Zozolala 180

GRATIS TWEEMAANDELIJKS ONAFHANKELIJK STRIPINFORMATIEBLAD
OKTOBER / NOVEMBER / DECEMBER 2011 180
30 jaar Zozolala,
Ivan Adriaenssens, Guy Delisle,
Dave Cooper, Kazu Kibuishi,
Asterios Polyp, Jirô Taniguchi,
Doug TenNapel

Zozolala winkels
ZozoLala is een onafhankelijk
stripinformatieblad,
uitgegeven door Stichting
Zet.El, dat tweemaandelijks
verschijnt. ZozoLala is gratis
voor de klanten van nevenstaande
stripwinkels.
Alkmaar
Bookers & strippers
Boterstraat 20 - 22
1811 HP / 072 - 512 19 16
www.bookers-strippers.nl
Amsterdam
Fantasia
Gelderlandplein 203
1082 LW / 020 - 64 27 888
www.stripwinkelfantasia.nl
Gojoker
Zeedijk 31a
1012 AP / 020 - 620 50 78
Nou moe!?!
Lindenstraat 1
1015 KV / 020 - 693 63 45
Snoek
Linnaeusstraat 205
1093 EN / 020 - 46 88 109
Antwerpen
Mekanik strip
St. Jacobsmarkt 73
2000 / 03 - 234 23 47
www.mekanik-strip.be
Arnhem
Koningstraat 43
6811 DH / 026 - 442 09 09
www.denoormanstrips.nl
Assen
Plok. Strips en eh…
dinges!
Groningerstraat 71
9401 BJ / 0592 - 31 32 92
www.plok-strips.nl
Beverwijk
•
De stripgek
Begijnenstraat 25a
1941 BR
www.stripgek.nl
Voorplaat
De zwanezang van ZozoLala
door Ben Vranken.
Brugge
Katelijnestraat 42
8000 / 050 - 33 71 12
www.striepclub.be
Delft
Bul Super
Breestraat 18 - 22
2611 RG / 015 - 21 26 097
www.bulsuper.nl
Den haag
Aelix strips en comics
Chasséstraat 71
2518 RW / 070 - 365 07 38
www.aelix.nl
Barelli
Zoutmanstraat 80
2518 GT / 070 - 365 30 70
www.stripwinkelbarelli.nl
Walk In
Herengracht 11
2511 EG / 070 - 36 46 336
www.walkin.nl
Dordrecht
Scheffersplein 1
3311 EJ / 078 - 614 20 12
www.stripwinkel-sjors.nl
Eindhoven
Enschede
De strip-aap
Javastraat 22
7512 ZJ / 053 - 430 52 61
www.stripaap.nl
Goes
Het paard van Troje
Langevorststraat 2
4461 JP / 0113 - 21 46 91
www.paardvantroje.nl
Groningen
Akim
Ulgersmaweg 14
9731 BS / 050 - 54 99 698
www.akim.nl
Colofon
Redactie
Jef Nieuwenhuis, Hans Pols,
Hans van Soest en Gerard
Zeegers
Vormgeving & opmaak
Sigge Stegeman, Rogier van
Neerven, Richard Bos en Frank
Boesveld
Haarlem
Het Avontuur
Gedempte Oude Gracht 72
2011 GT / 023 - 54 27 124
www.stripzaak.nl
Hasselt
Wonderland
Paardsdemerstraat 17
3500 / 011 - 22 82 00
Hoorn
Het gele teken
Grote Oost 35
1621 BR / 0229 - 21 86 23
www.hetgeleteken.nl
Internet
Kampen
De fantast
Burgwalstraat 7
8261 HJ / 038 - 332 03 25
www.de-fantast.nl
Koog aan de Zaan
De 9 e kunst
Zuideinde 7a
1541 CA / 06 - 1533 4667
stripboekhandelde9ekunst.nl
kortrijk
De boekenwolf
Meensesteenweg 18
8500 / 056 - 35 44 98
www.boekenwolf.be
Leiden
Dumpie
Nieuwe Rijn 18
2312 JC / 071 - 512 64 04
www.stripwinkeldumpie.nl
Leuven
Gobelijn
Mechelsestraat 35
3000 / 016 - 23 55 86
www.gobelijn.be
Mechelen
Comic strips
Hoogstraat 11
2800 / 0474 - 49 06 25
www.comic-strips.com
Vaste medewerkers
Toon Dohmen, Peter de Wit,
Mark Horemans en Roel Daenen
Dit keer werkten mee
Vlerk, Lamelos, Doug TenNapel,
Kazu Kibuishi, Ivan Adriaenssens,
David Cooper en Guy Delisle
Druk & Afwerking
Drukkerij Wilco – Amersfoort
De stripkever
Bruulcenter, Bruul 79
2800 / 015 - 21 76 05
www.stripkever.be
Middelburg
Perron 2
Sint Janstraat 9-c
4331 KA / 0118 - 61 41 84
Nijmegen
Houtstraat 59 - 61
6511 JM / 024 - 36 08 181
www.senorhernandez.com
Rotterdam
Donner boeken
Lijnbaan 150
3012 ER / 010 - 413 20 70
www.donner.nl
Yendor
Korte Hoogstraat 16
3011 GL / 010 - 433 17 10
www.yendor.nl
Schiedam
’t Centrum
Korte Singelstraat 20a
3112 GB / 010 - 426 25 84
Tilburg
De stripfanaat
Piusstraat 36
5038 WT / 013 - 58 00 107
www.stripfanaat.net
Turnhout
Tistjen Dop
Paterstraat 96
2300 / 014 - 42 88 29
www.tistjendop.be
Utrecht
Piet Snot
Vismarkt 3
3511 KR / 030 - 231 84 72
www.pietsnot.nl
Strip en lektuurshop
Oude Gracht 194
3511 NR / 030 - 233 43 57
www.stripart.nl
Zwolle
De boekenhalte
Assendorperstraat 103
8012 DH / 038 - 422 10 77
www.boekenhalte.nl
Distributie
Pinceel Stripverspreiding Leuven
(B), Van Ditmar Amsterdam (NL)
Redactieadres
Postbus 344, 3720 AH Bilthoven,
Nederland
Internet
www.zozolala.com
redactie@zozolala.com
In Memoriam
ZozoLala
(1982-2011)
Dertig jaar blaadjes maken.
Dertig jaar ruziën om een
nieuw nummer van de
grond te krijgen. Dertig jaar
oeverloos discussiëren over
de essentie van een goed
beeldverhaal. Dertig jaar
verwaarloosde partners,
vriendinnen en kinderen.
Dertig jaar verbroken relaties.
Dertig jaar juichen als
een van ons weer baanloos
was, zodat hij of zij meer tijd
over had voor ZozoLala.
Dertig jaar vergaderen op
zolderkamertjes met shag,
thee en kaakjes. Dertig jaar
weigeren ons te laten inpakken
door uitgevers met hun
mooie praatjes. Dertig jaar
eigenwijs onze neus ophalen
voor modegrillen en
hypes. Dertig jaar nachten
doorhalen als de deadline
weer overschreden was.
Dertig jaar bijten op een
houtje. Dertig jaar trots zijn
om het zonder subsidie te
kunnen. Dertig jaar lang op
en neer fietsen naar de
copyshop, facturen printen
en doosjes plakken. Dertig
jaar zoveel enthousiaste
medewerkers ontmoet die
ons belangeloos hielpen om
elke twee maanden weer
een interessant tijdschrift te
maken. Dertig jaar lang
geleerd dat winkeliers heel
aardige mensen zijn die
accepteerden dat we hun
verkoopwaar soms tot op de
grond toe afbrandden.
Dertig jaar lang lief en leed
gedeeld met elkaar.
Maar nu is het verhaal uit.
Dertig jaar lang hebben we
het heel graag gedaan.
Iedereen die ons daarbij
geholpen heeft, een welgemeend
dankjewel!
De redactie
Oplage
6.000 exemplaren.
issn
1382 8630
Copyright 2011,
Stichting Zet.El
Overname van artikelen, strips
of illustraties enkel in overleg
met de uitgever.

In de vorige editie kondigden we het al aan en nu is het laatste nummer van
ZozoLala echt een feit. Na 180 nummers stripgeschiedenis te hebben opgete-
kend, geeft de redactie van ’Sneerlands kritischte stripinfoblad’ (zoals het zo
mooi heette op de achterflap van de eerste ZozoLala-klassiekbundel) er de brui
aan. In dertig jaar tijd groeide het blad uit van een studentikoos stencilblaadje
tot het grootste stripinformatieblad van de Lage Landen, met in de hoogtijda-
gen een oplage van meer dan achtduizend exemplaren. Voor één keer, want
nu kan het nog, blikken we terug op onszelf.
Altijd maar weer ruim aandacht voor marginale uitgaven. Nooit eens
een leuk stukje over de nieuwe Blauwbloezen of Suske en Wiske en altijd
weer negatief over bloederige fantasystrips of inwisselbare spionagestrips.
We hebben het de mensen die ZozoLala al die jaren mogelijk
maakten, niet altijd makkelijk gemaakt. Het waren de winkeliers die
ons al die tijd steunden door tegen kostprijs minimaal honderd exemplaren
af te nemen en gratis uit te delen. Slechts sporadisch kwam er
een klacht over de soms venijnige artikelen, die hun klanten niet altijd
aanspoorden naar de winkel te rennen – behalve als er eens een nieuwe
Baudoin of Andreas uit was. Ondanks die spanning tussen sponsoring
door winkels en het enthousiasme van liefhebbers die elke twee maanden
pro deo een nummer vulden met eigenzinnige stripjournalistiek
en zich niet tot ‘leuke stukjes’ lieten dwingen, hebben ZozoLala en de
winkeliers het lang met elkaar volgehouden. Daardoor konden hele
generaties striplezers worden geïnformeerd over strips die boven het
maaiveld uitsteken.
Het omslag en wat kopij van een Stripinfo, de voorloper van ZozoLala
Stripinfo
De nieuwe generatie lezers zal het verhaal over ‘hoe het allemaal
begon’ niet kennen, maar trouwe lezers die het de hele rit hebben
volgehouden – en inmiddels al in de vijftig zijn – kunnen zich
misschien de eerste gestencilde blaadjes nog herinneren. Volgens
Ina Volmer van Stripwinkel de Noorman in Arnhem, bestaan
die lezers echt: „Sommige klanten die onze winkel al vanaf het
begin in 1982 bezoeken, komen tegenwoordig met hun kinderen
en vragen nog altijd naar de ZozoLala.” Volmer begrijpt waarom
ZozoLala verdwijnt, maar blij is ze er niet mee. „Ik zie wel dat het
blad niet altijd meer zo verrassend is. Toch zullen veel klanten
het echt missen. ZozoLala is een instituut en voegt veel toe,
omdat het zo anders is dan andere informatiebronnen. Straks
is er niets meer wat de diepte ingaat, dus ik hoop echt dat jullie
doorgaan met een site.”
Volmer is betrokken bij de oprichting van ZozoLala in Nijmegen
en vertelt over hoe het begin jaren ’80 allemaal begon in de toen
nog Nijmeegse Noorman: „Er waren rond 1980 nog niet zo gek
veel stripwinkels in Nederland. Op het gebied van stripinformatie
was er bijna niets, er was ook nog geen internet. Eric Steffens
runde de Noorman in Nijmegen en wilde de klanten graag
informeren over nieuwe titels. Dat werd een eenvoudig stenciltje
met te verschijnen titels erop en soms wat kort commentaar. Het
stelde ook niet zo gek veel voor, omdat er gewoon maar weinig
uitkwam, zeker vergeleken met nu. Als er in een week een nieuwe
Blueberry én een nieuwe Lucky Luke uitkwam, was dat al heel
wat.”
Al snel wordt de Stripinfo, zoals het stenciltje aanvankelijk
heette, uitgebouwd. Per week staat aangekondigd welke strips er
Een laatste overpeinzing van Vlerk

De ‚StripVoorspelling’ en rechtsonder nog een stukje ‚PrullenBak’ in de Stripinfo
zouden gaan verschijnen. Als de jonge student Peter
Kuipers de winkel binnenloopt en gevraagd wordt
naar zijn mening over het blaadje, antwoordt hij met
de inmiddels legendarische woorden: ‘Een beetje zozolala’.
Een nieuwe naam is geboren en Kuipers mag
aanschuiven om de vormgeving naar een hoger plan te
brengen. Ook medestudent Mat Schifferstein schuift
aan. In januari 1982 verschijnt zo de eerste echte editie
van het tijdschrift ZozoLala.
Trillende vloeren
In de begintijd van ZozoLala begint Steffens nog een
Noorman in Tilburg en start Volmer een Noorman in
Arnhem. In die drie winkels wordt het blad aanvankelijk
verspreid. Schifferstein en Kuipers vullen de
StripVoorspelling aan met artikelen en recensies. Ina kijkt met veel
plezier terug op die tijd: „Het was allemaal behoorlijk hectisch. Ik
was net een winkel begonnen en moest hard werken. Ondertussen
was het leuk om een soort vliegende keep voor het blad te spelen.
Ik herinner me dat ik bij een interview met Prutswerk een ZozoLala
T-shirt aantrok en op m’n kop ging staan voor de foto met de
auteurs.” Het geeft aan dat het blad aanvankelijk minder serieus was
dan mensen nu misschien denken. Maar dat neemt niet weg dat
vooral Mat Schifferstein de ambitie had de ZozoLala naar een hoger
plan te tillen. Schifferstein is nieuwsgierig naar vernieuwers en pioniers.
Al bij het vijfde nummer wordt besloten om het tijdschrift aan
te bieden bij andere winkels. Het wordt een doorslaand succes. Iets
meer dan een jaar later zijn er 29 winkels die ZozoLala verspreiden
en is de oplage gestegen tot 6.500 exemplaren.
Met weemoed denkt Schifferstein terug aan die tijd.
Schifferstein: „De hele redactie studeerde in Nijmegen en het blad
werd in elkaar gezet in het gebouw van studentenvereniging/discotheek
Diogenes. Daar vergaderden we, kletsten we over strips, werkten
we tot diep in de nacht door aan het blad en gingen we daarna
naar het café.” Alles gebeurde nog op de typemachine. Vooral de
StripVoorspelling, volgens Schifferstein ‘de basis van het blad’, kostte
in het pre-internettijdperk veel tijd. „We moesten bij de uitgevers
zeuren om informatie en op het laatste moment er nog eens achteraan
bellen. We deden enorm veel moeite om het overzicht van te
verschijnen boeken compleet te krijgen. Dat is tegenwoordig natuurlijk
achterhaald door internet.”
Niet alleen het vergaderen, ook de vormgeving vond plaats
in de rokerige lokalen van Diogenes. Om ervoor te zorgen dat er
in het hele blad gebruik gemaakt werd van hetzelfde lettertype,
werden alle teksten getypt op de elektrische typemachine die bij de
studentenvereniging stond opgesteld. Medewerkers losten elkaar
af met het typen van kopij. Koud waren de teksten de typemachine
uitgerold, of ze werden uitgeknipt en opgeplakt op twee aan
elkaar geplakte A3-kopieën, met daarop het stramien getekend.
Het inpassen van illustraties en tussendoor gecorrigeerde teksten
en het precies kloppend proberen te krijgen van de pagina’s op
deze onnauwkeurige stramienvellen, zorgden soms voor eindeloos
pas- en meetwerk. Gedreven door perfectionisme kon de vormgeving
zo soms weken in beslag nemen, waarbij de vormgevers niet
zelden nachtwerk verrichtten. Tijdens dansavonden van Diogenes
ging dit zelfs gepaard met trillend parket onder de voeten, door
de beukende bassen in het onderliggende café. In die vroege jaren
’80 is de blauwdruk gevormd voor het blad: onbekende, soms nog
onvertaalde strips onder de aandacht brengen, werk van veelbelovende
amateurs tonen en populaire series op een serieuze,
niet-fanclubachtige manier bespreken. Schifferstein over het begin:
„Het kritische kwam er al snel in. Je sprokkelt overal naar nieuwe
artikelen en kijkt wat er wordt aangeboden. Ik heb zelf moeite met
oppervlakkige strips en wil het liefst over dingen schrijven die me
aanspreken. Daar komen andere mensen op af die dat leuk vinden
en zo werd het een echte studentenclub.” Hij werd soms jaren later
nog door lezers aangesproken die zich stoorden aan iets dat hij had
geschreven.
De kritische toon van het blad kan ook niet los worden gezien
van het tijdsgewricht. Concurrent Stripschrift werd door de studentikoze
hemelbestormers van ZozoLala gezien als een ingeslapen/volkomen
comateus tijdschrift, omdat het destijds maar blééf schrijven
over vergrijsde Nederlandse instituten als Toonder en Kresse.
ZozoLala wilde voorop lopen. ZozoLala had lak aan de gevestigde
orde. Nijmegen was in die jaren het centrum van krakersrellen. Ook
ZozoLala wilde een omwenteling in de stripwereld bewerkstelligen.
De redacteuren beschikten over een eigenwijs doe-het-zelf-ethos.
Er werd niet voor het geld gewerkt, maar voor de lol. En dan deed
je dus gewoon wat je zelf wilde, zodat er na enige tijd ook weer
doodleuk over Kresse werd geschreven. Van het imago van linksig
actieblaadje zijn we echter nooit helemaal afgekomen.
ZozoLala groeit
Mat Schifferstein startte samen met Peter Kuipers onder de vlag
van Stichting Zet.El ook uitgeverij Zet.El. Die was verantwoordelijk
voor de eerste boekuitgaven in de Zeer Luxe Reeks, zoals Cromwell
Stone van Andreas, Lichtspel van Muñoz en Sampayo en De overlevende
van Krigstein. „Ik schreef altijd over Franse boeken die
eigenlijk zouden moeten worden uitgegeven, maar bedacht toen
opeens dat we dat natuurlijk ook zelf konden doen. Dat resulteerde
in de mooiste serie die ik ooit heb uitgegeven. Eind jaren ’80 stopten
Peter en ik met het blad en begonnen we uitgeverij Sherpa. We
Ina Volmer en Willem Ouwerkerk getooid in een Zozolala T-shirt, destijds te koop voor ƒ 15,00

waren later wel verbaasd dat er nog zo veel goede
mensen bijkwamen om het blad voort te zetten.
Het hangt of staat allemaal met enthousiasme en
ik snap ook goed dat jullie er nu mee stoppen. Ik
stopte destijds met ZozoLala omdat ik echt helemaal
uitgeschreven was over strips.”
De nieuwe redactieleden kwamen voor een
groot deel uit andere steden dan Nijmegen. De
basis begon zich te verschuiven richting Arnhem.
„Het begon uit elkaar te vallen en het was minder
een gezellige studentenclub. Vaak moesten twee
mensen de kar trekken en daar heb je op een
gegeven moment geen zin meer in.”
Uitgeverij Zet.El is altijd doorgegaan met het
incidenteel uitgeven van boeken. Niet omdat
we een grote uitgeverij wilden worden, maar
omdat we boeken tegenkwamen die anders niet
zouden worden vertaald, of van Nederlandse
auteurs die anders misschien wel erg lang hadden
moeten wachten op een boekuitgave: In de
val, Jeanette van Berend Vonk, Mama van Gnoe,
Net echt van Lewis Trondheim, Kustbewoners van
Benno Vranken, Tot ziens, Deleuze van Martin
tom Dieck en Jens Balzer, Wat Fred niet wist van
Milan Hulsing en Bonk van Olle Berg. Stuk voor
stuk boeken die moeite hadden een Nederlandse
uitgever te vinden, maar zeker niet door gebrek
aan kwaliteit.
Avonturen in Arnhem
Na het afscheid van de medewerkers van het
eerste uur, verhuist de redactie naar Arnhem,
waar boven stripwinkel De Noorman een heus
redactielokaal wordt ingericht. Niet langer is het
tijdens redactievergaderingen een zoete inval,
die daardoor steeds gestructureerder verlopen.
Al snel vormt zich een nieuwe kernredactie, die
ZozoLala enthousiast de jaren ’90 in wil helpen.
De beukende bassen van de beginperiode maken
plaats voor een kritisch en onafhankelijk tijdschrift
met een duidelijk gezicht.
Het stokje wordt na het vertrek van
Schifferstein en Kuipers overgenomen door
onder anderen Carl Bieker. Hij ziet ZozoLala nog
altijd als ‘zijn kindje’ en vindt het vreselijk jammer
dat het stopt. Hij spelt het blad naar eigen
zeggen nog altijd van A tot Z. De vrijheid van
de doe-het-zelfgedachte maakt hem nog altijd
enthousiast: „Ik vond het destijds leuk om over
alles te schrijven wat ik wilde. Lekker veel vrijheid,
leuke mensen om mee samen te werken
en nachtenlang doorhalen op de typemachine,
gewapend met een flesje typex.”
En gezwoegd werd er. De vormgeving ging
nog steeds met de hand. Stukjes losknippen en
op grote stramienvellen plakken. Snel op de fiets
naar de drukker met een stripalbum voor het
laten rasteren van afbeeldingen, om die plaatjes
vervolgens tussen de teksten te plakken. En
als het niet klopte, moest alles weer opnieuw.
Inmiddels was de typemachine vervangen door
WordPerfect 5.1. Dat maakte het aanleveren,
corrigeren en uitdraaien van teksten weliswaar
gemakkelijker, maar er waren vele fietstochtjes
naar de copyshop nodig voor het opnieuw printen
van gecorrigeerde teksten. Bij thuiskomst
bleek er altijd wel weer een typefout over het
hoofd gezien, waarna de tocht weer moest worden
overgedaan. Wie geen computer had, kon
achter de computer van de stichting kruipen.
Dit antieke raspaardje bevond zich in het redactielokaaltje
boven stripwinkel De Noorman. Je
kon er alleen bij tijdens winkeltijden. Zo raakte
redacteur Sigge Stegeman op een zaterdagavond ingesloten, omdat hij
tot na sluitingstijd doorging. Na een zoektocht van collega-redacteur
Mike Leenders werd eigenaresse Ina Volmer in de kroeg gevonden en
werd hij bevrijd. Het vertrek boven de winkel diende overigens vooral
als opslagplaats. De redactievergaderingen vonden plaats bij redacteuren
thuis. De vormgeving voltrok zich deels in drukkerij SSN Nijmegen
en ook deels thuis, waar onder het genot van een jointje en de lokale
kraakzender Radio Rataplan boven een omgekeerde tl-bak de offsetfilms
van het blad werden geretoucheerd.
ZozoLala wordt volwassen
Medio jaren ’90 krijgt het blad een nadrukkelijker journalistieke benadering.
Mike Leenders en Carl Bieker doen een stap terug en een nieuwe
redactie treedt aan. De nieuwswaarde van onderwerpen komt centraal
te staan. Het fanachtige gaat er definitief vanaf. De inzet wordt een volwaardig
journalistiek product af te leveren. De stripwereld verzakelijkt
en dat geldt ook voor ZozoLala. De tijden van typelinten en typex zijn
voorgoed voorbij. Met de komst van Hans van Soest doet de eerste professionele
(aanvankelijk leerling-)journalist zijn intrede in de redactie.
Dankzij de opkomst van e-mail, internet en digitale opmaaktechnieken
kost de opmaak minder tijd. Redacteur Jef Nieuwenhuis haalt zijn
zoon Xander over om het blad te gaan opmaken in QuarkXpress. Later
wordt dat InDesign. Door de digitalisering heeft de redactie definitief
geen eigen lokaal meer nodig. Woonden de
redactieleden
vroeger nog
bij elkaar
in de buurt,
inmiddels is
dat verspreid
over heel
Nederland.
De aanvoer
van kopij en
illustraties
gebeurt digitaal
en de redactie
komt alleen
nog samen met
vergaderingen.
Buitenlandse
medewerkers,
zoals Roel
Daenen, kunnen
ineens
probleemloos
(virtueel)
aanschuiven.
Het zorgt ook voor
een kortere periode
tussen eindredactie
en verschijning en
dat maakt ZozoLala
actueler dan ooit.
Als er een bijzondere
strip van Vittorio Giardino over Praag onder de communisten
verschijnt, brengt ZozoLala diezelfde maand een omslagverhaal.
Redactieleden vergroeien in de loop van de jaren met de stripcultuur: Toon
Dohmen wordt professioneel boekvertaler, Gerard Zeegers is een tijd striprecensent
bij NRC Handelsblad. ZozoLala probeert altijd zo actueel mogelijk te
zijn. Bij de overgang naar het nieuwe millennium brengt ZozoLala een omslag-
De enige echte, onvervalste, authentieke, roemruchte ZozoLala nr. 1
verhaal over Comix 2000, nog voordat de vuistdikke tekstloze stripbundel goed
en wel in de winkels ligt. Interviews met auteurs als Marjane Satrapi verschijnen
tegelijk met de publicatie van hun debuutalbums.
Het redactieteam kent de afgelopen zeventien jaar nog wel mutaties (zo verdwijnt
Paul van Gremberghen, komt Hans Pols erbij en keert Sigge Stegeman
na enkele jaren afwezigheid terug), maar bestaat voor het merendeel uit
doorzetters, oude rotten en niet weg te branden types. Een nieuwe fase begint.
Vergeleken met de tijd waarin het blad zijn eerste voorzichtige edities prijs gaf,
is het striplandschap al behoorlijk veranderd. In het laatste decennium van

