Departement van Landbou - Department of Agriculture: Western Cape

Departement van Landbou: Wes-Kaap
Privaatsak X1
Elsenburg
7607
Tel: (021) 808 5111
Fax: (021) 808 5120
deel 1
ALGEMENE INLIGTING 2
deel 2
PROGRAMPRESTASIE 11
deel 3
VERSLAG VAN DIE GEDEELDE OUDITKOMITEE 51
deel 4
FINANSIËLE JAARSTATE 54
deel 5
MENSLIKE HULPBRONBESTUUR 116
Geen deel van hierdie publikasiemag sonder die nodige geskrewe toestemmingvan die kopiereg-houer op enige wyse gereproduseer,gestoor
in ‘n herkrybare sisteem, of in enigevorm of middel oorgestuur, gefotokopieër,opgeneem word nie.
Alle regte voorbehou.
Kopiereg Departement Landbou: Wes-Kaap
ISBN: 978-0-620-41955-0

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
2
d e e l 1
ALGEMENE INLIGTING
1.1 Voorlegging van die jaarverslag aan die uitvoerende gesag
Dit is my voorreg om die 2007/08-jaarverslag van die Wes-Kaapse Departement van Landbou ingevolge die Wet op Openbare
Finansiële Bestuur 1 van 1999 voor te lê.
Me. J.S. Isaacs
Rekenpligtige beampte
31 Julie 2008
1.2 Inleiding deur die hoof van die instelling
In 2007/08 het die provinsie bo en behalwe die droogte in Sentraal-Karoo, die 2006-vloede in Eden en haelskade te Haarlem,
twee voorvalle van vloede (Weskus en Eden), een voorval van strawwe ryp (Wynland) en een voorval van hael (Piketberg)
ondervind.
Die verklaring van ʼn rampgebied op grond van die 2006-vloede in Eden en Sentraal-Karoo het ʼn diepgaande uitwerking op die
uitsette van die Program Volhoubare Hulpbronbestuur (VHB) gehad aangesien die beplande teikens en skedules aangepas
moes word om op die voltooiing van opnames, die bepaling van vloedskade op 550 plase en die ontwerp en inwerkingstelling
van rampbeheerprogramme in twee distriksmunisipaliteite te konsentreer. Die ramphulpskemas met betrekking tot die Haarlemhaelvoorval
en die droogte in Sentraal-Karoo het verdere werkdruk op die beperkte getal beskikbare tegniese personeellede
geplaas. Totale betalings rakende die drie ramphulpskemas het R35 miljoen bedra.
VHB is onder groot druk om met ʼn uiters beperkte personeeltal ingenieursdienste te voorsien met betrekking tot doeltreffende
en doelmatige watergebruik, infrastruktuurontwikkeling, veldbestuur ten einde oorweiding te voorkom, die voorkoming van
waterhulpbronbesoedeling en afloop uit oorbesproeide lande sowel as diereafvalbestuursintervensies.
Nietemin het opkomende boere en landelike gemeenskappe by 29 landbou-infrastruktuurprojekte ter waarde van R10.7 miljoen
baat gevind. Hierdie projekte strek van opgaardamme vir besproeiingswater, herstelwerk aan besproeiingsdamme, besproeiingstelsels
en die vervanging van grondleivore met pypleidings tot plaaswaardetoevoeging, omheining, veesuipingspunte en
dierebehuisingsprojekte.
Met klein begroting en in vennootskap met grondeienaars het die LandCare-projekte in 2007/08 38 850 mandae arbeid vir
werkloses geskep deur uitheemse indringerplantegroei te verwyder. Te danke aan hierdie projekte kon fonteine weer vloei,
wat op sy beurt die basisvloei van strome en riviere aangevul het. Die bykomende vloei van water en die ruimte wat deur die
plantegroeiverwydering geskep is, het inheemse plante herstelkans gegee. Die uitkoms van die projekte het tot die bewaring
van die provinsiale biodiversiteit en in sommige gevalle tot beter landbouproduksie bygedra. Voorts het ʼn totaal van 3 913
jongmense by kampe op verskillende plekke in die provinsie met die LandCare- en bewaringsbeginsels kennis gemaak.
ʼn Proefprojek in die omgewing van De Doorns, Worcester en Franschoek-Paarl om die waterdoeltreffendheid van sekere
gewasse te bepaal (kilogram gewasproduksie per kubieke meter water) is in samewerking met die Wetenskaplike en
Nywerheidnavorsingsraad (WNNR) en die Nederlandse WaterWatch uitgevoer. Dit is die eerste in sy soort in ons land en
het betroubare resultate opgelewer wanneer dit met die data van die afgelope ses jaar vergelyk word. Hierdie metode is ʼn
kostedoeltreffende en betroubare manier om die doeltreffendheid van besproeiingswatergebruik te moniteer, en sal gebruik
word om besproeiingsboere te lei en te motiveer om hulle watergebruikdoeltreffendheid te verhoog. Die projek sal in 2008/09
na die Sandveld-gebied uitgebrei word om sowel hulle watergebruikdoeltreffendheid as die uitwerking van aartappel- en

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
rooibosboerdery op biodiversiteit in die gebied te bepaal. Medefinansiering vir die projek word tans van die Departement van
Waterwese en Bosbou (DWAF), Cape Action for the People and the Environment (CAPE), die Wes-Kaapse Departement van
Omgewingsake en Ontwikkelingsbeplanning en moontlik Aartappels Suid-Afrika bekom.
Die toename in aansoeke om die onderverdeling en/of hersonering van landbougrond, en die gevolglike maak van aanbevelings
by die tersaaklike owerhede binne die streng tydskale vir kommentaar ingevolge die tersaaklike wetgewing, plaas groot druk
op die beperkte beskikbare menslike hulpbronne. In 2007/08 het die Departement 933 aansoeke hanteer.
Die Program Boeresteun en -ontwikkeling (BSO) het 167 omvattende-landbousteun- (CASP-)projekte in werking gestel,
waarvan 60 deel uitgemaak het van groepprojekte in die jaar onder beskouing. ʼn Totaal van 52 projekte was direk gekoppel
aan die grondhervormingsprogram, en 5 390 begunstigdes is daardeur bereik. In die nodusse van die nasionale program
vir geïntegreerde volhoubare landelike ontwikkeling is 19 projekte in werking gestel, terwyl 8 projekte in die nodusse van die
stedelikevernuwingsprogram uitgevoer is.
Die beplanning vir die 2008/09-projekte is betyds ingevolge die voorskrifte oor voorwaardelike toelaes afgehandel.
Alle kwartaalverslae is ingevolge die voorskrifte van die Wet op Verdeling van Inkomste by die Nasionale Departement
van Landbou ingedien.
Die Provinsiale Grondhervormingskantoor en die Wes-Kaapse Departement van Landbou het die projekbestuurspanbenadering
gevolg om gesamentlike beplanning en ondersteuning van grondhervormingsprojekte te verbeter. Die bekendstelling van die
nasionale strategie vir vestiging-en-inwerkingstellingsteun (SIS) het die behoefte aan geïntegreerde dienslewering beklemtoon
en ʼn proses van stapel gestuur om Wes-Kaap-gerigte riglyne vir inwerkingstellingsteun te ontwikkel. Sodanige riglyne sal in die
volgende boekjaar (2008/09) voltooi word.
Die voorsiening van omvattende regeringsteun aan begunstigdes van grondhervorming bly ʼn uitdaging. Die projek vir grond- en
landelike hervorming (LARP), soos in Februarie 2008 deur die Geïntegreerde Tegniese Komitee oor Landbou- en Grondsake
(ITCAL) goedgekeur, het egter die grondslag gelê vir suksesvolle gesprekvoering tussen die Departement van Grondsake en die
Wes-Kaapse Departement van Landbou om die weg te baan vir die ondertekening van ʼn memorandum van verstandhouding
tussen die twee departemente.
In sy strewe na die verwesenliking van Millenniumontwikkelingsdoelwit 1 (MOD1), het BSO ʼn provinsiale Wêreldvoedseldaggeleentheid
gekoördineer om openbare bewustheid van kwessies soos armoede, hongersnood en wanvoeding aan te wakker.
By dié geleentheid in Murraysburg op 12 Oktober 2007 het die Wes-Kaapse Minister van Landbou, mnr. Cobus Dowry, as
hoofspreker opgetree en het 41 plaaslike huishoudings beginpakkette in die vorm van inheemse hoenders ontvang.
Die Program het sy 20%-teiken vir die uitbreiding van voedselsekuriteitsprojekte in 2007/08 oortref. Teenoor die 73 projekte in
2006/07, het BSO in hierdie verslagjaar ʼn totaal van 94 projekte in werking gestel – dus ʼn toename van 28%.
Die Departement is daartoe verbind om die leiding te neem in pogings om die landbousektor van die vernietigende plaag van
middelmisbruik, veral alkoholmisbruik in die plaaswerkergemeenskap, te bevry. In Junie 2007 het die Departement ʼn historiese
konferensie vir verskeie belanghebbendes aangebied met die tema “ALKOHOLMISBRUIK ONDER PLAASWERKERS IN DIE
WES-KAAP” om as grondslag te dien vir die ontwikkeling van ʼn mini-dwelmmeesterplan. Hierdie plan is aan die einde van die
boekjaar voltooi en sal in die 2008/09-boekjaar met ʼn begroting van R200 000.00 in werking gestel word.
In die jaar onder beskouing het daar ook groot getal plaaswerkeruitsettings in die Wes-Kaap plaasgevind. Een van die Departement
se sleutelleweringsdoelwitte is om projek te skep wat die proses vir die heropleiding van werklose en uitgesette
plaaswerkers ingevolge die iKapa Elihlumayo-strategie aan die gang sal sit. In die gevalle het die Departement ʼn vennootskapsooreenkoms
met Graham Beck Wines gesluit met betrekking tot die Graham & Rhona Beck-vaardigheidsopleidingsentrum
wat tans teen ʼn koste van R18 miljoen in die Breederivier/Wynland- munisipale gebied gebou word. Finansiering ten bedrae van
R450 000.00 is vir die 2008/09-boekjaar vir hierdie projek bestem.
Die subprogram vir plaaswerkerontwikkeling het teen ʼn totale koste van R2,9 miljoen 17 ontwikkelingsprojekte vir plaaswerkers
gefinansier. Die fokus van hierdie projekte het hoofsaaklik op opleiding en vaardigheidsontwikkeling geval wat deur verskeie
nieregeringsorganisasies (NRO’s) aangebied is, wat onder andere Women on Farms, FASfacts, Water Wise, Rudnet, die Cape
Women’s Forum en die Christian Lecture Fund insluit.
3

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
4
Die subprogram het voorts tien wynplaas- en kelderwerkers geborg om diplomas in wynbereiding aan die Centre De Formation
Professionnelle Et De Promotion Agricole (CFPPA) in Boergondië, Frankryk, te verwerf. Hierdie opleiding het deel uitgemaak
van die Thuthukile Skweyiya-wynuitruilprogram tussen die Wes-Kaap en die streeksraad van Boergondië.
Vir beter dienslewering het BSO 39 nuwe personeellede in verskillende kantore oor die provinsie heen aangestel.
Die Program Veeartsenykundige Dienste (VD) is hoofsaaklik ʼn reguleringsprogram en speel as sodanig ʼn belangrike rol in die neerlê
en handhawing van uitvoerstandaarde in die strewe na ekonomiese groei en die verwesenliking van ontwikkelingsdoelwitte in
die provinsie.
Ooreenkomstig die visie “Gesonde diere, gesonde voedsel en gesonde mense”, het die vier VD-subprogramme oor die
gesondheid van provinsiale kuddes gewaak om voedselsekuriteit vir die mense van die Wes-Kaap te verseker en die ekonomie
van die veeboerderysektor te versterk. Hierdie uitkomste het deur werkskepping vir en opheffing van plaaswerkers tot die
handhawing van die sosio-ekonomie van die platteland bygedra.
Deeglike, gestruktureerde toesig deur veeartsenykundige amptenare in noue samewerking met die betrokke bedrywe het
tot die herinstelling van volstruis- en pluimvee-uitvoer deur ons handelsvennote gelei en só die goeie internasionale reputasie
van hierdie komponent getoon. Perde-uitvoer kon ook voortgesit word weens die suksesvolle bestuur van die Afrikaperdesiektebeheersones.
Om te verseker dat die diagnostiese vermoëns van die Program tred hou met internasionale standaarde, het die Provinsiale
Veeartsenykundige Laboratorium (PVL) die bevoegdheid ontvang om polimerasekettingreaksie- (PKR-)prosedures uit te voer.
In hierdie stadium kan PKR-prosedures uitgevoer word om aanmeldbare voëlgriepsoorte op te spoor.
Individuele ontwikkeling deur opleiding word as ʼn kerndeel van VD beskou. In die verslagjaar het ʼn personeellid derhalwe ʼn MSc
in Mikrobiologie verwerf terwyl twee ander personeellede vir nagraadse studie aan die Fakulteit Veeartsenykunde ingeskryf het.
Onder diegene op laer posvlakke het een graad 12 voltooi terwyl ʼn ander besig is met graad 10.
VD voorsien gratis basiese dieregesondheidsorg aan opkomende boere en voorheen benadeelde troeteldiereienaars op
verskillende plekke (sowel stedelik as landelik). Hierdie mense kan beswaarlik bekostig om vir die dienste te betaal en loop
dikwels ook gevaar om soönoses op te doen, meesal as gevolg van swak voeding en ongesonde lewensomstandighede. Hulle
wend hulle na die Departement vir advies, inligting, die oordrag van veeartsenykundige tegnologie, en bystand met basiese
prosedures soos inenting, ontwurming, parasietbeheer en die behandeling van hulle diere se wonde en algemene kwale. So
byvoorbeeld is ʼn totaal van 43 711 honde en katte teen hondsdolheid ingeënt en 20 878 ontwurm in verskeie gebiede op die
Kaapse Vlakte.
Voorts is 297 karperde wat aan inheemse handelaars en skrootversamelaars behoort, met mikroskyfies gemerk om bystand
te verleen met die positiewe uitkenning van individuele diere. Hulle is boonop teen perdegriep ingeënt. Weereens het die
Departement die volle koste hiervan gedek. Vroeg in 2007 het VD ook 500 dosisse entstof teen Afrika-perdesiekte en 500
dosisse wurmmiddel aan die Karperdbeskermingsvereniging geskenk.
VD het gereelde inspeksies en oudits by al 82 slagpale in die provinsie onderneem. Dit het tot die algemene gesondheid
van verbruikers in alle sosio-ekonomiese sfere bygedra, veral diegene wie se immuunstatus in gevaar is. Geen vleisverwante
kosgebaseerde siektes is in die jaar onder beskouing in die provinsie aangemeld nie. Die Program het ook sy projek vir
voedselveiligheidsbewustheid voortgesit wat hulpbronarm gebiede in die visier stel waar informeel geslagte (ongeïnspekteerde)
vleis steeds geredelik beskikbaar is en ‘n groot gesondheidsgevaar vir verbruikers inhou.
By die 118 provinsiale uitvoergekeurde instellings is inspeksies, oudits en uitvoersertifisering voortgesit om toegang tot
internasionale markte te behou en tot die sosio-ekonomiese groei in die provinsie by te dra.
Die Program Tegnologie, Navorsing en Ontwikkeling (TNO) het aan sy navorsingsopdrag uitvoering gegee deur 191
navorsingsprojekte in drie navorsingsinstitute op sewe navorsingsplase te onderneem.
TNO het ʼn deurslaggewende rol as lid van die Nasionale Landbounavorsingsforum (NLNF) gespeel, en het provinsies se rol in
die uitvoering van navorsing in die nasionale strategie vir landbounavorsing en -ontwikkeling, wat in die laaste gedeelte van
2007 goedgekeur is, laat vaslê. Provinsiale departemente sal nou ook aan die bepaling van navorsingsprioriteite op nasionale
vlak deelneem.

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Die Wes-Kaapse strategie en aksieplan teen klimaatsverandering is in Junie onder leiding van die Departement van Omgewingsake
en Ontwikkelingsbeplanning voltooi. Ten einde aanpassing by en tempering van die uitwerking van klimaatsverandering in
die landbousektor in die hand te werk, het TNO as deel van die Wes-Kaapse Departement van Landbou se aksieplan teen
klimaatsverandering ʼn webtuiste ontwerp. Hierdie webtuiste lig nie net die leser oor die Departement se werksaamhede in
hierdie verband in nie, maar bevat ook die belangrikste verslae van die Provinsiale Komitee oor Klimaatsverandering.
Jeugopvoeding oor loopbaangeleenthede in landbou maak deel uit van die Program se jaarlikse menslikeontwikkelingsdoelwitte.
Drie skooldae wat deur die Instituut vir Diereproduksie gereël is, het meer as 1 500 laerskoolleerders van voorheen benadeelde
skole na Elsenburg gebring en hulle met die verskillende aspekte van landbou laat kennis maak.
TNO se uitsette en prestasies in die verslagjaar sien soos volg daar uit:
• Dertien (13) wetenskaplike publikasies, 108 semiwetenskaplike en populêre publikasies, 24 kongresreferate en -plakkate
by nasionale en internasionale konferensies, 16 inligtingspakkette en 72 lesings by boere- en inligtingsdae
• Ses inligtingsdae
• Die voltooiing van ‘n DVD oor die Oudtshoorn-navorsingsplaas – die eerste in ʼn reeks DVD’s oor die Departement se
navorsingsplase
• Die derde volstruisveiling op die Oudtshoorn-navorsingsplaas waar alle broeivoëls van uitstaande genetiese gehalte
verkoop is
• Die aanstelling van spesialis-suiwelnavorser van die Instituut vir Diereproduksie as buitengewone professor in die
Departement van Dierewetenskappe aan die Universiteit Stellenbosch
• Silwer medalje van die Suid-Afrikaanse Vereniging vir Dierewetenskappe toegeken aan spesialisnavorser (ook
buitengewone professor) van die Instituut vir Diereproduksie vir voortgesette uitnemendheid op die gebied van voedsel-
en voedingstelsels
• Die Landbouer van die Jaar-eerbewys van die Wes-Kaapse tak van die SA Landbouskrywersvereniging toegeken aan
spesialisnavorser van die Instituut vir Plantproduksie vir sy baanbrekerswerk oor gewasrotasiestelsels in die Suid-Kaap en
die Swartland
• Die prys vir uitnemende prestasie van die Proteïennavorsingstigting, een van die bedryfsliggame wat die Departement se
navorsingspogings finansieel steun, toegeken aan ʼn navorsingstegnikus van die Instituut vir Plantproduksie – die eerste keer
dat tegnikus van die Departement die toekenning ontvang
• Die benoeming van die fynwolkudde op die Tygerhoek-navorsingsplaas as die toppresteerder in die provinsie met betrekking
tot wolpryse
• Die prys vir die beste genetiese kudde in Suid-Afrika toegeken aan die suiwelnavorsingskudde op die Outeniqua-
navorsingsplaas – die tweede jaar dat hierdie eer dié navorsingspan te beurt val. Die leier van die navorsingspan, ook
spesialis-suiwelnavorser, is benoem om as beoordelaar in die Wes-Kaapse meestersuiwelplaaskompetisie te dien.
Die Departement het onverpoos sy sleutelleweringsdoelwit, soos in die 2006/07-boekjaar oor verslag gedoen, nagestreef,
naamlik om deur navorsingsgeleenthede en die ontsluiting van plaaslike, nasionale en internasionale markte, opkomende
boere van marktoegang en bemarkingsdienste te voorsien. Hoogtepunt met betrekking tot hierdie leweringsdoelwit was die
koppeling van groep van 28 opkomende boere aan plaaslike markte. Die Departement het voorts tien opkomende boere
bygestaan om blootstelling aan die internasionale mark te bekom, met agente en kleinhandelaankopers om te gaan en ook
uitvoerkontrakte te beding. Londen, Duitsland en Nederland is onder meer hiervoor besoek. Die onskatbare waarde van
vennootskappe en/of samewerking vir die doeltreffende gebruik van skaars hulpbronne, die oorbrugging van gapings en groter
toegang tot dienste vir boere het hierdeur duidelik geword.
Ten einde die prestasie van individuele boerderyondernemings te verseker en waar moontlik groepgemiddeldes te verkry, is
bemagtigende finansiële programmatuur, SimFini, in vyf projekte met groepe opkomende boere aangewend. In die afgelope
boekjaar is beleidsprioriteit oor swart ekonomiese bemagtiging in landbou (AgriSEB) en landbousakebeleggingseenheid vir
inwerkingstelling in die 2009/10-boekjaar goedgekeur – laasgenoemde sal binne Wesgro op die been gebring word. Vir
behoorlike beplanning in enige instelling en/of organisasie, is goeie gehalte data en/of basislyninligting noodsaaklik. Daarom is
databasis van opkomende boere in die Wes-Kaap ontwikkel wat deurlopend uitgebrei en in stand gehou word. Databasisse
vir plaas- en wildspesiepryse is ook ontwerp, en word op weeklikse grondslag bygewerk. Landelikedatastatistieke vir verskeie
streke in die Wes-Kaap is opgestel, en verleen toegang tot die mees onlangse inligting.
Die wynmodel wat in die 2006/07-boekjaar in samewerking met die Buro vir Voedsel- en Landboubeleid (BFAP) ontwikkel is,
5

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
6
is in die verslagjaar bygewerk en verbeter. Die vooruitsigresultate is by die BFAP-basislyndokument, wat in Junie 2007 bekend
gestel is, ingesluit. Die navorsingsverslag vir die gortbedryf, getiteld The profitability and competitiveness of the barley industry
in South Africa, is in April 2007 voltooi. Voorts is inset-uitsetmatriks van nasionale rekeninge (SAM) ontwikkel in reaksie op
versoek van die Levy Economics Institute van Bard College in die Verenigde State van Amerika. Parsiële-ewewigsmodel vir die
Suid-Afrikaanse Tafeldruifbedryf (Sati) het boonop die lig gesien.
Die hoogtepunte van die Program Landbou-ekonomie in die jaar onder beskouing sluit onder meer die volgende in:
Elf wetenskaplike/portuurhersiene artikels
Prestigeprys vir die beste konferensiereferaat, en ʼn tweede plek in die kompetisie vir die beste plakkaat by die konferensie van
die Landbou-ekonomievereniging van Suid-Afrika
Die publikasie van 161 populêre verslae/artikels
Sewe MSc-studente geregistreer (drie onder die jongberoepsluiprogram)
Drie PhD-studente geregistreer
Vyf werksessies (drie oor AgriSEB; een oor geografiese aanwysers; en een oor MAFISA, die organisasie vir mikrolandbou-
finansiële instellings van Suid-Afrika)
Een kort TV-program oor bemarkingsteun aan opkomende boere vir AgriTV en Ulimo, en radiopraatjie oor AgriSEB vir
Cape Talk
Die groot vraag na opleiding en vaardigheidsontwikkeling in die sektor het in die afgelope jaar voortgeduur en die uitbreiding van
die Program Gestruktureerde Landbou-opleiding (GLO) genoodsaak. Die organisatoriese groei en toename in die studentetal het
tot die herstrukturering van GLO aanleiding gegee: Gehalteversekeringsubprogram is bygevoeg en meer lektorsposte geskep.
Die Kaapse Instituut vir Landbou-opleiding (KILO) het steeds wye reeks opleiding-en-vaardigheidsprogramme aan bestaande
en voornemende kliënte van die Departement gebied. Totaal van 422 studente, van wie 37% uit histories benadeelde groepe
kom, het met die aanvang van die akademiese jaar in die volgende programme in die tersiêre-onderrigbaan geregistreer: 316
vir die drie jaar lange BAgric, 26 vir die drie jaar lange Diploma in Landbou, 76 vir die twee jaar lange Hoër Sertifikaat, en 6 vir
die Sertifikaat in Ruiterskap. Aan die einde van 2007 het die getal gegradueerdes soos volg daar uitgesien: 124 het die graad
BAgric verwerf, 35 die Diploma in Landbou, en 8 die Hoër Sertifikaat.
Die subprogram vir verdere onderwys en opleiding het steeds vaardigheidsontwikkelingsopleiding aan hoofsaaklik plaaswerkers
en opkomende boere gebied. Die vier gedesentraliseerde opleidingsentra wat in die afgelope vier jaar op die been gebring is, is nou
in volle swang. Aantal opleidingsintervensies word by al die sentra gelewer, en blyk geskikte model te wees om, ooreenkomstig
die Batho Pele-beginsels, opleiding na gemeenskappe te neem. Ongeveer 2 800 leerders het vaardigheidsgegronde opleiding
in die vorm van kort kursusse ontvang. Die leerderskapopleidingsprogram is aansienlik uitgebrei. Totaal van 170 leerders het in
2007/08 vir die program ingeskryf. By die Desember 2007-sertifikaatplegtigheid het 78 leerderskapstudente wat op Nasionale
Kwalifikasieraamwerk- (NKR-)vlak 1 tot 4 gegradueer het, Nasionale Sertifikate ontvang.
Die Departement het sy uitstekende werksverhouding met die meeste plaaslike, nasionale en sommige internasionale
opleidingsinstellings in landbou gehandhaaf. KILO word steeds as die model van uitnemendheid in Suid-Afrikaanse landbouopleiding
beskou, en aantal kolleges en provinsiale regerings aanvaar nou ook die Wes-Kaapse model vir inwerkingstelling in
hulle onderskeie omgewings. Die samewerkingsooreenkoms met die Universiteit Stellenbosch is steeds in werking, en albei
partye trek steeds daaruit voordeel.
KILO Elsenburg het sy sterk internasionale program voortgesit. Die Instituut het steeds daadwerklik aan die Wes-Kaap/
Boergondië-uitruilprogram deelgeneem. In die afgelope jaar is vyf kaasmakers vir opleiding in die kuns van kaasmaak na Dijon
gestuur. Voorts het tien plaaswerkers opleiding in wingerdkunde en wynbereiding, agt kelderwerkers opleiding in vatbestuur
en -instandhouding, vyf sommeliers uit die bedryf opleiding in wyn- en voedselbediening, en agt uitbreidingswerkers opleiding
in projekbestuur aan die CFPPA in Beaune ontvang. KILO Elsenburg het op sy beurt tien Franse studente in wingerdbou en
wynbemarking touwys gemaak.
KILO het ook sy deelname aan die Global Seminar-projek met die Cornell-universiteit in die VSA voortgesit.
Die Farmer-To-Farmer-projek met Florida Agricultural and Mechanical University (FAMU) is ook verder gevoer, en ongeveer 500
begunstigdes van projekte onder die vaandel van die nasionale program vir grondherverdeling vir landbou-ontwikkeling (LRAD)
het by opleiding in sake- en ondernemersvaardighede baat gevind.

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
In die afgelope jaar het KILO ook daadwerklik aan projekte van die Nasionale Departement van Landbou deelgeneem,
wat die werksaamhede van die Nasionale Onderrig- en Opleidingsforum en sy ondersoek na die toekomstige bestuur van
landboukolleges ingesluit het.
GLO het voorts aan die ontwikkeling en inwerkingstelling van strategie vir menslike ontwikkeling vir die Wes-Kaapse Departement
van Landbou deelgeneem.
1.3 Inligting oor die Ministerie
In die jaar onder beskouing het die Wes-Kaapse Minister van Landbou, mnr. Cobus Dowry, steeds op voedselsekuriteit, die
lot van plaaswerkers, menslikekapitaalontwikkeling, grondhervorming en swart ekonomiese bemagtiging gekonsentreer. Dit is
belangrike kwessies wat tot die maatskaplike, politieke en ekonomiese stabiliteit van die mense van die Wes-Kaap en Suid-
Afrika bydra. Nie alleen is duidelike begrip van hierdie kwessies nodig nie, maar ook duidelik omskrewe inwerkingstellingsplanne
wat die volhoubaarheid van die projekte waarby die Wes-Kaapse Departement van Landbou betrokke is, sal verseker.
Deel van ons missie is om ons mense van die nodige middele te voorsien om die grond te bewerk en die reg op voedselsekuriteit
en toegang tot veilige en voedsame voedsel te geniet wat nodig is vir aktiewe en gesonde lewe. Dit is ons taak om die nodige
ondersteuning aan produsente te bied om hulle in staat te stel om kos op die nasie se tafel te plaas, terwyl ons ook ons mense
bystaan om met hulle beperkte middele hulle eie voedsel te produseer.
As Departement het ons ons daartoe verbind om teen 2014 30% van landbougrond in die hande van voorheen benadeeldes te
plaas. Ons het ons fokus verskerp om te verseker dat hierdie proses ordelik en verantwoordelik bestuur word ten einde nuwe
boere te vestig en hulle in volhoubare kommersiële boere te ontwikkel.
Die finansiële lewensvatbaarheid van landbouondernemings, in besonder dié van opkomende boere, bly grondliggend. Om
hierdie rede bied ondersoeke na die ekonomiese lewensvatbaarheid en markpotensiaal van verskeie landbouprodukte, soos
vlugtige olies, produsente voorsprong wanneer hulle die lonendste onderneming moet kies.
Aan die begin van 2008 het 422 studente aan die Kaapse Instituut vir Landbou-opleiding ingeskryf. Uit hierdie groep kom 37%
uit voorheen benadeelde gemeenskappe. Dit is oorwinning op sigself aangesien ons hierdeur ons doel om toeganklikheid,
billikheid, gelykheid en verteenwoordiging in die hand te werk, bereik het. Weens die toename in studente met weinig finansiële
middele, moes ons ons beurse vermeerder, en om vir die gebrek aan voldoende wetenskap- en wiskundekennis by hierdie
studente te vergoed, moes somer- en winterskole gehou word.
In Mei 2007 het die Departement historiese konferensie vir verskeie belanghebbendes oor alkoholmisbruik onder plaaswerkers
gehou as grondslag vir die ontwikkeling van mini-dwelmmeesterplan. Alle sleutelbelanghebbendes in die sektor het die
konferensie bygewoon, wat plaaswerkerorganisasies, produsente, navorsers en regeringsdepartemente ingesluit het. In hulle
gesprekvoering het die konferensiegangers geen doekies omgedraai nie, en hoewel daar beduidende ideologiese verskille
onder die verteenwoordigde belanghebbendes was, was almal dit uiteindelik eens dat gekoördineerde struktuur gevorm moet
word wat opdrag sal ontvang om die ontwikkeling van die Wes-Kaapse Departement van Landbou se mini-dwelmmeesterplan
vir plaaswerkers te bestuur.
Die Alkoholmisbruikforum wat ná die konferensie gestig is, werk goed, en die eerste konsep van die dwelm-enalkoholmeesterplan
vir plaaswerkers in die Wes-Kaap is op 15 en 16 November 2007 bekend gestel.
Een van die sleutelleweringsdoelwitte vir 2007/08 was 20%-uitbreiding in voedselsekuriteitsprojekte. Uiters suksesvolle
provinsiale Wêreldvoedseldag-geleentheid is op Vrydag 12 Oktober 2007 in Murraysburg gehou, en het die publiek opnuut
bewus gemaak van die wêreldwye voedselprobleem en samehorigheid in die stryd teen hongersnood, wanvoeding en armoede
versterk. Totaal van 41 huishoudings het beginpakkette in die vorm van 25 hoenders per huishouding ontvang ten einde hulle
selfversorgingsvermoë te versterk en hulle daartoe in staat te stel om aan hulle voedselbehoeftes te voldoen.
Die Ministerie en Departement vind deurentyd aansporing in die volgende woorde van wyle hoofman Albert Luthuli: “Die werk
is nog nie klaar nie; Suid-Afrika is nog nie tuiste vir al haar seuns en dogters nie. Ons wil graag so tuiste verseker. Die verlede
kan nie op sy eie, weggeruk van die groter geheel, bestaan nie. Voor ons lê die uitdaging om daaruit nuwe land te bou – tuiste
vir swart, wit en bruin uit die ruïnes van die ou eng groepe, sintese van die ryk kulturele stamme wat ons geërf het. Iewers
7

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
8
in ons toekoms wink daar beskawing, kultuur wat in die parade van God se geskiedenis sal verskyn. [So beskawing] sal nie
noodwendig geheel en al swart wees nie, maar wel van Afrika.
Slegs wanneer ons uiteindelik daarin geslaag het om omgewing te skep waar ons mense heeltemal vry is, waar hulle die
regmatige eienaars van die grond is, waar hulle ten volle aan die ekonomie deelneem; slegs wanneer ons die grense van
armoede finaal verskuif het, en die hindernisse van die verlede waarlik nie meer bestaan nie, sal ons kan sê dat ons werk
gedaan is.” (Vrye vertaling)
Instellings wat aan die uitvoerende gesag verslag doen:
Casidra (Edms.) Bpk.
Wetsontwerpe in die boekjaar by die Wetgewer ingedien
Geen
Ministeriële buitelandse besoeke
Datum: 4–12 Augustus 2007
Land: China (Beijing)
Doel: Om die 53e internasionale kongres oor vleiswetenskap en -tegnologie by te woon en daaraan deel te neem,
en uitnodiging te rig aan die vleisprodusentlande van die Wêreldvleiskongres wat in September 2008 by die
Kaapstadse Internasionale Konferensiesentrum gehou sal word.
Datum: 14–23 Oktober 2007
Land: Frankryk (Parys en Dijon)
Doel: Om praktiese uitvoering te gee aan die huidige samewerkingsooreenkoms tussen Boergondië en die Wes-
Kaap, die bilaterale verhoudinge tussen hierdie twee streke te versterk en die diplomaplegtigheid van tien
wynmakers by te woon wat ʼn wynbereidingskursus in Beaune, Boergondië, voltooi het.
1.4 Visie en missiestelling
Visie:
Wêreldwye sukses, mededinging, inklusiwiteit, sosiale verantwoordelikheid en balans met die natuur.
Missie:
Om die ekonomiese, ekologiese en maatskaplike rykdom van die mense van die Wes-Kaap te vergroot deur:
• die produksie van bekostigbare, voedsame, veilige en toeganklike voedsel;
• die beskerming van natuurlike hulpbronne;
• die ondersteuning van volhoubare ontwikkeling in landelike gemeenskappe;
• die skep van ekonomiese geleenthede vir boerdery- en landelike gemeenskappe;
• die bevordering van uitvoergeleenthede vir landbouprodukte en -dienste;
• die vermindering van hongersnood in die Wes-Kaap;
• die skep van gunstige werksomstandighede vir ons personeel; en
• uitstekende dienslewering.
1.5 Wetgewende bevoegdhede
Die kernfunksies en -bevoegdhede van die Departement van Landbou word deur onderstaande gereguleer:

Algemene grondwetlike
aangeleenthede
Grondwet van Suid-Afrika 108 van 1996
Grondwet van die Wes-Kaap 1 van 1998
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Personeelaangeleenthede Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995
Wet op Basiese Diensvoorwaardes 75 van 1997
Wet op Vaardigheidsontwikkeling 97 van 1998
Wet op Vaardigheidsontwikkelingsheffings 9 van 1999
Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid 85 van 1993
Wet op Vergoeding vir Beroepsbeserings en -siektes 130 van 1993
Wet op Openbare Vakansiedae 6 van 1994
Wet op Staatsamptenaarpensioene van 1996
Diensbillikheidswet 55 van 1998
Staatsdienswet 103 van 1994
Wet op die Ingenieursberoep 46 van 2000
Wet op Natuurwetenskaplike Beroepe 27 van 2003
Finansiële aangeleenthede Wet op Openbare Finansiële Bestuur 1 van 1999, soos gewysig deur Wet 29 van 1999
Wet op die Verdeling van Inkomste (jaarliks)
Wes-Kaapse Wet op Regstreekse Laste 6 van 2000
Wes-Kaapse Begrotingswet (jaarliks)
Wes-Kaapse Wet op Finansies (jaarliks)
Wet op die Raamwerk vir Voorkeurverkrygingsbeleid 5 van 2000
Maatskappyewet 61 van 1973
Inkomstebelastingwet van 1962 – 4e standaard
Administratiewe
aangeleenthede
Landbou en
opleidingsaangeleenthede
Wet op die Uitbreiding van Sekerheid van Verblyfreg 62 van 1997
Wet op Nasionale Argiewe 43 van 1996
Wet op Bevordering van Toegang tot Inligting 2 van 2000
Wet op Bevordering van Administratiewe Regspleging 3 van 2000
Wet op Volwasse Onderwys en Opleiding 52 van 2000
Wet op Suid-Afrikaanse Kwalifikasies 58 van 1995
Wet op Nasionale Onderwysbeleid 27 van 1996
Wet op Verdere Onderwys en Opleiding 98 van 1998
Wet op Gehalteversekering vir Algemene en Verdere Onderwys en Opleiding 58 van 2001
Wet op Indiensneming van Opvoeders 76 van 1998
Wet op Bewaring van Landbouhulpbronne 43 van 1983
Wet op Onderverdeling van Landbougrond 70 van 1970
Wet op Vleisveiligheid 40 van 2000
Wet op Dieresiektes 35 van 1984
Wet op Hoër Onderwys 101 van 1997
Grondherverdelingsbeleid vir landbou-ontwikkeling
Ordonnansie op Grondgebruikbeplanning 15 van 1985
Wet op Verdeling van Landbougrond 70 van 1970
Nasionale Waterwet 36 van 1998
Wet op Waterdienste 108 van 1997
Wet op Bemarking van Landbouprodukte 47 van 1996
Wet op Grondhervorming 3 van 1997
Wet op Landbouprodukstandaarde 119 van 1990
Wet op Veterinêre en Paraveterinêre Beroepe 19 van 1982
Wet op Misstowwe, Veevoedsel, Landboumiddels en Veemiddels 36 van 1947
Die internasionale kode vir die beheer van dieresiektes van die Wêreldorganisasie vir
Dieregesondheid (Office International des Epizooties/OIE)
Die internasionale kode vir laboratorium- diagnostiese prosedures vir dieresiektes van die OIE
Die internasionale sanitêre en fitosanitêre kode van die Wêreldhandelsorganisasie (WHO)
Codex Alimentarius (internasionale kode vir voedselveiligheid) van die WHO)
9

10
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Openbare Entiteite
Casidra (Edms.) Bpk.
Die totale aandeelhouding in Casidra (Edms.) Bpk. is gesetel in die Wes-Kaapse provinsiale regering onder toesig van die Wes-
Kaapse Minister van Landbou.
Casidra (Edms.) Bpk. is as privaat maatskappy ingevolge die Maatskappyewet 61 van 1973 gestruktureer, en beskik oor ʼn
eenheidsdireksie. Die organisatoriese struktuur bestaan uit algemene bestuurder verantwoordelik vir bedryfswerksaamhede,
en hoof- finansiële beampte verantwoordelik vir finansies en administrasie. Albei doen regstreeks aan die besturende direkteur
as hoof- uitvoerende beampte verslag.
Casidra (Edms.) Bpk. is bylae 3D-maatskappy (sakeonderneming van provinsiale regering) ingevolge die Wet op Openbare
Finansiële Bestuur 1 van 1999. Hierdie status is saam met die maatskappy se huidige struktuur en finansiële lewensvatbaarheid
beoordeel.
Dit is Casidra (Edms.) Bpk. se missie om die lewensgehalte van veral die lae-inkomstegedeelte van die bevolking in hoofsaaklik
landelike gebiede van die Wes-Kaap te verbeter deur geïntegreerde, mensgerigte ontwikkeling wat tot die vestiging van
selfversorgende gemeenskappe bydra.
Ooreenkomstig die beleidsprioriteite van die Wes-Kaapse provinsiale regering, is Casidra (Edms.) Bpk. se vier hoofdoelwitte
soos volg:
• Armoedeverligting deur ekonomiese groei
• Ontwikkeling van menslike hulpbronne deur opleiding en bemagtiging
• Finansiële onafhanklikheid deur herstrukturering
• Doeltreffende sakebestuur

d e e l 2
2. PROGRAMPRESTASIE
2.1 Toegekende fondse
Toekenning
Verantwoordelike
Minister
Hoof-toekenning
R’000
Aangepaste
toekenning
R’000
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Werklike bedrag
bestee
R’000
(Oor)/Onder
besteding
R’000
290 212 331 560 325 623 5 937
Minister van Landbou
Besturende Dept Departement van Landbou
Rekenpligtige
beampte
2.2 Doel van die toekenning
Adjunk-direkteur-generaal
Om ‘n professionele, betroubare en onpartydige diens te voorsien deur gemotiveerde, ingeligte, bekwame en toegewyde
personeel wat provinsiale, nasionale en internasionale erkenning geniet.
Om die doeltreffender gebruik van water in die landbousektor deur sowel kommersiële as ontluikende boere te bevorder..
Om die bewaring en volhoubare gebruik van die omgewing, veral van natuurlike landbouhulpbronne te bevorder deur
geïntegreerde gemeenskapsgebaseerde natuurlike hulpbronbestuur.
Om geïntegreerde sentrums te skep vir die fasilitering van koöperatiewe beheer in natuurlike hulpbronbestuur.
Om tydelike werksgeleenthede te skep wat armoede sal verlig.
Om pro-aktief te vorm aan die toekomstige gebruik van ons hulpbronne binne die Provinsiale Streekontwikkelingsraamwerk en
om ons skaars landbouhulpbronne te beskerm teen verstedeliking en grondgebruik vir ontspanning.
Om ons skaars waterhulpbronne teen besoedeling deur diere-afval te beskerm deur die voorsiening van ‘n gestruktureerde
beplanningsdiens vir veeteelt.
Om landbouontwikkeling te bevorder deur die kundigheid van instellings te verhef, grondhervormingsprojekte en inisiatiewe
te onderskraag en infrastruktuur-ontwikkeling en die implementering van die Omvattende Landbou-steunprogram (CASP) te
ondersteun vir verhoogde ekonomiese deelname deur die historiese-benadeeldes.
Om ‘n kompeterende en toepaslike boere-ondersteuningsdiens (met inbegrip van voorligting), op ‘n geografies-verantwoordelike
grondslag, aan ‘n breë spektrum kliënte te bied met klem op die ontluikende boerderysektor.
Om voedselsekerheid as ‘n prioriteit te erken en volhoubare intervensies te skep om voedselonsekerheid te voorkom deur
landbou-oplossings as ‘n bydrae tot ‘n volhoubare veiligheidsnet.
Om landelike ontwikkeling te ondersteun deur die provinsiale sake-onderneming, Casidra (Edms.) Bpk. wat onder die toesig
van die Departement is. Dit val binne die Departement se mandaat van landbou-ontwikkeling.
Om bewaringslandbou te bevorder ten einde die volhoubaarheid van graan-, rooibos- en groente-boerdery te verhoog.
11

12
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Om ‘n omgewing vir swart ekonomiese bemagtiging en maatskaplike opheffingsgeleenthede binne die landbousektor te skep
met spesiale klem op plaaswerkers.
Om ‘n kompeterende en tegnologies-gevorderde diagnostiese diens vir diere-siektes te bied.
Om diere-siekte-risiko’s te monitor en te minimaliseer, toegang tot dienste te fasiliteer en higiëne-bestuur by diereproduksiebedrywe
te verhoog ooreenkomstig nasionale en internasionale standaarde van veeartsenykundige dienslewering.
Om die produksie, beskikbaarheid en uitvoer van gesonder en hoë-kwaliteit voedsel en produkte te fasiliteer en daardeur ‘n
platform te skep vir volgehoue ekonomiese groei.
Om nasionale en internasionale vennootskappe na te streef en te vestig ten gunste van verbeterde veeartsenykundige
dienslewering.
Om ekonomies-verantwoordelike tegnologie te ontwikkel wat aan die spits staan van diere-produksie, plant-produksie en die
benutting van hulpbronne, terwyl dit die huidige en toekomstige behoeftes van kommersiële produsente, ontluikende boere
en nasionale sowel as internasionale verbruikers in ag neem, sodat mededingendheid verhoog en werksgeleenthede in die
landbou beskerm word.
Om nuwe landbouprodukte te bevorder deur middel van spitspunt-tegnologie, die bekendstelling van nuwe en alternatiewe
gewasse, waarde-toevoeging deur verwerking en deur landbouproduksie uit te brei ten gunste van verhoogde groei.
Om nuwe produksiepraktyke na te speur en bestaandes aan te pas ten einde die uitdagings van veranderende klimaatspatrone
te verlig.
Om nasionale en internasionale vennootskappe na te streef, te vestig en uit te brei ten einde mense se vermoëns te ontwikkel
en befondsing te waarborg waardeur dienslewering (navorsing, opleiding ens.) verbeter kan word.
Om die mededingendheid van die landbou- en landbousake-sektor te verhef deur landbou-ekonomiese ondersteuning ten
gunste van optimale boerdery-sisteme te bied, die volgehoue benutting van natuurlike hulpbronne gebaseer op ekonomiese
beginsels te verhoog en die bemarking van landboukundige produkte en dienste te ondersteun.
Om landbou-ekonomiese intelligensie vir effektiewe besluitneming in die landbou- en landbousake-sektor te voorsien deur die
opspoor en voorsiening van betroubare landboukundige data en die voorsiening van ekonomiese intelligensie aan kliënte in
die Wes-Kaap, sowel as Suidelike Afrika.
Om voornemende en huidige landboukundiges, werkgewers (boere) en werknemers (met inbegrip van plaaswerkers) in die
landboubedryf op te lei deur opleidingsprogramme wat goedgekeur is deur die Suid-Afrikaanse Kwalifikasieowerheid (SAKO),
teen die Algemene Onderwys en Opleiding (AOO), Voortgesette Onderwys en Opleiding (VOO) asook Hoër Onderwys (HO)
standaarde van die Nasionale Kwalifikasieraamwerk (NKR).
Om loopbaangeleenthede in landbou te bevorder, veral onder die plattelandse jeug en vroue en om die ontwikkeling van
mensekapitaal in die landbousektor te fasiliteer.
Om die departement se verbintenis met ander provinsies en Afrika-lande te versterk en om Suid-Afrika se rol as ‘n moderne
Afrika-staat te verhoog en te ondersteun..
Missie
Om die ekonomiese, ekologiese en maatskaplike welsyn van die mense van die Wes-Kaap te verhoog deur:
• Die produksie van bekostigbare, voedsame en toeganklike voedsel te bevorder.
• Sorgsaam om te gaan met natuurlike hulpbronne.
• Volgehoue ontwikkeling van landelike gemeenskappe te ondersteun.
• Ekonomiese geleenthede aan boere- en landelike gemeenskappe te voorsien.
• Uitvoergeleenthede vir landbouprodukte en –dienste te bevorder.
• Hongerte in die Wes-Kaap te verminder.

• Gunstige werktoestande vir ons personeel te skep.
• Uitmuntende dienslewering.
2.3 Meetbare hoofdoelwitte
Die Department het sewe belangrike lewerbare doelwitte:
1. Om uitvoering te gee aan die Mensekapitaal-ontwikkelingstrategie deur
- 170 leerlingskappe, 100 internskappe en 50 beurse vir teikengroepe aan te bied.
2. Die aanspreek van volhoubare grondhervorming deur
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
- 50 projekte te ondersteun met infrastruktuur om primêre produksie en waarde-toevoeging te verbeter
3. Belê in Tweede Ekonomie-inisiatiewe deur
- Her-skoling van werklose, uitgesette plaaswerkers
- Die instelling van ‘n omvattende mentorskap-program vir alle SEB- en grondhervormingsprojekte
- Die uitbreiding van voedselsekerheidsprojekte (20%) in presidensiële nodusse, skole en in gemeenskappe met ‘n hoë
voorkoms van MIV/Vigs
4. Die belangrikheid van water, biodiversiteit en natuurlike hulpbronne in die Provinsie te beklemtoon deur
- Die lansering van ‘n Water Wise- en biodiversiteit-bewustheidsveldtog in die twee distrikmunisipaliteite met die hoogste
landbou-waterverbruik
5. Om uitvoer en toegang tot markte (plaaslik, nasionaal en internasionaal) te verseker deur
- Marktoegang vir ontluikende boere via die Philippi Vars-produkte-mark en 15 uitvoerkontrakte te fasiliteer
6. Om te belê in, en ondersoek in te stel na, alternatiewe landboupraktyke/bedrywe en markte deur
- Die kartering van die inheemse heuningtee-spesies in die Wes-Kaap te voltooi
7. Die implementering van ‘n streekontwikkelingsbenadering deur
- Die voltooiing van die desentralisasiemodel vir verbeterde dienslewering op streekvlak
- Die verbinding van die hoofkantoor met twee streke deur draadlose tegnologie
Daar sal verslag gelewer word oor die meetbare hoofdoelwitte onder die individuele programme.
13

14
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
2.4 Opsomming van programme
Program Subprogram
1. Administrasie 1.1. Kantoor van die LUR
1.2. Senior bestuur
1.3. Korporatiewe dienste
1.4. Finansiële bestuur
1.5. Kommunikasiedienste
2. Volhoubare hulpbronbestuur 2.1. Ingenieursdienste
2.2. LandCare
3. Boere-ondersteuning en ontwikkeling 3.1. Post-boere vestiging
3.2. Boere-ondersteuningsdienste
3.3. Voedselsekerheid
3.4. Casidra (Edms.)Bpk.
3.5. Plaaswerker-ontwikkeling
4. Veeartsenykunde-dienste 4.1. Dieregesondheid
4.2. Uitvoerbeheer
4.3. Veeartsenykunde openbare gesondheid
4.4. Veeartsenykunde-laboratoriumdienste
5. Tegnologiese navorsing en ontwikkelingsdienste 5.1. Navorsing
5.2. Inligtingsdienste
5.3. Infrastruktuur-ondersteuningsdienste
6. Landbou-ekonomie 6.1. Bemarkingsdienste
6.2. Makro-ekonomie en statistiek
7. Gestruktureerde landbou-opleiding 7.1. Tersiêre opleiding
7.2. Voortgesette Onderwys en Opleiding (VOO)
7.3 Waarborg van kwaliteit
7.4 Opleidingsadministrasie en ondersteuning
2.5 Prestasies
1.1.1 Oorsig oor die diensleweringsomgewing vir 2007/08
‘n Loodsprojek om die doeltreffendheid van watergebruik van sekere gewasse (kilogram gewasse geproduseer per kubieke
meter water) in die De Doorns-, Worcester- en Franschhoek-Paarl-streke te beraam is voltooi in samewerking met die WNNR
en WaterWatch in Nederland. Dit is ‘n nuwigheid vir ons land en het betroubare resultate gelewer wanneer dit vergelyk word
met velddata wat oor die afgelope ses jaar ingewin is. Hierdie metodiek voorsien ‘n koste-effektiewe en betroubare manier om
die doeltreffendheid van die gebruik van besproeiingswater te monitor en sal gebruik word om besproeiingsboere te lei en te
motiveer om die doeltreffendheid van hul watergebruik te verhoog.
Die uitroep tot ‘n rampgebied, gebaseer op die 2006-vloed in Eden en Sentraal-Karoo, het ‘n diepgaande effek op die lewering
van die Volhoubare Hulpbronbestuur-program gehad, aangesien die beplande teikens en skedules aangepas moes word
om te konsentreer op die voltooiing van ondersoeke, die verifikasie van vloedskade op 550 plase en die implementering van
noodleniging in twee distriksmunisipaliteite. Die Haarlem-hael en Sentraal-Karoo-droogte noodlenigingskemas het die werklas
op die beperkte tegniese personeel beskikbaar, verhoog. In totaal is R35 miljoen deur die drie noodlenigingskemas uitbetaal.
Met behulp van aangepaste navorsing sal die produksie van rooibostee binne ‘n bewaringsboerderysisteem uitgebrei word
deur die vestiging van bykomende veld-eksperimente en die ontwikkeling van toepaslike toerusting.
Die program: Volhoubare Hulpbronbestuur is onder druk om, met baie beperkte tegniese personeel, resultate te behaal in
ingenieursdienste, met betrekking tot effektiewe en doeltreffende watergebruik sowel as infrastruktuur-ontwikkeling, veldbestuur

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
om oorbeweiding te verhoed, die voorkoming van die besoedeling van waterhulpbronne en die oorvloei van oor-besproeide
veld, sowel as dier-afval-bestuursintervensies. Nietemin was ontluikende boere en landelike gemeenskappe die begunstigdes
van nege en twintig infrastruktuur-projekte ter waarde van R10.7 miljoen. Hierdie projekte het gewissel van opgaardamme vir
besproeiing, herstelwerk aan besproeiingsdamme, besproeiingsisteme, die vervanging van grondleivore met pyplyne, op-plaas
waarde-toevoeging, omheining, en veesuipings.
Met ‘n klein begroting en in vennootskap met grondbesitters, het die LandCare-projekte 38 850 mense-werkdae geskep in
2007/08 deur die uitroei van uitheemse indringergewasse. Hierdie optrede het fonteine in staat gestel om weer te vloei en
bygedra tot die basisvloei van strome en riviere, en met die bykomende vloei en ruimte wat geskep is deur die verwydering,
het inheemse plante hervestig geraak. Die uitkomste van hierdie projekte het bygedra tot die bewaring van die provinsiale
biodiversiteit en in sommige gevalle tot verhoogde landbouproduksie.
Die toename in aansoeke wat geëvalueer moet word vir onderverdeling en/of hersonering van landbougrond, en die maak
van aanbevelings aan die relevante owerhede binne die streng tydsraamwerke vir die voorsiening van kommentaar soos
voorgeskryf in die betrokke wette, is besig om geweldige druk op die beperkte personeel te plaas. In 2007/08 is 933 aansoeke
hanteer en daar word verwag dat die aantal aansoeke vir 2008/09 sal toeneem.
Veldpersoneel van die program: Boere-ondersteuning en ontwikkeling (FSD) was aktief en konstant betrokke by die aktiwiteit en
implementering van goedgekeurde DIP (Departementele infrastruktuur-projekte) en CASP (Omvattende landbou-steunprogram)
projekte, laasgenoemde ooreenkomstig die CASP-Gidsplan soos voorsien deur die Nasionale Department van Landbou. FSD
het sy opdrag suksesvol uitgevoer deur 114 CASP- en 46 DIP-projekte gedurende die 2007/2008-boekjaar te voltooi. Drie en
sewentig persent (73%) van die projekte wat geïmplementeer is, was verbind met grondhervorming, met ‘n totaal van 5 390
begunstigdes in die Provinsie.
Vir die eerste keer, en in ooreenstemming met Batho Pele-beginsels, is die beskikbaarheid van die CASP-fondse via die
geskrewe media, deur advertering in provinsiale, plaaslike en gemeenskapsnuusblaaie, bekendgemaak. Alhoewel dit groter
bewustheid verseker het, asook gelyke geleentheid om aansoek te doen, het dit enkele nuwe en onverwagte uitdagings
voortgebring wat druk op amptenare geplaas het om die voorgeskrewe proses binne die gegewe tydsraamwerk te voltooi. ‘n
Voorbeeld hiervan is dat aansienlik meer aansoeke ontvang is in vergelyking met vorige jare.
‘n Skerp styging in aansoeke uit landelike gebiede met baie projekvoorstelle rakende voedselsekerheidbehoeftes, asook ‘n
groot aantal versoeke vir die befondsing van insette eerder as infrastruktuur, was opvallend. Die toename in laasgenoemde
het die groot behoefte aan staatsondersteuning bevestig. Die uitdagings om projekte omvattend te befonds bestaan
steeds, alhoewel FSD aktief deelgeneem het aan die verskillende forums wat deur ITCAL (Inter-regerings Tegniese Komitee
oor Landbou en Grondsake) tot stand gebring is om die tekortkominge van CASP aan te spreek en om ons aktiwiteite
in ooreenstemming te bring met dié van die Department van Grondsake. Die Program is van mening dat die nuwe LARP
(Grond- en Landbouhervormingsprogram) -proses die Departement in staat sal stel om toepaslik te reageer op die behoeftes
van kliënte. Dit is daarom uiters belangrik dat LARP geïmplementeer word voor die volgende ronde aansoeke verwag word.
Soos voorgeskryf deur die Gidsplan, is die finale voorgeskrewe lys van CASP-projekte vir 2008/2009 op 28 September
2007 suksesvol aan die Nasionale Departement van Landbou voorgelê. Daar word in die vooruitsig gestel dat die LARPproses
die Program die geleentheid sal bied om ook die Gidsplan te beïnvloed ten einde ‘n meer buigsame benadering tot
die goedkeuringsproses van CASP-aansoeke te verseker. Die FSD-program speel ‘n leidende rol in die Staande Landbouondersteuningskomitee
wat in Maart 2008 deur ITCAL op die been gebring is.
Die vertraging tussen die aansoekproses en werklike implementering van die projekte lei tot probleme wat verband hou met
seisoenfaktore en prystoenames in implemente, insette en dienste en beperk die FSD-program se vermoë om betyds te reageer
op die behoefte van ‘n kliënt. Die gevolge van hierdie vertraging manifesteer in herhaalde versoeke vir die hertoewysing van fondse
binne projekte vir ander items as dit wat aanvanklik deur die sakeplan goedgekeur is. Die Departement het gevolglik probeer
om op hierdie uitdagings te reageer en dit aan te spreek deur die instelling van die Departementele Projektoewysingskomitee
(DPAC), met die hoofdirekteur van FSD as voorsitter. Hierdie komitee hersien aansoeke vir projekkansellasies wat deur die
onderskeie streke voorgelê word, die registrasie van projekbesparings sowel as die toewysing van hierdie surplusfondse aan
kwalifiserende projekte wat om bykomende fondse aansoek doen.
Maandelikse Program-evalueringsvergaderings (PEM’s) met al die senior bestuurders en streekbestuurders van die Program
teenwoordig, is geïnisieer en blyk veral waardevol te wees met betrekking tot die identifisering van uitdagings, die hantering
van obstruksies en die verbetering van uitgawe-beheer. Gesamentlike oplossings word gesoek en ervaring wat opgedoen
15

