Een lesmap bij de film - Koning van Katoren

Een lesmap bij de film
KONING VAN
KATOREN

KONING VAN
KATOREN
Film en educatie…
Wie als leerkracht een film bekijkt
met leerlingen in de klas, laat heel wat
aspecten uit de Vakoverschrijdende
Eindtermen (VOET) aan bod komen.
Kennis van de media, cultuuropvoeding
en esthetisch beleven zijn er
enkele van. Maar het gaat verder:
ook de sociorelationele eindtermen
kun je eraan linken, en een film kan
bovendien een bepaalde vakinhoud
weerspiegelen.
In het lesmateriaal van Lessen
in het donker wordt in eerste plaats
de film zélf belicht, zonder daarbij al
te expliciet te verwijzen naar vakinhoud
en eindtermen. Als je enkel een
waaier aan thema’s aanbiedt, krijg je
vaak een té fragmentarische benadering.
Ofwel bestaat de kans dat de
film naar de achtergrond verdwijnt en
enkel het thema overeind blijft in het
klassengesprek. Toch is een kruisbestuiving
nodig en boeiend. Plaats de
film dus in een breed spectrum, waarbij
zowel filmstijl als filminhoud aan
bod komen. Een boeiende uitdaging
voor leerkracht én leerlingen.
Deze lesmap werd opgesteld door
Lessen in het donker in opdracht van
Starway Distribution
Lessen in het donker bewijst dat
een film bekijken in schoolverband
uitdagend, ontroerend en spannend
kan zijn! Jaarlijks kies je als leerkracht
uit een prikkelend filmaanbod en krijg
je er een kant-en-klare lesmap bovenop.
Er zijn vertoningen op zo’n 50 locaties
in Vlaanderen. Alle info vind je
terug op www.lesseninhetdonker.be
doelgroep Koning Van
Katoren: 3de graad lo
en 1ste graad so
Distributeur van de film vanaf 2013
inHoudsopgaVe
Filmfiche _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 4
Regie en productie _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 7
Verhaal _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 11
Filmindrukken verzamelen _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 15
Jan Terlouw _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 19
P 2 P 3
Vragen
De opdrachten van Stach _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 23
Opdracht
Vragen
Bedenk zelf een opdracht
Van boek naar film _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 29
Vragen
Aanpassingen van het verhaal
Opdracht: de eerste tien zinnen
Opdracht: verfilm een hoofdstuk
Het storyboard _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 37
Bibliografie _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 41
Fiche voor de leerlingen _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 42
FilmFicHe
Kopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je leerlingen. Zo zijn
ze meteen goed voorbereid op de voorstelling. Ook voor je collega’s die de
leerlingen vergezellen, kan het een handige leidraad zijn.

fIlmfIchE
tecHniscHe Kaart
Nederland, 2012
Regie: Ben Sombogaart
Scenario: Bart Westerlaken &
Sander Burger, gebaseerd op het
boek van Jan Terlouw
Producent: Kees Kasander
Camera: Reinier van Brummelen
Decor: Lily Pungitore
Met: Mingus Dagelet, Abbey
Hoes, Gerardjan Rijnders, Hans
Dagelet, Hugo Koolschijn, Sabri
Saad El Hamus
Distributie in België: Starway
Film Distribution & Benelux
Film Distributors
samengeVat
De oude koning van Katoren is
stervende en vertelt aan zijn vriend
en kamerheer Gervaas dat de ministers
de macht zullen grijpen
wanneer hij dood is. In zijn laatste
woorden smeekt hij Gervaas om
een nieuwe koning te vinden. Diezelfde
nacht wordt Stach geboren.
Zeventien jaar later stelt Stach de
vraag die niemand durfde te stellen:
wat moet iemand doen om
koning van Katoren te worden?
Aanvankelijk willen de ministers
hem meteen naar het front sturen,
maar ze durven niet, want er
is nogal veel persaandacht voor
deze jongen. Dus besluiten ze om
de jonge lastpost vijf onmogelijke
opdrachten te geven…
oFFiciële site
www.koningvankatorendefilm.be/
Neem ook een kijkje op de Facebookpagina
“Koning van Katoren
de film”
Vragen
• Welke film verwacht je als je
de titel hoort? Welk filmgenre?
In welke tijd denk je dat
de film zich zal afspelen? Op
welke locaties? Waar komt die
verwachting vandaan?
• Heb je het boek gelezen? Misschien
kan je de anderen vertellen
waar dat boek precies
over gaat, wat je van het boek
vond, en wat je verwacht van
de film? Ken je nog andere
boeken van Jan Terlouw?
• Welke (soort) boeken lees
je graag? Welk boek zou je
graag verfilmd willen zien en
waarom?
Vóór je naar
de Film gaat!
Wie het boek heeft gelezen zal
benieuwd zijn naar de verfilming
ervan. Maar ook wie het niet heeft
gelezen, zal van de film genieten.
Dit is een avontuurlijk verhaal met
een stevige portie spanning. Het
zal je als kijker meeslepen over
berg en dal tot in de vreemdste
dorpen van het koninkrijk Katoren.
Dat koninkrijk heeft trouwens niets
met de middeleeuwen te maken.
KONING VAN KATOREN is net een
heel hedendaagse film, met knipogen
naar grootse Hollywoodproducties
als THE HUNGER GAMES.
P 4 P 5