Ook Boris ‚Lamelos’ Peeters wilde zijn sentimenten met ons delen
de vorige eeuw werd ZozoLala volwassen in de bloeitijd van de
Nederlandse en Europese stripcultuur. Aan het blad was dat goed
af te zien. Het oogde professioneler, het werd dikker en de oplage
groeide. Maar de recessie in stripland dient zich aan. Ondanks
het enthousiasme van veel striplezers, is de strip de status van
subcultuur nog altijd niet ontstegen. Met het ouder worden van
de stripliefhebbers, haken sommige van hen af en blijkt er niet
voldoende nieuwe aanwas om de stijgende lijn voort te zetten. De
stripmarkt ziet dalende cijfers en reageert voorspelbaar: risicovolle
uitgaven worden geschrapt, populaire uitgaven blijven over
en een verschraling is onvermijdelijk. Uitgeverij Casterman, tot
dan toe een begrip voor de liefhebber van de betere strip, stopt
met haar Wordt Vervolgd Romans en Novellen en draait ook het
gelijknamige tijdschrift, wegens tegenvallende verkoopcijfers, de
nek om.
Met de neus op het nieuws
Gelukkig heeft dit ook positieve gevolgen. Uitgaven in eigen
beheer schieten als paddenstoelen uit de grond. Daartussen ook
veel experimentele uitgaven van kunstenaars en andere passanten
die uitbundig proeven van het medium. Ook de import
neemt toe. Van Amerikaanse strips, maar ook van die uit andere
windstreken, zoals Oost-Europa, Scandinavië en Zuidoost-Azië.
Ontwikkelingen die door ZozoLala niet alleen gesignaleerd, maar
ook omarmd worden. In nummer 77 spreekt de redactie de verwachting
uit dat de Nederlandse stripwereld een nieuwe bloeiperiode
staat te wachten en dat ZozoLala eigenwijs en nieuwsgierig
vooraan wil staan. Het idee om nieuw talent tekstueel én visueel
een podium te bieden, leidt tot een reeks van 62 bijdragen die
meerdere lichtingen nieuwkomers voor het voetlicht haalt, onder
de rubrieksnaam Acacialaan (motto: ‘in elke stad vind je er wel
een’). Op de linkerpagina wordt de debutant geïnterviewd. De
rechterpagina mag hij of zij vullen met een voor de gelegenheid
gemaakte strip. Daar zitten namen bij die later klinkend zullen
worden: Maaike Hartjes, Barbara Stok, Berend Vonk en Matthias
Giesen. Anderen – hoe veelbelovend en getalenteerd ook – lijken
in de vergetelheid te zijn verdwenen: Koen Hottentot, Naam, Ulli
Bürer.
Ook de opkomst van de nieuwe Vlaamse golf gaat niet aan de
rubriek voorbij. Met de opkomst van de stripopleiding
daar, wordt een (uit Nederlands perspectief) jaloersmakende
hausse aan extreem talentvolle auteurs op de
wereld losgelaten: Nix, Kim Duchateau en Lode Devroe,
om er maar een paar te noemen.
Inmiddels is het beeldverhaal verder geëvolueerd tot
een volwaardige kunstvorm. Het min of meer logische
gevolg is dat er een driedeling ontstaat. Enerzijds is
er de ‘literaire’ stripcultuur met talloze bekende en
vernieuwende Europese en Amerikaanse auteurs.
Daarnaast is er nadrukkelijk een middenklasse van
commerciële, overwegend seriële stripproducten.
En er ontwikkelt zich steeds nadrukkelijker een
‘a-commerciële’ stripcultuur van enthousiaste beginners,
jongens van de subcultuur en melige avantgardisten.
De aandacht van de ZozoLala-redactie
richt zich vooral op nieuwswaardige en artistiek
interessante uitersten.
Met dank aan de medewerkers
Hoewel ZozoLala voor een blad over een
grafische kunstvorm opvallend veel tekst in
haar pagina’s stopte, waren het vooral de vaste
stripbijdragen die het blad stilzwijgend smoel
gaven. Edmond Spierts (Hedmonster/Inktvis
Prutduktie/Vlerk) zorgt voor prachtige illustraties
in de rubriek PrikBord. Met ingang van nummer
69 geven Anton Damen en de Jeroen Bosch
onder de Nederlandse stripmakers, Marq van Broekhoven, hun
kijk op de stripverzamelaar in de strip De Collectioneur. Al een
flink aantal nummers zijn op dat moment de belevenissen van
de Pinguïns van Bert van der Meij vast onderdeel van het blad.
Vanaf ZozoLala 82 voorziet Maaike Hartjes in haar typerende
priegelstijl de redactionelen van beeld. Met gejuich omarmt de
redactie het aanbod van Peter de Wit om vanaf ZozoLala 102 de
strip Intussen op de redactie te maken. Vanaf ZozoLala 113 zal ook
Mark Horemans/Rayman zijn intrigerende bijdragen leveren.
Aanvankelijk is het de komische strip Maxomatozus, later het
intrigerende Onomatopeia. Alsof het niet genoeg is, bezorgen
vanaf ZozoLala 130 ook de anarchisten van het stripcollectief
Lamelos de opmakers enige tijd het nodige puzzelwerk.
Bert van der Meijs anarchistische pinguïns hadden
regelmatig moeite met de beperking van het
stripkader. Nadat de redactie een al eerder gepubliceerde
Pinguïn-grap had afgewezen, was de boot
aan. De nimmer om een grafisch antwoord verlegen
Katwijker leverde voor het daarop volgend nummer
79 gags aan waarin de eigenwijze poolkippen
advertenties bekladden, tegen het colofon pisten en
de StripVoorspelling saboteerden. In het redactioneel
van ZozoLala 80 werd Van der Meij daarop krachtig
de deur gewezen. Hoe dat ging, konden de nietsvermoedende
lezers in de rubriek Het Laatste Oordeel
zien: daar werden zij verrast door de aanblik van
met de vliegenmepper platgeslagen pinguïnlijkjes.
De climax van de strijd volgde in het daaropvolgende
nummer: als wraak hadden de pinguïns de laatste
pagina bij het stripgedeelte afgescheurd. Daarvoor
stond de redactie samen met Van der Meij bij de
drukker de totale (!) oplage keurig met malletjes
langs de gewenste lijnen af te scheuren. Achtduizend
nummertjes gingen er van ’s ochtends vroeg tot ’s
avonds laat door onze handen. Alles voor de lezers.
Nog meer voor de voorpret. Lol, dacht we. Maar
het kwam de redactie op geschrokken reacties van
winkeliers en abonnees te staan. Zij dachten met een
productiefout te maken te hebben en stuurden hun
nummers massaal terug.

De laatste jaren
In juli 1998 verscheen tijdens de Stripdagen
Haarlem het honderdste nummer. Daar
moesten we wel een béétje voor sjoemelen.
Het was ook te mooi om waar te zijn: de
moeder van onze jubileumnummers tegelijk
met het meest prestigieuze stripfestival van
de Lage Landen. Omdat we van vals spelen
echter geen seconde minder slapen, besloten
we van ZozoLala 99 de catalogus voor onze
Haarlemse Acacialaan-expositie te maken.
Niet alle lezers namen ons dat in dank af. In
sommige stripliefhebbers schuilt vlak onder
het oppervlak of diep van binnen een neurotische
verzamelaar.
De redactie heeft altijd een haat-liefdeverhouding
gehad met stripbeurzen. De laatste
uren van de zondagmiddag zijn een vergeten
hel van Dante. In den beginne rukte de redactie
nog massaal uit. Breda was vaste prik.
Na verloop van tijd werden de redactionele
teksten over het onderwerp grimmiger en
het animo om twee dagen achter de kraam
te staan vertoonde slijtage. De pretentieuze
(in de goede zin van het woord) Stripdagen
Haarlem zorgde voor nieuw elan en aangename
opwinding en ook Turnhout deed onze
verkilde striphart goed, maar Houten deed
ons definitief de das om. In het redactioneel
viel de term ‘strontvervelend’. Zoals veel
andere standhouders hield ZozoLala
de beursvloer voor gezien. De
metaalmoeheid deed
zich langzamerhand
voelen.
Waar de redactieleden
jarenlang
elkaars teksten
tot op de laatste
komma minstens zo
kritisch fileerden
als de strips
Zomaar twee jubileumnummers
waarover de bijdragen gingen, nam het animo daarvoor
merkbaar af. Steeds vaker had niet meer de hele redactie
tijd om naast echte banen en privéleven een bijdrage te
leveren aan het blad, wat de druk op anderen weer enorm
vergrootte. Want het maken van een blad bestaat niet
alleen uit stukjes schrijven en layouten, maar ook uit
strontvervelende administratieve werkzaamheden en het
elke twee maanden in de enveloppen stoppen van vele
honderden nummers die op het postkantoor verstuurd
worden naar de abonnees. Het werd – de hand in eigen
boezem – tijd om er een punt achter te zetten.
Daar liggen overigens meerdere redenen aan ten
grondslag. De lange jaren met te weinig tijd voor gezin en
privéleven beginnen hun tol te eisen. Maar ook de concurrentie
van onder andere internet begint te tellen. Het
voorhoedegevecht dat ZozoLala altijd heeft willen voeren,
wordt nu door anderen geleverd die niet vastzitten aan
een verschijningsdatum van eens in de twee maanden,
waardoor het voor ZozoLala in de snel veranderende
stripwereld lastig is om nog als eerste een ontwikkeling te
signaleren. Iets waaraan het blad altijd zijn bestaansrecht
heeft ontleend. Dat probleem is nijpender geworden, nu
uitgevers het aantal uitgaven opschroeven om zo omzet
te blijven draaien. Dat valt ongeveer samen met de toegenomen
interesse voor strip in de reguliere media en het
toenemende aantal strips dat literaire uitgevers onder de
ronkende term graphic novel uitbrengen. Kon ZozoLala
voorheen nog aan alle interessante titels aandacht geven,
steeds vaker moeten er gedwongen keuzes worden
gemaakt, waardoor het lastiger is om relevant te blijven.
En tot slot is er de crisis bij de stripspeciaalzaken, waarvan
er steeds meer de afgelopen jaren de kosten moesten
drukken, of zelfs de deuren moesten sluiten. Het wegvallen
van inkomsten in combinatie met de oplopende kosten
voor druk en distributie van ZozoLala maakte dat ons
vrijwilligerswerk ook een stuk minder leuk werd.
Vlammen
Wie onderdeel uitmaakt van een subcultuur, kan natuurlijk
nooit zijn eigen rol of invloed bepalen. We hebben in
de carrière van verschillende stripmakers een rol
gespeeld, maar die waren er zonder ons vast ook
wel gekomen. Toch hebben we dapper ons steentje
willen bijdragen. Door aandacht te besteden aan
stripmakers die volgens ons het verschil maken, hebben
we ongetwijfeld hun vermogen en moed vergroot
om in altijd voorkomende moeilijke tijden door te pakken.
Soms hebben we door boekpublicaties stripmakers
voor het voetlicht gebracht waarna ze bij andere uitgevers
terecht konden. Vaak hebben we de striphorizon van
lezers helpen verbreden. Jullie waardering voor ons blad
blijkt alleen al uit het feit, dat velen van jullie nog altijd
weten met welke ZozoLala het voor
jullie allemaal begon. Alleen dat is al
voldoende loon naar werken. ZozoLala
kon om drie redenen zo lang bestaan:
we hebben er meestal veel schik in
gehad, de winkeliers hebben ons al die
tijd gesteund door het blad gratis weg
te geven en jullie hebben al die tijd
naar onze laatste editie gevraagd en
het blad gelezen. We hebben het zeer
gewaardeerd. Vandaar dat we met dit
laatste nummer nog één keer willen
vlammen met interviews en analyses:
tot de laatste snik. ×

The summit of the gods
Jiro Taniguchi (1947) is een van de eerste Japanse stripmakers
waarvan, lang voordat de mangagolf Europa overspoelt, regelmatig
werk wordt vertaald in het Frans. Als Casterman eind
jaren ’90 een serie manga op de Franse markt brengt is één van
de eerste titels L’homme qui marche, een prachtig, bijna tekstloos
verhaal. Taniguchi’s werk slaat vrijwel meteen aan en er
verschijnen meer titels: Le journal de mon père (Het dagboek van
mijn vader), L’orme du Caucase en Quartier lointain. Voor deze
laatste titel, in het Nederlands verschenen als Herinneringen
ontvangt hij, uitzonderlijk voor een Japanner, in 2003 op het
festival van Angoulême de Alph’art voor het beste scenario.
In 2011 komt de Franse verfilming van Quartier lointain in de
bioscopen. De stripromans van Taniguchi staan aan de basis
van een collectie graphic novels (Ecritures) die Casterman sinds
een jaar of acht uitbrengt. In de zelfde uitvoering verschijnt het
mooiste werk van Taniguchi tegenwoordig ook in Nederlandse
vertaling.
Een verklaring voor het Europese succes van Taniguchi is
dat zijn strips veel meer gemeen hebben met Europese dan
met Japanse strips. Veel elementen die wij associëren met
manga, zoals grote ogen, actielijntjes en kreten in Japanse
tekens, ontbreken in zijn werk of zijn minder nadrukkelijk aanwezig.
Zijn Europese invloeden heeft Taniguchi in interviews
8
Jiro Taniguchi is een van de belangrijkste Japanse stripma-
kers van het moment. Zijn beste werk vindt weerklank tot
ver buiten de Japanse grenzen en sinds 2007 verschijnt het
ook in Nederlandse vertaling, waarbij geheel nieuw werk
wordt afgewisseld met oudere strips. Ze lijken in niets op de
gemiddelde manga die uit Japan komt. Hoogste tijd voor een
nadere kennismaking met ‘zen-tekenaar’ Taniguchi.
door Hans Pols
zelf regelmatig aangehaald: „In de jaren ’70 ontdekte ik in
een importzaak Les dossiers du fantastique, een album van de
Spanjaard Florenci Clavé (1936-1998, red.). Ik voelde mij meteen
aangetrokken door Clavés tekenstijl, realisme, manier van weergeven
van de personages en de rijkdom aan details in de achtergronden,
iets wat in Japanse strips uit die tijd onvoorstelbaar
was. Ik was onder de indruk van zijn tekentalent. Later ontdekte
ik nog talloze andere Franse stripmakers, van wie vooral
Jean Giraud met Blueberry een grote indruk op mij maakte.
Nog weer later ontdekte ik tijdschriften als Pilote, Métal hurlant
en (A suivre). In Japanse strips staat de actie centraal, terwijl
in Europese strips het grafische element bepalend is voor de
manier van vertellen.”
Later verklaart hij in het voorwoord van De magische
berg: „Ik ontdekte gevarieerde stijlen, erg persoonlijk voor
elke auteur, die een grote kracht gaven aan het verhaal en de
beschrijving van intieme gevoelens, wat me bijzonder inspireerde.
Ik begreep de dialogen niet, maar alleen al door de beelden
schepte ik een enorm genot in het ‘lezen’ van deze strips.”
Die ontdekking heeft Taniguchi’s werk blijvend beïnvloed. Het
is onmiskenbaar Japans, maar onderscheidt zich door het ontbreken
van typische manga-clichés en de nadruk die ligt op het
vertellen van een verhaal in beelden.

L’homme qui marche
Alledaagse gebeurtenissen
Maar er is ook een andere verklaring voor Taniguchi’s succes.
De meeste boeken die van hem vertaald zijn, zijn heel persoonlijke
verhalen die uitgaan van alledaagse gebeurtenissen. Voor
veel lezers zijn die heel herkenbaar. Er zijn maar weinig stripmakers
die met hun werk zo dicht bij het leven van hun lezers
blijven.
Jiro Taniguchi begint zijn carrière als striptekenaar halverwege
de jaren ’60 als assistent van Kyuta Ishikawa. Hier leert
hij onder andere het tekenen van wilde dieren. Hij debuteert als
zelfstandige stripmaker in 1971 in het tijdschrift Young comics.
Een bijzonder vruchtbare periode vangt aan als hij tekstschrijver
Sekikawa ontmoet, met wie hij een serie hard-boiled detectives
maakt en The times of Botchan. De verhalen uit die tijd
hebben nog weinig weg van de intieme en persoonlijke verhalen,
waarmee Taniguchi later in Europa en de Verenigde Staten
naam zal maken. Daarmee begint hij in de jaren ’90. Maar hij
blijft ook het meer avontuurlijke genre trouw met bijvoorbeeld
de thriller The quest for the missing girl en het bergbeklimmersepos
The summit of the gods. De stripbundel The ice wanderer geeft
een mooi beeld van de breedte van Taniguchi’s oeuvre, met
enerzijds het tedere Kaiyose-jima en anderzijds natuurdrama’s
zoals The ice wanderer en White wilderness.
In 1992 verschijnt bij Kodansha Aruku hito (L’homme qui
marche). Dit is nog altijd het hoogtepunt in het toch al indrukwekkende
oeuvre van Jiro Taniguchi. L’homme qui marche is een
boek met weinig tekst en een minimum aan plot, waarin we een
man volgen op zijn wandelingen. De alledaagse gebeurtenissen
die hij op zijn weg tegenkomt, worden ware belevenissen
in de gedetailleerde tekeningen van Taniguchi die daarmee eer
bewijst aan de schoonheid van het leven. Het boek betekent
een keerpunt in de carrière van Jiro Taniguchi: vanaf dat
moment zal hij vaker zelf zijn verhalen schrijven en ontwikkelt
hij voor zijn stripromans een soberder stijl met minder arceringen
en meer gebaseerd op de klare lijn. In L’homme qui marche
voert Taniguchi voor het eerst zijn alter ego op: een doorsnee
man van middelbare leeftijd die in dit geval dagelijks een wandeling
maakt waarbij we door zijn ogen kijken en ons met hem
verwonderen over de alledaagse dingen die hij ziet. De korte
hoofdstukken zijn stuk voor stuk kleine meditaties, waarin hij
ons leert om op een andere manier te kijken naar de omgeving
en de kleine dingen die dagelijks om ons heen gebeuren.
„Ik heb de indruk dat van al de dagelijkse bezigheden van
menselijke wezens, rondstappen het meest natuurlijke is,” aldus
Taniguchi. „Ik denk dat de snelheid van het wandelen overeenstemt
met de meest natuurlijke verplaatsing van de mens.
Maar wandelen vereist een zekere ontvankelijkheid. En het is
ook belangrijk af en toe te stoppen. Door traag te wandelen,
kun je zaken ontdekken die je tot dan toe ontgingen. Het zijn
allicht details of kleine gebeurtenissen, maar je voelt je er rijker
door. En als ik me laat meeslepen door mijn enthousiasme,
zou ik zelfs zeggen dat je soms voor zaken komt te staan die je
het plezier om te leven laten voelen. Je kunt nieuwe gevoelens
ervaren bij het zien van gras of stenen langs een pad. Wandelen
biedt toegang tot nieuwe sensaties en gevoelens.” Het poëtische
boek zonder grote gebeurtenissen waarin hij zijn kijk
op het leven reflecteert, bezorgt Taniguchi de reputatie van
zen-tekenaar.
Bij zijn actieverhalen werkt Taniguchi meestal op scenario
van anderen. Wanneer hij zelf een verhaal schrijft, is actie
daarin zo goed als afwezig. „Je kunt manga maken zonder
per se slechteriken ten tonele te voeren of tegen vijanden te
vechten. Als ik zin heb verhalen te vertellen op basis van kleine
dingen in het dagelijks leven, is dat omdat ik belang hecht aan
evenwicht, de onzekerheden die mensen dagelijks beleven, onze
diepere gevoelens in relatie tot anderen. Bovendien boeit het
me die gevoelens zo natuurlijk mogelijk weer te geven. Als je
er dieper op ingaat, kan een verhaal opduiken uit de kleinste,
meest banale gebeurtenissen van elke dag. Op basis van die
kleine ogenblikken creëer dat ik mijn manga.”
9

Herinneringen
L’homme qui marche wordt gevolgd door Het dagboek van mijn
vader. Daarin reist de hoofdpersoon naar het stadje Tottori om
er de begrafenis van zijn vader bij te wonen. Yoichi Yamashita
heeft de band met zijn vader jaren geleden verbroken. Tot zijn
verrassing wordt hij met warmte ontvangen door zijn familie,
die zich heeft verzameld voor de dodenwake. Er worden herinneringen
opgehaald en in de twaalf hoofdstukken die het boek
telt, schetsen de aanwezigen een beeld van Yoichi’s vader. Yoichi
ziet zich hierdoor gedwongen om zijn beeld van zijn vader bij te
stellen en begint te twijfelen of de breuk met zijn vader wel een
juiste beslissing is geweest. Het dagboek van mijn vader is stevige
kost. Een intens en sober verteld verhaal dat zich moeilijk in
een keer laat uitlezen. Taniguchi dwingt je als lezer bijna om
na elk hoofdstuk stil te staan bij de relatie die je zelf hebt met
je ouders. Taniguchi schetst in dit boek een mooi beeld van het
naoorlogse Japan, maar hij roert ook een tijdloos thema aan.
Zoals blijkt uit het nawoord uit 1994 is Taniguchi dan nog niet
zo zeker van zijn kwaliteiten als maker van grafische romans.
„Door de jaren heen leert men zijn wortels waarderen. Pas toen
ik de leeftijd bereikte die mijn ouders destijds hadden, werd
ik voor het eerst ontroerd door hun manier van leven. Ik ben
echter niet zeker dat het middel dat ik gekozen heb om dit uit
te drukken, de strip, in staat is om het buitengewoon abstracte,
innerlijke drama, namelijk de wrok van een zoon tegenover
zijn vader die al sinds zijn jeugd duurt, perfect weer te geven.”
Taniguchi onderschat zichzelf.
Taniguchi’s verhalen bevatten autobiografische elementen,
maar beschrijven lang niet altijd echt een episode uit zijn leven.
Het dagboek van mijn vader is, ondanks de suggestie die de
titel wekt, minder autobiografisch dan Herinneringen uit 1997.
Taniguchi’s populairste boek gaat over een zakenman die aan
het einde van een werkdag en met een kater per abuis de verkeerde
trein neemt. Hij komt niet thuis bij vrouw en kinderen
terecht in Tokio, maar in zijn geboorteplaats. Hij besluit er het
graf van zijn moeder te bezoeken. Op het kerkhof gebeurt er
iets vreemds. De man verandert in een veertienjarige jongen
en is weer terug in 1963. Voor zijn familie ziet hij er ook zo uit,
L’homme qui marche
10
maar innerlijk is hij niet veranderd. Hij kent de toekomst, hij
weet dat zijn vader zal weglopen en langzaamaan vraagt hij zich
af of hij misschien die toekomst kan veranderen. In een aantal
opzichten is hij anders dan hij oorspronkelijk was in 1963: hij is
een kei in sport, de beste leerling van de klas en razend populair
bij de meisjes. Herinneringen is een prachtige strip. Vanaf
de eerste pagina weet Taniguchi je mee te slepen in dit op zijn
eigen leven gebaseerde verhaal. Hij slaagt er steeds beter in om
zijn doel – het vertellen van een boeiend verhaal – uitgaande
van kleine, alledaagse gebeurtenissen te realiseren. „Als ik verhalen
teken over Japanse families, zoals in Het dagboek van mijn
vader, houd ik de structuur van het verhaal heel eenvoudig. Dan
probeer ik, bijvoorbeeld bij de weergave van de emoties van de
personages, elke vorm van overdrijving te vermijden. Ik kies
bewust voor een ingehouden weergave van emoties. Ik probeer
het alledaagse leven zo realistisch mogelijk weer te geven en de
verhalen zo naturel mogelijk te vertellen. Als je minder uitbundige
emoties overtuigend wilt vertolken, zul je ze ook ingetogen
moeten tekenen. Dan moet je vertrouwen op subtiele gezichtsuitdrukkingen
om die emoties over te brengen.”
Terwijl Taniguchi verder werkt aan zijn serie grafische
romans, werkt hij van 1987 tot 1997 ook samen met Sekikawa
aan The times of Botchan. Daarin beschrijft hij een periode uit
de Japanse geschiedenis, de Meijiperiode van 1868 tot 1912.
Taniguchi en Sekikawa baseerden zich voor deze lange strip
op de roman Botchan van Natsume Soseki (1867-1916). Het is
echter geen rechttoe rechtaan verstripping van de roman. De
stripmakers kruipen in de huid van de schrijver en proberen te
reconstrueren hoe hij tot het schrijven van zijn roman kwam.
Ze schilderen Soseki af als een wat neurotische, drankzuchtige
man die behoort tot de elite van een traditioneel land dat veranderde
in een modern industrieland. Taniguchi’s weergave van
dagelijkse handelingen en emoties is perfect, zoals we inmiddels
van hem gewend zijn. Helder en met veel oog voor detail
brengt hij de Meijiperiode tot leven. Hij heeft zich uitermate
goed gedocumenteerd, maar had dat best iets minder mogen
laten blijken. Schrijver Soseki wordt op de voet gevolgd, maar
andere personages komen nauwelijks tot leven. Regelmatig

laten de stripmakers de verhaallijn los voor wéér een uitgebreide
beschrijving van het leven in die tijd, of een ontmoeting met
een historisch personage. Niet dat The times of Botchan hierdoor
saai is, maar door deze overvloed aan historische details komt
de strip nooit echt tot leven.
Berglandschappen
The times of Botcham is niet de enige strip die Taniguchi baseert
op een roman. Hij werkt al jaren aan The summit of the gods,
gebaseerd op een roman van Yumemakura Baku. Hoofdpersoon
is Habu, een kreupele man die zichzelf wil bewijzen dat hij
ondanks zijn handicap alles aankan. Hij dwingt zichzelf te gaan
bergbeklimmen. Hij gaat op zoek naar steeds grotere uitdagingen.
Zijn doorzettingsvermogen maakt van hem een geliefde
en beroemde man. Maar Japan is hem niet groot genoeg. Hij
droomt ervan om als eerste Japanner tot de groten uit de
geschiedenis van het bergbeklimmen te gaan horen.
Habu is geen sympathiek personage. Hij heeft nauwelijks
oog voor zijn medemensen behalve als zij hem kunnen helpen
bij het bereiken van zijn doel. De verteller van zijn verhaal,
Fukamachi, kan gelukkig op meer sympathie rekenen van
de lezer. Taniguchi’s tekeningen van berglandschappen zijn
adembenemend. Ze zijn duidelijk met veel liefde voor deze
ruige natuur getekend. Je kunt bijna stellen dat niet Habu en
Fukamachi de ware hoofdpersonen zijn van The summit of the
gods, maar de bergen zelf.
Berglandschappen spelen overigens opvallend vaak een rol in
de boeken van Taniguchi, bijvoorbeeld in The quest for the missing
girl en De magische berg. Deze liefde voor berglandschappen
en hun wilde natuur is een erfenis uit Taniguchi’s jeugd, die hij
doorbracht in Tottori.
The quest for the missing girl is een detectiveverhaal waarin
bergbeklimmen een belangrijke rol speelt. Een paar dagen
nadat Takesho Shiga het aanbod van een vriend heeft afgeslagen
om mee te gaan op een klimtocht, krijgt hij te horen dat
deze vriend de tocht niet heeft overleefd. Hij voelt zich schuldig
en belooft plechtig om voor de weduwe en de dochter van zijn
vriend te zorgen. Het verhaal begint als Shiga een telefoontje
krijgt van de weduwe die hem vertelt dat haar dochter Megumi
zoek is. Op zoek naar het meisje belandt hij in een schimmige
wereld van bars en nachtclubs met weggelopen kinderen en
volwassenen die op zoek zijn naar jong gezelschap. Beetje bij
The Quest for the Missing Girl
beetje ontdekt hij meer over het lot van Megumi en aan het
einde van zijn speurtocht heeft hij al zijn vaardigheden als
bergbeklimmer nodig om Megumi te bevrijden. The quest for the
missing girl is opgebouwd als een thriller, waarbij de lezer samen
met de hoofdpersoon de stukjes bij elkaar puzzelt. Taniguchi
vertelt het verhaal niet lineair. In flashbacks komen we meer te
weten over de hoofdpersonen. Maar The quest for the missing girl
is niet alleen spannend, het is ook een verhaal over schuldgevoel
en boetedoening en het overbruggen van afstanden, letterlijk
zoals bij het bergbeklimmen, dat in feite symbolisch is voor
het wegnemen van de obstakels die iemands ware gevoelens
voor een ander onthullen.
De meest recente vertaling van een van Taniguchi’s strips
is Een stralende hemel uit 2005. Het verhaal heeft net als
Herinneringen een beetje een vreemd uitgangspunt. In dit geval
begint het verhaal met een ongeluk, waarbij de bestuurder
van een truck, Kubota, de jonge motorrijder Takuya aanrijdt.
Beiden belanden zwaar gewond in het ziekenhuis en alleen de
jongen overleeft het. Maar als hij uit zijn coma ontwaakt, blijkt
dat de geest van de man die hem heeft aangereden nog in zijn
lichaam voort bestaat. Veel te laat, pas na zijn dood, beseft
Kubota dat hij altijd veel te hard heeft gewerkt en daarbij zijn
gezin verwaarloosde. Pas als hij zijn vrouw en kinderen om vergiffenis
daarvoor heeft gevraagd, kan zijn geest rust vinden. En
daarvoor gebruikt hij het lichaam van de jongen. Takuya komt
in een moeilijke situatie terecht. Langzaam krijgt Takuya zijn
eigen geheugen terug, maar de geest van Kubota wil naar zijn
gezin toe om te vertellen dat hij van hen houdt. Takuya gaat
op zoek naar het gezin van Kubota om die boodschap over te
brengen.
Taniguchi’s tekeningen zijn op het eerste gezicht wat stijfjes,
maar bij nadere beschouwing zitten ze heel knap in elkaar. Een
van zijn sterke kanten, het weergeven van emoties in gezichtsuitdrukkingen
komt in dit emotionele verhaal goed naar voren.
Ook het verhaal is complexer en rijker dan het oppervlakkig
beschouwd lijkt. Takuya wordt zich er in dit boek dankzij zijn
eigen herinneringen en die van Kubota van bewust, wat er echt
toe doet in het leven.
Europees avontuur
Nadat er al verschillende strips van hem zijn vertaald in het
Frans, gaat een wens van Taniguchi in vervulling. Hij krijgt de
kans om voor Casterman twee stripalbums
te maken op de Europese manier,
dus op groot formaat en met een harde
kaft. Hij reageert enthousiast.
De magische berg speelt zich af in
het jaar 1967. Als decor kiest Taniguchi
opnieuw voor Tottori, waar hij opgroeide.
Hoofdpersoon Ken-Ichi is elf jaar oud.
Hij woont samen met zijn zusje Sakiko
bij zijn grootouders. Zijn vader leeft
niet meer en zijn moeder moet vanwege
een ernstige ziekte worden opgenomen
in het ziekenhuis. Het gezinnetje leeft
in een dorp dicht bij een enorme rots.
Voor Ken-Ichi en zijn vriendjes is het een
magische berg, een kasteel met mysterieuze
tunnels en een wonderlijke bron. De
jongetjes spelen er vaak, maar ze durven
nooit meer dan een paar passen in de
tunnels te zetten uit angst voor kinderetende
heksen en andere gruwelen.
11