16
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
word in sekere streke word met ander gedeel sodat almal gesensitiseer word vir moontlike hindernisse en maniere om dit te
oorkom. Hierdie selfde forum word gebruik om projekte te beplan en ‘n aksie-kontrolelys op te stel om die tydige afhandeling
van projekte te verseker.
Om dienslewering in die grondhervormings-konteks te verbeter, veral met die ontwikkeling van die LARP-benadering, is die
Provinsiale Grondhervormingskantoor (PLRO) en die Provinsiale Departement van Landbou tans besig om ‘n Memorandum
van Ooreenkoms te ontwikkel. Bestuurders binne die FSD gaan voort om die maandelikse Distrik-assesseringskomitee (DAK’s)
en die Provinsiale Subsidiekomitees (PGC’s) by te woon soos onderskeidelik aangebied deur die munisipaliteite en Department
van Grondsake. Die uitdagings was nietemin die dreigement van herbesitneming van plase deur finansiële instellings en die
feit dat “rustende vennote” binne grondhervormingsprojekte dikwels die besluit om plase te verkoop sterk beïnvloed ten einde
inkomste te genereer vir korttermyn behoeftes. ‘n Forum vir belanghebbendes, wat bestaan uit die Departement van Landbou,
die PLRO, Produktiwiteit SA en Banke, is ook gefasiliteer met die oog daarop om ‘n model te kry wat vir die Wes-Kaap sal
werk.
In sy strewe om die Millennium Ontwikkelingsdoel 1 (MDG1), wat poog om hongerte en armoede teen 2014 te verminder, te
verwesenlik, het die voedselsekerheid-subprogram baie ure bestee om te verseker dat die doel van die Wêreldvoedseldagvieringe
— wat ‘n verhoogde publieke bewustheid van die wêreldvoedselprobleem en die versterking van solidariteit in die “struggle”
teen hongerte, wanvoeding en armoede bereik is. Die gebeurtenis is met groot welslae aangebied in Murraysburg, wat beskou
word as een van die armste dorpe in die Wes-Kaap as gevolg van sy geïsoleerde ligging, werkloosheid en onderontwikkeling.
Die vieringe het gesentreer rondom die tema “Die Reg op Kos” en het op 12 Oktober 2007 plaasgevind.
As deel van die belangrikste meetbare doelwitte van die Program, is besluit dat die mentorskapprogram vir
grondhervormingsprojekte in twee dele verdeel sou word, naamlik ‘n program vir huidige voorligtingsbeamptes en ‘n handevatprogram
vir die begunstigdes van voorwaardelike subsidies en grondhervorming. Die eerste program sal geïmplementeer word
in samewerking met Gestruktureerde Landbou-opleiding, terwyl laasgenoemde in Maart 2008 in samewerking met die SA
Agri-akademie uitgevoer en voltooi is.
In samewerking met die Nasionale Departement van Landbou (DvL), het die FSD-program vier veldbeamptes na Kenia gestuur
vir opleiding in Landbouvoorligting, wat ‘n uitruilprogram tussen die Keniaanse Departement van Landbou en die Departement
van Landbou is. Die doel van die uitruilprogram is om bekwaamheid te verhoog ten einde doeltreffender ondersteuning aan
ontluikende boere te voorsien.
Die tweede ronde van NUFFIC-opleiding, soos beplan onder die CAPRI-program, is in die eerste week van Oktober 2007
aangebied. Negentien van die Program-amptenare het deelgeneem, van wie ongeveer 80% nuwe aanstellings in FSD was.
As deel van die ooreenkoms tussen die Wes-Kaap Provinsie en die Provinsie van Boergondië in Frankryk, het die Program
sewe amptenare vir twee weke gedurende Februarie 2008 na Frankryk gestuur om vaardighede in kleinsakeontwikkeling en
projekbestuur te verwerf. Die kursusse is spesiaal ontwerp ooreenkomstig die behoeftes wat vooraf deur die FSD-program
geïdentifiseer is.
Die Alkoholmisbruik-forum wat op die been gebring is na die Alkoholmisbruik-konferensie in Junie 2007, funksioneer goed en
het die Mini-dwelm-meesterplan vir die Departement gefinaliseer. Dié plan sal in die 2008/09-boekjaar met ‘n begroting van
R200 000.00 geïmplementeer word.
Onderhandelinge met Graham Beck Wines in verband met die opleiding van uitgesette plaaswerkers by die nuwe
opleidingsfasiliteit naby Robertson, is goed op pad na die mikpunt. ‘n Memorandum van Ooreenkoms tussen die Departement
en die opleidingsentrum is gefinaliseer en sal gedurende die tweede helfte van die 2008/09-boekjaar onderteken word. Die
amptelike lansering van die projek sal teen die einde van Mei 2008 aangekondig word. Hierdie projek is ook genomineer as
deel van die risiko-matriks-projekte soos vereis deur die kabinetslekgotla.
Al die streeks-Plaaswerker van die Jaar-kompetisies is suksesvol afgehandel en die finale beoordeling van die Provinsiale
Plaaswerker vir 2007 het op 10 Oktober 2007 plaasgevind. Die projek het ‘n hoogtepunt bereik in ‘n invloedryke
toekenningseremonie wat op 25 Oktober 2007 by die Techno Park Protea Hotel in Stellenbosch aangebied is. ‘n Beplanningsessie
vir die nuwe boekjaar (2008/09) wat alle belanghebbendes betrek het, het op 28 Januarie 2008 plaasgevind. Minstens tien
streke sal in die nuwe finansiële jaar aan die kompetisie deelneem. Daarbenewens het besprekings tussen die Departement van
Landbou: Wes-Kaap, SANLAM en die Nasionale Departement van Landbou in Maart 2008 plaasgevind om die moontlikheid

te ondersoek om die kompetisie uit te brei na ‘n nasionale vlak.
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Die program het ook bygedra tot die hersiening van die rol en mandaat van Casidra. ‘n Voorlegging in hierdie verband is
opgestel en in Oktober 2007 deur die Kabinet goedgekeur. Die nuwe mandaat van Casidra hou verband met landbouontwikkeling
binne ‘n grond- en landelike hervormingskonteks. Die nuwe mandaat beklemtoon die belangrike rol wat CASIDRA
speel om hierdie program by te staan met die implementering van CASP en LARP. Vervolgens is die transformasieproses van
die genoemde organisasie goed op dreef en ‘n nuwe HUB sal binnekort aangestel word.
Die algehele uitdaging vir die Program Veeartsenykunde-dienste is om die behoeftes van sy uitgebreide klandisie aan te
spreek, om die risiko’s wat globalisering meebring effektief te bestuur ter wille van die bekendstelling van diere- en voedselverwante
siektes en om sy siekte-waarneming en moniteringsaktiwiteite te verander van ‘n hand en fisieke inspeksie na ‘n
meer geteikende wetenskaplik- en tegnies-gefokusde benadering wat ondersteun word deur die doeltreffende gebruik van
wetenskaplike-verifieerbare tegnologie en diagnostiese prosedures.
Die personeelsterkte van Veeartsenykunde-dienste moet beduidend uitgebrei word. Wanneer dit vergelyk word met
internasionale standaarde het hierdie provinsie ‘n tekort van 40% in personeelsterkte. Die huidige personeelbasis kan reeds
nie die normale vereistes vanuit die onderskeie sektore effektief hanteer nie. Wanneer ernstige dieresiektes uitbreek, word
hierdie gebrek aan kapasiteit skreeuend ooglopend. Indien hierdie situasie voortduur, kan siekte-deurbrake en onbeheerbare
epidemies verwag word met gepaardgaande potensiële verlies van die Provinsie en land se uitvoerstatus.
Na twee kritieke inspeksies deur die Voedsel en Veeartsenykunde-kantoor (FVO) van die Europese Kommissie en haastige
pendeldiplomasie deur senior amptenare van die nasionale Department van Landbou en hul eweknieë in Brussels, is ‘n baie
omsigtige en gekwalifiseerde goedkeuring vir die volgehoue uitvoer van volstruis- en wildsvleis na die Europese Unie gegee.
Die uitvoer van suiwelprodukte, skaap- en beesvleis is egter gestaak. Besliste optrede is nodig wat betref, onder andere, die
vul van kritieke poste in Veeartsenykunde-dienste landwyd en die regstelling van tekortkominge betreffende die monitering van
afval, geteikende siekte-waarneming, produk- en dier-naspeurbaarheid en uitvoersertifisering.
In die mediumtermyn sal Veeartsenykunde-dienste meer wetenskaplik-gefundeer moet raak deur in staat te wees om die
af- of aanwesigheid van dieresiektes deur geteikende waarneming en statistiese monitering van dieresiektes te verifieer.
Hierdie alternatief tot ‘n omvattende steekproef en toetsing van groot getalle diere kan kapasiteit effektief verhoog deur
veeartsenykunde-beamptes meer tyd toe te laat om ouditeursisteme en prosedures te inspekteer. Die uitkontraktering kan,
bykomend hiertoe, deur roetine-veeartsenykunde-intervensies deur plaaslike, nasionale en internasionale vennootskappe te
vestig, die effektiwiteit van dienslewering verder verhoog. Hierdie benadering is vinnige besig om noodsaaklik te word ten einde
ons diere en produkte aanvaar te kry in winsgewende internasionale markte.
Die kodering vir die geïntegreerde Kaapse Dieresiekte-inligtingsisteem (CADIS) is voltooi. Die program is tans in die finale toetsfase.
Die sisteem sal in streekkantore ontplooi word waar die vaslegging van data gedoen sal word. Verskeie ander provinsiale
Veeartsenykunde-dienste, sowel as die nasionale komponent, het aangedui dat hulle graag die sisteem wil implementeer. Na
voltooiing sal die program beskikbaar gestel word aan alle belangstellende partye wat dit graag wil gebruik.
Die Veeartsenykunde Epidemiologie-eenheid funksioneer goed. Amptenare in hierdie eenheid het gewys wat in hulle steek
deur verskeie databasisse, wat waarneming en bewegingsbeheer-data hanteer, asook statistiese steekproefroosters vir PRRS
(blou-oor-siekte by varke), voëlgriep en klassieke varkkoors-opnames, te ontwerp en bestuur.
Die Subprogram: Uitvoerbeheer het 50% van die vakatures in poste vir sertifiserende veeartse teen die einde van die vorige
oorsigjaar gevul en het die voordele van ‘n volle komponent gedurende 2007/08-jaar geniet. ‘n Werkstudie daarop gemik om
die dringende personeeltekorte in die seksie aan te spreek is aan die begin van 2008 goedgekeur. Addisionele fondse is deur
die Departement beskikbaar gestel om van hierdie poste gedurende 2008/09 te vul. Dit sal ongetwyfeld die Department se
uitvoersertifiseringsvermoë versterk. Ten spyte van die negatiewe bevindinge vir die land as geheel, het twee oorsigte deur die
Europese Voedsel en Veeartsenykunde-kantoor aanvaarbare uitvoersertifisering in die Wes-Kaap bevestig.
Personeeltekorte het verhoed dat die Subprogram: Voedselsekerheid al hul jaarlikse prestasiedoelwitte bereik. Die afdeling
wat die swaarste gekry het, was die diens aan verbruikers in voorheen-benadeelde gebiede waar die Voedselsekerheidbewustheidsplan
weens die beperkinge nie ten volle geïmplementeer kon word nie. Goeie beheer is egter gehandhaaf by die
bestaande abattoirs in die provinsie wat veilige vleis aan alle verbruikers verseker het.
17

18
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Die toegewese begroting vir Veeartsenykunde-dienste was voldoende vir normale uitgawes. Om in die behoeftes van nasionale
programme te voorsien is bykomende fondse verkry van die nasionale Departement van Landbou via eise vir dienste gelewer.
Fondse wat spruit uit teruggehoue wins is gebruik vir die aankoop van toerusting wat Veeartsenykunde-dienste se vermoë om
vinnig te reageer verbeter.
Die tegnologie-, navorsing- en ontwikkelingsmandaat van die Departement, uitgevoer deur die Program Tegnologie, Navorsing
en Ontwikkeling, is uitgevoer soos beplan. Die diensleweringsomgewing het stabiel gebly en die navorsingsprogramme en
projekte van die drie instellings is deurlopend krities geëvalueer teen die stel doelwitte van elke instelling, sowel as prioriteite
van die bedryf en kliënte. Gedurende die oorsigtydperk is 191 projekte uitgevoer. Die projek-registrasieproses is verder verfyn,
terwyl interaksie, formeel en informeel, met vername landboubedrywe voortgesit is, aangesien die behoefte aan navorsing
wat aan die voorpunt staan, en wat sal lei tot volgehoue boerderypraktyke, ‘n groeiende behoefte is. Die uitwerking van
klimaatsveranderinge op die landbou in die Wes-Kaap het ook die Program genoodsaak om aanpassings- en lenigingshandelinge
in sy diensleweringsportefeulje in te sluit.
Werkkomiteevergaderings oor die sewe navorsingsplase is volgens ‘n vaste agenda gehou en was deurslaggewend vir die
beveiliging van die navorsingsbasis vir die onderskeie projekte wat op hierdie plase uitgevoer word. Die bestuur van die Program
het ‘n program van strategiese sessies oor elkeen van die navorsingsplase begin om vas te stel wat die behoeftes en prioriteite
vir die volgende vyf jaar is. Alhoewel die infrastruktuur-begroting beperk was, het die Program daarin geslaag om etlike nuwe
stukke toerusting aan te koop deur prioriteite aan te pas. Dit was van besondere belang aangesien die navorsingsplase op die
hoogte moet bly met die jongste boerderyprosedures.
Die belangrikste uitdagings van die Program was 1) om die navorsing-infrastruktuur en navorsingsdienste met ‘n beperkte
begroting uit te brei, 2) om die skerp styging in diesel, dierevoer (as gevolg van die hoë koste van mielies en ander komponente),
kunsmis en ander boerderyprodukte te absorbeer binne die bestaande begroting, en 3) om navorsings- en tegniese personeel
aan te stel binne die diensbillikheidsdoelwitte van die Program en die Departement. Etlike van hierdie poste het vakant geraak
weens aansoeke om vrywillige diensbeëindigingspakkette. Die skerp styging in die koste van dierevoer, onder punt 2 genoem,
het ‘n belangrike uitwerking gehad op die koste verbonde aan die voer van navorsingskuddes op die sewe navorsingsplase.
Hierdie kuddes is nie net die ondersteuningsbasis vir die navorsingspogings van die Instituut vir Diereproduksie nie, maar is
ook van deurslaggewende belang (verwysingskuddes van nasionale belang) vir die bedrywe in die Wes-Kaap en Suid-Afrika
wat daardeur ondersteun word.
Die Presidensiële Prioriteite en ‘n volle bekendstelling van Mikro-Finansiële Instellings vir Suid-Afrika (MAFISA), wat in die derde
kwartaal van die 2007/08-boekjaar aangekondig is, het die noodsaak vir ondernemings-begrotings om boere by te staan met
finansiële besluitneming beklemtoon. As gevolg hiervan het die Program: Landbou-ekonomie geweldig vooruitgang getoon in
die opknapping van die nasionale program, Mikro Combud — ‘n program wat daarop gemik is om ondernemings-begrotings
te ontwikkel. Gevolglik is alle ou data, wat onder die Combud II-program gestoor is, teen die einde van die 2007/08-boekjaar
in die nuwe Mikro Combud III ingevoer vir opdatering. Ongeveer 33 begrotings is op ‘n excel-model saamgestel vir maklike
invoering in die nuwe program. Die jaar is ook gekenmerk deur die ondertekening van memoranda van ooreenkomste met vyf
provinsies aangesien hulle ook belanghebbendes by die program is. ‘n Afspraak met die senior amptenare van Landbank en
die Nasionale Department van Landbou om MAFISA effektief bekend te stel, het gelei tot die opleiding van 50 amptenare in
voorbereiding vir implementering.
Boere, en veral ontluikende boer, hou dikwels nie rekord nie, en indien hulle dit wel doen, is die rekordhouding swak. ‘n
Elektroniese rekordhoudingsprogram, SimFini, is geloods in ses (6) projekte en/of groepe boere, en finansiële inligting word
vir evaluering versamel en in die program afgelaai. ‘n Gevallestudie is onderneem om die waarde-draende kenmerke van
landbougrond vir kopers wat sodanige grond koop ter wille van die lewenstyl te identifiseer en twee opnames in hierdie verband
is voltooi. As deel van die opname in hierdie gevallestudie, is twee opnames in uitgebreide produksiegebiede (Beaufortwes,
Laingsburg en Ceres) en intensiewe gebiede (Stellenbosch en Paarl) uitgevoer. Die doel van die opnames was om die
uiteenlopende oorwegings van kopers te identifiseer wanneer hulle landbougrond koop ten einde beter begrip te ontwikkel van
watter kenmerke van landbougrond vir hierdie kopers waarde dra. Die uitslae sal aan waardeerders van landbougrond voorgelê
word. Die uitslae word ook beskou as waardevol vir die vooruitgang van grondhervorming.
Die Program: Landbou-ekonomie was die kampioen in een van die hoof-meetbare doelwitte van die department, d.i. “om 15
ontluikende en/of groepe boere te fasiliteer om toegang te verkry tot die plaaslike mark en uitvoerkontrakte vir 15 ontluikende
en/of groepe boere”. In samewerking met ECI-Afrika, is 28 projekte en/of groepe boere in verbinding gebring met plaaslike
markte. Ook is 10 ontluikende boere ondersteun om toegang tot markte in Londen, Duitsland en Nederland te kry en ook

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
om blootstelling te kry aan die internasionale mark. Dit is bereik in samewerking met die Suid-Afrikaanse Agri-akademie.
Aansienlike moeite is gedoen om die kwartaallikse markverslae te lewer ten einde die ontluikende boere by te staan in die neem
van ingeligte besluite, veral ten opsigte van die onderhandeling vir beter pryse deur die kopers. Die ondersteuning van die
ontwikkeling van koöperasies het gelei tot die stigting van die Koekedouw Koöperasie in die vrugtebedryf deur ‘n vennootskap
met die Sagte Vrugte-produsente-trust. Onder hierdie koöperasies wat ondersteun word, het hierdie een gewys dat hy enorme
potensiaal het aangesien ‘n hele aantal van sy lede reeds deelneem aan die uitvoermark.
Navorsing het gefokus op die integrasie van ontluikende boere in die agri-waarde-kettings en die ondersoek van die potensiaal
van ‘n koöperatiewe model, kontrak-boerdery en die rol van die regering om ontluikende boere te ondersteun om toegang te
kry tot die mark in die kleinhandelsektor. As gevolg hiervan is twee wetenskaplike referate by ‘n nasionale konferensie, en die
een by ‘n internasionale konferensie, gelewer. Aandag is ook gegee aan die middele om inheemse produkte, met inbegrip van
rooibos, heuningtee en die Karoo-lam te beskerm teen uitbuiting deur individue en ander lande, veral ontwikkelde lande. ‘n
Hoogtepunt was ‘n plakkaat wat tweede prys gewen het by ‘n nasionale konferensie.
Die program, in samewerking met die voorligtingsbeamptes van die Boere-steun en ontwikkelingsprogram, het deelgeneem
aan die nasionale projek, Voedselprysmonitering. Die projek behels dat die pryse van 16 items, wat beskou word as die
voedselmandjie, op ‘n maandelikse basis gemonitor word ten einde prystendense te monitor. Die resultate is nuttig vir besluite
in beleidsvorming en word aan die hoogste strukture, met inbegrip van die Nasionale Minister van Landbou, gekommunikeer.
Twee kampioenwerkswinkels is georganiseer en ongeveer 45 amptenare is opgelei in AgriSEB. Die departement, onder die
leiding van die Program: Landbou-ekonomie, het ook deelgeneem aan die organisasie van die Nasionale Jaarlikse AgriSEB
Promosie-gebeurtenis. Die hoogtepunt van die hierdie gebeurtenis was ‘n AgriSEB-projek van die Wes-Kaap Provinsie wat die
status toegeken is van die beste profiel te hê in ooreenstemming met die AgriSEB-beginsels.
Die statistiese databasis oor ontluikende boere in die Wes-Kaap het getoon dat dit ‘n bestuursinstrument met geweldige
potensiaal is. Daarom word deurlopend moeite gedoen om die databasis in stand te hou en uit te brei. Plaasprys- en
wildspesieprys-databasisse is gevestig en word op ‘n weeklikse basis deur die Statistiek-afdeling in stand gehou. Landelike
data-statistiek vir verskeie streke in die Wes-Kaap is saamgestel en sal toegang verleen tot die jongste landelike data en
almal wat betrokke is in staat stel om dieselfde statistiek aan te haal waar nodig. Die program is ook verantwoordelik vir die
onderhoud van verskeie platskerms in die hoofkantoor en streekkantore van die Departement. Hierdie skerms word beskou as
sou dit bydra tot die verbetering van die beeld van die Departement as ‘n tegnologies-gedrewe en gevorderde Departement en
het ook vaart gekry in ander provinsies. Die Program het ook betrokke geraak by ‘n indikator-projek en dit word in die vooruitsig
gestel dat hierdie indikators van die verskeie streke verkry sal word, en wanneer moontlik, op die Elsenburg-GIS geplaas word
ten einde ruimtelike analise te fasiliteer.
Die wynmodel wat in samewerking met die Buro vir Voedsel en Landboubeleid (BFAP) ontwikkel is, is op datum gebring en
verbeter. Die uitslae van die vooruitsigte van die wyn- en appelmodelle is voorberei en in die Baseline-dokument van BFAP, wat
in Junie 2007 gelanseer is, ingesluit. Die navorsingsverslag vir die garsbedryf, met die titel, “The profitability and competitiveness
of the barley industry in South Africa” is in April 2007 voltooi. ‘n Toevoer-afvoer-STM is ook ontwikkel in reaksie op ‘n versoek
deur die Levy Economics Institute by Bard College in die Verenigde State van Amerika. Dit is geskik vir navorsing met betrekking
tot die invloed van openbare werkverskaffings-waarborgstrategieë vir geslagsbillikheid in die besonder, en vir ekonomiese
ontwikkeling ten gunste van die armes in die algemeen, deur die sinergie tussen Werkverskaffings-waarborgskemas (EGS) en
onbetaalde arbeid, met inbegrip van onbetaalde versorgingswerk, te ondersoek.
‘n Gedeeltelike ewewigsmodel vir die Suid-Afrikaanse tafeldruifbedryf is ontwikkel en voltooi. ‘n Verslag, wat ‘n aanvangvooruitsig
en twee scenario’s bevat, is aan die bedryf voorgelê. Onder die hoogtepunte van hierdie program het getel die drie referate
wat tydens ‘n nasionale konferensie gelewer is, waarvan die een die prestige-toekenning as die beste konferensie-referaat
ontvang het. Die program het ook die voorlopige uitslae van sommige van sy navorsingsprojekte in konferensie-werkswinkels
met die titel, “socio-economic impact of a free trade agreement with China”, bevat. ‘n Artikel oor “Agricultural efficiency and
welfare in South Africa” is in die tydskrif Development South Africa gepubliseer. Ook is ‘n artikel, getiteld “Economic modelling
and regional impact analysis”, wat ‘n oorsig bied oor die modellering wat die afgelope 15 jaar in die Wes-Kaap Departement
van Landbou uitgevoer is, ingesluit in die Provincial Economic Review and Outlook for 2007-publikasie van die Wes-Kaap
Provinsiale Tesourie.
Ander artikels is voorgelê aan tydskrifte soos Agrekon, Journal of Wine Economics en ander gewilde platforms soos Farmer’s
Weekly, Wynboer en die kwartaallikse bulletin van Nasionale Landbou-bemarkingsraad: TradeProbe. Die programme het ook
19

20
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
verslae ingesluit, een oor die uitwerking van ‘n moontlike uitgebreide CASP-program vir die Nasionale Department van Landbou.
Die ander verslag het gehandel oor die moontlike uitwerking van produksieverliese as ‘n gevolg van die elektrisiteitstekort
weens die elektrisiteitskrisis wat die sektor beïnvloed. Die resultate van hierdie verslag is die Sake-afdelinge van die Burger
gepubliseer, sowel as in ‘n semi-wetenskaplike artikel in die Elsenburg Joernaal.
Die feit dat dit moeilik is om die poste van ekonomiese ekonome te vul het die potensiaal om die kontinuïteit van sekere
projekte in gevaar te stel, aangesien daar slegs ‘n paar gekwalifiseerde ekonome is wat die vaardighede het om kritieke en/of
spesiale projekte te hanteer. As gevolg hiervan het die program ooreenkomste met buite-maatskappye gesluit om addisionele
kapasiteit te bekom ten einde in staat te wees om sy doelwitte te bereik en verbeterde diens te lewer.
Die onlangse elektrisiteitskrisis, skerp-stygende brandstofpryse, droogte, ensovoorts, het dringende aandag vereis en ook dat
impak-analises uitgevoer word. Gevolglik het dit ‘n uitwerking op sommige van die doelwitte van die program, bv. studiegroepe,
gehad. Die AgriSEB het voortgegaan om dienste van die Program: Landbou-ekonomie te eis en het bygedra tot die kostedruk
op die program.
Al die doelwitte vir die Program: Gestruktureerde Landbou-opleiding is bereik en in sommige gevalle is die doelwitte oortref.
Die impak-assesseringsstudie kon egter nie gedoen word nie, aangesien geen reaksie ontvang is deur die tender-proses
nie. Die groeiende vraag na opleiding in landbou het gelei tot die snelle uitbreiding van die Program in die afgelope twee
jaar. Organisatoriese groei en groei in studente-getalle het gelei tot verhoogde druk op die Program se bestuur en logistiese
ondersteuning wat aan opleidingspersoneel verleen moet word. Pogings om landbou deur middel van opleiding te transformeer,
soos gestel in die Mensekapitaalontwikkelingstrategie, stel verdere eise.
In ons poging om die doelwitte te bereik wat gestel is vir transformasie, het ons gevind dat veral die voorheen-benadeelde
studente worstel om by te bly met die wiskunde- en wetenskap-vakke as gevolg van ‘n gebrek aan blootstelling aan dié
vakke op skool. Dit vereis uitgebreide akademiese ondersteuning aan studente in die vorm van somerskole om aan hulle die
geleentheid te bied om “in te haal”.
Alle viremente was die gevolg van kostedruk weens buitensporige prysverhogings (diesel, voer, chemikalieë, kunsmis, ens.) en
die beveiliging van die transformasieproses van Casidra (Edms.) Bpk.
Alle heruitreikings van 2006/07 was vir rampe (R12.617 miljoen) en R47 000 vir LandCare, wat stiptelik binne die finansiële
jaar bestee is.
Die reëlmatigheid van natuurrampe (vloede, droogtes, hael) het die Department aangespoor om ‘n meer gestruktureerde en
minder reaksionêre benadering te volg deur ‘n spesialiseenheid in te stel vir hierdie rampe as ‘n dringende saak, binne die
beperkinge van die begroting.
2.5.2 Oorsig oor die organisatoriese omgewing vir 2007/08
Die verhoogde voorkoms van natuurrampe noodsaak die vestiging van ‘n landbou-rampbestuureenheid binne die Departement
en spesifiek in die Program: Volgehoue Hulpbronbestuur (VHB/SRM). ‘n Werkstudie word tans uitgevoer om die samestelling
en grootte van die voorgestelde eenheid te bepaal.
Die hantering van aansoeke vir die onder-verdeling en/of hersonering van landbougrond is ‘n belangrike taak van die SRMprogram
en dit is ‘n dringende saak dat die bestaande hulpbronne wat aan die taak toegewys is, verhoog word ten einde
ons wetlike verpligtinge na te kom. ‘n Ten einde die aansoeke betyds af te handel, sal ‘n werkstudie onderneem word om die
vereiste samestelling en grootte van die hulpbronne te bepaal.
Die uitdaging is om skaars vaardighede (ingenieurs en ingenieurs-tegnici) in die SRM-program te behou en om geskikte
kandidate in skaars vaardigheidsdissiplines aan te trek na hoofkantoor en die verskillende distriksmunisipaliteite van die
Departement. Dringende aandag is nodig ten einde die Departement in staat te stel om kandidate vir ingenieursposte te lok.
Dit sal ook nodig wees om huidige Mensekapitaal-ontwikkelingsinisiatiewe bekend te stel of te verbeter ten einde skaars
vaardighede aan te spreek en loopbane in die landbou te bevorder en op die manier die jeug in die Landbou te bring. ‘n
Beursskema is geïmplementeer om nuwe, sowel as finale-jaar-ingenieurstudente te lok en só vinniger geskikte, gekwalifiseerde
ingenieurs en tegnici vir die Departement te besorg.

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Die FSD-program het 38 personeellede gedurende hierdie verslagtydperk aangestel en daar word verwag dat verdere
aanstellings binne die volgende boekjaar gemaak sal word ten einde al die bestaande vakatures te vul. Die Subprogram
Plaaswerkerontwikkeling het al sy vakatures suksesvol gevul.
Uitdagings word steeds ervaar ten opsigte van die vul van poste vir Vakspesialiste (SMS) aangesien kandidate met voldoende
ervaring nie gevind kon word nie, asook weens die feit dat ‘n aantal persone aanbiedinge van die hand gewys het as gevolg
van teen-aanbiedinge, ens. ‘n Ander faktor wat die vul van poste beïnvloed is dat interne kandidate dikwels suksesvol is in hul
aansoeke om hoër betrekkings in ander streke/eenhede en gevolglik hulle vorige poste in die Program vakant laat. Dit het ‘n
negatiewe uitwerking op die diensleweringsvermoë aangesien dit ‘n leemte laat in die vermoë van menslike hulpbronne om
die projekte te implementeer. Kennis en ondervinding wat in ‘n spesifieke streek opgedoen is, gaan ook hierdeur verlore. ‘n
Versoek vir die herevaluering van die Moniterings- en Evalueringsposte is aan MB voorgelê.
Strategiese sessies is in November 2007 en Maart 2008 aangebied en het al die subprogram-bestuurders en streekbestuurders
betrek met die administratiewe assistente wat ook aangesluit het by laasgenoemde sessie wat in Caledon aangebied
is. Die doel van die sessies was die ontwikkeling van ‘n gemeenskaplike begrip van die vereistes van verslaggewing en
rekordhouding, om projekbestuur en moniteringshulpmiddels te identifiseer en om verbindingsweë en administratiewe prosesse
te standaardiseer.
Vordering is gemaak met die registrasie van projekte op PIMS ten spyte van uitdagings wat verband hou met konnektiwiteit
in die streke. Die FSD-program het sedertdien besluit dat projekte per hand geregistreer word, aan hoofkantoor gestuur word
en gekontroleer word vir volledigheid. ‘n Projekregistrasievorm is vir hierdie doel ontwikkel en is aan die streekkantore gestuur.
Vergaderings sal in die nuwe finansiële jaar gehou word om die aangeleentheid van die pasmaking van PIMS aan te spreek ten
einde die verslagvereistes van die Program, bv. die APP-mikpunte in te sluit.
Die kundigheid van twee baie ervare hoof-staatsveeartse is gedurende die jaar verloor weens hulle aftrede. Die eerste beurshouer
vir veeartsenykunde, ‘n manlike Indiër-gegradueerde het die een vakante pos gevul. Dit bly uiters moeilik om ervare veeartse te
op te spoor. Dit is te wyte aan die gebrek aan ‘n loopbaanweg vir staatsveeartse omdat aanstellings- en aftree-vlakke presies
dieselfde is. Salarisse is ook nie kompeterend met óf akademiese omgewing óf die korporatiewe en privaat sektore nie.
Alhoewel dit ‘n uitdaging was, is goeie vordering gemaak met die vul van vakatures (navorsing, tegnies en ondersteuningspersoneel),
veral vakatures wat ontstaan het weens die prosedures vir vrywillige diensbeëindigingspakkete. Die meeste van hierdie vakatures
is gedurende die laaste twee kwartale van 2007/08 gevul. Die kritieke betrekking van hoof-plaasbestuurder op Elsenburg-
en Outeniekwa-plase is gevul en het die bestuurskomponente van die Subprogram Infrastruktuur-ondersteuningsdienste
voltooi. Die pos op Elsenburg is deur ‘n gekleurde persoon gevul, die eerste bestuurder uit ‘n voorheen-benadeelde groep om
aangestel te word. Een en twintig interne studente het gedurende die afgelope jaar by die Program aangesluit, wat nie net die
Program in staat gestel om deel te hê aan mensekapitaalontwikkeling, maar ook om nuwe ampsdraers van kleur te ontwikkel
vir poste wat moontlik beskikbaar mag raak in die nabye toekoms.
Die vul van betrekkings van landbou-ekonome en die behoud van sleutelpersoneel is ‘n belangrike uitdaging. ‘n Ander
waarneming is die afname in die aantal aansoekers per betrekking. Dit word toegeskryf aan die minder aantreklike salarisse in
regeringsposte vergeleke met die private sektor. Dit is nietemin noemenswaardig dat die speelveld in die regering self nie gelyk
is nie. Die nasionale standaardiseringsproses van sekere poste, met inbegrip van dié van landbou-ekonome, werk in die rigting
daarvan om die speelveld gelyk te maak, maar slegs binne die Departement van Landbou. Hierdie standaardiseringsproses is
uiters belangrik vir die stabiliteit van die program en sal addisionele befondsing vir implementering noodsaak.
‘n Gekombineerde beleidsprioriteit vir AgriSEB en die vestiging van die Agrisake Beleggingseenheid is goedgekeur en fondse is
slegs ontvang vir die 2009/10-boekjaar. As gevolg hiervan sal slegs sleutelposisies geprioritiseer word in die vestiging van die
eenheid. Die versnelde grondhervormingsproses sal lei tot die verhoogde aanvraag vir dienste deur landbou-ekonomie en veral
dienste gelewer deur die Subprogram: Bemarkingsdienste. Nadat die voorstel vir die transformasie van die PROVIDE-projek in
‘n navorsingsentrum onttrek is van ITCAL, is dit aan die Nasionale Departement van Landbou voorgelê en daar word steeds
vir goedkeuring gewag. Dit is uiters noodsaaklik vir die voortsetting van navorsing en die bevoegmaking van jong landbouekonome,
veral op die gebied van modellering ten einde ‘n vinnige reaksie te verkry op die huidige vraagstukke wat die sektor
die hoof moet bied, bv. die energie- en voedsel-krisis.
Die program glo egter dat, ongeag die uitdagings wat hulle in die gesig staar, personeelontwikkeling die hoeksteen is. As
gevolg hiervan het drie amptenare hul PhD- en vyf hulle MSc-studies begin.
21

22
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Toenemende eise vir opleiding in landbou het gelei tot die snelle vooruitgang van die Program in die afgelope twee jaar.
Organisatoriese groei en die groei in studentegetalle het gelei tot groter eise aan die Programbestuur en logistieke ondersteuning
wat aan die oorblywende personeel verleen moet word.
Die aanstelling van nuwe dosente om diensbillikheidsdoelwitte te bereik en operasionele uitdagings die hoof te bied is van
groot belang. Die tydsverloop tussen bedanking en die vul van poste het ‘n uiters nadelige uitwerking op doeltreffende
dienslewering.
2.5.3 Beleidsontwikkelings en wetgewende veranderings vir die 2007/08-boekjaar
Die FSD-program en die Nasionale Departement van Landbou het saamgewerk om ‘n Boer-tot-boer-mentorskap-loodsprojek
te implementeer wat gemik is op nege grondhervormingsprojekte, alhoewel slegs agt die program voltooi het. Die negende
projek is aan ‘n ontwikkelaar verkoop en kon daarom nie die program voltooi nie.
Die Strategie vir Vestiging- en Implemeteringsondersteuning (SIS) is deur die Nasionale Departement van Grondsake en Landbou
gelanseer. Die ontwikkeling van die breë implementeringsriglyne vir die Wes-Kaap is deur ‘n diensverskaffer gefasiliteer en het
insette verkry van die FSD-program.
Die proses, Area-gebaseerde Beplanning (ABP), wat aangedryf is deur die Provinsiale Grondhervormingskantoor (PRLO), is
deur FSD-amptenare op streekvlak ondersteun ten einde beter samewerking te verkry tussen rolspelers in grondhervorming
en om prioriteite vir grondhervorming by die Geïntegreerde Ontwikkelingsplan (IDP/GOP ) in te sluit.
‘n Beginpakkie-program (Voedselsekerheidkoffer) is ontwikkel en sal die Program in staat stel om betyds te reageer op ad hocversoeke
om ondersteuning deur kwesbare huishoudings. Die projek sal in elke distrik bekend gestel word en prioriteit sal gegee
word aan vrouens, jeugdiges, anders-bevoegde persone en diegene met MIV/VIGS. As deel van die Wêreldvoedseldagvieringe
is beginpakkies, wat onder andere 25 plaaslike hoenders bevat het, aan 41 huishoudings in Murraysburg voorsien.
Die nuut-ontwikkelde LARP-proses sal ‘n invloed uitoefen op die funksionering van die Program en algehele “Universele
Ondersteuning”. Ten einde hierdie projek te implementeer sal ‘n sessie met die PRLO en ander belanghebbendes gereël word
om te verduidelik hoe die verskillende komitees sal funksioneer, soos voorgeskryf deur die LARP-konsepdokument wat ook die
ontwikkeling van die Memorandum van Ooreenkoms tussen die Departement en die PRLO sal aansê.
Die TRD-program was lid van verskeie werkende komitees van belang vir die landbou in die Wes-Kaap. In hierdie verband
was die rol van die Departement in die Provinsiale Klimaatsverandering-werkstroom kritiek om te verseker dat ons sektor
voorberei word vir die uitwerking van klimaatsverandering. Op ‘n soortgelyk wyse was die Program ook betrokke by die Vis en
Waterboerdery-taakspan van die Wes-Kaap en lid van die Raad van Trustees van die Waterboerdery-instituut van SA (AISA).
Die waterboerderysektor is een van die groeiende sektore in die Wes-Kaap, is een van die hoekstene in armoedeverligting
in die vissersdorpies en ook ‘n belowende onderneming vir ontluikende boere. Die Department speel ‘n belangrike rol is die
ontwikkeling van ‘n nuwe gespesialiseerde voertuig (SPV) vir die waterboerderysektor, met die Departement van Ekonomiese
ontwikkeling en Toerisme as die leidende departemente.
Die TRD-program het ‘n deurslaggewende rol gespeel as lid van die Nasionale Navorsingsforum (NARF) en het die rol
van die provinsies in die uitvoering van navorsing in die Nasionale Landbounavorsing- en Ontwikkelingstrategie, wat
gedurende die laaste deel van 2007 goedgekeur is, beveilig. Verder sal provinsiale departemente nou ook deelneem aan die
navorsingsprioriteitstellingsproses op nasionale vlak.
Die belangrikste beleidsontwikkeling is egter die uitbreiding van die navorsing- en infrastruktuur-begroting en Mensekapitaalontwikkeling.
In hierdie verband is daadwerklike pogings aangewend om die navorsingsbegroting (interne en eksterne stemwerwery
vir addisionele fondse) te vergroot, terwyl behoeftes aan mensevermoëns aangespreek word deur vaardigheidsontwikkeling,
formele en informele samewerking met tersiêre instellings rakende interns, YPP-studente en nagraadse studente. Die opvoeding
van die jeug oor loopbaangeleenthede in die landbou vorm deel van die Program se jaarlikse mense-ontwikkelingsdoelwitte.
Drie skooldae, georganiseer deur die Instituut vir Diereproduksie, het meer as 1 500 primêre skool-leerders van voorheenbenadeelde
skole na Elsenburg gebring en hulle blootgestel aan verskeie aspekte van landbou.
Die 2007/08-boekjaar is die jaar waartydens baie beleide wat die sektor beïnvloed, gefinaliseer of bekend gestel is. Een van
die gefinaliseerde beleide is die Biobrandstofstrategie wat op 6 Desember 2007 deur die Kabinet goedgekeur is. Alhoewel

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
biobrandstof beskou word as iets wat bydra tot die skerp styging in voedselpryse, word hulle bydrae op ‘n globale vlak
beraam op slegs 5%. Dit wil egter voorkom asof die goedgekeurde strategie die voedselsekerheidvraagstukke in aanmerking
geneem het, aangesien sekere gewasse heeltemal uitgesluit is van die aanvanklike stadiums van die ontwikkeling van die
biobrandstofbedryf. Die strategie ondersteun nie graan spesifiek in die produksie van biobrandstof nie, dus word verwag dat
die potensiële uitwerking op Wes-Kaap Landbou relatief beperk sal wees. Nietemin sal navorsing aanhou soek na alternatiewe.
Die ander beleid wat na ‘n baie lang tydsverloop goedgekeur is, is die AgriSEB-handves. Dit wil voorkom asof die goedkeuring
hiervan sekere verwagtinge geskep het, een waarvan is dat die regering ondersteuning sal voorsien. Ook op die gebied van
presidensiële prioriteite is die verwagting dat swart entrepreneurs teen 10% sal toeneem. Dit dui dus daarop dat ‘n groter
behoefte bestaan aan die dringende implementering van ‘n toegewyde eenheid. Nietemin sal die uitdaging ook wees om die
regte mense met die vereiste vaardighede te kry om dit te besuur. Verder is die Onteieningswet parlement toe gebring in Maart
2008 en een van sy doelstellings is om grondhervorming te versnel. Dit dui ook op groter aanvraag vir regeringsdienste en
beklemtoon ‘n behoefte aan groter bekwaamheid in verskeie programme van die Departement indien behoorlike diens gelewer
moet word.
Huidige transformasieprosesse in die landbousektor lei tot ‘n toenemende vraag vir geskikte gekwalifiseerde en vaardige
arbeid op alle vlakke. Op sy beurt lei dit weer tot ‘n tekort aan vaardighede (d.i. skaars en kritieke vaardighede) in sekere
velde. Om te verseker dat die skaars en kritieke vaardighede op ‘n gestruktureerde en ordelike manier aangespreek word, is
die Program: Gestruktureerde Landbou-opleiding en Administrasie (Subprogram: Korporatiewe Dienste) die taak opgelê om
die ontwikkeling van ‘n Mensekapitaal-ontwikkelingstrategie vir die Departement en die sektor in die Provinsie te fasiliteer. ‘n
Implementeringsplan word tans geformuleer.
Beleidsveranderinge aan interne beleide, d.i. koshuistoelatings, beurskriteria en toelating tot die B.Agric.-program is gedoen
en gekonsulteer met die onderskeie belanghebbendes.
Nominasies om in die Provinsiale Landbou-onderwys en –opleidingsforum (PAETF) te dien is ontvang.
2.6 Departementele belasting
Departementele
inkomste
Werklik
2004/05
R’000
Werklik
2005/06
R’000
Werklik
2006/07
R’000
Teiken
2007/08
R’000
Werklik
2007/08
R’000
% afwyking
van teiken
Huidige inkomste
Belastingopbrengs 183 508 242 332 306 307 316 597 316 597 0
Nie-belasbare opbrengs
Kapitale opbrengs
Finansiële transaksies
11 836 15 742 18 887 14 963 21 969 47
(Invordering van lenings
en voorskotte)
1 549 441 1 779 - 2 193 100
Departementele
Inkomste
196 893 258 515 309 973 331 560 340 759 3
Die Departement het weereens die begroting oorskry ten opsigte van eie inkomste en sal die mikpunte op ‘n minder
konserwatiewe manier hersien. Minstens die helfte van die eie inkomste is egter van die klimaat afhanklik en daarom nie
volledig betroubaar nie.
Spesifieke uitdagings en reaksies
Uitdaging 1:
Weens die probleme voortgebring deur die ESTA-wet verhoog die potensiële slegte skuld van huishuur maandeliks sonder
dat die Departement in staat is om praktiese regsmiddels toe te pas om dit te beheer.
Reaksie op uitdaging 1:
Alhoewel daar nou saamgewerk word met die staatsprokureur en provinsiale wetgewende dienste is daar nog geen
suksesvolle regsmiddel nie.
23

24
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Aangeleenthede wat voortgesette aandag vereis
Bostaande uitdaging vereis voortgesette aandag totdat ‘n behoorlike praktiese regsmiddel gevind is wat vir alle belanghebbendes
aanvaarbaar sal wees.
Die implementering van markverwante huur vereis ook voortgesette aandag totdat die provinsiale beleid in hierdie verband
gefinaliseer is.
Aangesien die provinsiale skatkis onder druk bly, raak dit al hoe belangriker om inkomste te verkry uit ander bronne soos
internasionale befondsing.
2.7 Departementele uitgawes (R’000)
Programme
Toegeken
vir 2007/08
Heruitreikings
en aanpassings
Virement
Totaal
toegeken
Werklike
uitgawes
Afwyking
Administrasie
Volgehoue
46 298 7 373 (3 281) 50 390 50 254 136
hulpbronbestuur 37 383 36 974 (479) 73 878 69 251 4 627
Boere-steun en
ontwikkeling
84 586 143 3 014 87 743 87 633 110
Veeartsenykundedienste
Tegnologiese
33 383 696 (2 557) 31 522 30 759 763
navorsing en
ontwikkeling
50 025 2 457
939 53 421 53 403 18
Landbou-ekonomie 9 050 (2 401) 317 6 966 6 965 1
Gestruktureerde
landbou-opleiding
29 487 (3 894) 2 047 27 640 27 358 282
Totaal 290 212 41 348 0 331 560 325 623 5 937
Spesifieke uitdagings en reaksies
Uitdaging 1:
Om die Departement se begroting op ‘n volhoubare wyse te vergroot.
Reaksie op uitdaging 1:
Die kry van addisionele fondse vanuit provinsiale bronne, sowel as van eksterne bronne (nasionaal en internasionaal).
Uitdaging 2:
Om die fluktuasies tussen geprojekteerde kontantvloei en werklike besteding binne ‘n immer-veranderende omgewing te
minimaliseer.
Reaksie op uitdaging 2:
Die opbou van ‘n bestedingsgeskiedenis, met die inagneming van abnormale jare en werklike manipulering van besteding
deur beplanning en streng kontantvloeibeheer.
Uitdaging 3:
Om geïdentifiseerde HB en finansiële dienste te desentraliseer na ‘n streekvlak.
Reaksie op uitdaging 3:
Toenemende aanstelling van personeel in geïdentifiseerde prioriteitstreke.
Uitdaging 4:
Hoogs verskuldigde projekte met dreigement van herbesitneming.
Reaksie op uitdaging 4:
Die Program het in gesprek getree met die Provinsiale Grondhervormingskantoor en die relevante belanghebbendes om
oplossings te vind vir sodanige projekte.

Uitdaging 5:
Verandering van items op reeds-goedgekeurde sakeplanne vir CASP.
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Reaksie op uitdaging 5:
Die situasie word veroorsaak deur die tydsverloop tussen die aansoek en werklike implementering van projekte en daar
is weinig wat die Program daaraan kan doen aangesien dit hoofsaaklik gebeur as gevolg van die CASP-Gidsplan wat
bestuur word deur die Nasionale Departement van Landbou. Di uitdaging is gedeeltelik aangespreek deur die ontwikkeling
van die Departementele Projek-hertoewysingskomitee.
Uitdaging 6:
Vestiging van ‘n interdepartementele komitee om die strategiese plan vir die Plaaswerker-ontwikkeling te implementeer.
Reaksie op uitdaging 6:
Beter koördinasie met ander Departemente ten einde te skik volgens Kabinet-besluite (Kabinet-notule 297/05).
Uitdaging 7:
Die vul van vakatures blyk ‘n uitdaging te wees aangesien ons slegs ‘n sukseskoers van ongeveer 50% het.
Reaksie op uitdaging 7:
Om die poste weer te adverteer totdat ‘n geskikte aanstelling gedoen is.
Uitdaging 8:
Gebrek aan gelykgesindheid ten opsigte van beplanning en ondersteuningsmeganismes tussen PLRO en die Provinsiale
Departement van Landbou.
Reaksie op uitdaging 8:
Om ‘n Memorandum van Ooreenkoms tussen die PLRO en die Provinsiale Departement van Landbou te finaliseer met
standaard bedryfsprosedures en ‘n gemeenskaplike begrip van rolle en verantwoordelikhede.
Aangeleenthede wat voortgesette aandag vereis
Die werwingskostes wat nie beskou word as deel van die vergoeding van werknemers nie, lewer ‘n groot uitdaging en is besig
om spanning te plaas op die goedere- en diens-begroting. Dit kan nadelig wees vir dienslewering.
Projek-beplanning en monitering
Die FSD-program sal projekte beter moet beplan ten einde te verseker dat gehou word by tydsraamwerke vir
implementering.
Finalisering van aanstellings
Die FSD-program sal streef om die aanstellingsproses vir alle vakante poste binne die volgende boekjaar af te handel.
Data-insameling
Die FSD-program sal verseker dat verslag gelewer word oor alle CASP-projekte vir 2008/09 volgens ‘n gestandaardiseerde
moniterings- en verslagsisteem.
Samewerking met ander Programme
Die FSD-program voortgaan om die Distrikkoördineringskomitees (DCC’s) te koördineer as ‘n medium om dienslewering aan
die boerderysektor te verbeter. Die vermoë van die Program om doeltreffende diens aan alle kliënte te lewer hang grootliks af
van die ondersteuning deur ander Programme. Daarom sal die FSD poog om alle programme binne die Departement te betrek
ten einde dienslewering aan kliënte te verbeter.
Samewerking met PLRO
Daar is steeds ‘n behoefte aan beter samewerking tussen die Provinsiale Departement van Landbou en PRLO ten opsigte van
grondverkryging, oordrag en ondersteuning aan grondbegunstigdes.
Verbintenis met Departement van Landbou, Grondskikking
Die FSD-programme sal die Departement van Landbou betrek om die FALA-proses regoor die Provinsie te voltooi.
25

26
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
2.8 Oorplasingsbetalings
NAAM VAN INSTELLING
BEDRAG OORGEPLAAS
R’000
GESKATTE UITGAWE
R’000
Casidra (Edms.) Bpk. 4 500 4 500
Fasfacts 782 782
Koue Bokkeveld Opleidingsentrum 30 30
Universiteit van Stellenbosch 6 6
Welgelegen Natuurkamp Trust 750 531
SA Agri Academy 1 800 1 514
Agritrain 200 200
Goedgedacht Trust 150 150
Montagu Ontwikkelingstrust 150 150
University of Western Cape 194 194
Flom Community Theatre: Keep the dream 183 80 51
National Sea Rescue Institute Water Warriors 120 80
Boland Farming Community Upliftment (BFCU) 150 137
Cape Woman’s Forum 155 128
Landsdiensfonds Boland 125 125
Christian Literature Fund 50 38
South African Scout Association 200 200
Casidra (Nelspoort) 1 742 960
Casidra (M’hudi Family Trust) 142 0
Casidra (Klein Eikeboom Farm (Pty) Ltd) 380 365
Casidra (Harmony trust) 320 220
Casidra (Skoonvlei cc) 290 0
Casidra (Omega Farming Trust) 430 156
Casidra (Am Boerdery cc) 305 252
Casidra (Verdun Farm Workers Trust) 288 8
Casidra (Robertson Kleinboere) 590 3
Hexvalley Tablegrape (Osplaas Boerdery projek) 425 425
De Goree Farming (Pty) Ltd 400 400
Klapmustkop Renosterveld Conservancy 100 98
Berg en Dal Workers Trust 1 000 1000
Casidra (Pty) Ltd 120 120
Women on Farm project 888 888
Agri-expo 4 4
Potatoes South Africa 400 237
Casidra (Pty) Ltd 168 168
Koue Bokkeveld Opleidingsentrum 61 61
Rudnet (rural development network) 234 234
Casidra (Pty) Ltd 6 318 6 318
SA Agri Academy 350 350
Bonnievale Wine Cellar 85 72
Denou Farming 206 206
Crispy Farming 226 226
De Goree Farming (Pty) Ltd 383 343
Cape West Coast Biosphere Reserve 50 0
Casidra (Klipfontein Trust) 521 0
Casidra (Rietpoort Grazing) 282 0
Casidra (Elandskloof Grazing) 200 0
Casidra (Hardeveld Pig Farmers) 245 0
Casidra (Winlopark Trust) 231 110
Casidra (Swellendam Small Scale Farmers) 260 0
Casidra (Gelukshoop Farming) 100 60
Casidra (Philippi Market) 855 855
Casidra (Kliprivier Trust) 2 966 0
Casidra (Ebenhaezer Pig Production) 295 0
Morceaux Boerdery Trust 224 224
Casidra (Vleiland Farm) 312 0
Casidra (Karoo Community) 337 0
Leopont 484 343 343
University Of Stellenbosch 70 70
Casidra (10 Small Stock Farms Central Karoo) 835 0
Casidra (Haarlem Retrenched Workers) 200 0
Casidra (Gelukshoop Farming) 200 0
Casidra (Matjiesrivier) 839 0
Casidra (Cape Agulhas P/F) 360 0
Casidra (Prince Albert Commonages Treintjiesrivier) 258 185
Casidra (Viskuil Farm) 140 0
De Hoop Vineyards 390 390
N2 South Cape Rural Development Forum 47 26
Casidra (Sir Lowry Pass) 92 0
Elim Opsienersraad 1 332 0
Disaster Beneficiaries 39 231 34 656
Casidra (Edms.) Bpk. is die belangrikste implementeringsagent van die Omvattende Landbou-steunprogram (Casp) se
subsidie. Die meeste van die oorplasings na Casidra (Edms.) Bpk. gevolg deur ‘n instelling tussen hakies was oorplasings vir
die implementering of voortsetting van CASP-projekte.

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Die twee bedrae van R4,5 miljoen en R6,318 miljoen was vir die instandhouding van die kernvermoë van Casidra (Edms.) Bpk.
soos per aandeelhouer se ooreenkoms en ‘n kabinetsbesluit om die entiteit te herstruktureer.
Die R34,656 miljoen is aan verskeie begunstigdes in die Provinsie uitbetaal vir vloede, droogtes en hael.
Die Suid-Afrikaanse Agri-akademie is ‘n instelling wat ontluikende boere oplei om uitvoergereed te wees deur hulle in kontak
te bring met voornemende invoerders en te help met latere kontrakte waar suksesvol.
Die behoeftes van plaaswerkers word aangespreek deur instellings soos Fasfacts, Flom Gemeenskapsteater: “Keep the dream
183”, Women on Farm, Koue Bokkeveld-opleidingsentrum, Agritrain en Rudnet (landelike ontwikkelingsnetwerk), Goedgedacht
Trust, Nasionale Seereddingsinstituut: “Sea Warriors”, BFCU, Kaapse Vroueforum en Christelike Lektuurfonds.
LandCare-ondersteuning is verkry vanaf Welgelegen Natuurkamptrust, Landsdiensfonds Boland, South African Scout
Association, Klapmutskop Renosterveld Bewaring en Kaapse Weskus Biosfeer-reservaat.
Feitlik alle ander betalings is direk aan instellings vir ontluikende boere gedoen om hulle eie bydraes aan te vul.
Alle oorplasings wat verbind is met memoranda van ooreenkoms het ook verslagvoorskrifte, met inbegrip van besteding, vir
noukeurige ondersoek deur die Departement. In die geval van Casidra (Edms.) Bpk. word ‘n maandelikse finansiële verslag
gelewer en ‘n kwartaallikse narratiewe verslag word ook voorgelê.
In alle gevalle waar volle besteding nie plaasgevind het nie, word verwag dat dit ten volle bestee sal wees voor 31 Maart 2009.
2.9 Voorwaardelike subsidies en bestemde fondse (R’000)
Voorwaardelike subsidie Totale toewysing Totale oorplasing
Omvattende Landbou-steunprogram (CASP) 33 426 16 372
LandCare 3 317 500
Ramp – Droogte 20 000 19 663
Ramp – Vloede 10 000 10 000
Ramp - Hael 9 231 4 993
Bestemde befondsing 10 100 987
TOTAAL 86 074 52 515
Alle doelwitte is bereik met die subsidies wat betaal is.
Met betrekking tot die Omvattende Landbou-steunprogram is R33,426 miljoen ontvang kragtens skedule 4 van DORA. Die
bedrag van R33,366 miljoen is bestee aan ontluikende boere in bemagtigingsprogramme sowel as aan hulle eie, meestal
infrastruktuur-behoeftes. Alle doelwitte is bereik en die R60 000 wat nie bestee is nie, is geld wat oor was nadat alle verpligtinge
nagekom is.
Met betrekking tot skedule 5 van die Wet (DORA) is R3,317 miljoen ontvang kragtens die LandCare-subsidieprogram. Die
bedrag van R3,268 is bestee teen 31 Maart 2008. Alle doelwitte is bereik en die R49 000 wat nie bestee is nie, is geld wat oor
was nadat alle verpligtinge nagekom is.
Oorplasings is ontvang soos geskeduleer en gedoen soos beplan. Dit is gerapporteer aan die oorplasingsdepartement
(Departement van Landbou in albei gevalle) soos voorgeskryf deur DORA.
Geen deel van hierdie bedrae is gebruik vir administratiewe doeleindes nie. Alle voorwaardes vir hierdie subsidies is deurlopend
nagekom.
Al die bogenoemde subsidies is in die geakkrediteerde bankrekening van die Provinsiale Tesourie gedeponeer.
Daar is gevra dat die onbetaalde rampsubsidies heruitgereik word.
27

28
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
2.10 Kapitale belegging-, onderhoud- en batebestuur-plan
Kapitale belegging
(a) Departement van Vervoer en Openbare Werke sal verslag doen oor voltooide bouprojekte (Toekenning 10) aangesien die
begroting en alle prosesse onder hulle val.
(b) Daar is geen planne om enige huidige fasiliteite te sluit of af te gradeer nie.
Batebestuur
Die Departement gebruik LOGIS as ‘n bate-register omdat dit voorgeskryf is en nie uit eie keuse nie. Die sisteem voldoen net
aan die minimum vereistes vir bate-rekordhouding en, as ‘n batebestuurhulpmiddel is dit onvoldoende. Dit voldoen nie in die
geringste mate aan die spesifikasies van ‘n behoorlike bate-register nie.
‘n Maandelikse rekonsiliasie tussen LOGIS en BAS verseker dat die bate-register op datum is.
Die toestand van roerende bates wissel van baie goed tot sleg. Eerstens is daar voertuie (sedans en een-ton-vragmotors) wat
meestal in ‘n goeie, houbare toestand is, maar die busse en groter vragmotors is verby die normale vervangingsdatum. Die
trekkers en ander implemente op die navorsingsplase is in ‘n swak toestand. Die normale lewensduur van die trekkers is agt
jaar. Ons trekkers is gemiddeld meer as 20 jaar oud. Daar is ook ‘n gebrek aan hoë-tegnologie toerusting soos saadplanters
en spuitmiddeltoerusting vir gewasse.
Die laboratoriums en ander navorsingsgeboue is onvoldoende vir die navorsingswerk wat nodig is en aansienlike opgradering
moet gedoen word om die aan die standaarde van die Gesondheid en Veiligheidswet en ander ISO-standaarde te voldoen.
Met rekenaartoerusting probeer die Departement om nie ‘n lewensiklus van vier jaar te oorskry nie en is 80% suksesvol in
hierdie verband. Ander infrastruktuur (kabels en bedieners) is in ‘n redelike toestand.
Die telefoonsisteem het ook die einde van sy tegnologiese en ekonomiese lewensduur bereik en behoort so gou as moontlik
vervang of opgegradeer en uitgebrei te word aangesien onderhoud besig om die hoogte in te skiet en die vervanging van
toestelle wat onherstelbaar is, is beperk of onbeskikbaar.
Geen belangrike projekte is hierdie jaar onderneem nie.
Tenderprosedures word uitgevoer volgens die voorskrifte van die PFMA, NTR’s, PTI’s en AO-sisteem.
Onderhoud
Ideaalgesproke moet die Departement een onderhoud-siklus van sewe jaar voltooi teen ‘n deflasie-koste van R3,7 miljoen per
jaar in plaas van R2 miljoen soos tans. Op die oomblik kan die Departement slegs so ‘n siklus in veertien jaar voltooi wat die
risiko van duur vervanging eerder as goedkoper herstel verhoog. Tans is die berekende agterstand R19,2 miljoen.
Op die oomblik beheer die Departement nie sy eie onderhoudskedule nie en is net-net in staat om die ergste te onderhandel.
Spesifieke uitdagings en reaksies
Uitdaging 1:
Onderhoud-agterstand.
Reaksie op uitdaging 1:
‘n Tekort aan fondse bly die enkele grootste struikelblok wat daartoe lei dat oorweeg word om MTEF-bedryfsfondse vir
hierdie doel aan te wend.
Uitdaging 2:
Die noodsaak aan die modernisering van sommige van die navorsingstoerusting is besig om ‘n kritieke omvang aan te neem.
Reaksie op uitdaging 2:
Die belangrikste bron bly die herprioritisering van MTEF-befondsing. Daar word ook gepoog om oorsese befondsing te verkry.

