurd naar de
gemeente. De complexe problematiek van Peter vraagt om aangepast onderwijs en een zeer
intensieve begeleiding die alleen door de huidige ZMLK-school kan worden geboden. Die
school blijkt voor Peter de enige mogelijkheid om onderwijs te genieten. Op basis van deze
argumenten bericht de gemeente de ouders mondeling dat het leerlingenvervoer weer wordt
vergoed.
41 In dit geval de TEACCH-methodiek, die speciaal voor deze doelgroep is ontwikkeld.
-70-

6.3 Tips en informatie leerlingenvervoer
• Leerlingenvervoer kan worden aangevraagd in de eigen gemeente. Voor informatie zie
www.vng.nl (via Beleidsvelden - Jeugd, onderwijs en sport - Onderwijs -
Leerlingenvervoer) of de website van de betreffende gemeente.
• Iedere gemeente dient te beschikken over een verordening leerlingenvervoer. Dit is een
openbaar document, waarin regels staan waar ambtenaren zich aan dienen te houden bij
het regelen van het vervoer van kinderen van en naar school.
• Vervoer naar (tijdelijke) opvang of behandelsetting wordt niet vergoed door de
gemeente, maar veelal wel vanuit de AWBZ.
• Als de gemeente een aanvraag voor leerlingenvervoer afwijst, kunnen ouders daartegen
in beroep gaan. Zij kunnen bezwaar aantekenen tegen deze beslissing van de gemeente.
De beslissing komt in de vorm van een brief van de gemeente en wordt ook wel
beschikking genoemd. Bij het bezwaar kunnen de ouders aanvoeren waarom maatwerk
nodig is.
• Soms zetten onderwijsconsulenten in een brief aan een gemeente uiteen wat de speciale
zorgvraag is van de leerling. Met zo'n brief kan een gemeente overwegen of er een
uitzondering gemaakt kan worden op de bepalingen in de verordening, waardoor het
gemeentelijk besluit herroepen kan worden.
• In bepaalde gevallen kan een aanvulling op het PGB aangevraagd worden voor
begeleiding tijdens busvervoer van en naar school.
• Informatie over leerlingenvervoer is te vinden in de brochure 'Vlug en veilig naar
school', verkrijgbaar via de webwinkel van de CG-Raad (www.cg-raad.nl) en op de
website www.leerlingenvervoer.net.
-71-

6.4 Schoolangst
Angst voor school kan ontstaan na een verandering in het leven van een leerling. De
leerling is bijvoorbeeld langere tijd afwezig geweest door ziekte, of gaat naar een nieuwe
school of nieuwe klas. De angst kan zich richten op verschillende facetten die verbonden
zijn met de school. Zo zijn er kinderen die zeer angstig worden als de leerkracht thuis langs
komt. Kinderen met faalangst zijn vaak angstig als het huiswerk wordt opgegeven. Ook de
sociale interactie met klasgenoten kan kinderen bang maken. Pesten 42 of een leraar met wie
het niet klikt zijn eveneens redenen voor kinderen om schoolangst te ontwikkelen.
Daarnaast kan schoolangst verband houden met een stoornis in het autistisch spectrum of
voortkomen uit reeds bij de leerling aanwezige scheidingsangst.
Schoolangst loopt vaak uit op schoolweigering. 43 Meestal is er geen duidelijke oorzaak aan
te geven voor de schoolangst en/of schoolweigering, maar de problematiek blijkt vaak zeer
hardnekkig. Voor deze leerlingen is veelal geen adequate opvang en/of passend onderwijs
voorhanden. Door het gebrek aan voorzieningen lopen zij onnodig een
ontwikkelingsachterstand op. Deze leerlingen zijn vaak thuiszitters en hebben intensieve
specialistische hulp en begeleiding nodig alvorens zij met succes kunnen terugkeren in het
onderwijs.
42 Zie de brochure over pesten: 'Pesten op school. Hoe ga je er mee om?' De brochure kan besteld worden
bij vier landelijke organisaties voor ouders in het onderwijs: LOBO (www.lobo.nl), NKO
(www.nko.nl), Ouders & COO (www.ouders.net) en VOO (www.voo.nl).
43 Zie het OC+-project over schoolangst en de bijbehorende folder op www.onderwijsconsulenten.nl.
-72-

6.5 Casuïstiek schoolangst
CASUS: Overige problematiek: schoolangst
Björn, 15 jaar, zit tot aan de zomervakantie op een reguliere VO-school. Bij de overgang
van klas 2 naar klas 3 wordt hij in een andere groep geplaatst met veel allochtone
leerlingen. Hier voelt hij zich niet op zijn gemak. Dit escaleert zodanig dat Björn niet meer
naar school wil en durft. Volgens de VO-school is hij nog steeds welkom, maar Björn heeft
geen vertrouwen meer in de school en weigert er nog langer heen te gaan.
De ouders laten Björn onderzoeken en de kinderpsychiater stelt ADD vast. Deze diagnose
verklaart ook veel van zijn concentratie- en vermoeidheidsproblemen. De kinderpsychiater
vindt dat Björn niet gebaat is bij voortgezet speciaal onderwijs. Hij adviseert regulier
onderwijs, al dan niet met extra ondersteuning vanuit een rugzakje.
De ouders nemen contact op met diverse VO-scholen in omliggende plaatsen, maar deze
scholen weigeren Björn toe te laten.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent onderzoekt alternatieve mogelijkheden voor Björn en neemt contact
op met de leerplichtambtenaar, de zorgcoördinator van de reguliere VO-school en de
zorgadviesteams van de scholen in omliggende plaatsen.
Met het zorgloket van de VO-scholen wordt bezien of Björn op een van de VO-scholen
geplaatst kan worden. Daarbij wordt ook onderzocht of hij baat kan hebben bij een
bovenschoolse zorgvoorziening. Vervolgens wordt in overleg met de zorgcoördinator
voorgesteld Björn te laten instromen op een kleinschalige VO-school.
De onderwijsconsulent vergezelt de ouders en Björn naar deze school. Er wordt een
voorlopige plaatsing geregeld.
De school en de bovenschoolse zorgvoorziening stemmen hun aanpak af en gaan na hoe de
zorgstructuur formeel geregeld kan worden, bijvoorbeeld via een Reboundplaatsing.
Daarnaast wordt een vangnetconstructie afgesproken, zodat tijdig kan worden ingegrepen
als het mis dreigt te gaan. De zorgcoördinator van de bovenschoolse zorgvoorziening zal
regelmatig gesprekken met Björn houden. Ook zal bezien worden of een indicatieaanvraag
voor een rugzak cluster 4 nog wenselijk of noodzakelijk is.
Na een korte proefperiode krijgt Björn te horen dat hij op deze school mag blijven.
-73-

6.6 Tips en informatie schoolangst
• Schoolangst leidt soms onnodig tot (langdurig) thuiszitten. Professionele hulp is nodig.
Soms kan een vertrouwd persoon (een buddy) uitkomst bieden. Een buddy
(bijvoorbeeld via een GGZ-instelling) haalt de leerling dagelijks thuis op, vergezelt hem
naar school en blijft de eerste periode bij hem in de klas. Deze aanpak kan langzaam
afgebouwd worden.
• Leerlingen met schoolangst vallen niet op door aandachtvragend gedrag. Zij doen niet
mee, vermijden contact en functioneren aan de rand van het groepsgebeuren. Tijdige
signalering van schoolangst door bijvoorbeeld een zorgadviesteam in het VO is van
groot belang om absoluut schoolverzuim te voorkomen. De begeleiding van een
thuiszittende leerling met schoolangst begint thuis en moet erop gericht zijn de leerling
uiteindelijk weer te laten terugkeren naar het onderwijs. Onderwijs en zorg moeten
kleinschalig en geïntegreerd aangeboden worden in een veilige en gestructureerde
omgeving. Het onderwijsaspect wordt groter naarmate er minder zorg nodig is. De
volgende stap is de begeleiding en het onderwijs thuis geleidelijk over te brengen naar
een zogenaamde 'huiskamer', een ruimte buiten het schoolgebouw. Begeleider en docent
moeten nauw samenwerken.
• Het is belangrijk leerlingen met schoolangst aan te spreken op hun talenten. Als
tijdelijke alternatieven kunnen bij wijze van uitzondering onderwijspakketten of digitaal
onderwijs thuis worden ingezet (e-learning, Wereldschool, UrWay; zie ook hoofdstuk
5).
-74-

6.7 Aanvraag indicatiestelling
Het behoort tot de wettelijke taak van het REC (dat hier de financiële middelen voor
ontvangt) de ouders te begeleiden bij de procedure voor het verkrijgen van een indicatie
voor hun kind. Het REC ondersteunt de ouders bij het compleet maken van het dossier voor
de aanvraag bij de CvI. Eventuele extra onderzoeken die nodig zijn voor de indicatie komen
voor rekening van het REC. Daarna start de procedure voor de indicatiestelling. Deze mag
maximaal acht weken duren en mag eenmaal met acht weken worden verlengd als de CvI
dat nodig acht, bijvoorbeeld omdat er aanvullend onderzoek gedaan moet worden. De
indicatieprocedure mag in totaal maximaal 16 weken duren. Zodra de beschikking is
afgegeven, kan de school het rugzakbudget aanvragen bij CFI. De maand volgend op de
indicatiestelling krijgt de school het rugzakbudget.
Aanscherping van de criteria voor het verkrijgen van een clusterindicatie heeft ertoe geleid
dat onderwijsconsulenten steeds vaker met indicatieproblemen te maken krijgen.
Bij cluster 3 heeft de aanscherping van de criteria bijvoorbeeld tot gevolg dat de (reguliere)
school voortaan over een periode van een half jaar de handelingsverlegenheid moet
aantonen. Voor leerlingen die door ernstige ziekte (zoals kanker) of door een
ongeval getroffen zijn, is vaak direct hulp nodig als zij weer naar school kunnen gaan; dán
nog een half jaar moeten wachten is funest.
Onderwijsconsulenten worden soms ingezet als leerlingen ongewenst lang(er) thuiszitten
doordat indicatietrajecten traag verlopen. Redenen voor vertraging zijn vaak van
administratieve aard, zoals een gebrekkig en incompleet dossier, ontbrekende
handtekeningen of het ontbreken van recente onderzoeksverslagen. Ook wachtlijsten voor
hulpverlening en de aangescherpte criteria kunnen zorgen voor langdurige
indicatietrajecten.
Er zijn VO-scholen die ten onrechte menen dat een leerling naar het VSO moet zodra een
cluster 4-indicatie wordt aangevraagd. De ouders werken vaak eerst te goeder trouw mee
aan de indicatiestelling, en vervolgens zegt de VO-school dat hun kind naar het VSO moet.
Een reden voor ouders om aan te kloppen bij het bureau Onderwijsconsulenten.
De laatste jaren is het aantal afgegeven indicaties, vooral in cluster 3 en cluster 4, fors
toegenomen. De handelingsverlegenheid van de verwijzende school moet nog duidelijker
dan voorheen worden aangetoond. Vooral bij de herindicatie kan dit tot gevolg hebben dat
leerlingen niet meer voor een rugzak of plaatsing op een speciale school in aanmerking
komen. Onderwijsconsulenten doen hun best voor deze leerlingen, om een thuiszitsituatie te
voorkomen.
-75-