Op een dag, als al zijn vriendjes met hun familie op vakantie
zijn, wandelt Ken-Ichi alleen door de straten van het dorp en
belandt hij in het folkloremuseum. Hier maakt een reuzensalamander
contact met hem. Als Ken-Ichi hem helpt te ontsnappen
en het beest terugbrengt naar de magische berg, zal de
salamander zijn grootste wens vervullen. Ken-Ichi’s grootste
wens is natuurlijk dat zijn moeder blijft leven. Hij bevrijdt de
salamander en ondanks zijn angst voor wat zich daar bevindt,
gaat hij met de salamander en zijn zusje de tunnels in van de
magische berg.
De magische berg is een compact verhaal van ruim zeventig
pagina’s, waarin de belangrijkste thema’s uit bijna al Taniguchi’s
sterk naar voren komen: de liefde voor de natuur, voor het
leven en het koesteren van het kind in jezelf: een kind dat zich
nog kan verwonderen en leeft met een zuiver hart.
Na De magische berg verschijnt De wandelaar. De wandelaar
heeft opnieuw alles wat Taniguchi’s strips zo de moeite waard
maakt: gedetailleerd weergegeven decors, sterk getroffen
gelaatsuitdrukkingen, liefde voor de natuur, warme menselijkheid…
Hoofdpersoon is Uenohara, een veertiger die zijn marketingbedrijfje
redelijk succesvol draaiende weet te houden. Als hij
op een dag een bus mist, besluit hij om naar huis te gaan lopen.
Zo ontdekt hij de vreugde van het wandelen en het wordt bijna
een verslaving voor hem. Al wandelend leert hij de wereld om
hem heen op een andere manier te zien en te waarderen. Maar
hij vindt ook de rust om te reflecteren op zijn eigen leven,
zijn jeugd, zijn vroegere idealen en wat daarvan is geworden.
Dit boek beschrijft acht wandelingen, de dingen die Uenohara
daarbij ziet, de mensen die hij ontmoet en de herinneringen die
een plaats krijgen in zijn leven. Daardoor is het gelukkig geen
herhalingsoefening geworden, maar eerder een verdieping van
de thematiek die Taniguchi eerder in L’homme qui marche heeft
uitgewerkt.
In 2006 maakt Taniguchi zijn meest autobiografische verhaal:
Een dierentuin in de winter gebaseerd op zijn eerste jaren
als striptekenaar en de mangawereld in de jaren ’60. Het is
1966 en Hamaguchi werkt bij een textielhandelaar. Hij hoopt
ooit ontwerper te worden, maar mag zich vooral bezighouden
met het chaperonneren van de dochter van zijn baas. Hij zegt
zijn baan op en vertrekt naar Tokio om daar te gaan werken als
assistent van de beroemde mangaka Shiro Kondo. Het is aardig
Een dierentuin in de winter
12
om Een dierentuin in de winter te vergelijken met A drifting
life van Yoshihiro Tatsumi. Ook Tatsumi maakte een strip
over zijn beginjaren als striptekenaar. Daar zit wel twintig jaar
tussen. Terwijl Tatsumi zichzelf neerzet als een jonge idealist
die de Japanse strip wil vernieuwen, is Taniguchi’s alter ego
Hamaguchi meer een levensgenieter die geniet van zijn jeugd
in het artistieke milieu en het uitgaansleven van Tokio in die
jaren.
De wijsheid kwam bij Taniguchi met de jaren, zullen we maar
zeggen. In zijn grafische romans wil Taniguchi met zijn lezers
delen wat hij heeft geleerd door terug te kijken op zijn eigen
jeugd. Hij gelooft dat voor wie bewust leeft, geen dag het zelfde
is. Er gebeurt elke dag iets waarover je je kunt verwonderen.
Maar hij is ook een levensgenieter gebleven, die met veel liefde
voor de mens en de natuur zijn beroep uitoefent. Als je ervoor
open staat, weet Taniguchi je er steeds opnieuw van te doordringen
hoe mooi de wereld is en dat het leven de moeite waard
is om te leven. Zijn werk zet je aan het denken, soms lopen de
emoties hoog op, maar steeds opnieuw ben je na het lezen van
zijn boeken net iets gelukkiger dan daarvoor. ×
The Walking Man
Selectieve bibliografie
The Walking Man – Fanfare / Ponent mon 2004
The Times of Botchan – Fanfare / Ponent mon
(4 delen sinds 2005, serie nog niet compleet)
De magische berg – Casterman 2007
The Ice Wanderer and Other Stories – Fanfare Ponent mon 2007
The Quest for the Missing Girl – Fanfare Ponent mon 2008
De wandelaar – Casterman 2008
Herinneringen 1 en 2 – Casterman 2009
Een dierentuin in de winter – Casterman 2009
The Summit of the Gods – Fanfare / Ponent mon (3 delen sinds
2009, serie nog niet compleet)
De tedere jaren 1 en 2 – Casterman 2010 / 2011
Mijn jaar 1: Lente – Dargaud 2010 (serie nog niet compleet)
Het dagboek van mijn vader – Casterman 2011
Een stralende hemel – Casterman 2011

Mummies in het
hiernamaals & een T-rex
als huisdier
Alle zwart-wit illustraties zijn afkomstig uit Tommysaurus
Rex, de ingekleurde illustraties komen uit Geestenburg
In 1994 krijgt visual artist Doug TenNapel de kans om Earthworm
Jim, een door hem verzonnen personage, uit te werken tot een compu-
terspel. Twee jaar later volgt The Neverhood, een avonturenspel dat in
zijn geheel bestaat uit klei-animaties. Door de geweldige sfeer, humor
en ongebreidelde fantasie wordt het binnen de kortste keren een cul-
thit. Met een aantal elementen uit The Neverhood in het achterhoofd
maakt TenNapel vervolgens Gear, zijn eerste stripalbum. Hij is gelijk
verknocht aan het medium en brengt sindsdien met de regelmaat van de klok nieu-
we albums uit. In Nederland bleef zijn werk nagenoeg onopgemerkt, totdat uitgeverij
Silvester deze zomer met een uitgave van Geestenburg op de proppen kwam en
Tommysaurus Rex alvast aankondigde.
door Sigge Stegeman
HET UNIEKE UNIVERSUM
VAN DOUG TENNAPEL
Behalve met strips en computerspellen hield TenNapel (1967) zich de afgelopen jaren ook
bezig met het maken van kinderboeken, (animatie)films, tekenfilmseries en muziek. Toch is de
strip het medium dat hij, naar eigen zeggen, het meeste lief heeft. Omdat hij er het meeste
plezier aan beleeft, strips geen groot budget vragen, hij ze in zijn eentje kan maken en omdat
ze hem zoveel vrijheid bieden. Tien albums heeft hij tot nu toe gemaakt en zijn elfde – de
gedrukte variant van Ratfist, zijn eerste internetstrip – ligt inmiddels bij de drukker. Op de
vraag hoe hij zichzelf zou willen omschrijven, antwoordt hij „Ik ben een verhalenverteller.” En
dat treft, want daar blinkt hij in uit.
Wie voor het eerst een verhaal van Doug TenNapel leest, zal zich verbazen over het gemak
waarmee de meest onwaarschijnlijke thema’s door elkaar worden gehusseld, zonder dat je als
lezer het gevoel krijgt dat het teveel wordt. Vraatzuchtige dinosaurussen als huisdier, insectoïde
monsters uit andere dimensies, muterende dieren en reusachtige robots… ergens halverwege
het verhaal overvalt je altijd weer dat moment, waarop je beseft iets volstrekt unieks te lezen.
13

Waar komt zijn fascinatie voor dit soort
buitenissige thema’s vandaan?
„Stel je die vraag nou serieus?! Dat
zijn toch de dingen waarom tekenaars
strips maken! Ik ben gek op robots,
aliens, amfibieën, insecten, monsters,
geesten, magie… Het zijn symbolen
van al die wonderen waar de mens zich
altijd het hoofd over heeft gebroken.
Met dergelijke onderwerpen komen de
verhalen vanzelf. Ik zou wel gek zijn om
er geen gebruik van te maken! Ik ben
trouwens een enorme fan van biologie
en herpetologie (studie van reptielen en
amfibieën, red.) Ik heb mijn eigen aquarium
met salamanders en probeer het de diertjes naar de zin te
maken in de hoop dat ze zich zullen voortplanten.”
TenNapels grootste wapens in het vermaken van de lezer, zijn de
snelheid en humor in zijn verhalen. Dankzij zijn tekenwerk komen
deze goed tot hun recht. Zijn timing en expressies zijn nagenoeg
perfect. Maar TenNapel is geen platte moppentapper. Zijn verhalen
zijn behalve grappig en verrassend ook spannend en bevatten
altijd een zekere boodschap. Want TenNapel wil niet alleen vermaken,
hij wil ook graag zijn kijk op de wereld delen met zijn publiek.
Geestenburg bevat bijvoorbeeld allerlei allegorische elementen. Wie
het blog van TenNapel leest, merkt dat hij zich druk maakt over veel
meer onderwerpen dan die in zijn verhalen. Het roept de vraag op,
of hij nooit de behoefte heeft gevoeld om ook eens een serieus
album te maken.
„Ik overweeg het wel eens, maar ik vraag me af wie dat zou
willen lezen. Ik merk nu al dat als ik een keer de diepte in ga, de
hele stripwereld over me heen valt. Ik ben christen. Dat is onderdeel
van wie ik ben. Het vormt een drijfveer voor de verhalen
die ik vertel en de manier waarop ik dat doe. Ik vind het niet
noodzakelijk om mijn geloof letterlijk aan te halen om er van te
getuigen. Mijn overtuiging begon immers niet in de kerk, maar
in een rivierbedding, toen ik als jongetje mijn handen in de modder
stak en voor het eerst een salamander mocht aanschouwen.
Het is dát geloof, die verwondering dat onderdeel uitmaakt van
mijn verhalen.
Toen in 2003 Creature Tech uitkwam (TenNapels tweede album
en zijn doorbraak in de Verenigde Staten, red.) werd het door sommige
mensen afgeschilderd als een fundamentalistisch pamflet.
Alle stripforums stonden er bol van en al snel trok de aanwezigheid
van christelijke thema’s in mijn werk een scheidslijn tussen
mensen die open staan voor andere meningen en mensen die
dat niet doen. Het verbaasde me overigens niet, zo werkt het
nou eenmaal bij sommige mensen. Wat me wel verraste, was het
aantal niet-christelijke lezers dat Creature Tech geweldig vond.
Dat bleken er heel veel te zijn. Het laat zien dat, als je niet op een
heksenjacht uit bent, er nog heel wat te genieten valt.”
14
Van alle verhalen die TenNapel tot nu toe maakte, bevat Creature Tech
inderdaad de meest expliciete verwijzingen naar de christelijke leer.
In de verhalen die daarop volgden, waren dergelijke verwijzingen niet
alleen minder zichtbaar, maar vaak zelfs
volledig afwezig. Blijkbaar heeft hij zich de
kritiek toch aangetrokken.
„Ik heb niet de intentie om mijn publiek van mij te vervreemden.
Lezers moeten zich niet knarsentandend door mijn verhalen
heen worstelen. Ik maak het liefst strips die lezers doen verzuchten
dat ze ze met plezier gelezen hebben. Dat is ook de reden
waarom ik mijn verhalen tegenwoordig laat inkleuren. Ik ben
een liefhebber van zwart-wit. Naar mijn mening heeft een goede
tekening eigenlijk geen kleur nodig. Maar met kleurenalbums
bereik je nu eenmaal een groter en breder publiek. Je kunt met
kleur ook een hoop sfeer toevoegen, die je niet kunt bereiken met
louter zwart-wit. Daarom zou ik ook graag mijn oude verhalen in
kleur laten herdrukken. Ik zie Iron West al voor me in sepiatinten,
als een echte roestige, stoffige western. Alleen Black Cherry zou ik
graag zwart-wit laten.
Ik denk dat ik ooit nog wel eens verhalen zal schrijven voor
een ander publiek. Ik heb ideeën voor verhalen zonder fantasyelementen,
die wat serieuzer zijn – al denk ik dat elk genre wel
wat humor kan gebruiken. Wie weet, maak ik ooit nog wel eens
een romantische komedie.”
De christelijke thematiek, voor zover die aanwezig is, stoort niet.
Sterker nog, vaak zitten TenNapels verhalen zo volgepakt met fantastische
en seculiere elementen, dat je je afvraagt of niet juist religieuze
lezers er aanstoot
aan zullen nemen.

Geestenburg gaat bijvoorbeeld over een jongetje dat per toeval terecht
komt in een voorportaal van het hiernamaals. In deze wereld lopen
niet alleen overledenen rond, maar ook mummies, skeletten en insectachtige
monsters. Er vind een machtsstrijd plaats en een zekere Joe
leidt het verzet. Joe doet sterk denken aan Jezus, ook al heeft hij een
zwarte huidskleur en is hij zeker niet almachtig. In de webcomic Ratfist
schuurt het nog duidelijker. Daarin verzucht de hoofdpersoon op zeker
moment: ‘Waarom blijkt God uiteindelijk toch altijd aan de kant van
de Duivel te staan?’ Een uitspraak die je niet direct verwacht van een
christelijke auteur.
„Ik wordt elke dag met religieuze vragen geconfronteerd:
waarom zijn we hier? Wat is de aard van God, de mens en de
natuur? Wat zou een christen doen als hij een weerwolf was? Dat
zijn vragen die mij bezighouden. Die moet je niet wegstoppen,
daar moet je verhalen over maken! Ik vind het veel interessanter
om te weten wat Spider-Man vindt van scientology, dan wat hij
vindt van Doctor Octopus!
Het feit dat je niet verwacht dat christelijke auteurs zich met
dergelijke onderwerpen bezighouden,
zegt iets over het christendom vandaag de dag. Het zal je
nog verbazen als je eens wist welke auteurs er allemaal christelijk
zijn. Maar ik ben bang dat veel van hen een nogal bloedeloze
vorm van geloof aanhangen. Een soort atheïsme met een kruis
erop geplakt. Of ze zijn wel degelijk overtuigd, maar vinden
dat hun geloof iets persoonlijks is dat ze niet openbaar moeten
maken. Als je het mij vraagt, doen ze zichzelf en hun publiek te
kort. Ik denk overigens dat de fantasy-elementen in mijn verhalen
uitstekend passen bij dat christelijke gedachtegoed. Ik geloof
immers in een entiteit die mensen uit de dood doet herrijzen.
Dus personages als Sauron, Harry Potter en de Witte Heks sluiten
prima aan bij mijn geloof in het immateriële.
Geloof me, ik ben geen voorbeeldig christen. Ik ben een
schoffie. Maar Christus zit in me, bij alles wat ik doe en dus ook
bij het maken van strips. Het is niet logisch hem daar niet bij te
betrekken, uit angst mensen voor het hoofd te stoten. Als ik Bone
lees, zie ik de Oosterse levensovertuiging van Jeff Smith. Als ik
Calvin & Hobbes lees, zie ik het liberale gedachtegoed van Bill
Watterson. Wie mijn verhalen leest, vindt daarin mijn christelijke
overtuiging.”
Die opmerking in Ratfist, over hoe God altijd aan de kant van
de Duivel blijkt te staan, heeft overigens wel een paar boze reacties
opgeleverd van christelijke lezers. Ik wilde duidelijk maken
hoe de mens slachtoffer is van zijn eigen godsbeeld. We construeren
onze eigen god en zijn geschokt als blijkt dat hij soms aan
andermans zijde staat. Je hoort wel eens zeggen: ‘Ik kan geen
god volgen, die zoveel ellende in de wereld toestaat.’ Ik kan dat
wel, als vaststaat dat die god bestaat. Ik ben niet geïnteresseerd
in een god die het product is van de tijdgeest, één ware god volstaat
voor mij. Die zin in Ratfist is niet alleen grappig bedoeld,
hij zet ook de wereld van de hoofdpersoon op zijn kop. Hij heeft
dus een duidelijke functie. Het zou toch verschrikkelijk zijn als ik
zo’n zin weg zou laten om mensen niet voor het hoofd te stoten?
Ongeacht of ze nou atheïst of christen zijn.”
TenNapel neemt gedurende het interview geen blad voor de mond
en lucht graag zijn hart. Net zoals ook zijn blog getuigd van een uitgesproken
mening en een sterke eigen wil. Het is een opvallend contrast
met de twijfelende, stuntelende mannen die hij regelmatig naar voren
schuift als hoofdpersoon.
„Ik schrijf graag over conflicten. Als het verhaal begint, moeten
mijn personages in een bepaalde innerlijke strijd verwikkeld
zijn. Aan het eind zullen ze iets bereikt of ontdekt hebben, waardoor
hun overtuiging en wilskracht gesterkt is. Tegen die tijd
lijken ze meer op mij.”
Ratfist is zojuist voltooid. Het is
TenNapels eerste webcomic en
beslaat gelijk 150 (gratis online te
lezen) pagina’s in full colour. Beviel
het?
„Webcomics zijn een uitstekend
medium om mijn verhalen
aan de man te brengen. Ik had
bovendien veel meer plezier tijdens
het maken van Ratfist dan
ik van tevoren had verwacht. Ik
wilde gelijk een tweede maken,
genaamd Big Foot for Hire, maar
het kwam niet uit qua geld en tijd.
Maar in de toekomst zal ik zeker
nog eens een webcomic maken.”
Een bijzondere plek in het oeuvre
van Doug TenNapel wordt ingenomen
door het computerspel The Neverhood. Het was een uniek
avonturenspel, want geheel gemaakt met klei-animaties. De humor, de
muziek en de prachtige animaties maakten het tot een cult-klassieker.
Meer dan vijftien jaar later kun je nog altijd YouTube filmpjes en zelfs
hele websites vinden, gewijd aan The Neverhood.
„The Neverhood is nog altijd mijn grootste trots. Die wereld is
tijdloos en zal daarom ook de tand des tijds doorstaan, daar ben
ik van overtuigd. Niet dat iemand het spel over honderd jaar nog
kent, maar mochten ze het tegen die tijd nog eens bekijken, dan
zal het niet aan waarde en betekenis hebben ingeboet. Ik heb
maar weinig werk gemaakt waar ik dat van durf te zeggen. Die
aanhoudende populariteit is het bewijs dat je als kunstenaar iets
goed hebt gedaan, dat je iets waarachtigs hebt gemaakt. In zekere
zin zou ik willen dat al mijn werk zo relevant kon zijn.
Ik zou erg graag weer eens teruggaan naar die wereld. Sterker
nog, het hele oorspronkelijke team zou graag een versie maken
voor hedendaagse computers en telefoons, voor een nieuwe
generatie spelers. Eén van de oorspronkelijke programmeurs
wil de leiding voor het project wel op zich nemen. Maar praten
over spellen en het verzinnen van goede ideeën is iets heel
anders dan het samenstellen van een team, het opzetten van een
bedrijf, het lospeuteren van een budget en het opstellen van een
bedrijfsmodel. Als we het doen, moet het wel lonend zijn voor
alle betrokkenen.” ×
Doug TenNapel heeft een eigen website: tennapel.com. Ratfist ook: ratfist.com.
15