Aangeleenthede wat voortgesette aandag vereis
Bostaande uitdaging vereis voortgesette aandag.
2.11 Programprestasie
Program 2: VOLGEHOUE HULPBRONBESTUUR
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Doel:
Die doelwit van hierdie program is om pro-aktief volgehoue hulpbronbestuursprojekte en kommunikasie-metodieke aan ons
kliënte en vennote te voorsien deur die voorsiening van landbou-ingenieurs- en LandCare-dienste. In baie gevalle behels dit
die fasilitering en implementering van projekte wat die volgende insluit: waterbronontwikkeling-studies, optimale watergebruik,
besproeiing, meganisasie, waardetoevoeging op die plaas, diere-behuising en hanteringsfasiliteite, grondbewaringswerke,
boerderybeplanning, voorsiening van infrastruktuur (CASP, DIP, LandCare), optimale bronbenutting, verbetering van vermoëns
deur die oordrag van tegnologie, hersonering van landbougrond, landbouramp-hulpverlening, en die samestelling van
omvattende planne vir ruimtelike gebiede.
Die Provinsiale en Nasionale Departement van Landbou se prioriteit om hulpbronne te bewaar en te verbeter deur mense te
bemagtig word grootliks deur hierdie Program ondersteun. Hierdie Program bly getrou aan die departement se strategie met
betrekking tot landelike ontwikkeling, ruimtelike beplanning, die doeltreffende gebruik van natuurlike hulpbronne, ekonomiese
groei, omgewingsbewaring, armoede-verligting en kwaliteit beheer.
Strategiese doelwitte:
STRATEGIESE DOELWIT 1:
Om die optimale en doeltreffende gebruik van water deur oordrag van tegnologie, ondersteuningsdienste, opleiding op die
plaas en waterbewaringsprojekte te bevorder.
STRATEGIESE DOELWIT 2:
Om ‘n meganisasie-beplanningsdiens te verleen en om landboubewaring te bevorder deur voetslaanpaaie op plase en
demonstrasieblokke en die ontwikkeling van toepaslike prototipe implemente en toerusting.
STRATEGIESE DOELWIT 3:
Om ‘n beplannings- en ingenieursontwerpdiens te verleen vir bewaringstrukture vir rivieroewer-erosie, waardetoevoegingsprojekte
op plase en vir dierebehuising, dierehantering en diere-afvalbestuursfasiliteite.
STRATEGIESE DOELWIT 4:
Om landbouhulpbronne te bewaar, volgehoue hulpbronbestuur-boerderyplanne te ontwikkel en LandCare-projekte te
implementeer.
STRATEGIESE DOELWIT 5:
Om LandCare-beplanning oor ‘n uitgestrekte gebied te implementeer as ‘n omvattende probleemoplossingsproses wat
maatskaplike, ekonomiese en ekologiese aangeleenthede in geografies-omskrewe gebiede integreer.
STRATEGIESE DOELWIT 6:
Om die versplintering van landbougrond te voorkom deur aan die betrokke owerheid advies te verleen oor die aanbevole
grondgebruik kragtens die Hersonering van Landbougrond Wet 70 van 1970 en die Grondgebruik-beplanningsordinansie 15
van 1985.
STRATEGIESE DOELWIT 7:
Om ’n beplannings- en ingeniersontwerp, tenderverkryging en konstruksietoesig-diens te verleen vir infrastruktuur-projekte ten
einde ekonomiese lewensvatbaarheid van boerdery-ondernemings van ontluikende boere en LRAD-begunstigdes te verhoog.
STRATEGIESE DOELWIT 8:
Om toegang te verkry tot skade, befondsing te motiveer en ramphulpverleningskemas te bestuur ingevolge Wet 43 van 1983.
29

30
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Subprogram 2.1:
INGENIEURSDIENSTE
MEETBARE DOELWITTE
Om die optimale en doeltreffende
gebruik van water deur oordrag van
tegnologie, ondersteuningsdienste,
opleiding op die plaas en
waterbewaringsprojekte te
bevorder
Om insetkoste te verminder deur
‘n meganisasiebeplannings-diens
te verleen en om landboubewaring
te bevorder deur voetslaanpaaie
op plase en demonstrasieblokke
en die ontwikkeling van toepaslike
prototipe implemente en toerusting
Verbetering van die
winsgewendheid van boerderyondernemings
Verbetering van die
winsgewendheid en kwaliteit van
diere-produkte
Verbetering van die kwantiteit
en kwaliteit van rivier-erosiebewarinsgwerke
opgerig
Verbetering van die volhoubaarheid
van boerdery-projekte deur
die implementering van waterverwante-,
diere-behuising
en –hantering en bergingsinfrastruktuur-projekte
Subprogram 2.2:
LANDSORG
Implementering van Bewaringsprojekte
gebaseer op die
Landbouhulpbronwet (Wet 43 van
1983)
Verbetering van die beskerming
van natuurlike hulpbronne deur
die implementering van LandCareprojekte
Verbetering van die beskerming
van natuurlike hulpbronne deur
die implementering van LandCarebeplanning
oor uitgestrekte
gebiede
Om die versplintering van
landbougrond te voorkom deur
aan die betrokke owerheid advies
te verleen oor die aanbevole
grondgebruik
Prestasie-metingsaanwyser
Dienste gelewer en
implementering van
projekte
Dienste gelewer en
implementering van
projekte
Dienste gelewer en
implementering van
projekte
Dienste gelewer en
implementering van
projekte
Dienste gelewer en
implementering van
projekte
Aantal projekte
geïmplementeer
Aantal boerdery-planne
goedgekeur
Aantal projekte
geïmplementeer
Aantal projekte
geïmplementeer
Aantal beplannings-projekte
geïmplementeer
Aantal aansoekers betyds
geprosesseer
Beplande teiken
2007/08
Evaluering van LRAD-inisiatiewe en
sakeplanne: 20
Ontwerp van damme en
besproeiingsisteme (ontluikende boere):
30
Installasie en inspeksie van
besproeiingsisteme (ontluikende boere):
25
Hidrologiese studies om beskikbaarheid
van water te bepaal: 30
Algemene tegnologie-oorplasings:
150 projekte (kommersiële boere 90,
ontluikende boere 60)
50 projekte (kommersiële boere 40,
ontluikende boere 10)
4 projekte (kommersiële boere 2,
ontluikende boere 2)
50 projekte (kommersiële boere 25,
ontluikende boere 25)
Werklik behaal
2007/08
7
21
12
16
114
Afwyking van
teiken (%)
(65)
(30)
(52)
(47)
(24)
40 (20)
4 0
36 (28)
6 projekte (kommersiële boere) 9 50
6 projekte (ontluikende boere)
88 ontluikende boere ondersteun
250 boerdery-planne 940 276
30 LandCare-projekte lei tot:
3 000 jeugdiges opgelei en skep van 25
000 persoon-werksdae
6
87
54
3 913
38 850
0
(1)
80
30
55
20 projekte 10 (50)
800 aansoeke & pro-aktiewe
kommunikasies.
933 17

Spesifieke uitdagings en reaksies
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Uit die bostaande statistiek mag dit lyk asof Ingenieursdienste sukkel om sy gestelde doelwitte te bereik aangesien die
subprogram onderprestasie aanteken in die meeste van die meetbare doelwitte. Die werklikheid is dat hierdie dienste aanvraaggedrewe
is en dat die huidige droogte en vloede die vraag vir dienste laat afneem het. Al die versoeke vir ingenieursdienste en
tegnologie-oorplasings is hanteer ten spyte van die addisionele werklas opgelê deur vloed-herstel- en rehabilitasie-werk.
Die vertragings in die verkryging van waterlisensies vir ontluikende boere-projekte by die Departement van Watersake bly ‘n
uitdaging, maar strem nie tans werkverrigting nie. Die rede hiervoor is dat ons meer versoeke vir water-infrastruktuur het as
wat ons kan akkommodeer binne die baie beperkte infrastruktuur-begroting, en wanneer vertragings met die verkryging van
waterlisensies voorkom, word die fondse oorgeplaas na ongefundeerde projekte waarvoor waterlisensies nie vereis word nie,
wat dan geïmplementeer word.
Hierdie uitdaging ontvang egter voortgesette aandag deur vergaderings met DWAF-personeel asook deur die
Koördineringskomitee vir Landbou-water (CCAW).
Die Program is ook onder druk weens die gebrek aan kapasiteit in ingenieurspersoneel (ingenieurs en tegnici) en dit bly ‘n
uitdaging. Die stappe wat gedoen is om hierdie probleem te verlig, is ‘n bewustheidsveldtog wat onder leerders en studente
geloods is om die aandag te vestig op loopbaangeleenthede in die landbou (as deel van die Water Wise- en Biodiversiteitsveldtog),
die beursskema wat geïmplementeer is en die geleentheid wat ons bied aan ingenieurstudente om hulle prakties binne die
program te doen.
Die Departement het sy teiken vir die aantal boerderyplanne goedgekeur vir boerdery-doeleindes (940 vs. die teiken van 250)
onder die LandCare-subprogram beduidend oorskry. Die rede vir hierdie dramatiese toename is die geleentheid wat gebruik is
om boerderyplanne op datum te bring op dieselfde tyd as wat die verifikasies vir die 2006-Eden-vloed gedoen is.
Die toename in die aantal LandCare-projekte wat geïmplementeer is, is te danke aan die toewysing van billikheidsdeelfondse
aan hierdie projekte bykomend tot die subsidie wat ontvang is van die Nasionale Departement van Landbou. Dit het ook gelei
tot die toename in die aantal persoonsdae werk wat verskaf is. Op dieselfde manier is die aantal Junior LandCare-kampe
vermeerder met eie befondsing.
Rampbestuur, spesifiek met betrekking tot die 2006- en 2007-Edenvloede, sowel as die Sentraal-Karoo-droogte bly ‘n
uitdaging vir die program, Volhoubare Hulpbronbestuur.
Uitdaging 1:
Beperkte waterbronne is besig om ‘n oorlewings-uitdaging te word, veral in die lig van uitdagings weens klimaatsveranderinge
en die natuurrampe wat deur hierdie verandering veroorsaak word.
Reaksie op uitdaging 1:
Navorsing oor die doeltreffende en bevoegde gebruik van landbou-water, sowel as alternatiewe bronne bly ‘n deurlopende
projek. Vyfhonderd en vyftig (550) aansoeke vir vloed-verligting van plase in die Eden-, Sentraal-Karoo- en Overberg-streke
is geprosesseer.
Uitdaging 2:
Waterbewaring.
Reaksie op uitdaging 2:
Implementering van projekte wat waterbesparing bevorder, werk skep, biodiversiteit verhoog en finansiële en maatskaplike
vennootskappe verbeter.
Uitdaging 3:
Implementering van infrastruktuur en LandCare-projekte sowel as die voorsiening van tegniese ondersteuning vir
CASP-projekte.
Reaksie op uitdaging 3:
Optimale gebruik van beperkte tegniese personeel en die skep van vennootskappe met ander programme binne die
Departement en diensverskaffers buite die Departement. ‘n Toename in LandCare-projekte en ‘n afname in Bewaring (Wet
43 van 1983) en Uitgestrekte area-beplanningsprojekte, weens ‘n kleiner aanvraag vir projekte te wyte aan droogte- en
vloedrampe in die Provinsie.
31

32
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Aangeleenthede wat voortgesette aandag vereis
Om doeltreffender watergebruik deur kommersiële, sowel as kleinskaalboere in die landbousektor te bevorder.
Om die beter benutting van bestaande waterbronne, sowel as alternatiewe waterbronne, soos grondwater, te ondersoek en
om die lewensvatbaarheid van hierdie ontwikkelingsopsies te bepaal.
Om die beskerming van ons biodiversiteit en die bewaring van ons landbouhulpbronne te bevorder.
Om bewaring en volgehoue gebruik van die omgewing, veral natuurlike landbouhulpbronne deur geïntegreerde
gemeenskapsgebaseerde natuurlike hulpbronbestuur te bevorder.
Om geskik-gekwalifiseerde en opgeleide tegniese personeel in die veld van siviele en meganiese ingenieurswese aan te stel
en te behou.
Om loopbaangeleenthede in landbou-ingenieurswese onder die aandag van leerders op skool te bring, veral in die voorheenbenadeelde
sektor van ons gemeenskap en om beurse te voorsien vir hierdie studente in die veld van siviele en meganiese
ingenieurswese.
Om geïntegreerde sentrums te skep om koöperatiewe interstaatlike bestuur in natuurlike hulpbronbestuur te fasiliteer en om ‘n
een-stop-diens vir ons kliënte te voorsien.
Om werk te skep wat armoede sal verlig en toe te sien dat die werk wat gedoen is ons natuurlike hulpbronne sal versterk
en beskerm.
Om pro-aktief die toekomstige gebruik van ons hulpbronne binne die Provinsiale Ruimtelike Ontwikkelingsplan-raamwerk te vorm.
Om ons skaars landbouhulpbronne te beskerm teen verstedeliking en die gebruik vir ontspanningsdoeleindes.
Program 3: BOERESTEUN EN ONTWIKKELING
Doel:
Die Boeresteun en Ontwikkelingsprogram omvat die breë ontwikkelingsagenda van die Departement van Landbou wat beteken
dat die ontwerp en implementering hoofsaaklik fokus op die ondersteuning van swart boere in die Wes-Kaap, maar dit sluit nie
die kommersiële sektor uit nie. Die funksies sluit die voorsiening van voorligting in, die fasilitering van opleiding aan boere – met
spesiale klem op die ontwikkeling van ontluikende boere, die implementering van grondhervormingsprogramme en landelike
landbou-ontwikkelingsprojekte.
Strategiese doelwitte:
STRATEGIESE DOELWIT 1: BOEREVESTIGING
Om opleiding te voorsien en die implementering van die Grondhervormingsprogram vir Begunstigdes te koördineer, met
inbegrip van die administrasie, bestuur en beskikking van Landboustaatsgrond.
STRATEGIESE DOELWIT 2: BOERESTEUNDIENSTE
Om boere te ondersteun en te versterk om optimaal te produseer deur die voorsiening van voorligting- en adviesdienste, die
fasilitering van opleiding aan kommersiële en ontluikende boere, die koördinering van landelike landbou-ontwikkelingsprojekte,
sowel as die fasilitering van organisatoriese ontwikkeling en kapasiteitsbou van boeregroepe
STRATEGIC DOELWIT 3: VOEDSELSEKERHEID
Om voedselsekerheid te versterk deur die koördinering en implementering van verskeie voedselsekerheidsprojekte soos
uitgelig en goedgekeur in die Geïntegreerde Voedselsekerheidstrategie van Suid-Afrika.
STRATEGIESE DOELWIT 4: CASIDRA
Om te fokus op landbou- en ekonomiese ontwikkeling binne ‘n landelike en grondhervormingskonteks.

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
STRATEGIESE DOELWIT 5: ONTWIKKELING VAN PLAASWERKERS
Om plaaswerker-ontwikkelingsbehoeftes aan te spreek deur die koördinering van regeringsdienste aan plaaswerkergemeenskappe
en deur die opheffing van plaaswerkers deur vaardigheidsontwikkelingsinisiatiewe.
Subprogram 3.1:
POST-BOEREVESTIGING
Meetbare doelwitte
Lewensvatbaarheid en
volhoubaarheid van
grondhervormingsprojekte
geassesseer
Fasilitering en implementering van
goedgekeurde LRAD-sakeplanne
Implementeer die projekte deur
gebruik van die CASP-proses (DIP-
projekte ook inbegrepe)
*Let daarop dat die projekte regoor
die Subprogram loop.
Verbeter skakeling met nasionale
en provinsiale departemente om
grondhervorming te fasiliteer
Prestasie-metingsaanwyser
Aantal PGC’s bygewoon
Fasiliteer en voorsien
raadgewende kontakte
Fasiliteer opleiding
aan projekte gebied
ooreenkomstig sakeplanne
Aantal sakeplanne
geëvalueer
Aantal projekte bygestaan
deur CASP
Aantal projekte
geïmplementeer in die 6
distrikmunisipaliteite en
projekvoorstelle gebaseer
op ontwerpte formaat
Aantal vergaderings met
nasionale Departemente
van Grondsake, Watersake
en Bosbou en Landbou, en
provinsiale Departemente
van Maatskaplike
Ontwikkeling, Vervoer
en Openbare Werke,
Ekonomiese Ontwikkeling
en Behuising
Finaliseer die FALA-prosesse Alle FALA-grond toegeken of
geïdentifiseer vir toekomstige
landbou-ontwikkeling
Al 60 landbougrondeise ondersteun
via die Streeksgrondeiskommissie
Projekspanne gestig vir elke
projek
Sakeplanne ontwikkel
Grondeis-begunstigdes
suksesvol gevestig
Beplande teiken
2007/08
12 PGC
Twee-weeklikse raadgewende kontakte
(26).
234 begunstigdes sal opgelei word
Werklik behaal
2007/08
7
157
376
Afwyking van
teiken (%)
(42)
504
50 planne 121 142
40 projekte 208 420
117 projekte 280 139
10 geskeduleerde vergaderings en ad
hoc-vergaderings gebaseer op projekte
Gebaseer op uitkomste van vergaderings,
geïnisieer deur beplanningsproses
2 projekte (53 eise)
0
0
61
142 1 320
8 0
4
0
0
100
100
100
33

34
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Subprogram 3.2:
BOERESTEUNDIENSTE
Identifiseer en prioritiseer landbouontwikkelingsgeleenthede
Oordra van tegnologie en inligting
Voorsiening van tegno-ekonomiese
advies op aanvraag van kliënte
Publikasie van relevante artikels
insake produksie-tegnieke
Publikasie en verspreiding van ‘n
streek-gebaseerde nuusbrief vir
kliënte
Aanbieding van relevante boeredae
ten einde inligting oor te dra aan
kliënte
Uitbreiding van tegnologie-oordrag
(voorligting en raadgewende)
projekte
Uitbreiding van kapasiteitsbou en
institusionele versterkings-projekte
Ontwerp en implementeer ‘n
mentorskapskema vir LRADprojekte
Ontwerp ‘n program vir die
ontwikkeling van streeks-kliënteforums
in al 6 munisipale gebiede
Finansiële ondersteuning ter
versterking van die kliënte-forums,
met inbegrip van kapasiteitsbouinisiatiewe.
Bepanning, onderhandelings en
werkswinkels om ‘n program te
ontwikkel
Aantal ondernemingsvoorleggings
analiseer
Aantal ondernemings
suksesvol ondersteun
20 kommersiële en
25 ontluikende boere
Aantal tegnologie-projekte 17 kommersiële en
Aantal ondernemings wat
bevoordeel is deur oordrag
Ontwikkeling en
verspreiding van
tegnologie-pamflette
Aanbiedings gedoen aan
boere en by boeredae
Aantal ontluikende boere
opgelei (CIAT)
Aantal kommersiële boere
geadviseer (plaasbesoeke
uitgesluit)
Aantal ontluikende boere
geadviseer (plaasbesoeke
uitgesluit)
125
49
525
61 97 59
69 ontluikende
17 kommersiële en
58 ontluikende
17 kommersiële en
58 ontluikende
17 kommersiële en
58 ontluikende
27
37
60
73
24
52
15
35
96
59
(46)
253
26
41
(10)
(12)
(40)
450 1 166 159
500 1 191 138
1 000 2 825 183
Aantal artikels gepubliseer 18 6 (67)
Aantal nuusbriewe
gepubliseer
6 19 217
Aantal boeredae aangebied 12 36 200
Aantal kommersiële boere
wat bygewoon het
Aantal ontluikende boere
wat bygewoon het
300 841 180
300 910 203
Aantal projekte aan die gang 60 92 53
Aantal projekte voltooi 6 16 167
Aantal projekte aan die gang 24 74 208
Aantal projekte voltooi 12 16 33
Skema geïmplementeer Pilot 6 0
Aantal mentors betrokke 6 23 283
Aantal projekte betrokke 10 24 140
Program geïmplementeer 6 forums (loods 1 forum per
distriksmunisipaliteit)
Aantal kliënte betrokke by
forums
0 (100)
0 0 0
Aantal inisiatiewe gelanseer 0 0 0
Begroting bestee ter
ondersteuning van
organisatoriese kapasiteit
van forums
Aantal insette(vergaderings
en werkswinkels)
0
24
0
0
0
(100)

Implementering van die NUFFICopleidingsprogram
aan alle
veldpersoneel
Subprogram 3.3:
VOEDSELSEKERHEID
Voedselsekerheid-bewustheid in
die Provinsie
Voedselsekerheid-bewustheid in
die Provinsie
Aantal opleidingsintervensies
Aantal personeellede wat
bygewoon het
Aantal tuine of projekte
suksesvol gevestig
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
5 4 (20)
40 personeellede opgelei 48 20
50 237 374
Aantal deelnemers 350 1 453 315
Aantal opleidingsessies 100 85 (15)
Aantal projekte onderhou 60 123 105
Aantal eksterne organisasies
betrek
Koördineer provinsiale
Wêreldvoedseldag
ISRDP-projekte Aantal tuine of projekte
suksesvol gevestig
8 90 1 025
1 1 0
9 161 1 689
Aantal deelnemers 63 123 95
Aantal opleidingsessies
gefasiliteer
Aantal eksterne organisasies
betrek
Landbou-beginner-pakkies Aantal beginnerpakkies
versprei aan
gemeenskapstuine of
projekte
Subprogram 3.4:
CASIDRA (Edms.) Bpk.
Ondersoek die heroriëntasie van
die mandaat, strategiese doelwitte
en organisatoriese strukture
Ondersoek afgehandel en
die organisasie herontwerp
Subprogram 3.5:
ONTWIKKELING VAN PLAASWERKERS
Opgeleide plaaswerkers
in verskillende tegniese en
lewensvaardighede
Plaaswerkers meer vrymoedig om
deel te neem aan besprekings en
vergaderings
Deelname van plaaswerkers en
belanghebbendes aan die ontwerp
en aanvaarding van die “agenda”
van die Subprogram
Plaaswerkers en boere gebruik die
verwysingsisteem
Projek-formate en voorstelle
uitgeroep en groepe wat aansoek
doen om befondsing
Kommunikasie-plan aanvaar
deur raadgewende groep en
geïmplementeer
Ondersteun ontwikkeling van
plaaswerkers en moedig die
prestasies van plaaswerkers aan
18 18 0
4 12 200
26 80 208
0 0 0
Aantal plaaswerkers 9 500 9 700 2
Verskillende
opleidingskursusse
Aantal uitnodigings aan
plaaswerkers
Plaaswerkers uit verskillende
streke wat deelneem aan
forums
Vergaderings en notules van
die raadgewende groep
Aantal navrae suksesvol
verwys
150 145 (3)
1 000 1 000 0
10 12 20
10 20 100
600 620 3
2-3 projekte per streek 30 25 (17)
Een kommunikasie-plan Op-datum-bring van kommunikasie-plan Op datum
gebring
Mediadekking minstens in
die plaaslike koerante
Jaarlikse plaaswerker van
die jaar-kompetisies binne
die verskillende streke
9 streek- en
1 provinsiale kompetisie
Op datum
gebring
10 15 50
22
1
144
0
35

36
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Spesifieke uitdagings en reaksies
Uitdaging 1:
Om plaaswerkers te ondersteun in ‘n uitdaging omdat die meeste van die behoeftes van plaaswerkers nie binne die mandaat
van die Departement van Landbou val nie. Daarom moet die volgende Departemente ook betrek word: Gesondheid,
Onderwys en Grondsake.
Reaksie op uitdaging 1:
Die vestiging van ‘n inter-regering taakspan ten einde ‘n holistiese benadering ten opsigte van die behoeftes van plaaswerkers te verseker.
Uitdaging 2:
Begrotingsbeperkings op die Program as ‘n geheel.
Reaksie op uitdaging 2:
Op die oomblik is die vraag na projek-befondsing vir die ontwikkeling van plaaswerkers en grondhervorming veel meer as
die toegekende begroting.
Uitdaging 3:
Opleiding van werklose plaaswerkers in tegniese vaardighede
Reaksie op uitdaging 3:
‘n Vennootskap met Graham Beck Opleidingsentrum is in 2007/08 gevestig en opleiding sal in 2008/09 begin. Werklose
plaaswerkers sal opgelei en bemagtig word in sweis en messelwerk.
Uitdaging 4:
Ondersteun en implementeer die Grondhervormingsprogram vir histories-benadeelde gemeenskappe. Die gebrek aan
ooreenstemming tussen die twee departementele gidsplanne (Departement van Landbou - CASP & DLA – grondhervorming)
kompliseer implementering en doeltreffendheid.
Reaksie op uitdaging 4:
IImplementering van LARP-komitees om ooreenstemming te verseker, nie net met ander departemente nie, maar ook met
plaaslike regering.
Uitdaging 5:
Die CASP vereis intensiewe betrokkenheid van al ons veldpersoneel, met inbegrip van die vakspesialiste (SMS’e) wie se
belangrikste funksies is om gestruktureerde voorligting-ondersteuning te bied, om kliënte-forums te vestig, aanbiedings te
doen en artikels vir publikasie te skryf.
Reaksie op uitdaging 5:
‘n Groot persentasie van CASP-projekte sal in die nuwe finansiële jaar deur Casidra geïmplementeer word, wat meer
tyd beskikbaar sal maak vir amptenare om nasorg te doen. Met die implementering van die “Extension Revitalization”plan
word in die vooruitsig gestel dat nuwe voorligtingpersoneel gewerf kan word en saam met die bestaande personeel
opgelei en toegerus word om dienslewering en ook die kwaliteit diens aan boere gelewer, te verbeter.
Uitdaging 6:
Die CASP-siklus (gidsplan) kompliseer sake omdat dit nie skakel met die groeiseisoen nie.
Reaksie op uitdaging 6:
Ons sal die Nasionale Departement verder betrokke kry met betrekking tot die landbou-oorsig oor hoe CASP
geïmplementeer is deur die Provinsiale Departemente.
Aangeleenthede wat voortgesette aandag vereis
Goedkeuringsisteem vir CASP
Hierdie sisteem is nie buigbaar genoeg nie en die proses om geld her toe te wys indien ‘n projek gekanselleer is, neem tyd wat
veroorsaak dat van die doelwitte nie bereik word nie. Die huidige sisteem sal moet verander om te reageer op die behoefte aan
‘n projek, op ‘n spesifieke projek, en om in lyn te wees met die bedryfsbehoeftes.
Aantal voorligtingsamptenare
Om beter te presteer is meer voorligtingsamptenare nodig om die vordering van al die projekte te implementeer en te monitor.
Meer tyd moet bestee word aan praktiese demonstrasies en die oordrag van tegnologie en minder tyd aan administrasie,
daarom die implementering van die “Extension Revitalisation”-pan.
Administratiewe ondersteuning
Die behoefte aan administratiewe steun is kritiek indien ons al ons doelwitte wil bereik. Die druk om meer kwalitatiewe
verslaggewing te doen en die aantal verslae wat gegenereer moet word, plaas ‘n aansienlike las op die huidige personeel.
Hierdie situasie moet hersien en geprioritiseer word.

Projek-monitering en beoordeling
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Hierdie proses is van ‘n deurlopende aard. Dit is kritiek dat die rol van die voorligtingaamptenaar in die veld versterk word en
dat buite-organisasies ons werk hersien. Die werklikheid is dat, sonder goeie, akkurate data oor projekte, ons nooit in staat sal
wees om die opbrengs op belegging vir die regering te assesseer nie.
Program 4: VEEARTSENYKUNDE-DIENSTE
Doel:
• Bevordering van voedselsekerheid deur siektevrye diere-produksie,
• Skepping van welvaart in die landelike boerderygebiede van die Provinsie deur die fasilitering van die uitvoer van diere en
diere-produkte, en
• Bevordering van openbare gesondheid deur die siektes wat deur diere en diere-produkte aan mense oorgedra kan word
te beperk.
Strategiese doelwitte:
• Doeltreffende diere-siekte-waarneming deur die gebruik van generiese, passiewe, sowel as aktiewe diere-siekte-
waarnemingsbenaderings en metodieke,
• Snelle reaksie om die uitbreek van diere-siektes wat waargeneem word, in toom te hou,
• Ontwikkeling en implementering van koste-effektiewe en wetenskaplik-geregverdigde siekte-beheer en uitroeiing-protokol
in lyn met nasionale en provinsiale wetgewing en standaarde,
• ‘n Hoë standaard van uitvoerbeheer en sertifisering om maksimale marktoegang vir die uitvoer van diere en diere-produkte
vanaf die Wes-Kaap en die land as geheel te verseker,
• Omvattende en inklusiewe veeartsenykunde-dienslewering aan veeboere en diere-eienaars met betrekking tot siekte-
risiko-verminderings-benaderings en die bevordering van basiese diere-gesondheidsorg, met spesifieke klem op ontluikende
veeboere uit voorheen-benadeelde groepe, en
• Verseker die produksie van veilige vleis vanaf alle abattoirs in die Provinsie.
37

38
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Subprogram 4.1:
DIEREGESONDHEID
Meetbare doelwitte
Om diere-gesondheidsrisiko’s
doeltreffend te monitor deur
aktiewe waarneming
Om diere-gesondheidsrisiko’s
doeltreffend te monitor deur
passiewe waarneming
Om die uitbreek en verspreiding
van diere-siektes te voorkom
Om die verspreiding van beheerde
diere-siektes doeltreffend te beheer
Om siekte-risiko’s op uitvoer-plase
(suiwel, skaap, volstruis, pluimvee,
wild) voldoende te monitor ten
einde in staat te wees om uitvoere
te sertifiseer
Diere-gesondheidsorg en primêre
sorg-opleiding
Toetsing vir sekere siektes
Inentings van veestapel
Subprogram 4.2:
UITVOERBEHEER
Meetbare doelwitte
Verseker dat alle uitvoerbedrywe
gehoor gee aan standaarde gestel
deur invoerlande en internasionaal
Sertifisering van voedsel van diereoorsprong
Skep uitvoer-databasis vir voedsel
van dier-oorsprong
Evalueer alle aansoeke vir uitvoer
van voedsel afkomstig van dierlike
oorsprong
Versamel van monsters vir die
nasionale chemiese residumoniterings-program
Versamel alle monsters in die
tydperk gespesifiseer deur die
program
Prestasie-metingsaanwyser
Ontwerp en implementeer
geteikende aktiewe
waarnemings-projekte
– monsterneming voltooi
binne gespesifiseerde
tydsbeperkinge – 95%
monsters korrek en geskik
Inspeksies en sensus op die
plaas – alle plase voltooi in
‘n 2-jaar-siklus
Handhawing van ‘n AHSvrye
sone deur doeltreffende
bewegingsbeheer
Inperking van PRRS en AHS
Verhoed die verspreiding
van hondsdolheid na die
Wes-Kaap deur middel van
inentings
Alle plase wat beoog om
uit te voer moet volledig
voldoen aan die relevante
uitvoer- protokol:
Volstruis 448
Suiwel 190
Wild 10
Skaap 6
Koste-effektiewe diereproduksie
met betrekking tot
goeie diere-gesondheidsbeheer
en veeteelt-praktyke
om voedselsekerheid te
waarborg
Prestasie-metingsaanwyser
Doen jaarliks interne oudits
asook oudits deur eksterne
liggame en invoerlande
Sertifiseer alle uitvoeraansoeke
Akkurate, eenvormige en
volledige uitvoerstatistiek
vir voedsel van diereoorsprong
Evalueringsverslae en
uitvoer-goedkeuring waar
toepaslik
Versamel alle monsters in
die tydperk gespesifiseer
deur die Departement van
Landbou
Beplande teiken
2007/08
6-maandelikse monsterneming en
toetsing van pluimvee- en volstruisplase
vir voëlgriep (3 020 / 2 816 plase)
50% plase (7 200) en alle niekommersiële/kleinskaalsediere-boerderyondernemings
Voortsetting van perde-uitvoere indien
nuwe ooreenkoms met handelsvennote
bereik kan word
Werklik behaal
2007/08
Afwyking van
teiken (%)
3 020 7
5 206 (28)
0 outbreaks 0
70 000 inentings 48 996 (30)
>4 besoeke /plaas/jaar –100% voldoening
aan aanvanklike inspeksie 1 792 besoek
= teiken
40 projekte in samewerking met FSD 50 projekte (486
interaksies)
Beplande teiken
2007/08
2 377 33
Werklik behaal
2007/08
Alle uitvoerbedrywe Alle uitvoerbedrywe
geoudit
vir nakoming
(44 oudits)
25
Afwyking van
teiken (%)
100% uitvoere gesertifiseer 100% van
uitvoere
gesertifiseer
(6300T)
0
Gehandhaaf Gehandhaaf 0
100% van aansoeke Alle nuwe
uitvoer-aansoek
geëvalueer
(7 aansoeke)
100% van monsters versamel en voorgelê 100% van
monsters
versamel en
voorgelê (2176
monsters)
Aantal monsters versamel 100% van monsters versamel 100% of samples
collected (888
Samples)
0
0
0
0

Bekom veranderinge in relevante
internasionale vereistes om
marktoegang te verseker
Verhoog personeelkapasiteit ter
ondersteuning van strategiese
doelwit
Volg die ontwikkeling van
die volgende internasionale
liggame:
OIE, Codex Alimentarius
EC, Nieu-Seeland, Australië,
USA
Aanstelling van 1 hoofstaatsveearts
Subprogram 4.3:
VEEARTSENYKUNDE OPENBARE GESONDHEID
Nakoming van die
Vleisveiligheidswet 2000, en
regulasies deur alle abattoirs
Skep objektiewe basiskriteria vir
meting van higiëne by vleisaanlegte
in die Provinsie
Gereelde besoeke aan
abattoirs vir monitering,
inspeksie, oudits en Higiëne
Assesseringsisteemevaluerings
(HAS)
Skakel met alle relevante liggame en volg
beleidsontwikkeling-veranderinge
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Stel 1 hoof-staatsveearts aan 0 hoofstaatsveearts
aangestel
2 besoeke per abattoir per jaar 5.2 besoeke
per abattoir
gedurende die
jaar
Mikrobiologiese basiskriteria Basiskriteria vir bief by hoëproduksieabattoirs
& Basiskriteria vir skaapvleis by
hoëproduksie-abattoirs & Basiskriteria
vir pluimvee by hoëproduksie-abattoirs
& Basiskriteria vir vark by hoëproduksieabattoirs
Higiëne
Assesseringsisteemevaluerings(HAS)gemiddeld
Strukturele status-verslag Aantal abattoirs gelys vir
opgradering
Implementering van Higiëne
Bestuursisteme by alle abattoirs
Versamel alle monsters in die
tydperk gespesifiseer deur die
program
Aantal sisteme
geïmplementeer in die
Provinsie
Promosietoer Aantal en doeltreffendheid
van kommunikasie
Aanstelling van 4 vleisinspekteurs
toegewy aan die voedselsekerheidbewustheidsprogram
Besoeke aan primêre skole
deur vleisinspekteurs en dieregesondheid-tegnici
Doen HAS-basiskriteria vir alle
hoëproduksie-abattoirs (HTP) vir rooivleis
Ontwikkel HAS vir pluimveeabattoirs
Eerste strukturele verslae uitgereik vir alle
pluimvee-abattoirs
Progressiewe strukturele nakomingsverslag
vir alle rooivleis-abattoirs
Aantal monsters versamel 40 monsters vir elke van:
Bief
Skaapvleis
Varkvleis
Hoendervleis
Voltooi 0
(100)
160
Nie geïnisieer (100)
Voltooi 0
Voltooi 0
Voltooi
(54 rooivleis en
18 pluimvee
Implementation of 6/16 systems Voltooi 0
0
694 334
3 tentoonstellings in geteikende gebiede 6 100
Aanstelling van 2 addisionele
vleisinspekteurs hoofsaaklik
toegewy aan die voedselsekerheidbewustheidsprogram
1 (50)
0 0 0
Inligtingspamflet oor veilige vleis Aantal pamflette versprei Aktiewe verspreiding van >3 000 kopieë
in geteikende gebiede
8 000 167
Aantal plakkate versprei 0 Versprei 100 plakkate 212 112
Publiseer artikels oor vleisveiligheid
in die media
Oor-die-grens oudits van abattoirs Aantal
samewerkingsbesoek en
oudits
Stel ‘n Adjunkdirekteur aan om
plaaslike vleisveiligheid te bestuur
Adjunkdirekteur vir plaaslike
vleisveiligheid
Abattoir in Khayelitsha Abattoir opgerig in
Khayelitsha
Publiseer 1 artikel in 25 % van die
gemeenskapskoerante
Nie geïnisieer (100)
0 0 0
Vul betrekking 0 (100)
Oprigting van abattoir Khayelitsha 0 (100)
39

40
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Subprogram 4.4:
VEEARTSENYKUNDE LABORATORIUMDIENSTE
Meetbare doelwitte Prestasie-metingsaanwyser
Kry Standaard
Bedieningsprosedures
(SOP’s) gereed en bestuur ‘n
moniteringsisteem
Verhoogde monitering van uitvoer-
en plaaslike mark-abattoirs en
ingevoerde produkte
Personeel geregistreer by tersiêre
instellings en besig om nagraadse
opleiding te voltooi
Skep die laboratoriumruimte en
voorsien die hulpbronne om PCRprosedures
uit te voer
Spesifieke uitdagings en reaksies
% van die metode en
toerusting-SOP’s voltooi
Interne oudits van toetse
uitgevoer
Inter-laboratorium
toetsgroepe
Monsters van ingevoerde
produkte en van uitvoerabattoirs
Residu-monitering
van abattoir-produkte
(stuitmiddels)
Mikrobiologiese monster om
plaaslike mark-abattoirs te
monitor
Aantal personeellede
geregistreer vir toepaslike
nagraadse opleiding
Aantal personeellede
wat nagraadse opleiding
suksesvol voltooi het
Bou laboratorium om PCRafdeling
te huisves
Beplande teiken
2007/08
Werklik behaal
2007/08
Afwyking van
teiken (%)
95 95 0
100 6 (94)
36 26 (28)
2 700 3 253 20
160 347 117
2 000 829 (59)
2 2 0
3 3 0
0 Voltooi
2006/7
Verkry toerusting Kalibreer toerusting en neem deel aan
inter-laboratorium-toetsing
Personeel en werkend Verklaar toetse geldig vir siektes wat
sensitief is vir die handel in vleis
Uitdaging 1:
Passiewe siekte-waarneming deur plaas-inspeksies slegs by 72% van teiken.
Toerusting
gekalibreer.
Geen interlaboratoriumtoetsing
Geldig-verklaring
vir almal
0
(50)
R 210 000 187 586 11
Reaksie op uitdaging 2:
Aktiwiteite moes heradresseer word na die volstruisbedryf vanweë 28-dag monsterneming en toetsing soos vereis deur
nasionale Protokol ten einde uitvoer te handhaaf. Die Volstruis-sakekamer is gebruik as diensverskaffer om addisionele
werklas te hanteer en te vergoed vir beperkte personeelkapasiteit.
Uitdaging 2:
Om die uiters hoë vlakke van monsterneming vereis deur die volstruis-monsterneming-protokol te handhaaf ten einde uit
uitvoer te handhaaf en uitvoermarkte te behou. Waarnemings-aktiwiteit het met 43% verhoog bo die verwagte teiken.
Reaksie op uitdaging 2:
Aktiwiteit wat roetine-sleutel-prestasie-areas ondersteun, moes herprioritiseer word. Dit het daartoe gelei dat hondsdolheidinentings
slegs 70% van die jaarlikse teiken bereik het. Ten einde roetine-doelwitte te bereik sal personeelaanvullings verhoog
moet word in lyn met die werkstudie-voorstelle.
Uitdaging 3:
Interne oudits van toetse en inter-laboratorium-toetsing.
Reaksie op uitdaging 3
Weens die vertragings in die goedkeuring vir die nuwe pos vir ‘n kwaliteitsbeheerder is interne oudits en inter-laboratoriumtoetsing
verhinder. Daarbenewens was die pos by die Nasionale Departement van Landbou, wat gereël het vir interlaboratorium-toetsing
vir beheerde siektes, vakant en moes die rondomtalie-toetsing gestaak word. Met die goedkeuring
van die pos vir die kwaliteitsbeheerder en befondsing beskikbaar in 2008/09, word in die vooruitsig gestel dat die pos
gedurende die tweede kwartaal van die volgende finansiële verslagjaar gevul sal word.
0

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Uitdaging 4:
Verhoogde monitering van uitvoer en plaaslike mark-abattoirs en ingevoerde produkte: Mikrobiologiese monsters om
plaaslike mark-abattoirs te monitor.
Reaksie op uitdaging 4:
Weens beperkte menslike hulpbronne in die subprogram wat veeartsenykunde openbare gesondheid hanteer en die
dringendheid om uitvoerfasiliteite te hanteer, is die monitering van plaaslike abattoirs nie getoets in die mate wat verwag
is nie. Aangesien hierdie situasie waarskynlik vir die volgende een of twee jaar sal voortduur, is dit nodig dat die beplande
produksie in hierdie verband afgeskaal word na ongeveer 1 000 monsters per jaar.
Uitdaging 5:
Skep die laboratoriumruimte en voorsien die hulpbronne om PRC-prosedures uit te voer. Kalibreer toerusting en neem deel
aan inter-laboratorium-toetsing.
Reaksie op uitdaging 5:
Die tegnoloog wat in die PRC-afdeling aangestel is, is oorgeplaas vanaf die bio-chemie-afdeling. Met ‘n aanstelling wat
buite die laboratorium gemaak moes word, is die tegnoloog betrek in die opleiding van die nuut-benoemde en het ook
bio-chemiese prosedures uitgevoer. As gevolg hiervan is slegs enkele van die doelwitte vir die PCR-afdeling bereik. Die
inter-laboratorium-toetsing sal gedurende die 2008/09-verslagjaar gedoen word.
Uitdaging 6:
Verskeie noodsaaklike poste is nie gevul soos beplan nie weens die vertraging in werkstudie-uitkoms en die feit daar
gevolglik geen begrotings-toekennings gedoen is vir 2007/08 nie.
Reaksie op uitdaging 6:
Werkstudie goedgekeur gedurende Januarie 2008. R6 miljoen-verhoging in die begroting vir Veeartsenykunde-dienste ten
einde die mees kritieke poste te vul.
Uitdaging 7:
Sommige van die beplande uitkomste vir die uitbreiding van voedselsekerheid-dienslewering aan voorheen-benadeelde
gemeenskappe kon weens die gebrek aan personeel nie voltooi word nie.
Reaksie op uitdaging 7:
Werkstudie goedgekeur gedurende Januarie 2008. R6 miljoen-verhoging in die begroting vir Veeartsenykunde-dienste ten
einde die mees kritieke poste te vul.
Aangeleenthede wat voortgesette aandag vereis
Die gebrek aan Afrika-, Indiër en kleurling studente wat tans aan die Fakulteit van Veeartsenykunde by Onderstepoort studeer,
bly ‘n probleem. Die werwing van gegradueerde veeartse in die aangewese groepe word gevolglik feitlik onmoontlik. Langtermyn
oplossings, wat begin met die kies van die korrekte vakke deur graad 9-leerders, sal gevind moet word om hierdie dilemma aan
te spreek. Dit word bevestig deur die feit dat 8 van die huidige 9 Departementele beurshouers wat veeartsenykunde studeer,
wit is.
Program 5: TEGNOLOGIE-NAVORSING EN ONTWIKKELINGSDIENSTE
Doel:
Die mandaat van die Program Tegnologie, Navorsing en Ontwikkeling is om ‘n landbounavorsingsdiens te lewer en inligtingsisteme
te ontwikkel met betrekking tot gewasproduksie-tegnologie, diere-produksie-tegnologie en hulpbronbenutting-tegnologie.
Strategiese doelwitte:
• Om provinsiaal-spesifieke en relevante navorsing te fasiliteer, te lei en te koördineer, landbou-navorsingsbehoeftes
te identifiseer, toepaslike tegnologie te ontwikkel/aan te pas of oor te dra aan boere en om deel te neem aan multi-
dissiplinêre landbou-ontwikkelingsprojekte ten einde landbou-produsente in staat te stel om volhoubaar te kompeteer in
die wêreldekonomie.
• Om die ontwikkeling en verspreiding van inligting aan kliënte te koördineer, met inbegrip van die ontwikkeling en benutting
van verskeie inligtingsisteme.
• Om infrastruktuur en fasiliteite op navorsingsplase te voorsien en in stand te hou sodat die lynfunksies hulle navorsing en
ander verwante funksies kan uitvoer.
41

42
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Subprogram 5.1:
NAVORSINGSDIENSTE
Meetbare doelwitte
Vestig drie navorsingsinstellings
vir Plant, Diere-produksie en
Hulpbronbenutting
Deelname aan:
bedryfsorganisasies, streekkoördinerings-komitees
Evalueer navorsingsprojekte per
vergadering
Prestasie-metingsaanwyser
Struktuur goedgekeur
Struktuur goedgekeur
8 vergaderings
4 vergaderings
4 komitee-vergaderings
jaarliks
Aantal projekte Bereiking van projekdoelwitte
Wetenskaplike verspreiding van
navorsings-inligting
Vergroot die poel van
wetenskaplike inligting,
verbeter besluitnemingsvermoëns
en wetenskaplike
status
Aantal projekte Bereiking van projekdoelwitte
Vestig groente-navorsingseenheid
Vestig demonstrasie-proefnemings
Opleiding van ontluikende boere
Kaart van heuningtee in Wes-Kaap
Vestig wildreservaat-eenheid.
Identifiseer navorsingsvennote
Aantal navorsings-projekte
oor groente en alternatiewe
gewasse
Aantal demonstrasieproefnemings
Suksesvolle boere voorsien
aan Philippi –mark
Voltooi kaart vir gebruik deur
rolspelers in heuningteebedryf
Aantal projekte oor
wildboerdery
Ten volle operasionele program Waterboerdery-navorsing en
uitbreiding na Wes-Kaap
Beplande teiken
2007/08
Implementeer aangepaste programstruktuur
(indien befonds)
8 vergaderings
12 vergaderings
Werklik behaal
2007/08
Drie ten volle
operasionele
navorsingsinstellings
31
12
Afwyking van
teiken (%)
0
288
4 vergaderings 6 50
180 projekte
(115 projekte oor diere, 50 oor plante en
15 oor hulpbron-benutting)
50 wetenskaplike publikasies
65 semi-wetenskaplike en gewilde referate
50 kongres-referate
75 lesings by boere-dae
Ontwikkel plan van aksie vir landbou
– bring projekte in lyn met plan
4 navorsings-projekte oor groente en
alternatiewe gewasse
2 demonstrasie-proefnemings
Lei 45 ontluikende boere op in
marktoegang-vereistes vir Philippi-mark
Voltooi die kartering van die inheemse
heuningtee-spesies in die Wes-Kaap
Identifiseer projekte van opname – stel
bekend indien befonds word
Aanstel van waterboerderyvoorligtingsamptenaar
Twee nuwe waterboerdery-projekte
Woon Vis- en Waterboerdery-taakspanvergaderings
kwartaalliks by
0
191 6
13 wetenskaplike
publikasies
108 semiwetenskaplike
en
gewilde publikasies
24 kongres-referate
72 lesings by boeredae
Provinsiale Klimaatsverandering-strategie
en Aksieplan voltooi
deur DEADP –strategie-
en aksieplan vir
landbou volg
3 nuwe projekte
voorgestel en
goedgekeur, klimaatverandering-webtuiste
voltooi
4 navorsingsprojekte
2 demonstrasieproefnemings
23 ontluikende
boere opgelei
Projek voltooi
Werkswinkel gehou
om navorsingsprioriteite
te bepaal
– geen addisionele
fondse beskikbaar
om met nuwe projek
te begin, twee
vergaderings gehou
met navorsers in die
Oos-Kaap re wildnavorsing/
boerdery
Waterboerdery-posomskrywing
voltooi
– FSD moet opvolg
met aanstelling
Geen nuwe projek,
een projek uitgebrei
12 vergaderings
bygewoon
(74)
66
(52)
(4)
0
300
0
0
(49)
0
0
0
(100)
200

Aantal YPP’s gementor Voltooiing van YPP’s se
meestergraad-studies
Aantal interns gementor Voltooiing van praktiese
tydperk
Subprogram 5.2:
INLIGTINSGDIENSTE
Webtuiste met nuwe inligting
Samestelling van inligtingspakkette
Organisasie van inligtingverspreiding
gebeurtenisse
Organiseer skooldae vir leerders
om landbou en navorsing te ervaar
Webtuiste op datum gebring
Aantal inligtingspakkette
Aantal gebeurtenisse
Aantal dae
Subprogram 5.3:
INFRASTRUKTUUR-ONDERSTEUNINGSDIENSTE
Sewe navorsingsplase op datum
bring
Voortgesette verbetering van
infrastruktuur en uitbreiding soos
vereis
Verbetering van vaardighede en
loopbaanweë van werkers
Spesifieke uitdagings en reaksies
Bring twee navorsingsplase
per jaar op datum
Jaarliks bepaal in
samewerking met die
Departement van Openbare
Werke
Verbeterde instandhouding
Skoling en herskoling
van werkers volgens
vaardigheids-plan
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
4 YPP-studente suksesvol gemonitor 3 YPP-studente (25)
6 internskap studente 21 internskap
studente
Webtuiste op datum bring en verbeter
6 inligtingspakkette per instelling
Twee inligtingsdae
Twee skooldae
Bring 3 plase op datum en onderhou die
res
Stel tegniese komitee per plaas bekend
– vergader elke kwartaal
Projekte ter waarde van R3 miljoen sal
uitgevoer word
Dag-vir-dag onderhoud volgens versoeke
van Programme
Vaardigheidsplan jaarliks bepaal per
navorsingsplaas
Webtuiste op
datum bring en
verbeter. klimaatveranderingwebtuiste
ontwerp
16 inligtingspakkette
in totaal
6 inligtings-dae
3 skooldae
Langgewens,
Outeniqua,
Worcester op
datum gebring
23 tegniese
komiteevergaderings
gehou
Alle onderhouds-
projekte
geskeduleer is
uitgevoer volgens
plan
Onderhoudstake
voltooi soos
versoek
VBOO-klasse
aan die gang, 5
leerlingskappe
voltooi,124
werkers opgelei
in operasionele
aan-geleenthede
Uitdaging 1:
Werwing en aanstelling van geskikte navorsers en tegnici uit aangewese groepe.
Reaksie op uitdaging 1:
Ondersteun en brei uit op betrokkenheid in die YPP-programme, internskap-programme, samewerking met tersiêre
instellings (nagraadse programme) en roofwerwing vir kandidate met potensiaal.
Uitdaging 2:
Begrotings-beperkinge met betrekking tot onderhoud van navorsing-infrastruktuur en befondsing van navorsingsprojekte.
Reaksie op uitdaging 2:
Motiveer ten gunste van inkomste-terughouding, stemwerwery vir eksterne befondsing vanuit organisasies in die privaat
sektor, nasionaal en internasionaal, samewerking met en stemwerwery by Nasionale Departement van Landbou.
250
0
(11)
200
50
0
(18)
0
0
0
43

44
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Aangeleenthede wat voortgesette aandag vereis
• Voortgesette uitbreiding van sentrums van uitnemendheid binne die drie navorsings-instellings, nl. Diere-produksie, Plant-
produksie en Hulpbronbenutting.
• Toenemende navorsing en infrastruktuur-befondsing, veral teen die agtergrond van ‘n groeiende behoefte vir tegnologie
wat aan die voorpunt staan wat die mededingendheid van produsente plaaslik en internasionaal kan verseker.
• Toenemende tegnologie-oordrag en verbetering van metodes van oordrag – omskepping van wetenskaplike inligting in
gebruikers-vriendelike inligtingspakkette. Dit sluit die toenemende gebruik van die Departement se webtuiste as verkose
vorm van inligting-verspreiding in.
• Die aanspreek van die werwing en behoud van werknemers met skaars vaardighede. Kapasiteitsbou binne die Program
ontvang ook voortgesette aandag.
• Die voortgesette op-datum-bring van die Projekbestuur-inligtingsisteem (PIMS).
• Die aanspreek van die uitdagings van klimaatverandering op ‘n gefokusde en multi-dissiplinêre wyse, deur deel te neem
aan die Provinsiale Klimaatveranderingskomitee (PCCC), met spesiale fokus op ‘n strategie en plan van aksie vir landbou.
• Vermeerder skakels met nasionale en internasionale vennote en landboubedrywe, medewerkers en tersiêre instellings
rakende befondsing, landbou-navorsing en tegnologie-oordrag.
• Verhoog samewerking en skakels met provinsiale departemente, d.i. Departement van Omgewingsake en Ontwikkelings-
beplanning.
Program 6: LANDBOU-EKONOMIE
Doel:
Die doel van hierdie Program is om ‘n doeltreffende landbou-ekonomiese ondersteuningsdiens te voorsien aan interne en
eksterne kliënte. Die Department se kliënte verwag van hierdie Program om raad en ondersteuning te bied vanaf mikro-
(boerdery)-vlak tot makro-vlak. Verder moet hierdie raad en ondersteuning tydig, relevant en betroubaar wees, gebaseer op
gesonde wetenskaplike beginsels en navorsing.
Strategiese doelwitte:
• Die verhoging van die mededingendheid van die landbou- en agri-sake sektor.
• Die voorsiening van landbou-ekonomiese intelligensie vir doeltreffende besluitneming in die landbou- en agri-sake sektor.
• Die ondersteuning van AgriSEB in die Wes-Kaap (alhoewel dit in die 2009/10-boekjaar geïmplementeer sal word, word
ondersteuning reeds in hierdie verband gegee).

Subprogram 6.1:
BEMARKINGSDIENSTE
Meetbare doelwitte
Ontwikkel/bring gebruikervriendelike
model (Combud) op
datum om begrotings te doen
vir kommersiële boere/ nuwe
toetreders tot landbou
Vestig/bring bestaande kanale op
datum
Ontwikkel meer gedetailleerde
evaluerings-tegnieke om
lewensvatbaarheid te meet
Vestig studiegroepe om te
verseker dat, met rekordhouding
as ‘n hulpmiddel, boerdery op ‘n
gesonder finansiële grondslag sal
opereer
Navorsing oor relevante
omgewings-ekonomiese
onderwerpe
Openbare verspreiding van
navorsing
Voorsien sake-skakels om armboer-projekte
van hulpbronne te
voorsien
Prestasie-metingsaanwyser
Verhoogde gesonde
besluitnemings-vermoëns
soos weerspieël deur die
aantal navrae vir Combuds
Verhoogde gesonde
besluitnemings-vermoëns
deur publikasies en
genooide lesings
Verhoogde gesonde
besluitnemings-vermoëns
Verhoogde gesonde
besluitnemings-vermoëns
Verhoog langtermyn
strategiese besluitneming
wat verband hou met
omgewings-ekonomie
Verbeterde marktoegang
soos aangedui deur die
aantal projekte/ komitees
ondersteun
Uitvoer van wetenskaplike projekte Toegang tot relevante en
tydige mark-inligting deur:
Verspreiding van bemarking-,
handel- en agri-sake-navorsingsresultate
aan geselekteerde
teikengroepe
Ondersteun ontwikkeling van
landbou-koöperasies
Semi-wetenskaplike verslae
Persverklarings
Markverslae
Verspreiding van
markinligting deur gewilde
artikels
Verspreiding van
markinligting deur
wetenskaplike publikasies
Verspreiding van
markinligting deur
aanbiedings
Ontwikkeling van landboukoöperasies
soos aangedui
deur projekte ondersteun
Beplande teiken
2007/08
Bring Mikro Combud op datum
Werf personeel
Neem personeel in diens
Bring ou begrotings op datum
Stel 70 nuwe begrotings op met meer
klem op nuwe toetreders tot landbou
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Werklik behaal
2007/08
Aksie-plan
ontwikkel & goeie
vordering
3 poste
2 poste
Alle begrotings
oorgedra vanaf
Combud II na III
32
Op versoek Drie aanbiedings
en ‘n gewilde
artikel
Afwyking van
teiken (%)
0
0
(33)
0
(54)
29 41 41
Brei studiegroepe uit na meer gebiede (12)
Doen vergelykings tussen groepe
Vestig Omgewing-hulpbron-ekonomiese
afdeling
Lei 2 projekte oor water en grond
Publiseer 3 referate
Ondersteun 15 projekte/ gemeenskappe
in die bemarking van hulle produkte
8
22
16
Sisteem
ontwikkel &
Inkomste en
Uitgawes, sowel
as voorraadstaatboeke
is opgestel.
5 groepe
geïdentifiseer en
boeke gegee
Afdeling gevestig
Een projek
3 (1 referaat & 2
opnames)
0
0
0
(50)
0
28 86
0
0
11
(100)
(100)
(31)
9 artikels 42 367
6 referate 11 83
32 aanbiedings 47 47
Ondersteun 10 projekte om koöperasie
te vestig
8 (20)
45

46
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Subprogram 6.2:
MAKRO-EKONOMIE EN STATISTIEK
Meetbare doelwitte
Verspreiding van inligting aan
geselekteerde groepe
Ontwikkeling van ‘n reeks
datastelsels
Spesifieke uitdagings en reaksies
Prestasie-metingsaanwyser
Ondersteun rasionele
besluitneming deur
voorsiening van GISgebaseerde
dokumente
Toegang tot tydige inligting
Deursigtigheid
Toegang tot tydige inligting
Deursigtigheid
Waarde-toegevoegde
inligting beskikbaar vir
verbeterde besluitneming
Naatlose samewerking met
eksterne rolspelers
Beskikbaarheid van
datastelsels
Makro-ekonomiese beleidanalise
Beplande teiken
2007/08
Werklik behaal
2007/08
Versterk GIS-kapasiteit 2 GIS-gevallestudies
& 2
GIS-kaarte
Behou bekwame personeel deur
motivering en persoonlike ontwikkeling
Huidige
personeel behou
en kursusse
bygewoon
Brei elektroniese toegang uit Elektroniese
toegang
beskikbaar en
uitgebrei
Dra ekonometriese kapasiteit oor na
makro-ekonomie
7x aanbiedings by streeksboere-unievergaderings
/ boere-dae
Bring datastelsels op datum tot nuwe
basisjaar
Kapasiteit
oorgedra na
makro-ekonomie
6 aanbiedings &
1 referaat
Afwyking van
teiken (%)
0
0
0
0
0
4 0
3 gevallestudies 2 (33)
Navorsingsverslae 6 verslae 6 0
Portuurgroep-hersiening van
opbrengste
2 publikasies 11 450
Uitdaging 1:
Die Combud-program is nog nie operasioneel nie, maar nader voltooiing en het dus ‘n uitwerking op die vestiging van nuwe, en die opdatum-bring
van ou, begrotings.
Reaksie op uitdaging 1:
Nuwe begrotings is ontwerp in excel.
Uitdaging 2:
Die SimFini-groep was ook in sy ontwikkelingsfase en is voltooi na die einde van die derde kwartaal.
Reaksie op uitdaging 2:
Boere en/of groepe boere is reeds geïdentifiseer ten einde meer boere te bereik in die 2008/09-boekjaar.
Uitdaging 3:
Die program het negatiewe afwykings gehad by sommige teikens.
Reaksie op uitdaging 3:
Sommige prestasiemetings is gestaak en gevolglik was daar positiewe afwykings by sommige aanwysers.
Aangeleenthede wat voortgesette aandag vereis
Die werwing en behoud van Mensekapitaal bly ‘n groot probleem. Hierdie situasie word vererger deur besoldigingspakkette
wat eenvoudig nie kompeteer met eksterne besoldigingspakkette nie, nie eens binne dieselfde provinsiale regeringstrukture
nie. Om ‘n vakante pos te vul is ‘n uitgerekte proses omdat poste soms meer as twee maal geadverteer word en dit het groot
implikasies vir die begroting van die program.
Daar is ook ‘n behoefte aan groter samewerking tussen ekonome by hoofkantoor en diegene wat gedesentraliseer is in
landelike gebiede. ‘n Program behoort ontwikkel te word om seker te maak dat vaardighede en pligte verdeel word en dat
personeel saamwerk met projekte ten einde produktiwiteit en opbrengste van departementele projekte te verhoog.