6.8 Casuïstiek aanvraag indicatiestelling
CASUS: Overige problematiek: aanvraag indicatiestelling
Elise is 15 jaar en zit op het gymnasium. Zij heeft reuma. Elise is een goede leerling en heel
gemotiveerd. Door haar ziekte is zij niet altijd in staat om hele dagen naar school te gaan.
Zo kon zij vorig jaar maar halve dagen naar school. Zij heeft een aantal vakantieweken
doorgewerkt en is toen toch overgegaan. Dit jaar lijkt ze helemaal vast te lopen.
Elise heeft behoefte aan ondersteuning en extra uitleg. Er zou een goede planning moeten
komen, zodat duidelijk wordt welke stof en welke toetsen zij beslist moet maken en wat
eventueel zou kunnen vervallen.
Elises moeder vraagt de school mee te werken aan de aanvraag van een clusterindicatie LZ
voor een rugzak. Tot nu toe is er niets aan gedaan, terwijl de school die medewerking wel
moet verlenen. Er wordt ook geen extra ondersteuning geboden. De school zegt daar geen
faciliteiten voor te hebben. De communicatie met de school loopt vast.
Elise zou gebaat zijn bij een cluster 3-indicatie, zodat de school extra formatie krijgt en er
ambulante begeleiding mogelijk is. Die procedure moet nog helemaal in gang gezet
worden.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent voert gesprekken met Elise en haar moeder en met de teamleider en
de zorgcoördinator van de school. Afgesproken wordt dat de aanvraag voor de
clusterindicatie op korte termijn wordt ingediend. In het zorgadviesteam van de school
wordt de zorgvraag van Elise besproken en vastgelegd. De school geeft aan welke
maatregelen het afgelopen half jaar voor Elise zijn getroffen en wat de
handelingsverlegenheid van de school is. De school vult de benodigde formulieren in. De
ouders melden Elise aan bij het REC en verstrekken de medische gegevens.
Vooruitlopend op de indicatiestelling krijgt Elise een andere mentor. Deze mentor heeft
ervaring met rugzakleerlingen en wordt het vaste aanspreekpunt voor Elise. Zij kan haar
problemen met deze mentor bespreken. De mentor draagt zorg voor de overdracht aan de
andere docenten. De vakdocenten worden benaderd en ingezet voor extra uitleg als Elise
daar behoefte aan heeft.
Vreemde ogen kunnen dwingen!
-76-

6.9 Tips en informatie aanvraag indicatiestelling
• Overweeg gebruik te maken van de mogelijkheden van Herstart voor leerlingen tussen 5
en 16 jaar die meer dan vier weken thuiszitten, bekend zijn bij een leerplichtambtenaar,
geen uitzicht op plaatsing op een school hebben en nog geen clusterindicatie hebben of
in een indicatietraject zitten. Zie voor meer informatie www.wecraad.nl.
• Er zijn ouders (of leerlingen) die weigeren een indicatie aan te vragen vanwege een
vermeend stigma. Deze houding komt niet uit de lucht vallen: een rugzak, vooral cluster
4, belemmert vaak de gang naar het VO. De afweging om wel of geen indicatie aan te
vragen kan een dilemma zijn. Een onderwijsconsulent kan hierover bij langdurig
thuiszittende leerlingen adviseren.
• Soms neemt een onderwijsconsulent mondeling of schriftelijk contact op met de
secretaris van een CvI om de problematiek van een leerling toe te lichten of om een
spoedprocedure te bewerkstelligen. Meestal wordt dit door de CvI’s op prijs gesteld en
kan de informatie van de onderwijsconsulent bijdragen aan de completering van het
dossier.
• CvI’s kunnen een spoedprocedure volgen (tussentijdse besluitmomenten) voor
thuiszitters van wie een compleet dossier aanwezig is. Onderwijsconsulenten kunnen dit
aanvragen.
• In de aanvraagperiode van de indicatiestelling kan alvast een kennismakingsgesprek
plaatsvinden bij de (V)SO-school in afwachting van een definitief besluit.
• Soms is het omzetten van een indicatie aan de orde, bijvoorbeeld van cluster 4 naar
cluster 2 voor een kind met autisme en ernstige spraak/taalproblemen. Vooruitlopend op
de nieuwe indicatie kan de leerling vaak al overstappen naar de cluster 2-school
(eventueel door bemiddeling van een onderwijsconsulent).
• In een overgangsfase bestaat de mogelijkheid van preventieve ambulante begeleiding
(PAB).
• Bij de overgang van speciaal naar regulier onderwijs bestaat er recht op
'terugplaatsings-ambulante-begeleiding' (TAB).
• Kinderen met dyslexie komen niet automatisch in aanmerking voor een rugzak. Met
ingang van 1 januari 2009 is er wel een vergoedingsregeling dyslexie. Ouders kunnen
het beste eerst contact opnemen met hun zorgverzekeringsmaatschappij. Een kind kan
voor dyslexieonderzoek aangemeld worden bij een dyslexie-instituut. 44 Vanaf 1
augustus 2009 kan de Commissie Gelijke Behandeling oordelen over vraagstukken
betreffende gelijke behandeling van kinderen met dyslexie. 45
44 Zie www.nrd.nu voor dyslexie-instituten met kwaliteitsborging. Meer informatie is ook te vinden op
www.dyslexie.nl, www.balansdigitaal.nl en www.woortblind.nl.
45 Zie www.cgb.nl.
-77-

6.10 Particulier onderwijs
Het door de overheid bekostigd onderwijs slaagt er niet altijd in om onderwijs op maat te
realiseren. Ouders voelen zich dan genoodzaakt om hun heil te zoeken bij particuliere
instituten, tegen hoge kosten. Afhankelijk van de wet waar de school of instelling onder valt
(WVO, artikel 56 of de WEB), hebben deze particuliere instituten meer vrijheid in het
aanpassen van het leerstofaanbod (aantal vakken), de organisatie (aantal uren) en de
inrichting van het onderwijs. Gehele of gedeeltelijke ontheffing van de leerplicht is
noodzakelijk als het leerplichtige leerlingen betreft.
Het staat ouders vrij om te kiezen voor particulier onderwijs voor hun kind. Zij moeten het
alleen wel zelf betalen. CFI wijst rugzakaanvragen van particuliere instellingen af.
Het is voor een onderwijsconsulent soms schrijnend om te merken dat in het particulier
onderwijs een kind wél de passende zorg en pedagogische aanpak kan krijgen, terwijl de
betreffende setting níet gecreëerd kan worden in het speciaal onderwijs.
In sommige gevallen ontslaat de Leerplichtwet 46 ouders van de plicht om kinderen op een
school in te schrijven. Dat kan als gevolg van lichamelijke of psychische belemmeringen
zijn, of op godsdienstige of levensbeschouwelijke gronden. De gemeentelijke
leerplichtambtenaar beoordeelt het verzoek om vrijstelling, zo nodig samen met een arts,
pedagoog of psycholoog.
Een bijzondere vorm van niet bekostigd (particulier) onderwijs is het thuisonderwijs. Met
thuisonderwijs wordt binnen de huidige wet- en regelgeving niet voldaan aan de leerplicht.
Thuisonderwijs is dus uitsluitend mogelijk voor leerlingen die zijn vrijgesteld van de
leerplicht. Het gaat bijvoorbeeld om kinderen van ouders met een specifieke
levensovertuiging, die een geldig richtingsbezwaar hebben ingediend.
Voor het thuisonderwijs bestaan (nog) geen wettelijke regels, en dus geen wettelijke basis
voor toezicht. Zo kan niet gecontroleerd worden óf de leerlingen wel onderwijs ontvangen.
Evenmin kan getoetst worden of zij worden voorbereid op het zelfstandig functioneren in
de maatschappij.
46 Zie voor de Leerplichtwet: www.postbus51.nl.
-78-

6.11 Casuïstiek particulier onderwijs
CASUS: Overige problematiek: particulier onderwijs
Jaco, een 13-jarige jongen met ADHD, zit op een VO-school, maar kan zich daar niet
handhaven. Zijn moeder gaat tevergeefs op zoek naar een school met kleine klassen. Zij
ziet zich uiteindelijk genoodzaakt Jaco in te schrijven op een particuliere school, die wel
aan de belangrijkste voorwaarde van een kleine klas voldoet. Er wordt een cluster 4beschikking
aangevraagd.
Inmiddels gaat Jaco over van de brugklas HAVO/VWO naar 2 VWO. De moeder kan de
kosten van de particuliere school echter niet meer betalen. Voor de zekerheid staat Jaco
daar nog wel ingeschreven voor het komende schooljaar.
Een rugzak mag niet worden ingezet op een particuliere school. De moeder vindt dit een
ongelijke behandeling van leerplichtige leerlingen en stuurt daarover een brief aan de
ministers van OCW en Jeugd en Gezin. Zij stelt dat plaatsing op de particuliere school
betekent dat zij het schoolgeld, de gehele zorg en de begeleiding van Jaco uit eigen
middelen moet betalen. Jaco is een zorgleerling, maar zij krijgt geen enkele financiering of
subsidie. Ook de tegemoetkoming in de studiekosten wordt beëindigd, omdat de
particuliere school niet wordt erkend door het ministerie van OCW. De moeder voert aan
dat een leerplichtig kind daar wel onderwijs mag volgen.
Jaco's moeder heeft een voorkeur voor regulier onderwijs met een rugzak, al staat zij niet
afwijzend tegenover speciaal onderwijs. Het VSO kent echter lange wachtlijsten.
De moeder wenst vooral passend onderwijs voor haar zoon.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent bespreekt met de moeder diverse mogelijkheden. Terugkeer naar de
VO-school is een optie als voldaan kan worden aan de voorwaarden waardoor Jaco met
succes onderwijs kan volgen.
Om te onderzoeken of er andere scholen zijn die op Jaco's problematiek kunnen inspelen
neemt de onderwijsconsulent contact op met de coördinator van het
samenwerkingsverband. Deze vindt dat Jaco's oude VO-school het meest in aanmerking
komt, en noemt daarnaast nog een enkele andere school. Met toestemming van de moeder
bespreekt de onderwijsconsulent de mogelijke plaatsing van Jaco op zijn vorige school.
Deze school is bereid te bezien hoe zij Jaco goed kan opvangen, en werkt samen met de
onderwijsconsulent aan de opzet van een individueel handelingsplan. Het handelingsplan
wordt ter goedkeuring aan de moeder voorgelegd.
-79-

6.12 Tips en informatie particulier onderwijs
• Particulier onderwijs heeft geen bekostigingsrelatie met het ministerie van OCW.
Sommige particuliere instellingen zijn wel een artikel 56 instelling (Wet op het
voortgezet onderwijs). Dit betekent dat de school met goedkeuring van de minister
voor een aantal aangewezen vakken examens mag afnemen en diploma’s mag afgeven;
daarom hebben die scholen wel een BRIN-nummer. 47
• Er bestaan verschillende categorieën 'niet door de Nederlandse overheid bekostigde
scholen', zoals internationale of buitenlandse scholen, aangewezen exameninstellingen
voor voortgezet onderwijs en B3-scholen. B3-scholen zijn particuliere scholen voor
basisonderwijs en/of voortgezet onderwijs die door de leerplichtambtenaar zijn
aangemerkt als 'school in de zin van artikel 1, onderdeel b, onder 3 van de
Leerplichtwet 1969.' Particuliere scholen 48 moeten qua inrichting van het onderwijs
voldoen aan de eisen van de door de overheid bekostigde scholen. Ook moeten de
leerkrachten bevoegd zijn om les te geven.
• Voor ouders die niet in staat zijn de kosten van particulier onderwijs zelf te betalen,
moet naar alternatieven gezocht worden. Een mogelijkheid is symbiose-onderwijs. Dit
houdt in dat de leerling met een LGF-regeling ingeschreven staat bij een cluster 4school,
en dat deze school samen met een reguliere VO-school afspreekt welke lessen
de leerling volgt op de cluster 4-school en welke lessen op de reguliere VO-school (art.
11 en 12 onderwijskundig besluit WEC).
• Rugzakfinanciering en PGB-gelden kunnen niet in het particulier onderwijs ingezet
worden.
• De kosten van particulier onderwijs variëren van € 850,= tot € 18.000,= per jaar. In
geval van een indicatie kunnen deze kosten afgetrokken worden als buitengewone
(studie)kosten.
• Zie voor informatie over particulier onderwijs en particuliere scholen www.particulieronderwijs.nl.
47 BRIN staat voor Basis Registratie INstellingen.
48 Het aantal particuliere scholen in Nederland schommelt rond de 40. Er zitten ruim 1000 leerlingen op
een particuliere basis- of VO-school.
-80-