In Amerika is Kazu Kibuishi voor veel stripliefhebbers het
boegbeeld van een nieuwe generatie tekentalent, maar hier
in Nederland hebben nog maar weinig mensen van hem
gehoord. Scott McCloud, auteur van Understanding Comics,
vindt zijn tekenkunst zó bewonderenswaardig, dat zijn
handen pijn gaan doen als hij er naar kijkt. Kazu lijkt er
zelf niet onder te lijden en legt net de laatste hand aan het
vierde deel van Amulet. Een fantasy-epos waarvan elk deel
minstens 200 van die pijnlijk mooie pagina’s telt. In
Nederland is het eerste deel van Amulet vorig jaar versche-
nen bij uitgeverij Silvester.
door Hjalmar Haagsman
De in Tokio geboren Kazu Kibuishi (1978) vertrok naar de Verenigde
Staten om filmtechnieken te studeren aan de universiteit van Santa
Barbara, maar kwam er na een korte carrière als reclamefilmmaker
achter dat hij liever strips maakte. Hij brak door met zijn webcomic
Copper. Kibuishi is getrouwd met illustratrice Amy Kim Ganter, heeft
een dochtertje en werkt nu aan verschillende tekenprojecten tegelijk.
Toch gaat hij niet gebukt onder de grote hoeveelheden werk. „Ik mag
zelf kiezen wat ik maak, mag de verhalen vertellen die ik belangrijk vind
en dat alles volgens mijn eigen werkschema. Het is moeilijk om niet
gemotiveerd aan het werk te blijven! Sinds mijn dochter Juni geboren
is, werk ik wat minder in de studio. Daardoor probeer ik sneller en harder
te werken om de verloren tijd goed te maken.”
Amulet
Amulet gaat over Emily, haar broertje Navin en hun moeder, die
hun vader verliezen bij een auto-ongeluk. Ze vinden een amulet in
Copper
16
het huis van hun verdwenen opa en komen daarmee in een andere,
ondergrondse wereld terecht. Deze wereld zit vol pratende dieren,
huizenhoge robots, kwaadaardige elfen en betoverende uitzichten. De
amulet blijkt een machtig voorwerp te zijn, die voorheen door hun opa
bewaakt werd. Het is aan Emily en haar familie om deze taak over te
nemen en – als het even kan – een weg naar huis te vinden.
Het verhaal zit vol kleine details, kleurrijke figuren en opzwepende
actiescènes. De vraag is waar hij de inspiratie vandaan haalt. „Ik ben
altijd enorm geïnspireerd geweest door de films van Hayao Miyazaki
(Spirited Away, Ponyo, red.) en de strips van Jeff Smith (Bone, red.),
maar de meeste elementen in mijn verhalen zijn geïnspireerd door
mijn eigen leven. Veel van de fantasy-elementen zijn metaforen voor
alledaagse ervaringen. De reis van Emily en Navin is nauw verbonden

met mijn eigen levenswandel. In
Amulet worden de twee kinderen
min of meer gedwongen om
volwassen verantwoordelijkheden
op zich te nemen. Ook mijn broer
en ik moesten een stuk sneller
volwassen worden dan we hadden
verwacht. We hebben gelukkig niet
met monsters hoeven vechten,
maar vrijwel direct na onze studies
werden wij de voornaamste
broodwinners van de familie en
gaven we financiële steun aan onze
ouders en zusjes. Het was voor
ons een bijzondere ervaring en
die wilde ik graag delen met een
groter publiek.”
Dat wil echter niet zeggen dat
het hele verhaal van tevoren in
detail is uitgedacht. „De rode draad in het verhaal werk ik van tevoren
helemaal uit, omdat ik anders niet snel genoeg kan doorwerken als
ik eenmaal aan het tekenen ben. Maar wanneer ik met een specifieke
scène bezig ben en in detail dialoog en tekeningen uitwerk, kan er
nog van alles gebeuren. Zo merkte ik tijdens het verhaal dat Emily
een tegenstander nodig had die zich op haar niveau bevond. De
Elfenkoning (de grote boosdoener, red.) is een soort natuurkracht,
die staat te ver van haar af. Dus ging ik op zoek naar een vijand die
meer een soort tegenpool is van Emily. Iemand die in veel opzichten
hetzelfde is als zij, maar andere keuzes gemaakt heeft in zijn leven. Een
groot deel van het vierde boek is gewijd aan die figuur.”
Flight
Behalve stripmaker is Kibuishi ook de samensteller van de serie Flight,
een periodieke bloemlezing waarin verschillende aanstormende
en gevestigde talenten korte verhalen publiceren. Flight is in 2004
begonnen als de collectieve wens van een
groep jonge tekenaars om een podium te creëren
voor nieuw talent. Onder hoofdredactie van
Kazu verzamelden ze verhalen die eenzelfde
sfeer uitademden, toegankelijk getekend waren
en zonder uitzondering van hoge kwaliteit.
Kibuishi voorzag het geheel tenslotte van een
omslag. Flight werd – in tegenstelling tot de
meeste andere bloemlezingen – een groot succes.
Het liet zien waar eenvoudige stripverhalen
toe in staat waren.
De artiesten
voor Flight
zijn voornamelijk
gekozen door Kazu Kibuishi. „Het
zijn meestal vlotte verhalenvertellers,
met sterke ontwerp- en tekenvaardigheden.
Voor nieuwe bijdragen
zoek ik vooral naar auteurs wier werk
het zelfde gevoel uitdraagt als de
verhalen die al eerder in Flight gepubliceerd
zijn. De auteurs krijgen allemaal
volledige vrijheid. En omdat de
meeste tekenaars twintigers zijn, zijn
de meeste verhalen gericht op hun
eigen belevingswereld. De meeste
verhalen worden oorspronkelijk voor
Flight gemaakt, maar er zijn ook uitzonderingen,
zoals Doug TenNapels
Solomon Fix. Ik ben op alle artiesten
even trots, maar Michael Gagnés Saga of Rex
dat zojuist in gebundelde vorm is verschenen
en Jason Caffoes verhaal Sentinels zijn toch
wel mijn favorieten.”
Nieuwe paden
Nu, na het achtste deel van Flight, is het tijd
voor wat anders. „Toen we begonnen, waren
getekende verhalen zoals wij die maakten
nog zeldzaam, maar nu zie je het steeds meer.
Ik was laatst bij een lezing van Moebius – een
van mijn favoriete artiesten – en daar sprak
hij over Métal Hurlant, een van mijn grootste
inspiratiebronnen voor Flight. Moebius wees
erop dat een revolutie nooit routine mag worden
en dat Métal Hurlant daarom uiteindelijk
ten onder is gegaan. Ook Flight voelt na acht
jaar als routine. Dit is dan ook het laatste deel
in deze vorm. We zijn nog steeds even gemotiveerd
om jonge, getalenteerde creatievellingen een podium te geven
voor hun persoonlijke verhaal, maar het is tijd om Flight in een nieuwe
richting te sturen.”
En wat die richting dan mag zijn? „Ik ben nu met verschillende
Flight-achtige projecten bezig. Een daarvan is een nieuwe serie
genaamd Explorer, in de geest van Flight. Het gaat een andere richting
op dan Flight Explorer (Een editie van Flight, gericht op kinderen, red.)
en elk nummer zal een centraal thema hebben. De eerste zal volgend
jaar worden uitgegeven door Abrams ComicArts en het thema is The
Mystery Boxes.”
Heeft de volgende fase van Flight misschien iets te maken met de
groeiende markt voor comics op de iPad? „Digitaal lezen is een kwestie
van voorkeur. Als ik praat op scholen zie ik dat kinderen steeds meer
lezen op digitale apparaten, dus denk ik dat we in de toekomst een stuk
meer van schermen zullen lezen dan van papier. Momenteel zijn we ook
bezig met een project voor de iPad waar ik heel enthousiast over ben,
maar daar moet ik ook nog even mijn mond over houden.”
Is de digitalisering een goede zaak? „Ik denk dat het zowel een
zegen is als een vloek. Hoewel de markt zo veel toegankelijker wordt
voor de consument, wordt deze ook veel toegankelijker voor de
artiest. Dat is niet altijd een voordeel. De uitgever als toezichthouder
op de kwaliteit mist nog in de digitale wereld. Dat leidt tot een hoop
op angst gebaseerde beslissingen. Dat is jammer en ik hoop dan ook
dat het stof van de digitale revolutie snel neerdaalt, zodat we kunnen
zien hoe het landschap eruit ziet. Het mooie is wel dat wij, als artiesten,
een grote vinger in de pap hebben bij het vormen van dit nieuwe
digitale landschap.” ×
De website van Kazu Kibuishi: www.boltcity.com
17

In Vlaanderen zijn de voorbereidingen van de honderdste
herdenking van het begin van de Eerste Wereldoorlog geruis-
loos van start gegaan. In augustus 2014 wordt uitgebreid
stilgestaan bij het conflict dat de wereld voorgoed en ingrij-
pend zou veranderen. Niet voor niets liet de invloedrijke
Britse historicus Eric Hobsbawm de 20ste eeuw pas beginnen
in 1914. Tekenaar-scenarist-alleskunner Ivan Adriaenssens
publiceerde eind september Afspraak in Nieuwpoort, waarin
de lezer drie doodgewone soldaten (een Belg, een Brit en een
Fransman) volgt in de loop van deze Grote Geschiedenis.
door Roel Daenen
Vanwaar je interesse in de Eerste Wereldoorlog?
„Ik interesseer me voor geschiedenis in het algemeen. Elk jaar
heb ik wel een andere fascinatie. De prehistorie, Egypte, de
Middeleeuwen, gotische kathedralen, de Slag bij Oudenaarde
van 1708… Toen ik in op school mijn leraar geschiedenis hoorde
praten over Karel Cogge en de onderwaterzetting, dacht ik: ik
moet me eens verdiepen in die Eerste Wereldoorlog die zich in
de Westhoek heeft afgespeeld. Toen ik het oorlogsdagboek van
Odon van Pevenaege ontdekte, ging die hele periode voor mij
open. En ze zal zich niet meer sluiten. Die Eerste Wereldoorlog
heeft zoveel facetten, dat ik er altijd nieuwe dingen in zal vinden.
Momenteel sluit ik zelfs af voor alle info over de Eerste
Wereldoorlog, of ik raak daar ook nog door geïnspireerd. En een
dag duurt maar 24 uur.”
Je maakte een eigen bewerking van dat boek: Odon, oorlogsdagboek
van een IJzerfrontsoldaat.
„Ja en ik bleef na Odon zin houden om strips over de Eerste
Wereldoorlog te maken. Odon had ik gepland als een stip van
120 pagina’s, maar er zijn uiteindelijk maar 50 prenten in het
boek opgenomen. En intussen had ik dus nieuwe verhalen
gevonden. Het oorlogsdagboek van onderluitenant Raoul
18
Snoeck – een van de drie hoofdpersonen in
Afspraak in Nieuwpoort – was ook een verstripping
waard. Ik heb er dus fragmenten uit gehaald.
Hij was in tegenstelling tot Odon van Pevenaege
in Nieuwpoort geweest, en ik moest niet ver
zoeken naar andere verhalen van soldaten die
in Nieuwpoort hadden gevochten. De gemeente
Nieuwpoort heeft me volledig gesteund in het
project. Het archief beschikt over een schat aan
authentieke foto’s uit die periode. Dat resulteerde
in de opvolger van Odon: het fotoboek van Maurice
Braet, een geniesoldaat die een fotoverslag van zijn
leven aan het front bijhield. Dat boek heb ik tegelijkertijd
gemaakt met Afspraak In Nieuwpoort . Dat
was even druk, maar de twee projecten vulden elkaar
natuurlijk aan.”
Wie als striptekenaar iets met dit thema
doet, wordt altijd vergeleken met Tardi en diens
Loopgravenoorlog en De Grote Slachting.
„Tardi heeft met zijn Loopgravenoorlog natuurlijk
één van de belangrijkste strips ooit getekend.
De Grote Slachting vind ik meer een appendix
aan het monument dat Loopgravenoorlog is.
Ik heb de indruk dat hij evenmin kan stoppen
met de Eerste Wereldoorlog. (lacht)
Iedereen die een strip maakt over de Eerste
Wereldoorlog zal vergeleken worden met
Tardi, zoals elke stripmaker die iets doet met
de Holocaust, zal worden vergeleken met
Maus van Art Spiegelman. Om die ijkpunten
kun je niet heen. Ik heb gelukkig een compleet
andere tekenstijl dan Tardi. Maar de
brede prenten, die heb ik toch niet kunnen
vermijden. Die geven je als lezer een beeld
van het slachtveld, dat je met vierkante hokjes
nooit kan krijgen. Dus gebruik ik, net als
Tardi eigenlijk, veel paginabrede kaders met
veel decor, om de sfeer en de verwoestingen
te kunnen tonen.”
De herinnering aan de Eerste Wereldoorlog is een speeltuin
voor historici. Eigen aan de historiografie is dat feiten en
fictie strikt gescheiden worden. Hoe heb je je voorbereid?

„Aan de ene kant kan en mag je de oorlogshandelingen
niet verzinnen, dus moet je je
aan foto’s en historische feiten houden. Aan
de andere kant liggen de verhalen niet voor
het oprapen. Deze oorlog is immers bijna
honderd jaar geleden van start gegaan en
levende getuigen zijn er niet meer. Dus is
het interessant om een verhaal te verzinnen
met historische feiten als basis. De lezer
gaat daar wel in mee, zeker als achterin het
boek verduidelijkt wordt wat echt is en wat
verzonnen. Afspraak in Nieuwpoort bestaat
uit drie verhalen van drie soldaten, een
Belg, een Fransman en een Brit. Die hebben
elkaar nooit ontmoet, maar hebben
wel op een paar meter afstand van elkaar
gevochten. Dus begin ik met de vraag: wat
als ze elkaar wel zouden ontmoeten? En
wat als ze afspreken om
elkaar tien jaar later weer
te zien? Dan ontstaat
meteen een spanningsboog
– om een lelijk woord te
gebruiken – waarbij je
je als lezer afvraagt: wie van de drie zal het
overleven? Ondanks mijn fictieverhaal heb ik
ervoor gezorgd dat alle data, alle decors, alle
feiten kloppen. Zo had ik Ieper op een bepaald
moment té verwoest getekend, in december
1914. Terwijl ik begin november wou tonen.
Gelukkig zijn er specialisten in het In Flanders
Fields Museum van Ieper die daar alles van
weten, en bij wie ik te rade kon gaan. Dat was
trouwens een deel van de aantrekkingskracht
van dit project. Als je het er niet voor over
hebt om zo diep te graven en zo perfectionistisch
te werk te gaan, moet je sciencefiction
gaan tekenen. (lacht)”
Hoe realistisch was het dat drie doodgewone soldaten
elkaar zouden tegenkomen en begrijpen?
„Behoorlijk realistisch, al waren er eind oktober
1914 niet veel Britten in Ramskapelle. Er
waren wel Belgen (2e Linie) en Fransen (Fusiliers
Marins). Maar ik wilde een verhaal maken over de
broederschap onder de soldaten, over de nationaliteiten
heen. Het taalprobleem hoeft in het echt
geen probleem te zijn geweest tussen mijn drie
soldaten. Hulme heeft voor de oorlog les gegeven
in Brussel, en in Gent werd er bij Raoul Snoeck op
school Frans gesproken. Dus ze elkaar echt hadden
ontmoet, dan was Frans de voertaal geweest.”
In je verhaal komt nauwelijks kleur voor.
Vanwaar die keuze?
„De Eerste Wereldoorlog staat in ons collectief
geheugen gebrand in zwart-wit, omdat het de eerste
gefotografeerde en gefilmde oorlog was, in een tijd
dat er nog bijna geen kleurfotografie bestond. Dus
koos ik voor zwart-wit tekeningen, met grijswaarden.
En eerlijk gezegd ook omdat het kleuren van alle
uniformen en hun details een hel zou zijn geweest.
(grijnst) Maar ik wou net iets meer sfeer in het zwart-wit,
en dus heb ik er blauwgrijs van gemaakt voor de historische
scènes en lichtblauw in de latere scènes anno 1974. En voor het
shockeffect: rood voor het
bloed en orangjegeel voor het
(al dan niet geweer-) vuur en
de ontploffingen. Ondanks het
spaarzame kleurgebruik moest
het boek daardoor toch in dure
vierkleurendruk verschijnen.
Gelukkig heb ik een erg meedenkende
uitgever.”
Vanwaar de uitgave in drie
talen?
„Dat lag voor de hand, omdat
de hoofdpersonen een Belg,
een Fransman en een Brit zijn.
De Fransen en de Britten zijn
overigens nog meer dan de
Belgen begaan met de Eerste
wereldoorlog, zodat een vertaling
een goeie zet leek. Opnieuw, met
dank aan mijn uitgever voor het
vertrouwen, die met Afspraak in
Nieuwpoort zijn eerste stripboek
uitgeeft.”
Je geeft ook (veel) lezingen. Waarom?
„Als je lezingen geeft, kom je in contact met je lezers en komen
na afloop de verhalen gewoon op je af. Mensen komen vragen
stellen, verhalen vertellen, en soms zelfs hele dagboeken aanbrengen.
Het stopt dus nooit. Tot nu toe waren dat lezingen
over Odon, maar nu kan ik dus ook vertellen over Maurice
Braet en Nieuwpoort, of over hoe ik die historische strip heb
aangepakt. Regelmatig sta ik in scholen om over de Eerste
Wereldoorlog te praten, met een bijna eindeloos archief aan
foto‘s en tekeningen die ik achter mij projecteer.”
Ben je niet eerder een scenarist die ook tekent?
„Ik heb 45 stripscenario’s geschreven. Een dozijn ervan heb ik
ook voorzien van kleur en decor. Maar Afspraak in Nieuwpoort
is pas mijn tweede als tekenaar-scenarist. En het was best vermoeiend.
Door steeds meer informatie en inspiratie te zoeken
en te vinden, ging het scenario van 60 naar 120 bladzijden. Ik
ga eerst enkele commerciële opdrachten doen, voordat ik weer
aan zoiets groots begin. Ik heb aan de ene kant de smaak te
pakken om alles zelf te doen, aan de andere kant blijft het leuk
om met andere tekenaars nieuwe dingen op te starten. In feite
schrijf ik filmscenario‘s, die strips worden omdat ze als film te
duur uitvallen. Maar gelukkig lukken de filmplannen momenteel
aardig. Ik schrijf en regisseer momenteel een animatiereeks
en werk aan een documentaire over de Eerste Wereldoorlog.
Ik hoop dat ik met deze historische strip een breed publiek
aanspreekt. Striplezers en militariafans, maar ook mensen
die nog niet zoveel weten over de Eerste Wereldoorlog en
zich dankzij deze strip toch bewust worden van de storm van
zwavel en metaal die over de Westhoek en het hele Westfront
natuurlijk heeft geraasd tussen 1914 en 1918. Wie in België,
Engeland, Duitsland en Frankrijk even gaat graven in zijn familiegeschiedenis,
zal merken dat hij minstens één oud-strijder in
zijn familie heeft. Die zoektocht is de moeite waard en er zijn
genoeg instanties als musea, heemkundige kringen en goeie
boeken om je daarbij te helpen. Verrassingen en kippenvel
verzekerd.” ×
Afspraak in Nieuwpoort is uitgegeven bij Lannoo en kost € 19,95. Meer informatie
over Ivan Adriaenssens werk is te vinden op www.ivanpetrus.com.
19

Met Kreukel is het merendeel van de strips van Canadees
Dave Cooper (1967) nu vertaald in het Nederlands. Net als het
eerdere Loeder en Dan & Larry in ‘Niet doen’ is ook Kreukel
weer een haast psychedelische leeservaring vol verwrongen
personages en bizarre verhaalwendingen. De man achter dat
bizarre universum lijkt te zijn blijven hangen in een LSD-trip.
door Hans van Soest
20
Links: Kreukel. Boven: Dan & Larry.
In zowel Kreukel als Loeder zijn de mannen treurige
mislukkelingen.
„Tja, ik denk dat ik het idee nu eenmaal leuk vind dat mannen
hun verdiende loon krijgen. Diep van binnen zijn mannen varkens.
Ik beleef er veel plezier aan om op een melodramatische
manier te spelen met dat cliché. Ik geef de meeste van mijn
mannelijke hoofdpersonen al mijn droevigste, zwakste eigenschappen
en zorg daarna dat ze er voor gestraft te worden. Dat
is lol! Ha ha!”
Tegelijk zijn de vrouwen in je strips ook niet bepaald fijne
mensen: het zijn onverzadigbare machtswellustelingen.
Krijg je daar veel commentaar op?
„Nee, verbazend genoeg krijg ik nooit boze reacties. Maar ik
denk dat ik wel begrijp hoe dat komt. Mensen die mijn strips
doorbladeren, voelen intuïtief aan of het hen aanspreekt of
niet. Mijn werk oogt voor het grote publiek behoorlijk alternatief.
Mijn tekeningen zijn niet wat je noemt ‘doorsnee’. Dus
mensen die aanstoot nemen aan mijn verhalen, lezen het bij

voorbaat al niet. Alleen mensen die er
wel van houden, nemen het mee uit de
winkel. Daar voel ik me erg prettig bij.”
In al je werk wemelt het van de
lelijke mensen. Wat fascineert je
daar zo aan?
„Ik ben net zo dol op lelijkheid als op
schoonheid. Ik krijg een kick van het
creëren van contrasten: schattig en
lelijk, onschuldig en zondig, natuurlijk
en synthetisch. In mijn landschappen
wil ik dat realisme en fantasie hand
in hand gaan. Het moet op een prettige
manier verwarrend zijn voor het
publiek. Maar waar het om de personages
gaat – en dat is misschien grappig
– heb ik niet het zelfde schoonheidsideaal
als anderen. Vrouwen die
afwijken van het modepatroon, dat
zijn de vrouwen die mij begeesteren. Ik
kan absoluut niet opgewonden raken
van die perfecte vrouwen waar andere
tekenaars bij staan te kwijlen. Zo saai.”
Dan & Larry gaat over een ongezonde
relatie tussen een oudere
man en een adolescent. Klopt het
dat je dat boek hebt gebaseerd
op je eigen ervaringen met Barry
Blair, een tekenaar waar je als jongen
in de leer ging?
„Enkele vreemde en onaangename
herinneringen aan die periode waren
inderdaad de aanleiding om dat boek te
maken. Maar die herinneringen waren
hooguit de basis voor het verhaal, de
rest is volledig fictief. Ik wil niet te
veel uitweiden over wat er allemaal op
de studio gebeurde. Maar het was een
weirde periode. Ik heb die herinneringen
een plek gegeven door ze in te bedden in
een volkomen surrealistisch universum
dat ik er omheen heb gebouwd. Het
eindresultaat leest voor mij als een soort
droomdagboek van die tijd. Het is daardoor
denk ik mijn meest persoonlijke
boek geworden, maar voor wie de achtergrond
niet kent, is het hoogstwaarschijnlijk
een volkomen bizarre novelle.
Veel van mijn beste verhalen ontstaan
overigens zo. Als een zaadje plant
ik een echte, persoonlijke herinnering in
de grond. Ik wil geen expliciet autobiografische
verhalen maken. Soms wordt
de herinnering in het eindresultaat
volledig overschaduwd door de enorme
woekerende plant die er uit het zaadje
is gegroeid. Die plant lijkt dan in niets
meer op waar het ooit mee begon.”
Heb je het vak bij Blair geleerd?
„Ik ben min of meer autodidact. Als
kind zat ik voortdurend te tekenen.
Op de middelbare school volgde ik een
Loeder
In het Nederlands zijn drie boeken van Dave
Cooper verschenen, alledrie bij uitgeverij Xtra.
Ripple uit 2003 werd vier jaar later vertaald
als Loeder. De oorspronkelijke titel dekt wellicht
iets beter de lading. Het boek gaat over
de obsessieve liefde van een illustrator voor
zijn model Tina, een meisje met overgewicht.
Haar vetrollen winden hoofdpersoon Martin
DeSerres enorm op. De schuchtere Tina neemt
al snel de leiding in hun relatie en ontpopt zich
als een nukkig kreng. Wie een kijkje neemt op
de website van Cooper, zal aan de foto’s zien
dat de auteur zelf ook graag met zwaarlijvige
modellen werkt voor zijn schilderijen.
Dan & Larry in ‘Niet doen’ is een soms misselijkmakende
parabel over de greep van een leermeester
op zijn leerling. De eend Dan werkt als
assistent voor de tekenaar van sciencefictionstrips
Larry, een seksueel geperverteerde robot
met een menselijk hoofd. De nog jonge Dan
weet zich niet goed houding te geven als Larry
hem avances maakt. Dat Dan symbool staat voor
Dave Cooper zelf en Larry voor zijn vroegere
leermeester Barry Blair, is geen geheim.
Blair (1954-2010) was een Canadese stripmaker
die redelijk succes had met pulpreeksen als
Elflord en Samurai. Hij richtte een eigen uitgeverijtje
op, waar Cooper zijn eerste baantje
had als inkter. Blair zou later nog meewerken
aan de populaire Elfquest-serie van Wendy en
Richard Pini. Met zijn partner Colin Walbrige
maakte hij nog veel erotisch werk.
Het deze zomer verschenen Kreukel is alles
behalve autobiografisch. Het is een satirisch verhaal
over de strijd tussen de seksen. Lesbische
feministen nemen de wereldheerschappij
over met behulp van buitenaardse wezens. De
macho’s moeten het ontgelden, alleen de zachtaardige
Kneukel wordt gespaard om de nieuwe
heersers van nakomelingen te voorzien.
Dave Coopers website: www.davegraphics.com
Wie geïnteresseerd is in het werk van Barry Blair:
www.blairdotcomix.co.uk
aantal kunstvakken, maar het was zo’n
fuck-up dat ik er niets van opstak. Toen
ben ik gestopt met school en heb me een
tijdje fulltime met strips bezig gehouden.
Ik was nog maar een tiener en ging aan de
slag voor Aircel comics, een lokale uitgeverij
van onder andere sciencefiction-strips
die was opgericht door Blair. Ik heb er veel
van Blairs strips geïnkt. Ik heb zo’n tien
jaar aan de weg getimmerd. Mijn vrouw
Julie en ik waren arm als kerkratten in
die periode, maar het was wel een gelukkige
tijd. Ik bleef gewoon proberen en
proberen, zonder enig succes. Jaar na jaar.
Ik was als een gestoord kind dat telkens
weer van zijn fietsje viel, maar telkens
weer opstapte om er ook steeds weer
vanaf te kletteren. Ik heb nog een tijdje in
een band gespeeld, maar naar verloop van
tijd begon de schoorsteen eindelijk wat te
trekken. Het was een lange klim omhoog.”
Je eerste eigen album Suckle uit 1997
werd anders direct genomineerd voor
een Harvey Award.
„Maar toen was ik dus al dertig! Die
nominatie had ook niet bepaald een grote
impact op mijn carrière. Hartstikke leuk,
zo’n pluim op je hoed, maar ik heb er
geen album meer door verkocht. Het type
underground-strips dat ik maak, heeft hoe
dan ook maar een kleine schare liefhebbers,
hoe veel prijzen je er ook voor krijgt.
Ik ben geen Daniel Clowes of Chris Ware
die door de aandacht voor hun werk
ineens door een groot publiek worden
opgepikt. De strips die ik maak, zullen
altijd marginaal blijven, denk ik.”
Waarom wilde je zo graag strips maken?
„Het was min of meer toeval dat ik
bevriend raakte met Barry Blair. Ik besloot
toen te doen wat hij ook deed. Als kind las
ik graag strips, maar ik was er nooit echt
door geobsedeerd of zo. Dat gebeurde later
pas. Toen kwam ik in aanraking met de
alternatieve, underground comic scene. Alles
wat ik tot dan toe had gedaan en geleerd,
kon ik ineens kanaliseren in iets wat er
toe deed. Het was niet langer zomaar een
ambacht of een baantje, het werd een
manier om me te uiten.”
Stelde de undergroundscene in Canada
wat voor in de jaren ’80?
„Begin jaren ’90 kwam uitgeverij Drawn &
Quarterly, maar dat was het wel zo’n beetje.
Ik vond het werk van Chester Brown
en Joe Matt heel goed, maar ik richtte me
vooral op Frankrijk en Japan. Daar haalde
ik mijn inspiratie vandaan. Ik heb me
nooit in de eerste plaats Canadees gevoeld,
maar wereldburger. Tekenaars zijn een
soort aparte nationaliteit: we zijn allemaal
min of meer broers en zussen.”
21