REGIE EN
pROducTIE
Ben somBogaart
Ben Sombogaart (°1947) is één
van de meest succesvolle Nederlandse
regisseurs. Hij won een International
Emmy Award voor de
jeugdfilm HET ZAKMES (1992) en
was genomineerd voor een Oscar
voor de film DE TWEELING (2002).
Sombogaart heeft zich lang gespecialiseerd
in jeugd- en kinderfilms.
Zo was hij de man achter de Annie
M. G. Schmidt-verfilmingen ABEL-
TJE (1998) en PLUK EN DE PET-
TEFLET (2004) en regisseerde hij
de verfilming van Thea Beckmans
KRUISTOCHT IN SPIJKERBROEK
(2006).
Verder regisseerde hij ook de
Nederlandse kaskrakers BRIDE
FLIGHT (2008) en DE STORM
(2009). Helaas worden Nederlandse
kaskrakers nog zelden in Vlaanderen
vertoond, dus is het niet
zo verwonderlijk als deze titels je
niets zeggen.
Ben Sombogaart: “Toen ik het
boek herlas – want ik had het ooit
al voorgelezen aan mijn kinderen
– dacht ik: ‘dit is nog zo ontzettend
actueel, het verhaal is nog steeds
zo herkenbaar voor mensen van
nu, daar moet je gewoon een film
van kunnen maken.”
P 7

Weetjes
De film is gebaseerd op het beroemde
jeugdboek van Jan Terlouw,
die nog andere klassiekers
schreef, zoals Oorlogswinter en
Oosterschelde, windkracht tien.
Het boek werd voor het eerst gepubliceerd
in 1971, meer dan 40
jaar geleden dus.
De film werd gemaakt met een
budget van 5 miljoen euro. Dat
lijkt veel, maar dat is niets vergeleken
met wat zo’n avonturenfilm
gemiddeld kost. (78 miljoen dollar
voor THE HUNGER GAMES, 170
miljoen dollar voor SNOW WHITE
AND THE HUNTSMAN).
De film werd niet enkel in Nederland
opgenomen. De ploeg
verhuisde ook voor zeven weken
naar Italië. Hoofdrolspeler Mingus
Dagelet: “Dat was te gek! Prachtige
locaties, heel mooie sets en
één groot avontuur. De film is één
groot avontuur, maar dat was het
ook om hem te maken”.
Voor de slotscène aan de kerk
werd een oproep gedaan in kranten
en tijdschriften: iedereen die
er zin in had mocht komen. Het
enige wat je moest doen was een
kussen en een gsm meebrengen.
Uiteindelijk daagden er bijna 1000
figuranten op.
surFtip
Op de facebookpagina van deze
film staan enkele heel mooie making-offilmpjes
van de film.
P 8 P 9

VERhAAl
Er was eens het koninkrijk Katoren.
In Wiss, de hoofdstad van Katoren,
is de oude koning stervende. Na
zijn overlijden bewaart zijn kamerheer
Gervaas de zegelring, maar
hij kan niet voorkomen dat de ministers
de macht grijpen. Diezelfde
nacht wordt de goedlachse Stach
geboren, maar nog voor de dag
aanbreekt, is hij al wees: zijn vader
valt van de Sint-Aloysiuskathedraal
en zijn moeder sterft van verdriet.
Het is Gervaas, de oom van Stach,
die de jongen zal opvoeden.
Zeventien jaar later stapt Stach
naar de ministers om hen te vragen
wat iemand moet doen om
koning van Katoren te worden.
Meerdere malen hebben anderen
dit ook gevraagd, maar die zijn
stuk voor stuk verdwenen. Toch is
Stach ervan overtuigd dat de ministers
hem niet zullen straffen.
Hij is immers nog maar 17. Een
onschuldige jongen met jeugdige
overmoed. Wat kunnen ze hem
maken? De ministers besluiten
om de jonge lastpost vijf onmogelijke
opdrachten te geven.
Als eerste proef moet Stach de
knobbelneuzen van Afzette-Rije
genezen. Tijdens zijn reis naar het
stadje ontmoet hij Kim, een ambitieuze
studente journalistiek, die
Stachs plan om koning te worden
weglacht. Maar Stach weet met
een list het recept te bekomen
waarmee je knobbelneuzen kan
genezen en slaagt glansrijk in zijn
eerste opdracht.
P 11

Stach reist vervolgens naar Uikumene
waar schuivende kerken
enorme verwoestingen veroorzaken,
maar ook hier weet Stach,
met de hulp van de plaatselijke
kerkleiders, het probleem op te
lossen. Stach is nu een beroemdheid
in Katoren. Zelfs de sceptische
Kim moet toegeven dat ze
Stach heeft onderschat.
De ministers besluiten alles op
alles te zetten. Stach moet, als
derde proef, de draak van Smook
vernietigen. En daar gaat het mis.
De overmoedige Stach raakt ernstig
gewond wanneer hij de draak
besluipt. Kim smeekt Stach om
zijn gevaarlijke koningsdroom
op te geven. Maar opgeven doet
Stach niet. Samen met de burgemeester
van Smook bedenkt hij
een ingenieus plan. Hij verslaat
de draak, maar de burgemeester
van Smook sterft tijdens het gevecht.
Stach reist voor zijn vierde opdracht
naar Ekilibrië waar de magiër
Pantaar al honderden jaren elke dag
aan een willekeurig huis aanbelt
en een aalmoes vraagt. Enkel als
de mensen hun kostbaarste bezit
afgeven, laat de magiër hun met
rust. Het komt tot een duel tussen
de jongen en de magiër. Na de
dood van de tovenaar, keert Stach
terug naar Wiss, waar hij als een
held wordt onthaald.
Maar de ministers waren nooit van
plan om Stach toe te laten tot de
troon. Hun laatste opdracht blijkt
ook hun meest zinloze: Stach moet
van de Sint-Aloysiuskathedraal
springen. Een sprong die hij nooit
kan overleven. Maar als Stach
geen koning wordt, breekt er oorlog
uit in Katoren. Stach voelt zich
verraden en weet niet wat hij moet
doen. Er is geen redding of oplossing
mogelijk, tenzij er hulp komt
uit onverwachte hoek.
P 12 P 13