6.13 Hoogbegaafdheid
Hoogbegaafde kinderen hebben een goed verstand, maar vaak ook een speciale manier van
denken en handelen. Zij denken en werken in grotere sprongen dan andere leerlingen, zijn
creatiever in het bedenken van oplossingen en zelfstandiger in hun handelen.
Hoogbegaafde kinderen kunnen met veel problemen worden geconfronteerd. Niet altijd
wordt onderkend dat een kind hoogbegaafd is, waardoor het verkeerd of niet begrepen
wordt en de juiste begeleiding misloopt. Ook worden ze regelmatig als probleemkinderen
gezien en behandeld door de omgeving.
In het onderwijs doen zich vaak problemen voor bij deze kinderen, zoals onderpresteren (te
weinig uitdaging), vereenzaming (ze voelen zich niet begrepen), gepest worden, faalangst
(ze stellen hoge eisen aan zichzelf) en hyperactiviteit. Soms krijgen ze diagnoses zoals
ADHD, PDD-NOS, Asperger of dyslexie. Regelmatig worden hoogbegaafde kinderen (met
een rugzak) die vastgelopen zijn in het onderwijs, aangemeld bij de Onderwijsconsulenten.
-81-

6.14 Casuïstiek hoogbegaafdheid
CASUS: Overige problematiek: hoogbegaafdheid
Dante is een hoogbegaafde jongen van 9 jaar. Hij zit al vier maanden thuis. Dante heeft
kenmerken van het syndroom van Asperger. Een plaats op een reguliere basisschool
volgens het Leonardo-concept lijkt voor hem een goede optie. De ouders van Dante krijgen
echter te horen dat hun zoon niet langer welkom is op de Leonardo-afdeling van de school.
De observatieplaatsing van Dante is abrupt afgebroken na een vervelend incident en
recalcitrant gedrag van Dante. De school neemt na het incident geen contact op met de
ambulante begeleiding, maar gaat meteen tot verwijdering van Dante over.
De ouders verzetten zich tegen de verwijdering en dienen schriftelijk bezwaar in bij het
bestuur. Zij voeren aan dat er bij Dante juist sprake is van een positieve lijn. De school
houdt voet bij stuk. Dantes verwijdering lijkt een juridisch getouwtrek te worden en daar is
hij niet bij gebaat. Uiteindelijk maken de ouders bezwaar bij de voorzieningenrechter. De
voorzieningenrechter vraagt om een advies van de ACTB. Er volgt een hoorzitting tussen
het bevoegd gezag en de ouders. Dit leidt tot een advies over de juridische kant van de
zaak. Daarnaast stelt de ACTB voor een onderwijsconsulent een bemiddelingspoging te
laten doen.
DE AANPAK VAN DE ONDERWIJSCONSULENT:
De onderwijsconsulent neemt kennis van het dossier en krijgt informatie van de ouders. Zij
brengt een bezoek aan de algemeen directeur van de stichting waaronder de school valt.
Ook heeft zij diverse andere contacten, onder meer met de ambulant begeleider van Dante
en met de leerplichtambtenaar. Het is haar bedoeling een bemiddelingsgesprek tussen
partijen te organiseren, maar het bevoegd gezag van de school wil eerst de uitslag van de
hoorcommissie afwachten.
De school heeft onzorgvuldig gehandeld door Dante direct na het incident te verwijderen,
zonder een beroep te doen op de hulpverlening waar zij toegang toe heeft (zoals ambulante
begeleiding). Omdat het Leonardo-concept heel geschikt lijkt voor Dante, stelt de
onderwijsconsulent voor een goed plan van aanpak voor begeleiding te maken, waar zowel
de ouders als de school zich in kunnen vinden. De school kan dan een nieuwe start met
Dante maken. Uiteindelijk is het bevoegd gezag van de school bereid Dante onder
voorwaarden in te schrijven. Zo vragen zij van de ouders toestemming voor een breed
persoonlijkheids- en intelligentieonderzoek. Ook zal wekelijks een voortgangsgesprek met
de ouders gehouden worden. Ten slotte vraagt de school vertrouwen van de ouders. De
ouders stemmen in met deze voorwaarden. De ouders zeggen dat dit de oplossing is die zij
vanaf het begin hebben nagestreefd: een inschrijving op school en een goed
begeleidingsplan.
-82-

6.15 Tips en informatie hoogbegaafdheid
• De Stichting Leonardo Scholen Nederland wil voor kinderen met een hoog
leervermogen een uitdagende leeromgeving zonder belemmeringen creëren, waarin zij
zich in hun eigen tempo kunnen ontwikkelen. 49
• Leonardoscholen zijn er voor hoogbegaafde kinderen die in het regulier onderwijs
vastlopen omdat daar niet aan hun mogelijkheden en onderwijsbehoeften tegemoet
gekomen kan worden. Leonardoscholen zijn onderdeel van bestaande basisscholen.
Kenmerken zijn: kleinere klassen, aansluiten bij het niveau van de kinderen, speciale
didactische en pedagogische aanpak.
• Voor meer- en hoogbegaafde leerlingen met ASS komen in toenemende mate specifieke
voorzieningen beschikbaar op HAVO-niveau. Er zijn ook VWO-scholen die voorzien in
een goede begeleiding van leerlingen met ASS, als hiervoor rugzakmiddelen
beschikbaar zijn.
• VSO op VWO-niveau is nog mondjesmaat beschikbaar. Dit is wel in ontwikkeling, en
de mogelijkheden via PASSER-scholen 50 en via de VAVO breiden zich uit. Ook de
VSO-scholen zien zich genoodzaakt meer diplomagericht te werken en daarin te
differentiëren.
• Pharos Nederland is een oudervereniging van en voor ouders van hoogbegaafde
kinderen. Zie www.pharosnl.nl.
• Zie voor meer informatie ook de website van het Landelijk Informatie Centrum
Hoogbegaafdheid: www.lich.nl.
49 Zie de website www.leonardostichting.nl.
50 Zie www.landelijknetwerkautisme.nl.
-83-

6.16 Structurele problematiek
Veel van de individuele plaatsings- en bestedingsvraagstukken van clustergeïndiceerde
leerlingen is terug te voeren naar structurele problematiek. De Onderwijsconsulenten+
werken sinds 2004 op projectmatige wijze aan het oplossen van deze structurele
knelpunten. De verschillende soorten OC+-projecten zijn gericht op uiteenlopende
doelgroepen, zoals leerlingen met een stoornis in het autistisch spectrum, kinderen die door
hun complexe hulpvraag niet kunnen deelnemen aan het onderwijs, kinderen met
schoolangst en ernstig verstandelijk beperkte kinderen met meervoudige beperkingen.
Doel van de OC+-projecten is onderwijsmogelijkheden te helpen creëren voor leerlingen
die anders uit de boot zouden vallen. De projecten leveren maatwerk, afgestemd op de
specifieke behoeften van groepen leerlingen. Er is sprake van een omslag van aanbod- naar
vraaggericht werken. Zo leren docenten 'door een andere bril' te kijken, bijvoorbeeld naar
leerlingen met autisme.
Aangepaste onderwijsmogelijkheden voor groepen zorgleerlingen komen minder snel van
de grond als de samenwerkingspartners het zonder 'duwen en trekken' door een
onderwijsconsulent+ moeten doen. Onderwijsconsulenten+ kunnen assisteren bij het vinden
van nieuwe perspectieven. Hun onafhankelijke en onpartijdige positie kan waardevol zijn in
situaties waarin institutionele belangen tussen scholen, besturen en organisaties een rol
spelen. Bovendien kunnen de onderwijsconsulenten+ door hun gerichtheid op het belang
van het kind, ook de ouderbelangen ondersteunen.
De overdraagbaarheid van de OC+-projecten is een belangrijk aspect. Verschillende
brochures en de serie werkwijzers leveren daar een bijdrage aan. 51
51 Zie de jaarrapportages en de werkwijzers op www.onderwijsconsulenten.nl.
-84-

7. ORGANISATIES, REGELGEVING EN OVERIGE THEMA'S 52
Onontbeerlijk bij de uitvoering van hun bemiddelings- en advieswerkzaamheden is het
netwerk van de onderwijsconsulenten. Onderwijsconsulenten kennen in het algemeen de
organisaties en instellingen die betrokken zijn bij onderwijs en zorg in hun regio, en hebben
goede persoonlijke contacten opgebouwd met de medewerkers van veel van deze
organisaties.
Het succes van de samenwerking hangt, zoals meestal het geval is, af van de inzet en
bereidheid van de medewerkers. De ene functionaris van een organisatie kan terughoudend
zijn om samen te werken, terwijl een collega in een andere regio actief aan een oplossing
zal proberen bij te dragen.
Ook de projectmatige aanpak van de structurele problematiek (de OC+-projecten) is gebaat
bij waardevolle contacten met uiteenlopende organisaties. Als de neuzen eenmaal dezelfde
kant op staan, wordt er gezamenlijk enthousiast en betrokken gewerkt aan de oplossingen.
De samenwerking wordt geformaliseerd door het afsluiten van intentieverklaringen,
convenanten of samenwerkingsovereenkomsten.
Hieronder worden in alfabetische volgorde een aantal instanties 53 beschreven waar frequent
contact mee is. Ook zijn korte omschrijvingen opgenomen van enkele relevante
voorzieningen, projecten en begrippen. De beschrijvingen zijn deels ontleend aan de
informatie op de websites van de organisaties.
Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK)
www.amk-nederland.nl
Het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) is bedoeld voor iedereen die in zijn
of haar omgeving kindermishandeling vermoedt en er iets aan wil doen. Meestal vertellen
betrokkenen niet uit zichzelf over de mishandeling. Mensen uit hun omgeving die de
mishandeling opmerken, kunnen contact opnemen met het AMK voor een advies of een
melding en de betrokkenen op die manier helpen. Elke provincie en grootstedelijke regio
heeft een eigen Advies- en Meldpunt Kindermishandeling.
Ook een onderwijsconsulent kan een melding doen bij het AMK als ouders, na veel
inspanningen van de onderwijsconsulent en andere betrokkenen, blijven weigeren hun kind
naar school te laten gaan.
52 Zie voor de in dit hoofdstuk gebruikte afkortingen bijlage I.
53 Het overzicht pretendeert niet volledig te zijn. Immers, per regio zijn zeer verschillende organisaties
actief op het gebied van onderwijs en zorg.
-85-