Dan & Larry
Je stijl is volkomen uniek. Had je voorbeelden
toen je begon met strips maken?
„Tomi Ungerer (een Franse illustrator, geboren in
1931, bekend van erotisch werk, politieke cartoons
en kinderboeken, red.) had de grootste, meest
onuitwisbare invloed op me, denk ik. En natuurlijk
mijn vriend Patrick McEown, die ik al ken sinds
me twaalfde en die ook bij Aircel Comics werkte.
Zoals voor heel veel tekenaars geldt, hebben vooral
de auteurs die ik als kind las me grafisch het meest
beïnvloed. Tekenaars als Moebius, Sergio Aragones,
Vaughn Bodé, Robert Crumb en Dr. Seuss.”
Je werk roept een onbehaaglijk gevoel op bij de
lezer, is dat ook je bedoeling?
„Wat ik vooral nastreef, is dat mijn publiek verrast
wordt en gedesoriënteerd achterblijft. Het
Loeder
22
belangrijkste doel toen
ik strips voor mezelf
ging maken, was vooral
niet datgene doen
Kreukel
wat anderen van me
verwachtten. Als ik merkte dat het verhaal op een bepaald punt rechtsaf
sloeg, dan haastte ik me om het toch naar links te laten afbuigen. Ik maak
tegenwoordig niet veel strips meer, maar in de schilderijen die ik nu maak,
doe ik hetzelfde. Het moet vooral interessant blijven voor mezelf. En als de
lezer of aanschouwer van mijn werk dat ook vindt, dan is dat geweldig!”
Je maakt inderdaad niet alleen strips, maar ook schilderijen, illustraties
en tekenfilms…
„Ja, vier verschillende kunstvormen. Maar ik zie ze niet als vier verschillende
dingen die thuis allemaal in een apart doosje in de kast staan. Voor
mij zijn het vier ingrediënten uit dezelfde kookpot. Om mezelf prettig te
voelen, moet ik alle vier de takken van sport beoefenen. Toen ik jonger was,
heb ik me jarenlang afgevraagd: wat wil ik nou
worden, kunstschilder of striptekenaar? Die vraag
stel ik me nooit meer. Elk van deze bezigheden
is voor mij soms het meest opwindende van de
wereld en soms het meest saaie waar ik op moet
zwoegen. Zo zal het altijd blijven. Afhankelijk van
wat me op dat moment interesseert, zal ik altijd
heen en weer tussen de verschillende genres blijven
springen. Zo heb ik net een lange periode achter
de rug waarin schilderen me dood verveelde,
maar nu vind ik het weer echt spannend. Ik kan
niet wachten om nieuwe dingen te proberen, om
te experimenteren en te groeien. En ik ben supergeïnteresseerd
in animatie. Ik werk momenteel
aan vijf tekenfilmprojecten tegelijk. Het enige echt
frustrerende aan animatie is dat het altijd eeuwig
lijkt te duren voordat het af is. Je moet er echt
heel veel geduld voor hebben. Maar dat geeft niet,
ik heb geleerd geduldig te zijn. Uiteindelijk is het
allemaal het wachten waard.”
Je komt over als een enorm opgeruimde
man. Waarom is je werk dan zo groezelig en
nihilistisch?
„Hmm, tja, geef daar maar eens antwoord op. Ik
ben echt een vrolijk persoon. Maar iedereen heeft
meerdere kanten. Er broeit vanalles onder de
oppervlakte dat het daglicht niet kan verdragen.
Ik voel me gezegend dat ik die donkere stemmingen
en impulsen kan uiten en er mijn brood mee
kan verdienen. Ik kan me niet voorstellen hoe
ongelukkig ik zou zijn als al mijn rare ideeën binnen
in me hadden moeten dooretteren. Ik denk
dat ik dan van binnenuit was gaan rotten.” ×

De Canadese animatiefilmer en stripmaker Guy Delisle pio-
niert al sinds begin deze eeuw met getekende reisdocumentai-
res. Dit najaar verschijnt het vierde reisboek van zijn hand:
een stripreportage over het dagelijks leven in Jeruzalem. Valt
de auteur van Shenzhen, Pyongyang en Birma in herhaling?
Of vertoont zijn werk juist een boeiende ontwikkeling? Een
essay over zijn werk tot nu toe.
door Toon Dohmen
Soms kun je je oordeel over een boek niet loszien van het
moment waarop je het voor het eerst hebt gelezen. Dat geldt
wat mij betreft voor het werk van Guy Delisle (1966). Ik leerde
het eind jaren negentig kennen toen de eerste afleveringen van
Shenzhen verschenen in het Franse stripblad Lapin, waarin destijds
Lewis Trondheim, David B. en andere auteurs van uitgeverij
L’Association de Europese strip een welgemikte schop onder
z’n hol gaven. Wat nou, voorpublicaties van kakelbonte gags of
avonturenverhalen die later in standaardalbums van 48 pagina’s
worden uitgegeven? In Lapin mochten stripmakers vertellen
wat ze wilden, hoe ze dat wilden, zo lang als ze dat wilden – het
geld voor vierkleurendruk staken de makers van Lapin liever
in de omvang van het blad, dat daardoor eerder oogde als een
kloek boek dan als een ontoegankelijk undergroundblaadje.
Wat me van die eerste platen van Shenzhen in Lapin vooral
bijstaat, zijn de paginagrote tekeningen van gebouwen in de
Zuidoost-Chinese industriestad: even massief als flodderig
ogende betonconstructies die eerder ontleend leken aan een
Spraakverwarring
De reisstrips Shenzhen en Pyongyang zijn
het resultaat van buitenlandse klussen van
Guy Delisle. Als freelance animatiefilmer
moet de tekenaar in Azië toezien op de werkzaamheden
van goedkope lokale animatiestudio’s,
waar onder andere tv-bewerkingen
van de strip Papyrus worden gemaakt. Dat
levert tal van vermakelijke en minder ver-
makelijke spraakverwarringen op, omdat
Delisle Chinees noch Koreaans spreekt. Ook
het Birmees is Delisle niet machtig wanneer
hij voor twee jaar naar de Birmese hoofdstad
Rangoon gaat, waar zijn vrouw voor
de Franse tak van Artsen zonder Grenzen
naartoe wordt uitgezonden. De stripmaker
maakt er geen geheim van dat hij met de
meeste van zijn bronnen ter plaatse niet kon
droom dan aan de werkelijkheid. Zelfs in het grillige Lapin
sprongen die paginagrote stadstekeningen in vetkrijt eruit. Ze
gaven een onwerkelijke draai aan de luchtige, alledaagse, soms
bizarre observaties van Guy Delisle in het razendsnel veranderende
postcommunistische China. Alsof je tijdens het lezen van
Deslisles lotgevallen als expat in Shenzhen maar beter af en toe
even in je arm kon knijpen.
Platgetreden paden
Toen Shenzhen elf jaar geleden in het Frans in boekvorm uitkwam,
was de strip voor mij een kleine openbaring. De licht
onwerkelijke reisreportages uit Lapin bleken een origineel, knap
verteld en vaak erg onderhoudend stripboek op te leveren. Een
bijzonder inkijkje in booming China. Toen drie jaar later met
Pyongyang de opvolger van Shenzhen in de Franse boekwinkels
verscheen, waren mijn verwachtingen hooggespannen. Wat
zou Delisle te melden hebben over de hoofdstad van het meest
naar binnen gekeerde land ter wereld? Weinig bijzonders,
helaas. Afgezien van een vermakelijke openingsscène waarin
de stripmaker aan een Noord-Koreaanse douanier uitlegt dat
hij George Orwells 1984 heus alleen in zijn reisbagage heeft
zitten omdat hij nu eenmaal zo graag klassieke fictie leest,
biedt Pyongyang vooral een herhaling van zetten.
Opnieuw wisselt Delisle korte observaties
tijdens zijn verblijf in de Noord-Koreaanse
hoofdstad af met paginagrote stadsbeelden.
En opnieuw kon ik mijn oordeel over het
boek niet loszien van mijn persoonlijke
ervaring. Een tijdje daarvoor had ik op
de Britse televisie een aflevering gezien
van Holidays in the Axis of Evil, een serie
reisreportages over landen waar George
Bush junior ’s nachts van wakker lag. En
wat bleek? Beide reportages leken verdacht
veel op elkaar. Net als Guy Delisle waren de Pyongyang
spreken. Sterker nog, hij voert in Shenzhen
een Amerikaanse zakenman op die de lokale
taal wel machtig is: ,,Ach, als je geen Chinees
spreekt, begrijp je de mensen hier misschien
niet… Maar als je de taal wel spreekt, wil dat
nog niet zeggen dat je ze wél begrijpt…”
23

programmamakers opgezadeld
met een Noord-Koreaanse ‘gids’
die geen moment van hun zijde
week. Net als Delisle moesten
zij verplicht bloemen leggen
aan de voet van het metershoge
standbeeld van Kim Il-Sung, de
grondlegger van de stalinistische
dictatuur. En net als Delisle
brachten zij een bezoek aan het
krankzinnige museum waarin alle staatsgeschenken liggen
uitgestald die de ‘Grote Leider’ van het Noord-Koreaanse proletariaat
door de decennia heen in ontvangst heeft genomen.
De inhoud van Delisles lijvige stripdocumentaire bleek te kunnen
worden teruggebracht tot een halfuurtje televisie op de
dinsdagavond. Wat oogde als een ambitieuze stripdocumentaire
leek opeens een weinig opwindende reis langs platgetreden
Noord-Koreaanse paden. De belofte van Shenzhen werd wat
mij betreft niet ingelost. Toen ik weer drie jaar later Birma de
opvolger van Pyongyang in handen kreeg, stond ik niet gelijk te
trappelen om Delisles nieuwste reisboek open te slaan. Dat heb
ik nu pas gedaan, ter gelegenheid van het verschijnen van deze
laatste ZozoLala, nu Delisles getekende reisreportages inmiddels
allemaal in vertaling zijn verschenen. Nu pas kan ik het
werk van het veelbelovende talent uit de Lapin van eind jaren
negentig op waarde schatten.
24
Achterstevoren
Bijna tien jaar heeft het geduurd
voordat het Nederlandstalige
publiek kon kennismaken met
de reisstrips van Guy Delisle.
In het Frans verschenen zijn
boeken Shenzhen, Pyongyang
en Chroniques birmanes respectievelijk
in 2000, 2003 en 2007.
Pas acht jaar na het verschijnen
van Shenzhen durfde een
Nederlandse uitgever een vertaling
van Birma aan. Daardoor
leerden niet-francofonen
Deslisles reisstrips in omgekeerde
volgorde kennen: pas
in 2009 verscheen de vertaling
van Pyongyang en pas in 2011
die van Shenzhen. Sommige
Nederlandse en Vlaamse lezers
hebben daardoor de indruk dat
Guy Delisle steeds compacter
en grilliger is gaan werken, terwijl
juist het omgekeerde het
geval is: zijn reisstrips zijn met
de jaren juist steeds meer uitgesponnen
geworden, met minder
prikkelende losse eindjes. Dit
najaar verschijnt in het Frans een
nieuw reisverslag van Delisle,
Chroniques de Jérusalem. De
Nederlandse vertaling Jeruzalem
volgt in het voorjaar van 2012
bij uitgeverij Oog & Blik. Delisles
blog biedt alvast een eerste
indruk: Guydelisle.com/blog.
Shenzhen
Ansichtkaarten
En wat blijkt? Met de jaren weet Guy Delisle beter wat hij wil.
Birma maakt een veel evenwichtiger indruk dan Shenzhen.
Maar wat de stripmaker zelf als zijn grote kracht ziet, is voor
mij juist wat zijn werk minder aantrekkelijk maakt. Delisle
geeft graag toe aan wat je de autobiografische verleiding zou
kunnen noemen. Hij wil optekenen wat hij persoonlijk heeft
meegemaakt in oorden waar de gemiddelde westerse lezer niet
snel zal belanden. En hij wil zijn ervaringen zo vlot mogelijk
vertellen. Dat is uiteraard zijn goed recht, maar nog altijd heb
ik moeite Pyongyang en Birma uit te lezen. Nadeel van de autobiografische
verleiding is dat de stripmaker zijn persoonlijke
belevenissen (waargebeurd-want-ik-heb-het-zélf-meegemaaktlees-maar!)
in chronologische volgorde presenteert. De hoofdpersoon
annex verteller komt ergens in een exotisch oord aan,
hij leert zijn omgeving kennen, hij verbaast zich over de lokale

eigenaardigheden en hij stapt weer op het vliegtuig. Einde
verhaal. In interviews zegt Guy Delisle bij herhaling dat hij zijn
reisstrips eigenlijk als een soort grote ansichtkaarten ziet. Op
zich is dat natuurlijk helemaal geen gekke vergelijking. Met
zijn ansichtkaarten in stripvorm schetst de
Canadese tekenaar een veelzijdig en overtuigend
beeld van het verre buitenland. Maar
waar je een ansichtkaart van een vriend of
vriendin met aandacht leest omdat je op die
persoon gesteld bent, heb je als lezer van
Deslisles berichten uit den vreemde niet bij
voorbaat belangstelling voor de reizende
hoofdpersoon. Als lezer ben je niet meteen
benieuwd wat hij van dag tot dag meemaakt.
Dan is een dwingende verhaalopbouw nodig
om bij het wel en wee van de getekende onbekende
betrokken te blijven.
Marathon
Het rare is dat Guy Delisle losse anekdotes
vaak raak op papier weet te zetten. Onvergetelijk is
bijvoorbeeld zijn relaas in Shenzhen over de Chinese
hotelbediende die erop staat om voor hem op de liftknop te
drukken – en steeds sneller gaat drukken naarmate de lift
langer op zich laat wachten alsof het lange wachten anders háár
schuld is. Het is een sketch waar de mannen van Monty Python
zich absoluut niet voor zouden hebben geschaamd, grappig
en effectief op één enkele pagina neergezet. Maar natuurlijk
halen niet al Delisles persoonlijke ervaringen dat niveau. De
ene belevenis is grappiger of boeiender dan de ander. En omdat
een reisstrip van Delisle algauw een slordige tweehonderd
pagina’s beslaat (Birma telt zelfs bijna driehonderd pagina’s),
blijft de aaneenschakeling van anekdotes niet altijd evenzeer
boeien. Noem het de valkuil van de autobiografische verleiding:
ik heb het zelf meegemaakt en dus is het razend interessant.
Als lezer bekruipt je dan vroeg of laat het gevoel dat je een
marathon langs anekdotes van wisselende kwaliteit moet
lopen: een afmattende ervaring. Deslisle lijkt zich hier trouwens
van bewust. De lezer hoeft van hem nadrukkelijk geen
topprestatie te leveren, want hij presenteert zijn marathon met
indrukwekkende vindingrijkheid als een aaneenschakeling van
korte sprintjes. Op dat punt toont hij wat mij betreft zijn grote
kwaliteit als stripmaker.
Storyboards
Als animatiefilmer is Guy Delisle het gewend om storyboards te
tekenen: een visuele samenvatting van hoe de film er van begin
tot eind uit moet gaan zien.
Zo’n storyboard toont een
functionele opeenvolging van
gelijkvormige plaatjes waarop
te zien is wat er in bewegend
beeld uiteindelijk te beleven
zal zijn. Op dat principe heeft
Guy Delisle aan het begin van
zijn carrière twee vermakelijke,
tekstloze stripboeken gebaseerd:
de een gewijd aan het
verschijnsel Vrouw (Aline et les
autres) en de ander aan het niet
minder komische verschijnsel
Man (Albert et les autres).
In deze strips portretteert de
tekenaar zesentwintig representanten
van de betreffende
Birma
sekse (de vrouw van Aline tot Zoé en de man van Albert tot
Zoltan). Voor zijn portretten gebruikt de stripmaker, trouw
aan zijn verleden als animatiefilmer, telkens plaatjes van
dezelfde omvang. Maar in zijn reisboeken pakt de maker van
Shenzhen, Pyongyang en Birma het bewust anders aan.
Zijn reiservaringen presenteert hij nadrukkelijk
in stripvorm, met de bijbehorende beeldtaal,
niet als storyboards. En dus speelt hij in zijn
reisstrips naar hartelust met het beeldritme
van zijn getekende verhalen. Bijna geen
pagina in zijn getekende reisboeken kent
dezelfde opbouw. Nu eens tekent de stripmaker
drie grote plaatjes onder elkaar
(als hij in Shenzhen bijvoorbeeld languit
op bed ligt), dan weer wisselt hij grote en
kleine plaatjes op de pagina af. Of hij last,
zoals in Pyongyang, zomaar een visueel spelletje
in: wie kan in een rij moedige Noord-Koreaanse
revolutionairen de imperialistische spion herkennen?
Vrolijk gepresenteerd, als in een willekeurig
kindertijdschrift: „Weet jij het antwoord?” Delisle is een
meester in het swingend presenteren van zijn verhalen. Met
zijn inventieve visuele versnellingen en vertragingen weet hij
zijn anekdotische marathons flink wat vaart mee te geven. Het
omslaan van de bladzijde is bij Shenzhen, Pyongyang en Birma
het probleem niet. Het blijven omslaan van de bladzijde, het
doorbijten halverwege de marathon, dat is een ander verhaal.
Vreemdeling
Een verleidelijk visueel ritme is voor Guy Delisle, zoals voor al
zijn stripmakende collega’s, dus het halve werk. Wat dat betreft
laat hij weinig middelen onbenut. Daarnaast kan hij natuurlijk,
zoals elke verhalenverteller, vertrouwen op de kracht van wat
hij te vertellen heeft. Hij kan zijn lezers voorhouden: het verhaal
dat je gaat lezen, is de moeite waard omdat de getekende
hoofdpersoon iets gaat meemaken wat
je nog nooit hebt gehoord. Op dat
punt vind ik Delisle als verteller
helaas minder overtuigend. Dat is
het best duidelijk te maken aan
de hand van een van de meest
treffende pagina’s uit Shenzhen:
een paginagrote tekening van
onze trouwe autobiografische
hoofdpersoon. Delisle zet zichzelf
daar neer als een laat-twintigsteeeuwse
belichaming van Kuifje. In
25

navolging van Hergés klassieker Kuifje en de blauwe lotus loopt
Delisle in plusfour tussen de Chinezen rond. Naast hem loopt
een aandoenlijk wit hondje. De stripmaker als vreemdeling
in een vreemd land. Zo tekent Guy Delisle zichzelf ook: een
ovaal met een driehoek als neus, twee zwarte stippen als ogen,
een miniem zwart kuifje. Kuifje is als stripfiguur beroemd – of
berucht – omdat hij zich zo voorbeeldig gedraagt als een neutrale
kapstok voor
Hergés verhalen.
Kuifje heeft geen uitgesproken
karakter,
hij volgt slechts zijn
neus voor het avontuur.
Aan het einde
van zijn verhalen
steekt zijn belevingswereld
nog precies
zo in elkaar als toen
hij aan zijn avontuur
begon (met Kuifje in
Tibet als mogelijke
uitzondering). Zo
kleurloos voert
Deslisle zichzelf ook
op. Hij stelt zichzelf
als getekende
‘stripreporter’ geheel
ten dienste van het
kleur geven aan zijn
omgeving.
Coulissen
Voor Hergé was Kuifje en de blauwe lotus in 1934 een keerpunt,
omdat hij zich voor dit verhaal voor het eerst grondig documenteerde.
Niet dat de Belgische stripmaker de pakketboot naar
China nam, maar hij zocht wel contact met Tchang Tchong-jen,
destijds student aan de Brusselse kunstacademie, om de jonge
Chinees uit te horen over het leven en de gewoonten in zijn
vaderland. Guy Delisle treedt in de voetsporen van zijn voorbeeld
in een tijd waarin het wél mogelijk is om snel naar China
te reizen – Delisle mocht er op kosten van zijn opdrachtgever
zelfs maandenlang verblijven. Toch kiest de Canadese stripmaker
ervoor zichzelf af te beelden als Hergés gekuifde reporter.
Het illustreert de afstand die hij houdt tot het land dat hij
bezoekt. Delisle stelt zich niet op als een zelfbewuste documentairemaker,
maar informeert zijn lezer slechts over wat hij zelf
zoal doet en om zich heen ziet. Hij spreekt de taal niet, hij gaat
niet gericht op onderzoek uit, maar beperkt zich tot toeristische
uitstapjes. En als hij zich over zijn gastland heeft ingelezen,
weet hij dat goed geheim te houden. Aan bronvermelding
doet de stripreporter niet. Hij is de gekuifde spil van zijn eigen
verhaal en dat wringt met de gebieden die hij aandoet: stuk
voor stuk autoritair geleide staten met een mensenrechtenreputatie
van de ergste soort. Heel af en toe biedt de stripreporter
een vluchtige blik achter de coulissen van de terreur. Dan stipt
hij bijvoorbeeld op één plaatje het grote aantal doodstraffen in
de Volksrepubliek aan. Of hij loopt met zijn zoon in de kinderwagen
zogenaamd toevallig langs de woning waarin de Birmese
oppositieleider Aung San Suu Kyi huisarrest heeft. Maar verder
zwijgt hij, alsof het verder zijn zaak niet is. Hij wil beschrijven
wat hij zelf ziet, getuigen, niet analyseren. Met morele dilemma’s
wil de stripreporter zijn publiek niet vermoeien.
Vooruit
Als reisreportages schieten Shenzhen, Pyongyang en Birma
26
Pyongyang
daarom tekort. De verontrustende landen waar Guy Delisle
heen trekt, vragen om een serieuzer, gedegener aanpak. Daar
kun je niet zomaar in navolging van Kuifje onbevangen wat om
je heen gaan kijken. Dan mis je de kern van wat er in China,
Noord-Korea en Birma speelt. Guy Delisle ziet dat anders. Hij
wil zijn lezers liever vermaken dan ze met harde feiten om de
oren te slaan. Juist door luchtig en ogenschijnlijk onbevoordeeld
om zich heen te blikken,
laat hij zijn lezers liever hun eigen
conclusies trekken. In Birma doet
hij dat gestroomlijnder dan ooit.
De paginagrote stadstekeningen
verruilt Delisle voor langere, meer
uitgesponnen striphoofdstukken.
De stripmaker werpt zich nadrukkelijker
op als verteller, met een gelijkmatiger
beeldritme dan in Shenzhen.
Hij tekent in Birma meer dan ooit
om het oog van de lezer vooruit te
helpen: vlug, vlug, op naar het volgende
plaatje. Het doet mij echter
terugverlangen naar de paginagrote
stadsbeelden uit Shenzhen. Die
verleenden de Chinese werkelijkheid
een suggestief, onwerkelijk tintje:
de schurende impressies van een
foto-essay naast de dynamiek van
de conventionele stripvertelling. In
tien jaar tijd is de stripreporter Guy
Delisle steeds harder gaan rennen.
Zijn boeken verkopen naar eigen
zeggen in Frankrijk en de Verenigde
Staten inmiddels bijna net zo goed als die van
Marjane Satrapi. Het is de stripmaker
van harte gegund. Maar
van mij mag de razende
stripreporter wel weer
wat vaker stilstaan. Even
pas op de plaats maken.
Net als destijds in
Shenzhen. Vaker omzien
in verwondering. ×
Wordt vervolgd
Op de volgende pagina’s staat een vertaling van Guy
Delisles stripessay over het werk van José Muñoz, een
soort stripofiele reisstrip, die oorspronkelijk verscheen
in Lapin 34 (2004) en werd herdrukt in de bundel
Comment ne rien faire (Les Éditions de la Pastèque,
2002). Overgenomen met vriendelijke toestemming
van de auteur: Guydelisle.com.
Literatuur
Chroniques de Jérusalem de Guy Delisle: documents de travail. Nicolas
Clément (Focus.levif.be, 2011)
Albert et les autres. Guy Delisle (L’Association, 2001)
Aline et les autres. Guy Delisle (L’Association, 1999)
Shenzhen. Guy Delisle (L’Association, 2000/Oog & Blik, 2011)
Pyongyang. Guy Delisle (L’Association, 2003/Oog & Blik, 2009)
Chroniques birmanes. Guy Delisle (Delcourt, 2007/Oog & Blik, 2008)
Interview Guy Delisle. Brian Heater (Thedailycrosshatch.com, 2009)
De wereld van Hergé. Benoît Peeters (Casterman, 1993, herz. dr.)
Onze man in Birma, Guy Delisle. Hans van Soest (ZozoLala 160, 2007)
Dictatuur in stripvorm. Ward Wijndelts (Nrcboeken.nl, 2008)

Na jaren ploeteren rondde David Mazzucchelli in 2009 dan eindelijk zijn eerste eigen
striproman af: Asterios Polyp, die dit jaar ook in het Nederlands werd vertaald. Het
album is een bouwwerk geworden waarin, naar de architectonische principes van de
hoofdpersoon, elk detail betekenis moet hebben.
door Hans van Soest
Geen enkel detail ontsnapte aan het oog van David
Mazzucchelli toen hij zijn magnum opus Asterios Polyp construeerde.
Zelf de vormgeving van het album niet, dat direct opvalt
door de bijzondere kaft. Die is exact in twee helften verdeeld:
half verhard, half zacht karton. Daarmee geeft Mazzucchelli de
lezer al voordat die het boek heeft opengeslagen een inkijkje in
de persoonlijkheid van zijn hoofdpersoon: die is gespleten.
Protagonist Asterios Polyp is een leraar architectuur van
middelbare leeftijd die binnen zijn beroepsgroep weliswaar
hoog aanzien geniet, maar geen van zijn ontwerpen is ooit
gebouwd. Het is een steile, zelfingenomen man, op het eerste
gezicht vrij eendimensionaal. Maar dat beeld laat Mazzucchelli
al snel kantelen: Asterios heeft wel degelijk meer dimensies.
Of zoals de choreograaf Willy halverwege het boek zal zeggen:
„Jij doet me denken aan het volmaakte
archetype van de mythe
der tegenstellingen.”
Mazzucchelli heeft zijn hoofdpersoon
dan ook niet voor niets
Asterios genoemd. Asterios is een
naam die in de Griekse mythologie
voorkomt voor de minotaurus,
half mens half stier. Ook
in de hoofdpersoon van Asterios
Polyp schuilen twee personages.
De geest van zijn doodgeboren
tweelingbroer, Ignazio, sleept hij
zijn hele leven al met zich mee.
Zijn achternaam Polyp is
ook niet zonder betekenis.
Toen Asterios’ grootvader naar
de Verenigde Staten kwam, werd de tweede helft van de
achternaam weggelaten door een immigratieambtenaar. De
naam van de hoofdpersoon verwijst daarmee naar wie hij van
binnen is: een incomplete man. Lang heeft hij zich in balans
weten te houden door de rol te spelen, die van de zelfverzekerde
snob. Maar wanneer zijn huis afbrandt en de basis
onder hem wegvalt, doolt hij rond, de schim van zijn nooit
geboren tweelingbroer volgt hem letterlijk op de voet door de
straten van New York.
Het verhaal
Een kloeke 1228 gram weegt Asterios Polyp. Maar hoewel het
344 pagina’s tellende boek een dikke pil is, laat het verhaal
zich vrij kort samenvatten. Het wordt verteld door de geest
van Ignazio, die als alwetende verteller precies weet wat er in
het hoofd van zijn tweelingbroer omgaat. Het boek begint op
een punt in Asterios’ leven waarin alles mis gaat: zijn kamer
ligt bezaaid met dwangbevelen. Onverzorgd ligt hij op bed,
ogenschijnlijk een pornofilm te kijken, wanneer er een bliksemschicht
inslaat in zijn appartementencomplex en er brand
uitbreekt. Asterios heeft nog net tijd om drie kleine dingen
mee te nemen en hij gaat op weg. Verregend en berooid komt
hij aan in een dorp, waar hij gaat werken in de garage van
de zachtaardige lobbes Stiff. Hij huurt een kamer bij Stiff en
diens ravissante vrouw Ursula. In flashbacks wordt het
verleden van Asterios uit de doeken gedaan en vertelt
Ignazio over zijn relatie met Hana. Hana is in alles
Asterios’ tegenpool en langzaam zie je de relatie kapot
gaan. Bij Stiff en Ursula leert de verwaande architectuurdocent
echter een belangrijke les. Voor het eerst
in zijn leven bouwt hij iets en nadat Asterios een oog
verliest, moet hij weer letterlijk opnieuw leren focussen
in zijn leven. En aan het eind (attentie: plotspoiler!)
keert Asterios terug bij Hana.
Mazzucchelli heeft een ingenieuze constructie verzonnen
om het verhaal te vertellen. Elk detail in het
album krijgt enkele pagina’s verderop ineens betekenis.
Zo blijkt Asterios helemaal geen pornofilm te hebben
liggen kijken, maar een videoverslag van zijn eerste
etentje met Hana.
Wanneer hij naar zijn brandende huis kijkt, verzucht
hij: „Niet nog een keer.” Later wordt duidelijk dat hij niet voor
het eerst alles is kwijtgeraakt. Eerder verloor hij al zijn thuis
toen Hana hem verliet.
En de drie voorwerpen die Asterios argeloos lijkt mee te
grissen, zijn herinneringen aan zijn vader (de aansteker) en
zijn jeugd (het horloge). Hij geeft ze later weg, waarmee hij
zijn verleden symbolisch achter zich laat. Alleen het Zwitserse
zakmes dat hij ooit vond tijdens een wandeling met Hana aan
het strand, houdt hij bij zich.
35