Program 7: GESTRUKTUREERDE LANDBOU-OPLEIDING
Doel:
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Om opleiding te voorsien en geleenthede te skep vir praktiserende en voornemende boere (kommersieel, ontluikend en
bestaans), adviseurs, tegnici, jeug, gemarginaliseerde groepe en plaaswerkers ten einde menslike hulpbronontwikkeling in
landbou te verhoog.
Strategiese doelwitte:
• Om leierskap en ‘n doeltreffende administratiewe en logistieke ondersteuningsdiens te voorsien met betrekking tot algemene
administrasie, menslike hulpbronvoorsiening, vervoer, voorraad en studente-administrasie.
• Om koshuisakkommodasie te voorsien en die opleidingskapasiteit van die instituut en sy gedesentraliseerde sentrums uit
te brei om ‘n verhoogde inname van studente uit die voorheen-benadeelde groepe te akkommodeer.
• Om toegang vanaf VOO na HO deur akademiese ontwikkelingsprogramme herkenning van vorige leer (RPL) te verbeter.
• Om opleidingsbehoeftes te identifiseer en prioritiseer en om geskikte behoefte-gedrewe opleidingsprogramme,
vaardigheidsprogramme, kort kursusse, gestruktureerde leerlingskappe, kurrikulum-modules en metodieke te ontwikkel en
aan te bied.
• Om doeltreffende monitering, evaluering en kwaliteitsversekering van onderwys- en opleidings-intervensies te verseker en
om die uitwerking van onderwys- en opleidings-intervensies te assesseer.
• Om samewerking en strategiese vennootskappe met portuurgroep-instellings op plaaslike, nasionale en internasionale vlak
te bevorder, wat wedersyds voordelig is.
• Om toeganklikheid tot opleidingsprogramme aan potensiële studente te verseker en om voldoende ondersteuningsdienste
aan studente te voorsien en om finansiële steun te voorsien aan studente in lyn met wetgewende voorskrifte.
• Om vaardigheidsontwikkeling in benadeelde gemeenskappe, jeug en vroue en gemarginaliseerde groepe te bevorder en te
implementeer in vennootskap met die Jeugkommissie en ander strategiese opleidingsvoorsieners.
• Om interne mensekapitaalontwikkeling te bou en talent te bestuur en ‘n kultuur van navorsing in onderwys en opleiding
te kweek.
47

48
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Subprogram 7.1:
HOËR ONDERWYS
Meetbare doelwitte
Opleidingsprogram op TE-vlak
(vlak 4-6)
Prestasie-metingsaanwyser
Aantal studente geregistreer
in TE-program
Beplande teiken
2007/08
Aantal kursusse aangebied Hoër Sertifikaat
Diploma
B.Agric.
Nagraads
K w a l i t e i t s v e r s e k e r i n g -
evaluering
Navorsingstudie Gee opdrag vir
navorsingstudie oor beste
praktyke in E&T
Verhoog toeganklikheid tot TE Stel doelwitte om inname
van PDI’s te verhoog
Koördineer akademiese
ontwikkeling
Meganismes vir impak-assessering
vir Onderwys en Opleiding (VOO/
TE)
Implementeer
relevante akademiese
ontwikkelingsprogram
Impak-assesserings-studie
van opleiding
Marketing of TE Bemarkingsplan/
strategie vir TE en
bewustheidsveldtog om
landbou te bemark as
potensiële loopbaan
Meganismes vir die vestigings van
Provinsiale Landbou-onderwys en
opleidings-forum (PAETF)
Werwing van mentors en
vestiging van provinsiale
Agri-forum
Subprogram 7.2:
VERDERE ONDERWYS EN OPLEIDING
Meetbare doelwitte
Aanbieding van kort kursusse en
leerlingskappe op VOO-vlak
Aanbied van geakrediteerde
opleidingsprogram
Meganismes vir RPLimplementering
Meganismes vir Impak-assessering
vir Onderwys en Opleiding
(VOO/TE)
Bevoegmaking van
gedesentraliseerde
opleidingsentrums
Prestasie-metingsaanwyser
Aantal studente ingeskryf vir
kort kursusse
Aantal students ingeskryf vir
leerlingskap-opleiding
Kwaliteitsversekeringevaluering
Werklik behaal
2007/08
Afwyking van
teiken (%)
400 474 19
3 (25)
Self-evaluering 4 300
0 0
30% 37% 23
1 0
Opdrag vir assesseringstudie 0 (100)
Deelname aan minstens 15 loopbaanexpo’s
en 20 skoolbesoeke
9
22
Funksionele PAETF 1 0
Beplande teiken
2007/08
Werklik behaal
2007/08
(40)
10
Afwyking van
teiken (%)
2 500 2 894 16
70 198 183
Evaluering deur AgriSETA en relevante
ETQA’s
Vestiging van RPL-eenheid Ontwikkeling van RPL-struktuur en
instrumente
Impak-assesserings-studie
van opleiding
Operasionalisering van
gedesentraliseerde
opleidingsentrums
Bemarking van VOO-programme Bemarkingsplan/
strategie vir TE en
bewustheidsveldtog om
landbou te bemark as
potensiële loopbaan
Meganismes vir die vestigings van
Agri-Mentorskap-forum / Prov.
Agri-Forum
Vestiging van mentorskapopleidingsprogram
Werwing van mentors en
vestiging van provinsiale
Mentorskap-forum
Ontwikkeling van
mentorskapopleidingsprogram
8 0
11 studente
geartikuleer
Opdrag vir assesseringstudie 0 (100)
Bredasdorp funksionele infrastruktuurontwikkeling
by Clanwilliam
Deelname aan minstens 15 loopbaanexpo’s
Versamel verwysingsterme vir Agri-
Mentor-Forum en Provinsiale Mentorskapforum
Implementeer mentorskapopleidingsprogram
0
1 0
26 73
1
0
0
(100)

Subprogram 7.3:
KWALITEITSVERSEKERING
Evaluering van opleidingstandaarde,
programme, modules
en kursusse
Aantal opleidingsprogramme
geëvalueer
Aantal kort kursusse
geëvalueer
Subprogram 7.4:
OPLEIDINGSADMINISTRASIE EN ONDERSTEUNING
Opleidingsadministrasie en kantoorondersteunings-
diens tydig en
doeltreffend verleen
Studente-administrasie
ondersteunings-diens tydig en
doeltreffend verleen
Vestig finansiële en voorraadkettings-bestuursbeheer
Spesifieke uitdagings en reaksies
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
2 2 0
10 10 0
Aantal vakke geëvalueer 3 37 1 133
Daaglikse opleidings,
administrasie/
kantoordienste verleen aan
die subprogramme
Daaglikse studenteadministrasie
en
ondersteuningsdiens verleen
Daaglikse finansiële
en voorraad-kettingbestuursdienste
verleen met
PFMA-raamwerk
Daaglikse voorsiening van administrasie
en kantoor-ondersteunings-diens
Voorsiening van daaglikse studenteadministrasie
en ondersteuningsdiens
Daaglikse voorsiening van finansiële en
verskaffing-sisteme/ prosesse
Gedoen 0
Gedoen 0
Gedoen 0
Uitdaging 1:
Voortgesette artikulering van VOO-studente na HO-band.
Reaksie op uitdaging 1:
Vestiging van RPL-eenheid om assessering van studente te bespoedig en om inname in die HO-band te vermeerder;
voorgestelde nuwe personeelvestigings sal hierdie inisiatief ondersteun. Interne assesseringshulpmiddels word gebruik in
oorleg met instellings soos Hoër Onderwys in Suid-Afrika (HOSA).
Uitdaging 2:
Implementeer Akademiese Ontwikkelingsprogram/Raamwerk/Loods-sessies.
Reaksie op uitdaging 2:
Somerskool vir wiskunde en wetenskap geloods.
Uitdaging 3:
Om op-kampus koshuis-akkommodasie te voorsien vir Hoër Onderwys- en Verdere Onderwys en Opleiding-studente
weens die verhoogde aanvraag vir opleiding in landbou.
Reaksie op uitdaging 4:
Benutting van personeel-behuisingsfasiliteite soos dit vakant raak om studente vir opleidingsprogramme te akkommodeer.
Die moontlikheid om geboue in staatsbesit of privaat fasiliteite vir hierdie doel te bekom, sal ondersoek word. Strenger
reëls ten opsigte van akademiese prestasie, sowel as vir middeltoetsing, sal gebruik word as ‘n maatstaf vir toelating tot
akkommodasie.
Uitdaging 5:
Bepaling van die uitwerking van verskeie opleidingsprogramme aangebied op HO- en VOO-vlakke.
Reaksie op uitdaging 5:
Nie in staat om te implementeer nie weens nie-responsiewe tender.
Uitdaging 6:
Ondersoek beste praktyke in onderwys en opleiding.
RReaksie op uitdaging 6:
Navorsingsvoorstel aan die gang. Onvoldoende kapasiteit om die dokumente te finaliseer.
Uitdaging 7:
Loopbaan-expo’s.
Reaksie op uitdaging 7:
Nie in staat om skole by te woon nie weens onbeskikbaarheid van skole en enkele loopbaan-expo’s in hierdie tydperk.
Besoeke sal vroeër in die jaar gekoördineer word.
Uitdaging 8:
Mentorskap-loods-opleiding.
Reaksie op uitdaging 8:
Mentorskap-raamwerk gereed, gebaseer op nasionale mentorskap-program, alhoewel loods-sessies vir “meester-mentors”
nie gehou is nie; wag vir geskikte lys kandidate van FSD in verband met LRAD-projekte.
49

50
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Aangeleenthede wat voortgesette aandag vereis
• Toenemende veiligheidsmaatreëls om veiligheid van studente op kampus te verseker.
• Integrasie van studente-aktiwiteit oor akademiese bane heen.
• Transformasie van studente-profiel en akademiese/professionele personeel.
• Voldoende voorsiening van befondsing vir operasionele aktiwiteite vir die haalbare doelwitte van die Program.
• Vestiging van ‘n sentrale administrasie en studente-ondersteuningsdiens om die subprogramme en Program te
ondersteun.
• Vestiging van gesentraliseerde kwaliteitversekerings-eenheid om interne self-evaluering en eksterne assessering te
koördineer.

d e e l 3
PROVINSIALE REGERING WES-KAAP
DEPARTEMENT VAN LANDBOU (BEGROTINGSPOS 11)
OUDITKOMITEEVERSLAG
Vir die finansiële jaar geëindig 31 Maart 2008
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
VRYWARING: Hierdie ouditverslag is ‘n vertaalde weergawe van die ouditverslag wat goedgekeur en onderteken is. Die
Ouditkomitee aanvaar geen verantwoordlikheid vir enige wanvertolkings gedurende die vertalingsproses nie.
Aanstelling van Ouditkomitees
Die Departement van Landbou (Begrotingspos 11) is bedien deur ‘n Gedeelde Ouditkomitee, aangestel onder Kabinetsresolusie
75/2003 op 23 Junie 2003 wat vervolgens uitgebrei is deur die Kabinetsresolusie 95/2005 en 77/2007. Die termyn van die
Gedeelde Ouditkomitee het op 31 Desember 2007 verstryk.
Met ingang 1 Januarie 2008 is die Departement bedien deur die Ekonomiese Klusterouditkomitee, onder Kabinetsresolusie
55/2007.
Ouditkomiteelede en Bywoning
Daar word van die Ouditkomitee vereis om ‘n minimum van vier maal per jaar te vergader volgens die komitee se goedgekeurde
Opdrag. Gedurende die termyn van die Gedeelde Ouditkomitee is die volgende vergaderings vanaf 1 April 2007 tot 31
Desember 2007 gehou en bygewoon:
Lid Vergaderings bygewoon
Mnr. J.A. Jarvis (Voorsitter) 9
Mnr. J. January 4
Mnr. P. Jones 8
Mnr. R. Warley 2
Geen formele vergaderings is vir die Ekonomiese Klusterouditkomitee gehou gedurende die tydperk 1 Januarie 2008 to
31 Maart 2008 nie.
Verantwoordelikhede van die Ouditkomitee
Die Ouditkomitee het hul verantwoordelikhede, soos spruit uit Artikel 38(1)(a) van die WOFB en Tesourie Regulasie 3.1.13
en 27(1)(10), nagekom. Die Ouditkomitee het ook hul sake gereël en verpligtinge nagekom kragtens die grondwet van die
Ouditkomitee.
Doeltreffendheid van Interne Beheer
Interne Ouditfunksie
In 2004 is die Sihluma Sonke Konsortium aangestel om, oor ‘n tydperk van drie jaar, interne ouditvaardighede te ontwikkel
en oor te dra aan die personeel van die Provinsiale Regering. Aan die einde van Desember 2006 is die Konsortium-kontrak
vir ‘n verdere twee jaar uitgebrei ten einde die ontwikkeling van die Interne Ouditfunksie in staat te stel om voltooi te word.
‘n Mate van vordering is gemaak met die internalisering van interne ouditkapasiteit en vaardighede binne die Provinsiale
Tesourie. Beduidende vordering word gemaak gedurende die nuwe finansiële jaar.
51

52
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Interne Beheer
Die evaluering van interne beheer behels ‘n evaluering van:
• Die toereikendheid van die ontwerp van die beheeromgewing;
• Die mate waartoe gehoor gegee word aan die invoer van beleide, prosedures en toepaslike wetgewing; en
• Die geskiktheid en doeltreffendheid van beheermiddels deur bestuur geïmplementeer om die algehele departementele
doelwitte te bereik.
In ooreenstemming met die Operasionele Interne Ouditplan vir 2007/8, goedgekeur deur die Gedeelde Ouditkomitee, het
die interne ouditpoging daarop gefokus om die ontwerp en nakoming van die volgende prosesse aan te spreek:
1. Nakoming van die Wet op die Verdeling van Inkomste
2. Oordrag van betalings
3. Onderverdeling en Hersonering van Grond
4. Batebestuur
5. Epidemiologie Waarneming (monitering van ‘n spesifieke siekte)
6. Voedselsekuriteit
7. Evaluasie en Goedkeuring van Navorsing
8. Verskeie Opvolgoudits
Gebaseer op die uitslae van bogenoemde oudits, is die stelsel van interne beheer toereikend. Dit het egter in enkele
gevalle nie in die oorsigjaar gewerk soos die bedoeling was nie, aangesien die nakoming van sekere voorgeskrewe
beleide en prosedures ontbreek het.
Interne Oudit het die onderneming van Bestuur ontvang om die swak plekke wat geïdentifiseer is, reg te stel.
Risikobestuur van Ondernemings
Risikobestuur van Ondernemings is in ‘n vroeë fase van implementering. Die Ekonomiese Klusterouditkomitee moniteer die
vordering van die implementering op ‘n kwartaallikse grondslag.
Inligtingstegnologie
In die vorige finansiële jaar het die Gedeelde Ouditkomitee sy bekommernis uitgespreek aangaande die groeiende IT-krisis
binne die Provinsiale Regering. Dit het die noodsaak om verouderde toerusting te vervang, sekuriteit te verbeter, inligting te
rugsteun en planne te ontwikkel om die sakebehoeftes van sy kliënte, met inbegrip van hierdie departement, aan te spreek.
Gedurende die oorsigjaar het interne oudituitslae geen beduidende vordering getoon nie, grootliks weens die transversale aard
van die onderliggende IT-diens.
Die Ekonomiese Klusterouditkomitee dring ten sterkste daarop aan die Provinsiale Regering hierdie krisis tot op die hoogste
vlak van prioriteit voer vir optrede ten einde ’n ineenstorting van die IT-stelsels te verhoed.
In-jaar Bestuursverslaggewing
Die In-jaar Bestuursverslae (IJB) is aan die Ouditkomitee voorgelê soos vereis en die Komitees is ooreenkomstig ingelig oor
die finansiële situasie van die Departement met betrekking tot sy begroting. Die Komitees gaan voort om hierdie verslae te
moniteer.
Evaluering van Finansiële State
Die Ekonomiese Klusterkomitee het:
• Die Jaarlikse Finansiële State, wat in die Jaarverslag vir die Rekenpligtige Beampte ingesluit moet word, in oënskou
geneem en bespreek;

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
• Die bestuursbrief van die Ouditeur-generaal en die bestuur se reaksie daarop in oënskou geneem; en
• Beduidende wysigings as ’n resultaat van die oudit in oënskou geneem.
Die Ekonomiese Klusterkomitee gaan akkoord met en aanvaar die gevolgtrekking van die Ouditeur-generaal oor die
Jaarlikse Finansiële State en is van mening dat die geouditeerde Jaarlikse Finansiële State, gelees saam met die verslag
van die Ouditeur-generaal, aanvaar word.
Waardering
Die Ouditkomitees wil graag hul waardering teenoor die beamptes van die Provinsiale Tesourie van die Departement,
die Ouditeur-generaal en Interne Ouditeenheid uitspreek vir die inligting wat hulle aan ons voorsien het om hierdie
verslag te voltooi.
Mnr. J.A. Jarvis Mnr. P.C. Jones
Voorsitter van die Gedeelde Ouditkomitee Voorsitter van die Ekonomiese Klusterouditkomitee
Datum: 4 Augustus 2008 Cluster Audit Committee
Datum: 4 Augustus 2008
53

54
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
d e e l 4
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Verslag van die Rekenpligtige Beampte 55
Verslag van die Ouditeur-Generaal 68
Rekeningkundige beleide 71
Appropriasiestaat 78
Aantekeninge by die Appropriasiestaat 87
Staat van Finansiële Prestasie 88
Staat van Finansiële Posisie 89
Kontantvloeistaat 90
Aantekeninge tot die Jaarlikse Finansiële Staat 91
Openbaarmakingsaantekeninge by die Jaarlikse Finansiële State 100
Bylaes tot die Jaarlikse Finansiële State 108

JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 MAART 2008
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Verslag deur die rekenpligtige beampte aan die Uitvoerende Owerheid en Provinsiale Wetgewende Liggaam van die Wes-Kaap
en die Parlement van die Republiek van Suid-Afrika.
1. Algemene oorsig oor die stand van finansiële sake
Die administrasie-komponent van die Departement bly onder druk weens fiskale en kapasiteitsbeperkinge. Die uitbreiding van
begrotings en personeel van die meeste van die lynprogramme, die desentralisasie van dienste regdeur die Provinsie en die
gevolglike toename in transaksies en ander administratiewe handelinge het die administratiewe vermoë van die Departement
oortref. Die Korporatiewe Dienste, Finansiële Bestuur, Kommunikasie-komponent, asook die Kantoor van die Rekenpligtige
Beampte verduur die grootste deel van hierdie druk.
Die eerste kwartaal het begin met verskeie kwessies wat voortgevloei het uit die 2006/07 finansiële jaar.
Die Vloedrampverligtingskema (VRVS 2006) is in Maart 2006 gefinaliseer en die proses om die vloedskade op ongeveer 550
plase te verifieer is sedert Mei 2007 gedoen. Hierdie verifiëringstaak, saam met die huidige droogte in die Sentraal-Karoo,
wat in 2006 begin het, die haelskade in Haarlem in November 2006 en die onlangse vloed aan die Weskus gedurende Junie
2007 plaas addisionele druk op die reeds oorbenutte tegniese personeellede. Weens die reaktiewe aard van rampbestuur
word hierdie werk gedoen ten koste van pro-aktiewe gebiedsbeplanningsprojekte, sowel as die implementering van prioriteit
LandCare- en infrastruktuurprojekte wat fokus op armoedeverligting en hulpbronbewaring.
Huidige transformasieprojekte in die landbousektor gee aanleiding tot ‘n toenemende aanvraag vir geskik gekwalifiseerde en
geskoolde arbeid. Op sy beurt lei dit weer tot ‘n tekort aan vaardighede (d.i. skaars en kritieke vaardighede) in sekere velde. Ten
einde te verseker dat die tekort aan skaars en kritieke vaardighede op ‘n gestruktureerde en ordelike wyse aangespreek word,
is die program vir Gestruktureerde Landbouopleiding en Administrasie (Subprogram: Korporatiewe Dienste) die taak opgelê
om die ontwikkeling van ‘n Mensekapitaalontwikkelingstrategie vir die Departement en die sektor in die Provinsie te fasiliteer. ‘n
Diensverskaffer is aangestel en met die taak belas om ‘n omvattende Mensekapitaalontwikkelingstrategie vir die landbousektor
in die Wes-Kaap, met inbegrip van ‘n konsep-implementering vir verdere betrokkenheid deur belanghebbendes, te ontwikkel.
Hierdie Mensekapitaalontwikkelingstrategie is teen die einde van die 2007/08 finansiële jaar gefinaliseer.
Die verskillende programme binne die Departement is ernstig besig om daaraan te werk om die teikens vir diensbillikheid na
te kom en om die vereiste vaardighede vir dienslewering te kry. Hierdie verslag laat val die lig op die verskillende benaderings,
dilemmas en uitdagings wat die Departement in die gesig staar met betrekking tot personeelwerwing en die behoud van
gekwalifiseerde personeel.
Die nasionale teiken van Departement Openbare Dienste en Administrasie (2%) ten opsigte van die indiensneming van
gestremde persone is oortref.
Ten spyte van baie uitdagings het die Departement deelgeneem aan verskeie belangrike inisiatiewe wat bydra tot die skep van
beter werksverhoudings (en hopelik meer gewettigde vennootskappe) en die deel van die kennis en kundigheid met ‘n breër
landboukundige sektor. Van die inisiatiewe was:
- Die landboukundige imbizo in die Sentraal-Karoo
- ‘n Konferensie oor “Alkoholmisbruik” is by die Goudini Spa aangebied op 11 en 12 Junie 2007
- ‘n Wynmodel wat gebruik word in strategiese analise in die wynbedryf en wat in samewerking met die Buro vir Voedsel- en
Landboubeleid ontwikkel is, is bygewerk en verbeter
- Die resultate van die vooruitsigte van die wyn- en appelmodelle is voorberei en ingesluit vir die Basislyndokument deur die
Buro vir Voedsel- en Landboubeleid (BFAP) wat in Junie 2007 gelanseer is
- Die navorsingsverslag vir die garsbedryf, “Die winsgewendheid en mededingendheid van die garsbedryf in Suid-Afrika” is
in April 2007 voltooi
- ‘n Inset-opbrengs Sosiale Rekenkundige Matriks (SAM) is ontwikkel in reaksie op ‘n versoek van die Levy Ekonomiese
Instituut by Bard Kollege
55

56
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
- ‘n Omvattende ruimtelik-gekoppelde databasis oor ontluikende boere in die Wes-Kaap is aan die einde van die vorige
finansiële jaar voltooi en word nou gereeld op datum gebring om die jongste inligting te verseker
- ‘n Vergadering is in Mei 2007 met al die belangrike kommersiële banke gehou om hulle aan boord te bring om alternatiewe
finansiële ondersteuningsmodelle na te streef aangesien MAFISA op nasionale vlak uitgestel is
- Een verbale ooreenkoms is bereik met Fresh Mark- en Tiger Brands-markte vir die voorsiening van vars groente en vrugte
deur ontluikende boeregroepe en ‘n ander met E n’ E-vleiskopers in Worcester vir ontluikende boere om die mark te voorsien
- Tien (10) plaaswerkers is gekies om deel te neem aan die Boergondië – Wes-Kaap-uitruilprogram vir plaas- en kelderwerkers.
Hierdie studente is deur ‘n Leerlingskap-opleidingsprogram voorberei vir hulle besoek aan Frankryk op 3 September 2007
- Voorbereidings vir ‘n landswye inspeksie van die Monitering en Beheer van Diereproduk-oorblyfsels deur die Voedsel en
Veeartsenykunde-kantoor van die Europese Kommissie in Junie 2007 het baie tyd en aandag geverg
- Die derde volstruisveiling het plaasgevind en alle broeiende voëls wat by die veiling aangebied is, is verkoop
- Die Algemene Vergadering van die Afrika Landbou-wetenskapweek en FARA (Forum vir Landboukundige Navorsing in
Afrika) in Johannesburg is in Junie 2007 bygewoon
- Die Klimaatsveranderingspitsberaad wat deur die Provinsie gereël en gedurende die laaste gedeelte van Junie 2007 gehou
is, is bygewoon
- Goeie werksverhoudings is met die Mosambiekse Departement van Landbou gevestig met betrekking tot die
haalbaarheidstudie oor die sonering van bek-en-klouseer rondom Maputo
- Vyf persone van die Wes-Kaap het in Junie 2007, as deel van ons bestaande uitruilprogram, na Boergondië vertrek om
opleiding te ontvang in die maak van kaas. Die kaas-maak-uitruilprogram blyk baie gewild te wees aangesien die suksesse
wat behaal word wyd gedeel word en dit ‘n vraag na deelname geskep het.
- ‘n Vergadering is ook in Mei met die SAOG-kantoor in Botswana gehou met betrekking tot die vestiging van betrekkinge
met en dienste aan die SAOG-lande
- Die Nuffic-ooreenkoms is steeds op dreef en behels die opleiding van voorligtingsbeamptes in die drie Kaap Provinsies en
die ontwikkeling van kurrikulums ten einde voorligtingsopleiding vir die toekomstige geslag studente en leerders te verseker.
Verskeie uitdagings het die pad van die Departement hierdie jaar gekruis, maar die belangrikste is die werwing van geskikte
tegnies-opgeleide personeel, wat ook die diensbillikheidsplan pas, om diens aan ons kliënte te lewer. ‘n Ander kritieke uitdaging
is ondersteuning deur die administrasie om nakoming ten opsigte van verslaglewering te ondersteun, aangesien die vraag vir
verslae eksponensieel toegeneem het.
Die tweede kwartaal was een van konsolidasie sowel as beplanning en voorbereiding vir die 2008/09-begroting en voorwaardelike
toekennings: CASP en LandCare.
Resolusie 1 van 2007, uitgereik deur die Departement Openbare Dienste en Administrasie oor die Verbeterde Diensvoorwaardes
vir Werknemers het nuwe uitdagings aan die Departement gerig bv. die implementering van spertye vir die vul van vakante
poste, nuwe oortyd- en behuisingstoelaes, sowel as die inligting van werknemers aangaande hierdie veranderinge.
Die derde kwartaal het die uitdagings weereens beklemtoon met die werwing en behoud van spesialispersoneel. Die
Mensekapitaalontwikkelingstrategie was in sy finale fases van voltooiing, met slegs die implementeringsplan uitstaande.
‘n Assessering van die sleutel bereikbare doelwitte vir 2007/08 toon vordering en feitlik al die teikens gestel vir die tien sleutel
bereikbare doelwitte is bereik. Trouens, tien ontluikende boere het drie Europese lande besoek en vroeë aanduidings is dat
hulle markte beveilig het.
Die begrotingsproses het in die tweede kwartaal begin en die sleutel bereikbare doelwit van die afgelope twee jaar is daarop
gebou. Twee nuwe sleutel bereikbare doelwitte is bygevoeg ten einde die Provinsiale Klimaatsveranderingstrategie te begin
aanspreek.
Baie erkennings en toekennings is deur personeellede ontvang wat dui op die relevansie en toepaslikheid van ons dienste aan
ons kliënte. Daar is steeds leemtes in ons diensleweringsprosesse, maar ons is besig om daaraan te werk deur die aanstelling
van vaardige personeel en deur ons sisteme in heroënskou te neem en beter sisteme in te stel.
Rampe (natuur en dier) het die Departement en die relevante program onder druk gehou wat dienslewering betref. Die droogte
in dele van die Sentraal-Karoo, die vloede in Eden, Weskus en Overberg munisipale distrikte sowel as die voortgesette
implementering van hulp aan die boere wat geraak is deur die 2006-vloed in Eden en die Haarlem-hael, veral die program:
Volgehoue Hulpbronbestuur, het die Departement uiters besig gehou. Die volgende kwartaal is gebruik om te beplan vir die

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
addisionele menslike hulpbronne benodig vir ‘n departementele rampeenheid wat in 2008/09 ingestel sal word.
Die gradeplegtigheid is op 13 Desember gehou en ‘n totaal van 140 student het in die formele kursusse gegradueer, van
wie 97 die B.Agric.-kursus, 8 die Hoër Sertifikaat en 35 van die verskillende diplomakursusse. Die program: Gestruktureerde
Landboukundige Opleiding behartig die Boergondië – Wes-Kaap-uitruilprogram en die meeste teikens waaroor ooreengekom
is, is bereik.
Die program: Boeresteun en Ontwikkeling het ‘n Wêreldvoedseldag-gebeurtenis in Murraysburg gefasiliteer, sowel as die
Provinsiale Plaaswerker van die Jaar in Stellenbosch. Hierdie twee gebeurtenisse vertoon die belangrikheid van huidige projekte
en programme in die Departement en beklemtoon landboukundige aangeleenthede wat toegewyde aandag verg.
Die laaste kwartaal van 2007/08 het die uitdaging gebring van die adverteer van poste en die vul van sleutelposisies as deel
van die implementering van Resolusie 1 van 2007. Die Departement was in staat om die aantal vakatures te verminder,
maar moes toe die bedanking van personeellede hanteer, veral in Desember en Januarie. Sommige sleutelpersoneel met
spesialisvaardighede blyk moeilik te wees om te behou en dit het die behoefte beklemtoon vir die Departement om die
Mensekapitaalontwikkelingstrategie te finaliseer en te begin dink aan die werwing van geskikte kandidate op skoolvlak.
Die implementering van verskillende rampskemas in die Provinsie het die lig laat val op die personeel se toewyding aan
boere en het ook die kapasiteitstekorte uitgewys, veral in die Volhoubare Hulpbronbestuursprogram. Die behoefte aan ‘n
rampbestuureenheid is geïdentifiseer en ‘n daadwerklike poging is op pad om hierdie eenheid binne die volgende finansiële
jaar te implementeer.
Die koste verbonde aan navorsing het aansienlik geëskaleer aangesien die pryse van voer, bemestingstowwe en brandstof
verby die inflasiekoers gestyg het. Dit het gemanifesteer in die heroorweging van toekomstige navorsingsprojekte en het ook
die worstelinge beklemtoon wat boere tans in die sektor ondervind. Bykomend het ook die koste van infrastruktuur geëskaleer
en die ontwikkelingsprojekte wat vir en met ontluikende boere vir 2006/07 beplan is, moes binne die beskikbare begrotings
bestuur word, wat uitdagings gebring het ten opsigte van verwagte opbrengste versus werklike opbrengste.
‘n Baie suksesvolle Agri-SEB tentoonstellingsgebeurtenis is aangebied deur die nasionale Departement van Landbou saam
met die Provinsie en De Goree, ‘n billikheidskema-projek in Robertson, is gekies as die beste nasionale projek.
Die Plaaswerker van die Jaar-kompetisie is weer gehou en dit het die lig laat val op die positiewe aktiwiteite in die sektor. Die
kompetisies sal voortduur en besprekings met die nasionale Departement is aan die gang om dit op nasionale vlak uit te brei.
Die personeel by die Program: Boeresteun en Ontwikkeling en ander programme, sowel as ander belanghebbendes van
die Wes-Kaap Provinsie het die nasionale voorligtingsindaba bygewoon, waar die behoefte aan behoorlike en relevante
voorligtingsdienste beklemtoon is. Nodeloos om te sê, sal hierdie Departement deur ‘n aantal inisiatiewe moet verbeter op die
huidige voorligtingsdienste ten einde die kennisvlak van ons personeellede te verhoog.
Die Program: Gestruktureerde Landboukundige Opleiding het ‘n opwindende nuwe inisiatief, die somerskool, geïmplementeer ten
einde die behoefte van voorheen-benadeelde studente se behoefte aan ekstra klasse in wiskunde en wetenskap aan te spreek.
Marktoegang en bemarkingsinligting bly ‘n hoë prioriteit van die Departement. Marktoegang word beskou as ‘n resultaat van
suksesvolle voorligting en ander dienste. Dit lei daartoe dat ontluikende boere (ofskoon stadig) begin om toegang te verkry tot
plaaslike, nasionale en internasionale markte.
Die veeartsenykunde-laboratorium beweeg in die rigting daarvan om ‘n selfs meer omvattende diens aan die lewende hawebedryf
te lewer, nie slegs in hierdie Provinsie nie, maar ook aan ander Provinsies en lande in SAOG. Die uitdaging van kapasiteit
en werwing van geskikte kandidate sal voortduur.
Die uitdaging om administratiewe dienste te lewer is beklemtoon deurdat ons personeel met 31% gegroei het en die toename
in voorwaardelike toewysing van toekennings (finansiële transaksies) en hierdie program noodsaak ‘n in-diepte heroorweging
ten einde die vereistes kragtens die verskillende Wette en Regulasies wat die Departement se sake bestuur, te vervul.
Met verwysing na bestedingsneigings, moet die volgende beklemtoon word:
57

58
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Die bedrag wat onderbestee is, R5,937 miljoen of 1,8% van die aangepaste begroting, is binne die nasionale norm van 2% .
Verdere ondersoek laat egter die volgende blyk:
Onbestede billikheidsaandele bedra R1,253 miljoen of 0,38% van die aangepaste begroting wat gunstig vergelyk met die
provinsiaal-aanvaarde norm van 1% of minder.
Die Departement het op die volgende onderbestee:
• R60 000 (0,18%) van die R33,426 miljoen Omvattende Landbousteunprogram (CASP) is nie bestee nie
• R337 000 (1,69%) van die droogte-toewysing van R20 miljoen wat nie teen 31 Maart deur boere geëis is nie
• R4,238 (45,91%) miljoen van R9,231 miljoen vir haelrampe was onbestee, maar moet oorgedra word aangesien die hulp
seisoengebonde is oor ‘n tydperk van drie jaar; en
• R49 000(1,48%) van LandCare-befondsing is nie bestee nie.
Die Departement doen aansoek om die haelverligting- en droogteverligtingsfondse te laat oordra.
Viremente-effekte is gedoen ten einde onvoorsiene kostedruk, wat veroorsaak is deur hoër as verwagte prysstygings, sowel
as onvoorsiene verbintenisse deur die herprioritisering van die beskikbare begroting, te verlig.
Viremente is gedoen van Program 1 (R3,281 miljoen), Program 2 (R479 000) en Program 4 (R2,557 miljoen) na Program 3
(R3,014 miljoen), Program 5 (R939 000), Program 6 (R317 000) en Program 7 (R2,047 miljoen). In alle gevalle is die Virement
goedgekeur deur die rekenpligtige beampte kragtens seksie 43 (1) van die WOFB en is die viremente gehou binne die agt
persent beperking kragtens seksie 43 (2) van die WOFB.
Rente op ‘n telefoonrekening wat gekondoneer is as ‘n uitgawe ten bedrae van R1 440 is in die state ingesluit as ‘n nuttelose
en verkwistende uitgawe. Dit is hanteer deur die betrokke persoon aan te spreek om te verhoed dat dit weer gebeur.
2. Dienste gelewer deur die Departement
2.1 ‘n Lys van dienste gelewer deur Landbou kan in die volgende kategorieë verdeel word, terwyl ‘n volledige lys op aanvraag
beskikbaar is:
• Beheer die algehele bestuur en administratiewe ondersteuning van die departement.
• Ondersteun institusionele kapasiteitsbou-inisiatiewe ten einde die diensleweringsplan te implementeer.
• Fasiliteer koöperatiewe regering en die inkoop van plaaslike gemeenskappe in natuurlike hulpbronbestuur (spesifiek
LandCare) deur die vorming van vennootskappe met alle agentskappe (privaat en openbaar).
• Voorsien ‘n ondersteuningsdiens om die volhoubare gebruik van landboukundige hulpbronne vir omgewingsbewaring
te verbeter
• Voorsien ‘n ingenieursondersteuningsdiens om doeltreffende watergebruik van besproeiingsboere in die provinsie te
verhoog.
• Beplan, ontwikkel en voorsien landboukundige ingenieursprodukte en dienste ten einde omgewingsvriendelike
en ekonomies volhoubare boerderypraktyke, met inbegrip van die voorkoming van waterbesoedeling deur diere-afval
van veeboerdery, te verhoog.
• Bevorder volhoubare landboukundige ontwikkeling in histories-benadeelde gemeenskappe deur ‘n reeks geleenthede en
inisiatiewe met spesiale klem op die ontluikende boere en plaaswerkers, maar nie ten koste van uitsluiting van die
kommersiële landbousektor nie.
• Toepassing van tegnologies gevorderde diagnostiese prosedures vir die diagnose van en navorsing oor dieresiektes
wat van ekonomiese belang vir die provinsie is en soönotiese siektes wat ‘n gesondheidsrisiko vir mense inhou.
• Moniteer en minimaliseer dieregesondheidsrisiko’s.
• Verhoog die higiëne-bestuur by diere-produksiebedrywe ooreenkomstig die nasionale en internasionale standaarde ten
einde voedselveiligheid en uitvoersertifisering te verseker.
• Versprei toepaslike nuwe en aangepaste tegnologie, ontwikkel deur daadwerklike navorsingspogings, in die vorm van
gebruiker-vriendelike inligtingspakkette.
• Bevorder nuwe landboukundige produkte deur spitspunt-tegnologie en die bekendstelling van nuwe en alternatiewe
gewasse, waardetoevoeging deur prosessering en die uitbreiding van landboukundige produksie vir verhoogde groei.
• Voorsien navorsingsondersteuning aan navorsingseenhede van die Departement en die Landbounavorsingsraad (LNR)

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
en ander rolspelers by goed gevestigde en onderhoude navorsingsplase.
• Brei die navorsingsondersteuning aan kommersiële en ontluikende boere uit met tegnologie aan die voorpunt, ontwikkel
deur drie navorsingsinstellings, t.w. diere-produksie, plantproduksie en navorsingsgebruik, elkeen werksaam as ‘n
sentrum van uitnemendheid.
• Voorsien ‘n volle reeks van landboukundige ekonomiese dienste deur navorsing-, model- en databasisontwikkeling
en instandhouding, monitering van neigings en die voorsiening van raad en opleiding in die velde van makro- en mikro-
ekonomie.
• Voorsien landboukundige opleiding aan, en skep loopbaangeleenthede vir praktiserende en voornemende produsente
(kommersiële, ontluikende en bestaans-), adviseurs, tegnici en plaaswerkers en verbeter menslike hulpbronontwikkeling
in landbou.
• Werk saam met ander departemente en private organisasies om inisiatiewe en projekte te implementeer tot die voordeel
van die Departement se kliënte en ter vervulling van die iKapa Elihlumayo-strategieë.
2.2 Tariefbeleid
Die fooie gevra en verhaal vir dienste gelewer en surplus-produkte geproduseer as gevolg van navorsing deur die Departement,
is bereken ooreenkomstig óf die Provinsiale óf die Nasionale beleidsriglyne en inbetaal in die Provinsiale Inkomstefonds en is
rekenskap van gegee soos voorgeskryf. Hierdie tariewe word jaarliks hersien en is gebaseer op gesonde ekonomiese en
kosteverhalingsbeginsels in oorlegpleging met die Provinsiale Tesourie. Alle tariewe is gelys in ‘n tariefregister wat in elektroniese
formaat gestoor word en beskikbaar is op die Departement se intranet.
2.3 Gratis dienste
Gratis dienste wat deur die Departement gelewer word, is voorligtingsdienste wat kan lei tot ‘n beduidende inkomste aan
konsultasiefooie. Die grootste gebruikers van hierdie dienste is egter by verre die ontluikende boere wat beswaarlik kan bekostig
om vir hierdie dienste te betaal en wat op die Departement staatmaak vir raad, inligting en tegnologie-oordrag.
Tuberkulose- en Brusellose-behandelings is toegedien aan vee wat aan ontluikende boere in die provinsie behoort. Behandeling
is aan 392 kuddes (met gemiddeld agt beeste per kudde) toegedien teen ‘n totale koste van R42 445.
Gratis kliniese dienste deur die Veeartsenykunde-dienste van die Departement word aan die voorheen-benadeelde
gemeenskappe in die Groter Karoo gelewer. Vir hierdie jaar is 1 190 honde en katte ondersoek en vir siektes behandel. Die
koste van hierdie diens het R148 750 in totaal beloop vir veeartsenykundige mediese gebruike. Van die groot diere is 626
behandel teen ‘n koste van R112 680 (R180 per dier). Gesubsidieerde professionele uitgawe of vervoerkoste is by hierdie
totaal ingesluit. Daarbenewens is 15 honde gesteriliseer teen ‘n koste R9 750, 200 ingeënt teen hondesiekte/ die parvo-virus
teen ‘n koste van R20 000 en 392 genadedood toegedien wat R9 800 beloop het – alles gratis.
Sewehonderd en vyftig (750) karperde wat aan inheemse verkopers en afvalversamelaars van die Kaapse Vlakte behoort,
is weer teen Afrika Perdesiekte ingeënt teen ‘n koste van R37 610, sowel as 300 perde in die Eden-distrik teen ‘n koste
van R15 456. Dit het die algemene gesondheid van die karperde verbeter wat die gemeenskap in staat gestel het om hul
lewensbestaan te verbeter.
Inentings teen hondsdolheid (R1,85 inenting en 50c verbruikersmiddel per dier) vir honde en katte in die behoeftige
gemeenskappe regdeur die provinsie is gedoen as ‘n voorkomende maatreël ten einde geselskapsdiere te beskerm teen die
oordrag van die siekte. Die aantal diere wat gratis ingeënt is in die verskillende gemeenskappe was soos volg:
George 3 487;
Swellendam 3 615;
Malmesbury 4 273;
Vredendal 103;
Boland 14 354;
Beaufort-wes 4 820 – ‘n totaal van 30 652 teen ‘n koste van R72 032.
2.4 Inventarisse
Die onderstaande inventaris is vir alle voorraadwinkels in die Departement teen jaar-einde. Die kosteberekeningsmetode vir
skryfbehoeftes, skoonmaakmateriaal en voorraad (voedsel) is gebaseer op die gemiddelde prys van aanskaffing. Ten opsigte
59

60
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
van gebottelleerde wyn is die kosteberekeningsmetode gebaseer op die Departement se goedgekeurde tariefregister.
Grootmaatwyn is ‘n gewaardeerde prys soos op 31 Maart 2008.
Voorraadkettingbestuur (Sentrale winkel) R 167 575
Skryfbehoefte-winkel (Finansies) R 22 198
Plantproduksie (Outeniqua Pastures) R 61 405
Verbruikerswinkel (Outeniqua Pastures) R 20 416
Plantproduksie (Elsenburg – Algemeen) R 1 213
Plantproduksie (Elsenburg) R 61 542
Plantproduksie (Elsenburg – D1-22) R 108 149
Gifwinkel (Elsenburg) R 9 735
Gifwinkel (Elsenburg – Dieregesondheid) R 214 319
Gifwinkel (Worcester Veldreservaat) R 7 905
Diereproduksie (Suiwelbeeste) R 153 639
Diereproduksie (Skaap en Wol) R 44 927
Diereproduksie (Volstruise) R 99 233
Algemene Veeartsenykunde-winkel (Swellendam) R 94 264
Langgewens Navorsingsplaas R 494 078
Nortier Navorsingsplaas R 1 092
Tygerhoek Navorsingsplaas R 268 308
Oudtshoorn Navorsingsplaas R 635 237
Wynkelder R 343 187
TOTAAL R2 808 422
Ingesluit in die totaal van R2 808 422 is ‘n bedrag van R174 958.40 vir kredietverkope soos op 31 Maart 2008.
3. Kapasiteitsbeperkinge
Soos hierbo genoem, sukkel die Program: Administrasie om nie te ver tekort te skiet wat sy diensleweringsteiken betref nie,
aangesien hulle reeds op hoogte moet kom met ‘n snelgroeiende en desentraliserende lynfunksie.
Dit het ook duidelik geword dat die Departement se dienste en prestasies ver bo dit is waarvoor hulle krediet kry. ‘n Herbeskouing
en herontwerp van die kommunikasiefunksie het in hierdie finansiële jaar ‘n aanvang geneem en sal voltooi wees in die 2008/09
finansiële jaar.
4. Gebruik van donateursfondse
‘n Samewerkingsooreenkoms vir drie jaar is met die Wageningen Universiteit Konsortium (Nederland) gesluit om die
opleidingskapasiteit van die Kaapse Instituut vir Landbouopleiding: Elsenburg (KILO) in landboukundige voorligtingswetenskap
uit te brei en om voorligtingspersoneel in die Wes-, Noord- en Oos-Kaap Provinsies op te lei en her op te lei. Hierdie projek word
deur Nuffic (Nederlandse Organisasie vir Internasionale Samewerking in Hoër Onderwys) befonds ten bedrae van ʼn1,8 miljoen
oor die drie-jaar-tydperk van die ooreenkoms.
Die 2007/08 finansiële jaar was die derde jaar van implementering en R1,059 miljoen is ontvang waarvan R589 000 op 31
Maart 2008 bestee is. Saam met die oordrag van 2006/07 van R1,134 miljoen, het die balans op 31 Maart 2008 op R1,604
gestaan.
Die drie-jaar-befondsingsooreenkoms word in September 2008 beëindig.
5. Handelsentiteite en openbare entiteite
CASIDRA (Edms.) Bpk. is gevestig onder die Wet op Maatskappye van 1973 (Nasionale Wet 61 van 1973) – No 1973/006186/07.
Die Departement het ‘n toesighoudende rol oor hierdie provinsiale sakeonderneming. Aanspreeklikheid vir hierdie institusie
berus by sy Raad wat deur die Provinsiale Minister van Landbou aangestel word. Die Provinsiale Regering van die Wes-Kaap
besit al die aandele in hierdie institusie.

Funksies:
Dienslewering ten einde die lewensgehalte in landelike gebiede te verbeter deur:
a) Armoedeverligting deur ekonomiese groei en landelike ontwikkeling.
b) Ontsluiting van menslike hulpbronne en kapasiteit.
Aanspreeklikheidsreëlings
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
a) CASIDRA voldoen aan die Wet op Maatskappye en die WOFB.
b) ‘n Ooreenkoms met belanghebbendes is met die Departement opgestel en word deur kwartaallikse verslae gemoniteer.
c) Dit lê ‘n maandelikse kontantvloei voor aan die Departement.
d) ‘n Jaareinde oudit van die finansiële sate word uitgevoer (aangeheg).
Sedert 1998 tot Maart 2005 het hierdie institusie se verliese opgeloop tot meer as R12,4 miljoen. ‘n Ondersoek is deur die
Kabinet gelas en die bevindinge, na bespreking met die Ekonomiese Kabinetskomitee en voorlegging aan die Provinsiale
Kabinet, op 24 Oktober 2008, was:
“Casidra se mandaat moet verander word na ‘landboukundige en ekonomiese ontwikkeling binne ‘n landelike en
grondhervormingskonteks…,’ onder andere.
Dit sal volledig geïmplementeer word in 2008/09.
6. Organisasies aan wie oordragbetalings gemaak is
Begunstigde Rede vir oordrag
Casidra (Edms.) Bpk. Kontrak met Belanghebbendes
Fasfacts Fetale Alkoholsindroom
Koue Bokkeveld
Opleidingsentrum
Universiteit van
Stellenbosch
Welgelegen Natuurkamp
Trust
SA Agri Akademie
Agri-opleiding
Goedgedacht Trust
Montagu Ontwikkelingstrust
Befondsing van Nasionale
Jeugdagvierings
Bydrae tot vestigings van lesingkamers
Aanbieding van 46 Junior LandCarekampe
Opleiding van ontluikende boere vir
Grondherverdeling vir Landboukundige
Ontwikkeling
Fasilitering van toegang tot instellings vir
hoër onderwys deur
PDI’s
Kleur-fotoverhaal in Afrikaans met
opvoedkundige boodskappe vir semigeletterde
landbougemeenskappe
Opleiding en opknapping van die fasiliteite
van die boerderybesigheid: Zionsberg
Universiteit van Wes-Kaap PhD-studiebeurs aan R. Kingwill
Flom Gemeenskapsteater:
Keep the dream 183
Nasionale Seereddingsinstituut
“Water Warriors”
Boland
Boeregemeenskapsopheffing
(BFCU)
Kaapse Vroueforum
Opleiding en bevordering van leerders in
kuns en kulturele aktiwiteite
Bevordering van waterveiligheid naby
riviere, damme en mere
Voedingskema vir kinders by plaasskole
Ontwikkel ‘n program vir crècheonderwysers
met beperkte geletterdheid
ten einde hulle in staat te stel om kinders
van plaaswerkers voor te berei
Rekenkundige
reëlings
Kontrak met
Belanghebbendes
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Bedrag
toegeken
R’000
Bedrag betaal
R’000
4 500 4 500
782 782
30 30
6 6
750 750
1 800 1 800
200 200
150 150
150 150
194 194
80 80
120 120
150 150
155 155
61

62
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Landsdiensfonds Boland
Christelike Lektuurfonds
Suid-Afrikaanse Scout
Assosiasie
Casidra (Nelspoort)
Casidra (M’hudi Family
Trust)
Casidra (Klein
Eikeboomplaas (Edms.)
Bpk.
Casidra (Harmony trust)
Casidra (Skoonvlei cc)
Casidra (Omega Farming
Trust)
Opleiding van 600 leerders en 16
kampleiers
Bewusmaking van die gevaar van Fetale
Alkoholsindroom gedurende swangerskap
Voorsien omgewingsopleiding aan
voorheen-benadeelde kinders
Implementering van fase vier van
die Nelspoort gemeenskapsplaasontwikkeling
Opgradering van ‘n plaasskuur vir ‘n
verpakkingsfasiliteit vir groenteprodukte
en om opleiding te voorsien
Opgradering van die weiveld en aankoop
van implemente
Aankoop van besproeiingsmateriaal,
opknapping van bestaande geboue en die
voorsiening van opleiding
Bystand aan Skoonvlei Pluimvee ten einde
plaasbedrywighede te versterk opleiding
te voorsien
Aankoop van implemente vir vrugte- en
groente-produksie en die voorsiening van
opleiding
Casidra (Am Boerdery cc) Begin en versterk boerderybedrywighede
Casidra (Verdun
Plaaswerkers Trust)
Casidra (Robertson
Kleinboere)
Hexvallei Tafeldruif (Osplaas
Boerdery-projek)
De Goree Boerdery(Edms.)
Bpk.
Klapmutskop Renosterveld
Bewaringsgebied
Berg en Dal Werkers Trust
Casidra (Edms.) Bpk.
Begin en versterk boerderybedrywighede
Begin en versterk boerderybedrywighede
Vestiging van 3 hektaar tafeldruiwe
Vestiging van 5.5 ha wingerd
‘n Opvolg van die skoonmaak van
indringerplante en veldwerktoere vir
kinders
Bydrae tot die kapitale uitgawe van Berg
en Dal Rooibos
Bemagtiging van plaaswerkerorganisasies
“Women on Farm” projek Opleiding van vroue op plase
Agri-ekspo
Aartappels Suid-Afrika
Casidra (Edms.) Bpk.
Koue Bokkeveld
Opleidingsentrum
Rudnet (landelike
ontwikkelings-network)
Stel kaasmakers van die Wes-Kaap in
staat om deel te neem an die Boergondiëuitruil.
Oorpassing
Navorsing en nuwe tegnologie sal deur
opleidingsessies aan boere voorgestel
word en jaarlikse publikasies oor die
aartappel-waardeketting
Bydrae tot die Akker-projek vir
werkskepping, voorsiening van opleiding
vir masjinerie en bystand aan die projek
Vaardigheidsopleiding van 40
plaaswerkers
Bydrae tot die koste met betrekking
tot die begunstigde se jaarlikse
gesondheidtoekennings- projek
Casidra (Edms.) Bpk. Implementering van transformasieplan
SA Agri Akademie
Mentorskap-opleiding en sake-advies
oor uitvoer, markinligting en strategiese
internasionale skakels
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Betaal op faktuur na
voltooiing
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Kontrak met
Belanghebbendes en
Kabinet-resolusie
Memorandum van
Ooreenkoms
125 125
50 50
200 200
1 742 1 742
142 142
380 380
320 320
290 290
430 430
305 305
288 288
590 590
425 425
400 400
100 100
1 000 1 000
120 120
888 888
4 4
400 400
168 168
61 61
234 234
6 318 6 318
350 350

Bonnievale Wynkelder
Denou Boerdery
Wellville Skool-projek, gemik op die
vestiging van wingerd
Bydrae tot aankoop van
boerderytoerusting
Crispy Boerdery Bydrae tot vestiging van nektarienboorde
De Goree Boerdery (Edms.)
Bpk.
Kaapse Weskus Biosfeer
Reservaat
Casidra (Klipfontein Trust)
Casidra (Rietpoort Weiding)
Casidra (Elandskloof
Weiding)
Casidra (Hardeveld
Varkboere)
Casidra (Winlopark Trust)
Casidra (Swellendam Small
Scale Farmers)
Casidra (Gelukshoop
Farming)
Casidra (Philippi Mark)
Casidra (Kliprivier Trust)
Casidra (Ebenhaezer Pig
Production)
Morceaux Boerdery Trust
Casidra (Vleiland-plaas)
Casidra (Karoo Gemeenskap)
Leopont 484
Universiteit van Stellenbosch
Casidra (10 Kleinvee-plase
Sentraal-Karoo)
Casidra (Haarlem Afgedankte
Werkers)
Casidra (Gelukshoop
Farming)
Casidra (Matjiesrivier)
Casidra (Kaap Agulhas P/F)
Bydrae tot verkryging van
besproeiingstoerusting
Bevordering van bewustheid en
bemagtiging van benadeelde jeug in
opleiding in omgewingsinligting
Verskaffing en oprigting van
staalkonstruksie vir storing
Oprigting van heinings vir die
veesuipingsisteme
Oprigting van heinings en ondersteuning
vir die veesuipingsisteme
Oprigting van ‘n varkproduksie-eenheid
Begin en versterk die projek se
boerderybedrywighede
Begin en versterk die projek se
boerderybedrywighede
Begin en versterk die projek se
boerderybedrywighede
Vestiging en implementering van ‘n
verskaffingsbasis vir Philippi Mark
Oprigting van ‘n winterwateropgaardam
en hoofpype sowel as die installasie van
pompe
Oprigting van ‘n varkproduksie-eenheid vir
Ebenhaezer Varkboere
Aankoop van standaard A-graad kratte vir
vrugte en groente
Versterk die projek se
boerderybedrywighede
Versterk die projek se
boerderybedrywighede
Bydrae tot bou van ablusiefasiliteite,
verkryging van trekkers en voorsiening van
opleiding.
Voorsiening van beurse aan studente vir
navorsing wat in verband staan met die
Agrifutura Projek.
Versterk die projek se
boerderybedrywighede
Bystand aan ‘n geïdentifiseerde groep van
“afgedankte personeel van Departement
van Behuising” vir die versterking van hulle
boerderybedrywighede
Versterk die projek se
boerderybedrywighede
Bystand aan die Matjiesrivier
Kleinboervereniging vir die versterking van
hulle boerderybedrywighede
Bystand aan die Kaap Agulhas varkboerprojek
ten einde varkbehuising te verkry
en op te rig, met inbegrip van afvalbestuur,
waterkonneksies en omheining
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
85 85
206 206
226 226
383 383
50 50
521 521
282 282
200 200
245 245
231 231
260 260
100 100
855 855
2 966 2 966
295 295
224 224
312 312
337 337
343 343
70 70
835 835
200 200
200 200
839 839
360 360
63

64
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Casidra (Prins Albert
Dorpsvelde Treintjiesrivier)
Bystand aan die begunstigdes van
die Treintjiesrivierplaas om hulle
boerderybedrywighede te versterk
Casidra (Viskuil-plaas) Beplan en rig ‘n besproeiingsisteem op
De Hoop Wingerde
N2 Suid-Kaap Landelike
Ontwikkelingsforum
Casidra (Sir Lowry Pass)
Elim Opsienersraad
Bydrae tot ‘n drup-besproeiingsisteem, ‘n
boorgat en die voorsiening van opleiding
Vestiging van groentetuine by vyf skole in
die Suid-Kaap-streek
Toets die kwaliteit en kwantiteit van water
voor die vestiging van ‘n besproeiinginfrastruktuur
Bydrae tot die Elim Suiwelprojek vir die
vestiging van relevante infrastruktuur
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
Memorandum van
Ooreenkoms
258 258
140 140
390 390
47 47
92 92
1 332 1 332
Ramp-begunstigdes Rampbetalings Staatskoerant 39 231 34 656
7. Openbare-private vennootskappe (OPV)
Geen openbare-private vennootskappe is aangegaan in die jaar in oorsig nie.
8. Korporatiewe regeringsreëlings
Die aanvanklike generiese bedrogvoorkomingsplan is pasgemaak gedurende die 2003/04 finansiële jaar, maar kon, weens
herstrukturering, gebrek aan kapasiteit, die sloertyd gedurende die wag op ‘n provinsiaal goedgekeurde risikobestuurseenheid
en onsuksesvolle pogings om hierdie eenheid te kapasiteer, slegs gedeeltelik geïmplementeer word gedurende die afgelope vier
jaar. Interne beheersisteme vir die Departement is deurlopend verder ontwikkel en geïmplementeer met die personeelaanstelling
vir die interne beheerkomponent. Fondse is verkry om hierdie vakatures in 2008/09 te vul.
Tans maak die Departement gebruik van ‘n gesentraliseerde ouditkomponent en gedeelde ouditkomitee vir die ekonomiese
kluster departemente soos goedgekeur deur die Provinsiale Parlement.
‘n Volledige risiko-assessering is deur die Departement gedoen gedurende die 2004/05 jaar wat gelei het tot die kartering en
tien ouditverslae van die hoogste prioriteit risikogebiede in 2005/06, ‘n verdere ses nie-IT-verslae en nege opvolgverslae in
2006/07 en sewe nie-IT-verslae en sewe opvolgverslae in 2007/08 wat deur die Departement gebruik is as ‘n beginpunt vir die
implementering van nuwer en beter sisteme.
Botsende belange is bestuur deur die jaarlikse formele geskrewe verklarings deur die lede van Senior Bestuursdiens, en
ook deurdat die bodkomiteelede verplig is om hulle belange by elke vergadering van hierdie komitee te verklaar. In 2006/07
is die verklaring van finansiële belange uitgebrei om alle lede van die Bodbeoordelingskomitee, Spesifikasiekomitee,
Evalueringskomitee en Reëlingskomitee in te sluit. Nie-aangewese lede van die personeel word gereeld daaraan herinner om
belange te verklaar waar toepaslik. In 2007/08 is verklarings verkry van alle verantwoordelike bestuurders en hoër (enigiemand
wat uitgawes kan magtig) met betrekking tot partytransaksies.
Die Departement het ‘n Beroepsgesondheid- en Veiligheidsbeampte wat verantwoordelik is vir veiligheid, gesondheid en
omgewingsaangeleenthede.
Die Departement het ook ‘n Departementele Veiligheidsbestuurder by die Departement van Gemeenskapsveiligheid aangestel
soos besluit deur die Provinsiale Kabinet.
Finansiële oordragte is gedoen om te konformeer aan die Tesourieregulasies, voorskrifte van die Departement Openbare
Dienste en Administrasie en om die Rekenpligtige Beampte se sisteem om Voorraadkettingbestuursprosesse te stuur, met
inbegrip van die Bodkomitee.
Die omvattende gids tot die finansiële state was baie nuttig alhoewel template aanvangsprobleme gehad het waarvan die
meeste summier aangespreek is. Die insette van die Raad vir Rekenkundige Standaarde was ook baie toepaslik en nuttig met
hulle riglyn (Raamwerk vir die Voorbereiding en Aanbieding van Finansiële State), soos ook die Risikobestuursraamwerk.