fIlmINdRuKKEN
VERzAmElEN
Enkele leuke manieren om kort na
de film de indrukken en reacties
van de leerlingen op te vangen.
BaBBelBox
Je kan na de filmvoorstelling met
een camera (gsm/iPhone) de leerlingen
naar een eerste reactie vragen.
Het is niet de bedoeling dat
ze een lange redevoering houden,
maar dat ze snel (bijvoorbeeld 10
sec per persoon) even reflecteren.
De nadruk ligt op het spontaan
reageren van de leerlingen. Het
is niet de bedoeling dat ze hun
reacties voorbereiden. Je kan de
‘interviews’ zelf doen, of laten
doen door één van de leerlingen.
Nadien kan je de filmpjes met reacties
meenemen naar de klas als
start van de bespreking.
de 5 ‘W’ Vragen
Je kan het verhaal kort samenvatten
door een antwoord te geven
op de 5 ‘W’-vragen:
• WAAR speelt het verhaal zich
af?
• WANNEER speelt het verhaal
zich af?
• Over WIE gaat het verhaal?
• WAT doet het hoofdpersonage?
• WAAROM doen hij dat?
De antwoorden op deze vragen
brengen alle belangrijke info uit
de film overzichtelijk samen.
P 15

algemene Vragen
• Heb jij je verveeld tijdens de
film of net niet?
• Vond je de film vooral grappig,
spannend of ontroerend?
Hoezo?
• Was de film wat je ervan verwacht
had? Hoezo?
• Was er iets in de film dat jou
stoorde? Hoezo?
• Vind jij dat KONING VAN KA-
TOREN een jeugdfilm is of
zouden ook volwassenen de
film leuk vinden?
eigen trailer
BedenKen
In een trailer moet een filmmaker
de bioscoopbezoeker op een paar
minuten tijd overtuigen om naar
zijn film te komen kijken. Welke
scènes zouden de leerlingen zeker
in een trailer van deze film steken?
Waarom? Kunnen ze vijf momenten
opsommen die een goed
beeld van de film geven?
treFWoorden
Leg een groot blad in de klas en
laat de leerlingen een trefwoord
noteren dat volgens hen bij de
film past. Enkele voorbeelden:
mooi, grappig, dwaas, raar, saai,
fantasierijk, belachelijk, schattig,
een mooi decor, goeie acteurs…
Gebruik dit om verder te gaan met
de bespreking. Kunnen ze hun mening
motiveren?
P 16 P 17

JAN TERlOuw
Iedereen kent de Nederlander
Jan Terlouw (°1931) als populaire
jeugdboekenschrijver, maar hij
begon zijn professionele loopbaan
als fysicus. In 1964 promoveerde
hij op onderzoek naar kernfusie.
In 1970 besliste Terlouw zijn leven
over een andere boeg te gooien.
Op aanraden van zijn vrouw begon
hij jeugdboeken te schrijven,
met in 1970 zijn eerste wapenfeiten:
Oom Willibrord en Pjotr.
Terlouw bouwde ook met succes
een carrière uit in de Nederlandse
politiek. In 1971 kwam hij voor D66
in de Tweede Kamer. Kort daarna
werd hij fractievoorzitter. Hij behaalde
in 1981 met D66 een grote
verkiezingsoverwinning, en werd
minister van Economische Zaken
en twee keer op rij vicepremier.
Ook in zijn jeugdboeken komt zijn
politieke betrokkenheid aan bod.
Vaak zit er een boodschap in die
jongeren confronteert met maatschappelijke
en politieke problemen.
Koning van Katoren is één van de
bekendste boeken van Jan Terlouw.
Een 17-jarige jongen moet
zeven opdrachten vervullen om
koning van Katoren te worden.
Die opdrachten vertonen verdacht
veel gelijkenissen met de problemen
van zijn tijd. In 1972 werd het
bekroond met de Gouden Griffel.
Een boek dat ook veel weerklank
vond was Oorlogswinter (1972).
Het is het verhaal van de 15-jarige
Michiel tijdens de laatste winter
van de tweede Wereldoorlog. Hij
P 19