Ambulante begeleiding (AB)
www.wecraad.nl
Regionale Expertisecentra organiseren en bieden ambulante begeleiding aan leerlingen met
een rugzakje op een reguliere school. Meestal wordt ambulante begeleiding ingeschakeld
om de school te ondersteunen als haar zorgstructuur niet (volledig) aansluit bij de behoeften
van de leerling. De ondersteuning kan gericht zijn op de leerkracht, het team en/of de
leerling en de ouders, en kan onder meer inhouden: informeren, adviseren, coachen en
ondersteunen.
Soms wordt ambulante begeleiding ingezet om te voorkomen dat de problematiek groter
wordt; dit wordt preventieve ambulante begeleiding (PAB) genoemd.
Bij terugplaatsing van een leerling van een speciale school naar een reguliere school is nog
één jaar 'terugplaatsings-ambulante-begeleiding' (TAB) mogelijk.
De wet voorziet in de regeling dat, indien het REC, de reguliere school en de ouders het
eens worden, het budget voor ambulante begeleiding eventueel geheel of gedeeltelijk naar
de reguliere school kan worden overgeheveld als de leerling daar meer baat bij heeft. 54
Deze mogelijkheid is nog weinig bekend, maar is simpel uit te voeren: de reguliere school
en de ouders vragen aan het REC om het budget dat gemoeid is met de ambulante
begeleiding per leerjaar over te hevelen naar de school. De onderbouwing van die wens
komt met onderwijskundige argumenten in het individuele handelingsplan van de leerling
te staan.
Mochten de school, het REC en de ouders het niet eens worden over de gevraagde
overheveling, dan kan de kwestie voorgelegd worden aan een onderwijsconsulent.
AWBZ
www.minvws.nl/dossiers/awbz/default.asp
De AWBZ (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten) is een volksverzekering voor
ziektekostenrisico’s. Iedereen die in Nederland woont of werkt is er voor verzekerd en heeft
recht op vergoeding van de AWBZ-zorg. De AWBZ dekt geneeskundige risico's die niet
onder de zorgverzekeringen vallen. Op grond van de AWBZ worden bijzondere
ziektekosten vergoed, zoals langdurige zorg thuis of opname in een verpleeghuis of
gehandicapteninstelling.
54 Zie www.50tien-oudersenrugzak.nl/oudersenrugzak.
-86-

BOP-Academie
www.bop-academie.nl
De BOP-Academie Deventer is een van de negen proefcampussen van minister Rouvoet
van Jeugd en Gezin. Deze campussen beogen nieuwe methodes te ontwikkelen voor de
aanpak van probleemjongeren. De BOP-Academie richt zich op het ontwikkelen van een
methodiek om jongeren met gedragsproblemen te kwalificeren en toe te leiden naar een
onderwijsinstelling of naar de (regionale) arbeidsmarkt. Er wordt een geïntegreerd
programma geboden dat bestaat uit onderwijs, werkervaring en arbeidstraining, sport en
vrijetijdsbesteding. Het resultaat dat de BOP-Academie nastreeft is dat de student maximaal
is gekwalificeerd, een passende baan heeft, eventueel in staat is zelfstandig een huishouden
te voeren en zich sociaal kan handhaven. Leerlingen van 12 jaar en ouder, met en zonder
clusterindicatie, die zodanig in de problemen zitten dat er voor hen in het regulier en
speciaal onderwijs geen oplossing te vinden is, kunnen hier voor een korter of langer traject
terecht.
De andere proefcampussen zijn:
- Schoolfort, Amsterdam, www.herstelling.nl/schoolfort
- WerkHotel Amsterdam, www.werkhotel.nl/amsterdam/indexhome.php
- ISH, Amsterdam, www.koersnieuwwest.amsterdam.nl/actielijnen
- De Nieuwe Kans, Rotterdam, www.jos.rotterdam.nl
- Educatief Centrum, Rotterdam, www.horizon-jeugdzorg.nl
- Cross Roads, Tilburg, www.tilburg.nl/stad (zoeken op crossroads)
- Wyldemerk, Gaasterlân-Sleat, www.wyldemerk-portal.nl
- De Uitdaging, Soesterberg, www.hetjit.nl
Bureau Jeugdzorg
www.bureaujeugdzorg.info
Op 1 januari 2005 is de Wet op de jeugdzorg in werking getreden. Deze wet heeft tot doel
de jeugdzorg meer vraaggericht en samenhangend te maken. De wettelijke taken zijn
indicatiestelling, uitvoering van de taken van het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling
en uitvoering van jeugdbeschermingsmaatregelen en jeugdreclassering.
Jeugdzorg is bedoeld voor kinderen tot 18 jaar met ernstige opvoedings- en
opgroeiproblemen, en voor hun ouders of opvoeders. De medewerkers bekijken welke zorg
nodig is, en zij begeleiden kinderen en ouders of verwijzen hen door naar andere
hulpverleners.
Bureau Jeugdzorg is de toegangspoort tot alle jeugdzorg in Nederland. Er zijn vijftien
regionale Bureaus Jeugdzorg.
-87-

Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE)
www.cce.nl
Het Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE) komt in actie als er sprake is van
gedragsproblemen of als de kwaliteit van leven ernstig wordt aangetast. Wanneer reguliere
zorgverleners geen oplossing meer hebben voor cliënten in de langdurige zorg, zet het
CCE onafhankelijke deskundigen in. Zij bieden advies en ondersteuning op maat. Dit geeft
mensen nieuwe mogelijkheden en perspectief. De opgedane kennis en ervaring draagt het
CCE over aan zorgverleners voor een betere kwaliteit van de zorg.
In het onderwijs wordt de inzet van het CCE gevraagd voor kinderen met een bijzondere
zorgvraag. De ingeschakelde CCE-consulent maakt voor een leerling een bijzonder
zorgplan en draagt de handvatten over aan de AB'er, mentor en leerkracht. Het CCE werkt
vanuit vijf regionale vestigingen en een landelijk bureau.
Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ)
www.ciz.nl
Iedereen die verpleging of hulp nodig heeft bij (langdurige) ziekte, handicap en ouderdom
kan een beroep doen op zorg die wordt betaald uit de Algemene Wet Bijzondere
Ziektekosten (AWBZ). Sinds 1 januari 2005 is het CIZ de uitvoerder van de
indicatiestelling voor de AWBZ. Het CIZ beoordeelt de aanspraak op zorg: wie heeft recht
op welke zorg op basis van de door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
(VWS) vastgestelde beleidsregels. Voor kinderen en jeugdigen is zowel het Bureau
Jeugdzorg (BJZ), als het CIZ bevoegd om de indicatiestelling voor de AWBZ-zorg uit te
voeren. Er zijn criteria en regels die bepalen welke van deze twee organisaties de aanvraag
afhandelt.
Informatie over AWBZ-zorg in het onderwijs staat in de CIZ Indicatiewijzer versie 2.0,
hoofdstuk 12. Daarin zijn de beleidsregels indicatiestelling AWBZ van het ministerie van
VWS vermeld die vanaf 1 juli 2009 gelden.
Er zijn vijf CIZ-districtskantoren en een Steunpunt Zintuiglijk Gehandicapten.
Centrum voor Jeugd en Gezin
www.centravoorjeugdengezin.nl
In 2011 moet er in iedere gemeente een Centrum voor Jeugd en Gezin zijn. Ouders,
kinderen en jongeren (tot 23 jaar) en professionals kunnen bij de centra terecht voor vragen
over opvoeden en opgroeien. De centra bieden advies, ondersteuning en hulp op maat onder
het motto dat alle kinderen en jongeren kansen moeten krijgen om zich goed te
ontwikkelen, ongeacht culturele achtergrond of handicap. De centra komen in
consultatiebureaus, gezondheidscentra en scholen.
-88-

CFI (voorheen: Centrale Financiën Instellingen)
www.cfi.nl
CFI is een uitvoeringsorganisatie van het ministerie van OCW en is specifiek belast met de
bekostiging van onderwijsinstellingen en informatievoorziening. CFI is verantwoordelijk
voor de rechtmatige en doelmatige toedeling van financiële middelen aan de afzonderlijke
door de minister bekostigde instellingen voor onderwijs, onderzoek en verzorging.
Commissie Gelijke Behandeling (CGB)
www.cgb.nl
In 1994 werd de Commissie Gelijke Behandeling (CGB) ingesteld. Het is een
onafhankelijk, landelijk college dat erop toeziet dat mensen niet op grond van de in de wet
genoemde discriminatiegronden worden uitgesloten van werk, opleiding of het verkrijgen
van bepaalde goederen of diensten. Iedereen die zich ongelijk behandeld voelt, kan
een verzoek om een oordeel indienen bij de Commissie Gelijke Behandeling. De CGB
beoordeelt dan of de gelijkebehandelingswetgeving is overtreden. Dit is haar belangrijkste
taak. Voorts geeft de CGB voorlichting en advies, en controleert zij de naleving van haar
oordelen.
Per 1 augustus 2009 neemt de CGB de adviesactiviteiten over van de ACTB. Iedereen die
zich ongelijk behandeld voelt in het funderend onderwijs (PO of VO) vanwege zijn of haar
handicap of een chronische ziekte, kan vanaf die datum zijn of haar klacht voorleggen aan
de CGB.
Commissie voor de Indicatiestelling (CvI)
www.wecraad.nl
De onafhankelijke Commissie voor de Indicatiestelling (CvI) beslist of een kind in
aanmerking komt voor een clusterindicatie waarmee ofwel (voortgezet) speciaal onderwijs,
ofwel leerlinggebonden financiering mogelijk wordt. Zij doet dit aan de hand van landelijk
vastgestelde criteria. Een CvI is verbonden aan een bepaalde regio en een bepaald cluster.
Ieder Regionaal Expertisecentrum (REC) heeft zo’n onafhankelijke commissie. Via de
website van de WEC-Raad kunnen de adressen van de CvI's worden opgezocht (via de
optie 'CvI Zoeker').
Gemeente (voor leerlingenvervoer, leerplicht)
www.[gemeentenaam].nl
Iedere gemeente heeft een verordening leerlingenvervoer en een ambtenaar die zorgt voor
de uitvoering ervan. In de verordening staat, wie recht heeft op vergoeding van kosten voor
vervoer van leerlingen naar scholen.
De gemeenten hebben ook de plicht te controleren of alle leerplichtige leerlingen op een
school zijn ingeschreven en deze ook bezoeken. Deze taken zijn toebedeeld aan een of meer
leerplichtambtenaren.
-89-