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Met verwysing na King II en seksies 38 tot 40 van die Wet op Openbare Finansiële Bestuur, Wet 1 van 1999, doen hierdie
Departement ekstra moeite met die verantwoordelikhede van die Rekenpligtige Beampte, deur middel van deursigtige sisteme,
‘n Rekenkundige Beampte-sisteem vir verkryging en voorsiening, invordering van skuld met behoorlike beleide gereed, die
beveiliging van bates, nakoming van die voorskrifte van die “Verdeling van Inkomste Wet”, Wet No 1 van 2007, oordrag van
fondse na ander entiteite slegs wanneer behoorlike ooreenkomste onderteken en behoorlike versekering van hulle verkry is
aangaande doeltreffende en deursigtige finansiële sisteme en bestuur, streng begrotingsbeheer, ‘n waarde-vir-geld-beleid,
behoorlike boekhouding en tydige, behoorlike verslaggewing – maandeliks, kwartaalliks en jaarliks.
9. Aktiwiteite wat gestaak is/gaan word
Gee aktiwiteite is gestaak nie.
10. Nuwe/voorgestelde aktiwiteite
Gee nuwe aktiwiteite is begin nie.
11. Batebestuur
Dit was die besluit van hierdie Provinsie om voort te gaan met LOGIS as die bateregister van die departemente. Alle bates van
hierdie Departement is opgeneem in LOGIS en die rekonsiliasie tussen LOGIS en die Basiese Rekeningkundige stelsel (BRS)
word maandeliks uitgevoer.
Daar is ‘n batebestuureenheid in die Voorraadkettingbestuurseksie wat bestaan uit drie mense en elke subseksie het ‘n
aangestelde bate-kontroleur of verantwoordelike persoon. Een het egter die Departement aan die einde van Februarie 2008
verlaat vir bevordering.
Na my beste wete voldoen hierdie Departement tans aan die minimum vereistes.
Weens kapasiteitsbeperkinge het hierdie Departement slegs begin op die pad na Batebestuurhervorming en is die mylpale
daarvan meestal nog buite ons bereik.
12. Gebeurtenisse na die verslagdatum
Niks om te rapporteer nie.
13. Prestasie-inligting
Verwys na Deel twee, Programprestasie, van die Jaarlikse Verslag, met betrekking tot die werklike prestasie van die verskillende
programme vir die oorsigtydperk.
Vir die oorsigjaar is maandelikse en kwartaallikse verslae oor voorwaardelike toekennings, sowel as hierdie jaarverslag gebruik
om prestasie-inligting te verskaf. Vir die 2007/08 finansiële jaar is algehele prestasieverslaggewing op ‘n kwartaallikse basis
gedoen.
Die Departement het swaar gesteun op die assessering van die interne ouditkomponent en die Ouditeur-generaal se verslag
en die bestuursbriewe vir onafhanklike verifiëring van sy eie prestasie, terwyl die interne monitering en evalueringskapasiteit in
die proses is om gevestig te word.
65

66
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
14. SKOOR-resolusies
Verwysing na vorige ouditverslag
en SKOOR-resolusies
SKOOR resolusies:
15. Voorafwysigings aan ouditverslae
Onderwerp Bevindinge aangaande vordering
Die feit dat ‘n bemarkings- en sake-inligtingsdiens
(om ‘n landboukundige beleggingseenheid in
te sluit) bespreek, maar nie tot stand gebring
is tussen Wesgro en die Departement na
aanvanklike besprekings nie
Die nie-nakoming van die Departement van
Nasionale Tesourie Regulasie 7.2 ten opsigte van
die bestaan van ‘n inkomstebestuursbeleid
‘n Afspraak is deur Wesgro gemaak om dit op te
volg en befondsing is verkry vir die stigting van
die eenheid vir die 2008/09 finansiële jaar
Is geskryf en geïmplementeer
Daar was geen kwalifikasie, of beklemtoning van aangeleenthede van die jaarlikse finansiële state in die ouditverslag vir die
2006/07 finansiële jaar nie.
Verwysing na vorige ouditverslag Onderwerp Bevindinge aangaande vordering
Ouditverslag – Ander: Bestaan van ‘n geskrewe inkomstebestuursbeleid Is geskryf en geïmplementeer
Bestaan van ‘n geskrewe finansiële instruksie vir
verhaling, afwysing en aanpassing van betalings
Bestaan van ‘n geskrewe beleid oor bankwese en
kontantbestuur
Onvoldoende beheer oor oordragbetalings
Twee wesenlike korreksies na voorlegging van
finansiële state
Onvoldoende beheermaatreëls oor reis- en
verblyfbeleid
Onvoldoende sisteme en beheer van
infrastruktuur-projekte
Geen klag-register by die
Voorraadkettingbestuurseenheid nie
Rekenpligtige Beampte-sisteem was onvolledig
met betrekking tot risikobestuur, gereelde
assessering van voorraadkettingprestasie,
batebestuur en afsetbestuur
Geen toegang tot webtuiste van Nasionale
Tesourie voor die toekenning van kontrakte om te
verseker dat geen sake gedoen word met mense
en instellings wat verbied is om sake te doen met
die openbare sektor nie
Al die sleutelelemente van ‘n beheer-omgewing is
nie geïmplementeer nie
Die doeltreffendheid van beheer-aktiwiteite is nie
voldoende nie
Gebrek aan rekords met betrekking tot prestasieinligting
Vertraging in die finalisering van die oudit weens
nasionale stakings
Is geskryf en geïmplementeer
Is geskryf en geïmplementeer
‘n Elektroniese oordragbetalingsregister is
geïmplementeer
Gedoen op state
Beleid gewysig en geïmplementeer
Nuwe sisteme en beheer geïmplementeer
Register geïmplementeer
Rekenpligtige Beampte-sisteem op datum
gebring om die aangewese uitlatings in te sluit
Hierdie uitlating is onmiddellik reggestel en
geïmplementeer
Implementering vind plaas
Nuwe beheermaatreëls word geïmplementeer
Nuwe sisteme is geïmplementeer
Nie onder die beheer van die departement nie

16. Vrystellings en ander afwykings ontvang van Nasionale Tesourie
Geen vrystellings of afwykings is van Nasionale Tesourie ontvang nie.
17. Ander
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Ten opsigte van die Omvattende Landbousteunprogram is R33,426 miljoen ontvang in skedule 4. Die bedrag van R33,366 miljoen
is bestee aan ontluikende boere in bemagtigingsprojekte sowel as op hul eie behoeftes, hoofsaaklik aan infrastruktuur. Alle
doelstellings is bereik en die R60 000 wat nie bestee is nie, is geld wat oor was nadat alle verpligtinge nagekom is.
Kragtens skedule 5 van die Wet is R3,317 miljoen ontvang ooreenkomstig die LandCare-toekenningsprogram. Die bedrag
van R3,268 was teen 31 Maart 2008 bestee. Alle doelwitte is bereik en die R49 000 wat nie bestee is nie, is geld wat oor was
nadat alle verpligtinge nagekom is
Al bostaande oordragte is in die primêre provinsiale bankrekening inbetaal soos voorgeskryf.
18. Goedkeuring
Die Jaarlikse Finansiële State, soos uiteengesit op bladsye 55 tot 115 is deur die rekenpligtige beampte goedgekeur.
Me JS Issacs
Rekenpligtige beampte
29 Julie 2008
67

68
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
VERSLAG VAN DIE OUDITEUR-GENERAAL AAN DIE WES-KAAP PROVINSIALE PARLEMENT OOR DIE
FINANSIËLE STATE EN PRESTASIE-INLIGTING VAN BEWILLIGING 11: DEPARTEMENT VAN LANDBOU VIR DIE
JAAR GEËINDIG 31 MAART 2008
VERSLAG OOR DIE FINANSIËLE STATE
Inleiding
1. Ek het die bygaande finansiële state van die Departement van Landbou geoudit. Dit het bestaan uit die toewysingstaat, die
staat wat die finansiële posisie aandui soos op 31 Maart 2008, die staat van finansiële prestasie, die staat van veranderinge
in netto bates en die kontantvloeistaat vir die jaar toe geëindig. ’n opsomming van belangrike rekenkundige beleide en
ander verduidelikende notas, en die rekenpligtige beampte se verslag, soos uiteengesit op bladsye 55 tot 115.
Verantwoordelikheid van die rekenpligtige beampte vir die finansiële state
2. Die rekenpligtige beampte is verantwoordelik vir die voorbereiding en billike voorlegging van hierdie finansiële state
ooreenkomstig die gewysigde kontantbasis van rekeningkunde soos bepaal deur die Nasionale Tesourie, soos uiteengesit
in rekeningkundige beleid 1.1 en op die wyse vereis deur die Wet op Openbare Finansiële Bestuur, 1999 (Wet No. 1 van
1999) (WOFB) en die “Division of Revenue Act”, 2007 (Wet No. 1 DoRA)). Hierdie verantwoordelikheid sluit die volgende in:
• die ontwerp, implementering en handhawing van interne beheer relevant in die voorbereiding en billike voorlegging van
finansiële state wat vry is van wesenlike wanvoorstelling, hetsy weens bedrog of fout
• die seleksie en toepassing van toepaslike rekenkundige beleide
• die maak van rekenkundige beramings wat billik is onder die omstandighede.
Verantwoordelikheid van die Ouditeur-generaal
3. Soos vereis deur seksie 188 van die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika, 1996, gelees saam met seksie 4 van die
Wet op Openbare Oudit (Wet No. 25 van 2004) (WOO) en seksie 40(2) van die WOFB, is dit my verantwoordelikheid om
my uitspraak, gebaseer op my oudit, te lewer oor hierdie finansiële state.
4. Ek het my oudit uitgevoer ooreenkomstig die Internasionale Standaarde vir Oudit en Algemene Kennisgewing 616 van
2008, uitgereik in die Staatskoerant No. 31057 van Mei 2008. Daardie standaarde eis dat ek etiese vereistes nakom en die
oudit beplan en uitvoer om redelike sekerheid te verkry dat die state vry is van wesenlike wanvoorstelling.
5. ’n Oudit behels die uitvoer van prosedures om bewyse in te win oor die bedrae en openbaarmakings in die finansiële
state. Die prosedure wat geselekteer word, hang af van die oordeel van die ouditeur, met inbegrip van die assessering van
die risiko’s van wesenlike wanvoorstelling van die finansiële state, hetsy weens bedrog of fout. In die assessering van hierdie
risiko’s oorweeg die ouditeur interne beheer relevant tot die entiteit se voorbereiding en billike voorlegging van die finansiële
state ten einde ouditprosedures te ontwerp wat geskik is vir die omstandighede, maar nie met die doel om ’n opinie oor
die doeltreffendheid van die entiteit se interne beheer nie uit te spreek nie.
6. ’n Oudit behels ook die evaluering van die:
• toepaslikheid van rekenkundige beleide gebruik
• billikheid van rekenkundige beramings gemaak deur bestuur
• algehele voorlegging van die finansiële state
7. Ek glo dat die ouditbewyse wat ek verkry het, voldoende en toepaslik is om as grondslag te dien vir my uitspraak oor
die oudit.
Basis van rekeningkunde
8. Die departement se beleid is om finansiële state voor te berei volgens die gewysigde kontantbasis van rekeningkunde
bepaal deur die Nasionale Tesourie soos uiteengesit in rekeningkundige beleid 1.1.

Uitspraak
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
9. Na my oordeel is die finansiële state, in alle wesenlike opsigte, ’n billike weerspieëling van die finansiële posisie van die
Departement van Landbou soos op 31 Maart 2008 en sy finansiële prestasie en kontantvloei vir die jaar toe geëindig, in
ooreenstemming met die gewysigde kontantbasis van rekeningkunde bepaal deur die Nasionale Tesourie, soos uiteengesit
in die rekeningkundige beleid, nota 1.1 en op die wyse vereis deur die WOFB.
ANDER SAKE
Sonder om my ouditoordeel te wysig, vestig ek die aandag op die volgende sake wat verband hou met my verantwoordelikhede
in die oudit van die finansiële state:
Bestuursake
10. Die WOFB lê die rekenpligtige beampte ’n aantal verantwoordelikhede op met betrekking tot finansiële – en risiko-
bestuur en interne beheer. Om dit te bereik, is die implementering van sekere belangrike bestuursverantwoordelikhede,
wat ek as volg geassesseer het, van fundamentele belang:
Bestuursaak
Ouditkomitee
Ja Nee
• Die departement het die hele finansiële jaar ’n ouditkomitee in werking gehad. √
• Die ouditkomitee werk in ooreenstemming met goedgekeurde, geskrewe opdragte. √
• Die ouditkomitee het sy verantwoordelikhede vir die jaar wesenlik nagekom soos
uiteengesit in seksie 77 van die WOFB en Tesourieregulasie 3.1.10.
Interne oudit
• Die departement het die hele jaar ’n ’n interne ouditfunksie in werking gehad. √
• Die interne ouditfunksie funksioneer kragtens ’n goedgekeurde interne ouditplan. √
• Die interne ouditfunksie het sy verantwoordelikhede vir die jaar wesenlik nagekom,
soos uiteengesit in Tesourieregulasie 3.2.
Ander bestuursake
• Die jaarlikse finansiële state is vir oudit voorgelê binne die wetlike spertye per seksie
40 van die WOFB.
• Die finansiële state voorgelê vir oudit was nie onderhewig aan enige wesenlike
wysigings as ’n resultaat van die oudit nie.
• Geen beduidende probleme is gedurende die oudit ondervind wat betref vertragings of
die onbeskikbaarheid van inligting en/of die onbeskikbaarheid van senior bestuur nie.
• Die aanbevelings van die vorige jaar se eksterne oudit is in hoofsaak
geïmplementeer.
• SCOPA-resolusies is in hoofsaak geïmplementeer. √
√
√
√
√
√
√
69

70
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
ANDER VERANTWOORDELIKHEDE TEN OPSIGTE VAN VERSLAGGEWING
VERSLAG OOR PRESTASIE-INLIGTING
11. Ek het die prestasie-inligting, soos uiteengesit op bladsye 11 tot 50, nagegaan.
Verantwoordelikheid van die rekenpligtige beampte ten opsigte van die prestasie-inligting
12. Die rekenpligtige beampte het bykomende verantwoordelikhede, soos vereis deur seksie 40(3)(a) van die WOFB, om te
verseker dat die jaarlikse verslag en geouditeerde finansiële state ‘n billik weergawe is van die prestasie teen die
voorafbepaalde doelwitte van die departement.
Verantwoordelikheid van die Ouditeur-generaal
13. Ek het my opdrag uitgevoer ooreenkomstig seksie 13 van die WOO, gelees saam met Algemene Kennisgewing 616
van 2008, uitgereik in die Staatskoerant No. 31057 van Mei 2008.
14. Kragtens voorafgaande het my opdrag ingesluit dat ek prosedures van ’n oudit-aard uitvoer ten einde voldoende
toepaslike bewyse te kry omtrent die prestasie-inligting en verwante sisteme, prosesse en prosedures. Die geselekteerde
prosedures hang van die oordeel van die ouditeur af.
15. Ek glo dat die bewyse wat ek verkry het, voldoende en toepaslik is om te rapporteer dat geen beduidende bevindinge
geïdentifiseer is as ’n gevolg van my inspeksie nie.
WAARDERING
16. Die bystand van die personeel van die Departement van Landbou gedurende die oudit word opreg waardeer.
Kaapstad
31 Julie 2008

WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
REKENKUNDIGE BELEIDE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Die finansiële state is voorberei ooreenkomstig die volgende beleide wat konsekwent toegepas is in alle wesenlike aspekte,
tensy anders vermeld. Waar toepaslik en betekenisvol is addisionele inligting egter openbaar gemaak om die bruikbaarheid
van die Finansiële State te verbeter en om te voldoen aan die statutêre vereistes van die Wet op Openbare Finansiële Bestuur,
Wet 1 van 1999 (soos gewysig deur Wet 29 van 1999), en die Tesourie Regulasies uitgegee kragtens die Wet en die “Division
of Revenue Act”, Wet No 1 van 2007.
1. Aanbieding van die Finansiële State
1.1 Basis van voorbereiding
Die Finansiële State is voorberei op die grondslag van ‘n gewysigde kontantbasis van rekeningkunde, behalwe waar anders
vermeld. Die gewysigde kontantbasis van rekeningkunde bestaan uit die kontantbasis van rekeningkunde aangevul deur
addisionele openbaarmakingsitems. Onder die kontantbasis van rekenkunde word transaksies en ander gebeurtenisse erken
sodra kontant ontvang of betaal word.
1.2 Geldeenheid van aanbieding
Alle bedrae is voorgelê in die geldeenheid van die Suid-Afrikaanse Rand (R) wat ook die funksionele geldeenheid van die
departement is.
1.3 Afronding
Tensy anders vermeld is alle finansiële syfers afgerond tot die naaste eenduisend rand (R’000).
1.4 Vergelykende syfers
Vergelykende inligting van die vorige tydperk is getoon in die huidige jaar se finansiële state. Waar nodig is die syfers van die
vorige tydperk herklassifiseer om te verseker dat die formaat waarin die inligting voorgelê word konsekwent is met die formaat
van die huidige jaar se finansiële state.
1.5 Vergelykende syfers – Appropriasiestaat
‘n Vergelyking tussen werklike bedrae en finale toewysing per hoofklassifikasie van uitgawe is ingesluit in die Appropriasiestaat.
2. Inkomste
2.1 Toegewese fondse
Toegewese fondse word in die finansiële rekords erken op die datum waarop die toewysing van krag word. Aanpassings
gemaak aan die toegewese fondse kragtens die aanpassingsbegrotingsproses is erken in die finansiële rekords op die datum
waarop die aanpassings van krag word.
Totale toegewese fondse is voorgelê in die staat van finansiële prestasie.
Onverwagte toegewese fondse word teruggestort in die Nasionale/Provinsiale Inkomstefonds. Bedrae aan die einde van die
finansiële jaar verskuldig aan die Nasionale/Provinsiale Inkomstefonds word erken in die Staat van die Finansiële Posisie.
71

72
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
2.2 Departementele Inkomste
Alle departementele inkomste word in die Nasionale/Provinsiale Inkomstefonds betaal sodra ontvang, tensy anders vermeld.
Bedrae aan die einde van die finansiële jaar verskuldig aan die Nasionale/Provinsiale Inkomstefonds word erken in die Staat
van die Finansiële Posisie.
Bedrae wat ontvang moet word op die verslagdatum word openbaar gemaak in die openbaarmakingsaantekeninge by die
jaarlikse finansiële state.
2.2.1 Inkomstebelasting
Inkomstebelasting bestaan uit alle verpligte onvergelde bedrae deur die departement ingesamel in ooreenstemming met die
wette en/of regulasies (boetes, strafgeld & verbeurings word uitgesluit).
Ontvangs van belasting is met ontvangs erken in die Staat van Finansiële Prestasie.
2.2.2 Verkoop van goedere en dienste ander dan kapitale bates
Die opbrengs uit die verkoop van goedere en/of die lewer van dienste is met ontvangs van die kontant in die Staat van
Finansiële Prestasie erken.
2.2.3 Boetes, strafgeld & verbeurings
Boetes, strafgeld & verbeurings is verpligte onvergelde bedrae wat deur ‘n hof of kwasi-regsliggaam opgelê en deur die
departement ingesamel is. Inkomste uit boetes, strafgeld & verbeurings is met ontvangs van die kontant in die Staat van
Finansiële Prestasie erken.
2.2.4 Rente, dividende en huurinkomste op grond
Rente, dividende en huurinkomste op grond is met ontvangs van die kontant in die Staat van Finansiële Prestasie erken.
2.2.5 Verkoop van kapitale bates
Die opbrengs ontvang uit die verkoop van kapitale bates is met ontvangs van die kontant in die Staat van Finansiële Prestasie
erken.
2.2.6 Finansiële transaksies in bates en aanspreeklikhede
Terugbetalings van lenings en voorskotte wat voorheen uitgereik is aan werknemers en openbare korporasies vir beleidsdoeleindes
is as met ontvangs van die fondse as inkomste erken in die Staat van Finansiële Prestasie.
Tjeks wat uitgereik is in vorige rekeningkundige tydperke en wat verval het voordat dit gebank is, is as inkomste erken in die
Staat van Finansiële Prestasie sodra die tjek verouderd is. Sodra die tjek heruitgereik is, is die betaling uit Inkomste gedoen.
Forex-winste is erken met ontvangs van fondse.
2.2.7 Oordragte ontvang (met inbegrip van geskenke, donasies en borgskappe)
Alle kontantgeskenke, donasies en borgskappe is met ontvangs in die Nasionale/Provinsiale Inkomstefonds inbetaal en
as inkomste aangeteken in die Staat van Finansiële Prestasie. Bedrae wat op die verslagdatum ontvang moet word, word
openbaar gemaak in die openbaarmakingsaantekeninge by die jaarlikse finansiële state.
Alle geskenke in goedere, donasies en borgskappe is teen billike waarde openbaar gemaak in ‘n bylae by die finansiële state.

2.3 Plaaslike en buitelandse hulpverlening
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Plaaslike en buitelandse hulpverlening is as inkomste erken sodra kennis van die hulpverlening van die Nasionale Tesourie
ontvang is of wanneer die departement die kontant direk van die donateur(s) ontvang.
Alle plaaslike en buitelandse hulpverlening in goedere is openbaar gemaak in die bylaes by die jaarlikse finansiële state.
Die kontantbetalings ten opsigte van plaaslike en buitelandse hulpverlening wat gedurende die jaar gedoen is, is as uitgawe
erken in die Staat van Finansiële Prestasie. Die waarde van die hulpverlening wat bestee is voor die ontvangs van die fondse
is as invorderbare geld erken in die Staat van Finansiële Posisie.
Ontoepaslik besteede bedrae wat van plaaslike en buitelandse hulpverlening gebruik maak, asook enige ongebruikte bedrae
is as laste erken in die Staat van Finansiële Posisie.
3. Uitgawes
3.1 Vergoeding van werknemers
3.1.1 Voordele vir korttermyn werknemers
Salarisse en lone bestaan uit betalings aan werknemers (met inbegrip van reg op verlof, dertiende tjek en prestasiebonusse).
Salarisse en lone word erken as ‘n uitgawe in die Staat van Finansiële Prestasie sodra die finale magtiging vir betaling op die
sisteem in werking gestel word (teen nie later as 31 Maart van elke jaar nie). Gekapitaliseerde vergoeding vorm deel van die
uitgawe vir kapitale bates in die Staat van Finansiële Prestasie 1 .
Alle ander betalings word geklassifiseer as huidige uitgawes.
Korttermyn werknemersvoordele wat aanleiding gee tot ‘n teenswoordige wettige of konstruktiewe verpligting is openbaar
gemaak in die openbaarmakingsaantekeninge by die finansiële state. Hierdie bedrae is nie erken in die Staat van Finansiële
Prestasie of Posisie nie.
3.1.2 Voordele na aftrede
Die departement voorsien aftreevoordele (pensioenvoordele) aan sekere van sy werknemers deur ‘n omskrewe voordeelplan
vir regeringswerknemers. Hierdie voordele word befonds deur sowel werknemer- as werkgewerbydraes.
Werknemerbydraes (d.i. maatskaplike bydraes) tot die fonds word as uitgawes erken wanneer die finale magtiging vir betaling aan
die fonds op die sisteem in werking gestel word (teen nie later as 31 Maart van elke jaar nie). Geen voorsiening vir aftreevoordele
is in die finansiële state van die departement gemaak nie. Enige potensiële aanspreeklikhede word openbaar gemaak in die
finansiële state van die Nasionale/Provinsiale Inkomstefonds en nie in die finansiële state van die werknemerdepartement nie.
Die departement voorsien mediese voordele aan sekere van sy werknemers. Werknemerbydraes aan die mediese fonds word
as uitgawes erken sodra die finale magtiging vir betaling op die sisteem in werking gestel word (teen nie later as 31 Maart van
elke jaar nie).
3.1.3 Beëindigingsvoordele
Beëindigingsvoordele soos diensbeëindigingspakkette word as uitgawe erken in die Staat van Finansiële Prestasie as ‘n
oordrag (na huishouding) sodra die finale magtiging vir betaling op die sisteem in werking gestel word (teen nie later as 31
Maart van elke jaar nie).
3.1.4 Ander langtermynvoordele vir werknemers
Ander langtermynvoordele (soos opgehoopte verlof) word as uitgawe erken in die Staat van Finansiële Prestasie as ‘n oordrag
1 This accounting policy is only relevant where the department elects to capitalise the compensation paid to employees involved on capital projects.
73

74
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
(na huishouding) sodra die finale magtiging vir betaling op die sisteem in werking gestel word (teen nie later as 31 Maart van
elke jaar nie).
Langtermyn werknemervoordele wat aanleiding gee tot ‘n teenswoordige wettige of konstruktiewe verpligting is openbaar
gemaak in die openbaarmakingsaantekeninge by die finansiële state. Hierdie bedrae is nie erken in die Staat van Finansiële
Prestasie of Posisie nie.
1 Hierdie rekenkundige beleid is slegs van toepassing waar die departement kies om die vergoeding wat aan werknemers
betaal word wat betrokke is by kapitale projekte te kapitaliseer.
3.2 Goedere en dienste
Betalings gedoen vir goedere en/of dienste word as uitgawe erken in die Staat van Finansiële Prestasie sodra die finale
magtiging vir betaling op die sisteem in werking gestel word (teen nie later as 31 Maart van elke jaar nie). Die uitgawe is
geklassifiseer as kapitaal as die goedere en dienste gebruik is vir ‘n kapitale projek of indien ‘n bate van R5000 of meer
aangekoop is. All bate-kostes minder as R5000 sal ook gereflekteer word onder goedere en dienste.
3.3 Rente en huurinkomste op grond
Rente en huurbetalings is as uitgawe erken in die Staat van Finansiële Prestasie sodra die finale magtiging vir betaling op die
sisteem in werking gestel word (teen nie later as 31 Maart van elke jaar nie). Hierdie item sluit huurinkomste vir die gebruik van
geboue of ander vaste strukture uit. Indien dit nie moontlik is om te onderskei tussen betaling vir die gebruik van grond en die
vaste strukture daarop nie, moet die hele bedrag aangeteken word onder goedere en dienste.
3.4 Finansiële transaksies in bates en aanspreeklikhede
Skuld word afgeskryf wanneer dit geïdentifiseer word as onverhaalbaar. Skuld wat afgeskryf word, word beperk tot die
bedrag van spaargeld en/of onderbesteding van toegewese fondse. Die afskrywing vind met jaareinde plaas of wanneer
fondse beskikbaar is. Geen voorsiening is gemaak vir onverhaalbare bedrae nie, maar bedrae is openbaar gemaak as ‘n
openbaarmakingsaantekening.
Alle ander verliese word erken sodra magtiging verleen is vir die erkenning daarvan.
3.5 Nuttelose en verkwistende uitgawes
Nuttelose en verkwistende uitgawes is erken as ‘n bate in die Staat van Finansiële Posisie totdat die uitgawe van die
verantwoordelike persoon verhaal is of afgeskryf is as onverhaalbaar in die Staat van Finansiële Prestasie.
3.6 Oordragte en subsidies
Oordragte en subsidies word as uitgawe erken in die Staat van Finansiële Prestasie sodra die finale magtiging vir betaling op
die sisteem in werking gestel word (teen nie later as 31 Maart van elke jaar nie).
3.7 Uitgawes vir kapitale bates
Betalings gedoen vir kapitale bates word as ‘n uitgawe erken in die Staat van Finansiële Prestasie sodra die finale magtiging vir
betaling op die sisteem in werking gestel word (teen nie later as 31 Maart van elke jaar nie).
4. Bates
4.1 Kontant en kontantekwivalente
Kontant en kontantekwivalente word teen koste gedra in die Staat van Finansiële Posisie.
Vir die doeleindes van die kontantvloeistaat bestaan kontant en kontantekwivalente uit voorhande kontant, deposito’s gehou,
ander korttermyn hoë likiede beleggings en bankoortrekkings.

4.2 Ander finansiële bates
Ander finansiële bates word teen koste gedra in die Staat van Finansiële Posisie.
4.3 Voorafbetalings en voorskotte
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Bedrae voorafbetaal of vooruitgeskiet word in die Staat van Finansiële Posisie erken sodra die betalings gedoen word.
Voorafbetalings en voorskotte wat aan die einde van die jaar uitstaande is, word teen koste gedra in die Staat van Finansiële
Posisie.
4.4 Invorderbare geld
Bedrae wat ontvang moet word, wat ingesluit is in die Staat van Finansiële Posisie, is afkomstig van kontantbetalings wat
gedoen is en wat verhaalbaar is van ‘n ander party.
Bedrae wat ontvang moet word en wat met jaar-einde uitstaande was, word teen koste gedra in die Staat van Finansiële
Posisie.
4.5 Inventaris
Die kosteberekeningsmetode wat gebruik word vir skryfbehoeftes, skoonmaakmateriaal en voorrade (voedsel) word gebaseer
op die gemiddelde aanskafprys. Met betrekking tot die gebottelleerde wyn is die kosteberekeningsmetode gebaseer op die
Departement se goedgekeurde tariefregister. Grootmaatwyn is ‘n gewaardeerde prys soos op 31 Maart 2008.
Projekte (van konstruksie/ontwikkeling) wat betrekking het op bates, wat oor meer as een finansiële jaar strek, word slegs as
bates gekapitaliseer met voltooiing van die projek en teen die totale opgelope koste vir die duur van die projek.
Openbaarmakingsaantekeninge 27 en 28 reflekteer die totale verandering in die bateregister vir die huidige finansiële jaar.
4.6 Kapitale bates
ʼnn Kapitale bate word teen koste aangeteken met ontvangs van die item. Die koste van ʼnn bate word omskryf as die totale koste
van aanwins. Waar die koste nie akkuraat bepaal kan word nie, moet die kapitale bate teen ʼnn billike waarde aangedui word.
Waar die billike waarde nie bereken kan word nie, moet die kapitale bate in die bate-register ingesluit word teen R1.
(Konstruksie-/ontwikkelings)-projekte wat verband hou met bates en wat langer duur as een finansiële jaar, word slegs as
bates gekapitaliseer met voltooiing van die projek en teen die totale opgelope koste vir die duur van die projek.
Openbaarmakingsaantekeninge 27 en 28 weerspieël die totale beweging in die bate-register vir die huidige finansiële jaar.
5. Aanspreeklikhede
5.1 Bewilligde fondse wat teruggestort moet word in die Inkomstefonds
Onverwagte toegewese fondse word teruggestort in die Nasionale/Provinsiale Inkomstefonds. Bedrae aan die einde van die
finansiële jaar verskuldig aan die Nasionale/Provinsiale Inkomstefonds word erken in die Staat van die Finansiële Posisie.
5.2 Departementele inkomste om teruggestort te word in die Inkomstefonds
Bedrae aan die einde van die finansiële jaar verskuldig aan die Nasionale/Provinsiale Inkomstefonds word teen koste erken in
die Staat van die Finansiële Posisie.
75

76
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
5.3 Laste
Erkende laste bestaan hoofsaaklik uit bedrae verskuldig aan ander regeringsentiteite. Hierdie verskuldigde bedrae word as
historiese koste erken in die Staat van Finansiële Posisie.
5.4 Onvoorsiene aanspreeklikhede
Onvoorsiene aanspreeklikhede is ingesluit in die openbaarmakingsnotas.
5.5 Verpligtinge
Verpligtinge word nie in die Staat van Finansiële Posisie erken as ‘n aanspreeklikheid of as ‘n uitgawe in die Staat van Finansiële
Prestasie nie, maar is ingesluit in die openbaarmakingsnotas.
5.6 Toevallings
Toevallings word nie in die Staat van Finansiële Posisie erken as ‘n aanspreeklikheid of as ‘n uitgawe in die Staat van Finansiële
Prestasie nie, maar is ingesluit in die openbaarmakingsaantekeninge.
5.7 Werkgewervoordele
Korttermyn werkgewervoordele wat aanleiding gee tot ‘n teenswoordige wettige of konstruktiewe verpligting is openbaar
gemaak in die openbaarmakingsaantekeninge by die finansiële state. Hierdie bedrae is nie erken in die Staat van Finansiële
Prestasie of die Staat van Finansiële Posisie nie.
5.8 Huurverpligtinge
Huurverpligtinge word nie in die Staat van Finansiële Posisie erken as ‘n aanspreeklikheid of as ‘n uitgawe in die Staat van
Finansiële Prestasie nie, maar is ingesluit in die openbaarmakingsnotas.
Bedryfs- en finansiële huurverpligtinge word as uitgawes erken sodra betalings gedoen is. Bates bekom kragtens finansiële
huurooreenkomste word openbaar gemaak in die bylaes in openbaarmakingsaantekeninge by die finansiële state.
6. Invorderbare geld vir departementele inkomste
Invorderbare geld vir departementele inkomste word openbaar gemaak in die openbaarmakingsaantekeninge by die jaarlikse
finansiële state.
7. Netto bates
7.1 Kapitalisasie-reserwe
Die kapitalisasie-reserwe bestaan uit finansiële bates en/of aanspreeklikhede wat hul oorsprong het in ‘n vorige verslagtydperk,
maar wat vir die eerste maal in die huidige verslagtydperk erken word in die Staat van Finansiële Posisie. Bedrae word oorgedra
na die Nasionale/Provinsiale Inkomstefonds met besteding, herbetaling of verhaling van sodanige bedrae.
7.2 Verhaalbare inkomste
Bedrae word erken as verhaalbare inkomste wanneer ‘n betaling wat in ‘n vorige finansiële jaar gedoen is, in die huidige
finansiële jaar verhaalbaar word van ‘n debiteur.
8. Verwante partytransaksies
Spesifieke inligting met betrekking tot verwante partytransaksies is in die openbaarmakingsaantekeninge ingesluit.

9. Sleutelbestuurpersoneel
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Vergoeding betaal aan sleutelbestuurpersoneel, met inbegrip van hulle gesinslede waar van toepassing, is ingesluit in die
openbaarmakingsnotas.
77

78
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
1. Administrasie
Aangepaste
Toedeling
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
Verplasing van
Fondse
APPROPRIASIESTAAT
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Toedeling per program
Virement
2007/08 2006/07
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
Afwyking
Uitgawes
as % van
finale Toedeling
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000
Lopende betaling 51,610 (772) (3,281) 47,557 47,423 134 99.7% 37,738 37,821
Oordragte en subsidies 313 1,320 - 1,633 1,633 - 100.0% 943 901
Betaling vir kapitale bates 1,748 (548) - 1,200 1,198 2 99.8% 451 395
2. Volhoubare hulpbronbestuur
Lopende betaling 28,756 (542) (479) 27,735 27,685 50 99.8% 32,489 32,058
Oordragte en subsidies 44,062 (1,213) - 42,849 38,273 4,576 89.3% 46,037 10,525
Betaling vir kapitale bates 1,539 1,755 - 3,294 3,293 1 100.0% 1,463 1,539
3. Ondersteuning en ontwikkeling van landbouers
Lopende betaling 48,979 (4,678) 3,014 47,315 47,300 15 100.0% 39,264 39,349
Oordragte en subsidies 28,143 5,519 - 33,662 33,662 - 100.0% 24,229 24,139
Betaling vir kapitale bates 7,607 (841) - 6,766 6,671 95 98.6% 8,333 8,332
4. Veeartsenykundige dienste
Lopende betaling 31,099 1,980 (2,557) 30,522 29,910 612 98.0% 26,883 26,684
Oordragte en subsidies 1 179 - 180 180 - 100.0% 129 325
Betaling vir kapitale bates 2,979 (2,159) - 820 669 151 81.6% 879 882
5. Tegnologiese navorsing en ontwikkeling
Lopende betaling 48,042 187 939 49,168 49,161 7 100.0% 45,813 45,807
Oordragte en subsidies 641 699 - 1,340 1,339 1 99.9% 2,077 2,083
Betaling vir kapitale bates 3,799 (886) - 2,913 2,903 10 99.7% 1,458 1,446
6. Landbou-ekonomie
Lopende betaling 6,502 (69) 317 6,750 6,749 1 100.0% 7,276 7,257
Oordragte en subsidies 91 (9) - 82 82 - 100.0% 906 909
Betaling vir kapitale bates 56 78 - 134 134 - 100.0% 217 209
7. Gestruktureerde landbou-opleiding
Lopende betaling 25,218 (169) 2,047 27,096 26,873 223 99.2% 23,023 23,446
Oordragte en subsidies 40 129 - 169 159 10 94.1% 1,705 1,304
Betaling vir kapitale bates 335 40 - 375 326 49 86.9% 977 975
Subtotaal 331,560 - - 331,560 325,623 5,937 98.2% 302,209 266,386
Rekonsiliasie met Staat van Finansiële Prestasie
Voeg by:
Departementele inkomste 7,006 6,308
Plaaslike en buitelandse hulpverlening ontvang 2,193 1,375
Werklike bedrae per Staat van Finansiële Prestasie (Totale inkomste) 340,759 309,973
Voeg by:
Plaaslike en buitelandse hulpverlening 589 241
Werklike bedrae per Staat van Finansiële Prestasie (Totale uitgawes) 326,212 266,627

Lopende betaling
Aangepaste
Toedeling
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
APPROPRIASIESTAAT
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Toedeling per ekonomiese klassifikasie
Verplasing
van Fondse
Virement
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
2007/08 2006/07
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
Afwyking
Uitgawes
as % van
finale
Toedeling
Finale
Toedeling
Werklike
uitgawes
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000
Vergoeding van werkgewers 140,468 (6,007) (3,913) 130,548 130,123 425 99.7% 117,168 117,188
Goedere en dienste 99,732 1,795 3,913 105,440 104,825 615 99.4% 95,135 95,051
Finansiële transaksies in batesen
aanspreeklikhede
Oordragte en subsidies
6 149 - 155 153 2 98.7% 183 183
Provinsies en munisipaliteite 75 (8) - 67 58 9 86.6% 4,758 4,681
Departementele agentskappe en
rekeninge
19 - - 19 19 - 100.0% 52 12
Universiteite en technikons 77 (1) - 76 76 - 100.0% 642 170
Buitelandse regerings en internasionale
organisasies
Openbare korporasies en privaat
ondernemings
24,999 5,596 - 30,595 30,595 - 100.0% 15,306 15,536
6,903 (288) - 6,615 6,614 1 100.0% 5,297 5,495
Niewinsgewende instellings 41,218 1,325 - 42,543 37,966 4,577 89.2% 49,971 14,292
Betalings vir kapitale bates
Geboue en ander vaste strukture 4,419 (1,952) - 2,467 2,407 60 97.6% 4,562 4,657
Masjinerie en toerusting 13,235 (356) - 12,879 12,637 242 98.1% 8,930 8,827
Biologiese of ontwikkelde bates 277 (215) - 62 57 5 91.9% 92 75
Sagteware en ander ontasbare bates 132 (38) - 94 93 1 98.9% 194 219
Totaal 331,560 - - 331,560 325,623 5,937 98.2% 302,290 266,386
79

80
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Program per subprogram
1.1 Kantoor van die LUK
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
BESONDERHEDE PER PROGRAM 1 – ADMINISTRASIE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Aangepaste
Toedeling
Verplasing
van Fondse
Virement
2007/08 2006/07
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
Afwyking
Uitgawes
as % of
finale
Toedeling
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000
Lopende betaling 4,615 - - 4,615 4,584 31 99.3% 4,119 4,119
Oordragte en subsidies - - - - - - 0.0% 1 1
Betaling vir kapitale bates 35 - - 35 33 2 94.3% 20 20
1.2 Senior bestuur
Lopende betaling 4,241 25 - 4,266 4,261 5 99.9% 2,994 2,994
Oordragte en subsidies 148 82 - 230 230 - 100.0% 602 617
Betaling vir kapitale bates 109 (15) - 94 94 - 100.0% 45 25
1.3 Korporatiewe dienste
Lopende betaling 22,890 (303) (1,619) 20,968 20,951 17 99.9% 20,598 20,681
Oordragte en subsidies 1 1,024 - 1,025 1,025 - 100.0% 335 278
Betaling vir kapitale bates 1,110 (704) - 406 406 - 100.0% 344 308
1.4 Finansiële bestuur
Lopende betaling 15,021 (445) (1,072) 13,504 13,436 68 99.5% 10,027 10,027
Oordragte en subsidies 76 68 - 144 144 - 100.0% 5 5
Betaling vir kapitale bates 268 153 - 421 421 - 100.0% 42 42
1.5 Kommunikasie-dienste
Lopende betaling 4,843 (49) (590) 4,204 4,191 13 99.7% - -
Oordragte en subsidies 88 146 - 234 234 - 100.0% - -
Betaling vir kapitale bates 226 18 - 244 244 - 100.0% - -
TOTAAL 53,671 - (3,281) 50,390 50,254 136 99.7% 39,132 39,117
Ekonomiese Klassifikasie
Lopende betaling
Aangepaste
Toedeling
Verplasing
van Fondse
Virement
2007/08 2006/07
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
Afwyking
Uitgawes
as % van
finale
Toedeling
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000
Vergoeding van werkgewers 26,536 (1,313) (2,664) 22,559 22,498 61 99.7% 19,564 19,564
Goedere en dienste 25,070 502 (617) 24,955 24,882 73 99.7% 18,161 18,244
Finansiële transaksies in bates en
aanspreeklikhede
Oordragte en subsidies aan:
4 39 - 43 43 - 100.0% 13 13
Provinsies en munisipaliteite 1 (1) - - - - - 12 13
Departementele agentskappe en
rekeninge
1 (1) - - - - - - -
Universiteite en technikons - 70 - 70 70 - 100.0% - -
Openbare korporasies en privaat
ondernemings 50 50 - 50 50 - 100.0% - -
Niewinsgewende instellings 15 883 - 898 898 - 100.0% 590 614
Huishoudings 296 319 - 615 615 - 100.0% 341 274
Betaling van kapitale bates
Masjinerie en toerusting 1,748 (559) - 1,189 1,187 2 99.8% 409 359
Sagteware en ander ontasbare bates - 11 - 11 11 - 100.0% 42 36
Totaal 53,671 - (3,281) 50,390 50,254 136 99.7% 39,132 39,117

Program per subprogram
2.1 Ingenieursdienste
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
BESONDERHEDE PER PROGRAM 2 - VOLHOUBARE HULPBRONBESTUUR
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Aangepaste
Toedeling
Verplasing
van Fondse
Virement
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
2007/08 2006/07
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
Afwyking
Uitgawes
as % of
finale
Toedeling
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000
Lopende betaling 13,522 (855) - 12,667 12,668 (1) 100.0% 13,202 13,059
Oordragte en subsidies 2,369 (902) - 1,467 1,467 - 100.0% 1,067 1,317
Betaling vir kapitale bates 386 2,167 - 2,553 2,553 - 100.0% 754 647
2.2 LandCare
Lopende betaling 15,234 313 (479) 15,068 15,017 51 99.7% 19,287 18,999
Oordragte en subsidies 41,693 (311) - 41,382 36,806 4,576 88.9% 44,970 9,208
Betaling vir kapitale bates 1,153 (412) - 741 740 1 99.9% 709 892
TOTAAL 74,357 - (479) 73,878 69,251 4,627 93.7% 79,989 44,122
Ekonomiese Klassifikasie
Lopende betaling
Aangepaste
Toedeling
Verplasing
van Fondse
Virement
2007/08 2006/07
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
Afwyking
Uitgawes
as % van
finale
Toedeling
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000
Vergoeding van werkgewers 12,657 (469) (479) 11,709 11,710 (1) 100.0% 11,540 11,536
Goedere en dienste 16,097 (77) - 16,020 15,970 50 99.7% 20,946 20,519
Finansiële transaksies in bates en
aanspreeklikhede
Oordragte en subsidies aan:
2 4 - 6 5 1 83.3% 3 3
Provinsies en munisipaliteite - 1 - 1 1 - 100.0% 6 7
Openbare korporasies en privaat
ondernemings 1,772 298 - 2,070 2,070 - 100.0% 485 736
Niewinsgewende instellings 2,559 (1,159) - 1,400 1,400 - 100.0% 650 650
Huishoudings 39,731 (353) - 39,378 34,802 4,576 88.4% 44,896 9,132
Betaling van kapitale bates
Geboue en ander vaste strukture 126 18 - 144 144 - 100.0% 510 510
Masjinerie en toerusting 1,303 1,847 - 3,150 3,149 1 100.0% 893 990
Sagteware en ander ontasbare bates 110 (110) - - - - - 60 39
Totaal 74,357 - (479) 73,878 69,251 4,627 93.7% 79,989 44,122
81

82
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
BESONDERHEDE PER PROGRAM 3 – ONDESTEUNING EN ONTWIKKELING VAN LANDBOUERS
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Program per subprogram
3.1 Post-boere vestiging
Aangepaste
Toedeling
Verplasing
van Fondse
Virement
2007/08 2006/07
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
Afwyking
Uitgawes
as % of
finale
Toedeling
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000
Lopende betaling 11,823 (1,952) 632 10,503 10,506 (3) 100.00% 9,983 10,040
Oordragte en subsidies 8,269 3,684 - 11,953 11,953 - 100.0% 8,947 8,890
Betaling vir kapitale bates 3,463 (1,077) - 2,386 2,351 35 98.5% 2,625 2,625
3.2 Boeresteundienste
Lopende betaling 16,344 (1,444) 268 15,168 15,154 14 99.9% 10,793 10,933
Oordragte en subsidies 4,110 953 - 5,063 5,063 - 100.0% 2,878 2,733
Betaling vir kapitale bates 2,337 (234) - 2,103 2,103 - 100.0% 2,738 2,737
3.3 Voedselsekerheid
Lopende betaling 16,274 (1,499) 1,096 15,871 15,870 1 100.0% 13,867 13,905
Oordragte en subsidies 2,296 786 - 3,082 3,083 (1) 100.0% 285 247
Betaling vir kapitale bates 1,807 405 - 2,212 2,152 60 97.3% 2,934 2,934
3.4 Casidra (Edms.) Bpk.
Oordragte en subsidies 10,800 18 - 10,818 10,818 - 100.0% 8,500 8,500
3.5 Plaaswerker-ontwikkeling
Lopende betaling 4,538 217 1,018 5,773 5,770 3 99.9% 4,621 4,471
Oordragte en subsidies 2,668 78 - 2,746 2,745 1 100.0% 3,619 3,769
Betaling vir kapitale bates - 65 - 65 65 - 100.0% 36 36
TOTAAL 84,729 - 3,014 87,743 87,633 110 99.9% 71,826 71,820
Ekonomiese Klassifikasie
Lopende betaling
Aangepaste
Toedeling
Verplasing
van Fondse
Virement
2007/08 2006/07
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
Afwyking
Uitgawes
as % van
finale
Toedeling
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000
Vergoeding van werkgewers 22,699 (1,355) 384 21,728 21,728 - 100.0% 17,857 17,848
Goedere en dienste 26,280 (3,340) 2,630 25,570 25,555 15 99.9% 21,393 21,487
Finansiële transaksies in bates en
aanspreeklikhede
Oordragte en subsidies aan:
- 17 - 17 17 - 100.0% 14 14
Provinsies en munisipaliteite 24 (9) - 15 15 - 100.0% 4,651 4,584
Departementele agentskappe en
rekeninge
- - - - - - - 40 -
Universiteite en technikons - - - - - - - 30 -
Openbare korporasies en privaat
ondernemings
22,876 5,242 - 28,118 28,119 (1) 100.0% 14,169 14,142
Niewinsgewende instellings 4,328 (12) - 4,316 4,315 1 100.0% 4,057 4,231
Huishoudings 915 298 - 1,213 1,213 - 100.0% 1,282 1,182
Betaling van kapitale bates
Geboue en ander vaste strukture 3,693 (1,595) - 2,098 2,038 60 97.1% 3,849 3,910
Masjinerie en toerusting 3,627 984 - 4,611 4,576 35 99.2% 4,392 4,347
Biologiese of ontwikkelde bates 272 (215) - 57 57 - 100.0% 82 75
Sagteware en ander ontasbare bates 15 (15) - - - - - 10 -
Totaal 84,729 - 3,014 87,743 87,633 110 99.9% 71,826 71,820

Program per subprogram
4.1 Dieregesondheid
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
BESONDERHEDE PER PROGRAM 4 – VEEARTSENYKUNDIGE DIENSTE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Aangepaste
Toedeling
Verplasing
van Fondse
Virement
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
2007/08 2006/07
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
Afwyking
Uitgawes
as % of
finale
Toedeling
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000
Lopende betaling 17,446 101 - 17,547 17,545 2 100.0% 15,476 15,465
Oordragte en subsidies 1 174 - 175 175 - 100.0% 117 128
Betaling vir kapitale bates 579 (159) - 420 420 - 100.0% 409 409
4.2 Uitvoerbeheer
Lopende betaling 2,121 9 - 2,130 2,130 - 100.0% 1,515 1,515
Oordragte en subsidies - 2 - 2 2 - 100.0% 1 1
4.3 Veeartsenykunde openbare gesondheid
Lopende betaling 3,043 (27) - 3,016 2,769 247 91.8% 2,824 2,636
Oordragte en subsidies - 3 - 3 3 - 100.0% 4 193
Betaling vir kapitale bates 70 - - 70 69 1 98.6% 6 5
4.4 Veeartsenykunde laboratoriumdienste
Lopende betaling 8,489 1,897 (2,557) 7,829 7,466 363 95.4% 7,068 7,068
Oordragte en subsidies - - - - - - - 7 3
Betaling vir kapitale bates 2,330 (2,000) - 330 180 150 54.5% 464 468
TOTAAL 34,079 - (2,557) 31,522 30,759 763 97.6% 27,891 27,891
Ekonomiese Klassifikasie
Lopende betaling
Aangepaste
Toedeling
Verplasing
van Fondse
Virement
2007/08 2006/07
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
Afwyking
Uitgawes
as % van
finale
Toedeling
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000
Vergoeding van werkgewers 24,363 (510) (1,176) 22,677 22,408 269 98.8% 20,468 20,468
Goedere en dienste 6,736 2,485 (1,381) 7,840 7,498 342 95.6% 6,405 6,206
Finansiële transaksies in bates en
aanspreeklikhede
Oordragte en subsidies aan:
- 5 - 5 4 1 80.0% 10 10
Provinsies en munisipaliteite - - - - 1 (1) - 21 14
Openbare korporasies en privaat
ondernemings
1 2 - 3 2 1 66.7% - 1
Huishoudings - 177 - 177 177 - 100.0% 108 310
Betaling van kapitale bates
Geboue en ander vaste strukture - - - - - - - 75 75
Masjinerie en toerusting 2,967 (2,159) - 808 662 146 81.9% 774 703
Biologiese of ontwikkelde bates 5 - - 5 - 5 - - -
Sagteware en ander ontasbare bates 7 - - 7 7 - 100.0% 30 104
Totaal 34,079 - (2,557) 31,522 30,759 763 97.6% 27,891 27,891
83

84
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Program per subprogram
5.1 Navorsing
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
BESONDERHEDE PER PROGRAM 5 – TEGNOLOGIESE NAVORSING EN ONTWIKKELING
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Aangepaste
Toedeling
Verplasing
van Fondse
Virement
2007/08 2006/07
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
Afwyking
Uitgawes
as % of
finale
Toedeling
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000
Lopende betaling 26,195 1,069 921 28,185 28,184 1 100.0% 27,143 27,143
Oordragte en subsidies 405 266 - 671 670 1 99.9% 837 837
Betaling vir kapitale bates 1,143 (80) - 1,063 1,062 1 99.9% 558 558
5.2 Inligtingsdienste
Lopende betaling 1,929 (591) - 1,338 1,337 1 99.9% 1,558 1,551
Oordragte en subsidies - 59 - 59 59 - 100.0% 781 788
Betaling vir kapitale bates 800 (515) - 285 277 8 97.2% 496 496
5.3 Infrastruktuu ondersteuning
Lopende betaling 19,918 (291) 18 19,645 19,640 5 100.0% 17,112 17,113
Oordragte en subsidies 236 374 - 610 610 - 100.0% 459 458
Betaling vir kapitale bates 1,856 (291) - 1,565 1,564 1 99.9% 404 392
TOTAAL 52,482 - 939 53,421 53,403 18 100.0% 49.348 49,336
Ekonomiese Klassifikasie
Lopende betaling
Aangepaste
Toedeling
Verplasing
van Fondse
Virement
2007/08 2006/07
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
Afwyking
Uitgawes
as % van
finale
Toedeling
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000
Vergoeding van werkgewers 34,183 (1,114) - 33,069 33,067 2 100.0% 30,662 30,662
Goedere en dienste 13,859 1,230 939 16,028 16,023 5 100.0% 14,008 15,002
Finansiële transaksies in bates en
aanspreeklikhede
Oordragte en subsidies aan:
- 71 - 71 71 - 100.0% 143 143
Provinsies en munisipaliteite 45 (4) - 41 40 1 97.6% 46 51
Openbare korporasies en privaat
ondernemings
350 4 - 354 354 - 100.0% 500 503
Huishoudings 246 699 - 945 945 - 100.0% 1,531 1,529
Betaling van kapitale bates
Geboue en ander vaste strukture 600 (375) - 225 225 - 100.0% 120 133
Masjinerie en toerusting 3,199 (552) - 2,647 2,637 10 99.6% 1,328 1,313
Biologiese of ontwikkelde bates - - - - - - - 10 -
Sagteware en ander ontasbare bates - 41 - 41 41 - 100.0% - -
Totaal 52,482 - 939 53,421 53,403 18 100.0% 49,348 49,336

Program per subprogram
6.1 Bemarkingsdienste
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
BESONDERHEDE PER PROGRAM 6 – LANDBOU EKONOMIE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Aangepaste
Toedeling
Verplasing
van Fondse
Virement
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
2007/08 2006/07
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
Afwyking
Uitgawes
as % of
finale
Toedeling
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000
Lopende betaling 4,066 122 317 4,505 4,505 - 100.0% 4,778 4,774
Oordragte en subsidies 71 (58) - 13 13 - 100.0% 886 898
Betaling vir kapitale bates - 35 - 35 35 - 100.0% 142 134
6.2 Makro-ekonomie en
statistiek
Lopende betaling 2,436 (191) - 2,245 2,244 1 100.0% 2,498 2,483
Oordragte en subsidies 20 49 - 69 69 - 100.0% 20 11
Betaling vir kapitale bates 56 43 - 99 99 - 100.0% 75 75
TOTAAL 6,649 - 317 6,966 6,965 1 100.0% 8,399 8,375
Ekonomiese Klassifikasie
Lopende betaling
Aangepaste
Toedeling
Verplasing
van Fondse
Virement
2007/08 2006/07
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
Afwyking
Uitgawes
as % van
finale
Toedeling
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000
Vergoeding van werkgewers 4,430 (254) - 4,176 4,176 - 100.0% 4,506 4,506
Goedere en dienste 2,072 183 317 2,572 2,571 1 100.0% 2,770 2,751
Finansiële transaksies in bates en
aanspreeklikhede
Oordragte en subsidies aan:
- 2 - 2 2 - 100.0% - -
Provinsies en munisipaliteite - - - - - - - 10 3
Universiteite en technikons 71 (71) - - - - - 177 170
Openbare korporasies en privaat
ondernemings
- - - - - - - 152 154
Huishoudings 20 62 - 82 82 - 100.0% 567 582
Betaling van kapitale bates
Masjinerie en toerusting 56 78 - 134 134 - 100.0% 175 169
Sagteware en ander ontasbare bates - - - - - - - 42 40
Totaal 6,649 - 317 6,966 6,965 1 100.0% 8,399 8,375
85

86
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Program per subprogram
7.1 Hoër onderwys
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
BESONDERHEDE PER PROGRAM 7 – GESTRUKTUREERDE LANDBOU OPLEIDING
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Aangepaste
Toedeling
Verplasing
van Fondse
Virement
2007/08 2006/07
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
Afwyking
Uitgawes
as % of
finale
Toedeling
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000
Lopende betaling 9,725 586 305 10,616 10,438 178 98.3% 17,195 17,613
Oordragte en subsidies 23 114 - 137 127 10 92.7% 1,579 1,181
Betaling vir kapitale bates 33 175 - 208 193 15 92.8% 156 156
7.2 Verdere onderwys en opleiding
Lopende betaling 8,628 (878) - 7,750 7,706 44 99.4% 5,828 5,833
Oordragte en subsidies - - - - - - 0.0% 126 123
Betaling vir kapitale bates 42 80 - 122 88 34 72.1% 821 819
7.3 Kwaliteitsbeheer
Lopende betaling 80 (56) - 24 24 - 100.0% - -
7.4 Opleidings administrasie en ondersteuning
Lopende betaling 6,785 179 1,742 8,706 8,705 1 100.0% - -
Oordragte en subsidies 17 15 - 32 32 - 100.0% - -
Betaling vir kapitale bates 260 (215) - 45 45 - 100.0% - -
TOTAAL 25,593 - 2,047 27,640 27,358 282 99.0% 25,705 25,725
Ekonomiese Klassifikasie
Lopende betaling
Aangepaste
Toedeling
Verplasing
van Fondse
Virement
2007/08 2006/07
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
Afwyking
Uitgawes
as % van
finale
Toedeling
Finale
Toedeling
Werklike
Uitgawes
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000
Vergoeding van werkgewers 15,600 (992) 22 14,630 14,536 94 99.4% 12,571 12,604
Goedere en dienste 9,618 812 2,025 12,455 12,326 129 99.0% 10,452 10,842
Finansiële transaksies in bates en
aanspreeklikhede
Oordragte en subsidies aan:
- 11 - 11 11 - 100.0% - -
Provinsies en munisipaliteite 5 5 - 10 1 9 10.0% 12 9
Departementele agentskappe en
rekeninge
18 1 - 19 19 - 100.0% 12 12
Universiteite en technikons 6 - - 6 6 - 100.0% 435 -
Non-profit institutions 1 - - 1 1 - 100.0% - -
Huishoudings 10 123 - 133 132 1 99.2% 1,246 1,283
Betaling van kapitale bates
Geboue en ander vaste strukture - - - - - - - 8 29
Masjinerie en toerusting 335 5 - 340 292 48 85.9% 959 946
Sagteware en ander ontasbare bates - 35 - 35 34 1 97.1% 10 -
Totaal 25,593 - 2,047 27,640 27,358 282 99.0% 25,705 25,725

WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
AANTEKENINGE TOT DIE APPROPRIASIESTAAT
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
1. Besonderhede van oordragte en subsidies soos per Begrotingswet (na Virement):
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Besonderhede van hierdie transaksies kan besigtig word in nota 9 (Oordragte en subsidies) en Bylae 1 (A-L) by die Jaarlikse
Finansiële State.
2. Besonderhede van spesifiek en eksklusief toegewese bedrae bewillig (na Virement):
Besonderhede van hierdie transaksies kan besigtig word in nota 1 (Jaarlikse Toedeling) by die Jaarlikse Finansiële State.
3. Besonderhede oor finansiële transaksies in bates en aanspreeklikhede
Besonderhede van hierdie transaksies kan besigtig word in nota 8 (Besonderhede van spesiale funksies (diefstal en verliese))
by die Jaarlikse Finansiële State.
4. Verduidelikings vir wesenlike afwykings van Bedrae Bewillig (na Virement):
4.1 Per Program Finale Toedeling Werklike Uitgawes Afwyking R’000
Afwyking as ‘n % van
Finale Toedeling
Program 1: Administrasie 50,390 50,254 136 0.27%
Oorskot van R136 000 wat hoofsaaklik toegeskryf kan word as geoormerkte fondse wat teruggestort moet word in die Provinsiale Inkomstefonds.
Program 2: Volhoubare Hulpbronontwikkeling 73,878 69,251 4,627 6,27%
Oorskot van R4 627 000 kan hoofsaaklik toegeskryf word aan fondse wat beskikbaar gestel is aan die Wes-Kaap provinsie ten bedrae van R4 238 000 vir haelbystand, in die aanpassingsbegroting, wat
versprei is oor ‘n tydperk van drie jaar, R337 000 vir droogtehulp aan eise wat nog uitstaande is en ‘n bedrag van R49 000 vir LandCare-projekte en R3 000 om teruggestort te word in die Provinsiale
Inkomstefonds. Aansoek vir oordrag ter bedrae van R4 575 000 is aangevra.
Program 3: Ondersteuning en Ontwikkeling van Landbouers 87,743 87,633 110 0.13%
Oorskot van R110 000 wat hoofsaaklik is vir Omvattende Landbousteunprogram (CASP)-projekte vir R60 000 en R50 000 hoofsaaklik vir goedere en dienste wat teruggestort moet word in die Provinsiale
Inkomstefonds.
Program 4: Veeartsenykundige Dienste 31,522 30,759 763 2.43%
Oorskot van R763 000 op Vergoeding van werkgewers en goedere en dienste wat teruggestort moet word in die Provinsiale Inkomstefonds.
Program 7: Gestruktureerde Landbou-opleiding 27,640 27,358 282 1.03%
Oorskot van R282 000 waarvan R281 000 spaargeld is op geoormerkte toewysing, fondse wat teruggestort moet word in die Provinsiale Inkomstefonds
4.2 Per Ekonomiese klassifikasie
Finale Toedeling Werklike Uitgawes Afwyking
Afwyking as ‘n % van
Finale Toedeling
Huidige betaling:
R’000 R’000 R’000 R’000
Vergoeding van werkgewers 130,548 130,123 425 0.33%
Goedere en dienste 105,440 104,825 615 0.60%
Finansiële transaksies in bates en aanspreeklikhede
Oordragte en subsidies:
15 153 2 1.29%
Provinsies en munisipaliteite 67 58 9 13.43%
Departementele agentskappe en rekeninge 19 19 - -
Universiteite en technikons 76 76 - -
Openbare korporasies en privaat ondernemings 30,595 30,595 - -
Niewinsgewende institusies 6,615 6,614 1 0.02%
Huishoudings
Betalings vir kapitale bates:
42,543 37,966 4,577 10.76%
Geboue en ander vaste strukture 2,467 2,407 60 2.43%
Masjinerie en toerusting 12,879 12,637 242 1.88%
Biologiese of ontwikkelde bates 62 57 5 8.07%
Sagteware en ander ontasbare bates 94 93 1 1.06%
87

88
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
STAAT VAN FINANSIËLE PRESTASIE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Nota 2007/08 2006/07
R’000 R’000
INKOMSTE
Jaarlikse Toedeling 1 331,560 302,290
Departementele inkomste 2 7,006 6,308
Buitelandse hulpverlening 3 2,193 1,375
TOTALE INKOMSTE 340,759 309,973
UITGAWES
Lopende uitgawes
Vergoeding van werkgewers 4 130,123 117,188
Goedere en dienste 5 104,825 95,051
Finansiële transaksies in bates en aanspreeklikhede 6 153 183
Buitelandse hulpverlening 3 589 217
Totale huidige uitgawes 235,689 212,639
Oordragte en subsidies 7 75,328 40,186
Uitgawes vir kapitale bates
Geboue en ander vaste strukture 8 2,407 4,657
Masjinerie en toerusting 8 12,637 8,827
Biologiese of ontwikkelde bates 8 57 75
Sagteware en ander ontasbare bates 8 93 219
Buitelandse hulpverlening 3 - 24
Totaal uitgawes vir kapitale bates 15,194 13,802
TOTALE UITGAWES 326,212 266,627
OORSKOT
14,547 43,346
Voeg by vrugtelose en verkwistende uitgawes 9 1 -
OORSKOT VIR DIE JAAR 14,548 43,346
Rekonsiliasie van oorskot vir die jaar
Bewilligde Fondse wat teruggestort moet word in die inkomstefonds 13 5,938 35,904
Departementele Inkomste wat teruggestort moet word in die
inkomstefonds inkomstefonds
14 7,006 6,308
Buitelandse hulpverlening 3 1,604 1,134
OORSKOT VIR DIE JAAR 14,548 43,346

BATES
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE
soos op 31 Maart 2008
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Nota 2007/08 2006/07
R’000 R’000
Lopende bates 13,820 44,593
Kontant en kontantekwivalente 10 11,477 43,040
Voorafbetalings en voorskotte 11 331 153
Invorderbare geld 12 2,012 1,400
TOTALE BATES 13,820 44,593
AANSPREEKLIKHEDE
Lopende aanspreeklikhede 13,820 44,593
Bewilligde fondse wat teruggestort moet word in die Inkomstefonds 13 5,938 35,904
Departementele inkomste wat teruggestort moet word in die
Inkomstefonds
14 568 770
Laste 15 5,710 6,785
Buitelandse hulpverlening wat nie gebruik is nie 3 1,604 1,134
TOTAAL AANSPREEKLIKHEDE
NETTO BATES
13,820 44,593
- -
89

90
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
KONTANTVLOEISTAAT
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Nota 2007/08 2006/07
R’000 R’000
KONTANTVLOEI VAN BEDRYFSAKTIWITEITE
Ontvangste 354,538 322,767
Jaarlikse toegewese fondse ontvang 1 331,560 302,290
Departementele inkomste ontvang 2 21,918 19,311
Buitelandse hulpverlening ontvang 3 1,060 1,166
Netto (verhoging)/verlaging in werkkapitaal (1,865) (1,084)
Teruggestort in Inkomstefonds 16 (58,075) (30,186)
Lopende betalings (235,689) (212,639)
Oordragte en subsidies betaal 7 (75,328) (40,186)
Netto kontantvloei beskikbaar uit bedryfsaktiwiteite 16 (16,419) 38,672
KONTANTVLOEI VAN INVESTERINGSAKTIWITEITE
Betalings vir kapitale bates 8 (15,194) (13,802)
Opbrengs uit verkope van kapitale bates 16 50 -
Netto kontantvloei uit investeringsaktiwiteite (15,144) (13,802)
Netto verhoging/(verlaging) in kontant en kontantekwivalente (31,563) 24,870
Kontant en kontantekwivalente aan die begin van die tydperk 43,040 18,170
Kontant en kontantekwivalente aan die einde van die tydperk 17 11,477 43,040

1. Jaarlikse Toedeling
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
AANTEKENINGE TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
1.1 Jaarlikse Toedeling
Ingesluit is fondse toegewys kragtens die Begrotingswet vir Provinsiale Departemente (Billikheidsaandeel):**
Administrasie
Volhoubare Hulpbronbestuur
Boeresteun en Ontwikkeling
Veeartsenykunde-dienste
Tegnologiese Navorsing en Ontwikkeling
Landbou-ekonomie
Gestruktureerde Landbou-opleiding
Finale
Toedeling
Werklike
Fondse
Ontvang
Fondse nie
aangevra/
nie ontvang
Toedeling
ontvang
2006/07
R’000 R’000 R’000 R’000
50,390 50,390 - 39,132
73,878 73,878 - 79,989
87,743 87,743 - 71,826
31,522 31,522 - 27,891
53,421 53,421 - 49,348
6,966 6,966 - 8,399
27,640 27,640 - 25,705
Totaal 331,560 331,560 - 302,290
2.2 Voorwaardelike toekennings **
Nota 2007/08 2006/07
R’000 R’000
Totale toekennings ontvang Bylae 1A 71,290 70,577
Provinsiale toekennings ingesluit in Totale Toekennings ontvang - 3,000
1.3 Onvoorwaardelike toekennings
Oordrag ontvang Bylae 1B - 1
** Daar moet op gelet word dat die voorwaardelike toekennings ingesluit is in die bedrag per die finale toedeling in Nota 1.1.
2. Departementele inkomste
Verkoop van goedere en dienste ander dan kapitale bates 2.1 21,295 18,785
Boetes, strafgeld & verbeurings 8 -
Rente en dividende 2.2 27 84
Verkoop van kapitale bates 2.3 50 -
Finansiële transaksies in bates en aanspreeklikhede 2.4 565 424
Oordrag ontvang 2.5 24 18
Totale inkomste ingesamel 21,969 19,311
Minus: Departementele Inkomste begroot 14 14,963 13,003
Departementele inkomste ingesamel 7,006 6,308
91

92
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
AANTEKENINGE TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
2.1 Verkope van goedere en dienste ander dan kapitale bates
Nota 2007/08 2006/07
R’000 R’000
Verkope van goedere en dienste gelewer deur die departement 21,289 18,772
Verkope deur markvestiging 330 179
Administratiewe fooie - 1
Ander verkope 20,959 18,592
Verkoop van skroot, afval, en ander huidig gebruikte goedere 6 13
Totaal 21,295 18,785
2.2 Rente en dividende
Rente 21 79
Dividende 6 5
Totaal 27 84
2.3 Verkoop van kapitale bates
Biologiese bates verkoop (2 perde) 50 -
Totaal 50 -
2.4 Finansiële transaksies in bates en aanspreeklikhede
Invorderbare geld 47 107
Ander ontvangste met inbegrip van verhaalbare inkomste 518 317
Totaal 565 424
2.5 Oordragte ontvang
Ander regeringseenhede - 1
Openbare korporasies en privaat ondernemings 24 17
Totaal 24 18
3. Buitelandse hulpverlening ontvang in kontant
Openingsaldo 1,134 209
Inkomste 1,059 1,166
Uitgawes 589 241
Lopend 589 217
Kapitaal - 24
Sluitingsaldo 1,604 1,134
Analise van saldo
Ongebruikte plaaslike en buitelandse hulp 1,604 1,134
Sluitingsaldo 1,604 1,134

4. Vergoeding van werkgewers
4.1 Salarisse en Lone
KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
AANTEKENINGE TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Nota 2007/08 2006/07
R’000 R’000
Basiese salaris 87,721 80,070
Prestasietoekenning 1,788 1,976
Diensgebaseer 339 148
Vergoedend/bykomstig 4,172 4,441
Periodieke betalings 1,268 1,211
Ander niepensioendraende toelaes 17,639 14,465
Totaal 112,927 102,311
4.2 Werknemerbydraes
Pensioen 11,016 9,989
Medies 6,155 4,863
Bedingingsraad 25 25
Totaal 17,196 14,877
Totale vergoeding van werknemers 130,123 117,188
Gemiddelde aantal werknemers 833 840
5. Goedere en dienste
Advertering 3,359 3,099
Bywoningsfooie (registrasiefooie ingesluit) 839 578
Bankkoste en kaartfooie 70 93
Boorgatwater-boordery 889 -
Beurse (werkgewers) 354 352
Spyseniering 1,266 1,054
Kommunikasie 5,422 5,099
Rekenaardienste 1,239 920
Konsultante, kontrakteurs en spesiale dienste 21,444 23,735
Koerier en afleweringsdienste 115 93
Rybewyse en permitte 9 94
Vermaak 67 113
Eksterne ouditfooie 5.1 1,755 1,111
Toerusting minder as R5000 4,313 5,928
Honoraria (Vrywillige werkers) 1 -
Inventaris 5.2 23,229 21,562
Regsfooie 41 -
Fooie vir lisensiëringsagentskappe 5 5
93

94
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
Nota 2007/08 2006/07
R’000 R’000
Onderhoud, herstel en lopende koste 3,741 1,855
Mediese Dienste 377 87
Munisipale Dienste 7,054 4,427
Bedryfsverhurings 1,441 867
Personeelagentskapfooie 149 29
Fotografiese dienste 1 1
Plante, blomme en ander versierings 49 41
Drukwerk en publikasies 341 168
Professionele liggame en lidmaatskapfooie 75 73
Hervestigingskoste 543 351
Padwaardigheidstoetse 1 1
Subskripsies 51 66
Uitgawes vir eiendom wat besit en verhuur word 1,893 3,982
Vertalings en transkripsies 158 221
Vervoer voorsien as deel van die departementele aktiwiteite 125 179
Vervoer en verblyf 5.3 21,063 17,530
“Venues” en fasiliteite 898 199
Spesiale beskermende klere en uniforms 392 416
Opleiding en personeelontwikkeling 2,054 722
Getuie en verwante fooie 2 -
Totaal 104,825 95,051
5.1 Eksterne ouditfooie
Gereeldheidsoudits 1,755 1,111
Totaal 1,755 1,111
5.2 Inventaris
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
AANTEKENINGE TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Strategiese voorraad 89 105
Huishoudelike verbruiksgoedere 428 208
Landboukundig 10,732 10,903
Leer en onderrigondersteuningsmateriaal 41 -
Voedsel en voedselvoorraad 2,116 1,884
Brandstof, olie en gas 1,259 1,250
Laboratorium verbruikersgoedere 1,377 929
Ander verbruikersgoedere 349 371
Onderdele en ander onderhoudmateriaal 3,427 3,059
Skryfbehoeftes en drukwerk 2,744 2,157
Veeartsenykunde-voorraad 644 696
Padkonstruksie en voorraad 23 -
Totaal 23,229 21,562

5.3 Reis en verblyf
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
AANTEKENINGE TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Nota 2007/08 2006/07
R’000 R’000
Plaaslik 18,828 15,843
Buitelands 2,235 1,687
Totaal 21,063 17,530
6. Finansiële transaksies in bates en aanspreeklikhede
Ander materiële verliese afgeskryf 6.1 110 123
Skuld afgeskryf 6.2 16 46
Diefstal 6.3 27 14
Totaal 153 183
6.1 Ander materiële verliese afgeskryf
Skade aan Staats Motorhawe voertuie (13 gevalle) 91 27
Skade aan privaat motorvoertuie (7 gevalle) 17 -
Nuttelose en verkwistende uitgawes afgeskryf (3 gevalle) 2 -
Brandskade - 96
Totaal 110 123
6.2 Skuld afgeskryf
Rente op dienste gelewer, afgeskryf (2 gevalle) - 46
Interdepartementele skuld afgeskryf (2 gevalle) 12 -
Personeelskuld afgeskryf (7 gevalle) 4 -
Totaal 16 46
6.3 Besonderhede van diefstal
Diefstal van toerusting (3 gevalle) 10 14
Diefstal van motorvoertuie (1 geval) 12 -
Diesel gesteel by Worcester-kantoor (1 geval) 5 -
Totaal 27 14
7. Oordragte en subsidies
Provinsies en munisipaliteite Bylae 1D 58 4,681
Departementele agentskappe en rekeninge Bylae 1E 19 12
Universiteite en technikons Bylae 1F 76 170
Openbare korporasies en privaat ondernemings Bylae 1G 30,595 15,536
Niewinsgewende institusies Bylae 1H 6,614 5,495
Huishoudings Bylae 1I 37,966 14,292
Totaal 75,328 40,186
95

96
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
8. Uitgawes for kapitale bates
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
AANTEKENINGE TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Nota 2007/08 2006/07
R’000 R’000
Geboue en ander vaste strukture 27 2,407 4,657
Masjinerie en toerusting 27 12,637 8,827
Biologiese of ontwikkelde bates 27 57 75
Sagteware en ander ontasbare bates 28 93 219
Totaal 15,194 13,778
9. Vrugtelose en verkwistende uitgawes
Openingsaldo -
Nuttelose en verkwistende uitgawes – huidige year 1 -
Huidige uitgawes 1 -
Bedrae gekondoneer (1) -
Huidige uitgawes (1) -
Oordrag na invorderbare geld vir verhaling (nie gekondoneer) -
Vrugtelose en verkwistende uitgawes wat wag op kondonering - -
10. Kontant en kontantekwivalente
Gekonsolideerde Betaalmeester Algemene Rekening 172 37
Uitbetalings (144) 1
Kontant by kommersiële banke (Plaaslik) * 11,449 43,002
Totaal 11,477 43,040
* “Kontant by kommersiële banke” verteenwoordig kontant nie deur die departement vereis vir onmiddellike gebruik nie
en word belê by die Provinsiale Tesourie by verskeie kommersiële banke. Rente verdien op hierdie beleggings word
gereflekteer in die finansiële state van die Provinsiale Inkomstefonds.
11. Voorafbetalings en voorskotte
Reis en verblyf 331 153
Totaal 331 153
12. Invorderbare geld
Huishoudings en winsgewende
institusies
Nota
Minder
as een
jaar
Een tot
drie jaar
Ouer as
drie jaar
12.1 - - - - 171
Personeeldebiteure* 12.2 267 69 20 356 289
Ander debiteure* 12.3 177 5 - 182 32
Inter-regerings invorderbare geld Bylae 4 1,313 161 - 1,474 908
Totaal 1,757 235 20 2,012 1,400

12.1 Huishoudelike en niewinsgewende instellings
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
AANTEKENINGE TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Nota 2007/08 2006/07
R’000 R’000
Prosopis-uitroeiing - 171
Totaal - 171
12.2 Personeeldebiteure
Aftrekkings op salarisse 59 10
Belasting op salarisse 31 2
Privaat telefoonskuld 2 2
Ander personeelskuld - 12
Mediese hulp - 2
Eks-werkgewers en personeeldebiteure* ** 264 261
Totaal 356 289
*Die vergelykende syfer vir Personeelskuld is aangepas met R5 000.00 en geskuif na Nota 12.3, Ander debiteure as
verskafferskuld
**Ingesluit in die huidige jaar se totale bedrag vir geld wat nog ontvang moet word, is ‘n bedrag van R42 475.57 wat
verhaalbare inkomste verteenwoordig wat foutief toegewys is in vorige jare.
12.3 Ander debiteure
Diefstal en verliese nog nie goedgekeur om afgeskryf te word nie (6 gevalle) 171 27
Nedbank: Betalingsterugtrekking uitstaande 6 -
Verskafferskuld* 5 5
Totaal 182 32
*Die vergelykende syfer is aangepas met R5 000.00 van Nota 12.3 vir verskaffer skuld.
13. Bewilligde fondse wat teruggestort moet word in die Inkomstefonds
Openingsaldo 35,904 10,711
Oordrag van Staat van Finansiële Prestasie 5,938 35,904
Betaal gedurende die jaar (35,904) (10,711)
Sluitingsaldo 5,938 35,904
14. Departementele inkomste wat teruggestort moet word in die Inkomstefonds
Openingsaldo 770 934
Oordrag van Staat van Finansiële Prestasie 7,006 6,308
Departementele inkomste begroot 14,963 13,003
Betaal gedurende die jaar (22,171) (19,475)
Sluitingsaldo 568 770
15. Laste – huidige
Notas 30 Dae 30+ Dae
Voorskotte ontvang 15.1 - - - 3
Verrekeningsrekeninge 15.2 170 8 178 28
Ander laste 15.3 - 5,532 5,532 6,754
Totaal 170 5,540 5,710 6,785
97

98
DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
15.1 Voorskotte ontvang
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
AANTEKENINGE TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Nota 2007/08 2006/07
R’000 R’000
Fotokopie-kredietsleutels vir studente - 3
Totaal - 3
15.2 Verrekeningsrekeninge
Privaat telefoonkoste 1 2
Krediet betaalbaar aan debiteure 2 11
Inkomstebelasting en pensioenfonds 51 15
Rente wat ontvang moet word uit skuld 6 -
Krediet betaalbaar aan SMV 109 -
PERSAL-aftrekkings betaalbaar 9 -
Totaal 178 28
15.3 Ander laste
Kultivar evalueringsprojek - 27
Impumelelo-projek 20 20
Provide-projek 3,598 3,707
Vloedfondse van Nasionaal - 1,614
SANP:ABI 743 743
Vroueboere - 19
SKOG - 117
Klassieke varkkoors - 1
DOW-waardering - 10
Combud - 103
Kleingraan-Institusie 62 51
Rainbow-plaas 292 303
Proteïennavorsing - 39
Agriseta 168 -
NSF-leerderskappe 649 -
Totaal 5,532 6,754
16. Netto kontantvloei beskikbaar uit bedryfsaktiwiteite
Netto oorskot/(tekort) soos per Staat van Finansiële Prestasie 14,548 43,346
Voeg terug nie-kontant/kontant veranderinge nie beskou as
bedryfsaktiwiteite nie
(30,967) (4,674)
(Verhoging)/verlaging in invorderbare geld – huidig (1,745) 782
(Verhoging)/verlaging in voorafbetalings en voorskotte (178) 12
Verhoging/(verlaging) in laste – huidig (1,075) (1,878)
Opbrengs uit verkope van kapitale bates (50) -
Uitgawes op kapitale bates 15,194 13,802
Terugstortings in Inkomstefonds (58,075) (30,186)
Departementele inkomste begroot 14,962 12,794
Netto kontantvloei gegenereer deur bedryfsaktiwiteite 16,419 38,672

WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
AANTEKENINGE TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Nota 2007/08 2006/07
R’000 R’000
17. Rekonsiliasie van kontant en kontantekwivalente vir kontantvloeidoeleindes
Gekonsolideerde Betaalmeester Algemene Rekening 172 37
Uitbetalings (144) 1
Kontant by kommersiële banke (Plaaslik) 11,449 43,002
Totaal 11,477 43,040
99

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
100
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
OPENBAARMAKINGSAANTEKENINGE TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
18. Voorwaardelike aanspreeklikhede
Nota 2007/08 2006/07
R’000 R’000
Huisleningswaarborge vir werknemers Bylae 3A 500 708
Eise teen die departement Bylae 3B 1,843 44
Ander departemente (interdepartementele onbevestigde saldo’s) Bylae 5 20 1,261
Totaal 2,363 2,013
*Die vergelykende syfer is aangepas met R44 441.00 vir eise teen die departement nie voorheen openbaar gemaak.
19. Verpligtinge
Goedgekeur en gekontrakteer
Lopende uitgawes 2,339 2,142
Kapitale uitgawes 518 441
Totale Verpligtinge 2,857 2,583
20. Toevallings
Gelys volgens ekonomiese klassifikasie
30 Dae 30+ Dae
Vergoeding van werkgewers - - - 78
Goedere en dienste 624 1,783 2,407 4,722
Geboue en ander vaste strukture - 74 74 -
Masjinerie en toerusting 79 - 79 -
Sagteware en ander ontasbare bates - - - 32
Totaal 703 1,857 2,560 4,832
Gelys volgens programvlak
Program 1: Administrasie 1,375 1,160
Program 2: Volhoubare Hulpbronbestuur 186 713
Program 3: Boeresteun en Ontwikkeling 198 1,639
Program 4: Veeartsenykunde-dienste 63 177
Program 5: Tegnologiese Navorsing en Ontwikkeling 301 409
Program 6: Landbou-ekonomie 40 162
Program 7: Gestruktureerde Landbou-opleiding 397 572
Totaal 2,560 4,832
Saldo’s bevestig met ander departemente 1,187 111
Totaal 1,187 111

21. Werkgewervoordele
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
OPENBAARMAKINGSAANTEKENINGE TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Nota 2007/08 2006/07
R’000 R’000
Reg op verlof 3,542 3,435
Dertiende tjek 3,054 2,861
Prestasietoekennings 1,945 1,758
Opgehoopte verlof-verpligtinge 9,563 9,631
Totaal 18,104 17,685
22. Huurverpligtinge
22.1 Bedryfsverhurings: Masjinerie en toerusting
Nie later as 1 jaar nie 418 44
Later as 1 jaar en nie later as 5 jaar nie 352 703
Totale huidige waarde van verhurings-
aanspreeklikhede
22.2 Finansiële verhurings: Masjinerie en toerusting
770 747
Nie later as 1 jaar nie 499 450
Later as 1 jaar en nie later as 5 jaar nie 163 200
Totale huidige waarde van verhurings- aanspreeklikhede 662 650
23. Invorderbare geld vir departementele inkomste
Verkoop van goedere en dienste ander dan kapitale bates* 3,415 2,931
Totaal** 3,415 2,931
* “Invorderbare geld” verteenwoordig bedrae uitstaande vir dienste deur die departement gelewer soos op 31
Maart 2008. Die uitstaande bedrag bestaan hoofsaaklik uit laboratoriumdienste, veeartsenykunde-dienste, studentegeld
en huishuur.
** Die vergelykende syfer is aangepas met die bedrag van R1 291 000 weens ‘n aanpassing aan studentegeld
bekendgemaak in 2006/07.
24. Ongereelde uitgawes
Openingsaldo - -
Ongereelde uitgawes (Finansiële verhuringsuitgawes) 444 410
Minus: Bedrag gekondoneer ooreenkomstig Praktyk-nota 5 van 2006/07 (444) (410)
Ongereelde uitgawes wat wag op kondonering - -
25. Verwante partytransaksies
Aankope by Verwante Partye:
Die departement het sake ter waarde van R685 000 met Home Base Trade 8cc gedoen. Hierdie maatskappy word
beskou as ‘n verwante party aangesien mnr. AH Februarie, ‘n werkgewer van die departement, ‘n verwantskap het met
die eienaar van die maatskappy. Die transaksie is afgehandel in volle nakoming met die beleid van die
Voorraadkettingbestuur van die departement en die transaksie is beskou as op ‘n afstand.
101

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
102
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
OPENBAARMAKINGSAANTEKENINGE TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Ander verwante partytransaksies:
Casidra (Edms.) Bpk. val onder die portefeulje van die van die LUK van Landbou. Die totale aandelebelang in
Casidra (Edms.) Bpk. lê by die Provinsiale Regering van die Wes-Kaap onder die toesig van die Provinsiale Minister
van Landbou.
Gedurende die jaar het die departement dienste van die Departement ven Vervoer en Openbare Werke ontvang, wat
verband hou met die departement soos aangedui: Die Departement van Landbou beset verskeie geboue en
navorsingsplase in die provinsie wat gratis deur die Departement van Vervoer en Openbare Werke voorsien word.
Dr Ilse Trautmann, Direkteur: Tegnologie, Navorsing en Ontwikkeling van die Departement van Landbou het sonder
vergoeding opgetree as voorsitter en direkteur in die SA Agri Akademie (Artikel 21-maatskappy). Gedurende die finansiële
jaar 2007/08 is twee oordragbetalings ten bedrae van R2 150 000.00 aan SA Agri Akademie gemaak vir die
“Marktoegang vir ontluikende boere”-inisiatief van die departement.
26. Sleutelbestuurpersoneel
Aantal
individue
2007/08 2006/07
R’000 R’000
Politieke amptenare 1 1,003 938
Amptenare:
Vlak 15 tot 16 1 800 773
Vlak 14 (insl. HFB) 4 2,346 1,370
Totaal 4,149 3,081
27. Voorsiening vir potensieel slegte skulde
Personeeldebiteure 30 44
Dienste gelewer 1,319 225
Totaal 1,349 269

WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
OPENBAARMAKINGSAANTEKENINGE TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
28. Tasbare Kapitale Bates
BEWEGING IN TASBARE KAPITALE BATES PER BATE-REGISTER VIR DIE JAAR GEËINDIG
31 MAART 2008
Openingsaldo
Huidige Jaar
Aanpassings
Toevoegings Vervreemding
Sluitingsaldo
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000
GEBOUE EN ANDER VASTE
STRUKTURE 2,337 (16) 2,407 1,883 2,845
Wonings 121 - 173 131 163
Nie-residensiële geboue 767 (16) 2,159 1,677 1,233
Ander vaste strukture 1,449 - 75 75 1,449
MASJINERIE EN TOERUSTING 56,495 (35) 12,817 4,561 64,716
Vervoer-bates 2,004 28 580 25 2,587
Rekenaartoerusting 12,088 (177) 2,352 18 14,245
Meubels en kantoortoerusting 1,937 (30) 415 - 2,322
Ander masjinerie en toerusting 40,466 144 9,470 4,518 45,562
BIOLOGIESE EN ONTWIKKELDE
BATES 5,487 (9) 308 62 5,724
Biologiese en ontwikkelde bates 5,487 (9) 308 62 5,724
TOTALE TASBARE BATES 64,319 (60) 15,532 6,506 73,285
103

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
104
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
OPENBAARMAKINGSAANTEKENINGE TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Kontant Nie-kontant Ontvang, nie
betaal
(Wes-Kaap
Departement
van Landbou
Begrotingspas
openbaar)
Totaal
Koste Billike waarde Koste Koste
R’000 R’000 R’000 R’000
GEBOUE EN ANDER VASTE
STRUKTURE 2,407 - - 2,407
Wonings 173
- - 173
Nie-residensiële geboue 2,159
- - 2,159
Ander vaste strukture 75
- - 75
MASJINERIE EN TOERUSTING 12,637 155 25 12,817
Vervoer-bates 580
- - 580
Rekenaartoerusting 2,262
90 - 2,352
Meubels en kantoortoerusting 400
15 - 415
Ander masjinerie en toerusting 9,395 50 25 9,470
BIOLOGIESE EN ONTWIKKELDE
BATES
57 251 - 308
Biologiese en ontwikkelde bates 57 251 - 308
TOTAAL 15,101 406 25 15,532

WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
OPENBAARMAKINGSAANTEKENINGE TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
28.2 VERVREEMDING VAN TASBARE KAPITALE BATES PER BATE-REGISTER VIR DIE JAAR GEËINDIG
31 MAART 2008
Verkoop vir
kontant
Geldwaarde
soos per AR
Nie-kontant
Koste/geldwaarde
soos
per AR
Totale
vervreemding
Kontant
Ontvang
Werklike
Koste
R’000 R’000 R’000 R’000
GEBOUE EN ANDER VASTE STRUKTURE - 1,883 1,883 -
Wonings - 131 31 -
Nie-residensiële geboue - 1,677 1,677 -
Ander vaste strukture - 75 75 -
MASJINERIE EN TOERUSTING - 4,561 4,561 -
Vervoer-bates - 25 25 -
Rekenaartoerusting - 18 18 -
Ander masjinerie en toerusting - 4,518 4,518 -
BIOLOGIESE EN ONTWIKKELDE BATES 11 51 62 50
Biologiese en ontwikkelde bates 11 51 62 50
TOTAAL 11 6,495 6,506 50
‘n Bedrag van R5 389 848.41 is in die totale bedrag vir verkope ingesluit en verteenwoordig aankope vir projekte aan
gemeenskappe en ontluikende boere gedurende die 2007/08 finansiële jaar. Hierdie bedrag vorm ook deel van die bedrag
openbaar gemaak in Bylae 1L “Staat van geskenke, donasies en borgskappe gemaak”.
28.3 BEWEGING IN TASBARE KAPITALE BATES PER BATE-REGISTER VIR DIE JAAR GEËINDIG
31 MAART 2007
Openingsaldo
Byvoegings Toevoegings Vervreemding
Sluitingsaldo
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000
GEBOUE EN ANDER VASTE
STRUKTURE 9,992 (7,926) 4,667 4,396 2,337
Wonings 27 30 117 53 121
Nie-residensiële geboue 97 468 3,279 3,077 767
Ander vaste strukture 9,868 (8,424) 1,271 1,266 1,449
MASJINERIE EN TOERUSTING 53,252 31 8,965 5,753 56,495
Vervoer-bates 1,572 686 410 664 2,004
Rekenaartoerusting 9,095 469 2,657 133 12,088
Meubels en kantoortoerusting 759 676 487 (15) 1,937
Ander masjinerie en toerusting 41,826 (1,800) 5,411 4,971 40,466
105

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
106
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
OPENBAARMAKINGSAANTEKENINGE TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
Openingsaldo
Byvoegings Toevoegings Vervreemding
Sluitingsaldo
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000
BIOLOGIESE EN ONTWIKKELDE
BATES 5,941 (1,729) 1,371 96 5,487
Biologiese en ontwikkelde bates 5,941 (1,729) 1,371 96 5,487
TOTALE TASBARE BATES 69,185 (9,624) 15,003 10,245 64,319
29. Ontasbare Kapitale Bates
BEWEGING IN ONTASBARE KAPITALE BATES PER BATE-REGISTER VIR DIE JAAR GEËINDIG
31 MAART 2008
Openingsaldo
Huidige Jaar
Aanpassings
aan saldo’s
van vorige
jaar
Toevoegings Vervreemding
Sluitingsaldo
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000
Rekenaarsagteware 738 - 93 121 710
TOTALE ONTASBARE BATES 738 - 93 121 710
29.1 TOEVOEGINGS TOT ONTASBARE KAPITALE BATES PER BATE-REGISTER VIR DIE JAAR
GEËINDIG 31 MAART 2008
Kontant
Koste
Nie-kontant
Billike waarde/
R1
Totaal
R’000 R’000 R’000
Rekenaarsagteware 93 - 93
TOTAAL 93 - 93

WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
OPENBAARMAKINGSAATEKENINGE TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
29.2 VERVREEMDINGS VAN ONTASBARE KAPITALE BATES PER BATE-REGISTER VIR DIE JAAR
GEËINDIG 31 MAART 2008
Verkoop vir
kontant
Koste/geldwaarde
soos
per AR
Oorgedra uit of
vernietig of tot
niet gemaak
Koste/geldwaarde
soos
per AR
Totale
Vervreemdings
Kontant
Ontvang
Werklike
Koste
R’000 R’000 R’000 R’000
Rekenaarsagteware - 121 121 -
TOTAAL - 121 121 -
29.3 BEWEGING IN ONTASBARE KAPITALE BATES PER BATE-REGISTER VIR DIE JAAR GEËINDIG
31 MAART 2007
Openingsaldo
Toevoegings Vervreemding Sluiting-saldo
R’000 R’000 R’000 R’000
Rekenaarsagteware 519 219 - 738
TOTAAL 519 219 - 738
107

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
108
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
BYLAES TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
BYLAE 1A
STAAT VAN VOORWAARDELIKE TOEKENNINGS ONTVANG
NAAM VAN DEPARTEMENT
Verdeling van Inkomste Wet
Verdeling van
Inkomste
Wet/
Provinsiale
Toekennings
TOEDELING VAN TOEKENNING BESTEE 2006/07
Oordragte
DORAaanpassings
Ander
Aanpassings
Totaal
Beskikbaar
Bedrag
ontvang
by
departement
Bedrag
bestee deur
departement
% van
beskikbare
fondse
bestee deur
departement
“Division
of
Revenue
Act”
Bedrag
bestee deur
departement
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000
LandCare 3,270 47 - - 3,317 3,268 3,268 98.5% 3,730 3,480
CASP 33,426 - - - 33,426 33,366 33,366 99.8% 20,648 20,644
Provinsiale Toekennings
PIG - - - - - - - - 3,000 3,000
Ander
Rampverligting - 12,617 25,000 1,614 39,231 34,656 34,656 88.3% 43,199 7,582
Totaal 36,696 12,664 25,000 1,614 75,974 71,290 71,290 70,577 34,706
BYLAE 1B
STAAT VAN ONVOORWAARDELIKE TOEKENNINGS BETAAL AAN PROVINSIES
NAAM VAN PROVINSIE/
TOEKENNING
Departement van Onderwys
(Donasie)
TOEDELING VAN TOEKENNING OORDRAG BESTEE 2006/07
Bedrag Oordragte
Ander
Aanpassings
Totaal
Beskikbaar
Werklike
Oordrag
% van
beskikbare
fondse
oorgedra
Bedrag
ontvang
by
departement
Bedrag
bestee deur
departement
% van
beskikbare
fondse
bestee deur
departement
Totaal
Beskikbaar
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000 % R’000
- - - - - - - - - 1
Totaal - - - - - - - 1
BYLAE 1C
STAAT VAN VOORWAARDELIKE TOEKENNINGS BETAAL AAN MUNISIPALITEITE
NAAM VAN
MUNISIPALITEIT
Verdeling van
Inkomste
Wet
TOEDELING VAN TOEKENNING OORDRAG BESTEE 2006/07
Oordragte Aanpassings
Totaal
Beskikbaar
Werklike
Oordrag
% van
beskikbare
fondse
oorgedra
Bedrag
ontvang
by
departement
Bedrag
bestee deur
munisipaliteit
% van
beskikbare
fondse
bestee deur
munisipaliteit
Verdeling van
Inkomste
Wet
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000 % R’000
Stad Kaapstad - - - - - - - - - 4,560
Totaal - - - - - - - 4,560

WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
BYLAES TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
BYLAE 1D
STAAT VAN ONVOORWAARDELIKE TOEKENNINGS EN OORDRAGTE AAN MUNISIPALITEITE
NAAM VAN
MUNISIPALITEIT
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
TOEDELING VAN TOEKENNING OORDRAG BESTEE 2006/07
Bedrag Oordragte Aanpassings
Totaal
Beskikbaar
Werklike
Transfer
% van
Beskikbare
fondse
oorgedra
Bedrag
ontvang
by
munisipaliteit
Bedrag
bestee deur
munisipaliteit
% van
beskikbare
fondse
bestee deur
munisipaliteit
Totaal
Beskikbaar
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000 % R’000
Streekdiensteraad-heffings 5 - (5) - - - - - - 74
Voertuiglisensies 70 - (8) 62 54 87.1% 54 - - 46
Donasies - - 4 4 4 100.0% 4 - - -
Totaal 75 - (9) 66 58 58 - - 120
BYLAE 1E
STAAT VAN OORDRAGTE NA DEPARTEMENTELE AGENTSKAPPE EN REKENINGE
DEPARTEMENT/
AGENTSKAP/ REKENING
Aangepaste
Begrotingswet
TOEDELING VAN OORDRAG OORDRAG 2006/07
Oordragte Aanpassings
Totaal
Beskikbaar
Werklike
Oordrag
% van
beskikbare fondse
oorgedra
Finale
Begrotingswet
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000
SA Inkomstediens 19 - - 19 19 100.0% 12
Totaal 19 - - 19 19 12
BYLAE 1F
STAAT VAN OORDRAGTE NA UNIVERSITEITE EN TECHNIKONS
UNIVERSITEIT/TECHNIKON
Aangepaste
Begrotingswet
TOEDELING VAN OORDRAG OORDRAG 2006/07
Oordragte Aanpassings
Totaal
Beskikbaar
Werklike
Oordrag
Bedrag nie
oorgedra
% van
beskikbare
fondse
oorgedra
Finale
Begrotings-wet
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000
Universiteit van Stellenbosch 77 - (1) 76 76 - 100.0% 170
Totaal 77 - (1) 76 76 - 170
109

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
110
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
BYLAES TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
BYLAE 1G
STAAT VAN OORDRAGTE NA OPENBARE KORPORASIES EN PRIVAAT ONDERNEMINGS
NAAM VAN OPENBARE/
KORPORASIE/
Openbare korporasie
Aangepaste
Begrotingswet
TOEDELING VAN OORDRAG UITGAWES 2006/07
Oordragte Aanpassings
Totaal
Beskik-baar
Werklike
Oordrag
% van
beskikbare
fondse
oorgedra
Kapitaal Huidig
Finale
Begrotingswet
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000 R’000
Casidra 22,422 - 2,699 25,121 25,120 100.0% - 25,120 13,872
SABS - - 1 1 1 100.0% - 1 -
Totaal: Openbare
korporasies
Privaat Ondernemings
22,422 - 2,700 25,122 25,121 - 25,121 13,872
Crispy Boerdery - - 226 226 226 100.0% - 226 130
Bonnievale Wynkelder - - 85 85 85 100.0% - 85 -
Berg en Dal Werkerstrust - - 1,000 1,000 1,000 100.0% - 1,000 -
De Goree Boerdery 400 - 383 783 783 100.0% - 783 -
Denou Boerdery - - 206 206 206 100.0% - 206 140
De Hoop Wingerd - - 390 390 390 100.0% - 390 -
Leopont - - 343 343 343 100.0% - 343 -
Morceaux Boerdery - - 224 224 224 100.0% - 224 -
SA Agri Akademie 2,150 - - 2,150 2,150 100.0% - 2,150 500
Overberg Water - - - - - - - - 480
ECI Afrika Consulting
(Edms.) Bpk.
- - - - - - - - 150
Seyte Vrugteprodusentetrust - - - - - - - - 250
Subtotaal 2,550 - 2,857 5,407 5,407 - 5,407 1,650
Subsidies
Agri Mega - - 50 50 50 100.0% - 50 -
Nie-Lewensversekering 7 - 9 16 17 106.3% - 17 14
Subtotaal 7 - 59 66 67 - 67 14
Totaal: Privaat
Ondernemings
2,557 - 2,916 5,473 5,474 - 5,474 1,664
TOTAAL 24,979 - 5,616 30,595 30,595 - 30,595 15,536

WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
BYLAES TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
BYLAE 1H
STAAT VAN OORDRAGTE NA NIEWINSGEWENDE INSTELLINGS
NIEWINSGEWENDE
INSTELLINGS
Oordragte
Aangepaste
Begrotings-wet
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
TOEDELING VAN OORDRAG UITGAWES 2006/07
Oordragte Aanpassings
Totaal
Beskikbaar
Werklike
Oordrag
% van
beskikbare fondse
oorgedra
Finale
Begrotingswet
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000
Agri Ekspo 10 - (5) 5 5 100.0% 580
Uniondale Geïntegreer - - - - - - 200
MBB Konsulterende Ing - - - - - - 855
Donasies 65 - 117 182 124 68.1% 34
Plaaswerkeropleiding 1,965 - 48 2,013 2,012 100.0% 3,174
Klapmutskop Renosterveld 100 - - 100 100 100.0% 100
Hexvallei Tafeldruiwe
Assosiasie
425 - - 425 425 100.0% 350
Leipont 484 Eiendomme - - - - - - 120
Dwarsboom Boerdery - - - - - - 82
Agritrain 5 - - 5 5 100.0% -
Kaapse Weskus Biosfeer
Reservaat
- - 50 50 50 100.0% -
Elim Opsienersraad - - 1,332 1,332 1,332 100.0% -
Landsdiensfonds 125 - - 125 125 100.0% -
Montagu Ontwikkelingstrust 150 - - 150 150 100.0% -
N2 Suid-Kaap Landelike
Ontwikkeling
- - 47 47 47 100.0% -
Aartappels SA - - 400 400 400 100.0% -
Welgelegen Natuurkamp 750 - - 750 750 100.0% -
SA Scout Ass 200 - - 200 200 100.0% -
Vroue op plase-projek - - 888 888 888 100.0% -
SAWIS 1 - - 1 1 100.0% -
Totaal 3,796 - 2,877 6,673 6,614 5,495
BYLAE 1I
STAAT VAN OORDRAGTE NA HUISHOUDINGS
HUISHOUDINGS
Oordragte
Maatskaplike voordele vir
werknemers
Aangepaste
Begrotings-wet
TOEDELING VAN OORDRAG UITGAWES 2006/07
Oordragte Aanpassings
Totaal
Beskikbaar
Werklike
Oordrag
% van
beskikbare fondse
oorgedra
Finale
Begrotingswet
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000
1,144 - 1,549 2,693 2,694 100.0% 5,763
Beurse aan nie-werkgewers 330 - (201) 129 124 96.1% 319
Daad van Welwillendheid:
Terugbetaling
- - 95 95 104 109.5% 67
Donasies en Geskenke 13 - 335 348 341 98.0% 171
Imbizo-koste - - - - - - 5
Regskikking - - - - - - 18
Subsidies
Boere (Grondbewaring) 500 - (453) 47 47 100.0% 367
Droogtehulp aan boere 20,000 - - 20,000 19,663 98.3% 7,582
Haelbystand aan boere 6,614 2,617 - 9,231 4,993 54.1% -
Vloedverligting aan boere - 10,000 - 10,000 10,000 100.0% -
Totaal 28,601 12,617 1,325 42,543 37,966 14,292
111

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
112
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
BYLAES TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
BYLAE 1J
STAAT VAN GESKENKE, DONASIES EN BORGSKAPPE ONTVANG
NAAM VAN ORGANISASIE AARD VAN GESKENK, DONASIE OF BORGSKAP
Ontvang in kontant
2007/08 2006/07
R’000 R’000
ABSA Bank Borgskap van die Minister se begrotingstoespraak-ete 20 17
Hawston Primêre Skool Donasie vir die LandCare junior kamp 1 1
Total Suid-Afrika (Edms.) Bpk. Borgskap vir die 2007 fotografie-kompetisie van die departement 3 -
Subtotaal 24 18
Ontvang in goedere
Diereproduksienavorsingstrust Oesproduksie by Tygerhoek - 44
DEHTEQ (Edms.) Bpk. Twee Afrikana-bome - 6
Verskeie rolspelers betrokke by oesproduksie Saad om oesnavorsing te ondersteun 58 25
Assosiasie vir Groente onder Beskerming Watertoerusting - 24
Syngenta Planter vir plantproduksie 50 -
Landbounavorsingsraad (LNR) Skenk protea en ander plante aan Elsenburg 7 -
Verskeie organisasies en individue
Borgskappe aan amptenare om kursusse, vergaderings en
simposiums oorsee by te woon.
202 -
Subtotaal 317 99
TOTAAL 341 117
BYLAE 1K
STAAT VAN PLAASLIKE EN BUITELANDSE HULPVERLENING ONTVANG
NAAM VAN DONATEUR DOEL
Ontvang in kontant
NUFFIC
Die Nederlande se program vir die
institusionele versterking van postsekondêre
onderwys- en opleidingskapasiteit
OPENING-
SALDO
R’000
INKOMSTE
R’000
UITGAWES
R’000
SLUITING-
SALDO
R’000
1,134 1,059 589 1,604
Totaal 1,134 1,059 589 1,604

WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
BYLAES TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
BYLAE 1L
STAAT VAN GESKENKE, DONASIES EN BORGSKAPPE GEMAAK EN KWYTSKELDINGS, TERUGBETALINGS EN
BETALINGS GEDOEN AS GEBAAR VAN WELWILLENDHEID VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 MAART 2008
AARD VAN GESKENK, DONASIE EN BORGSKAP
Betaal in kontant
2007/08 2006/07
R’000 R’000
Luckhoff Hoërskool: Uitstappie - 1
Sanlam: Plaaswerkerkompetisie 195 172
NAFU WC: Nasionale Afrikaboere-unie Jaarlikse Kongres - 15
Ubuntu: Vroue in landbou en landelike ontwikkeling - 18
Nie-monetêre toekennings aan amptenare van die departement 114 -
Bydrae vir die vervoer van kinders van Tulbagh na Laaiplek 5 -
Borgskap vir die handelsmissie “Vroue in Wyn” 15 -
Donasie vir installering van elektrisiteit by die Norsa Gemeenskapsentrum 13 -
Bydrae vir die gedenkdiens van E Mouers (Merweville) 4 -
Bydrae vir the Agri Ekspo vir ontwikkelingsprogram 50 -
Borgskap aan the Suid-Afrikaanse “Black Vinters Alliance” 50 -
Borgskap aan Wild Travel vir die Bouwland Wynmakery 16 -
Donasie aan BAWSI vir hulle algemene jaarvergadering 20 -
Donasie aan the Stellenbosch Assosiasie vir Plaaswerkerontwikkeling vir Vrouedag 38 -
Subtotaal 520 206
Geskenk in goedere
Geskenk aan afgevaardigdes by die minister se jaarlikse begrotingstoespraak 2 11
Geskenk aan die premier by die opening van die Oudtshoorn VOO-sentrum - 1
Geskenk aan die wenners van die departement se jaarlikse foto-kompetisie 3 1
Donasie van nuutgebore kalwers aan die jagluiperdplaas 1 1
Donasie van 5 koeie aan die Olympia skool by Pacaltsdorp - 8
Oordrag van toerusting en implemente om ontluikende boere by te staan en te ondersteun 8,994 16,016
Geskenke aan buitelandse afgevaardigdes 3 -
Wyn as geskenk aan die 4x4-werkswinkel 1 -
Subtotaal 9,004 16,038
Kwytskeldings, terugbetaling en betalings gedoen as gebaar van welwillendheid
Bydrae vir die gedenkdiens van amptenaar (D Roman) 3 5
Voedselkoepons aan die gesinne van plaaswerkers betrokke in treinongeluk - 62
Vervanging van motorbande weens slytasie in die loop van amptelike pligte 8 -
Droogteverligtingkoepons aan die Rietpoort-en Mosvlei-boere 93 -
Subtotaal 104 67
TOTAAL 624 273
113

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
114
WESTERN WES-KAAP CAPE DEPARTEMENT DEPARTMENT VAN OF AGRICULTURE
LANDBOU
BEGROTINGSPOS VOTE 11 11
ANNEXURES BYLAES TOT TO THE DIE JAARLIKSE ANNUAL FINANCIAL FINANSIËLE STATEMENTS STATE
vir for die the jaar year geëindig ended 31 March Maart 2008
BYLAE 2
STAAT VAN BELEGGINGS IN EN BEDRAE VERSKULDIG AAN/DEUR NASIONALE/PROVINSIALE OPENBARE
ENTITEITE SOOS OP 31 MAART 2008
Naam van Openbare
entiteit
Meld entiteit se WOFB-
skedule (meld jaar indien
nie 31 Maart)
%
Gehou
07/08
%
Gehou
06/07
Aantal aandele gehou
Koste van
beleggingR’000
Netto bate-waarde
van beleggingR’000
Wins/(Verlies) vir
die jaarR’000 Verliese
Verliese
gewaarborg
2007/08 2006/07 2007/08 2006/07 2007/08 2006/07 2007/08 2006/07
Nasionale/Provinsiale Openbare entiteit
Casidra (Edms.) Bpk. Skedule 3D Openbare entiteit 100.0% 100.0% 25,000,000 25,000,000 - - 20,100 19,600 - - NEE
Subtotaal - - 20,100 19,600 - -
Ander
Koelenhof Wynkelder Privaat 0.0% 0.0% 90,572 90,572 - - 19 19 - - NEE
Koelenhof Koöperasie Privaat 0.0% 0.0% 17,600 17,600 - - - - - - NEE
KWV-groep Privaat 0.0% 0.0% 80,435 80,435 - - 322 322 6 5 NEE
Samelko Privaat 0.0% 0.0% 3,500 3,500 - - 7 7 - - NEE
Subtotaal - - 348 348 6 5
Totaal - - 20,448 19,948 6 5
BYLAE 3A
STAAT VAN FINANSIËLE WAARBORGE UITGEREIK SOOS OP 31 MAART 2008 – LOCAL
Borg-instelling Waarborg met
Oorspronklike
gewaarborgde
kapitale
bedrag
Opening-saldo
1 April 2007
Gewaarborgde
onttrekkings
gedurende die
jaar
Waarborge
terugbetalings/
gekanselleer/
verminder/
vrygestel
gedurende die
jaar
Her-evaluerings
Sluitingsaldo
31 Maart 2008
Gewaarborgde
rente vir jaar
geëindig 31
Maart 2008
Gereali-seerde
verlies nie
verhaalbaar d.i.
eise uitbetaal
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000
Standard Bank Behuising 310 62 - - - 62 - -
Nedbank Behuising 434 115 - 28 - 87 - -
ABSA Behuising 1,358 258 - 52 - 206 - -
People’s Bank Behuising 88 15 - - - 15 - -
First Rand
Bank
Behuising 221 56 - 23 - 33 - -
Old Mutual Behuising - 92 - 93 - - - -
First Nasionaal
Bank
Behuising 627 110 - 13 - 97 - -
Totaal 3,038 708 - 208 - 500 - -
BYLAE 3B
STAAT VAN VOORWAARDELIKE AANSPREEKLIKHEDE SOOS OP 31 MAART 2008
Aard van aanspreeklikheid
Eise teen die departement
Ongeluk: VJF Griebenouw
Eise teen die departement
Afwyking van tender: Attaqua
Ongeluk: VJF Griebenouw
Afwyking van tender: Attaqua
Totaal
Openingsaldo Aanspreeklikhede Aanspreeklikhede Aanspreeklikhede
Sluitingsaldo
01/04/2007 opgeloop gedurende betaal/gekanselleer/ verhaalbaar (Voorsien
31/03/2008
die jaar verminder gedurende
Besonderhede
die jaar
hieronder)
R’000
R’000
R’000
R’000
R’000
44
-
-
-
44
-
1,799
-
-
1,799
44
44
1,799
-
-
-
1,843
44
-
1,799
-
-
1,799
44 1,799 - - 1,843

BYLAE 4
INTER-REGERING INVORDERBARE GELD
Regeringsentiteit
Departement
WES-KAAP DEPARTEMENT VAN LANDBOU
BEGROTINGSPOS 11
BYLAES TOT DIE JAARLIKSE FINANSIËLE STATE
vir die jaar geëindig 31 Maart 2008
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Bevestigde uitstaande saldo Onbevestigde uitstaande saldo Totaal
31/03/2008 31/03/2007 31/03/2008 31/03/2007 31/03/2008 31/03/2007
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000
Departement van Openbare Werke – Nasionaal - 19 - - - 19
Provinsiale Tesourie - - 12 37 12 37
Departement van Landbou – Nasionaal - - 401 719 401 719
Departement van Onderwys - - 22 - 22 -
Departement van Plaaslike Regering en Behuising - - 12 - 12 -
Departement van Landbou – Oos-Kaap - - 115 - 115 -
Departement van die Premier – Oos-Kaap - - 22 - 22 -
Subtotaal - 19 584 756 584 775
Ander regeringsentiteite
Suid-Afrikaanse Inkomstediens - - 831 133 831 133
Florida Landboukundige en Meganiese Universiteit - - 38 - 38 -
Kontrakteurs - - 21 - 21 -
Subtotaal - - 890 133 890 133
TOTAAL - 19 1,474 889 1,474 908
BYLAE 5
INTER-REGERINGSBETALINGS
Regeringsentiteit
DEPARTEMENTE
Huidig
Bevestigde uitstaande saldo Onbevestigde uitstaande saldo Totaal
31/03/2008 31/03/2007 31/03/2008 31/03/2007 31/03/2008 31/03/2007
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000
Departement Gemeenskapsveiligheid - 111 - - - 111
Departement van Justisie en Konstitusionele
Ontwikkeling
- - - 2 - 2
Departement van die Premier - - - 13 - 13
Departement van Onderwys - - - 46 - 46
Departement van Vervoer en Openbare Werke 1,181 - - 1,200 1,181 1,200
Departement van Landbou – Nasionaal 1 - - - 1 -
Departement van Buitelandse Sake – Nasionaal 5 - - - 5 -
Regering drukwerk – Nasionaal - - 20 - 20 -
Totaal 1,187 111 20 1,261 1,207 1,372
115

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
116
d e e l 5
1 Menslike hulpbron-bestuur
Staatsdiens-regulasies
Die statistiek en inligting wat in hierdie deel van die jaarverslag gepubliseer word, word vereis kragtens Hoofstuk 1, Deel III J.3
van die Staatsdiensregulasies, 2002 en is voorgeskryf deur die Minister van Staatsdiens en Administrasie vir alle departemente
binne die Staatsdiens.
Die statistiese tabelle voorsien hoë-vlak inligting oor sleutelkwessies rakende menslike hulpbronne. Die doel van die inligting
is om wetgewende liggame, die media, die publiek en ander belanghebbendes te bemagtig sodat hulle kan monitor of
departemente:-
• die mag wat aan hulle toegeken is, kragtens wetgewing van die Staatsdiens en Openbare Finansies, op ‘n
verantwoordelike wyse uitoefen,
• besig is om nasionale transformasie-prioriteite deur die Kabinet ingestel, byvoorbeeld regstellende aksie, uit
te voer.
Jaarverslae word na die einde van die finansiële jaar opgestel. Die doel hiervan is om departemente se aanspreeklikheid
teenoor sleutel-belanghebbendes te versterk.
Die tabelle in hierdie dokument word op ‘n gereelde grondslag deur die Departement van Staatsdiens en Administrasie (DPSA)
hersien. Indien u graag bykomende inligting by hierdie verslag ingesluit wil hê, stuur asseblief voorstelle (met ‘n duidelike
motivering) aan:-
The Direkteur-Generaal
Departement van Staatsdiens en Administrasie
AANDAG: Staatsdiensinligtingseenheid
Posbus 916, Pretoria, 0001
psiu@dpsa.gov.za
faks: (012) 314-7020
Om seker te maak dat daar voldoende tyd beskikbaar is om u voorstelle te beoordeel en in te sluit, moet alle voorleggings voor
of op 31 Augustus voorgelê word.
Vir ‘n gedetailleerde beskrywing en verduideliking van die terminologie wat in hierdie afdeling van die verslag gebruik word,
raadpleeg asseblief die publikasie van die DPSA, getitel “A guide to understanding die oversight report of departmental annual
reports”. ‘n Kopie van die gids is by alle departemente beskikbaar of toegang daartoe kan verkry word via die DPSA-webtuiste
(www.dpsa.gov.za).

1.1 Dienslewering
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Daar word van alle departemente verwag om ‘n Plan vir Verbeterde Dienslewering te ontwikkel (PVD). Die volgende tabelle
weerspieël die komponente van die PVD-plan sowel as die vordering wat gemaak is met die implementering van die planne.
PROGRAM 1: ADMINISTRASIE
Tabel 1.1 – Hoofdienste voorsien en standaarde
Hoofdienste Werklike klante Potensiële klante
Departement
Om omvattende,
effektiewe, en
professionele interne
en eksterne diens te
lewer by die kantoor
van die LUR as
uitvoerende outoriteit
van die Wes-Kaap.
Om politieke leierskap
en leiding te voorsien
aan die bestuur en
die Departement van
Landbou.
Algemene publiek,
Kommersiële boere,
Ontluikende boere,
Staatsdeparte-mente,
Munisipaliteite,
Personeel,
Georganiseerde
landbou, Akademiese
instellings,
NSO-plaasgemeenskappe.
Lede
van die parlement
(Nasionaal en
Provinsiaal), Sake,
Ander departemente,
(Nasionaal en
Provinsiaal) Lede van
kiesafdelings.
Senior bestuur,
personeel.
Leerders, Studente,
Potensieel
ontluikende boere,
media, politieke
amptenare, grondhervormingsbegunstigdes.
Standaard van
diens
Om doeltreffende,
professionele en
optimale diens te
lewer aan elke kliënt.
‘n Tydsbeperking op
elke navraag óf per
brief óf by wyse van
enige ander reaksie.
Oopdeurbeleid deur
LUR teenoor senior
bestuur.
Gereelde
vergaderings om
jongste nuus te gee
oor kwessies soos
begrotings-besteding
en ander programkwessies.
Terugvoering oor
sake uit die Kabinet,
Parlement en
Koukus-vergaderings.
Werklike prestasie
versus standaarde
Alle telefoniese
navrae beantwoord of
verwys.
1246 briewe en
korrespondensiekwessies
verwys of
beantwoord.
Gereelde skakelvergaderings
met
belang-hebbendes by
landbou.
Positiewe
terugvoering deur
publiek.
Maandelikse
bestuursvergaderings.
Weeklikse
vergaderings met
departements-hoof.
Jaarlikse vergaderings
met programbestuurders.
117

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
118
Hoofdienste Werklike klante Potensiële klante
Hoofbestuur Personeel
Voorsien strategiese
leiding ten opsigte
van departementele
beleid, prioriteite en
doelstellings.
Korporatiewe Dienste
Voorsien
professionele
menslike bestuur
& administratiewe
ondersteuning aan
lynbestuur.
Algemene publiek,
Kommersiële boere,
Ontluikende boere,
Staatsdeparte-mente,
Munisipaliteite,
Personeel,
Georganiseerde
landbou, Akademiese
instellings,
NSO-plaasgemeenskappe.
Lede
van die parlement
(Nasionaal en
Provinsiaal), Sake,
Ander departemente,
(Nasionaal en
Provinsiaal) Lede van
kiesafdelings
Personeel,
Lynfunksies,
Georganiseerde
arbeid, Departement,
Ander staatsdepartemente
(Provinsiaal
en Nasionaal)
Opvoedkundige/
akademiese
instellings,
Direktorate, Skole,
Boere, Aangewese
groepe: vroue,
NSO’s, Algemene
publiek jeug,
gestremdes, Eksterne
diensverskaffers.
Plaasgemeenskappe,
Interns, studente in
leerlingskappe
Studente
Interns
Standaard van
diens
Bereik strategiese
doelstellings teen
spesifieke prestasiemaatstawwe.
Omskep strategieë in
planne van aksie.
Streef na wedersydse
voordeel/wen-wen
uitkoms vir almal
betrokke.
Bestuur en bereken
risiko’s.
Kommunikeer
strategiese plan aan
die organisasie.
Voorsien Menslike
hulpbronbestuurondersteuningsdienste
aan
personeel.
Verrig alle Menslike
hulpbronadministratiewe
prosesse tydig
& volgens die
tersaaklike
voorskrifte.
Stabiele arbeidsomgewing.
Werklike prestasie
versus standaarde
Strategiese sessies
is gedurende die
afgelope jaar gehou
en die strategiese
plan word jaarliks
hernu. Geskeduleerde
en ad hoc-bestuursvergaderings
en
beplanning-sessies
word gebruik om
ondergeskiktes te
bemagtig.
Menslike hulpbronondersteuning
aan lynbestuur
insake Menslike
hulpbron-prosesse
en daaglikse beleidstoepassing.
Gestroomlynde
werkprosesse
en groter
doeltreffendheid.
Ontwikkeling van
Menslike hulpbronbeleide.
Opleiding in nuwe
Menslike hulpbronbeleide.
Nakoming van
vereistes van
Resolusie 1 van
2007 binne gegewe
tydsraamwerk.
Minimale ontwrigting
van dienslewering
en handhawing van
arbeidstabiliteit ten
spyte van groot
staatsdiens-staking.