Form follows function
De figuur Asterios Polyp is een volgeling van het functionalisme
of modernisme, waarvan door hem bewonderde architecten als
Frank Lloyd Wright en Louis Sullivan de bekendste exponenten
waren. Hun theorie over bouwen vatten ze samen als: form follows
function, iets wat Asterios ook te pas en te onpas herhaalt.
Het betekent zoiets als: het ontwerp van een gebouw of een
voorwerp is ondergeschikt aan waar het voor dient. Dus niet te
veel tierelantijntjes om een mooi gebouw te maken, het moet
vooral functioneel zijn. Het liefst zie je aan het uiterlijk al waar
iets voor dient. Het resultaat zijn meestal kale, tot de essentie
teruggebrachte ontwerpen.
Dat principe heeft Mazzucchelli ook toegepast in de manier
waarop hij Asterios Polyp maakte. Zowel het ontwerp van het
boek (de symbolisch in tweeën gedeelde kaft) als de vormgeving
(de tekenstijl) zegt iets over de inhoud. Volgens de verteller
Ignazio is de werkelijkheid zoals we die waarnemen een aanvulling
op het eigen ik. Elk personage is door de stripmakers dan
ook in een ander stijl weergegeven, al naar gelang hun rol in
de scène. Wanneer Asterios en Hana elkaar ontmoeten, tekent
Mazzucchelli Asterios als een mathematische figuur, opgebouwd
uit cilinders en andere geometrische vlakken. Hana daarentegen
bouwt hij op uit krasserige lijnen zonder duidelijke contour.
Daarna gaan de vormen in elkaar op. Maar wanneer de twee zich
van elkaar verwijderen, vallen ze weer terug in hun oude vorm.
Ook in andere opzichten staat de tekenstijl in dienst van
het verhaal. De ogenschijnlijk gevoelloze Asterios wordt vrijwel
alleen in profiel weergegeven, met enkele strakke lijnen. Aan de
gevoelige Hana is echter alles rond en amorf. Zij wordt vaker en
36
face getekend, om haar gelaatsuitdrukkingen goed weer te geven.
Mazzucchelli voert de bouwkundige theorie zelfs door in zijn
tekstballonnen: voor elk personage kiest hij een ander lettertype.
Voor Asterios strakke letters, voor Hana een bijna handgeschreven
handschrift voor het kind van Stiff en Ursula een
kinderlijk handschrift met grotere spaties en voor de zweverige
Ursula een fantasierijker lettertype.
Kleur
Ook aan de inkleuring heeft Mazzucchelli een symbolische
betekenis meegegeven. Vrijwel het hele boek is opgemaakt in
de drie primaire kleuren van het drukkerspalet: cyaan (blauw),
magenta (roze) en geel. Cyaan staat voor de gevoelloze, rationele
wereld van Asterios; magenta voor de gevoelige, aardse
wereld van Hana. Wanneer zij verliefd worden, mengen de
kleuren zich. Zolang ze bij elkaar zijn, is hun directe leefomgeving
uit deze twee kleuren opgebouwd. Zo is ook het atelier van
Hana roze, evenals de wereld van haar en haar kunstzinnige
vrienden. Des te opvallender is het daarom dat als Hana en
Asterios samen zijn, de kleur cyaan altijd overheerst.
Daarmee is in één oogopslag duidelijk dat Asterios domineert.
Ook bij hen in huis.
Ook als ze op bezoek gaan bij Asterios’ ouders, is het huis
voornamelijk magenta van kleur. Vader is hulpbehoevend en
moeder cijfert zich voor hem weg. Ze merkt zelfs niet eens dat
ze zelf dodelijk ziek is, zo blijkt later. Enkel de kamer waarin
vader verblijft, is cyaan.
Geel is de kleur van de buitenwereld. Als Asterios er op uittrekt,
is het dan ook veelzeggend dat er geen cyaan meer te zien
is, maar dat de gele kleur overheerst. Asterios heeft zijn ego
losgelaten. Hij projecteert zijn mening niet langer op de wereld,
maar staat open voor die wereld en probeert te leren.
De drie kleuren staan redelijk naast elkaar, gedurende het
verhaal. Ze komen voor in velerlei tinten, maar echt mengen
doen ze nauwelijks. Dat gebeurt pas aan het einde van het
boek, wanneer Asterios en Hana weer een manier hebben
gevonden om samen gelukkig te zijn. Pas dan komen er ineens
meer kleurschakeringen in de pagina’s.
Tot slot komt er nog één kleur voor in het boek: paars. Een
mengvorm van cyaan en magenta. Het lijkt de kleur van het
noodlot. Paars wordt gebruikt voor de scène waarin Asterios na
de brand in een identiteitscrisis het trappenhuis afdaalt. Tegen
het einde van het verhaal komt de kleur weer terug als Asterios
afdaalt naar de onderwereld. Hij en Hana spelen dan hun eigen
versie van het Orpheus-toneelstuk. Die scène is een vreemd
intermezzo in het boek. Mazzucchelli heeft niets voor of na
deze scène geplaatst, waardoor het onduidelijk is of het hier
gaat om een nachtmerrie van Asterios of om een commentaar
op het verhaal. Het doet denken aan het intermezzo in een
Grieks drama, waarin het koor bezingt hoe de hoofdpersonen
hun noodlot niet kunnen ontlopen. Het lijkt hoe dan ook de
bittere waarheid in een metaforisch jasje, zonder enige kleuring
door het perspectief van welk personage dan ook.
Thematiek
Asterios Polyp is in de kern een boek over relaties. Lang is
Asterios niet bij machte Hana echt te respecteren om wie ze is.
Daarvoor zit hij nog te zeer met zichzelf in de knoop. Pas wanneer
hij met zichzelf in evenwicht is gekomen, staat hij open
voor een echte relatie. Een verhouding waarin de onderlinge
verschillen elkaar niet in de weg staan, maar waarin liefde, vertrouwen
en respect met elkaar in evenwicht zijn.
Mazzucchelli geeft dat weer in de manier waarop de twee
met elkaar praten. Aan het begin van hun relatie praat Asterios
voortdurend in de plaats van Hana. Telkens als zij wat wil

vertellen, valt hij haar in de
rede. Ook als ze in gezelschap
zijn van anderen. ,,Zou jij ooit
een gesprek kunnen voeren
dat niet over jou gaat?”,
bijt Hana hem toe vlak
voor de relatiebreuk.
Ze heeft het gevoel dat
ze in de relatie wordt
verstikt, zoals in een van
haar dromen. Pas aan
het eind, wanneer
Asterios zijn loutering
heeft ondergaan, spreken
ze als gelijken met elkaar
en vullen de dialogen elkaar aan.
Mazzucchelli laat de tekstballonnetjes
zo in elkaar verstrengelen, dat op een
gegeven moment zelfs niet meer duidelijk is wie wat precies
zegt. Voor het eerst vormen Asterios en Hana een eenheid.
Asterios heeft daar een lange weg voor moeten afleggen. Bij
Stiff en Ursula, die net als hij en Hana totale tegenpolen zijn,
leert hij dat dat een gezonde relatie niet in de weg hoeft te
staan. Dat houden van genoeg is.
Motieven
Zoals in elk bouwwerk, hoe eenvoudig ook, laat ook Mazzuccheli
in zijn boek de nodige motieven terugkeren. Gaat het in de
architectuur om vormen als ronde bogen of driehoeken die in
een bouwkundig ontwerp telkens terugkeren, in Asterios Polyp
gaat het om scènes die licht gewijzigde vorm worden herhaald.
Een van de meest subtiele motieven is de scène waarin
Asterios college geeft over de Twin Towers in New York. Een
ontwerp waar hij zo dol op is, juist omdat het maar twee kale
rechthoekige kubussen waren. „Snappen jullie het niet? Het
briljante is juist dat het er twee zijn.” Hana doceert beeldhouwen.
Ook zij geeft les aan de hand van de twee rechthoeken.
Alleen leert zij haar leerlingen dat het drie vlakken zijn. De
ruimte tussen de twee rechthoeken in hoort volgens haar evengoed
bij het ontwerp. Het is symbolisch voor hoe verschillend
de twee geliefden tegen de werkelijkheid aankijken.
Zo wemelt het van de veelzeggende herhalingen in het verhaal,
dat zowel begint (bliksem) als eindigt (een asteroïde) met
rampspoed vanuit de lucht. Rampspoed die bovendien halverwege
is aangekondigd door een halvegare in de kroeg die noch door
Asterios noch door de lezer aanvankelijk serieus wordt genomen.
Andere terugkerende motieven zijn de almaar terugkerende
verwijzingen naar de Griekse oudheid: naar de architectonische
theorieën van Plato en naar verhalen uit de mythologie.
De Amerikaan David Mazzucchelli (1960) begint
zijn carrière begin jaren ’80 in de superheldenstrips.
Hij werkt aan Daredevil en samen met Frank
Miller maakt hij het veel bekroonde Daredevil:
Born Again en Batman: Year one. Daarna slaat
hij een meer persoonlijke weg in en begint te
illustreren voor onder ander The New Yorker en
korte strips te tekenen voor zijn eigen blad Rubber
Blanket. Samen met Paul Karasik verstript hij op
ingenieuze wijze Broze stad, de ideeënroman van
Paul Auster. Zie ZozoLala 146 voor een nadere
analyse.
Mazzucchelli gaat les geven aan de Rhode Island
School of Design en School of Visual Arts in New
York. Daar leert hij zijn leerlingen dat alles een
functie moet hebben in hun strips. Een leerling als
Dash Shaw drijft hij tot waanzin door hem onder
de neus te wrijven dat zijn experimenten don’t
make any sense.
In zoverre lijkt Mazzucchelli wel een beetje op
de figuur Asterios Polyp, die de zelfde theorie
aanhangt dat de vorm altijd in dienst moet staan
van de inhoud. Of zijn boek daarmee ook deels
autobiografisch is, is echter een slag in de lucht.
Mazzucchelli weigert vrijwel elk interview en wil
al helemaal niet ingaan op de achtergronden van
Asterios Polyp.
„Strips zijn vooral visueel, de kracht en het genoe-
Niet voor niets stamt Asterios af van Griekse immigranten.
Zo woont hij in Ithaca (het eiland van Odysseus) en gaat
Hana samenwerken met de choreograaf Willy, die als bijnaam
Chimaera heeft (een Grieks mythologisch wezen dat slecht
nieuws aankondigde). Ook de komst van Willy betekent slecht
nieuws. Zijn vervelende seksuele toespelingen en vooral
Asterios’ gebrek aan reactie daarop, zijn directe aanleiding tot
de breuk tussen de twee geliefden.
En in de sleutelscène in het boek daalt Asterios als een
moderne Orpheus de onderwereld in om daar zijn geliefde
Euridice/Hana te verliezen omdat hij eigenwijs is.
Tot slot keert de afwezige vriend telkens als motief terug
in het boek. Asterios heeft zijn hele leven al het gevoel dat hij
iets of iemand mist, doordat Ignazio voortijdig is overleden.
Ignazio’s gestalte loopt in het begin van het album achter
Asterios aan. In zijn dromen keert Ignazio telkens terug.
Wanneer Asterios later in het verhaal in de auto zit met Ursula
en haar zoontje Jackson, blijkt het jongetje een denkbeeldig
vriendje te hebben waar hij steeds mee speelt. Asterios verzinkt
in gedachten. „Heb je broers of zussen,” vraagt Ursula hem.
„Nee,” antwoordt Asterios, waarna de gestalte van Ignazio
weer in de ruit opduikt. In zijn dromen praat hij met zijn dode
tweelingbroer. Pas als hij in de laatste droom in opstand komt
tegen zijn ‘andere helft’ en Ignazio neerslaat, kan Asterios zijn
identiteitscrisis overwinnen en weet hij wat hem te doen staat:
terug naar Hana.
Die constructie van verschillende elementen, maakt Asterios
Polyp tot een soort architectonisch bouwwerk in stripvorm
dat zelfs na meermaals herlezen nog niet al zijn geheimen
prijsgeeft. ×
gen in het lezen ervan zit hem in de plaatjes,” zei
Mazzucchelli ooit, die een hekel heeft aan strips
waarin de tekeningen louter illustraties zijn bij de
tekst. „Een goed plaatje moet meer uitdrukken dan
louter het verhaal.” Voor elk project hanteert hij
dan ook een andere tekenstijl. „Ik heb niet zozeer
een eigen handschrift. Ik probeer elke keer weer de
ideeën die in mijn hoofd zitten zo goed mogelijk te
visualiseren.”
Asterios Polyp (David Mazzucchelli); uitgeverij
Oog&Blik/De Bezige Bij; kleur; harde kaft; 344 p.;
€ 39,90
37

Prikbord
Stassen
Het is alweer een hele tijd geleden dat De kinderen
verscheen. Is Jean-Philippe Stassen
verloren voor de stripwereld? Dat blijkt hard
mee te vallen. Momenteel werkt de tekenaar
van Brieven uit de bar en Deogratias aan een
38
In Memoriam
Minck Oosterveer (1961-2011)
Minck Oosterveer stond op het punt door te
breken in de Verenigde Staten, toen hij op
17 september door een verkeersongeval om
het leven kwam. Duizendpoot Oosterveer
was een van de weinig realistische striptekenaars
die Nederland nog rijk was. Toch
brak hij door bij het grote publiek door
humoristisch werk, waaronder de detectivestrip
Philip J. Bogaard samen met Willem
Ritstier en Kor Selet en Dirk Twaar in Eppo
Wordt Vervolgd, op tekst van Jan Schrijver.
Daarvoor had hij al het album Kronieken van
de Platte Aarde: Xorque de Vrijgeborene
op zijn naam staan. Met Ritstier, met wie hij
voor het eerst samenwerkte voor het blad
Yèch begin jaren ’80, maakte hij zijn meeste
strips: Claudia Brücken voor weekblad
Kuifje, de krantenstrips Jack Pott (Algemeen
Dagblad), Zodiac en Nicky Saxx (beide
voor De Telegraaf), Rick Rolluik voor Suske
en Wiske Weekblad en Trunk voor Myx om
er maar een paar te noemen. Van recenter
datum waren de western Ronson Inc. en
de spin-off van Storm: De banneling van
Thoem, allebei voor Eppo.
Oosterveer beheerste vele stijlen. Hij tekende
net zo makkelijk strips van Tom & Jerry als
Rode Oortjes-gags. De laatste jaren probeerde
hij voet aan de grond te krijgen in
de Verenigde Staten. Dat leek te gaan lukken.
Na een eerste succes met de culthit
Unknown, op scenario van Mark Waid, kreeg
hij aanbiedingen van uitgeverij Boom voor
Zombie Tales en uitgeverij Marvel voor de
series Ruse en Spider-Man. Oosterveer is vijftig
jaar oud geworden.
hedendaagse bewerking van Robert Louis
Stevensons Schateiland, op scenario van de
Franse cultuurhistoricus Sylvain Venayre,
van wie hij in 2006 al een becommentarieerde
Franse editie van Joseph Conrads Heart of
Darkness illustreerde. Te verschijnen in 2012
bij uitgeverij Futuropolis. TD
Amerikaanse prijzen
De afgelopen zomer zijn de belangrijkste
Amerikaanse stripprijzen weer uitgereikt: de
Eisner Awards op het jaarlijkse stripfestival
van San Diego en de Harvey Awards op het
festival van Baltimore. Als beste graphic novel
werd in San Diego dit keer gekozen voor twee
winnaars: Return of the Dapper Men van Jim
McCann en Janet Lee en Wilson van Daniel
Clowes. In Baltimore ging David Mazzucchelli
met die prijs aan de haal voor zijn inmiddels
ook in het Nederlands vertaalde Asterios Polyp.
De prijzen voor de beste buitenlandse albums
In Memoriam
Gilles Chaillet (1946-2011)
Gilles Chaillet was een alleskunner. Voordat
hij doorbrak met zijn eigen series, werkte hij
als inkleurder aan Dargaud-reeksen als Olivier
Blunder en Blueberry en als illustrator aan
allerlei Asterix-merchandise. Ook rondde hij
het Roodbaard-album De Helleschuit af toen
Victor Hubinon vlak voor het einde ziek werd.
In 1976 vroeg Jacques Martin hem zijn serie
Lefranc over te nemen. Hij zou twintig jaar
aan die serie blijven werken en tekende als
assistent van Martin ook mee aan andere projecten
als De reizen van Alex. Begin jaren ’80
begon hij in stripblad Kuifje zijn eigen reeks:
Vasco, waarvan vorig jaar het 22ste deel verscheen.
Het tekenwerk had hij kort daarvoor
overgedragen aan Frédéric Toublanc. Latere
series van Chaillet waren nog De laatste profetie,
Tombelaine op scenario van Bernard
Capo en Vinci op tekst van Didier Convard.
Zelf schreef Chaillet ook scenario’s voor
anderen, zoals De schilden van Mars voor
Christian Gine en Intox voor Olivier Mangin.
gingen naar de Engelse vertalingen van Tardi’s
Loopgravenoorlog en 20th Century Boys
van Naoki Urasawa (Eisner Awards) en het
achtergrondboek The Art of Osamu Tezuka:
God of Manga van Helen McCarthy (Harvey
Award). Debuutprijzen waren er voor Rob
Guillory met Chew (Harvey) en American
Vampire van Scott Snyder, Stephen King en
Rafael Albuquerque (Eisner). Verder kreeg
Daytripper van Gabriel Bá en Fabio Moon
(zie ZozoLala 177) nog een Eisner Award
voor beste afgeronde reeks en PVP van
Scott Kurtz een Harvey Award voor beste
webcomic (zie Pvponline.com). Voor een
uitputtend overzicht, zie: Comic-con.org
en Harveyawards.org. HvS
Asterix
Voor die enkeling die het nog niet gehoord
heeft: de inmiddels hoogbejaarde Albert
Uderzo (84) heeft zijn succesreeks Asterix overgedragen
aan een nieuw duo. Voortaan wordt
het tekenwerk verzorgd door Uderzo’s assistent
Frédéric Mebarki en als scenarist is de jonge
Fransman Jean-Yves Ferri aangezocht. De
twee werken al aan een nieuw album dat volgend
jaar zou moeten verschijnen. Ferri is bij
ons alleen bekend als scenarist van Terug op
aarde, met tekeningen van Manu Larcenet. In
het Frans tekende hij zelf onder andere satirische
strips voor Fluide Glacial. In 2009 maakten
Uderzo en de erven van Asterix-bedenker René
Gosciny al bekend dat zij de uitgeefrechten
van de strip aan uitgeverij Hachette hadden
In Memoriam
Jean Tabary (1930-2011)
Toen Jean Tabary in 1962 een strip begon
met scenarist René Goscinny, draaide
die nog rond de sullige kalief Haroen el-
Poessah. Al snel werd die echter van het
eerste plan verdreven door een bijfiguur uit
de verhalen, de machtsbeluste grootvizier
Iznogoedh. De strip werd een groot succes
en verscheen na een aantal jaar ook in
het destijds razend populaire Pilote. Zijn
gevleugelde uitspraak ‘Ik wil kalief worden
in plaats van de kalief’, werd een staande
uitdrukking in Frankrijk. Hoewel er in
het Nederlands maar een beperkt aantal
albums van de reeks is verschenen (negen
bij uitgeverij Dargaud en zijn Nederlandse
voorlopers en vier bij Arboris), was de strip
in eigen land een enorm succes. Daar gingen
er miljoenen exemplaren over de toonbank.
Reden waarom Tabary de reeks na de
dood van Goscinny in 1977 ook zelfstandig
voortzette: 28 albums zijn er verschenen.
Tabary en Goscinny hadden elkaar eind
jaren ’50 ontmoet op de redactie van het
blad Vaillant (het latere Pif). Tabary maakte
daarvoor onder andere de strip Totoche, die
al na een paar jaar een eigen pocketreeks
kreeg en die hij tot 1976 zou blijven maken.
Twee personages uit die strip kregen ook
een eigen serie, die onder de naam Jantje
en Carina ook in het Nederlands werd uitgebracht
door uitgeverij Dupuis.

verkocht, inclusief het recht om de reeks na
Uderzo’s dood voort te zetten. HvS
Por dios
Na een jaar is het alweer gedaan met het tijdschrift
Por Dios. Na twaalf nummers bleek er te weinig
publiek voor de oude verhalen die fans veelal
al in album hadden. Een jonger publiek werd
amper aangeboord met herdrukken van albumvullende
verhalen van Storm, Franka of January
Jones. Uitgeverij Don Lawrence Collection
In Memoriam
Albert Weinberg (1922-2011)
Twee jaar geleden zat de hoogbejaarde
Albert Weinberg nog te signeren tijdens
de stripbeurs in Arnhem, verguld met alle
aandacht nadat hij toch al zolang niets meer
getekend had. Op 29 september overleed hij
op 89-jarige leeftijd. Na zijn studie rechten
begon hij als assistent van Victor Hubinon,
voor wie hij decors tekende in series als Buck
Danny. Ook werkte hij als assistent voor
Edgar P. Jacobs. Na een paar jaar wordt hij
door weekblad Kuifje gevraagd een eigen
pilotenstrip te maken om de strijd aan te
kunnen gaan met het populaire Buck Danny
uit concurrent Robbedoes. Dat wordt Dan
Cooper. Meer dan veertig albums zullen
daarvan verschijnen, vertaald in vijftien talen.
Weinberg stapt eind jaren ’70 met zijn reeks
over naar concurrent Wham!, waarvoor hij
ook de serie Barracuda opzet. Vlak voor zijn
dood had Weinberg besloten nog een laatste
Dan Cooper-album te maken, maar dat is
niet meer gelukt.
heeft nog wel plannen om de oude strips uit
de archieven van ter ziele gegane uitgeverijen
als De Geïllustreerde Pers, De Spaarnestad,
Oberon en Big Balloon te ontsluiten, maar
niet meer in tijdschriftvorm. HvS
In Memoriam
Francesco Solano López (1928–2011)
Van de Argentijn Fransesco Solano López
is maar één album in het Nederlands
vertaald. Het is een deel uit zijn sf-epos
Slot Barr, dat hij met scenarist Ricardo
Barreiro maakte. Het verscheen onder de
titel Amazones uit de ruimte in 1981 bij
uitgeverij Michel Deligne. Het oeuvre van
Solano López is echter vele malen uitgebreider:
tientallen detective-, horror en
seksstrips (Young Witches) heeft hij op
zijn naam staan. Zijn grootste verdienste
was echter het oprichten van uitgeverij
Frontera, samen met schrijver Hector
Oesterheld. Bij die uitgever kon de jonge
Hugo Pratt onder andere zijn Ernie Pikeverhalen
kwijt. Ook startte het team het
tijdschrift Hora Cero dat een podium
bood aan jonge tekenaars als José Muñoz.
Samen met Oesterheld begon hij in 1957
de sf-strip El Eternauta, die in Argentinië
een enorme populariteit genoot. Voor de
impact die deze strip had op de ontwikkeling
van de Argentijnse strip, zie ook het
interview met Carlos Nine in ons vorige
nummer. Op latere leeftijd maakte Solano
López samen met zijn zoon Gabriel nog
de strip Ana die in 1991 bij uitgeverij
Fantagraphics verscheen.
In Memoriam
Daniel Hulet (1945-2011)
Prikbord
Daniel Hulet was voor mensen die zijn
albums globaal doorbladerden een kloon
van Hermann en daarmee niet interessant.
Daarmee wordt zijn werk onrecht
aangedaan. De op 9 september jongstleden
Hulet had een hang naar het occulte
en zwaarmoedige en dat gaf zijn strips
een dramatische lading die ze – ondanks
de soms warrige scenario’s – zeer de
moeite van het lezen waard maakten.
Begin jaren ’80 brak hij door met de
avonturenserie Farao op scenario van
André-Paul Dûchateau en later de historische
oorlogsstrip De paden van de
roem met Jean Bucquoy, verhalen die
allemaal een magisch-realistisch tintje
hadden. Dat gold niet voor het broodwerk
dat nodig was om de schoorsteen te
laten roken, zoals de avonturenstrip Chris
Melville of albums in de concept-reeksen
Levenslijnen en De Fleury-Nadals, allemaal
op scenario van anderen. Maar
wel wanneer hij de boel helemaal in
eigen hand hield, zoals de horrorseries
Tochten doorheen een zonderling hoofd,
Macabere sfeer, Immondys en Extra-
Muros, die hij allemaal ook zelf schreef.
Stuk voor stuk verhalen waarin hij zijn
kunnen etaleerde en die een beklijvend,
naknagend gevoel bij de lezer wisten op
te roepen.
39