aakt betrokken bij illegale activiteiten
en moet daar een hoge prijs
voor betalen. Ook voor dit boek
kreeg Terlouw in 1973 de Gouden
Griffel. Het stond ook op de Honour
List van de Hans Christian
Andersen Award. In 2008 werd het
ook succesvol verfilmd door Martin
Koolhoven.
Terlouw: “Ik vind zelf De Kloof één
van mijn beste boeken. Waarom
willen de mensen elkaar niet begrijpen,
waarom is er een kloof?
Omdat sommige mensen daar belang
bij hebben, iets te verbergen
hebben. Ik wil in mijn boeken iets
overbrengen, de lezer helpen de
juiste vraag te stellen. Stel jezelf
de vraag waarom er een kloof is
tussen mensen. Echte antwoorden
zijn er niet, maar het gaat om
het stellen van de vraag.”
Wetenschap vinden we niet direct
terug in zijn jeugdboeken: “niet
in de zin van research,” aldus Terlouw,
“maar wel in de zin van logica.
Als je nou een rode draad wilt
zien in mijn boeken voor de jeugd,
dan is het dat de hoofdpersonen
dingen niet uit de weg gaan. Ze lopen
er niet omheen, maar nemen
de verantwoordelijkheid.”
Vragen
• Welke boeken ken je van Jan
Terlouw? Heb je er al enkele
gelezen?
• Lees je graag boeken? Waarom?
• Wie is je favoriete schrijver?
• Wat is je favoriete boek?
• Kan je ook vertellen waarom?
• Zoek je soms naar informatie
over de schrijver van een boek
dat je gelezen hebt? Waarom
zouden mensen dat doen?
tip
Ben je gefascineerd door het land
Katoren? Jan Terlouw schreef in
2007 een vervolg op het boek:
Zoektocht in Katoren. Al komen
Stach en Kim er helaas niet in
voor.
P 20 P 21

dE
OpdRAchTEN
VAN STAch
Aan het verhaal van KONING
VAN KATOREN kan je wel zien dat
de schrijver veel interesse heeft
voor politiek. De opdrachten van
Stach symboliseren telkens een
maatschappelijk probleem: milieuvervuiling,
kerkelijke verzuiling,
honger naar geld en macht...
De opdrachten waar Stach voor
komt te staan, zijn ruim veertig
jaar na het verschijnen van de
eerste druk van Koning van Katoren
nog steeds actueel.
Jan Terlouw: “Koning van Katoren
ontstond doordat ik in de politiek
ging. De opdrachten die Stach in
Koning van Katoren moet verrichten
gingen over ideeën die bij mij
leefden. De werken van Stach waren
er eerder dan het verhaal. Ik
vertelde de kinderen zeker dertig
verhalen over een jongen die koning
kon worden als hij opdrachten
vervulde. Toen ik ze ging opschrijven
dacht ik: laat ik de échte problemen
nemen, al is het in de gedaante
van draken en tovenaars.”
P 23

opdracHt
Weet je de vier eerste opdrachten
uit de film nog? Bekijk samen
met je klasgenoten hoe je het probleem
van de vier steden kan vertalen
naar een groot maatschappelijk
probleem.
Hieronder vind je de uitwerking
van deze opdracht, met bijkomende
vragen om elk maatschappelijk
probleem samen met de klas onder
de loep te nemen.
OPDRACHT I: DE kNOBBElNEUzEN
VAN AFzETTE EN RIJE
Na de karige avondmaaltijd vraagt
Stach of de burgemeester soms een
boek heeft over de knobbelkwaal.
Dat blijkt er niet te zijn. De Tara’s
zijn bang dat de mensen zelf gaan
prutsen en dat zou een rampzalige
afloop kunnen hebben. Daarom
weigeren ze medewerking aan zo’n
boek. Er zijn Tara’s en leken en
daar moet niet een groep van halftara’s
tussenin komen.
(p. 107)
Als je iets hebt wat anderen nodig
hebben, en nergens anders
kunnen krijgen, kan je heel veel
geld vragen. Maar is dat eigenlijk
wel eerlijk?
VRAgEN
• Hoe is de sfeer in Afzette en
Rije; hoe voelen de mensen
zich?
• Welk maatschappelijk pro-
•
bleem komt met deze opdracht
aan bod?
Vind je het terecht dat de Tara’s
zoveel geld vragen voor
hun zalf?
• Gaan de mensen in Afzette en
Rije op de juiste manier met
het probleem om?
• Hoe zou jij als burgemeester
omgaan met de Tara’s?
• Zijn er in onze maatschappij
mensen die heel veel geld vragen
voor iets wat niet zo duur
is om te maken?
• Een boek schrijven kost niet
veel: enkel pen en papier.
Moet een boek dus ook maar
goedkoper worden?
• Waarom mag je eigenlijk geen
films of muziek illegaal downloaden?
OPDRACHT II: DE SCHUIFElEN-
DE kERkEN VAN UIkUMENE
“In de middeleeuwen of daaromtrent,”
vertelt de burgemeester, “zijn
hier twaalf kerken en kathedralen
gebouwd. De een wat eerder, de ander
wat later […] Maar nu het eigenaardige.
In het grijs verleden zijn die
kerken begonnen zich te bewegen.”
“Bedoelt u dat ze zich verplaatsen?”
“Ze verplaatsen zich. Ze verplaatsen
zich heel langzaam, maar zeer duidelijk.
En je begrijpt, alles wat die
logge, stenen gevaarten op hun weg
tegenkomen, verpletteren ze. Als
stoomwalsen.”
(p. 78)
Hebben wij een probleem in onze
multiculturele maatschappij? Hoe
creëren we een tolerante samenleving?
VRAgEN
• Hoe is de sfeer in Uikumene;
hoe voelen de mensen zich?
• Welk maatschappelijk pro-
•
bleem komt met deze opdracht
aan bod?
Benoem enkele overeenkomsten
tussen het probleem in
Uikumene en in België.
• Zijn er leerlingen met verschillende
religies in de klas? Zo ja,
welke?
• Als niet alle leerlingen dezelfde
religie hebben, zorgt dat
soms voor problemen of wrijvingen
in de klas of op school?
En op straat?
• Is het soms vervelend om een
andere religie te hebben dan
de meeste mensen?
• Wordt er vandaag in onze wereld
ergens oorlog gevoerd
waar religie een belangrijke
rol speelt? Waarom doen
•
mensen dat, denk je?
Vind je de oplossing in de film
een goede oplossing?
P 24 P 25