Als een kind niet naar school gaat, neemt de leerplichtambtenaar maatregelen om de
leerling op (een) school te krijgen. In het uiterste geval is de ambtenaar bevoegd om een
proces-verbaal op te maken en de kantonrechter in te schakelen. 55
GGZ (Geestelijke gezondheids- en verslavingszorg)
www.ggznederland.nl
De vereniging GGZ Nederland is de brancheorganisatie van de instellingen voor de
geestelijke gezondheids- en verslavingszorg. De geestelijke gezondheidszorg (GGZ) richt
zich op het voorkomen, behandelen en genezen van psychische aandoeningen, het zo goed
mogelijk laten deelnemen van mensen met een chronische psychische aandoening aan de
samenleving en het bieden van (ongevraagde) hulp aan mensen die ernstig verward en/of
verslaafd zijn en die uit zichzelf geen hulp zoeken. De hulp kan worden geboden door een
GGZ-instelling of een vrijgevestigde psychiater of psychotherapeut. Via Bureau Jeugdzorg
of via een verwijzing door de huisarts is er toegang tot de jeugd-GGZ.
Handelingsplan
Alle leerlingen op speciale scholen en alle leerlingen met een rugzak hebben verplicht een
handelingsplan. Daarin moet worden vastgelegd wat de school zal doen om de benodigde
onderwijsaanpassingen voor de zorgleerling te realiseren. Het handelingsplan wordt in
overleg met de ouders samengesteld en bij akkoordbevinding door de school en de ouders
ondertekend. Het is aan te raden hierbij ook de ambulant begeleider te betrekken.
Meer informatie staat in de brochure 'Handvat voor een handelingsplan'. Deze kan besteld
worden bij de Federatie van Ouderverenigingen (030-2363767) of bij de CG-Raad (030-
2916650).
Herindicatie
www.meldpuntlgf.nl/herindicatie.html
Een indicatiebeschikking is doorgaans drie of vier jaar geldig. Binnen deze termijn blijft de
beschikking geldig, ook als de leerling van het basisonderwijs naar het voortgezet
onderwijs gaat, of als de leerling van een speciale school naar een reguliere school (met een
rugzak) gaat of vice versa. Voordat de geldigheidstermijn verloopt, vragen de ouders de
herindicatie aan, in overleg met de school en de ambulant begeleider.
Ook bij een herindicatie zal de CvI nagaan of ouders en school eerst een beroep hebben
gedaan op de bovenschoolse zorgstructuur, zoals de Permanente Commissie Leerlingenzorg
(PCL), voordat de herindicatieaanvraag is ingediend.
Raadpleeg voor meer informatie over de procedure van de herindicatie voornoemde website
of de informatielijn Ouders en Rugzak: telefoonnummer 0800-5010.
55 Voor informatie over de Leerplichtwet zie: www.leerplicht.net.
-90-

Herstart
www.wecraad.nl
Herstart is een voorziening die leerplichtige kinderen (uit het PO en VO), die langer dan
vier weken thuiszitten, nog geen indicatie hebben van een CvI en nog niet met een
procedure daarvoor bezig zijn, helpt om weer onderwijs te krijgen. Daartoe wordt bepaald
welke school het beste past bij de thuiszitter, en wordt hem of haar geleerd weer te wennen
aan het ritme en de regelmaat van naar school gaan. Herstart is een project van de WEC-
Raad en wordt uitgevoerd en aangestuurd door de REC's.
Huiswerkbegeleiding, studiebegeleiding
www.huiswerkbegeleiding.nl
Er zijn in Nederland veel particuliere instituten die studie- en/of huiswerkbegeleiding
verzorgen. Deze instellingen begeleiden leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben op
het gebied van de leerstof. Ook geven zij trainingen in sociale vaardigheden aan leerlingen.
Voor leerlingen met autisme of ADHD wordt huiswerkbegeleiding ingezet voor de
dagelijkse structurering, planning en controle van hun huiswerk. Tot nu toe kan dit
gefinancierd worden uit een PGB. Het is de vraag of dat in de toekomst mogelijk blijft,
gezien de aanscherping van de AWBZ-criteria.
Het gebeurt regelmatig dat huiswerkinstituten tijdelijk door scholen worden ingeschakeld.
Dat kan zijn voor leerlingen die om bepaalde redenen niet op school mogen of kunnen
komen, of voor scholieren die een periode moeten overbruggen bij de overgang naar een
andere school. Het komt ook voor dat meer dan normaal begaafde ASS-leerlingen hier in de
gelegenheid gesteld worden zich in een prikkelarme omgeving met intensieve planmatige
begeleiding in korte tijd voor te bereiden op het afleggen van staatsexamens.
Inspectie van het Onderwijs
www.onderwijsinspectie.nl
Eén van de taken van de onderwijsinspectie is het toezien op de uitvoering van de wet- en
regelgeving door scholen, zowel in het regulier als in het speciaal onderwijs. De inspectie
houdt toezicht op de kwaliteit van het onderwijs en de rechtmatige besteding van middelen,
het financieel beheer en de financiële positie van scholen.
Het toezicht van de inspectie is risicogericht. Dat houdt in, dat op basis van een reguliere
risico-inschatting bepaald wordt welke vorm van toezicht scholen of instellingen krijgen.
Schorsingen en verwijderingen van leerlingen moeten gemeld worden bij de inspectie. De
beslissing over toelating en verwijdering van een leerling ligt bij het bestuur van een
school. In het basis- en voortgezet onderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs mag
een bestuur een leerling pas verwijderen als een andere school voor deze leerling is
gevonden of als de school aantoonbaar gedurende acht weken zonder succes heeft gezocht
naar een andere school. Zónder andere school mag een leerling niet uitgeschreven worden.
-91-

Het bestuur van een school voor voortgezet onderwijs kan met opgave van redenen een
leerling voor een periode van ten hoogste één week schorsen. Het besluit tot schorsing moet
schriftelijk aan de betrokkene en diens ouders worden meegedeeld, en de school stelt de
inspectie in kennis van schorsingen van langer dan een dag. Definitieve verwijdering
geschiedt slechts na overleg met de inspectie. Vóór verwijdering moet de school een andere
school voor de betreffende leerling zoeken.
De inspectie heeft ook een taak bij klachten rond seksueel misbruik, seksuele intimidatie en
ernstig fysiek of geestelijk geweld. Een speciale vertrouwensinspecteur adviseert en
ondersteunt leerlingen, docenten, ouders en andere betrokkenen op scholen bij klachten op
dit gebied.
Klachten van ouders over het onderwijs of het functioneren van de school zijn in eerste
instantie een zaak voor de klachtencommissie van de school en niet voor de inspectie, die
echter wel graag een afschrift van de klacht ontvangt.
Jeugdzorgaanbieders algemeen
www.jeugdhulp.nl
Er zijn veel jeugdzorgaanbieders. Informatie hierover is verkrijgbaar bij Bureau Jeugdzorg,
de gemeente en de Provincie. Het aanbod is divers en varieert bijvoorbeeld van sociale
vaardigheidstraining tot daghulp, pleegzorg of een residentiële setting. Ook het kader
waarbinnen jeugdzorg wordt geboden is divers (gemeentelijke voorzieningen,
Kinderbescherming, jeugd-GGZ en andere jeugdzorgvoorzieningen).
Kwalificatieplicht
In augustus 2007 is de Leerplichtwet aangepast. Sindsdien geldt de kwalificatieplicht. Deze
houdt in dat jongeren minimaal leerplichtig zijn tot het einde van het schooljaar waarin zij
16 jaar worden; als zij dan nog geen startkwalificatie hebben (een MBO- HAVO of VWOdiploma)
zijn zij verplicht tot hun 18e een opleiding te volgen waarmee zij zo’n diploma
kunnen behalen. Jongeren van 16 en 17 jaar die liever met hun handen werken, hoeven niet
vijf dagen per week naar school te gaan. Zij kunnen hun startkwalificatie ook halen door het
volgen van werk-leertrajecten.
Landelijk Netwerk Autisme (LNA)
www.landelijknetwerkautisme.nl
Het Landelijk Netwerk Autisme is in 2001 gestart vanuit de behoefte de expertise van een
aantal kern- en steunpuntscholen op het gebied van autisme te bundelen en te verspreiden in
het onderwijsveld. Inmiddels staat het LNA voor kennismanagement op het gebied
van onderwijs en autisme in het primair en voortgezet (speciaal) onderwijs en het
beroepsonderwijs. Het LNA geeft voorlichting en stimuleert scholen om samen te
werken, zodat goede educatie voor kinderen met autisme in alle vormen van onderwijs
bereikt kan worden. Ook coördineert het LNA de activiteiten van de Steunpunten Autisme
(zie hieronder).
-92-

Last-resort onderwijs
Jonggehandicapten kunnen, als zij een wajong-uitkering hebben, een beroep doen op lastresort
onderwijs. Het gaat dan om zieke of gehandicapte leerlingen die niet in staat zijn deel
te nemen aan reguliere scholing of opleiding, omdat de scholen voor regulier of speciaal
onderwijs niet de benodigde materiële of onderwijskundige aanpassingen kunnen bieden.
Met deze regeling kan een op maat gemaakt integraal aanbod van scholing, zorg,
reïntegratie en arbeidsbemiddeling gerealiseerd worden.
Leerlingenvervoer
Zie onder Gemeente.
Leerplichtambtenaar
Zie onder Gemeente.
Leerwegondersteunend onderwijs (LWOO)
Het leerwegondersteunend onderwijs (LWOO) is bedoeld voor leerlingen die alleen met
extra ondersteuning in staat worden geacht een VMBO-diploma te behalen. Soms zitten de
leerlingen met leerwegondersteuning in aparte klassen, maar dat hoeft niet. In ieder geval
volgen zij hetzelfde programma als in de reguliere leerwegen, maar dan met ondersteuning.
De toelaatbaarheid tot het LWOO wordt, evenals bij het praktijkonderwijs (PRO),
beoordeeld door een regionale Verwijzingscommissie (RVC-VO) aan de hand van
toelatingscriteria die de overheid heeft opgesteld. De school voor voortgezet onderwijs
moet daartoe een verzoek doen.
LGF (rugzakfinanciering)
Leerlinggebonden financiering (LGF, ook rugzak genoemd) is extra geld voor leerlingen in
het basis- en voortgezet onderwijs, die door hun handicap, ernstige gedragsstoornis of
psychische problematiek meer begeleiding nodig hebben. Ouders en leerlingen kunnen zelf
kiezen welk soort onderwijs zij wensen: regulier met een rugzak of speciaal. Om in
aanmerking te komen voor LGF moet de leerling een clusterindicatie hebben. Regionale
Expertisecentra (REC's) verzorgen de indicatiestelling via de onafhankelijke Commissies
voor de Indicatiestelling (CvI's).
MEE
www.mee.nl
MEE is een landelijke organisatie voor mensen met een beperking. MEE helpt ouders en
kinderen bij vragen over opvoeding, wonen, werken, sociale voorzieningen, inkomen,
vervoer en vrije tijd.
-93-

Meld- en Adviespunt Indicatiestelling LGF
www.meldpuntlgf.nl
Ouders die een indicatie voor leerlinggebonden financiering (LGF) voor hun kind wensen,
kunnen hiervoor een aanvraag indienen bij de Commissie voor de Indicatiestelling (CvI).
Zij kunnen voor het invullen van de benodigde formulieren ondersteuning vragen aan een
Regionaal Expertisecentrum (REC).
Veel ouders hebben klachten over de lange wachttijden en de behandeling van de aanvraag
door het REC; het betekent dat het lang kan duren voor de CvI-beschikking er is. Ouders
die hindernissen tegenkomen bij de aanvraag van een indicatie voor het speciaal onderwijs
of een rugzak, kunnen dit melden bij het meld- en adviespunt indicatiestelling LGF.
Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA)
www.autisme.nl
De Nederlandse Vereniging voor Autisme maakt zich sinds 1978 sterk voor mensen met
autisme en hun ouders. Het doel van de vereniging is de maatschappelijke positie van
kinderen en volwassenen met autisme te versterken. De NVA probeert een bijdrage te
leveren aan het verminderen en oplossen van de problemen waar kinderen en volwassenen
met autisme mee te maken hebben.
Op de Rails
www.wecraad.nl
Op de Rails is een project voor leerlingen met ernstige gedragsproblemen in het regulier
onderwijs, die de veiligheid op school in gevaar brengen en om die reden niet meer te
handhaven zijn op school. Het is bedoeld voor leerlingen van 10 jaar en ouder zonder een
clusterindicatie.
Het project richt zich niet alleen op onderwijs, maar ook op gedragsregulatie en het
aanleren van sociale vaardigheden. Er is veel persoonlijke aandacht en er wordt gewerkt
met duidelijke regels en afspraken. Als het programma succesvol is doorlopen, wordt voor
de leerling een passende reguliere school gezocht. Dat kan de school van herkomst zijn.
Mocht tijdens het programma blijken dat speciaal onderwijs beter past bij de leerling, dan
wordt een clusterindicatie aangevraagd.
Op de Rails is, net als Herstart, een project van de WEC-Raad.
Particulier onderwijs
www.onderwijsinspectie.nl/nl/home/naslag/sectoren/particulier-onderwijs
In de Leerplichtwet is bepaald dat alle kinderen in de leerplichtige of kwalificatieplichtige
leeftijd onderwijs moeten volgen aan een school. Een gering aantal kinderen en jongeren
volgt onderwijs aan particuliere scholen voor basisonderwijs en/of voortgezet onderwijs.
Deze scholen moeten aan wettelijke bepalingen voldoen om 'school te kunnen zijn in de zin
van de Leerplichtwet.' Particuliere scholen worden niet door de overheid bekostigd, maar
worden wel erkend.
-94-