Laatste Oordeel
40
Gothic western van Dumontheuil
is een aanrader
Big Foot 1 e ballade: Magic Child (Nicolas
Dumontheuil) Uitg. Oog&Blik/De Bezige Bij;80 pl; kleur;
harde kaft; € 18,90
Of de titel Big Foot te maken heeft met het
denigrerende etiket dat in de VS wordt gebruikt
voor humorstrips (vergelijkbaar met ‘BD gros nez’ in Frankrijk) wordt
in het midden gelaten. Big Foot is wel een humoristisch bedoelde
western, losjes gebaseerd op een boek van Richard Brautigan: The
Hawkline Monster: A Gothic Western. Hoofdpersonen zijn de slunge-
lige revolverhelden Ned en Zeb. Ned is een gevoelige weesjongen, die
tussen de vuurgevechten in op zoek is naar de geborgenheid van een
familie. Daarom adopteert hij onderweg een oude man die aan de strop
hangt. Hij voorziet hem van nieuwe kleren, een geweer en trakteert
hem op het bordeel. De neger Zeb is zijn kompaan, hij hangt in zijn vrije
tijd vooral rond in datzelfde bordeel. Net als Graaf Tel uit Sesamstraat
telt Zeb de hele dag alles wat hij tegenkomt.
Het jaar is 1905, de verovering van het westen is voltooid, nu rukt
de beschaving op. Dat betekent dat men revolverhelden inhuurt voor
Feel bad strip
Eerlijke lui deel één (Durieux & Gibrat) Uitg. Dupuis;
64 pl.; kleur; harde kaft; € 14,95
Voordat Jean-Pierre Gibrat succes kreeg als
maker van strips die zich in het nabije verleden
afspelen (Mattéo, Het uitstel, Elke raaf pikt),
maakte hij een aantal spottende verhalen met
alledaagse gebeurtenissen als uitgangspunt.
Daarna sloeg hij zoals gezegd een andere weg in. Met Eerlijke lui keert
hij weer even terug naar die begintijd van zijn carrière, weliswaar alleen
als scenarist.
Philippe heeft altijd een eenvoudig, maar eerlijk leven geleid en
daar hard voor gewerkt. Maar zijn leven stort volledig in, wanneer hij
te horen krijgt dat hij is ontslagen. En dat nog wel op het moment dat
hij net met zijn uiteengevallen gezin zijn drieënvijftigste verjaardag
viert. Philippe raakt alles kwijt, zelfs het dak boven
zijn hoofd. Hij verwaarloost zichzelf en begint stevig te drinken.
Gelukkig heeft hij een goede vriend, een arts, die hem
door dik en dun trouw blijft en bij wie hij onderdak vindt.
Geleidelijk aan krabbelt hij weer overeind en komt tot het
besef dat eerlijke lui zeldzaam zijn en dat je met die eerlijkheid
niet ver komt.
Gibrat en tekenaar Christian Durieux vertellen het verhaal
met een soort sarcastisch leedvermaak. Philippe is
het smerige werk. Ook Magic Child, een aantrekkelijke squaw. Zij huurt
Ned en Zeb in voor een klus. Eerst duikt ze bij Zeb in de tobbe, dan legt
ze uit dat ze op zoek moeten naar haar zuster. Raadselachtig voegt ze
er nog aan toe dat hen ‘een gothic toekomst wacht’. Dat is nog eens iets
anders dan een veedief neerknallen.
Big Foot lijkt van de hak op de tak te springen door de korte hoofdstukken
waarin het is opgedeeld. Ogenschijnlijk worden telkens nieuwe,
irrelevante zijwegen ingeslagen, maar uiteindelijk brengt auteur Nicolas
Dumontheuil alles toch bij elkaar. Je moet als lezer geen rechttoerechtaan
verhaal verwachten, maar als je welwillend mee hobbelt,
wordt je geduld beloond. Dumontheuil is namelijk een goede verteller
en combineert grove, racistische humor die op het randje balanceert
(een hoofdstuk heet ‘die verdomde negers’) met platte, maar grappige
seksscènes (‘We
kunnen het
beste snel gaan
neuken als we
morgen vroeg
willen opstaan’).
De verhaallijn
is door de
losse hoofdstukken
wat
rommelig,
maar loopt
goed door. Ze
bevat genoeg
elementen om
Magic Childs
voorspelling over een gothic toekomst uit te laten komen en zit vol
leuke knipogen, zoals een zwaar vloekende sheriff die op John Wayne
lijkt. Dumontheuils eerste Nederlandstalige boek (in 1996 won hij al de
prijs voor beste album op het festival van Angoulême voor Qui a tué
l’ídiot?) is meteen een vette aanrader. Origineel verteld, grappig en
getekend in een stijl die herkenbaar is, zonder dat je precies de vinger
erop kunt leggen op wie het nu het meest lijkt. Blutch, Blain, Sfar of is
het toch meer Pedrosa? Echt uniek ziet het er niet uit, maar het werkt
goed, zeker met de bruinige inkleuring. Gerard Zeegers
eigenlijk de enige in deze geschiedenis die deugt, met als gevolg dat
hij degene is die de klappen (vaak letterlijk) te incasseren krijgt. Maar
ongeveer halverwege dit boek krijgt het verhaal een wending.
Durieux is een tekenaar die net zo makkelijk een realistische
(Mobilis met Andreas) als een humoristische (Oscar met Lapière) tekenstijl
aanmeet. In Eerlijke lui is hij goed op dreef als humorist. Zijn losse
stijl (die onder andere doet denken aan die van Jean-Claude Denis) sluit
mooi aan bij het lichtvoetige en met een bijtende humor vertelde scenario
van Gibrat. Voor wie hem alleen kent van zijn eerder genoemde
historische strips, zal het een verrassing zijn om deze kant van hem te
ontdekken.
Een vertaling van Eerlijke lui werd al eerder aangekondigd, maar
werd door de uitgever uitgesteld om de twee delen korter na elkaar uit
te kunnen brengen. Gelukkig hoeven we dus niet al te lang te wachten
om er achter te komen welke verrassende plotwendingen Gibrat nog
voor ons in petto heeft. Hans Pols

Onleesbaar voor oningewijden
Batman: Hush (Jeph Loeb & Jim Lee) Uitg. De
Vliegende Hollander; 320 p.; kleur; pocket; € 22,50
Hush was een twaalfdelige verhaallijn in de
maandelijkse Batman-comicserie die in 2004
enorm succesvol was in de Verenigde Staten. De
bundel was eveneens een verkoopsucces, wat
de enige verklaring kan zijn waarom zoveel jaar
na dato alsnog een Nederlandse vertaling volgt. Want in tegenstelling
tot klassiekers als The Dark Knight Returns, The Killing Joke, Arkham
Asylum of Batman: Year One is Hush artistiek gezien geen vernieuwend
Batman-boek. Onderhoudend is het echter wel.
Scenarist Jeph Loeb had al de nodige Batman-verhalen op zijn
naam staan toen hij aan Hush begon. In dit verhaal wordt Batman meegesleept
in een complot waarin zo’n beetje al zijn oude tegenstanders
betrokken zijn. Zij blijken zelf echter ook slechts als pionnen te worden
gebruikt door een geheimzinnige man met een gemummificeerd hoofd
die achter de schermen aan alle touwtjes trekt. Een van hen, Catwoman,
zint het niet dat er een spelletje met haar wordt gespeeld en ze besluit
een verbond aan te gaan met Batman. Samen binden ze de strijd aan,
ze worden verliefd en Batman besluit haar in vertrouwen te nemen over
zijn ware identiteit.
Hush is bovenal een vehikel geworden dat Loeb gebruikt om het
hele Batman-universum de revue te laten passeren. Alle belangrijke
gebeurtenissen uit de decennia daarvoor passeren in flashbacks de
revue: de moord op zijn ouders waarna de jonge Bruce Wayne besluit
het kwaad te gaan bestrijden, de vondst van de vleermuisgrot, de drie
Robins die hem in de loop der jaren terzijde stonden, de moord op de
tweede Robin (Jason Todd) en de aanslag op de dochter van politiecommissaris
James Gordon (Barbara) die eerst als Batgirl en na de aanslag
als Oracle verlamd vanachter de computer Batman terzijde staat.
Ook alle belangrijke tegenstanders komen langs: Two-Face (Harvey
Dent), Penguin, Riddler, Scarecrow, The Joker, Harley Quinn, Ra’s al Ghul
(bij wiens dochter Talia Batman in de latere comics nog eens een zoon
Sublieme literaire thriller
Black Page (Meyer/Lapière/Giroud) Uitg. Blloan; 104
pl.; kleur; harde kaft; € 17,95
Kunstenaars die elke vorm van publiciteit schuwen
spreken tot de verbeelding. Denk maar
aan de schrijver J.D. Salinger, die wereldroem
vergaarde met The Catcher in the Rye maar
weigerde om zich in het openbaar
te laten zien of te laten interviewen
en dit tot aan zijn dood volhield. Op
dit gegeven baseerden twee van de
succesvolste stripscenaristen van
het moment, Giroud en Lapière, een
thriller: Black Page.
De schrijver heet in dit geval
Carson McNeal. Zijn werk wordt
wereldwijd vertaald en verfilmd,
maar niemand weet wie hij echt is.
Een jonge, aantrekkelijke journaliste,
Kerry Stevens, heeft zich voorgenomen
om de identiteit van McNeal
te onthullen. Ze slaagt erin om de
eerste pagina’s te bemachtigen van
McNeals nieuwe roman, een boek
over een Palestijnse vrouw, Afia. Zij
heeft haar hele familie uitgemoord
Laatste Oordeel
zal verwekken, maar dat terzijde) en Poison Ivy om er slechts enkelen te
noemen. Hoewel ze allemaal maar kort ten tonele verschijnen en ook
de flashbacks allemaal maar kort duren, staat de enorme hoeveelheid
ervan de leesbaarheid behoorlijk in de weg.
Ook het enthousiasme van tekenaar Jim Lee (vooral bekend van
Wildcats en X-Men) is allemaal iets te veel van het goede. Aan het
begin van het verhaal tekent hij Bruce Wayne’s oude vriend Thomas
Elliot met zó’n vileine grijns op zijn gezicht, dat het zelfs voor een kleuter
van twee al duidelijk
is dat hij de kwade genius
is achter alle malheur
die Batman overkomt.
Dat haalt al snel veel
spanning uit het verhaal.
Gelukkig weet Loeb aan
het eind van deze dikke
pil toch nog een leuke
twist aan het verhaal te
geven als blijkt dat ook
Elliot werd gebruikt door
een andere schurk.
Hush is zeker geen
slechte strip. In de diarree
aan superheldencomics
die maandelijks
over de VS wordt uitgestort,
waren de twaalf deeltjes Hush bovengemiddeld goed: er zit
een kop en een staart aan, de personages hebben allemaal keurig een
beweegreden voor hun handelen en de pagina’s ogen ondanks de veelheid
aan dialogen nergens saai. Maar voor wie het Batman-universum
slechts zijdelings kent, is Hush helaas een onleesbaar boek geworden.
Zo is de sleutel tot de oplossing van het mysterie, Batmans gebochelde
hulpje Harold Allnut, een personage dat begin jaren ’90 slechts enkele
keren in de nooit vertaalde Batman-strips is opgevoerd. Dat maakt het
allemaal behoorlijk onbegrijpelijk voor de leek. Overdaad schaadt, blijkt
maar weer eens. Hans van Soest
zien worden. Kerry Stevens slaagt er met een list in om een man te
benaderen die Carson McNeal zou kunnen zijn en er ontstaat zelfs een
verhouding tussen hen.
Het verhaal van Kerry’s speurtocht naar de schrijver wordt afgewisseld
met fragmenten uit Carsons roman in wording, waarbij tekenaar
Ralph Meyer (bekend van de thriller Hard tegen hard) steeds van
tekenstijl wisselt. Het verhaal van Kerry is weergegeven in losse pentekeningen
en dat van Afia is geschilderd. Geleidelijk aan gaan de verhalen
steeds meer parallel lopen en het moment dat ze elkaar kruisen lijkt
onvermijdelijk. Meyer illustreert
dat door de twee stijlen die
tot dan toe keurig afgebakend
waren, per pagina in elkaar
over te laten vloeien. Een mooie
vondst.
Giroud en Lapière hebben
een sublieme plot uitgedacht,
door Ralph Meyer uitstekend
in beeld gebracht, met een
verrassend einde. Black Page
is een spannend boek, maar
de sterk uitgewerkte personages,
de politieke dimensie
en de gelaagdheid van het
en verhaal maken Black Page
tot een album dat het thrillergenre
overstijgt. Een literaire
stripthriller! Hans Pols
41

Laatste Oordeel
42
Levensecht liefdesverhaal
Vijfduizend kilometer per seconde (Manuele
Fior) Uitg. Blloan; 144 pl.; kleur; paperback; € 19,95
In de handen van een vaardige stripmaker
kunnen zelfs de meest alledaagse gebeurtenissen
een mooi verhaal opleveren. Zo iemand is
Manuele Fior. Deze jonge Italiaanse stripmaker
heeft al diverse tijdschriftenpublicaties op
zijn naam staan en de niet vertaalde graphic novel Icarus, maar met
Vijfduizend kilometer per seconde brak hij definitief door. Met deze
bij de gerenommeerde
Zwitserse uitgever
Atrabile verschenen
graphic novel veroverde
hij de harten van lezers
en kritiek. Het leverde
hem in Angoulême
bovendien de prijs voor
het beste album van
2011 op. Hij dankt deze
bekroning zeker niet in
de laatste plaats aan de
fraai geaquarelleerde
pagina’s met bij elke
scène een passende mix
van kleuren. Vijfduizend
kilometer per seconde
vertelt het liefdesverhaal
van Piero en Lucia. Fior
vertelt hun verhaal niet
chronologisch, maar
Een verkwistende losbol als vader
De zoon van Rembrandt (Robin) Uitg. Blloan; 300 pl.; zwart-wit; paperback; €
19,95
Behalve over zijn werk is er ook al veel over
Rembrandt Harmenszoon van Rijn zelf geschreven.
De beroemde schilder had een turbulent
liefdesleven, waarin drie vrouwen de hoofdrol
speelden en hij gaf (soms veel) meer geld uit
dan er binnen kwam.
Stof genoeg voor de vele romans die er
over hem gemaakt zijn. Robin kiest voor een
originele invalshoek. Hij beschrijft een periode
van ongeveer twintig jaar in het leven van Rembrandt, zoals dat wordt
gezien en verteld door zijn zoon Titus. Titus wordt in 1641 geboren als
zoon van Rembrandt en Saskia van Uylenburgh. Niet veel later sterft
zij. Al op jonge leeftijd is Titus er getuige van dat zijn vader een relatie
begint met Geertje Dirckx, de vrouw die de schilder in huis heeft genomen
om voor hem te zorgen. Na een ruzie met zijn maîtresse komt
er weer een andere vrouw in huis: het jonge dienstmeisje Hendrickje
Stoffels.
Titus is pas acht jaar als zijn vader een verhouding begint met
Hendrickje. Zijn levenswandel brengt Rembrandt in opspraak bij de
kerkenraad en Hendrickje wordt geëxcommuniceerd. Bovendien raakt
Rembrandt steeds dieper in de financiële problemen.
De zoon van Rembrandt had een loodzwaar drama kunnen worden
over een weeskind met een verkwistende losbol als vader, maar
dat is het niet. Robin laat ons meekijken door de ogen van een kind
in een voor die tijd ongebruikelijk huishouden. Hij verwondert zich
erover dat andere mensen dat raar vinden en hem en zijn vader erom
met sprongen in de tijd. Als het verhaal begint, zijn Piero en zijn beste
vriend Nicola er in hun zomervakantie getuige van dat er een nieuw
meisje bij hen in de buurt komt wonen. De twee pubers, die hun dagen
doorbrengen met aan het strand liggen en scooter rijden, fantaseren
over wie haar zal weten veroveren. De vraag wat er verder die zomer
gebeurt, blijft nog even onbeantwoord, maar dat hun wegen zich scheiden,
wordt al snel duidelijk. We zien Lucia terug in Noorwegen, waar ze
vier maanden bij een gastgezin logeert. Piero gaat studeren en wordt
archeoloog. Beiden hebben een aantal keuzes gemaakt in de liefde en
in hun leven, maar waren het wel de juiste?
Fior vertelt een eenvoudig verhaal, dat door zijn thematiek voor
veel lezers herkenbaar zal zijn en werkt dat op schitterende wijze uit. De
personages zijn levensecht, de emoties herkenbaar en dat allemaal heel
mooi in beeld gebracht. Indrukwekkend. Hans Pols
mijden. Maar Titus is ook een kind dat speelt, ruziemaakt, voor het
eerst verliefd wordt en dat alles tegen het decor van de Gouden Eeuw.
Er zit heel veel humor in dit verhaal, niet alleen in de teksten, maar
ook in de tekeningen die veel vaart hebben. In de handen van Robin
is Titus een soort Kleine Nicolaas van de Gouden Eeuw geworden. Het
verhaal wordt verteld met het zelfde soort subtiele humor dat ook de
verhaaltjes van Goscinny kenmerkt. De vergelijking wordt nog versterkt
door de stijl waarin het boek is getekend en die aan Sempé doet
denken. Het werkt. Zonder gebruik te maken van kaders zet Robin met
zwierige penlijnen pagina’s neer die leven. Het sterke tekenwerk en het
goed vertelde verhaal maken van De zoon van Rembrandt een genoegen
om te lezen. Hans Pols

Vermakelijke puzzel voor
Marvel-fans
Marvel 1602 (Andy Kubert & Neil Gaiman) Uitg. Nona
Arte; 208 pl.; kleur; slappe kaft; € 19,90
Engelsman Neil Gaiman is met zijn fantasyboeken
(waaronder de verfilmde Coraline en
Stardust) en stripscenario’s (Sandman, Ruis,
Black Orchid) een van de meest bejubelde
schrijvers van de afgelopen twintig jaar. In 2003 schreef
hij voor comic-uitgeverij Marvel een achtdeling mini-serie
onder de titel Marvel 1602, waarvan de bundel nu in het
Nederlands is vertaald.
Voor de lezer zonder enige achtergrondkennis vertelt
Marvel 1602 het verhaal van de Engelse koningin Elizabeth
die zich aan het begin van de 17e eeuw staande moet zien
te houden tegen de intriges van onder andere de Schotse
koning James I, de Spaanse inquisitie en ene graaf Otto
von Doom. In haar koninkrijk groeit de haat tegen hekserij
en mensen met bovennatuurlijke eigenschappen met de
dag, zeker nu het al een tijd lang vreemd weer is en mensen
daarin een voorbode zien van de Dag des Oordeels.
Elizabeth krijgt bezoek van Virginia Dare, het eerste kind
van Engelse kolonisten dat in het dan nog jonge Amerika
geboren is. Dare blijkt eveneens te beschikken over bovennatuurlijke
gaven. Wanneer Elizabeth wordt vermoord,
breekt een strijd los waarin iedereen die anders is moet
vrezen voor zijn leven.
Maar wat Marvel 1602 zo leuk maakt, is niet het fantasy-verhaal
dat Gaiman geweven heeft rond de historische
figuren Elizabeth, James I en Virginia Dare. Wel de bijfiguren.
Iedereen die wel eens Amerikaanse comics leest,
herkent de Marvel-karakters. Zo is Elizabeths rechterhand Nicolas Fury
natuurlijk Nick Fury, geheim agent van S.H.I.E.L.D., is Elizabeths lijfarts
Doctor Strange en haar vijand Doctor Doom uit het fictieve Marvelland
Latveria. De heksen uit die tijd zijn niets minder dan de mutanten
en superhelden uit het Marvel-cultuurgoed. De heksenschool
staat onder leiding van ene Carlos Javier (Charles Xavier uit X-Men),
wiens leerlingen de oorspronkelijke eerste vijf X-Men zijn: Beast, Jean
Grey, Iceman, Archangel en Cyclops.
Gaiman verplaatste het volledige Marvel-universum naar het
Hoe leeg is mijn nest
Het lege nest (Peter de Wit) Uitg. De Harmonie; 95 pl.;
zwart-wit; slappe kaft;
Ook aan een stripmaker gaan de jaren niet
ongemerkt voorbij. Het kroost van vader Peter de Wit groeit op en
verlaat het ouderlijk huis. En vader De Wit overziet de woning en het
was verlaten en leeg. Daarop slaat het lege-nest-gevoel toe.
In de grafische novelle, zoals de uitgever het smaakvol aan de
man brengt, doet De Wit verslag van de periode waarin hij weer met
zichzelf en de veranderde omstandigheden in het reine probeert te
komen. In nauwe samenwerking met zijn grafische telg Sigmund probeert
zijn grafische alter ego Ben de warboel van gevoelens waarmee
hij worstelt, te ontrafelen.
De stripmaker is daarbij zijn gebruikelijke tekenstijl trouw gebleven.
Dat geeft de nodige lichtheid die het verhaal nodig heeft om
leesbaar te blijven. De twee lopen onrustig in en uit het cafetaria om
enige variatie in het decor aan te kunnen brengen. Kortom: er is over
de vormgeving goed nagedacht. Dat is maar goed ook, want vaders
met het lege-nest-gevoel zijn natuurlijk niet het meest sprankelende
gezelschap.
Laatste Oordeel
begin van de 17e eeuw en past de personages aan de tijd aan. Zo is
Daredevil nu de blinde troubadour Matthew Murdoch, is de jonge
Peter Parquagh (Spider-Man) het hulpje van Fury, is Xaviers tegenstander
Magneto nu de grootinquisiteur die met zijn kinderen
Quicksilver en Scarlet Witch gelooft dat zij hun bovennatuurlijke
krachten van God hebben gekregen en heeft koning James en hulpje
genaamd David Banner (Hulk). Ook de Fantastic Four, Thor en Captain
America worden nog in het verhaal geweven, waardoor het omslaan
van elke bladzijde weer een glimlach van herkenning oproept. Voor
wie de Marvel-strips niet kent, is het verhaal gewoon te volgen. Wel is
Marvel 1602 zonder die kennis een stuk minder leuk.
Dat alles is in beeld gebracht door Andy Kubert, zoon van
comics-legende Joe Kubert. De inkleuring is voorzien van een
lichte arcering, waardoor elk plaatje doet denken aan een oude
gravure. Marvel 1602 is artistiek weliswaar geen baanbrekende
strip, maar door de originele setting die Gaiman heeft gekozen
wel een van de allerleukste superheldencomics van de afgelopen
tien jaar. Aanstekelijk divertissement. Hans van Soest
Peter de Wit komt regelmatig met goede oplossingen. De ‘novelle’
leest goed door en vooral in de drukkere plaatjes toont De Wit dat hij
een goede beeldcomponist is. Het enige jammere is, dat je als lezer
aan het eind niet goed weet wat je gelezen hebt: een autobiografische
inkijkje of een verhandeling over het lege-nest-gevoel. Praktisch
elk plaatje bevat tekst en dat gaat ten koste van de sfeer van verlies
en eenzaamheid die de hoofdpersoon zegt te voelen. Opvallend dat
een grafisch zo getalenteerd stripmaker niet meer voor de ‘stille’ plaatjes
heeft gekozen. Jef Nieuwenhuis
43