OPDRACHT III:
DE TOVENAAR VAN EkIlIBRIë
“Iedere dag moet het vuur worden
gevoed. Het is mijn taak om te
zorgen dat het offer er iedere dag
komt. Vijfhonderd jaar lang heb ik
dat gedaan. Iedere dag. Iedere dag
heb ik iemand iets afgenomen wat
hij of zij liever had gehouden. Om
de stad te redden.”
(p. 136)
Moeten de burgers af en toe iets
opofferen voor de gemeenschap?
VRAgEN
• Hoe is de sfeer in Ekilibrië; hoe
voelen de mensen zich?
• Welk maatschappelijk probleem
komt met deze opdracht
aan bod?
• Iedereen heeft verantwoordelijkheden,
plichten en opdrachten.
Iedereen moet zich
houden aan bepaalde afspraken.
Die gelden thuis, in de
klas, op school en in het verkeer.
Stel een lijst op met de
belangrijkste verantwoorde-
•
lijkheden en afspraken waaraan
je je moet houden.
Staat tegenover elk van die
plichten ook een recht?
• Waarom moeten mensen eigenlijk
belastingen betalen? Is
dat niet stom?
• Welke regel of afspraak vind jij
zinloos? Thuis? Op school? En
elders?
• Waarom is die regel opgesteld?
Wil je die regel gewoon
afschaffen? / Wil je een nieuwe
regel opstellen?
OPDRACHT IV:
DE DRAAk VAN SMOOk
“Kunt u me iets over het monster
vertellen?” vraagt Stach.
“Welzeker.”
De burgemeester vertelt hoe de
draak de omgeving vergiftigt met
de gassen en dampen die hij uitblaast.
Hoe plant en dier niet meer
kunnen leven op de plaats waarlangs
hij is gegaan. Hoe door zijn
braaksel het water vol ongedierte
komt en door zijn adem de lucht
bederft.
(p. 54)
Hebben we werkelijk een vervuilingprobleem
op de wereld? En
als dat zo is, wat kunnen we daar
aan doen?
VRAgEN
• Hoe is de sfeer in Smook; hoe
voelen de mensen zich?
• Gaan de mensen in Smook op
de juiste manier met het probleem
om?
• Welk maatschappelijk pro-
•
bleem komt met deze opdracht
aan bod?
Benoem enkele overeenkomsten
tussen het probleem (of
de problemen) in Smook en in
België.
• Wordt er in de klas of thuis
soms gesproken over de opwarming
van de aarde? Wat
weten jullie daar zoal over?
• Ben je zelf milieubewust? Wat
is dat precies? Merk je dat er
thuis wat wordt aan gedaan?
(energieverbruik, minder met
de wagen rijden…)
• Wat kan de regering doen om
onze planeet minder te laten
vervuilen?
• Wat kan jij zelf doen om onze
planeet minder te vervuilen?
opdracHt:
zelF een opdracHt
BedenKen
Bedenk zelf een opdracht voor
Stach, die ook verwijst naar een
probleem uit je buurt. Maak er een
verhaal van en verzin hoe Stach
dat probleem zou oplossen.
In het boek Koning van Katoren
geeft Jan Terlouw zelf al enkele
voorbeelden, misschien moet je
één van deze opdrachten nemen:
• De leugenbron van St. Boontje
Parochie
• De opholslaande klokken van
Tijdgeest
• Het brandende lachgas van
Pretheuvel
• De stoute dienstmeisjes van
Rangenenstanden
• Het stollende kwikzilver van
Luibuizerhuizen
• De hondenplaag in Poepopdestoep
P 26 P 27

VAN bOEK
NAAR fIlm
Een film is nooit helemaal zoals
het boek. Dat stelt mensen soms
teleur. Ze hebben in hun hoofd zelf
verzonnen hoe een personage eruitziet.
Maar film bestaat nu eenmaal
uit beeld, en degene die de
film maakt moet beslissen: zo ziet
ze eruit, zo is ze gekleed, gekapt…
Soms wordt er ook iets uit het
boek weggelaten of wordt er iets
verzonnen. “Het boek is helemaal
anders!” roept iedereen dan. Het
boek is inderdaad anders, want
film is nu eenmaal iets anders dan
een boek.
Vragen
• Wat zijn de grote verschillen
tussen boeken en films?
• Zijn er ook gelijkenissen?
• Wat doe je het liefst: een boek
lezen of een film bekijken?
Waarom?
Als je de leerlingen vraagt naar
het verschil tussen boek en film
zullen ze antwoorden: een boek
lees je en naar een film kijk je.
Bij het lezen van een boek kan je
fantaseren hoe de decors en personages
eruitzien. Een boek lezen
duurt soms weken, een film heb je
op anderhalf uur gezien… Maar er
zijn nog belangrijke verschillen.
P 29