Hoofdienste Werklike klante Potensiële klante
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Standaard van
diens
Effektiewe
geïntegreerde
PBP diens (MIV
& VIGS, spesiale
program (geslag,
ongeskiktheid,
vroue in die
werkplek/ & plaasgemeenskappe.
Mensekapitaalontwikkeling.
Veral in
die skaars en kritieke
beroepe.
Verhoog diversiteit in
werkerskorps.
Werklike prestasie
versus standaarde
3 VCT-veldtogte
gevoer - ongeveer
15% van die
personeel vrywillig
getoets. 52 plase,
bereik 1500
plaaswerkers (1182
getoets).
16 MIV- & Vigs-
opvoeding-sessies
aangebied.
Beradingsdiens aan
150 werknemers.
12 Gesondheids-
-bevorderingsprogrambestuur.
21 internskappe
aangebied.
22 eksterne beurse
en werknemerleerlingskappe.
Ongeskiktheidsmikpunt
van 2%
oorskry.
Algehele verbetering
m.b.t. geslag en ras
tot stand gebring.
119

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
120
Finansiële bestuur
Voorsien
professionele
finansiële bestuur,
begrotingsbestuur,
finansiële
administrasie, sorg
vir veranderingsbestuur,risikobestuur
en interne
beheer-diens asook
diens aan die
Departement.
Personeel,
lynamptenare,
Departement, ander
staatsdeparte-mente
(Provinsiaal en
Nasionaal), algemene
publiek, Tesourie
(Provinsiaal en
Nasionaal)
Skoon ouditverslag.
Aanvaarbare
omkeertyd vir
transaksies.
Probleem-oplossing.
Finansiële beheer en
bestuur, bate-bestuur.
Effektiewe bestuursrekeningkunde.
Risikobestuur.
Bedrog-voorkoming.
Interne beheerdiens.
Tydige en korrekte
verslaggewing.
Effektiewe en
bekostigbare
vervoerdiens.
Beleidsvorming en
finansiële advies.
Geen voorbehoude
t.o.v. oudit.
Meer as 90% van
transaksies is binne
die norm.
Probleem-oplossing
word gedoen soos dit
voorkom.
Eenheid het steeds
baie vakatures.
Bestuur en beheer
op par.
Kontantvloei en
begrotings-bestuur
verbeter.
‘n Volledige risikobeoordeling
is
gedoen. Probleme
om gepaste
aansoeke te kry om
vakatures te vul.
Departementele
plan voltooi.
Volledige ontplooiing
gekortwiek
deur vakatures.
Uitgevoer met
ernstige kapasiteitsbeperkinge
– moet
befonds en verbeter
word.
Uitgevoer soos
voorgeskryf,
maandeliks en
kwartaalliks.
Deurlopend gedoen.
Deurlopend gedoen.

Hoofdienste Werklike klante Potensiële klante
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Standaard van
diens
Risikobestuur.
Bedrog-voorkoming.
Interne beheerdiens.
Tydige en korrekte
verslaggewing.
Effektiewe en
bekostigbare
vervoerdiens.
Beleidsvorming en
finansiële advies.
Werklike prestasie
versus standaarde
‘n Volledige risikobeoordeling
is
gedoen. Probleme
om gepaste
aansoeke te kry om
vakatures te vul.
Departementele
plan voltooi.
Volledige ontplooiing
gekortwiek
deur vakatures.
Uitgevoer met
ernstige kapasiteitsbeperkinge
– moet
befonds en verbeter
word.
Uitgevoer soos
voorgeskryf,
maandeliks en
kwartaalliks.
Deurlopend gedoen.
Deurlopend gedoen
121

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
122
Kommunikasie
Effektiewe
bevordering van
die dienste van
die Departement,
intern en ekstern,
deur doeltreffende
en gefokusde
kommunikasie.
Departementele
personeel, Vroulike
boere, Mediaverteen-woordigers,
Nasionale
Departement
van Landbou,
Internasionale /
plaaslike boere-
en regeringsgroepe,
Algemene
publiek, Vroulike
plaaswerkers, Skole
in provinsie, Kaapse
Vroue-forum.
Alle plaaswerkers,
Ander landbou-
NSO’s.
Om die personeel en
belang-hebbendes
in te lig, te motiveer
en te betrek om ‘n
groter begrip van
die Departement se
bydrae tot landbou te
bekom.
Om ‘n positiewe
korporatiewe beeld
van die Departement
te bevorder.
Om die dienste van
die Departement aan
alle kliëntegroepe te
bevorder.
Om die boodskappe
van die sentrale
regering en NOA te
bevorder.
Eksterne bemarking
en promosie is
gedoen deur gereeld
die webtuiste (www.
elsenburg.com) op
datum te bring, die
kwartaallikse tydskrif
(Agriprobe) aan
belang-hebbendes
en besluitnemers in
die landbou-industrie
te versprei, weeklikse
radio-uitsendings op
Radio RSG, 1 reeks
van Jamborees en 2
reekse van Imbizo’s,
2 internasionale
besoeke, mediaartikels
in oorwegend
landbou-media,
‘n TV-reeks van
7, program op
Ulimo/AgriTV, 16
tentoonstellings/
uitstallings/
konferensies. Opedae
by skole en besoeke
aan skole betrek
ongeveer 1600
leerders.
Interne bemarking en
promosie van dienste
deur die publikasie
van ‘n maandelikse
nuusbrief,
Bestuursmemo’s,
die gereelde opdatum-bring
van
die Departement se
Intranet. Personeel
woon vrywillig
Xhosa-klasse by
om hulle begrip en
bemeestering van die
taal te verbeter, wat
ook dienslewering
aan interne en
eksterne kliënte
verbeter.

Tabel 1.2 – Konsultasiereëlings met klante
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Tipe reëling Werklike klante Potensiële klante Werklike prestasies
Vergaderings, besoeke, geskrewe
& elektroniese kommunikasie
met NSO’s, landboukundige
industrie-groepe & media insake
samewerking / borgskap /
blootstelling / ens.
Vergaderings en geskrewe
kommunikasie oor strategiese
ontwikkeling en kwessies van
gemeenskaplike belang.
Lynamptenare, Ander
Departemente
ABSA
Kaapse Vroueforum
Landbank
Agri Expo
Landbou-industriegroepe
Media-verteenwoordigers
WARD
Amptenare van Nasionale
Departement van
Landbou, Hoofde van
Provinsiale Departemente
van Landbou.
Ander Landbou-industriegroepe
Leerders.
Leerders, Studente,
Potensieel ontluikende
boere, media,
politieke ampsdraers,
grondhervormingsbegunstigdes.
Vereenvoudiging van
prosedure om te tender.
Samewerking/ borgskap
vir Vroulike boerkompetisie
/ Agri Femina.
Gratis byvoegsel in
George Herald (4 maal
per jaar). Gunstige
blootstelling in ander
landbou- media.
Verskeie radioonderhoude
& vaste jaarlange
program op Radio
Namakwaland.
Samewerking en
ondersteuning
t.o.v. kwessies van
gemeenskaplike belang.
123

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
124
Tabel 1.3 – Strategie vir toeganklike dienslewering
Strategie vir toeganklikheid Werklike prestasies
Effektiewe bevordering van die dienste van die
Departement, intern en ekstern, deur doeltreffende en
gefokusde kommunikasie
Voorsiening van omvattende Menslike hulpbron-dienste,
Inligting en ondersteuning van personeel t.o.v. beleide,
direkte prosesse, d.i. persoonlike ontmoeting met relevante
lynbestuurders of indirek d.i. deur e-pos, posdienste,
faksimilee, skriftelik, vergaderings.
Gee strategiese leiding en raad oor beleidskwessies met
betrekking tot Landbou in die Wes-Kaap.
Hoë-vlak promosie en bemarking van dienste gelewer deur
Departement van Landbou.
Finansiële bestuursdienste beskikbaar, i.e. finansies, aankope,
begroting, interne beheer en vervoer Samepottingsdienste.
Dokumentasie beskikbaar op webtuiste.
PROGRAM 2: BESTUUR VAN VOLHOUBARE BRONNE
Tabel 1.1 – Hoofdienste voorsien en standaarde
Hoof-dienste Werklike klante Potensiële klante
Waterbron-ontwikkelingstudies
Landbou water
bestuur-take en
tegnologie- oordragte
Alle watergebruikers
in die provinsie.
Alle landboukundige
watergebruikers in die
provinsie.
Departementele personeel, vroulike boere, mediaverteenwoordigers,
Nasionale Department van Landbou,
internasionale/ plaaslike boere- & regeringsgroepe,
algemene publiek, vroue-plaaswerkers, skole in die
Provinsie, Kaapse Vroueforum, WARD
Onmiddellike aandag aan klagtes so ver as moontlik.
Terugvoering oor Menslike hulpbron-kwessies of
beleidsveranderinge.
Vestig vennootskappe met relevante rolspelers.
Besig om ‘n bestuursisteem vir navrae bekend te stel vir
kliënte met Menslike hulpbron-navrae.
Driedaagse strategiese sessie, een maal per jaar, met top-
en middelbestuur waartydens die Nasionale Departement
van Landbou hul insette lewer.
Ad Hoc-werkswinkels met senior en middelbestuur oor
beleid en strategiese kwessies.
Gebruik verskeie platforms vir promosie van dienste
(Boeredae, Imbizo’s, Werkswinkels, WARD ens.) soos
aangebied in die Landbou-industrie.
Tydige finansiële dienste.
Standaard van
diens
In ooreenstemming
met nasionale
en internasionale
ingenieursstandaarde.
In ooreenstemming
met nasionale
en internasionale
ingenieursstandaarde.
Werklike prestasie
gemeet teen
standaarde
25 studies voltooi
in ooreenkomstig
alle nasionale en
internasionale
ingenieursstandaarde.
Aan 150 take/
versoeke aandag
gegee ooreenkomstig
nasionale en
internasionale
ingenieursstandaarde.

Diere-behuising
en hantering
van fasiliteite en
ontwerp van afval-
bestuur- fasiliteite en
tegnologie- oordrag.
Landsorg en infrastruktuur
projekte.
Land-gebruikbestuur.
Bron-bewaringsprojekte.
Alle veeboere in die
provinsie.
Begunstigdes van
LRAD-projekte en
kleinskaalboere
in landelike
gemeenskappe.
Alle landboukundige
land-gebruikers in die
provinsie.
Alle landboukundige
land-gebruikers in die
provinsie.
Waarde-toevoeging. Alle landboukundige
land-gebruikers in die
provinsie.
Tabel 1.2 – Konsultasie-reëlings met klante
Alle ontluikende/
kleinskaalboere op
grond wat privaat
besit word deur
individue en/of
groepe.
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
In ooreenstemming
met nasionale
en internasionale
ingenieursstandaarde.
In ooreenstemming
met nasionale
en internasionale
ingenieurs- en
bewaringstandaarde.
In ooreenstemming
met provinsiale
riglyne en standaarde
vir die beskerming
van landboukundige
bronne.
In ooreenstemming
met provinsiale
riglyne en standaarde
vir die beskerming
van landboukundige
bronne.
Ontluikende boere. In ooreenstemming
met nasionale
en internasionale
ingenieurs- en
bewaringstandaarde
en wetgewing.
Aan 50 take/
versoeke aandag
gegee ooreenkomstig
nasionale en
internasionale
ingenieursstandaarde.
48 projekte voltooi
ooreenkomstig
nasionale en
internasionale
ingenieurs- en
bewaring-standaarde.
994 aansoeke
hanteer om te
verseker dat alle
toepaslike wetgewing
en beleide nagekom
is.
86 projekte voltooi
in ooreenstemming
met nasionale
en internasionale
ingenieurs- en
bewaring-standaarde
en wetgewing.
4 projekte voltooi
in ooreenstemming
met nasionale
en internasionale
ingenieurs- en
bewaring-standaarde
en wetgewing.
Tipe reëling Werklike klante Potensiële klante Werklike prestasies
Plaasbesoeke insluitend
inspeksies van droogte-,
vloed- en hael-rampe.
LRAD-begunstigdes,
bronbehoeftige boere,
kommersiële boere,
watergebruik-verenigings,
besproeiingsraad, water-
forums, munisipaliteite,
ander regeringsinstellings
en NSO’s.
Telefoon LRAD-begunstigdes,
bronbehoeftige boere,
kommersiële boere,
watergebruik-verenigings,
besproeiingsraad, water-
forums, munisipaliteite,
ander regeringsinstellings
en NSO’s.
Landboukundige industrieë
buite die Provinsie insluitend
SADEC-lande.
Landboukundige industrieë
buite die Provinsie insluitend
SADEC-lande.
940 aansoeke om
ondersteuning
geprosesseer.
Alle telefoniese navrae
beantwoord of verwys.
125

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
126
Brief LRAD-begunstigdes,
bronbehoeftige boere,
kommersiële boere,
watergebruik-verenigings,
besproeiingsraad, water-
forums, munisipaliteite,
ander regeringsinstellings
en NSO’s.
E-pos Kommersiële boere,
watergebruik-verenigings,
besproeiingsraad, water-
forums, munisipaliteite,
ander regeringsinstellings
en NSO’s.
Aktiewe deelname aan
georganiseerde landbou
en boere-Boere-dae en
die bywoning van boere se
vakbond-vergaderings
Vergadering-interaksie met
rolspelers, organisasies,
verenigings en ander
regeringsdepartemente en
plaaslike owerhede.
Strategiese beplanningsvergaderings
LRAD-begunstigdes,
bronbehoeftige boere,
kommersiële boere,
watergebruik-verenigings,
besproeiingsraad, water-
forums, munisipaliteite,
ander regeringsinstellings
en NSO’s.
Landboukundige industrieë
buite die Provinsie insluitend
SADEC-lande.
LRAD-begunstigdes,
bronbehoeftige boere.
911 briewe op daaglikse/
weeklikse/ maandelikse
basis beantwoord soos
vereis.
Alle e-pos-navrae
beantwoord of verwys.
Plaaswerkergroepe Oordrag van kennis en
inligting om boere op
hoogte te hou met nuwe
ontwikkeling –wetenskaplike
en politieke gemeenskapsontwikkeling.
Rolspelers in landbou. Voorsien insette.
Uitruil van inligting.
Vasstel wat kliënte se
behoeftes is.
Ander departemente op
Nasionale en Provinsiale
valk in die Wes-Kaap
en ander provinsies, en
NSO’S.
Tabel 1.3 – Strategie vir toeganklike dienslewering
Strategie vir toeganklikheid Werklike prestasies
Deelname aan soveel
moontlik beskikbare
geleenthede om by te dra
tot strategiese ontwikkeling
en inligting.
Plaasbesoeke LRAD-begunstigdes, bronbehoeftige boere, kommersiële
boere, watergebruik-verenigings, besproeiingsraad,
water- forums, munisipaliteite, ander regeringsinstellings en
NSO’s.
Personeel deurlopend beskikbaar vir klante. Beskikbaarheid van personeel aan alle kliënte in die
Provinsie. Die meeste amptenare is ook na ure per selfoon
beskikbaar.
Organiseer en woon inligtingsvergaderings by Bemark die beskikbare dienste aan voornemende kliënte by
3 landboutentoonstellings.
Besig om op LUR –navrae te reageer, georganiseerde
landbou, akademiese instellings en individue.
Alle rooi nommers beantwoord, asook ander navrae, binne
die vereiste tydsraamwerke.
Bring webtuiste op datum. Verseker dat jongste inligting beskikbaar is.
Publiseer artikels. Oordrag van inligting en standaarde.
Versprei inligtingspakkette. Oordrag van inligting en standaarde.
Radio-praatjies 8 praatjies saamgestel.

Tabel 1.4 – Diensinligtingshulpmiddel
Tipe inligtingshulpmiddel Werklike prestasies
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
E-pos E-pos-adresse van toepaslike amptenare beskikbaar by
www.elsenburg.com
Briewe Tegnologie-oordrag en tegniese raad voorsien op
aanvraag.
Aanbiedings 21 aanbiedings gelewer aan boere-organisasies, instellings,
watergebruik-verenigings, besproeiingsrade, waterforums
en regeringsdepartemente.
Vergaderings Amptenare woon soveel moontlik landboukundige en
verwante vergaderings by.
Publikasies/Artikels 2 publikasies, bydrae tot breë wetenskaplike kennisbasis,
asook uitbreiding en skakeling.
Verslae Jaarlikse verslag opgestel, beskikbaar aan nasionale
Departement van Landbou en ander direktorate in die
Departemente.
Tabel 1.5 – Meganisme vir klagtes
Meganisme vir klagtes Werklike prestasies
Via telefoon, elektroniese pos, persoonlik, via die LUR aan
die programbestuurder.
Tevrede klante
127

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
128
PROGRAM 3: ONDERSTEUNING AAN BOERE EN ONTWIKKELING
Tabel 1.1 – Hoofdienste voorsien en standaarde
Hoofdienste Werklike klante Potensiële klante
Relevant t.o.v. alle
dienste in BVOprogram.
Uitbreidingsdienste Wet 9 Grondboere
(12 gemeenskappe)
en LRADbegunstigdes
Ondersteuning aan
boere.
Landboukundige
ondersteuning aan
grond- en landelike
hervormingsbegunstigdes.
Landboukundig
ondersteunende
inligting en oordrag
van tegnologie.
Grondhervormingsinligting
Verhoog kapasiteit
van boere-groepe.
Ook belanghebbendes
genoem.
Kerkgrond-boere Nieregeringsorganisasies
(NSO’s).
Grond wat in die
privaatbesit van
individue of groepe is.
Groepe wat op
gemeenskaplike of
munisipale grond
boer.
Standaard van
diens
‘n Aantal van die
standaarde het
betrekking op al
die hoofdienste
aangesien die klante
‘n reeks dienste
benodig binne ‘n
gegewe projek, en/of
aktiwiteit
Munisipaliteite Woon alle LRAD
(PBS)-werkswinkelvergaderings
by.
Gemeenskapgebaseerde
organisasies (GBO’s)
Tuinprojek-groepe Georgani seerde
landbou-kundige
vakbonde en NSO’s.
LRAD-begunstigdes Privaatsektororganisasies
Skakel op ‘n
deurlopende
grondslag met
klante soos nodig,
bv. wanneer ‘n klant
skakel, skakel binne
‘n week terug.
Indien ‘n klant inligting
benodig, reageer deur
die inligting binne ‘n
week te stuur.
Nuwe deelnemers. Besoek klante op
gemeenskaplike of
munisipale grond
binne een maand.
Om betyds raad oor
produksie te voorsien
Ondersteun kollegas
om beter dienste te
lewer.
Werklike prestasie
gemeet teen
standaarde
Verseker dat daar
gehou word by
en voldoen word
aan alle toepaslike
wetgewing.
Bevorder LRADprogram
en vestig
onafhanklike boere
van voorheenbenadeelde
gemeenskappe in
die Wes-Kaap en
werk nou saam met
Grondsake.
Het professionele,
betroubare en
onpartydige diens
gelewer.
Baie moeite gedoen
om die behoeftes van
die klant te verstaan
en dit te vervul.
Omvattende en
akkurate inligting
aangaande dienste
gelewer.
Handhaaf kontak
met Grondsake en
munisipaliteite om
LRAD en ander
grond-hervormingsprosesse
te
stroomlyn.

Landboukundige
infrastruktuurprojekte,
insluitend
die Omvattende
Landboukundige
Ondersteuningsprogram
(OLOP)
(CASP)
Voedsel-sekuriteitsprojekte.
Projekbestuur
ingevolge
gemeenskapsontwikkeling.
Sosiaal-ekonomiese
ondersteuning van
gemeenskappe.
Ontluikende boere Personeel van
program is goed
ingelig. Gereelde
opleidingsessies
(NUFFIC).
Ontluikende boere,
gemeenskaps-tuine
en huishoudings.
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Program het personeel
wat in alle streke van
die Wes-Kaap werk
– maar nie voldoende
in getal nie.
Plaaswerker-groepe. The mandaat van
hierdie sub-program
neig meer na die
sosiale opheffing van
plaaswerkers
Landelike
plaaswerkergemeenskappe.
Tabel 1.2 – Konsultasiereëlings met klante
Indien BVO nie kan
ondersteun nie, vind
ander weë of nader
ander organisasies vir
hulp.
Laat loop 160
landbou-kundige
projekte.
Aanstelling van
ongeveer 38 nuwe
personeellede.
Jaarlikse plaaswerkerkompetisie
in 6
streke.
Strategiese plan
vir sub- program:
Plaaswerkerontwikkeling
in proses
van implementering.
Tipe reëling Werklike klante Potensiële klante Werklike prestasies
Vergaderings Wet 9 grondboere (12
gemeenskappe)
Besoeke aan terrein van
projekte.
Ontluikende en
kommersiële boere en
kommoditeitsgroepe.
Telefoniese besprekings Ontluikende en
kommersiële boere en
kommoditeitsgroepe.
Besoeke aan landelike
gemeenskappe.
Boere (individue en / of
groepe).
Briewe Versoeke van aansoekers
om CASP-befondsing.
Munisipaliteite Informele vergaderings met
en besoeke by verskillende
groepe/ individue deur
personeellede.
Nieregerings-organisasies
(NSO’s) en ander
departemente.
Nieregerings-organisasies
(NSO’s) en ander
departemente.
Gemeenskaps-gebaseerde
organisasies (GBO’s).
Grond en landelike
hervorming & voedselsekuriteit-begunstigdes.
Besoeke is afgelê om vas
te stel wat die stand van
die projekte is asook om
uitgebreide raad te verskaf.
Telefoonoproepe is
beantwoord en indien die
personeellid nie ‘n antwoord
kon verskaf nie, is die
persoon verwys.
Landbou-gemeenskapwerkers
(12) is binne
gemeenskappe in diens
geneem.
Aansoekers is ingelig oor die
stand van hul aansoeke.
129

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
130
Tabel 1.3 – Strategie vir toeganklike dienslewering
Strategie vir toeganklikheid Werklike prestasies
Inligting oor grondhervorming. Alle LRAD-projekte is geïmplementeer deur ‘n
projekbestuurspan (PBS)-benadering tot grondsake.
Uitbreiding en ondersteuning aan landbou-projekte. Vermeerder besoek aan gemeenskappe om infra-struktuurprojekte
te ondersteun.
Toegang tot befondsing van projekte. Beoordeling en prioritisering van alle projek-aansoeke en
sakeplanne.
Tabel 1.4 – Diensinligtingshulpmiddel
Tipes inligtingshulpmiddels Werklike prestasies
E-pos Word toenemend gebruik (op daaglikse basis) soos
kliënte toegang verkry tot tegnologie.
Briewe Óf direk of via rooi-nommer-sisteem.
Aanbiedings Gereelde aanbiedings by verskillende forums.
Vergaderings Gemeenskapsvergaderings, DAK (Distriks-assesseringkomitees)
PSK (Provinsiale subsidie-komitees en
Projekbestuurspanne (PBS).
Verslae Minstens 15 verslae, hoofsaaklik vir die LUR,
DEPARTMENTSHOOF en NDL.

PROGRAM 4: VEEARTSENYKUNDIGE DIENSTE
Tabel 1.1 – Hoofdienste voorsien en standaarde
Hoofdienste Werklike klante Potensiële klante
Dieregesondheiddiens.
Veeartsenykundige
laboratoriumdienste
Voeselveiligheidsversekering
Nasionale Dept
van Landbou,
Provinsiale Dept.
van Gesondheid,
Omgewingsake,
kommersiële
boere, hulpbronbehoeftige
boere,
private veeartse,
skole, farmaseutiese
maatskappye,
uitvoerder, invoerders
en distriksmunisipaliteite.
Nasionale Dept van
Landbou, provinsiale
Dept van Landbou,
Provinsiale Dept
van Gesondheid,
Omgewingsake,
kommersiële
boere, hulpbronbehoeftige
boere,
private veeartse,
skole, farmaseutiese
maatskappye,
uitvoerders,
invoerders en distriksmunisipaliteite.
Wes-Kaap Provinsie
(WKP) en Nasionale
verbruikers van
diere- en pluimveeprodukte.
Uitvoerbeheer Alle uitvoerders van
voedsel wat diereprodukte
bevat of
daaruit bestaan.
Distriksmunisipaliteite,
plaaslike owerhede,
SADC-lande,
SA-polisiediens,
provinsiale verkeer,
ramp-bestuur
& Europese Vakbond.
SADC-lande, Distriksmunisipaliteite.
Ale verbruikers van
diere- en pluimveeprodukte
WKP
en omringende
provinsies.
Aantal uitvoerders
vermeerder /
verminder direk
eweredig aan
internasionale valutawaarderings.
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Standaard van
diens
Voorgeskryf deur die
Wet op Dieresiektes
en internasionale
standaarde van
die OIE (Wêreldorganisasie
vir
Dieregesondheid)
en ooreenkomstig
spesifieke nasionale
protokol.
Voorgeskryf deur die
Wet op Dieresiektes
en internasionale
standaarde van
die OIE (Wêreldorganisasie
vir
Dieregesondheid).
Geen menslike
siektes of dood
as gevolg van die
inname van vleis,
pluimvee of melk nie.
Uitvoer van
alle wenslike
uitvoerbesendings
vanaf die WKP.
Werklike prestasie
gemeet teen
standaarde
Nakoming van
nasionale en
internasionale
standaarde.
Ooreenkomstig
nasionale en
internasionale
standaarde.
Geen verslag ontvang
van menslike siektes
of dood as gevolg
van die inname van
vleis, pluimvee of
melk nie.
Het van alle wenslike
uitvoerbesendings
vanaf die WKP
uitgevoer.
131

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
132
Tabel 1.2 – Konsultasiereëlings met klante
Tipe reëling Werklike klante Potensiële klante Werklike prestasies
Konsultasie tydens eentot-een
besprekings en
afvaardigings-konsultasies.
Verbruikers-kontak subprogram:
Voedselveiligheid
Alle uitvoer het direkte
selfde-dag-toegang tot
sertifisering-amptenare
Nasionale Dept van
Landbou, abattoir-eienaars,
suiwel-prosesseringsaanlegte,dierevoedselprosesserings-aanlegte,
provinsiale Dept van
Landbou, provinsiale
Dept van Gesondheid,
skole, farmaseutiese
maatskappye, uitvoerders,
invoerders.
Vleis-, pluimvee- en
melkverbruikers in die WKP.
SADC-lande, voedselprosesserings-afsetgebiede.
Alle vleis-, pluimvee- en
melkverbruikers in die WKP.
Alle uitvoerders in die WKP. Alle potensiële uitvoerders in
die WKP.
Alle kommersiële boere
minstens een maal per jaar
besoek, groep-besoeke
aan behoeftige boere om
hulle van hulpbronne te
voorsien, met inbegrip van
individuele besoeke en raad
oor siektebeheer. Abattoirs
en voedsel-prosesseringsaanlegte
minstens 6 maal
per jaar besoek, verskeie
skoolprojekte.
Slegs enkele klagte
ontvang.
Vlak van diens-vereistes
noodsaak ‘n tweede pos vir
staats-veearts.
Telefoniese besprekings Do Do Feitlik daagliks gedoen.
Geskrewe kommunikasies,
e-pos,
laboratorium-verslae.
Bywoning van seminare,
vergaderings, kongresse.
Tabel 1.3 – Strategie vir toeganklike dienslewering
Do Do Minstens 8 000
laboratorium-verslae
geproduseer.
Kommoditeits-organisasies
soos Agri Wes-Kaap,
RPO, MPO RMAA, SAVA,
Nasionale Dept van
Landbou
Strategie vir toeganklikheid Werklike prestasies
Bywoning volgens jaarlikse
skedule van vergaderings.
Personeel deurlopend beskikbaar vir klante. Gelyke toegang en beskikbaarheid van personeel regdeur
die Wes-Kaap Provinsie. Die meeste amptenare kan ook na
ure per selfoon bereik word.
Boeredae georganiseer deur staatsveeartse en tegnici in
kommersiële en landelike gemeenskappe.
Toepassing van Wet op die Veiligheid van Vleis, Wet 40 van
2000, by alle abattoirs in die WKP.
Vier staatsveeartse permanent gestasioneer by vier uitvoeraanlegte
en een rondreisende veearts om alle aanlegte te
bedien.
Oordrag van inligting en standaarde.
Uitbreidingsdienste en opleiding van plaaswerkers.
Vier besoeke per abattoir per jaar (72 abattoirs).
Alle toepaslike uitvoere vanaf die WKP by aanlegte vry van
siektetoestande gesertifiseer.

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Kwartaallikse en jaarlikse verslae. Vier kwartaallikse en een jaarlikse verslag saamgestel.
Beskikbaar aan NDA en ander direktorate in die Departement.
LUR en ander provinsies.
Radio-praatjies 51 praatjies saamgestel gedurende 2004/05.
Besig om te reageer op navrae deur Minister / Georganiseerde
/ Akademiese instellings.
Tabel 1.4 – Diensinligtinghulpmiddels
Tipe inligtingshulpmiddels Werklike prestasies
Alle rooi nommers, asook ander navrae is beantwoord.
Elektronies [E-pos & webtuistes] Alle e-pos-adresse van staatsveeartse / diere-gesondheidtegnici,
veeartsenykundige tegnici en vleisinspekteurs
beskikbaar by www.elsenburg.com
Briewe Word geskryf wanneer nodig.
Inligtingspakkette, laboratorium-afdelings-blaadjies, lys met
laboratorium-fooie, CD-Rom-aanbiedings en inligting oor
veeartsenykundige dienste by departementele webtuiste.
Beskikbaar by www.elsenburg.com
Jaarlikse en kwartaallikse verslae en beleids-dokumente
beskikbaar by departementele webtuiste.
Aanbiedings Aan verskeie vergaderings en mediese groepe.
Vergaderings Amptenare woon soveel moontlik Agri-kulturele
en verwante vergaderings by as moontlik. Woon
Nasionale siektebeheer-werkswinkels by en ook drie
veeartsenykundige laboratorium-forum-vergaderings.
Verslae Vier kwartaallikse en een jaarlikse verslag opgestel. Beskikbaar
aan NDA en ander direktorate in die departement.
Verslae oor gebreke gerig aan abattoir-eienaars en voedselprosesserings-aanlegte.
Resultate en/of verslae geproduseer vir elke laboratoriumvoorlegging,
meer as 8000 voorleggings. Opsommingsverslae
van toetsresultate vir siektewaarneming, 12 verslae.
Tabel 1.5 – Meganisme vir klagtes
Meganisme vir klagtes Werklike prestasies
Telefonies, per e-pos, van aangesig tot aangesig, briewe aan
die Minister, vir aandag die direkteur van die direktoraat.
‘n Geregtelike prosedure wat gedetailleerde appèlle bevat,
is beliggaam in Wet op die Veiligheid van Vleis, Wet 40 van
2000.
Tevrede klante.
Geen appèlle is gedurende die jaar ontvang nie.
Veeartsenykundige laboratorium – QMS-klagte-prosedure Gee aandag aan alle aangetekende klagtes
Klagtes en appèl-prosedures t.o.v. diere-siektes en Wette
op die veiligheid van vleis.
Geen klagtes ontvang nie.
133

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
134
PROGRAM 5: TEGNOLOGIE EN NAVORSINGS-ONTWIKKELINGSDIENSTE
Tabel 1.1 – Hoofdienste voorsien en standaarde
Hoofdienste Werklike klante Potensiële klante
Navorsing
Fasiliteer, lei en
koördineer provinsiaal
spesifieke en
relevante navorsing
en navorsingsdienste
dienste deur:
Uitvoering van
navorsingsprojekte
Kommersiële en
ontluikende boere.
Nuwe deelnemers aan
die landbousektor.
Standaard van
diens
Navorsing uitgevoer
ooreenkomstig
behoeftes,
belangrikheid en
tydigheid.
Projekte uitgevoer
ooreenkomstig
wetenskaplike
metodes en
parameters ten einde
die geldigheid van
die eksperimentele
resultate te verseker.
Die ontwikkeling
van ekonomiesverantwoordelike
tegnologie, terwyl die
huidige behoeftes
van kommersiële en
ontluikende boere
en verbruikers in ag
geneem word.
Opbrengste is
gebaseer op interne
kapasiteit, maar
ooreenkomstig tydskedules
uiteengesit
in projek-doelwitte.
Nakoming van
alle nasionale en
internasionale
standaarde.
Om ‘n professionele,
betroubare en
onpartydige diens te
voorsien.
Gelyke toegang vir
alle belanghebbendes
in deelname aan
landbou.
Werklike prestasie
gemeet teen
standaarde
191 navorsingsprojekte
uitgevoer.

Hoofdienste Werklike klante Potensiële klante
Deelname aan
industrie-forums,
tegniese taakgroepe
en studiegroepe.
Voorsien ‘n analitiese
laboratoriumdiens.
Voorsien
raadgewende dienste
Kommersiële en
ontluikende boeregroepe
en landbou-
industrieë.
Soos bo, plus
eksterne kliënte.
Wetenskaplikes
Kommersiële en
ontluikende boere.
Individue betrokke by
die landbou-sektor.
Voorligtingsbeamptes
van
departement.
Nuwe deelnemers aan
die landbousektor.
500
50
Nuwe deelnemers aan
die landbousektor.
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Standaard van
diens
Reëlings vir forums
is getref waar die
belanghebbendes
van die drie hoofondernemings
bv.
melk, wol & graan
/ oliesade, asook
kleiner industrieë
uitdagings bespreek
en bepaal waar
navorsings-behoeftes
bestaan.
Voorsien ‘n diens
volgens die beste
laboratorium-praktyk
tot 35% van die mark
vir grond, water en
blaar-analise.
Gelyke toegang tot
dienste vir al ons
kliënte.
Raadgewende
dienste uitgevoer
ooreenkomstig
behoeftes,
belangrikheid en
tydigheid.
Werklike prestasie
gemeet teen
standaarde
Verteen-woordigers
van die sub-program
het besprekings
bygewoon en aktief
deelgeneem en help
beplan.
19 891 grond-,
water- en plantmonster
geanaliseer.
Inligting is versprei
deur formele,
informele en een-toteen
afsprake.
135

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
136
Hoofdienste Werklike klante Potensiële klante
Verspreiding van
navorsings-projekresultate.
Verander die
voorkoms van
landbou-navorsing.
Lok die jeug
na landbou en
landboukundige
loopbane.
Kommersiële en
ontluikende boere.
Individue betrokke by
die landbou-sektor.
Voorligtingsbeamptes
van
departement.
Deelnemers
aan die “Young
Professionals”program
en interns.
Leerders uit
voorheen-benadeelde
skole.
Nuwe deelnemers aan
die landbousektor.
Nuwe aansoekers
by die “Young
Professionals (YPP)”program
en nuwe
interns.
Leerders uit
voorheen-benadeelde
skole.
Standaard van
diens
Opbrengste
ooreenkomstig
behoeftes,
belangrikheid en
tydigheid.
Verhoogde kapasiteit
en opbrengs.
Bemagtigde
individue.
‘n Goed
gestruktureerde
en informatiewe
program.
Werklike prestasie
gemeet teen
standaarde
13 wetenskaplike
publikasies.
108 semiwetenskaplike
en
gewilde publikasies.
24 kongres-referate.
72 lesings oor
boeredae, wat
ongeveer 6000 boere
bereik.
36 verslae
oor klimaatsvoorspellings.
16 radio-praatjies.
3 TV-uitsendings op
Ulimo-reeks.
Een DVD vervaardig
oor navorsing en
ander aktiwiteite
op Oudtshoornnavorsings-plaas.
16 inligtings-pakkette.
2 YPP-studente en 8
interns vir 2007, 14 vir
2008-inname.
4
5 3
skooldae aangebied.

Hoofdienste Werklike klante Potensiële klante
Inligtingsdienste
Om die ontwikkeling
en verspreiding van
inligting aan kliënte
te koördineer, met
inbegrip van die
ontwikkeling en
gebruik van verskeie
inligting-sisteme
(bv. GIS) en die
verpakking van
inligting in inligtingspakkette.
Kommersiële en
ontluikende boere.
Individue betrokke by
die landbou-sektor.
Voorligtingsbeamptes
van
departement
Infrastruktuur Ondersteuningsdienste
Om infrastruktuurfasiliteite
en
navorsingsplase te
voorsien en onderhou
sodat die lynfunksie
hulle navorsings- en
ander funksies kan
uitvoer.
Navorsers van die
Plant- en Diernavorsings-instellings
van die Departement.
Navorsers van die
Kleingraan, Fynbos
en Industriële gewas
Instellings van die
(LNR).
Program-opleiding,
Ondersteuning en
ontwikkeling van
boere, en Volhoubare
Brongebruik van die
Departement.
Departementele
program met
amp-verwante
onderhoudskwessies.
Nuwe deelnemers aan
die landbousektor
Ander navorsingsgroepe,
plaaslik en
internasionaal.
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Standaard van
diens
Opbrengste
ooreenkomstig
behoeftes,
belangrikheid en
tydigheid.
Verhoogde kapasiteit
en opbrengs
Infrastruktuurondersteuning,
rakende onderhoud,
grond-voorbereiding,
plant- en oesaktiwiteite
is betyds
ontwikkel.
Onderhoud van
departementele
aard (d.i. geboue en
fasiliteite) is uitgevoer
ooreenkomstig
is ‘n gegewe
plan, ontwikkel in
Samewerking met
Departement van
Openbare Werke en
Vervoer.
Werklike prestasie
gemeet teen
standaarde
Webtuiste word
deurlopend op datum
gebring.
Nuwe webtuistes oor
klimaat-verandering
ontwikkel.
16 inligtings-pakkette
saamgestel
1 volstruis-veiling
en 5 inligtingsdae
aangebied.
All navorsingsaktiwiteite
is
ondersteun ten
einde te verseker dat
navorsings-projekdoelwitte
bereik is.
Alle infrastruktuur
en onderhoudsbehoeftes
is
ondersteun.
137

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
138
Tabel 1.2 – Konsultasiereëlings met klante
Tipe reëling Werklike klante Potensiële klante Werklike prestasies
Vergaderings Kommoditeitsgroepe en
kleiner industrieë.
Kommersiële en ontluikende
boere.
Kliënte (intern en ekstern
(navorsing)) met behoefte
aan infrastruktuur en
ondersteuning met
onderhoud
Telefoniese besprekings Kommersiële en ontluikende
boere.
Industrie-organisasies.
Individue en groepe
betrokke by landbou.
Voorligtings-beamptes in
Departement.
Infrastruktuur en
onderhouds-kliënte.
Nuwe kommoditeitsgroepe
em ontluikende landbouindustrieë.
Nuwe kommersiële en
ontluikende boere
Alle departementele
programme.
Nuwe toetreders tot die
boere-gemeenskap en
verwante industrieë.
Personeel het kwartaallikse
vergaderings bygewoon
met kliënt-groepe van
die klein graan, oliesade,
suiwel, wol en kleiner
industrieë (bv. volstruis),
waar navorsings- en
ontwikkelings-prioriteite
gestel is en ontwikkeling
van lopende projekte
gemonitor en oor berig is.
Verskeie boere-studiegroep-vergaderings
is deur
personeel bygewoon. Dit
was daarop gemik dat
die groep ekonomiese/
produksie-probleme in
distriks-munisipaliteit-streke
moes oplos.
Verskeie vergaderings met
Departement van Openbare
Werke en Vervoer en
interne en eksterne kliënte
oor infrastruktuur en
onderhouds-behoeftes.
Daar is onverwyld aandag
gegee aan alle telefoniese
en e-pos-navrae.

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Tipe reëling Werklike klante Potensiële klante Werklike prestasies
Verspreiding van navorsingsprojekuitslae
deur:
Webtuiste
Publikasies
Kongres-referate
Lesings
Verslae
Kommersiële en ontluikende
boere.
Industrie-organisasies.
Individue en groepe
betrokke by landbou.
Voorligtings-beamptes in
Departement.
Tabel 1.3 – Strategie vir toeganklike dienslewering
Nuwe toetreders tot die
boere-gemeenskap en
verwante industrieë.
Strategie vir toeganklikheid Werklike prestasies
Landboukundige inligting, soos gegenereer deur 191
navorsingsprojekte, is aan alle potensiële kliënte versprei
deur:
Publikasies
Kongres-referate
Lesings
Verslae
Webtuiste op datum.
13 wetenskaplike publikasies.
13 wetenskaplike
publikasies.
108 semi-wetenskaplike en
gewilde publikasies.
24 kongres-referate
72 lesings oor boeredae,
wat ongeveer 6000 boere
bereik.
36 verslae oor klimaatsvoorspellings.
16 radio-praatjies.
3 TV-uitsendings op Ulimoreeks.
Een DVD vervaardig
oor navorsing en ander
aktiwiteite op Oudtshoornnavorsings-plaas.
16 inligtings-pakkette.
108 semi-wetenskaplike en gewilde publikasies.
24 kongres-referate.
72 lesings oor boeredae, wat ongeveer 6000 boere bereik.
36 verslae oor klimaats-voorspellings.
16 radio-praatjies.
8 3 TV-uitsendings op Ulimo-reeks.
9
Een DVD vervaardig oor navorsing en ander aktiwiteite op
Oudtshoorn-navorsings-plaas.
16 inligtings-pakkette.
E-pos Versoeke en navrae per e-pos word in lêers gestoor.
139

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
140
Telefoon Vrae en navrae word onverwyld beantwoord en inligting
onmiddellik gegee.
Webtuiste op datum gebring. Verseker dat die jongste inligting beskikbaar is.
Personeel deurlopend beskikbaar vir klante. Beskikbaarheid van personeel aan alle kliënte in die Wes-
Kaap. Die meeste amptenare is ook na ure per selfoon
bereikbaar.
Beleidsadvies aan Ministerie. Deur die rooi-nommer-sisteem en persoonlike
kommunikasie.
Vergaderings Stiptelik bygewoon en bydrae gelewer tot agenda
deur inligting te oor te dra soos versoek, lesings,
groepbesprekings ens.
Produsente en produksiegroepe. Tegniese en ekonomiese inligting verwant aan
landboukwessies in die Provinsie is wyd gepubliseer deur
wetenskaplike, semi-wetenskaplike en gewilde publikasies
en mondelinge verspreiding van inligting.
Woon landboutentoonstellings en uitstallings by. Blootstelling van kliënte aan dienste deur deelname aan
landboutentoonstellings.
Munisipaliteite Bywoning van en aktiewe deelname aan distrik-koördinasiekomitees
van die Departement.
Tabel 1.4 – Diensinligtingshulpmiddel
Sien ook bostaande prestasies.
Tipe inligtingshulpmiddel Werklike prestasies
E-pos
Briewe
Vergaderings Sien 1.3
Plaasbesoeke
Aanbiedings
Tabel 1.5 – Meganisme vir klagtes
Meganisme vir klagtes Werklike prestasies
Telefonies, elektroniese pos, persoonlik, via die LUR aan die
Programbestuurder.
Tevrede klante. Alhoewel verskeie “rooi nommers” via
die kantoor van die Minister ontvang is, is geen werklike
dienslewering-klagtes ontvang nie.

PROGRAM 6: LANDBOU-EKONOMIE
Tabel 1.1 – Hoofdienste voorsien en standaarde
Hoofdienste Werklike klante Potensiële klante
Landbou-ekonomiese
navorsing,
ondersteuning en
raad wat relevant
is vir alle kliënte
en gebaseer
is op gesonde
wetenskaplike
beginsels deur:
- Verhoog die
mikro-vlak-
mededingendheid
van boere.
- Analise van die
ekonomie van
hulpbrongebruik.
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Standaard van
diens
Ontluikende boere 5660 Tydig.
Aanvraag-gedrewe.
Relevant.
Internasionale beste
praktyk.
Verslae pasgemaak
vir teikengroep.
Kommersiële boere 7100
Gebruikers van
Combuds (Dept. van
Landbou)
Alle boere in RSA
Ontluikende boere 5660 Betyds.
Aanvraag-gedrewe.
Relevant
Internasionale beste
praktyk
Werklike prestasie
gemeet teen
standaarde
-Boeke van ‘n
elektroniese
rekordhoudingsisteem,
SimFini,
is ontwerp en
maandelikse state
van inventarisse,
inkomste en uitgawe
is voltooi en die
program is geloods
op 5 ontluikende
en/of groepe boere.
-32 begrotings vir
nuwe ondernemings
saamgestel.
-31 sakeplanne
geëvalueer.
-MSc-studie aan
die gang, asook 4
gewilde verslae oor
boerdery-sisteme.
-Demonstrasie /
werkswinkel oor
Combud III-program
aangebied.
-‘n PhD aan die gang
-2 gewilde verslae
-1 wetenskaplike
referaat oor kwessies
in ekonomiese
hulpbronne, veral
grond.
141

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
142
Hoofdienste Werklike klante Potensiële klante
- Voorsien
ondersteuning aan
AgriSEB.
- Voorsien
bemarkingondersteuningsdienste
aan boere.
Grootskaalse
kommersiële boere
Watergebruikers in
stedelike gebiede
7100
2,5 miljoen
Standaard van
diens
Ontluikende boere 5660 Betyds.
Aanvraag-gedrewe
Relevant
Internasionale beste
praktyk
Groot kommersiële
boere
7100
Ontluikende boere 5660 Betyds.
Aanvraag-gedrewe.
Relevant.
Internasionale beste
praktyk.
Verslae pasgemaak
vir teikengroep.
Grootskaalse
kommersiële boere
7100
Werklike prestasie
gemeet teen
standaarde
-2AgriSEBkampioen-opleiding
georganiseer en 45
mense opgelei.
-Jaarlikse AgriSEB-
tentoonstellinggebeurtenis
gereël
in vennootskap met
DVL. (DOE)
-2 groepe boere
is gehelp om uit te
stal by die AgriSEBtentoonstellingkompetisie.
-95 gewilde verslae
-11 Wetenskaplike
referate
-MSc-studie oor
waardekettingintegrasie
aan die
gang en marktoegang
gefasiliteer vir 28
ontluikende / groepe
boere.
-10 ontluikende
en/of groepe boere
is ondersteun om
uitvoer-kontrakte te
verkry.
-MSc-studie oor
koöperasies aan die
gang en 8 groepe
boere gehelp om
koöperasies op die
been te bring.

Hoofdienste Werklike klante Potensiële klante
- Ondersteun
gesonde
besluitneming
gebaseer op
wetenskaplik
kwantitatiewe
inligting.
- Ondersteun
gesonde
besluitneming
gebaseer op
wetenskaplik
kwantitatiewe
inligting.
- Verander die
aansien van landbou.
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Standaard van
diens
Ontluikende boere 5660 Betyds.
Aanvraag-gedrewe.
Relevant.
Internasionale beste
praktyk.
Grootskaalse
kommersiële boere
7100
Ontluikende boere 5660 Betyds.
Aanvraag-gedrewe.
Relevant.
Internasionale beste
praktyk.
Grootskaalse
kommersiële boere
Ander Provinsiale
& Nasionale
Departemente van
Landbou.
5 deelnemers
aan die “Young
Professionals”program.
7100
9 Departe-mente
Departe-mente en
agri-sake-ondernemings.
Bemagtigde
individue.
Werklike prestasie
gemeet teen
standaarde
-GIS-geskakelde
databasis van
ontluikende boere is
in stand gehou.
- Twee GIS-kaarte is
geproduseer – fynbos
& agri-toerisme.
-Datastelsels
ontwikkel oor pryse
van grond- en
wildspesies.
-7 gewilde verslae.
-PhD aan die gang.
-Twee datastelsels
beskikbaar – toevoerafvoer
STM-databasis
met hersiene
huishoudelike en
faktordata en Makro-
STM.
-Twee gevallestudies
voltooi.
-6 navorsings-verslae
voltooi.
-11 portuur-hersiene
referate.
-5 deelnemers aan die
program.
143

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
144
Tabel 1.2 – Konsultasiereëlings met klante
Tipe reëling Werklike klante Potensiële klante Werklike prestasies
Verhoog die deelname van
klante aan die ontwikkeling
van ‘n landboustrategie.
Alle individue in die Wes-
Kaap soos verteenwoordig
deur die regering, arbeid,
sake en burgerlike
samelewing.
Vergaderings Boere, kommoditeitsgroepe
en regerings- en
verwante instellings en
belanghebbendes van
private instellings.
Telefoon- en e-pos-
gesprekke/ besprekings.
Verspreiding van
navorsings-resultate en
voorsiening van raad deur
lesings en referate.
Grootskaalse kommersiële
boere, ontluikende boere
met inbegrip van LRADbegunstigdes.
Grootskaalse kommersiële
boere, ontluikende boere
met inbegrip van LRADbegunstigdes.
Tabel 1.3 – Strategie vir toeganklike dienslewering
Alle individue in die Wes-
Kaap soos verteenwoordig
deur die regering, arbeid,
sake en burgerlike
samelewing.
Kommoditeits-groepe
en ander burgerlike
en regerings-
belanghebbendes.
Uitbreiding van die
kliëntebasis deur meer
ontluikende boere met
inbegrip van LRADbegunstigdes.
Uitbreiding van die kliëntebasis
deur insluiting van
meer ontluikende boere
met inbegrip van LRADbegunstigdes.
Strategie vir toeganklikheid Werklike prestasies
Landbou-ekonomiese inligting soos gegenereer deur
navorsing en raadgewende projekte is aan alle kliënte
versprei deur:
-Wetenskaplike lesings en referate 33 referate, met inbegrip van lesings
-Gewilde verslae 180 gewilde verslae
-Beantwoording van ad hoc-navrae wat ontvang is via:
-E-pos
-Telefoon
-Faks
-Ministeriële navrae
-Implementering van
landbou en agri-sakestrategie
is kwartaalliks
gemonitor.
-Personeel het gereeld
vergaderings saam met
kliënt-groepe bygewoon.
Navorsing en ontwikkelingsprioriteite
ontwikkel.
-Aktiewe deelname aan
Provinsiale, Nasionale &
Distriks-konsulterende
forums.
-Verskeie vergaderings met
kliënte gehou en bygewoon
en terugvoering gegee.
-Aktiewe deelname aan
konferensies, werkswinkels
of inligtingsessies.
Stiptelik aandag gegee aan
alle telefoniese en e-posnavrae
en databasis van
navrae is beskikbaar.
-33 wetenskaplike referate
-4 nuwe databasisse
beskikbaar
-180 gewilde verslae
-3 opleiding-sessies
georganiseer.
4 nuwe databasisse ontwikkel.
Stiptelike reaksie en stoor van lêers.
Stiptelike reaksie op telefoniese navrae.
Stiptelike reaksie op faks-navrae.
Reaksie volgens sperdatums deur Minister bepaal.
-Vergaderings Gereelde vergaderings met kliënte-groepe.

Strategie vir toeganklikheid Werklike prestasies
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
-Webtuiste Plaas inligting op departementele webtuiste en bring gereeld
op datum.
-Uitstallings by inligtingsdae 3 uitstallings – die dienste tentoongestel en aanbiedings
gedoen.
-Provinsiale afsprake (Imbizo’s, openbare verhore) Neem deel aan en reageer op spesifieke navrae en gee
terugvoering wanneer dit versoek word.
Tabel 1.4 – Dieninligtingshulpmiddels
Tipe inligtingshulpmiddel Werklike prestasies
-Wetenskaplike lesings en referate 32 referate, met inbegrip van lesings
-Gewilde verslae 180 gewilde verslae, artikels en aanbiedings.
-Werkswinkels 3 werkswinkels georganiseer
-Beantwoording van ad hoc-navrae wat ontvang is via:
-E-pos
-Telefoon
-Faks
-Ministeriële navrae
4 nuwe databasisse ontwikkel.
Stiptelike reaksie en stoor van lêers.
Stiptelike reaksie op telefoniese navrae.
Stiptelike reaksie op faks-navrae.
Reaksie volgens sperdatums deur Minister bepaal.
-Vergaderings -Vergaderings – Regular Clients
-Webtuiste Plaas inligting op departementele webtuiste en bring gereeld
op datum.
-Uitstallings by inligtingsdae 3 uitstallings – die dienste tentoongestel en aanbiedings
gedoen.
-Jaarlikse prestasieplan Dienste in die program, oorsig oor prestasies en doelwitte.
-Jaarlikse verslag Dienste in die program, oorsig oor prestasies en doelwitte.
-Begrotingsrede Dienste in die program, oorsig oor prestasies en doelwitte.
145

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
146
PROGRAM 7: GESTRUKTUREERDE LANDBOU-OPLEIDING
Tabel 1.1 – Hoofdienste voorsien en standaarde
Hoofdienste Werklike klante Potensiële klante
Aanbied van Hoër
Sertifikaat, Diploma
en Graad-opleiding in
toepaslike velde.
Aanbied van
Verdere Onderwys
en Opleiding (VOO)
in toepaslike velde
(Vaardigheidsopleiding
en
Leerlingskappe)
Voornemende en
praktiserende boere,
plaas-bestuurders,
voorligtingsbeamptes,
adviseurs
en die jeug, vroue en
landelike en peristedelikelandbougemeenskappe.
Voornemende en
praktiserende boere
en plaaswerkers uit
voorheen benadeelde
gemeenskappe
jeug, vroue en
landelike en peristedelikelandbougemeenskappe.
Tabel 1.2 – Konsultasiereëlings met klante
Voornemende en
praktiserende boere,
plaas-bestuurders,
voorligtingsbeamptes,
adviseurs
en die jeug, vroue en
landelike en peristedelikelandbougemeenskappe.
Voornemende en
praktiserende boere
en plaaswerkers uit
voorheen benadeelde
gemeenskappe
jeug, vroue en
landelike en peristedelikelandbougemeenskappe.
Standard van
service
Kwalifikasies
geregistreer by SAKO
en geakkrediteer
deur die Kommissie
vir Hoër Onderwys
(CHO).
Opleidingskursusse
gebaseer
op voorskrifte
ooreenkomstig die
relevante NKR-vlakke
(1-4) en akkreditasieowerhede
(d.i. Seta’s
/ Amalusi)
Werklike prestasie
gemeet teen
standaarde
Kwalifikasies
geregistreer by
SAKO.
Kwalifikasies
geakkrediteer deur
die Kommissie vir
Hoër Onderwys.
Opleidings-kursusse
gebaseer op eenheidstandaarde.
Leerlingskapopleiding
geakkrediteer by
AgriSeta en FoodBev.
Seta/ / Amalusi).
Tipe reëling Werklike klante Potensiële klante Werklike prestasies
Ouerverteenwoordiging
/Oriëntasie
Ouers van voltydse
studente/leerders.
Ouers van voltydse
studente en studente-
verteenwoordigers.
Jaarlikse vergadering
gedurende die afgelope
jaar en wanneer behoefte
ontstaan.
Vereniging vir Alumni Alumni Alumni Twee (2) streekvergaderings
is gedurende die afgelope
jaar gehou.
Vergaderings Ontluikende en gevestigde
boere, en rolspelers en
belanghebbendes by
onderwys en opleiding.
Opnames en navorsing Kommersiële en ontluikende
boere, Industrie, Opleidingsinstansies,
Ouers, Studente.
Ontluikende en gevestigde
boere, en rolspelers en
belanghebbendes by
onderwys en opleiding.
Kommersiële en ontluikende
boere, Industrie, Opleidingsinstansies,
Ouers, Studente.
Gasheer vir twee reünies
van oudstudente gedurende
afgelope jaar .
Gereelde vergaderings word
gehou met verskillende
groepe hulpbronbehoewende
en ontluikende
boere.
Deurlopende behoefteassessering
in verskillende
plaas-gemeenskappe
word uitgevoer en
opleidingsprogram
ooreenkomstig aangepas.
Voltooi ontwikkeling van
Mensekapitaal-ontwikkelingstrategie.Implementeringsplan
ontwikkel.

Tabel 1.3 – Strategie vir toeganklike dienslewering
Strategie vir toeganklikheid Werklike prestasies
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Inligting oor opleidings-aanbiedinge – Telefoon Navrae word so gou as moontlik beantwoord – in die meeste
gevalle onmiddellik.
Opname van alle boodskappe word nie gedoen nie.
Inligting oor opleidings-aanbiedinge - E-pos Versoeke per e-pos word in lêers gestoor.
Inligting oor opleidings-aanbiedinge – Pos Geregistreer volgens die amptelike registrasie-program.
Inligting oor opleidings-aanbiedinge – Ministerie Rooi-nommer-sisteem
Inligting oor opleidings-aanbiedinge – Fisieke • Vergaderings by die kantoor met voornemende en
huidige studente en ouers het aansienlik toegeneem
• Deelname aan Loopbaan-uitstallings regdeur die
Provinsie
• Inligtingsessies met leerders by sowel primêre as
sekondêre skole
• Inligtingsessies tydens vergaderings van Boereverenigings
• Besoeke van leerder-groepe aan die kampus
Inligting oor opleidings-aanbiedinge – Webtuiste Inligting op Departementele Webtuiste word gereeld op
datum gebring – met inbegrip van uitslae en kursusinhoud.
Publikasies/Artikels Publikasie: Bydrae tot breë wetenskaplike kennisbasis
sowel as uitbreiding en skakeling.
Plasing van advertensies en artikels in gewilde tydskrifte en
koerante.
Loopbaanbewustheid-expos/skoolbesoeke 30 skoolbesoeke gedoen en aan 10 expo’s deelgeneem.
Tabel 1.4 – Diensinligtingshulpmiddels
Tipes inligtingshulpmiddels Werklike prestasies
E-pos Minstens 3 000
Briewe 1 500 met prospektusse
Inligtingspakkette Minstens 2 000
Aanbiedings Minstens 40
Vergaderings Minstens 65
Webwerf Minstens 1 500
Verslae Minstens 10
Artikels & Advertensies Minstens 8
147

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
148
Tabel 1.5 – Meganisme vir klagtes
Meganisme vir klagtes Werklike prestasies
Telefonies, e-pos, van aangesig tot aangesig / persoonlike
onderhoude, briewe aan LUR of Hoof van Departement
vir aandag van die Hoofdirekteur van Program 7:
Gestruktureerde Landbou-opleiding
By vergaderings met ouers, studente, alumni en
belanghebbendes.
2 Besteding
TABEL 2.1 – Personeel-kostes volgens program, 2007/08
Program
Totale
Besteding
(R’000)
Personeel-
besteding
(R’000)
Opleidingsbesteding
(R’000)
In die meeste gevalle binne ‘n week.
Onmiddellike reaksie.
Professionele
en Spesiale
Dienste
(R’000)
Personeelkoste
as ‘n
persentasie
van die totale
besteding
Gemiddelde
personeelkoste
per
werknemer
(R’000)
Program 1 50 364 22 498 313 2 869 45% 183
Program 2 69 246 11 710 20 10 378 17% 213
Program 3 87 616 21 728 1 4 599 25% 143
Program 4 30 755 22 408 56 144 73% 206
Program 5 53 332 33 067 132 929 62% 112
Program 6 6 963 4 176 0 148 60% 209
Program 7 27 347 14 536 1531 2 377 53% 140
TOTAAL /
GEMIDDELD
%
325 623 130 123 2 053 21 444 40% 152
TABEL 2.2 – Personeel-koste volgens salaris-bande, 2007/08
Salaris-bande
Personeel-besteding
(R’000)
% van totale personeelkoste
Laer geskoold (Vlakke 1-2) 10 244 7.88% 60
Geskoold (Vlakke 3-5) 22 871 17.59% 81
Hoogs geskoolde produksie
(Vlakke 6-8) 35 674 27.43% 172
Hoogs geskoolde
toesighouding (Vlakke 9-12) 51 581 39.67% 291
Senior bestuur (Vlakke
13-16) 9 667 7.43% 569
TOTAAL 130 037 152
Gemiddelde personeelkoste
per werknemer
(R’000)
Let wel: Die teenstrydigheid in personeelbesteding volgens program (Tabel 2.1, en personeelbesteding volgens salaris-band (Tabel
2.2), wat R86 000 bedra, kan toegeskryf word aan geakkumuleerde verskille tussen die Basiese Rekenkundige Sisteem (BRS) en die
Personeel Salaris Sisteem (PERSAL). Let asseblief daarop dat die (BRS) syfers van Tabel 2.1 geverifieer is deur die Provinsiale Ouditeur
en weerspieël word in die Finansiële State in deel vier van hierdie dokument. Laasgenoemde word as die korrekte bedrag beskou.