Permanente Commissie Leerlingenzorg (PCL)
Een Permanente Commissie Leerlingenzorg (PCL) is een door de Wet op het primair
onderwijs ingestelde commissie die op aanvraag van de ouders bepaalt of plaatsing van een
leerling op een speciale school voor basisonderwijs (SBAO) noodzakelijk is. PCL's worden
vaak geadviseerd door adviesteams, zoals de adviescommissies leerlingenzorg, de
zorgadviesteams of het leerling-loket. Een PCL beslist alleen over toelaatbaarheid, niet over
toelating. De schoolleiding van de speciale school voor basisonderwijs beslist uiteindelijk
over de toelating.
Als ouders het niet eens zijn met een beslissing van de PCL kunnen zij een bezwaarschrift
indienen. De PCL vraagt, voordat zij een beslissing op het bezwaarschrift neemt, advies aan
een Regionale Verwijzingscommissie.
Persoonsgebonden budget (PGB) in het onderwijs
Sommige leerlingen of studenten met een beperking hebben op school aanvullende hulp
nodig. Soms kan dat via AWBZ-zorg, in natura of in de vorm van een persoonsgebonden
budget (PGB). De mogelijkheden om (een deel van) het PGB in het onderwijs in te zetten
zijn echter beperkt. In 2009 zijn die mogelijkheden nog verder begrensd; de
onderwijsconsulenten zijn op de hoogte van de geldende regelgeving.
Om (een deel van) het PGB in te zetten voor onderwijsdoeleinden is toestemming van de
ouders nodig; zij beheren immers het PGB.
Plaatsbekostiging en terugplaatsing
Het kan nodig zijn een leerling op te nemen en te behandelen in een instelling voor
psychologische of psychiatrische hulpverlening. Ieder behandelcentrum kan een beroep
doen op enkele plaatsen op scholen in de buurt, zodat een leerling - met of zonder
clusterindicatie - toch onderwijs kan volgen. Na (langdurende) behandeling moet de
leerling echter deze school verlaten en terugkeren naar de school van herkomst. Dit geldt in
ieder geval voor niet-geïndiceerde leerlingen, want zij blijven ingeschreven op de school
van herkomst. Terugplaatsing kan nog wel eens op problemen stuiten. Om dit te voorkomen
maken veel scholen met plaatsbekostiging goede afspraken met de scholen van herkomst
over wat er gebeurt na beëindiging van de behandeling. Deze afspraken worden schriftelijk
bevestigd.
Kinderen zonder clusterindicatie die na behandeling extra zorg nodig hebben, komen
zonder die indicatie nog niet voor speciaal onderwijs in aanmerking. Ook bij terugplaatsing
op een reguliere school kan nog geen beroep gedaan worden op een rugzak. In de praktijk
komen veel van deze leerlingen ongewild thuis te zitten, maar er wordt meer en meer
getracht dergelijke problemen voor te zijn. De tijdelijke school verzamelt dan alvast
gegevens over een plaatsbekostigde leerling en er wordt tijdig, in overleg met de ouders en
het REC, een indicatieprocedure gestart. Overigens mag geen enkele school, ook niet een
school met plaatsbekostigde leerlingen, een leerling uitschrijven als de school niet in het
-95-

ezit is van een bewijs van inschrijving van een andere school voor het kind. 56 Veel scholen
met plaatsbekostiging weten dit niet, of denken ten onrechte dat zij uitzonderingen op de
regel zijn. Bij kortdurende behandelingen moeten ouders soms zelf dagbesteding en/of
onderwijs regelen, en blijft de leerling op de 'oude' school ingeschreven.
Praktijkonderwijs (PRO)
Praktijkonderwijs (PRO) is bedoeld voor leerlingen van wie verwacht wordt dat zij niet in
staat zijn om een regulier VMBO-diploma te behalen, ook niet met extra ondersteuning
(LWOO). Het PRO leidt op tot arbeid. De toelaatbaarheid tot het PRO wordt, evenals bij
het LWOO, beoordeeld door een Regionale Verwijzingscommissie (RVC-VO) aan de hand
van criteria die door de overheid zijn opgesteld.
Proefplaatsing
Een CvI kan om een proefplaatsing voor een periode korter dan een schooljaar vragen als
zij op grond van de beschikbare gegevens nog niet tot een besluit kan komen. De
proefplaatsing is dan een observatieplaatsing in verband met de indicatie. De leerling blijft
ingeschreven op zijn huidige (reguliere) school (WEC artikel 40 lid 4).
Het komt voor dat ouders en scholen een 'proefplaatsing' overeenkomen. Dit is geen
formele plaatsingsmogelijkheid en wordt afgeraden, mede in verband met de wettelijke
aansprakelijkheid van de school waar de leerling is ingeschreven. Plaatsing betekent
inschrijving! Uitschrijven kan pas gebeuren nadat een bevestiging van inschrijving bij een
andere school ontvangen is.
Rebound
www.nederlandsjeugdinstituut.nl
Rebound is een voorziening voor gedragsmoeilijke leerlingen in het voortgezet onderwijs,
zonder een clusterindicatie. Leerlingen die grensoverschrijdend gedrag vertonen worden
tijdelijk uit het regulier onderwijs gehaald en krijgen zo, evenals de school, gelegenheid om
op adem te komen. Doel is om de leerlingen te doen terugkeren naar het onderwijs, bij
voorkeur de school van herkomst. De nadruk in het onderwijsprogramma van maximaal
drie maanden ligt op het vergroten van de motivatie en op gedragsverandering.
56 Regeling in- en uitschrijven van leerlingen.
-96-

Regionaal Expertisecentrum (REC)
www.wec-raad.nl
In elke regio van Nederland werken scholen van één cluster 57 samen. Daardoor kan de
kennis en deskundigheid (de expertise) van die scholen worden gebundeld. Deze Regionale
Expertisecentra (REC's) hebben onder meer tot taak het ondersteunen van ouders bij het
indienen van een indicatieverzoek, het verzorgen van bepaalde vormen van diagnostiek en
verlengde diagnostiek (bijvoorbeeld observatie) en het organiseren en bieden van
ambulante begeleiding aan reguliere scholen waar kinderen met een beperking les krijgen.
Ook coördineert een REC de onderzoeksactiviteiten die door speciale scholen worden
uitgevoerd ten behoeve van de indicatiestelling, en maakt zij afspraken met reguliere
scholen over de begeleiding van kinderen met een rugzak.
Regionaal Meld- en Coördinatiepunt (voortijdig schoolverlaters - RMC)
www.voortijdigschoolverlaten.nl (zie onder RMC overzichten)
Alle gemeenten in Nederland zijn verplicht voortijdig schoolverlaters tot 23 jaar te
registreren en ervoor te zorgen dat zij via een passend traject (onderwijs, baan of
combinatie) alsnog een startkwalificatie kunnen behalen. De gemeenten participeren
daartoe in een van de 39 RMC-regio's (Regionaal Meld- en Coördinatiepunt).
Regionaal Opleidingencentrum (ROC)
www.roc.nl
Regionale opleidingencentra (ROC's) bieden middelbaar beroepsonderwijs en
volwasseneneducatie aan. Dit gecombineerde aanbod versterkt de samenhang tussen beide
onderwijsgebieden. De ROC's beantwoorden daarmee aan een van de doelstellingen van de
Wet educatie en beroepsonderwijs die in 1996 is ingevoerd. Zie ook onder VAVO.
Regionale Verwijzingscommissie (RVC-VO) 58
www.rvc-vo.nl
De zestien Regionale Verwijzingscommissies (RVC's-VO) beslissen op basis van landelijk
vastgestelde criteria over de aanvraag van VO-scholen voor leerlingen die extra zorg nodig
hebben en die in aanmerking komen voor LWOO of PRO. LWOO is uitsluitend bedoeld
voor leerlingen die alleen met extra ondersteuning in staat geacht worden een VMBOdiploma
te halen. Het PRO is bedoeld voor leerlingen van wie verwacht wordt dat ze niet in
staat zijn een regulier VMBO-diploma te behalen, ook niet met extra ondersteuning. Het
PRO leidt niet op tot een diploma, maar tot werk. In het LWOO en in het PRO kan de
rugzak ingezet worden, maar er wordt dan wel flink gekort op de middelen.
57 Het speciaal onderwijs is onderverdeeld in clusters van handicaps: cluster 1 - visuele handicap; cluster
2 - gehoor-, taal- en/of spraakproblemen; cluster 3 - verstandelijke en/of lichamelijke handicap en
cluster 4 - psychiatrische of gedragsstoornissen.
58 Niet te verwarren met de RVC waar ouders terecht kunnen als zij in beroep gaan tegen een uitspraak
van de PCL. Dit is een andere instantie met dezelfde naam.
-97-

Rugzak Informatielijn
Veel ouders en scholen hebben vragen over de regelgeving rond de rugzak. Zij kunnen
terecht bij de Rugzak Informatielijn. Zo nodig kunnen de medewerkers van deze lijn
doorverwijzen naar andere steunpunten, naar ouderorganisaties of handicapspecifieke
organisaties. De gratis Rugzak Informatielijn is elke werkdag van 10.00 tot 15.00 uur
bereikbaar onder telefoonnummer 0800-5010.
Samenwerkingsverbanden (SWV) PO en VO
www.swv-vo.nl (voor het PO zie: WSNS)
In het PO bestaat een samenwerkingsverband (SWV) meestal uit een aantal basisscholen en
een of meer scholen voor speciaal basisonderwijs (SBAO). De school voor SBAO kan
binnen het SWV de rol van kenniscentrum vervullen. Zij vangt dan de kinderen op die
intensieve speciale zorg nodig hebben en schakelt bijvoorbeeld (preventieve) ambulante
begeleiding in. Ook ondersteunt zij basisscholen in de ontwikkeling of uitbreiding van hun
zorg.
Volgens de gewijzigde Wet op het voortgezet onderwijs (WVO) van 1998 zijn het bevoegd
gezag van scholen met een afdeling voor VMBO, en het bevoegd gezag van scholen voor
speciaal voortgezet onderwijs verplicht zich aan te sluiten bij een SWV in de regio waarin
zij gevestigd zijn. Het doel van een SWV is zodanige onderwijsomstandigheden te creëren
dat zo veel mogelijk leerlingen in staat gesteld worden een diploma of een getuigschrift te
behalen. Zo kunnen zij doorstromen naar vervolgonderwijs om een gekwalificeerde
toegang tot de arbeidsmarkt te krijgen.
De wet schrijft voor dat zo veel mogelijk leerlingen, óók van wie vaststaat dat een
orthopedagogische en orthodidactische benadering nodig is, deelnemen aan onderwijs. Dit
vergt een toereikende organisatie en deskundige ondersteuning. De wet zegt voorts dat de
overdracht van deskundigheid tussen scholen van het SWV geregeld moet zijn. Bovendien
moet het SWV een Permanente Commissie Leerlingenzorg (PCL) instellen en jaarlijks
een zorgplan opstellen. De PCL kan binnen het SWV ook de rol hebben van zorgcommissie
en alle zorgvragen bovenschools bespreken.
Staatsexamen
http://examen.kennisnet.nl/staatsexamen
Wie niet naar school gaat, maar toch een diploma voortgezet onderwijs wil halen, kan
staatsexamen doen. Er kan examen gedaan worden in een of meer vakken, en het examen
kan leiden tot het diploma VMBO-t, HAVO of VWO. Ook scholen voor voortgezet
speciaal onderwijs bieden hun leerlingen soms de mogelijkheid om staatsexamen te doen.
-98-