ElkE lEzER IS EEN REgISSEUR.
Een boek bestaat uit letters, woorden,
zinnen, soms een tekening,
die iets verbeelden. Een film bestaat
uit beelden en geluid.
Bij het lezen van een boek fantaseer
je zelf over alle figuren
en decors, op basis van aanwijzingen
en beschrijvingen van de
auteur. Een film is ‘één specifieke
verbeelding’, één mogelijke interpretatie
van de aanwijzingen, namelijk
die van de scenarist en de
filmregisseur.
EEN FIlMMAkER HEEFT
gEEN TIJD.
Een scenarist en regisseur hebben,
in tegenstelling tot een auteur,
minder dan 2 uur de tijd om
hun verhaal aan het publiek te
vertellen. Bovendien moeten filmbeelden
een bepaalde dynamiek
bevatten om onze aandacht vast
te houden. Een filmverhaal moet
onmiddellijk duidelijk zijn, terwijl
je in een boek een passage kan
herlezen: de lezer bepaalt zelf het
tempo. Hij/zij kan enkele dagen,
weken, zelfs maanden over een
boek doen. Een schrijver kan zijn
boek zo lijvig maken als hij maar
wil. Hij kan allerhande details
opnemen, lange beschrijvingen
geven, de gedachten van iemand
verwoorden…
Daar hebben de filmmakers geen
tijd voor! In een film zit er zelden
een overbodig beeld. Elke persoon,
plaats, of handeling in de
film heeft een bepaalde functie.
Een film neemt je van bij het begin
bij de hand om je zo snel en
duidelijk mogelijk in het verhaal te
betrekken, en geeft je binnen de
kortste keren antwoord op de 5 Wvragen
(wie, wat, waar, waarom
en wanneer).
MEER PERSONAgES…MEER
ACTEURS
Vaak komen er in een boek meer
personages voor dan in een film.
Redenen hiervoor zijn: meer personages
in de film wil ook zeggen
dat er meer acteurs/actrices nodig
zijn, dus wordt de film duurder. De
film zou ook heel lang gaan duren
als al die personages aan bod
moeten komen. Het filmverhaal
zou ook te ingewikkeld worden.
de aanpassingen
Van Het VerHaal
De meest ingrijpende fase in de
transformatie van boek naar film
is het schrijven van het scenario.
Verhaallijnen en personages
worden geschrapt, toegevoegd
of veranderd. En dat was bij de
verfilming van Koning van Katoren
niet anders.
Mag een scenarist doen wat hij wil
als hij een boek verfilmt? Natuurlijk
niet. Hij moet er in de eerste plaats
voor zorgen dat de kijker van de
film dezelfde emoties ondergaat
als de lezer van het boek. Als de
lezer het boek heel erg spannend
vond, moet ook het bioscooppubliek
op het puntje van zijn stoel
zitten. Is dat gelukt, vind je?
We bespreken hier alvast de belangrijkste
weglatingen, veranderingen
en toevoegingen.
WEglATINgEN
In de film moet Stach vijf opdrachten
vervullen, in het boek zijn
dat er zeven. Eigenlijk acht, want
volgens de ministers was de opdracht
waar Stach van de toren
moest springen ‘maar een grapje’.
P 30 P 31