Laatste Oordeel
44
Ergens gaat het fout
Voor het rijk (Merwan & Vivès) Uitg. Ballon Media;
174 pl.; kleur; harde kaft; € 29,95
Zoals jullie weten, worden inhoudelijke pretenties
door de mannen van ZozoLala gewoonlijk
met welwillende gejoel verwelkomd. Het
initiatief van Ballon Media om onder het label
Blloan het betere stripwerk te verspreiden, werd dan ook met belangstelling
gevolgd. Een van de titels onder Blloan-paraplu is Voor het
rijk van Merwan en Bastien Vivès die vrij ongebruikelijk beiden voor
zowel het scenario als de tekeningen verantwoordelijk zijn.
Het verhaal gaat over een niet nader aangeduid wereldrijk dat
enige overeenkomst vertoond met het Romeinse Rijk. Een klein gezelschap
legerveteranen krijgt de opdracht om aan het einde van de
wereld te zoeken naar verdwenen beschavingen en die op kaart vast
te leggen. Hun route wordt bepaald door opdrachten van de keizer
die hen regelmatig via vogels bereiken.
Het scenario is degelijk en kent een goede spanningsboog. Met
het vorderen van de reis verslapt de discipline en de soldaten worden
gewone mannen. De finale is sterk en beklemtoont het onzinnige
Craig Thompson is volwassen
geworden
Habibi (Craig Thompson) Uitg. Oog&Blik/De Bezige Bij;
665 pl.; zwart-wit; slappe kaft; € 34,90
Een deken van sneeuw was misschien wel het
meest gehypete boek van de afgelopen tien
jaar. Auteur Craig Thompson bewees weliswaar
te kunnen tekenen met die vuistdikke pil over hoe de auteur zich ontworstelde
aan het streng-kerkelijke milieu waarin hij opgroeide en
zijn eerste grote liefde. En ook bewees hij een vaardig verteller te zijn.
Maar wat hij te vertellen had, ontsteeg
niet de gemiddelde, autobiografische
adolescentenroman. Uiteindelijk beklijfde
Een deken van sneeuw daardoor niet.
Met zijn nieuwe strip Habibi bewijst de
Amerikaan te zijn gegroeid als stripmaker.
Jaren werkte Thompson aan deze vertelling
over de Arabische vrouw Dodola
die zich als kind ontfermt over het nog
veel jongere jongetje Zem. Op de vlucht
voor slavenhandelaars verschuilen ze zich
in een gestrande boot in de woestijn. Als
ze ouder worden, worstelt Zem met zijn
seksuele gevoelens voor haar. Om aan
eten te komen, prostitueert Dodola zich
bij langstrekkende karavanen. Als Zem
daar achter komt, voelt hij zich gekrenkt
en schuldig. Hij probeert zelf eten te verdienen
in een stadje verderop. Bij thuiskomst
blijkt Dodola verdwenen. Zij is ontvoerd
en terecht gekomen in de harem
van de sultan; hij sluit zich van ellende
aan bij een groep hijra’s en laat uit schuldgevoel
zijn mannelijkheid afsnijden. Als
eunuch vindt hij zijn grote liefde echter
weer terug.
Habibi is een verhaal over liefde en
opoffering. Thompson plaatst zijn hoofdpersonen
in een vreemd universum.
van hun missie. Kortom; het scenario deugt. Maar strip is in de eerste
plaats een grafische uitingsvorm. Hoe zeer tekst en beeld ook
met elkaar verweven zijn, de platen zijn het vehikel. Tekentechnische
vaardigheid is dan ook van groot belang in het vertellen van het verhaal.
Dat betekent niet dat alles volmaakt, natuurgetrouw of spectaculair
moet zijn, maar elke vormgeving moet gebaseerd zijn op een
bewuste keuze. Het lijkt alsof bij Voor het rijk de verkeerde keuzes
zijn gemaakt. De platen zien er vreselijk uit. Het verhaal neemt de
lezer nog wel een tijd op sleeptouw, maar de tekeningen gaan steeds
meer tegenstaan. Ook de modderige inkleuring die veel details verdoezelt,
draagt niet bij aan het kijkplezier. Gelukkig is het album niet
representatief voor het verdere werk dat onder het label Blloan verschijnt.
Jef Nieuwenhuis
Als ze nog klein zijn, lijkt het verhaal zich af te spelen in de sprookjesachtige
wereld uit de verhalen van 1000 en 1 nacht. Naarmate ze
ouder worden en hun negatieve ervaringen toenemen, dringen er
echter steeds meer onromantische, moderne zaken hun wereld binnen.
Dodola wordt verkracht door een man met een zonnebril. En als
ze ontsnappen aan de slavenhandelaars, drijven er oude autobanden
en vaten chemisch afval in het riool. Tegen het eind van het album
maken de Perzische paleizen plaats voor stuwdammen en wolkenkrabbers
met spiegelramen. Thompson doet dat in een zwierige
tekenstijl die hij moeiteloos vermengt met Arabische kalligrafie. Hij
speelt met pagina-opmaak, kaders en symbolen. Het maakt Habibi op
de eerste plaats tot een visueel feest.
Maar Thompson heeft met dit boek meer
willen doen dan zijn publiek verbluffen met
zijn grafische talent. Zijn vorige project, het
reisdagboek Carnet de voyage, bracht hem
onder andere in Marokko. Daar werd hij
gegrepen door wat hij zag. In Habibi wemelt
het van de waterpijpen, Moorse bogen, fezzen,
djinns en dromedarissen. Zijn liefde voor
de Arabische cultuur onderstreept Thompson
door het liefdesverhaal van Dodola en Zem te
doorspekken met intermezzo’s waarin Dodola
verhalen vertelt uit de koran en de bijbel.
Thompson maakt zich zorgen over de groeiende
tegenstelling tussen het Westen en de
islamitische wereld. Hij probeert begrip te
kweken voor de islam door te tonen dat die
in de zelfde cultuur wortelt als het christendom.
Ook is het boek een aanklacht tegen
de opkomende consumptiemaatschappij,
waarin zelfs water handelswaar is geworden
en waardoor de oude cultuur steeds meer
wordt verdreven. Het lijkt wat veel van het
goede, maar Thompson mengt het allemaal
tot een coherent geheel. Zijn maatschappijkritiek
klinkt hooguit door in de details en
ligt er nergens bovenop, waardoor Habibi
ondanks het enorme aantal pagina’s leest
als een trein. Een knap geconstrueerd epos
waarmee Thompson aantoont als stripmaker
een boodschap te hebben. Hans van Soest

Zeker Lezen
Herdruk van hoogtepunt uit
Tardi’s oeuvre
Vaarwel Morgendauw (Jacques Tardi) Uitg.
Casterman; 62 p.; kleur; harde kaft; € 15,00
Alle elementen van Tardi’s even bizarre als
briljante universum komen samen in de verhalen
Vaarwel Morgendauw en Het gebroken
geweertje, die al sinds jaar en dag samen
in één band worden uitgegeven. Zo ook in de heruitgave van dit
album, dat altijd was opgenomen in de reeks Isabelle Avondrood,
maar dat daar eigenlijk los van staat, ook al is hoofdpersoon Sander
Morgendauw ook een personage in de Avondrood-verhalen.
Vaarwel Morgendauw maakte Tardi eind jaren ’70. De hoofdpersoon
wordt thuis bezocht door een zonderling kereltje dat
hem een ‘buitengewoon voorstel’ doet. Voordat hij goed en wel is
Ontroerend debuut over gecompliceerde
vriendschap
Blauw is een warme kleur (Julie Maroh) Uitg.
Glénat; 156 pl.; kleur; harde kaft; € 19,95
Het kan een hele schok geven als je ontdekt
dat je anders bent dan anderen. Het overkomt
de vijftienjarige Clémentine in Blauw is een
warme kleur. Ze heeft net haar eerste vriendje
als ze op straat een meisje tegenkomt met blauw haar. De gevoelens
die dat bij haar oproept, zijn volkomen nieuw en verwarrend en ze
kan het meisje niet meer uit haar gedachten zetten. Ze praat erover
met Valentin, een homoseksuele schoolvriend.
Valentin neemt haar mee naar een homobar en daar is het meisje
met het blauwe haar ook. Ze raken met elkaar aan de praat en blijven
elkaar na die eerste ontmoeting zien. Hun vriendschap is gecompliceerd.
Emma, het meisje met het blauwe haar, heeft een relatie met
een andere vrouw en is ervan overtuigd dat Clémentine op mannen
valt. Clémentine is op haar beurt verliefd op Emma, wil niets liever dan
altijd bij haar zijn, maar durft niet toe te geven aan haar gevoelens.
Blauw is een warme kleur is het indrukwekkende debuut van de
jonge Julie Maroh. Zij heeft gekozen voor een spaarzaam gebruik van
kleur, waarbij uiteraard vooral de kleur blauw eruit springt en contrasteert
met de grauwheid van Clémentines dagelijkse bestaan. Marohs
Laatste Oordeel
uitgesproken, wordt hij echter neergeschoten door een onbekende.
Nog net kan hij wat woorden stamelen: ‘Istanboel’ en ‘stralende toekomst’.
Morgendauw gaat op pad en belandt in een kolderiek avontuur
vol bizarre, spookachtige personages, dat hem uiteindelijk in een
stad van gietijzer midden in de Afghaanse woestijn brengt.
Dit verhaal bundelt in een notendop alle thema’s die de dan nog
jonge Tardi groot zouden maken: pastiche op de 19de eeuwse feuilletons,
humor, avontuur, groteske personages en een aanklacht tegen
de oorlog en het kapitaal. Tardi zet het allemaal op papier in vette,
slordige tekeningen, waarin alles ondergeschikt is aan de sfeer. Net
als het scenario lijkt ook de grafische uitvoering ter plekke geïmproviseerd,
een handelsmerk van Tardi in die periode van zijn carrière.
Het gebroken geweertje is een van Tardi’s eerste strips en stamt
uit 1974. Zijn tekenstijl is nog wat gedetailleerder, zijn lijnvoering
dunner. In dit korte verhaal speelt Morgendauw ook een hoofdrol.
Gek geworden van het krankzinnige geweld in de loopgraven van
de Eerste Wereldoorlog, loopt hij verdwaasd rond en raakt zwaar
gewond. Als hij bijkomt, bevindt hij zich in een kerkje waar Franse
en Duitse deserteurs zich schuil houden totdat de oorlog is afgelopen.
Hun vredelievende gemeenschap kan
zich echter niet afsluiten voor de boze buitenwereld.
Het verhaal bleek achteraf een vingeroefening
voor albums als Het ware verhaal van
de onbekende soldaat, Loopgravenoorlog,
Soldaat Varlot en De grote slachting.
Net als Het gedrocht en de guillotine
is Vaarwel Morgendauw/Het gebroken
geweertje een bundel met kort, oud werk
die Tardi zelf aan elkaar praat. Maar in
tegenstelling tot dat boek hangen de losse
verhalen hier niet als los zand aan elkaar.
Voor fans van Tardi’s werk is deze bundel een
onmisbare aanvulling op hun collectie, voor
wie Tardi’s werk nog niet kent is het een toegankelijke
kennismaking tot een magistraal
oeuvre. Hans van Soest
tekenstijl refereert, vooral in de manier waarop zij gezichten tekent,
aan het werk van Régis Loisel (Magasin general) en Frank Pé (Zoo),
maar verder heeft ze voor een debutant nu al een onmiskenbaar
eigen stijl. Het ontroerende liefdesverhaal wordt verteld aan de hand
van Clémentines dagboek. Door voor deze vorm van vertellen te kiezen,
weet Maroh goed invoelbaar te maken hoe een jonge vrouw de
ontdekking van haar homoseksualiteit en haar eerste, problematische
relatie ervaart. Dat Blauw is een warme kleur een dramatisch verhaal
is, wordt al op de eerste pagina’s duidelijk. Er zullen maar weinig
lezers van dit boek zijn die tot de laatste pagina de ogen droog weten
te houden. Hans Pols
45

Laatste Oordeel
46
Schrijvende muis
Dromen & muizenissen (Dillies) Uitg. Blloan; 80 pl.;
kleur; harde kaft; € 16,95
Renaud Dillies debuteerde als stripmaker in
2003 met Betty Blues, een verhaal over een
trompet spelende eend, en won er meteen een
prijs mee in Angoulême. Sindsdien verschijnen
er regelmatig
nieuwe, humoristische strips van zijn
hand. Dromen & muizenissen is daarvan
de eerste vertaling. Met Dromen & muizenissen
sluit Dillies aan bij een traditie
die zo ongeveer even oud is als het stripverhaal:
de dierenstrip. Het klinkt misschien
wat paradoxaal, maar mits goed
gemaakt is een dierenstrip een prachtige
manier om iets te zeggen over mensen.
(Zie voor een uitgebreid overzicht Joost
Pollmanns Een boktor met gesteven
kraagje.)
Evens lost hoge verwachtingen in
De Liefhebbers (Brecht Evens) Uitg. Oogachtend;
216 p.; kleur; slappe kaft; € 26,00
Brecht Evens behoort samen met Randall.C en
Olivier Schrauwen tot de top van de hedendaagse
Vlaamse avant-garde. In zijn nog jonge
carrière (Evens is pas 25) sloeg hij met elk
nieuw album een ander pad in. Zijn debuut Een boodschap uit de
ruimte was nog een traditioneel stripalbum, de opvolgers Vincent en
Nachtdieren waren dat al niet meer. Met Ergens waar je niet wil zijn
gooide hij definitief alle traditionele stripconventies overboord: geen
kaders meer, geen geïnkte tekeningen, maar bonte collages van in ecoline
gemaakte tekeningen die weliswaar de logische leesrichting aanhielden,
maar verder speelden met de fantasie van de lezer. Het album
werd een succes en vertalingen in het Frans, Duits, Engels, Spaans en
Koreaans volgden. Met zijn nieuweling
De liefhebbers vervolgt hij de
weg die hij met Ergens waar je niet
wil zijn is opgegaan.
De liefhebbers gaat over de
snobistische kunstenaar Pieterjan
die wordt uitgenodigd voor een
regionaal kunstfestival in het dorpje
Beerpoele. Daar aangekomen blijkt
de organisatie te bestaan uit een
allegaartje van goedwillende en
enthousiaste amateurs die het
gewoon leuk vinden wat aan te
klooien in hun vrije tijd. De amateurs
uit Beerpoele kijken erg op
tegen de professionele Pieterjan.
Maar uiteindelijk is het de verzuurde
Pieterjan die van de optimistische
dorpelingen leert dat het
vooral belangrijk is dat je lol hebt in
wat je doet.
Evens dikt de clichés over stad
en platteland flink aan in zijn verhaal.
De karakters van de diverse
kunstenaars zijn wat stereotiep,
In dit geval is de hoofdpersoon,
en gezien de titel zal dat niemand
verbazen, een muis. Charlie, zoals
de muis heet, woont alleen en verslijt
als schrijver stapels papier. Op
een dag krijgt hij bezoek van een
vogeltje dat zich voorstelt als meneer
Eenzaamheid en aankondigt dat
hij elke keer zal opduiken wanneer
Charlie zich eenzaam
voelt. Het is een van de leukste karakters in dit verhaal
waarvan iedere pagina een nieuwe verrassing is. Dillies
hanteert een speelse, lichtvoetige manier van vertellen,
speelt met de kaders en brengt met slim gebruik van lijn en
kleur zijn dieren tot leven. Zo ontwikkelt zich een verhaal
over de dagelijkse belevenissen van Charlie de muis ten
tijde van het carnaval. En juist dan, als iedereen feestviert,
valt het niet mee om alleen te zijn. Dromen & muizenissen
is niet alleen een leuk verhaal. De thematiek zal voor veel
mensen herkenbaar zijn: Alleen zijn valt niet altijd te verkiezen
boven het hebben van gezelschap, maar je kunt ook
van de eenzaamheid houden. Hans Pols
maar wel efficiënt. Als lezer heb je onmiddellijk sympathie voor de wat
onkundige dorpelingen. Evens vertelt hun verhaal met schwung en
de nodige kolderieke verwikkelingen om de vaart er in te houden. Net
als in Ergens waar je niet wil zijn gebruikt hij geen kaders, wisselt hij
voortdurend van pagina-layout en geeft hij elk personage een eigen
kleur met bijbehorende tekst mee. Het werkt allemaal wonderwel.
De liefhebbers is dan ook een waardige opvolger van het gelauwerde
Ergens waar je niet wil zijn. Wie van dat boek genoten heeft,
zal dat ook doen van De liefhebbers. Maar Evens moet zichzelf wel
blijven uitdagen. Hoe vernieuwend ook, ook zijn grensverleggende
manier van strips maken kan een maniertje worden als hij er te lang
mee doorgaat. Hopelijk verlegt hij in een volgend project zijn grenzen
weer wat verder. Tot die tijd biedt De liefhebbers meer dan voldoende
verpozing om het wachten te vergemakkelijken. Het gemak waarmee
Evens de hoge verwachtingen inlost, biedt meer dan genoeg hoop
voor de toekomst. Hans van Soest

Dit overzicht van te verschijnen strips is
gebaseerd op door de uitgevers aangeleverde
informatie. Ondanks de zorgvuldigheid waarmee
het wordt samengesteld, komt het regelmatig
voor dat de boeken in werkelijkheid pas
later verschijnen. Houd voor de meest actuele
informatie de webstekken van de uitgeverijen
in de gaten. Achter elk album staan de prijs
(in euro’s) en de uitvoering (slappe kaft/harde
kaft) vermeld. Het cursieve commentaar is van
de ZozoLala-redactie.
Te verschijnen in oktober,
november en december 2011
Arcadia — www.arcadiastrips.be
Arkel 5: De reizigers van de keerzijde
(Hardy/Desberg) 19,90; hk.; dec. Het langverwachte
vervolg op Estel uit 1986!
Ballon — www.ballonmedia.com
Assassin’s creed 2: Aquilus (Defali/Corbeyran)
8,95/13,95; sk./hk.; okt.
Assassin’s creed 3: Accipiter (Defali/
Corbeyran) 8,95/13,95; sk./hk.; dec.
Dance academy 5 (Béka/Crip) 5,95; sk.; okt.
Dommeltje 2: Malle hond (Rodrigue/
Blondeau) 5,95; sk.; nov. Het eerste deel was
een tranendal.
Flikken 2: Code 17 houdt geen steek
(Vincent/Zaki) 5,95; sk.; okt.
Jommeke 256: De blauwe wenssteen
(Delzenne) 4,95; sk.; okt.
Jommeke 257: Tobias Snuffel (Delzenne)
4,95; sk.; dec.
Kid Paddle 12: Panik room (Midam) 5,95; sk.;
okt.
Kid Paddle – Monster (Midam) 13,95; hk.; nov.
Sisters 4: Fantasticola (William/Cazenove)
5,95; sk.; okt. Een van de leukste meidenstrips
van het moment.
Blloan — www.blloan.com
Green manor (Bodart/Vehlmann) 29,95; hk.;
nov. Mooi vormgegeven integrale herdruk van
deze cultstrip.
Jazz Maynard (Roger/Roule) 29,95; hk.; nov.
Thriller van Spaanse bodem over een trompettist
die in Barcelona met diefstal in leven moet
zien te blijven. De eerste drie delen van de reeks
zijn in dit boek gebundeld.
Parker 1: De jager (Cooke/Starke) 19,95; hk.;
nov. Harde thriller over de New Yorkse onderwereld
van de hand van thrillerschrijver Donald
Westlake. Virtuoos in beeld gebracht door
Darwyn Cooke, die voor dit boek in 2010 een
Eisner Award kreeg.
Casterman — www.casterman.com
Alex 30: Het complot van Baäl (Simon/Lafon)
6,50; sk.; nov.
Kaamelott 6: Het strijdperk van de magiërs
(Dupré/Astier) 6,50; sk.; dec.
Magasin general 7: Charleston (Loisel/Tripp)
14,95; hk.; dec.
MX-22 5: Het graf van Paulus (Frisco/Bartoll)
6,50; sk.; nov.
Oorlog en liefde 5: Het verzet (Beuriot/
Richelle) 14,50; hk.; nov.
Catullus — www.catullus.nl
Fokke & Sukke: Het afzien van 2011 (Van Tol/
Reid/Geleijnse) 9,95; sk.; nov. Cartoons.
Daedalus — www.uitgeverijdaedalus.be
Carthago Adventures 1: Bluff Creek (Jaouen
Bec) nov.
Durandal 2: Het mark Bretagne (Jarry/
Lemercier) 16,95; hk.; nov.
Jeronimus 3 (Dabitch/Pendanx) 24,95; hk.; dec.
Legende 5: Hoogvlaktes (Swolfs) 17,95; hk.;
dec.
Metronom 2 (Grün/Corbeyran) 16,85; hk.; nov.
Moeder oorlog 2: Tweede aanklacht (Maël/
Kris) 16,95; hk.; nov.
Nosferatu 1: Si vis pacem (Peru/Martinu)
16,95; hk.; dec.
De onthoofde arenden bundel 7 (Pierret/
Kraehn) 15,95; hk.; dec.
De ouden 1: De Inktvis-god (Vukic/Laine)
16,95; hk.; dec.
De rattenvanger van Hamelen (Houot) 16,95;
hk.; dec.
Gil St. André 1: een vreemde verdwijning
(Kraehn) 6,95; sk.; nov.
Gil St. André 2: Het verborgen gelaat
(Kraehn) 6,95; sk.; nov.
Gil St. André 3: Op de vlucht (Kraehn) 6,95;
sk.; nov. Hervatting van de reeks die oorspronkelijk
onder de titel Spoorloos bij Arboris verscheen.
De eerste cyclus verschijnt ook als box
met vijf hardcovers (€ 99,95).
Zij 1: De scherf van Anemartas (Chouraqui/
Aja) 16,95; hk.; nov.
Dargaud — www.dargaud.com
Adelaars van Rome 3 (Marini) 8,95; sk.; nov.
Antares 4 (Leo) 6,95; sk.; dec.
Barracuda 2: Littekens (Jeremy/Dufaux) 6,95;
sk.; dec.
Betelgeuze integraal (Leo) 29,95; hk.; dec.
Bollie en Billie 30: Enteren!

Stripvoorspelling
Haas 3: Biechtvader (De Heij) sk.; dec.
De Vries 1: Pro Justitia (Van Oppen/Algera)
nov.
Dupuis — www.dupuis.com
Alter ego 2: Noah (Efa.Erbetta/Lapiere/
Renders) 6,95; sk.; nov.
Ralph Azam 2: De dood aan het begin van
de weg (Trondheim) 6,95; sk.; nov.
De avonturen van Kid Lucky 1: De
Niet aangekondigd toch
verschenen
1348 (Ruijters) Le Dernier Cri; 15,00. Europa in
de greep van de pest: Troglo.home.xs4all.nl.
Tevens verscheen bij Marcel Ruijters in eigen
beheer: Bestiarium (€ 12).
Adios muchachos (Bacilieri/Matz/Chavarria)
Casterman; 18,00; sk.
Airborne 44 3: Omaha Beach (Jarbinet)
Casterman; 12,50; hk. Dit keer richt Jarbinet
zijn pijlen op de landing in Normandië.
Airborne 44: integraal 1 (Jarbinet)
Casterman; 20,00; hk.
Alamo 1: In de frontlinie (Perovic/Dobbs)
Daedalus; 16,95; hk.
Albert & co 4: De koning spreekt (Cambré)
Glénat; 6,95; sk.
Alchemie 1: De vuurproef (Nolane/Roman)
Daedalus; 16,95; hk.
Amsterdam (Van den Boogaard) Oog & Blik/
De Bezige Bij; 24,90; sk. Liefdesverklaring
van de tekenaar van Sjef van Oekel aan zijn
woonplaats.
Caroline Baldwin 15: De schaduw van de
uil (Taymans) Casterman; 6,50; sk.
Berserk 16 (Miura) Glénat; 7,50; sk.
Black Crow 3 (Delitte) Glénat; 14,50; hk.
De Blauwbloezen 55: Mijn broer de indiaan
(Lambil/Cauvin) Dupuis; 6,50; sk.
Boes 1 en 2 (Wilms/Raymaekers) Nona Arte;
9,90; sk.
Brom & vlieg 1 en 2 (De Haan) Sandradehaan.
nl; 7,00; sk.
Claudia, de vampierridder 4: Het teken van
het beest (Mills/Tacito) Prestige; 7,50; sk.
Cordelia 12: Het vieze dozijn van Cordelia
(Ilah) Oogachtend; 9,50; sk.
Delenda est belladonna (Mugo)
Oogachtend; 24,99; hk.
Diamanten 4 (kolle/Bartoll) Glénat; 11,50; hk.
Duisternis 2: Tifenn (Bec/Iko) Daedalus; 16,95;
hk.
Eerlijke lui 1 (Durieux/Gibrat) Dupuis; 14,95; hk.
Tragikomisch tweeluik over een man die na
zijn ontslag zijn leven in duigen ziet vallen.
Geschreven door de maker van Het uitstel en
Mattéo.
Fell 1: Welkom in Snowtown (Ellis/
Templesmith) Nona Arte; 16,90; hk.
Flikkerzicht 9: Pure lust (Bouden) Nouga;
9,95; sk.
Het grote taartenboek (Tjong-Khing)
Lannoo; 24,95; hk. Bundel van Thé Tjong-
Khings feestelijke tekstloze kinderstrips.
48
leerling-cowboy (Achdé) 6,50; sk.; dec.
De laatste bronst (Servais) 15,95; hk.; dec.
Check: Jc-servais.com.
Mooie navels 5: Een duivels duo (Delaf/
Dubuc) 5,95; sk.; dec.
De psy 18: Cool!

Charles) 14,50; hk.; dec.
De grote dode 3 (Loisel/Djian/Mallié) 15,50;
hk.; nov.
Hoshin Engi 11 (Fujisaki) 7,50; sk.; dec.
Levenslijnen 12: De gevangenis (Sicomoro/
Richaud/Giroud) 14,50; hk.; nov.
Levenslijnen 13: De wraak (Pellejero/Makyo/
Giroud) 14,50; hk.; nov.
Reiziger 13: Omega (Guarnido/Boisserie/
Stalner) 14,50; hk.; nov. Het sluitstuk van deze
reeks.
Rurouni Kenshin 11 (Watsuki) 7,50; pbk.; dec.
Sasmira 2: De valse noot (Vicomte/Pelet)
15,50; hk.; dec. Het eerste deel van dit tweeluik
verscheen in 1998, oogstte veel lof en deed lezers
reikhalzend uitkijken naar het slotdeel. Maar
het bleef stil. In 2008 verscheen een herdruk,
met het bericht dat deel 2 spoedig zou volgen.
Dat ‘spoedig’ kon je vergeten, maar met een
andere tekenaar lijkt het vervolg nu daadwerkelijk
te verschijnen.
Sjanghai 2: De beloftes van de dageraad
(Mariolle/Tisseron) 15,50; hk.; nov.
De Harmonie — www.deharmonie.nl
Café ’t Wereldje (Zak) 9,90; pbk.; nov.
The holy Kama!

Stripvoorspelling
Vess: Greenmanpress.com.
Drakenbloed 5: Goeie oude Louis!

Supergods. What Masked Vigilantes,
Miraculous Mutants, and a Sun God
from Smallville Can Teach Us About
Being Human (Morrison) Spiegel & Grau;
$ 28.00; hk. Essay over de superheld als moder-
Peter de Wit
ne mythe door de scenarist kijkt in het van o.a. Doom
Patrol, The Invisibles Redactiestripje en All-Star Superman.
op een licht
SVK (Brooker/Ellis) Berglondon.com/pro-
kritische en
ducts/svk; £ 25.00; humoristische sk. Conceptuele thriller
van de makers van wijze Lazarus naar deChurchyard
en
ontwikkelingen
Transmetropolitan binnen – alleen de leesbaar met bijgeleverde
‘onzichtbare stripwereld. inkt’-lezer (wel zo handig in
deze bange e-boektijden).
Mark Twains Autobiography 1910-2010
(Kupperman) Fantagraphics; $ 19.99; hk.
9 789061 697930
Fictieve avonturen van de legendarische
Amerikaanse schrijver (1835-1910) in de 20e
eeuw.
Two Generals (Chantler) Emblem Ed.; $ 19.99;
sk. Psychologische WO II-strip: Scottchantler.
com.
Yiddishkeit. Jewish Vernacular & the New
Land (Diversen/Pekar) Abrams ComicArts;
$ 29.95; hk. Ode aan de Jiddisje taal en cultuur.
Zwanezang van Harvey Pekar (1939-2010), o.a.
getekend door Peter Kuper en Spain Rodriguez.
cover Redactiestripje_cover redactiestripje 10-07-11 10:56 Pagina 1
€ 7,50
Het Redactiestripje ontstond in 1980 in Eppo
en wordt sinds 1999 in het stripinformatieblad
ZozoLala gepubliceerd.
ISBN 978-90-72093-00-4
ADVERTENTIE
NU IN DE WINKEL
HET PETER DE WIT REDACTIESTRIPJE UIT ZOZOLALA
Het Peter de Wit
redactiestripje
uit ZozoLala
Stripvoorspelling
De 46 beste redactiegrappen uit 12 jaar Zozolala
De pers over Peter de Wit:
“Godverdomme, ziek van jaloezie word ik altijd als ik het briljante
werk van Peter de Wit onder ogen krijg”
“Die humor! Die humor!”
“Nou ja, je kunt het altijd nog cadeau doen aan een ander.”
51