Steunpunt Autisme
www.landelijknetwerkautisme.nl
In iedere regio van de REC's zijn Steunpunten Autisme ingericht, die scholen ondersteuning
bieden in de vorm van consultatie, voorlichting, scholing en regionale samenwerking. De
regionale Steunpunten Autisme worden gecoördineerd door het Landelijk Netwerk
Autisme. Steunpuntfunctionarissen komen regelmatig bijeen om tijdens regionale en
landelijke conferenties expertise en innovatie op het gebied van autisme uit te wisselen.
Thuisonderwijs
www.thuisonderwijs.com
Met de term thuisonderwijs wordt gedoeld op het vervangend onderwijs voor kinderen die
geen school bezoeken omdat zij vrijgesteld zijn van de leerplicht op grond van
richtingsbezwaar. Er is op dit moment geen sprake van wettelijke eisen aan en
kwaliteitstoezicht op thuisonderwijs. Thuisonderwijs wordt niet gezien als een volwaardig
alternatief voor regulier onderwijs; het is een uitzondering die is voorbehouden aan zeer
specifieke situaties. Op dit moment ontbreekt toezicht door de onderwijsinspectie op het
thuisonderwijs.
UrWay
www.urway.nl
UrWay is een online leervoorziening voor leerplichtige jongeren van 15 t/m 17 jaar die het
aantoonbaar niet redden op school, en voor wie bestaande voorzieningen geen uitkomst
bieden. De jongeren krijgen een persoonlijke online coach die het leerproces ondersteunt.
UrWay.nl is 24 uur per dag, 365 dagen per jaar open en bereikbaar vanaf elke PC met
internet.
Voortgezet Algemeen Volwassenenonderwijs (VAVO)
http://educatie.kennisnet.nl/vavo
Voortgezet Algemeen Volwassenenonderwijs (VAVO) is een vangnet voor jongeren die
niet meer naar een gewone school gaan. Ook leerlingen in de bovenbouw van VO-scholen
die een andere leeromgeving nodig hebben, kunnen op het VAVO terecht. Zij blijven dan
wel ingeschreven op hun oude school. VAVO wordt door de ROC's verzorgd. Officieel is
er een leeftijdsgrens van 18 jaar, maar in bijzondere gevallen worden ook leerlingen van 16
of 17 jaar toegelaten.
Webonderwijs
www.passer-webschool.nl
Er worden steeds meer online leervoorzieningen ontwikkeld. Dit biedt bepaalde groepen
leerlingen die niet naar school (kunnen) gaan de mogelijkheid toch onderwijs te genieten.
Er zijn verschillende initiatieven, zoals UrWay, e-learning en de Passer-Webschool.
-99-

Weer samen naar school (WSNS)
www.minocw.nl/wsns/index.html
Het project 'Weer samen naar school' (WSNS) zorgt ervoor dat kinderen die extra zorg en
begeleiding nodig hebben deze zo veel mogelijk op de basisschool krijgen. Het gaat
bijvoorbeeld om kinderen die moeite hebben met leren of kinderen met gedragsproblemen.
Basisscholen werken hiervoor samen in een samenwerkingsverband. Als blijkt dat het op de
basisschool toch niet goed gaat, kunnen de kinderen naar een speciale school voor
basisonderwijs (SBAO). Dit is bij voorkeur tijdelijk.
Wereldschool
www.wereldschool.nl
De Wereldschool verzorgt sinds 1948 het afstandsonderwijs voor Nederlandstalige
kinderen van 3 tot en met 18 jaar die in het buitenland verblijven. Het onderwijs kan
volledig thuis - waar ook ter wereld - genoten worden, maar een combinatie met een lokale
of internationale school is ook mogelijk.
In speciale gevallen, als een leerling om wat voor redenen dan ook (tijdelijk) niet kan
deelnemen aan het onderwijs op school, kan er afgeweken worden van de regelgeving en
bestaat de mogelijkheid om thuis (in Nederland) onderwijs via de Wereldschool te volgen.
Voor een dergelijke constructie is toestemming nodig van het ministerie van OCW. Via de
inspecteur bijzondere opdrachten wordt een contract opgesteld. De school waar de leerling
staat ingeschreven betaalt de kosten, maar voldoet dan wel aan de onderwijsplicht.
Ziezon
www.ziezon.nl
Toen in 1999 de Wet ondersteuning onderwijs zieke leerlingen werd ingevoerd, werden de
bestaande ziekenhuisscholen opgeheven. Om de expertise van de leerkrachten en
coördinatoren van deze ziekenhuisscholen vast te houden en verder te ontwikkelen, werd in
2000 het netwerk Ziezon opgericht: landelijk netwerk ZIEk Zijn en ONderwijs.
Aan Ziezon zijn ca. 120 'consulenten onderwijsondersteuning zieke leerlingen' verbonden.
Zij zorgen er vanuit een schoolbegeleidingsdienst of een academisch ziekenhuis voor dat
het onderwijs aan zieke leerlingen zoveel mogelijk doorgaat. Zij worden ingeschakeld op
verzoek van de scholen waar de leerlingen staan ingeschreven.
Voorts hebben zich bij het netwerk belangenorganisaties en experts op het gebied van
ziektebeelden aangesloten, zodat Ziezon nu wordt gedragen door een groot deel van
betrokkenen in het veld van ziek zijn en onderwijs.
-100-

Zorgadviesteam (ZAT)
www.onderwijsjeugdzorg.nl / www.zat.nl
In het PO is een zorgadviesteam (ZAT) gespecialiseerd in het bieden van hulp bij
problemen van kinderen van 0 tot 12 jaar. Het ZAT kan worden ingeschakeld via de
basisschool, de kinderopvang en de peuterspeelzaalorganisatie. Een ZAT bestaat uit
vertegenwoordigers van Bureau Jeugdzorg, maatschappelijk werk, jeugdgezondheidszorg,
politie en de leerplichtambtenaar. De coördinator ontvangt de aanmeldingen, roept het team
bijeen en stuurt het hulpverleningstraject aan.
In het VO krijgen leerlingen extra aandacht via het mentoraat, leerlingbegeleiding en
diverse trainingen, zoals de huiswerkklas. Op veel scholen is een zorgcoördinator aanwezig,
die naast ondersteuning aan mentoren en docenten ook de schakel vormt met de zorg buiten
de school. Ca. 90% van de VO-scholen participeert in een zorgadviesteam (ZAT-VO). Het
gaat daarbij vooral om het versterken van de samenwerking tussen het voortgezet onderwijs
en externe instellingen op het gebied van welzijn, gezondheidszorg, leerplicht, jeugdzorg en
veiligheid.
Het PO, VO en MBO dienen in 2011 over goed functionerende zorg- en adviesteams te
beschikken. Het Landelijk Steunpunt ZAT (www.zat.nl) ondersteunt betrokkenen bij het tot
stand brengen daarvan.
-101-

8. NABESCHOUWING
De praktijk van de onderwijsconsulenten heeft de afgelopen zes jaar veel kennis en ervaring
opgeleverd. In deze werkwijzer staat hiervan een bloemlezing.
Het uitgangspunt in het werk van de onderwijsconsulenten is, dat er voor ieder kind een
vorm van onderwijs gerealiseerd moet kunnen worden waar het kind baat bij heeft.
Niet het aanbod vanuit bestaande onderwijs/zorgstructuren is leidend, maar de behoefte van
de leerlingen en de vraag van de ouders. Dit is de manier waarop de onderwijsconsulenten
al sinds het begin werken: vraaggericht, het kind op de juiste plaats met inzet van de juiste
middelen. Dat betekent, dat scholen zich soms (ook) moeten beraden op aannamebeleid en
zorgstructuur: dan wordt passend onderwijs daadwerkelijk mogelijk.
Van ACTB naar CGB
De adviesfunctie van de ACTB heeft in de praktijk als stok achter de deur gewerkt,
waardoor de onderwijsconsulenten veel konden bereiken. Scholen waren bijvoorbeeld
verplicht advies te vragen aan de ACTB wanneer zij kinderen met een rugzak niet wilden
toelaten. Voor de scholen betekende de stap naar de ACTB een extra reflectiemoment over
hun handelwijze. Dit leverde, samen met de bemiddeling door een onderwijsconsulent,
regelmatig op dat leerlingen toch een kans kregen op de school van hun keuze. Het is aan te
bevelen dat de Commissie Gelijke Behandeling deze rol van de ACTB overneemt.
De CGB is per 1 augustus 2009 bevoegd kennis te nemen van zaken over gelijke
behandeling van gehandicapten en chronisch zieken in het funderend onderwijs. Goede
afstemmings- en samenwerkingsafspraken tussen het CGB en het ministerie van OCW
zullen vooral gericht (moeten) zijn op het in stand houden van de preventieve werking van
de bemiddelingsactiviteiten door de onderwijsconsulenten.
De onderwijsconsulenten hebben ten aanzien van de Commissie Gelijke Behandeling
dezelfde functie als andere externe deskundigen: zij kunnen in een procedure worden
geraadpleegd.
Handelingsplan
De richtlijnen voor een handelingsplan zijn tamelijk globaal en voor meerdere interpretaties
vatbaar. Ouders weten niet wat zij kunnen vragen of eisen. Scholen missen handvatten,
waardoor het moeilijk is er een goede invulling aan te geven. De onderwijsconsulenten
constateren dat er behoefte is aan duidelijkheid over de status van het handelingsplan in
juridisch opzicht, de bevoegdheden die ouders hebben als het plan niet naar wens tot stand
komt of wordt uitgevoerd, de wijze waarop toezicht kan plaatsvinden op de juiste
totstandkoming en uitvoering van het handelingsplan, en de zeggenschap van ouders over
de besteding van de rugzakgelden.
-102-