De opdrachten die de film niet gehaald
hebben zijn:
• De vogels van Decibel (waarin
Stach de mensen terug leert
luisteren naar elkaar)
• De granaatboom van Wapenfelt
(waar Stach de mensen
leert om eens te stoppen met
wapens te maken)
• De stenen stoel van Stellingwoude
(waar je enkel in kan
zitten als je de toestemming
krijgt van het gezag).
TOEVOEgINgEN
Kim komt ook in het boek voor,
toch is enkel haar naam hetzelfde
gebleven. Eigenlijk is ze zoveel
veranderd dat je niet van een verandering,
maar van een toevoeging
mag spreken. In het boek is
Kim een dochter van een van de
burgemeesters. Stach ontmoet
Kim maar heel even, en schrijft
haar tijdens het avontuur regelmatig
een brief.
In de film heeft Kim een heel andere
rol. Als dochter van een minister
en verslaggeefster voor de grootste
krant van het land, Katoren in
druk, is ze eerst heel sceptisch tegenover
Stach. Maar stilaan wordt
ze verliefd op hem… En zo komt er
ook een love-story in dit verhaal.
VERANDERINgEN
De filmmakers hebben niet enkel
het aantal opdrachten veranderd,
maar ook de volgorde van deze
opdrachten.
Dit is volgorde in het boek:
1. De vogels van Decibel
2. De granaatboom van Wapenfelt
3. De draak van Smook (opdracht
4 in de film)
4. De schuifelende kerken van
Uikumene (opdracht 2 in de
film)
5. De sprong van de Aloysiustoren
(opdracht 5 in de film)
6. De knobbelneuzen van Afzette-Rije
(opdracht 1 in de film)
7. De tovernaar van Ekilibrie (opdracht
3 in de film)
8. De stenen stoel van Stellingwoude
Tot slot is er behoorlijk moeite gedaan
om het verhaal uit 1971 naar
2012 te verplaatsen. Denk maar
aan de blogs, mobiele telefoons
en digitale camera’s… Toch zijn
de makers op dat gebied trouw
gebleven aan de wereld van het
boek. Ook het boek zit immers vol
verwijzingen naar technologieën
die in 1971 nieuw waren. Kijk maar
naar deze zin uit het boek:
Minister Zuiver heeft geen telefoon.
Hij heeft nooit over het bezwaar
kunnen heenstappen dat
daarvoor PTT-mensen met vuile
voeten het huis zouden moeten betreden
en bovendien vindt hij zo’n
hoorn aan het oor onhygiënisch.
(p. 148)
VRAgEN
• Wie heeft het boek gelezen?
Wat vond je er van?
• Vond je dat er te weinig opdrachten
in de film zaten? Of
vond je het aantal opdrachten
net goed?
• Wat vond je van het liefdes-
verhaal? Paste dit binnen de
film? Zou jij dit nog meer uitgewerkt
hebben, of net minder?
Waarom?
• Wat vond je van de volgorde
van de opdrachten? Werd het
steeds spannender? Zou een
andere volgorde beter geweest
zijn?
• Mag dat eigenlijk zomaar? Al
die dingen uit het boek veranderen?
Waarom zouden filmmakers
dit doen?
• Waarom werd dit boek verfilmd,
denk je?
• Denk je dat het moeilijk is om
een boek te verfilmen? Waarom
wel of waarom niet?
• Wanneer is een boekverfilming
geslaagd?
P 32 P 33

opdracHt: de
eerste tien zinnen
Vergelijk de eerste scene van de
film met de eerste pagina uit het
boek.
Deze geschiedenis gaat over het
land Katoren.
Het begint op een nacht, zeventien
jaar geleden. Voor twee mensen
was die nacht in het bijzonder belangrijk.
Voor de koning van Katoren
en voor Stach.
Voor de koning was het de laatste
nacht. Hij stierf. Hij was tachtig
jaar en moe van het regeren. Een
vriendelijk en gelukkig man was
hij geweest. Het had hem altijd
meegezeten. Ook deze nacht kreeg
hij zijn zin. “Als ik sterf,” had hij
dikwijls gezegd,”moet het stormen
en hagelen, bliksemstralen moeten
de lucht doorklieven en rukwinden
moeten takken afscheuren. Op een
warme lentenacht vol bloemengeur
en zacht geruis kan ik niet
sterven. Dan wil ik een wandeling
maken langs de vijvers in het park
en naar de zwanen kijken, of een
groot vuurwerk afsteken.”
Welnu, toen hij zijn ogen voorgoed
sloot beleefde Wiss de hoofdstad
van Katoren het hevigste noodweer
van de eeuw. De ziel van de
oude, vermagerde koning verliet
zijn lichaam en de storm voer hem
naar plaatsen waar geen levende
ooit was geweest.
Voor Stach was het een bijzondere
nacht want hij werd geboren. Zijn
moeder klemde haar tanden op
elkaar toen een hevige donderslag
het eenvoudige huisje deed sidderen
en Stach slaakte zijn eerste triomfantelijke
kreet. Zijn ogen stonden
wijd open, zodat de vroedvrouw
kon zeggen:
‘Het is een jongen en hij heeft blauwe
ogen.’
opdracHt: VerFilm
een HooFdstuK
Om een scenario te schrijven gebaseerd
op een boek, moet je
eerst weten wat verfilmbaar is en
wat niet. Lees vanaf halverwege
pagina 80 tot aan de witregel op
pagina 85 de avonturen van Stach
in het boek. Bedenk wat je wel
en niet kan laten zien en horen in
film. Onderstreep wat je in de film
(in beelden) kan laten zien met
een rode pen. Wat je kan horen
(de gesproken tekst) onderstreep
je met een blauwe pen.
Let op: aangezien je de gedachten
van de personages niet zomaar
kan verfilmen, tellen die niet mee.
Daar zul je een andere oplossing
voor moeten bedenken. Kun je
een voorbeeld geven?
VOORBEElDEN
• In het boek wordt Uikemene
uitgebreider beschreven dan
in de film en krijgt Stach de
situatie uitgelegd tijdens een
wandeling met de burgemeester.
In de film krijgt Stach
de uitleg in een kerk en er zijn
minder schuifelende kerken
dan in het boek. Door moderne
monitoren – met daarboven
de kerknamen - wordt
de kwestie zichtbaar gemaakt.
De zingende koren maken het
probleem (en de uiteindelijke
oplossing) letterlijk hoorbaar.
• Andere kenmerken die wel in
het boek kunnen, en niet in
de film:de gedachten van de
personages, een uitgebreide
uitleg van de situatie en een
veelvoud aan personages: in
de film is bijvoorbeeld een
kerkbestuurder geschrapt. Wel
in films, niet in boeken: muziek,
montage, ultrakorte dialogen,
een snelle blik op een
locatie of situatie is in een film
voldoende, maar moet in een
boek uitgebreider omschreven
worden.
P 34 P 35