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
TABEL 2.3 – Salarisse, Oortyd, Huiseienaarstoelaag en Mediese bystand volgens program, 2007/08
Program Salarisse Oortyd Huiseienaars-toelaag Mediese Bystand
Bedrag
(R’000)
Salarisse
as ‘n
% van
personeelkoste
Bedrag
(R’000)
Oortyd as
‘n % van
personeelkoste
Bedrag
(R’000)
HET as
‘n % van
personeelkoste
Bedrag
(R’000)
Mediese
bystand as
‘n % van
personeelkoste
Programme 1 14 398 64% 394 2% 558 2% 1 031 5%
Programme 2 7 712 66% 0 0% 234 2% 590 5%
Programme 3 15 137 70% 147 1% 412 2% 928 4%
Programme 4 14 884 66% 620 3% 336 1% 1 075 5%
Programme 5 22 924 69% 837 3% 1 102 3% 1 585 5%
Programme 6 2 850 68% 0 0% 54 1% 157 4%
Programme 7 9 816 68% 503 3% 338 2% 789 5%
TOTAL /
GEMIDDELD
%
87 721 67% 2 501 2% 3 034 2% 6 155 5%
TABEL 2.4 – Salarisse, Oortyd, Huiseienaarstoelaag en Mediese bystand volgens salaris-bande, 2007/08
Program Salarisse Oortyd Huiseienaars-toelaag Mediese Bystand
Laer geskoold
(Vlakke 1-2)
Geskoold
(Vlakke 3-5)
Hoogs
geskoolde
produksie
(Vlakke 6-8)
Hoogs
geskoolde
toesighouding
(Vlakke 9-12)
Senior bestuur
(Vlakke 13-16)
12.0.0.1
TOTAAL
Bedrag
(R’000)
Salarisse
as ‘n
% van
personeelkoste
Bedrag
(R’000)
Oortyd as
‘n % van
personeelkoste
Bedrag
(R’000)
HET as
‘n % van
personeelkoste
Bedrag
(R’000)
Mediese
bystand as
‘n % van
personeelkoste
7328 71.54% 647 6.31% 97 0.94% 574 5.60%
15703 68.66% 726 3.17% 334 1.46% 1596 6.98%
25065 70.26% 870 2.44% 523 1.47% 1900 5.33%
34034 65.98% 268 0.52% 306 0.59% 1903 3.69%
5583 57.75% 0 0.00% 36 0.00% 182 0.00%
87713 67.45% 2511 1.93% 1297 1.00% 6154 4.73%
149

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
150
13 Werkverskaffing en vakatures
TABEL 3.1 – Werkverskaffing en vakatures volgens program, 31 Maart 2008
Program Aantal poste Aantal poste gevul Vakature-syfer
Aantal poste gevul
bykomend tot die
diensstaat
Program 1 136 123 13 4
Program 2 73 55 18 0
Program 3 179 152 27 1
Program 4 119 109 10 0
Program 5 322 294 28 1
Program 6 30 20 10 1
Program 7 125 104 21 1
TOTAAL 984 857 127 8
TABEL 3.2 – Werkverskaffing en vakatures volgens salaris-bande, 31 Maart 2008
Salaris-band Aantal poste Aantal poste gevul Vakature-syfer
Laer geskoold (Vlakke
1-2)
Geskoold
(Vlakke 3-5)
Hoogs geskoolde
produksie
(Vlakke 6-8)
Hoogs geskoolde
toesighouding (Vlakke
9-12)
Senior bestuur (Vlakke
13-16)
Aantal poste gevul
bykomend tot die
diensstaat
191 171 20 1
316 284 32 3
255 208 47 3
205 177 28 1
17 17 0 0
TOTAAL 984 857 127 8

TABEL 3.3 – Werkverskaffing en vakatures volgens kritieke beroepe, 31 Maart 2008
Kritieke beroepe Aantal poste Aantal poste gevul Vakature-syfer
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Aantal poste gevul
bykomend tot die
diensstaat
C1030200 Ingenieurs 5 5 0 0
C3040100
Veeartse
C6010301
Spesialiswetenskaplikes
23 22 1
7 7 0
C5030100 Ekonome 18 12 6 1
D2010300
Landbou
wetenskaplikes
C1010300
Laboratoriumbestuurders
D2010200
Landbouontwikkeling-tegnikus
D2010100
Diere-gesondheidtegnikus
D1010500
Industriële tegnikus
D1040100
Vleisinspekteur
D2020100
Veeartsenykundige
tegnikus
C6010303
Hoof van Instelling
D2010200
Dosent
15 15 0
2 1 1
55 45 10
36 32 4
35 27 8
7 7 0
9 7 2
3 3 0
31 27 4
TOTAAL 246 210 36 1
Die inligting in elke geval weerspieël die situasie soos op 31 Maart 2008. Vir ‘n aanduiding van veranderinge in personeelpatrone
in die oorsigjaar, verwys asb. na afdeling 5 van hierdie verslag.
151

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
152
4 Poswaardering
Die Openbare Diens Regulasies, 1999 het poswaardering ingevoer as ‘n manier om te verseker dat werk van gelyk waarde
gelyk besoldig word. Binne die grense van ‘n nasionaal-bepaalde raamwerk, kan uitvoerende owerhede enige werk in hulle
organisasie evalueer of herevalueer. As gevolg van die feit dat ooreenstemmende poste in verskillende departemente/provinsies/
provinsiale departemente op verskillende vlakke is, word personeel “gesteel” tussen staatsdepartemente. Om die situasie reg
te stel het die Minister van Openbare Werke en Administrasie ‘n opdrag uitgereik dat die vlakke van alle ooreenstemmende
poste in die openbare dienssektor gekoördineer word. Vervolgens het die Nasionale Departement van Landbou en sy nege
provinsiale teëhangers die koördinasie-proses vir landbou-spesifieke poste aangepak. Ter wille van prioritisering is landbouspesifieke
poste in etlike “rondes” verdeel. Die uitslag van die eerste ronde van koördinasie is op 1 April 2007 geïmplementeer.
Rondes 2, 3 en 4 is voltooi, maar moet nog goedgekeur word deur NIFAL.
In die lig van die voorafgaande het die Departement probeer om weg te beweeg van individuele evaluering om die integriteit van
die koördinasie-proses te beskerm. Poswaardering as sulks het baie min aandag geniet gedurende die verslagtydperk omdat
die fokus op die nasionale poswaardering-koördinasie was.
The volgende Tabel (Tabel 4.1) gee ‘n opsomming van die aantal poste wat geëvalueer is gedurende die oorsigjaar. Die Tabel
voorsien ook die statistiek oor die aantal poste wat op- of afgegradeer is.
TABEL 4.1 – Poswaardering, 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
Salarisband
Laer
geskoold
(Vlakke 1-2)
Geskoold
(Vlakke 3-5)
Hoogs
geskoolde
produksie
(Vlakke 6-8)
Hoogs
geskoolde
toesighouding
(Vlakke 9-12)
Senior
Bestuur
Diens- band
A
Senior
Bestuur
Diens- band
B
Senior
Bestuur
Diens- band
D
Aantal
poste
Aantal
poste
geëvalueer
% van
poste
geëvalueer
volgens
salarisbande
Poste opgegradeer Posts downgraded
Aantal
% van poste
ge-evalueer
Aantal
% van poste
ge-evalueer
191 0 0% 0 0% 0 0%
316 0 0% 0 0% 0 0%
255 0 0% 0 0% 0 0%
205 0 0% 0 0% 0 0%
12 0 0% 0 0% 0 0%
4 0 0% 0 0% 0 0%
1 0 0% 0 0% 0 0%
Ander 0 0 0% 0 0% 0 0%
TOTAAL 984 0 0% 0 0% 0 0%

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
TABEL 4.2 – Profiel van werknemers wie se salaris-posisies opgegradeer is te danke aan die feit dat hulle poste
opgegradeer word, 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
Begunstigdes Swart Asiaties Gekleurd Wit Totaal
Vroulik 0 0 0 0 0
Manlik 0 0 0 0 0
TOTAAL 0 0 0 0 0
Werknemers met ‘n gestremdheid 0
TABEL 4.3 – Werknemers wie se salarisvlakke die graad wat deur die poswaardering bepaal is, oorskry, April 2007
tot 31 Maart 2008 (kragtens PSR 1.V.C.3)
Beroep
Aantal werknemers
Poswaar-deringsvlak
Besoldigings-vlak Rede vir afwyking
Administrasieklerk 24 4 5/6/7 Rangbeenstelsel
Assistant-diensamptenaar
Assistentbestuurder:
Organisasie
Assistentbestuurder:
Beroepswelsyn en
Veiligheid
17 4 5/6 Rangbeenstelsel
1 9 10 Teenaanbod
1 9 10 Teenaanbod
Skoonmaker 4 1 2 Rangbeenstelsel
Kommunikasieassistent
Kommunikasiebeampte
1 4 7 Rangbeenstelsel
1 7 8 Rangbeenstelsel
Gemeenskapswerker 1 4 5 Rangbeenstelsel
Beheer-ingenieurstegnikus
2 10 11
Plaasbestuurder 1 7 8
Senior
Plaasbestuurder
6 8 10
Algemene assistant 26 2 2/3
Terreinopsigter 4 1 2/3
Poswaardering
Koördinering
– afgradering
Poswaardering
Koördinering
– afgradering
Poswaardering
Koördinering
– afgradering
Res 2/2007
opgradering gebaseer
op ondervinding
Wettige rangordesisteem
& Res 2/2007
opgradering gebaseer
op ondervinding
Nutsman 1 3 4 Rangbeenstelsel
Huishulp 4 2 3
Res 2/2007
opgradering gebaseer
op ondervinding
153

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
154
Senior Industriële
Tegnikus
Laboratoriumassistent
18 8 9
Poswaardering
Koördinering
– afgradering
2 4 6 Rangbeenstelsel
Dosent 5 8 9
Poswaardering
Koördinering
– afgradering
Biblioteek-assistant 1 4 6 Rangbeenstelsel
Boodskapper
3 2 3
Res 2/2007
opgradering gebaseer
op ondervinding
Verf-toesighouer 1 3 4 Rangbeenstelsel
Sekretariële Assistent 2 5 6 Rangbeenstelsel
Senior Ingenieur
2 10 12
Poswaardering
Koördinering
– afgradering
Staatsveearts 1 11 12 Rangbeenstelsel
Totale aantal werknemers wie se salarisse die graad wat deur die poswaardering bepaal
is, oorskry, in 2007/08
Persentasie van totale aanstellings 15.05%
TABEL 4.4 – Profiel van werknemers wie se salarisvlakke die graad wat deur die poswaardering bepaal is, oorskry,
April 2007 tot 31 Maart 2008 (kragtens PSR 1.V.C.3)
Begunstigdes Swart Asiër Gekleurd Wit Totaal
Vroulik 1 1 14 26 42
Manlik 2 0 51 34 87
TOTAAL 129
Werknemers met ‘n gestremdheid 1
129

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
5 Veranderinge in werkverskaffing
TABEL 5.1 – Jaarlikse omsetkoers volgens salaris-band vir die tydperk 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
Salaris-band
Laer geskoold (Vlakke
1-2)
Aantal werknemers
per band soos op 1
April 2007
Aanstellings en
oorplasings in die
departement
Beëindiging en
oorplasings uit die
departement
Omsetkoers
284 95 112 39.43
Geskoold (Vlakke 3-5) 218 155 99 45.41
Hoogs geskoolde
produksie(Vlakke 6-8)
Hoogs geskoolde
toesighouding(Vlakke
9-12)
Senior Bestuur
Diens-band A
Senior Bestuur
Diens-band B
Senior Bestuur Diensband
C
Senior Bestuur Diensband
D
207 48 40 19.32
160 29 24 15.00
10 3 3 30.00
2 1 1 50.00
1 0 0 0
0 0 0 0
TOTAAL 882 331 279 31.63
TABEL 5.2 – Jaarlikse omsetkoers volgens kritieke beroep vir die tydperk 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
Beroep
Ingenieurs
(C1030200)
Aantal werknemers
per band soos op 1
April 2007
Aanstellings en
oorplasings in die
departement
Beëindiging en
oorplasings uit die
departement
Omsetkoers
4 1 0 0%
Veeartse (C3040100) 21 9 9 42.86%
Spesialis
wetenskaplikes
(C6010301)
7 0 0 0%
Ekonome (5030100) 14 3 2 14.29%
Landbouwetenskaplikes
(D2010300)
Laboratoriumbestuurder
(C1010300)
Landbou-navorsingstegnikus
(D2010300)
Diere-gesondheidtegnikus
(D2010100)
60 18 8 13.33%
2 0 0 0%
57 4 5 8.77%
32 5 5 15.62%
155

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
156
Vleisinspekteur
(D1040100)
Veeartsenykundige
tegnikus (D2020100)
Industriële tegnikus
(D101050)
5 2 0 0%
7 3 1 14.29%
29 2 1 3.45%
Dosent (D2010200) 22 4 10
Hoof van Instelling
(C6010303)
45.45%
3 0 0 0%
TOTAAL 263 51 41 15.58%
Tabel 5.3 – Redes hoekom personeel die departement verlaat
Tipe beëindiging Aantal % van totaal
Dood 2 0.72%
Bedanking 42 15.05%
Verstryking van kontrak 185 66.31%
Ontslag – operasionele veranderinge 0 0%
Ontslag – wangedrag 4 1.43%
Ontslag – ondoeltreffendheid 2 0%
Ontslag weens swak gesondheid 2 0.72%
Aftrede 8 2.87%
Oorplasings na ander Openbare Werke-departemente 16 5.73%
Herstruktureringspakkette Res 7/2002 20 7.17%
Skorsing 0 0%
TOTAAL 281
Totale aantal werknemers wat die diens verlaat het uitgedruk as ‘n % van die totale aanstellings 31.63%

Tabel 5.4 – Bevorderings volgens kritieke beroepe
Beroep
Werknemers
soos op 1 April
2007
Bevorderings
na ‘n ander
salarisvlak
Salarisvlakbevorderings
as ‘n % van
werknemers
volgens beroep
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Bevorderings
na ‘n ander kerf
binne ‘n salarisvlak
Kerfbevorderings
as ‘n % van
werknemers
volgens beroep
Ingenieurs 4 1 25.00 3 75%
Veeartse 21 0 0 6 28.57%
Spesialis
wetenskaplikes
7 0 0 6 85.71%
Ekonome 14 3 21.43 7 50%
Landbouwetenskaplike
Laboratoriumbestuurder
Landbounavorsingstegnikus
Dieregesondheids-tegnikus
60 8 13.33 32 53.33%
2 0 0 2 100%
57 5 8.77 28 49.12%
32 1 3.13 26
Vleisinspekteur 5 1 20.00 0 0%
Veeartsenykundige
tegnikus
Industriële
tegnikus
81.25%
7 0 0 7 100%
29 0 0 28 96.55%
Dosent 22 3 13.64 20 90.90%
Hoof van
Instelling
3 0 0 2 66.67%
TOTAAL 263 22 167 60.92%
157

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
158
Tabel 5.5 – Bevorderings volgens salaris-band
Salaris-band
Laer geskoold
(Vlakke 1-2)
Geskoold (Vlakke
3-5)
Hoogs geskoolde
produksie (Vlakke
6-8)
Hoogs geskoolde
toesighouding
(Vlakke9-12)
Senior bestuur
(Vlakke13-16)
Werk-nemers
soos op 1 April
2007
Bevorde-rings
na ‘n ander
salarisvlak
Salarisvlakbevorderings
as ‘n % van
werknemers
volgens beroep
Bevorderings
na ‘n ander kerf
binne ‘n salarisvlak
Kerfbevorderings
as ‘n % van
werknemers
volgens beroep
284 1 0.35% 165 58.1%
218 11 5.04% 157 72.01%
207 9 4.34% 135 65.21%
160 18 11.25% 110 68.75%
13 6 46.15% 4 30.77%
TOTAAL 882 45 5.1% 571 64.74%
6 Billike werkverskaffing
6.1 – Totale aantal werknemers (met inbegrip van werknemers met gestremdhede) in elk van die volgende
beroepskategorieë soos op 31 Maart 2008
Beroepskategorieë
(SASCO)
Wetgewers, senior
amptenare en
bestuurders
Manlik Vroulik
Swart Gekleurd Indiër Wit Swart Gekleurd Indiër Wit
Totaal
2 5 0 3 1 4 0 1 16
Professionele persone 10 6 1 65 5 6 2 28 123
Tegnici en medeprofessionele
persone
34 53 0 80 26 18 0 28 239
Klerke 5 16 1 7 15 67 0 43 154
Diens- en
verkoopswerkers
Geskoolde landbouvisserye
werkers
Hand- en verwante
ambagswerkers
Aanleg- en masjienoperateurs
en monteurs
0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 2 0 1 0 0 0 0 3
0 30 0 0 0 0 0 0 30
Elementêre beroepe 18 18 0 4 7 3 0 0 231
TOTAAL 69 270 2 160 5 138 2 101 796
Werknemers met
gestremdhede
3 2 0 10 0 1 0 3 19
This table does not include 21 contract employees and 40 supernumerary employees and therefore does not correlate
with table 3.1.

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
6.2 – Totale aantal werknemers (met inbegrip van werknemers met gestremdhede) in elk van die volgende
beroeps-bande soos op 31 Maart 2008
Beroeps-bande
Manlik Vroulik
Swart Gekleurd Indiër Wit Swart Gekleurd Indiër Wit
Top-bestuur 0 0 0 0 0 1 0 0 1
Senior bestuur 2 4 0 4 1 3 0 1 15
Professioneel
gekwalifiseerde en
ervare spesialiste en
mid-bestuur
Geskoolde tegnici
en akademies
gekwalifiseerde
werkers, junior bestuur,
toesighouers, voorman
en superintendente
Semi-geskoolde
en willekeurige
besluitneming
Ongeskoolde
en omskrewe
besluitneming
Totaal
18 11 1 97 10 5 2 25 169
19 28 1 51 15 27 0 60 201
14 128 0 6 23 70 0 15 256
16 99 0 2 5 32 0 0 154
TOTAAL 69 270 2 160 54 138 2 101 796
6.3 – Werwing vir die tydperk 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
Beroeps-bande
Manlik Vroulik
Swart Gekleurd Indiër Wit Swart Gekleurd Indiër Wit
Top-bestuur 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Senior bestuur 1 0 0 3 1 0 0 1 6
Professioneel
gekwalifiseerde en
ervare spesialiste en
mid-bestuur
Geskoolde tegnici
en akademies
gekwalifiseerde
werkers, junior bestuur,
toesighouers, voorman
en superintendente
Semi-geskoolde
en willekeurige
besluitneming
Ongeskoolde
en omskrewe
besluitneming
Totaal
10 6 1 6 6 3 0 4 36
8 5 1 2 7 9 0 4 36
9 18 0 1 10 19 0 2 59
4 15 0 1 1 9 0 0 30
TOTAAL 32 44 2 13 25 40 0 11 167
Werknemers met
gestremdhede
0 0 0 0 0 0 0 1 1
159

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
160
6.4 – Bevorderings vir die tydperk 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
Beroeps-bande
Manlik Vroulik
Swart Gekleurd Indiër Wit Swart Gekleurd Indiër Wit
Top-bestuur 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Senior bestuur 0 0 0 3 1 0 0 1 5
Professioneel
gekwalifiseerde en
ervare spesialiste en
mid-bestuur
Geskoolde tegnici
en akademies
gekwalifiseerde
werkers, junior bestuur,
toesighouers, voorman
en superintendente
Semi-geskoolde
en willekeurige
besluitneming
Ongeskoolde
en omskrewe
besluitneming
Totaal
1 5 0 4 1 2 0 1 14
1 1 0 0 1 5 0 2 10
3 9 0 0 0 2 0 0 14
0 0 0 0 1 0 0 0 1
TOTAAL 5 15 0 7 4 9 0 4 44
Werknemers met
gestremdhede
0 0 0 0 0 0 0 1 1

6.5 – Diensbeëindigings vir die tydperk 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
Beroeps-bande
Manlik Vroulik
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Swart Gekleurd Indiër Wit Swart Gekleurd Indiër Wit
Top-bestuur 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Senior bestuur 0 0 0 2 0 0 0 0 2
Professioneel
gekwalifiseerde en
ervare spesialiste en
mid-bestuur
Geskoolde tegnici
en akademies
gekwalifiseerde
werkers, junior bestuur,
toesighouers, voorman
en superintendente
Semi-geskoolde
en willekeurige
besluitneming
Ongeskoolde
en omskrewe
besluitneming
Totaal
0 0 0 7 1 0 1 4 13
2 5 0 2 0 1 0 8 18
1 16 0 1 2 11 0 4 35
1 7 0 0 0 2 0 0 10
TOTAAL 4 28 0 12 3 14 1 16 78
Werknemers met
gestremdhede 0 1 0 0 0 0 0 0 1
Table 6.6 – Disciplinary action for the period 1 April 2007 to 31 March 2008
Manlik Vroulik
Swart Gekleurd Indiër Wit Swart Gekleurd Indiër Wit
Dissiplinêre optrede 0 3 0 1 2 1 0 1 8
Totaal
161

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
162
6.7 – Vaardigheidsontwikkeling vir die tydperk 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
Beroepskategorieë
Wetgewers, senior
amptenare en
bestuurders (9-15)
Manlik Vroulik
Swart Gekleurd Indiër Wit Swart Gekleurd Indiër Wit
Totaal
9 3 0 19 1 6 0 10 48
Professionele persone 26 19 0 42 12 17 4 9 129
Tegnici en medeprofessionele
persone
(5-8)
25 28 0 40 11 10 0 16 130
Klerke (1-4) 9 25 0 8 27 68 0 69 206
Diens- en
verkoopswerkers
Geskoolde landbou-en
vissery-werkers
Hand- en verwante
ambagswerkers
Aanleg- en masjienoperateurs
en monteurs
0 2 0 0 0 2 0 0 4
7 46 2 0 11 13 0 8 87
0 2 0 1 0 0 0 0 3
2 55 0 0 0 6 0 0 63
Elementêre beroepe 15 120 0 0 3 42 0 0 180
TOTAAL 93 300 2 110 65 164 4 112 850
Werknemers met
gestremdhede
1 0 0 3 0 0 0 0 4

7 Prestasietoekennings
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
TABEL 7.1 – Prestasietoekennings volgens ras, geslag en gestremdheid, 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
Aantal
begunstigdes
Profiel van begunstigde Koste
Totale aantal
werknemers in
groep
% van totaal
binne groep
Koste (R’000)
Gemiddeld
koste per
werknemer
Swart 12 123 9.75% 100 9098.54
Manlik 9 69 13.04% 70 7784.30
Vroulik 3 54 5.55% 30 15012.59
Asiaties 0 4 0 0 0
Manlik 0 2 0 0 0
Vroulik 0 2 0 0 0
Gekleurd 75 408 18.38% 780 10693.90
Manlik 50 270 18.51% 530 10608.89
Vroulik 25 138 18.11% 250 10878.69
Wit 85 261 32.56% 850 10768.52
Manlik 49 160 30.62% 500 10878.69
Vroulik 36 101 35.64% 350 10008.4
Werknemers met
gestremdhede
0 11 0 0 0
TOTAAL 172 796 21.60% 1730 10493.65
Table 7.2 – Performance Rewards by salary bands for personnel below Senior Management Service, 1 April 2007
to 31 March 2008
Salarisbande
Laer geskoold
(Vlakke 1-2)
Geskoold
(Vlakke 3-5)
Hoogs
geskoolde
produksie
(Vlakke 6-8)
Hoogs
geskoolde
toesighouding
(Vlakke 9-12)
Aantal
begunstigdes
Profiel van begunstigde Koste
Aantal
werknemers
% van
totaal binne
salaris-
bande
Totale koste
(R’000)
Gemiddelde
koste per
werknemer
18 154 11.68% 59 3303.32
54 256 21.90% 220 4144.85
50 201
50 169
24.87%
29.58%
519 10598.72
933 20732.86
Totale koste
as ‘n % van
die totale
personeelbesteding
TOTAAL 172 780 22.05% 1731 10493.65 1.22%
* This figure excludes SMS
163

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
164
TABEL 7.3 – Prestasietoekennings volgens kritieke beroepe, 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
Kritieke beroep
Ingenieurs
(C1030200)
Veeartse
(C3040100)
Spesialis
wetenskaplikes
(C6010301)
Aantal
begunstigdes
Profiel van begunstigde Koste
Aantal
werknemers
soos op 1 April
2007
% van totaal
binne beroep
Totale koste
(R’000)
Gemiddelde
koste per
werknemer
(begunstigde)
1 4 25% 10 10139.10
4 21 19.04% 92 22933.68
2 7 28.57% 32 16133.27
Ekonome 3 14 21.42% 41 13700.61
Landbouwetenskaplikes
(D2010300)
Laboratoriumbestuurder
(C1010300)
Landbounavorsingstegnikus
(D2010300)
Dieregesondheidstegnikus
(D2010100)
Vleisinspekteur
(D1040100)
Veeartsenykundige
tegnikus
(D2020100)
Industriële
tegnikus
(D101050)
2 60 3.33% 20 10038.45
0 2 0 0 0
0 57 0 0 0
8 32 25% 119 14903.88
1 5 20% 14 13798.08
1 7 14.28% 12 12245.31
3 29 10.34% 72 24088.03
Dosent(D2010200) 2 22 9.09% 32 15907.71
Hood van
Instelling
(C6010303)
0 3 0 0 0
TOTAAL 27 263 10.26% 444 16469.37

2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
TABEL 7.4 – Prestasie-verwante toekennings (kontantbonus), volgens salaris-band, vir Senior Bestuursdiens
Salaris-band
Aantal
begunstigdes
Profiel van begunstigde
Aantal
werknemers
% van totaal
binne band
Totale koste
(R’000)
Gemiddelde
koste per
werknemer
Totale koste
as ‘n % van
die totale
personeelbesteding
Band A 1 9 11% 46 45867.60 2.64
Band B 0 5 0 0 0 0
Band C 0 0 0 0 0 0
Band D 0 1 0 0 0 0
TOTAAL 1 15 11% 46 45867.60 2.64
8 Buitelandse werkers
TABEL 8.1 – Buitelandse werkers, 1 April 2007 tot 31 Maart 2008, volgens salaris-band
Salaris-band
Aantal
1 April 2007 31 Maart 2008 Verandering
% van
totaal
Aantal
% van
totaal
Aantal
Laer geskoold (Vlakke 1-2) 0 0% 0 0% 0 0%
Geskoold (Vlakke 3-5) 0 0% 0 0% 0 0%
Hoogs geskoolde produksie (Vlakke
6-8)
Hoogs geskoolde toesighouding
(Vlakke 9-12)
% van
totaal
0 0% 0 0% 0 0%
0 0% 0 0% 0 0%
Senior bestuur (Vlakke 13-16) 0 0% 0 0% 0 0%
TOTAAL 0 0% 0 0% 0 0%
TABEL 8.2 – Buitelandse werker, 1 April 2007 tot 31 Maart 2008, volgens hoofberoep
Hoofberoep
Aantal
1 April 2007 31 Maart 2008 Verandering
% van
totaal
Aantal
% van
totaal
Aantal
Landbou-verwant 0 0% 0 0% 0 0%
TOTAAL 0 0% 0 0% 0 0%
% van
totaal
165

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
166
9 Verlofgebruik vir die tydperk 1 Januarie 2007 tot 31 Desember 2007
TABEL 9.1 – Siekteverlof, 1 Januarie 2007 tot 31 Desember 2007
Salaris-band
Laer geskoold (Vlakke
1-2)
Totale
aantal dae
% dae met
mediese
sertifisering
Aantal
werknemers
wat
siekteverlof
gebruik
% van
totale
werknemers
wat
siekteverlof
gebruik
Gemiddelde
aantal
dae per
werknemer
Geskatte
koste
(R’000)
967 76.32 110 59.14 8.79 4864
Geskoold (Vlakke 3-5) 1581 84.63 201 69.79 7.87 11572
Hoogs geskoolde
produksie (Vlakke 6-8)
Hoogs geskoolde
toesighouding (Vlakke9-
12)
Senior bestuur (Vlakke
13-16)
1208 85.36 134 60.91 9.01 15979
437 85.35 60 34.48 7.28 12412
31 83.87 8 47.06 3.88 2539
TOTAL 4224 83.02 513 57.97 8.23 47366
TABEL 9.2 – Ongeskiktheidsverlof (tydelik en permanent), 1 Januarie 2007 tot 31 Desember 2007
Salaris-band
Totale
aantal dae
% dae met
mediese
sertifisering
Aantal
werknemers
wat
siekteverlof
gebruik
% van
totale
werknemers
wat
siekteverlof
gebruik
Gemiddelde
aantal
dae per
werknemer
Geskatte
koste
(R’000)
Laer geskoold (Vlakke 1-2) 190 26.84 3 1.61 63.33 31
Geskoold (Vlakke 3-5) 114 80.70 1 0.35 114 26
Hoogs geskoolde
produksie (Vlakke 6-8)
Hoogs geskoolde
toesighouding (Vlakke
9-12)
Senior bestuur (Vlakke
13-16)
67 70.15 3 1.36 22.33 33
32 100.00 1 0.57 32 39
0 0 0 0 0 0
TOTAL 403 55.09 8 0.90 50.38 129

TABEL 9.3 – Jaarlikse verlof, 1 Januarie 2007 tot 31 Desember 2007
Salaris-bande
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Totale aantal dae
geneem
Gemiddeld per
werknemer
Laer geskoold (Vlakke 1-2) 3314 17.82
Geskoold Vlakke 3-5) 5580 19.38
Hoogs geskoolde produksie (Vlakke 6-8) 4423 20.10
Hoogs geskoolde toesighouding (Vlakke 9-12) 3650 20.98
Senior bestuur (Vlakke 13-16) 273 16.06
TOTAL 17240 19.48
TABEL 9.4 – Opgehoopte verlof, 1 Januarie 2007 tot 31 Desember 2007
Salaris-bands
Totale aantal dae
opgehoopte verlof
geneem
Gemiddelde aantal
dae geneem per
werknemer
Gemiddelde
opgehoopte verlof
per werknemer
soos op 31
Desember 2007
Laer geskoold (Vlakke 1-2) 103 11.44 8.49
Geskoold Vlakke 3-5) 934 35.92 19.02
Hoogs geskoolde produksie (Vlakke 6-8) 609 40.60 26.42
Hoogs geskoolde toesighouding (Vlakke
9-12)
616 32.42 30.53
Senior bestuur (Vlakke 13-16) 16 16.00 45.62
TOTAL 2278 21.42
TABEL 9.5 – Verlofuitbetalings vir die tydperk 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
REDE
Verlofuitbetaling vir 2007/08 weens niegebruik
van verlof vir die vorige siklus
Capped verlofuitbetalings met beëindiging van
diens vir 2007/08
Huidige verlofuitbetalings met beëindiging van
diens for 2007/08
Totale bedrag
(R’000)
Aantal werknemers
Gemiddelde
betaling per
werknemer
0 0 0
724 26 27830.68
323 56 5775.95
TOTAAL 1046 58* 18052.60
* Sommige amptenare het uitbetalings ontvang vir capped sowel as huidige verlof.
167

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
168
10 MIV en VIGS & gesondheidbevorderingsprogramme
TABEL 10.1 – Stappe gedoen om die risiko van blootstelling binne ‘n beroep te verminder
Eenhede/kategorieë van werknemers geïdentifiseer wat ‘n hoë risiko
loop om MIV & verwante siektes (indien enige) op te doen
Werknemers wat in die melkerye werk
Sleutelstappe gedoen om die risiko te
verminder
TB-sifting vir werknemers wat in hoë-risikoareas
werk
Vroulike personeellede Servikale kanker sifting (pap smere)
TABEL 10.2 – Besonderhede van Gesondheidsbevordering en MIV- en VIGS-program (Merk die toepaslike
blokkie en voorsien die vereiste inligtin
Vraag Ja Nee Besonderhede, indien ja
1. Het die departement ‘n lid van die SMS
aangestel om die voorwaardes vervat in Deel
VI E van Hoofstuk 1 van die Openbare Werkeregulasies,
2001 te implementeer? Indien wel,
voorsien sy/haar naam en amp.
2. Het die departement ‘n toegewyde eenheid
of het dit spesifieke personeellede aangewys om
die gesondheid en welsyn van u werknemers
te bevorder? Indien wel, dui die aantal
werknemers aan wat betrokke is by hierdie taak
en die jaarlikse begroting wat vir hierdie doel
beskikbaar is.
3. Het die departement ‘n Personeelbystands-
of Gesondheidsbevorderingsprogram vir u
werknemers op die been gebring? Indien wel,
dui die sleutelelemente/dienste van hierdie
program aan.
√
√
√
Me. R Wentzel
Direkteur: Korporatiewe Dienste
Die Departement het ‘n toegewyde eenheid
wat bestaan uit: Werknemers Welsynprogram,
MIV/SOI en TB, Beroepsgesondheid en
Veiligheid, Diversiteit, Bestuur van verandering
en Menseregte. Ja, daar is vyf personeellede in
die eenheid en ‘n begroting van R1.8 miljoen.
Die Personeelbystandsprogram is deur die
Departement geïmplementeer.
Die departement het ‘n program op die terrein
en ‘n eksterne voorsiener (ICAS), wat vir
personeel en hulle gesinne beskikbaar is op ‘n
24-uur tolvrye telefoonlyn.
Personeelondersteuning
Assessering van probleem, toepaslike
verwysings en gevalle-bestuur. Bystand met
reïntegrasie in die werksomgewing indien nodig.
Gesondheidsbevordering
Seksuele Gesondheidsbewustheid (met
inbegrip van SOI-bewustheid, TB-sifting,
servikale kanker-sifting en gesondheid-siftings
(Bloeddruk, cholesterol en glukose-vlakke).
Uitgebreide gesins-ondersteuning
Werknemerslede ingesluit in assessering en
toepaslike verwysings indien aangedui. Toegang
tot 24-uur tolvrye telefoonlyn is ook vir hulle
beskikbaar.
Opvoeding en bewustheid
(Lewensvaardighede)
Konflik- en probleemoplossing, persoonlike
ontwikkeling vir vroue, selfgeldingsopleiding en
skuldbestuur.

Vraag Ja Nee Besonderhede, indien ja
4. Het die departement (a) komitee(s) op die
been gebring soos beoog is in Deel VI E.5 (e) van
Hoofstuk 1 van die Openbare Werke-regulasies,
2001? Indien wel, voorsien asb. die name van die
lede van die komitee en die belanghebbende(s)
wat hulle verteenwoordig.
5. Het die departement sy werknemersbeleide
en -praktyke hersien om te verseker dat dit nie
onbillik diskrimineer teen werknemers op die basis
van hulle MIV-status nie? Indien wel, voorsien ‘n
lys van die beleide/praktyke wat so hersien is.
6. Het die departement maatreëls ingevoer om
MIV-positiewe werknemers, of diegene wat deur
ander vermoed word om MIV-positief te wees,
teen diskriminasie te beskerm? Indien wel, lys die
sleutel-elemente van hierdie maatreëls.
7. Moedig die departement sy werknemers aan
om vrywillige berading en toetsing te ondergaan?
Indien wel, lys die resultate wat behaal is.
√
√
√
√
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Me. B Claasen-Hoskins
Me. Z Huisamer
Me. M Kennedy
Me. R Thavar
Mnr. C Cupido
Me. S Dantsi
Mnr. J Andrews (bedank Januarie 2008)
Mnr. C Bhiya (bedank Desember 2007)
Me. M de Lange
Me. C Anter
Me. G Moses
MB-plan
Diensbillikheid en –regverdigheid-plan
Gestremdheid en geslag werkplek-program
MIV- en VIG-beleid
PBP-beleid
Sommige werknemers het hul MIV-status
aan die bestuurder, MIV-koördineerder en
PBP-koördineerder bekendgemaak. Hierdie
vertroulikheid word gehandhaaf soos wetlik
vereis. Die beginsel van vertroulikheid ward
streng gehandhaaf.
Interne VCT (Personeel)
VCT-strategie en program is geïmplementeer en
108 persone is deur hierdie program getoets.
Evaluasies het aangedui dat werknemers ook
gebruik maak van private toetssentrums a.g.v.
stigma.
VCT word ook aangemoedig tydens die
oriëntering vir studente.
Eksterne VCT (Landbougemeenskap)
VCT gedoen op 52 plase in die Swartlanddistrik.
1 500 het bewustheid-sessie bygewoon en 1
182 persone het VCT ontvang.
169

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
170
Vraag Ja Nee Besonderhede, indien ja
8. Het die departement maatreëls/
aanwysers ontwikkel om die invloed van sy
gesondheidsbevorderingsprogram te monitor?
Indien wel, lys hierdie maatreëls/aanwysers.
11 Arbeidsverhoudings
TABEL 11.1 – Gesamentlike ooreenkomste, 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
√
Jaarlikse eksterne gebruikerskoers = 8.8%
Jaarlikse Interne gebruikerskoers = 15.2%
Personeelondersteuning
Opname oor tevredenheid van kliënte.
Gesondheidsbevordering
Welsyn-sifting (BD, Cholesterol, Oogtoetsing en
Glukose).
Servikale kanker smeer-sifting-statistieke
Sportdag-statistieke
Opvoeding en bewustheid
Pre- en post-assessering van kursusse:
(MIV- en VIGS persoonlike welsyn, persoonlike
ontwikkeling vir vroue en selfgeldingsopleiding).
MIV
VCT-statistieke oor ‘n vierjaar-tydperk
geanaliseer en ingesluit in MB-plan.
Onderwerp Datum
Geen op provinsiale vlak wat Departement van Landbou beïnvloed nie.
TABEL 11.2 – Wangedrag- en dissiplinêre verhore gefinaliseer, 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
Uitkomste van dissiplinêre verhore Aantal % van totaal
Korrektiewe berading
Mondelinge waarskuwing
Skriftelike waarskuwing
Finale skriftelike waarskuwing 1 0.16
Geskors sonder betaling 1 0.16
Boete 0 0
Demosie 0 0
Ontslag 2 0.3
Nie skuldig 1 0.16
Saak teruggetrek 1 0.16
TOTAAL 6 1

TABEL 11.3 – Tipes wangedrag aangespreek tydens dissiplinêre verhore
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Tipe wangedrag Aantal % van totaal
Onbehoorlike taalgebruik 1 0.16
Rassediskriminasie 1 0.16
Bedrog 2 0.3
Afwesigheid 2 0.3
TOTAAL 6 1
TABEL 11.4 – Griewe aanhangig gemaak vir die tydperk 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
Aantal griewe uit die weg geruim 5
Aantal griewe nie uit die weg geruim 2
Aantal griewe aanhangig gemaak 7
Aantal % van totaal
TABEL 11.5 – Geskille aanhangig gemaak by Rade vir die tydperk 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
Aantal % van totaal
Aantal geskille verdedig 1 1
Aantal geskille afgewys 0 0
Aantal geskille aanhangig gemaak 1 1
TABEL 11.6 – Stakings vir die tydperk 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
21.0.0.1 Totale aantal persoon-werkdae verloor 66
Totale koste (R’000) van werkdae verloor R11 532,33
Bedrag (R’000) verhaal as gevolg van geen betaling vir geen werk gelewer R11 532,33
TABEL 11.7 – Skorsings as voorsorgmaatreël vir die tydperk 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
Aantal persone geskors 1
Aantal persone wie se skorsing 30 dae oorskry het 1
Gemiddelde aantal dae geskors 46
Koste (R’000) van skorsings 0
171

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
172
12 Vaardigheidsontwikkeling
12.1 – Opleidingsbehoeftes geïdentifiseer 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
Beroeps-kategorieë Geslag
Wetgewers, senior
amptenare en bestuurders
(9-15)
Aantal
werknemers
soos op 1
April 2008
Vroulik 23
Manlik 58
Opleidingsbehoeftes geïdentifiseer met aanvang van
verslagtydperk
Leerderskappe
Vaardigheids- program
& ander kort kursusse
Diversiteitsbestuursopleiding
vir Afrika-lande.
PhD: Anatomie &
Fisiologie.
Seekos-HACCP-Alliansie
Basiese Opleiding.
Bestuur van wildlewe,
moerasland en natuurlike
oorde.
Diversiteitsbestuursopleiding.
LHPG-lid — Volle kongres
en konferensie.
Beleidvorming en
implementering.
Powerpoint 2.
Prestasie-bestuurwerkswinkel.
Khaedu
Diversiteitsbestuursopleiding.
Sertifikaat in die teel van
bulle sonder gebreke.
Leiding aan ouditeure.
Savepm Kongres
Excel 1.
Ander
vorms
van opleiding
Totaal
81

Professionele persone
Vroulik 45
Manlik 100
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Die bereiking van billikheid
teenoor gestremdes in die
werkplek.
Diversiteitsbestuursopleiding.
PBP- Konferensie.
Excel 1.
Mentorskap-opleiding.
OGV-seminaar.
Portuurgroep-berading.
Vaardigheidsontwikkelings-fasiliteerder.
RVB-opleiding
(Rendement van die
belegging).
Skryfkursus.
Excel 3.
Excel 2.
Stedelike tuinbou- en
groente-veiligheid.
Geïntegreerde
visboerdery.
Logis Module 2
Gevorderd,
Logis Sisteem-kontroleur,
Diversiteitsbestuursopleiding,
Excel 3,
Excel 2,
Mentorskap-opleiding,
Excel1,
Powerpoint 1,
Powerpoint 2,
Grondsorg-fasilitering,
Leiding aan ouditeure,
Word 1,
Word 2.
Opvangs en gebruik
van reënwater in
ontwikkelende lande.
Toegepaste tegnologie vir
landbou-masjinerie.
Bekwaamheidgebaseerde
werwing.
145
173

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
174
Tegnici en medeprofessionele
persone
(5-8)
Vroulik
Aanbiedings-vaardighede,
Access, Word, Excel,
PowerPoint, Draadlose
network en E-pos.
Finansiële Kursusse.
BASS-varkproduksie.
Voorraadketting-bestuur.
Assessering en
beoordeling.
Veilige gebruik van
chemikalieë. Opsienersvaardighede.
Veeartsenykundige
dienste.
Diagnostiese patologie.
Rybewys.
Plaas-instandhouding.
Skrynwerker.
Taalvaardighede (Xhosa,
Engels, Afrikaans).
Mentorskap.
Landbou-mankonferensie.
OGV-kursusse.
Eerstehulp.
Kantoor-administrasie.
Tydbestuur-vaardighede.
Projekbestuur.
Aanbiedings-vaardighede.
Bekwaamheidgebaseerde
werwing.

Tegnici en medeprofessionele
persone
(5-8)
Vroulik 28
Manlik 53
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Aanbiedings-vaardighede,
Access, Word, Excel,
PowerPoint, Draadlose
network en E-pos.
Finansiële Kursusse.
BASS-varkproduksie.
Voorraadketting-bestuur.
Assessering en
beoordeling.
Veilige gebruik van
chemikalieë. Opsienersvaardighede.
Veeartsenykundige
dienste.
Diagnostiese patologie.
Rybewys.
Plaas-instandhouding.
Skrynwerker.
Taalvaardighede (Xhosa,
Engels, Afrikaans).
Mentorskap.
Landbou-mankonferensie.
OGV-kursusse.
Eerstehulp.
Kantoor-administrasie.
Tydbestuur-vaardighede.
Projekbestuur.
Aanbiedings-vaardighede.
Bekwaamheidgebaseerde
werwing.
Aanbiedings-vaardighede,
Access, Word, Excel,
PowerPoint, Draadlose
network en E-pos.
Finansiële Kursusse.
BASS-varkproduksie.
Voorraadketting-bestuur.
Assessering en
beoordeling.
Veilige gebruik van
chemikalieë. Opsienersvaardighede.
Veeartsenykundige
dienste.
Diagnostiese patologie.
Rybewys.
Plaas-instandhouding.
Skrynwerker.
Taalvaardighede (Xhosa,
Engels, Afrikaans).
Mentorskap.
Landbou-mankonferensie.
OSH-kursusse.
Eerstehulp.
Kantoor-administrasie.
Tydbestuur-vaardighede.
Projekbestuurvaardighede.
81
175

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
176
Klerke (1-4)
Diens- en
verkoopswerkers
Geskoolde landbou- en
visserywerkers
Vroulik 118
Manlik 32
Vroulik 2
Manlik 3
Vroulik
16
Kantoor-administrasie.
Tydbestuur-vaardighede.
Opsieners-vaardighede.
Taalvaardighede (Xhosa,
Engels, Afrikaans).
Access, Word, Excel,
PowerPoint, Draadlose
network en E-pos.
Kantoor-administrasie.
Tydbestuur-vaardighede.
Opsieners-vaardighede.
Taalvaardighede (Xhosa,
Engels, Afrikaans).
Access, Word, Excel,
PowerPoint, Draadlose
network en E-pos.
Taalvaardighede (Xhosa,
Engels, Afrikaans).
Access, Word, Excel,
PowerPoint, Draadlose
network en E-pos.
Taalvaardighede (Xhosa,
Engels, Afrikaans).
Access, Word, Excel,
PowerPoint, Draadlose
network en E-pos.
Aanbiedings-vaardighede.
Access, Word, Excel,
PowerPoint.
Finansiële Bestuur. Diereproduksie.
Vark-produksie. Groenteproduksie.Laboratoriumprosedures.
Voorraadketting-bestuur.
Pluimvee-produksie.
Verslaggewingvaardighede.
Kommunikasie. Sweis.
Rybewys.
Menslike hulpbronbestuur.
Taalvaardighede (Xhosa,
Engels, Afrikaans). OGVkursusse.
Eerstehulp-hersiening.
Laboratorium-tegnieke.
Kantoor-administrasie.
Tydbestuur-vaardighede.
Projekbestuurvaardighede.
150
5

Hand- en verwante
ambagswerkers
Aanleg- en masjienoperateurs
en monteurs
Manlik 44
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Aanbiedings-vaardighede.
Access, Word, Excel,
PowerPoint.
Finansiële Bestuur. Diereproduksie.
Vark-produksie. Groenteproduksie.Laboratoriumprosedures.
Voorraadketting-bestuur.
Pluimvee-produksie.
Verslaggewingvaardighede.
Kommunikasie. Sweis.
Rybewys.
Menslike hulpbronbestuur.
Taalvaardighede (Xhosa,
Engels, Afrikaans). OGVkursusse.
Eerstehulp-hersiening.
Laboratorium-tegnieke.
Kantoor-administrasie.
Tydbestuur-vaardighede.
Projekbestuurvaardighede.
Vroulik 0 Nie van toepassing
Manlik
Vroulik
Manlik
3 Geen 3
7
54
Tydbestuur-vaardighede.
Projekbestuurvaardighede.
Access, Word, Excel,
PowerPoint. Draadlose
network en E-pos.
Access, Word, Excel,
PowerPoint.
Draadlose network en
E-pos.
Tydbestuur-vaardighede.
Projekbestuurvaardighede.
60
61
177

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
178
Beroeps-kategorieë Geslag
Elementêre beroepe Vroulik
Manlik
Aantal
werknemers
soos op 1
April 2008
53
176
Opleidingsbehoeftes geïdentifiseer met aanvang van
verslagtydperk
Leerderskappe
Vaardigheids- program
& ander kort kursusse
Junior Plaasbestuur.
VBOO,
Word 1,2,3 Assess, Excel,
PowerPoint. Draadlose
network, E-pos.
Finansiële Bestuur.
Volstruisproduksie.
Groente-produksie.
Vleis/bief-kursus.
Plantproduksie.
Voorraadketting-bestuur.
Veilige gebruik van
chemikalie.
Trekker-vaardighede.
Opsieners-vaardighede.
Sweis.
Rybewys.
Plaasinstandhouding.
Taalvaardighede (Xhosa,
Engels, Afrikaans).
Brandbestryding.
Besproeiingsvaardighede.
Messelwerk.
Elektriese vaardighede.
“Euro-gap”-opleiding.
Kantooradministrasie.
Tydbestuur-vaardighede.
Projekbestuurvaardighede.
Junior Plaasbestuur.
VBOO.
Word 1,2,3 Assess, Excel,
PowerPoint, Draadlose
network.
E-pos.
Finansiële Bestuur.
Volstruisproduksie.
Groente-produksie.
Vleis/bief-kursus.
Plantproduksie.
Voorraadketting-bestuur.
Veilige gebruik van
chemikalie.
Trekker-vaardighede.
Opsieners-vaardighede.
Sweis.
Rybewys.
Plaasinstandhouding.
Taalvaardighede (Xhosa,
Engels, Afrikaans).
Brandbestryding.
Besproeiingsvaardighede.
Messelwerk.
Elektriese vaardighede.
“Euro-gap”-opleiding.
Kantooradministrasie.
Tydbestuur-vaardighede.
Projekbestuurvaardighede.
Ander
vorms
van opleiding
Totaal
229

Beroeps-kategorieë Geslag
Aantal
werknemers
soos op 1
April 2008
SUBTOTAAL Vroulik 292
Manlik 523
TOTAAL 815
12.2 – Opleiding voorsien 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
Beroeps-kategorieë Geslag
Wetgewers, senior
amptenare en
bestuurders(9-15)
Vroulik
Manlik
Aantal
werknemers
soos op 1
April 2008
17
31
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Opleidingsbehoeftes geïdentifiseer met aanvang van
verslagtydperk
Leerderskappe
Vaardigheids- program
& ander kort kursusse
Ander
vorms
van opleiding
Totaal
Opleidingsbehoeftes geïdentifiseer met aanvang van
verslagtydperk
Leerderskappe
Vaardigheids- program
& ander kort kursusse
Diversiteitsbestuursopleiding
vir Afr. lande.
PhD: Anatomie &
Fisiologie.
Seekos HACCP-Alliansie.
Basiese opleiding.
Bestuur van wildlewe,
moerasland en natuurlike
oorde.
Diversiteitsbestuursopleiding.
LHPG-lid — Volle Kongres
en konferensie.
Beleidvorming en
implementering.
Powerpoint 2.
Perf.Man. Werkswinkel.
Diversiteitsbestuursopleiding.
Sertifikaat in die teel van
bulle sonder gebreke.
Leiding aan ouditeure.
Savepm Kongres.
Excel 1.
Ander
vorms
van opleiding
48
Totaal
179

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
180
Professionele persone Vroulik
Manlik
42
87
Die bereiking van billikheid
teenoor gestremdes in die
werkplek.
Diversiteitsbestuursopleiding.
PBP- Konferensie.
Excel 1.
Mentorskap-opleiding.
OGV-seminaar.
Portuurgroep-berading.
Vaardigheidsontwikkelings-fasiliteerder.
RVB-opleiding
(Rendement van die
belegging).
Skryfkursus.
Excel 3.
Excel 2.
Stedelike tuinbou- en
groente-veiligheid.
Geïntegreerde
visboerdery.
(Rendement van die
belegging).
Skryfkursus.
Excel 3.
Excel 2.
Stedelike tuinbou- en
groente-veiligheid.
Geïntegreerde
visboerdery.
Logis Module 2
Gevorderd
Logis Sisteem-kontroleur
Diversiteitsbestuursopleiding
Excel 3
Excel 2
Mentorskap-opleiding
Excel1
Powerpoint 1
Powerpoint 2
Grondsorg-fasilitering
Leiding aan ouditeure
Word 1
Word2
Opvangs en gebruik
van reënwater in
ontwikkelende lande
Toegepaste tegnologie vir
landbou-masjinerie
129

Tegnici en medeprofessionele
persone
(5-8)
Vroulik
Manlik
37
93
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Diversiteitsbestuur
Access
Excel1
Word 1
Word3
Excel 2
Excel 3
Powerpoint 1
Logis Module 3
Gevorderd
Logis Sisteemkontroleurs
Mentor van Interns
Powerpoint 2
Word 1
Powerpoint 2
Diversiteitsbestuursopleiding
Powerpoint 1
Skaap-inligting
Boere-dag
Mentor van Interns
SOI-kondoomweek
Perf.Man. Werkswinkel
Beleidvorming en
implementering
Logis Module 4
Gevorderd
Agri Mega-week
Klimaatbewustheid
Beleidvorming en
implementering
Logis Module 4
Gevorderd
Agri Mega-week
Klimaatbewustheid
130
181

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
182
Klerke (1-4) Vroulik
Diens- en
verkoopswerkers
Manlik
Vroulik 0
Manlik
164
42
4
Logis Module 2
Gevorderd
Logis Module 3
Gevorderd
ND Dieregesondheid deur
UNISA
Excel 1
Excel 2
Excel 3
Powerpoint 1
Alkoholmisbruik op plase
Basiese begrotings,
joernale en finansiële
verslae
Basiese
inontvangsneming van
kontant
Basiese oriëntering in
finansies
Basiese rekenaaropleiding
Finansiële rekeningkundeopleiding
Eerstehulp
Landskap-opleiding CC
Mentor van Interns
Mentorskap-opleiding
Microsoft Outlookopleiding
Portuurgroep-berading
Powerpoint
Praktiese opleiding in
Finansiële rekeningkunde
Professionele ontwikkeling
Program-opleiding
SCM
SOI-kondoomweek
Vroue-ontwikkeling
Word 1
Word 2
Word3
Werketiek
Logis Module 4
Gevorderd.
Diversiteitsbestuursopleiding.
Excel 1.
Excel 3.
Frontline comvaardighede.
Landskap-opleiding CC.
Mentorskap-opleiding.
Persal-salarisadministrasie.
SOI-kondoomweek.
Word 1.
Diversiteitsbestuur
SOI-kondoomweek 4
206

Geskoolde landbou-en
vissery-werkers
Hand- en verwante
ambagswerkers
Aanleg- en masjienoperateurs
en monteurs
Vroulik
Manlik
32
55
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Diversiteitsbestuur
SOI-kondoomweek
Powerpoint 2.
Weidingskursus.
Diversiteitsbestuursopleiding.
Powerpoint 1.
Excel 1.
Word 1.
Word 2.
Vroulik 0 0
Manlik
Vroulik
Manlik
3
6
57
Diversiteitsbestuursopleiding
3
Alkoholmisbruik op plase.
Diversiteitsbestuursopleiding.
Excel 1.
Junior plaasbestuur.
Landskap-opleiding CC.
Leiding aan ouditeurs.
Microsoft Outlook.
ND Dieregesondheid deur
UNISA.
SAT
SOI-kondoomweek.
Trekker-operateursopleiding.
Word 1.
Diversiteitsbestuursopleiding.
Excel 1.
Word 1.
Word 2.
Excel 2.
Excel 3.
PowerPoint 1.
PowerPoint 2.
87
63
183

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
184
Beroeps-kategorieë Geslag
Elementêre beroepe Vroulik
Manlik
Aantal
werknemers
soos op 1
April 2008
44
136
Subtotaal Vroulik 342
Manlik 508
TOTAAL 850
13 Beseringsrekord
Opleidingsbehoeftes geïdentifiseer met aanvang van
verslagtydperk
Leerderskappe
TABEL 13.1 – Besering aan diens, 1 April 2007 tot 31 Maart 2008
Vaardigheids- program
& ander kort kursusse
Diversiteitsbestuursopleiding
Excel1
Landskap-opleiding CC
SOI-kondoomweek
Diversiteitsbestuursopleiding.
SOI-kondoomweek.
Landskap-opleiding CC.
BKB
Kettingsaag-operateursopleiding.
Excel 1.
Landskap-opleiding CC.
SAT
Word 2.
Word 1.
Ander
vorms
van opleiding
Aard van besering aan diens Aantal % van totaal
Slegs basiese mediese sorg vereis 38 97.44
Tydelike/Algehele ongeskiktheid 1 2.56
Permanente ongeskiktheid 0 0
Fataal 0 0
TOTAAL 39
Totaal
180

14 Gebruik van konsultante
2007 | 2008 ANNUAL REPORT | JAARVERSLAG | INGEXOLO YONYAKA
Tabel 14.1 – Verslag aangaande afsprake met konsultante deur gebruik te maak van beskikbare fondse
Titel van projek
Ontwikkeling en oordrag van
vaardighede en kennis oor kaasbeoordeling,
expo’s en skoue.
Konsultant vir drie Cyclopia -
spesies (heuningtee)-opnames
Emosionele intelligensiewerkwinkel,
toetsing, telling en
verslae
Emosionele intelligensiewerkwinkel,
toetsing, telling en
verslae
Totale aantal projekte
Totale aantal
konsultante wat aan
projek gewerk het
Duur:
Werksdae
Kontrak-waarde in
Rand
1 7 43,400.00
1 5 14,167.67
1 1 20,694.42
1 1 28,500.00
Totale individuele
konsultante
Totale duur:
Werksdae
Totale kontrak-waarde
in Rand
4 4 14 106,762.09
Tabel 14.2 – Analise van afsprake met konsultante deur gebruik te maak van beskikbare fondse, kragtens historiesbenadeelde
individue (HBI’e)
Titel van projek
Ontwikkeling en oordrag
van vaardighede en kennis
oor kaas-beoordeling,
expo’s en skoue.
Konsultant vir drie Cyclopia
-spesies (heuningtee)opnames
Emosionele intelligensiewerkwinkel,
toetsing, telling
en verslae
Emosionele intelligensiewerkwinkel,
toetsing, telling
en verslae
Persentasie eienaarskap
deur HBI-groepe
Persentasie bestuur deur
HBI-groepe
Aantal konsultante uit
HBI-groepe wat aan die
projek gewerk het
185

DEPARTMENT OF AGRICULTURE | DEPARTEMENT LANDBOU | ISEBE LEZOLIMA
186
Tabel 14.3 – Verslag aangaande afsprake met konsultante deur gebruik te maak van donasies
Titel van projek
Totale aantal projekte
Aantal konsultante wat
aan die projek gewerk
het
Totale aantal individuele
konsultante
Duur:
Werksdae
Totale duur:
Werksdae
Donateur en kontrakwaarde
in Rand
Totale kontrak-waarde in
Rand
Tabel 14.4 – Analise van afsprake met konsultante deur gebruik te maak van donasies, kragtens historiesbenadeelde
individue (HBI’e)
Titel van projek
Persentasie eienaarskap
deur HBI-groepe
Persentasie bestuur deur
HBI-groepe
Aantal Konsultante uit
HBI-groepe wat aan die
projek gewerk het