Van speciaal naar regulier
Plaatsing van een leerling uit het speciaal onderwijs naar het regulier onderwijs komt
minder vaak voor dan andersom. Onderwijsconsulenten merken dat bij evaluatiemomenten
van handelingsplannen de mogelijke overgang van een leerling naar een reguliere school
niet standaard wordt bekeken. Er zijn leerlingen die op een bepaald moment die overstap
met de juiste ondersteuning prima kunnen maken. Bij zowel het speciaal als het regulier
onderwijs roept terugplaatsing regelmatig twijfels en terughoudendheid op; het wordt soms
als ongewoon ervaren. Op basis van goede afspraken en een 'warme' overdracht blijkt
echter veel mogelijk te zijn.
Het primair onderwijs biedt op dit moment meer mogelijkheden voor terugplaatsing
dan het voortgezet onderwijs. Bij toelating tot het VO wordt de afweging gemaakt of de
leerlingen in staat zijn om aan de normen (prestaties en diploma's) te voldoen. Er worden
geen voorwaarden aan scholen gesteld om te bewerkstelligen dat leerlingen met een
beperking ook aan die normen kunnen voldoen. Het valt te overwegen een kwaliteitskaart
voor het omgaan met zorgleerlingen in te stellen. Mede in het kader van passend onderwijs
zouden scholen meer belang mogen toekennen aan een goede begeleiding van
zorgleerlingen. Tot nu toe kon bij niet-toelating of een conflict rond een handelingsplan een
ACTB-procedure scholen alsnog over de streep trekken om de leerlingen een reële kans te
geven in het regulier VO.
Deskundigheid leerkrachten en vakdocenten
Leerkrachten en vakdocenten ervaren dat de hulpvragen van leerlingen in aantal en
complexiteit toenemen. Dit heeft tot gevolg dat er een sterker appèl wordt gedaan op hun
deskundigheid op het gebied van begeleiding en communicatie. Leerkrachten missen soms
de basiskennis over de specifieke stoornis of handicap van een kind. Steeds meer zien
schooldirecties het belang van deskundigheidsbevordering in, mede in het kader van
passend onderwijs. Zij zorgen voor coaching en bijscholing van hun docententeam, waarbij
het leerkrachtengedrag en de kracht van een gemeenschappelijke pedagogische teamaanpak
centraal staan. 59
Samenwerking met de (jeugd)zorg
Waarom lukt het de ene school wel om zorgleerlingen op te nemen en de andere school
niet, zo vragen onderwijsconsulenten zich soms af. Dit heeft in de eerste plaats met de visie
van het bevoegd gezag en het management te maken. Als een school bereid is om buiten
vastgestelde kaders te denken, schept dat een opening voor toelating van zorgleerlingen.
Bepaalde (tijdelijke) maatregelen zoals het inzetten van een shadow of buddy, de aanschaf
van een laptop, tijdelijke ontheffing van de leerplicht, gastleerlingschap of jeugdzorgaanbod
op school kunnen bijvoorbeeld soelaas bieden.
59 Zie: Achtergronden van en tips voor de omgang met leerlingen met een specifieke hulpvraag, P. Nauta,
M. Giesing, 2006.
-103-

Er zijn echter ook scholen die bij voorbaat zorgleerlingen (bijvoorbeeld met ODD of een
hechtingsstoornis) niet toelaten. Zij doen dit vanuit het schoolbeleid.
Bij het vraaggericht werken door de onderwijsconsulenten behoort de 'één kind - één plan'
gedachte. Met een goede communicatie over bijvoorbeeld medicijngebruik,
agressieregulatie, SOVA-training en time-out afspraken kunnen de opbrengsten vanuit de
behandeling worden benut op school. Transparantie in het gehele zorgtraject en een
gedeelde visie van betrokkenen over de leerling en zijn ontwikkeling zijn essentieel.
Rondetafelgesprekken
Een onderwijsconsulent kan als onafhankelijke deskundige het initiatief nemen alle
betrokken partijen om de tafel te brengen. Zo'n rondetafelgesprek kan heel constructief zijn,
zo blijkt. Gezamenlijk wordt afgesproken wie wat zal doen en er worden
evaluatiemomenten vastgelegd. De onderwijsconsulent zet deze afspraken in zijn of haar
advies, dat aan alle betrokkenen wordt gestuurd. De afspraken hebben in de regel een
positieve uitwerking op de onderlinge communicatie.
Communicatie met ouders
Beslissingen over niet-plaatsing, schorsing en verwijdering of handelingsplannen maken
vaak emoties los bij ouders. Hun verwachtingspatroon stort in. Hierdoor ontstaan
communicatieproblemen, die soms heftig kunnen escaleren. De tussenkomst van een
onderwijsconsulent kan de gemoederen tot bedaren brengen en inzicht geven in wat er
daadwerkelijk speelt. De onderwijsconsulent stelt zich op als intermediair die in de ontstane
conflictsituatie het belang van de leerling voor ogen houdt.
Sommige ouders hebben ten onrechte het beeld dat diplomagericht onderwijs altijd te
prefereren is boven een traject dat is gericht op arbeidstoeleiding met (deel)certificaten.
Onderwijsconsulenten gaan het gesprek aan met deze ouders om hen te doen inzien dat hun
kinderen meer gebaat kunnen zijn bij opleidingen die zich richten op arbeidstoeleiding.
Er zijn ook gevallen waarin ouders zich zodanig laten manipuleren door de verhalen van
hun kind, dat hun houding tegenover de school op een negatieve manier wordt beïnvloed.
Deze ouders missen het totaalbeeld. Een onderwijsconsulent kan behulpzaam zijn om
ouders bewust te maken van de opgetreden situatie.
Uitval uit het speciaal onderwijs
Onderwijsconsulenten worden in toenemende mate geconfronteerd met uitval van
leerlingen uit het speciaal onderwijs. Met name cluster 3- en 4-scholen hebben soms nog
geen of onvoldoende mogelijkheden om kinderen op te vangen die (tijdelijk) een-op-een
begeleiding of intensieve zorg nodig hebben. Voor kinderen met ernstige en complexe
gedragsproblemen is er geen extra financiering ter ondersteuning van het onderwijs.
Sommige van deze leerlingen hebben ogenschijnlijk geen perspectief meer op onderwijs,
behandeling of werk. Niet naar school gaan is echter voor deze groep zorgleerlingen extra
onwenselijk en bovendien maatschappelijk onverantwoord. Onderwijsconsulenten dragen
creatieve ideeën aan om ook deze leerlingen uitzicht op (deeltijd) onderwijs te bieden,
-104-

eventueel via projecten van Onderwijsconsulenten+, zoals de projecten rond leerbaarheid,
digitale leervoorzieningen (UrWay) en onderwijs/zorgcombinaties.
Stichting Ondersteuning Scholen en Ouders (SOSO)
Zowel ouders als scholen nemen beslissingen over de toekomst van kinderen. Zij doen dit
(terecht) vanuit hun eigen visie, waardoor de invalshoeken strijdig kunnen zijn. Een
onafhankelijke bemiddelaar, de onderwijsconsulent, kan vanuit zijn deskundigheid en
betrokkenheid duidelijkheid scheppen over het belang van het kind. Hij of zij kan
ondersteuning bieden aan alle betrokkenen bij het dienen van dat belang.
De Stichting Ondersteuning Scholen en Ouders (SOSO), bestaande uit ouderorganisaties en
koepels van scholen, 60 is per 1 augustus 2009 de paraplu voor de Onderwijsconsulenten(+).
Deze nieuwe stichting symboliseert de verbinding tussen de belangen van ouders en
scholen. Gezamenlijk gaan zij de uitdaging aan om ervoor te zorgen dat passend onderwijs
wél in de rugzak past! Onderwijsconsulenten blijven daarbij onmisbaar.
60 De onderwijsorganisaties verenigd in de PO-Raad, VO-Raad, WEC-Raad en MBO-Raad, en de
landelijke ouderorganisaties verenigd in Passend Onderwijs Landelijk Steunpunt Ouders (POLSO), te
weten CG-Raad, LOBO, NKO, OUDERS & COO, Platform VG, Vereniging Balans en Vereniging
Openbaar Onderwijs.
-105-

BIJLAGE I OVERZICHT VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN
AB('er) Ambulante begeleiding, ambulant begeleider(s)
ACTB Advies Commissie Toelating en Begeleiding
ADD Attention Deficit Disorder
ADHD Attention Deficit Hyperactivity Disorder
AED Ambulant Educatieve Dienst
AMK Advies- en Meldpunt Kindermishandeling
ASS Autisme spectrum stoornis; een aan autisme verwante stoornis
AWBZ Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten
BAC Bezwaar Advies Commissie
BJZ Bureau Jeugdzorg
CCE Centrum voor Consultatie en Expertise
CFI voorheen: Centrale Financiën Instellingen
CGB Commissie Gelijke Behandeling
CG-Raad Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland
CIZ Centrum Indicatiestelling Zorg
CvB Commissie van Begeleiding
CvI Commissie voor de Indicatiestelling
GGZ Geestelijke Gezondheidszorg
HAVO Hoger algemeen voortgezet onderwijs
IB('er) Interne begeleiding, intern begeleider
LGF (Regeling) Leerlinggebonden financiering
LNA Landelijk Netwerk Autisme
LVG Licht verstandelijk gehandicapt
LWOO Leerwegondersteunend onderwijs
LZ(K) Langdurig ziek(e) (kinderen)
MBO Middelbaar beroepsonderwijs
MCDD Meervoudig complexe ontwikkelingsstoornis
MEE Voormalige SPD (Sociaal-Pedagogische Dienst)
MG Meervoudig gehandicapt
NVA Nederlandse Vereniging voor Autisme
OBD Onderwijs Begeleidingsdienst
OC(+) Onderwijsconsulent(en)(+)
OCW (Minister(ie) van) Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
ODD Oppositional Defiant Disorder
OPDC Orthopedagogisch en didactisch centrum
PAB Preventieve ambulante begeleiding
PCL Permanente Commissie Leerlingenzorg
PDD-NOS Pervasive Development Disorder - Not Otherwise Specified
PGB Persoonsgebonden budget
PI(school) Pedologisch Instituut(school)
PO Primair onderwijs
PRO Praktijkonderwijs
REC Regionaal Expertisecentrum
RMC Regionaal Meld- en Coördinatiepunt voortijdig schoolverlaters
ROC Regionaal Opleidingscentrum
RT('er) Remedial teaching, remedial teacher
RVC Regionale Verwijzingscommissie
RVC-VO Regionale Verwijzingscommissie Voortgezet Onderwijs
SB(A)O Speciaal basisonderwijs
SMART Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdgebonden (doelformulering)
SO Speciaal onderwijs
-106-

SWV Samenwerkingsverband
TAB Terugplaatsings-ambulante-begeleiding
VAVO Voortgezet Algemeen Volwassenen Onderwijs
VMBO Voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs
VO Voortgezet onderwijs
VSO Voortgezet speciaal onderwijs
VWO Voorbereidend wetenschappelijk onderwijs
WEB Wet educatie en beroepsonderwijs
WEC Wet op de expertisecentra
WPO Wet primair onderwijs
WSNS Weer Samen Naar School
WVO Wet voortgezet onderwijs
ZAT Zorgadviesteam
ZML(K) Zeer moeilijk lerend(e kinderen)
ZMO(L)K Zeer moeilijk opvoedbare (lerende) kinderen
-107-

Publicatie | ACTB/Onderwijsconsulenten, Den Haag
Vormgeving | Ontwerpwerk, Den Haag
Uitgave | 2009
Exemplaren van deze publicatie kunnen uitsluitend schriftelijk
(per e-mail) besteld worden bij Onderwijsconsulenten.
Zie voor meer informatie: www.onderwijsconsulenten.nl
Postbus 19521 | 2500 CM Den Haag | T 070 312 28 87
E info@onderwijsconsulenten.nl | www.onderwijsconsulenten.nl