Tekeningen van Gijs van der Lelij
hET
STORybOARd
Wat is een
storyBoard?
Voor de opnames van een film
beginnen, wordt er vaak een storyboard
gemaakt. Dat is een soort
stripverhaal van alle afzonderlijke
beelden in de film, zodat de mensen
die zich bezighouden met de
opnames, precies weten wat ze
moeten opnemen. Daarin worden
ook al de camerastandpunten
uitgetekend: film je iemand van
dichtbij (close-up), van zijn navel
tot aan zijn hoofd (medium shot),
of van ver weg (long shot).
Voor KONING VAN KATOREN werden
heel wat shots op voorhand
uitgetekend door Gijs van der Lelij.
Hij is een storyboard-artist. Dat
is iemand die als beroep heeft: het
tekenen van storyboards. Je kan
hem aan het werk zien in dit filmpje
https://vimeo.com/27189418.
(Je kan het filmpje vinden op
https://vimeo.com/ door te zoeken
naar “Drawing a storyboard”).
Hiernaast zie je een voorbeeld uit
het storyboard van KONING VAN
KATOREN. Dit is de (heel dure)
scène met de schuifelende kerken.
Dankzij deze tekeningen wisten
de crewleden welke beelden er
nodig waren, en – minstens even
belangrijk – welke niet. Zo kon de
decorontwerper uit het storyboard
afleiden dat hij zich voor het middelste
beeld moest concentreren
op de daken van de kerken, en niet
zozeer op de voorgevels.
P 37

opdracHt:
teKen zelF een
storyBoard uit.
Teken op de volgende bladzijde
de storyboard uit voor het gevecht
tussen Stach en de draak van
Smook.
Denk na over de beeldcompositie:
Wat laat je zien en wat niet? Film je
van dichtbij (close-up) of van ver
af (long shot)? Van op ooghoogte,
van boven naar beneden (vogelperspectief)
of van onder naar boven
(kikkerperspectief)?
Indien deze kaders te klein zijn,
mag je ook elke tekening op een
apart blad maken.
P 38 P 39

IblIOGRAfIE
• BENELUX FILM DISTRIBUTIE Persmap Koning van Katoren, Amsterdam,
2012
• FANNES P. Jan Terlouw, in: Cobra.be (24 oktober 2012)
• GOOSSENS J. De verkiezingskrant van Katoren: zeven werken voor
zeven partijen, Amsterdam, 2012
• JEKINO Lesmap Kauwboy, Brussel, 2012
• LESSEN IN HET DONKER Enkele verschillen tussen boek en film,
Brugge, 2008
• TERLOUW J. Koning van Katoren, Rotterdam, 1971
• VAN LANEN M. Lesbrief Koning van Katoren, Amsterdam, 2012
FICHE VOOR DE lEERlINgEN:
Op de volgende pagina vind je een fiche voor de leerlingen. Daarop staan
een aantal trefwoorden, citaten en vragen die met de film te maken hebben.
Je kan deze fiche gebruiken als leidraad tijdens de bespreking van
de film.
P 41

De film is gebaseerd op het beroemde jeugdboek van Jan Terlouw,
die nog andere klassiekers schreef, zoals Oorlogswinter en Oosterschelde,
windkracht tien. Het boek werd voor het eerst gepubliceerd
in 1971, meer dan 40 jaar geleden dus.
“Toen ik het boek herlas – want ik had het ooit
al voorgelezen aan mijn kinderen – dacht ik: ‘dit
is nog zo ontzettend actueel, het verhaal is nog
steeds zo herkenbaar voor mensen van nu, daar
moet je gewoon een film van kunnen maken.”-
Regisseur Ben Sombogaart
Op de facebookpagina van deze film staan enkele
heel mooie making-offilmpjes van de film.
Jan Terlouw: “Koning van Katoren ontstond doordat
ik in de politiek ging. De opdrachten die Stach
in Koning van Katoren moet verrichten gingen
over ideeën die bij mij leefden. De werken van
Stach waren er eerder dan het verhaal. Ik vertelde
de kinderen zeker dertig verhalen over een
jongen die koning kon worden als hij opdrachten
vervulde. Toen ik ze ging opschrijven dacht ik: laat
ik de échte problemen nemen, al is het in de gedaante
van draken en tovenaars.”
Fiche voor
de leerlingen
Voor KONING VAN KATOREN
werden alle shots op voorhand
uitgetekend door Gijs van der
Lelij. Hij is een storyboard-artist.
Dat is iemand die als beroep
heeft: het tekenen van storyboards.
Je kan hem aan het
werk zien in dit filmpje https://
vimeo.com/27189418.
Wat doe je het liefst: een
boek lezen of een film bekijken?
Waarom?
Wanneer is een boekverfilming
geslaagd?
http://www.koningvankatorendefilm.nl/
Denk je dat het moeilijk is om een boek te verfilmen? Waarom wel of waarom niet?
Bedenk zelf een opdracht voor Stach, die ook verwijst
naar een probleem uit je buurt. Maak er een verhaal
van en verzin hoe Stach dat probleem zou oplossen.
Hier zijn alvast enkele mogelijke titels:
• Het brandende lachgas van Pretheuvel
• De stoute dienstmeisjes van Rangenenstanden
• De hondenplaag in Poepopdestoep
Wat zijn de grote verschillen tussen boeken
en films? Zijn er ook gelijkenissen?