Huidaandoeningen bij kat en hond - Diergeneeskundig Memorandum

EEN GEZAMENLIJKE UITGAVE VAN:
PERIODIEK TIJDSCHRIFT
TWEEENVIJFTIGSTE
JAARGANG NO. 2,
JULI 2005
IN DIT NUMMER ”HUIDAANDOENINGEN BIJ KAT EN HOND: EEN PRAKTIJKGERICHTE BENADERING DEEL 1”

Omslagbeeld:
Pododermatitis door demodicosis
EEN GEZAMENLIJKE UITGAVE VAN:
Periodiek tijdschrift
tweeenvijftigste jaargang
no. 2 - 2005 ISSN 0417 - 4631
De Stichting Diergeneeskundig Memorandum,
opgericht in 1953, stelt zich ten doel aan dierenartsen
in binnen- en buitenland voorlichting te geven
van wetenschappelijke en commerciële aard op veterinair
gebied.
Ter uitvoering van haar doelstelling is zij uitgeefster
van het tijdschrift “Diergeneeskundig Memorandum”.
De exploitatie van dit tijdschrift wordt financieel
mogelijk gemaakt in Nederland door:
Alfasan Diergeneesmiddelen B.V. te Woerden.
Boehringer Ingelheim bv te Alkmaar en
Intervet Nederland B.V. te Boxmeer
Het Tijdschrift wordt gratis beschikbaar gesteld aan
de praktiserende dierenartsen in Nederland,
Postdoctorale veterinaire studenten in Utrecht kunnen
het tegen een kleine vergoeding verkrijgen bij
het Reductiebureau. Voor anderen bestaat de mogelijkheid
zich te abonneren; de kosten van een abonnement
bedragen:
Voor Nederland € 18,00 per jaargang.
Voor het buitenland € 25,50 per jaargang.
Extra exemplaren of oudere uitgaven kunnen
worden besteld d.m.v. een overschrijving à € 7,50
per exemplaar voor Nederland of € 9,00 voor het
buitenland op een van onze rekeningen.
Redactiecommissie
J. Goudswaard, voorzitter
J. Schrooyen, secretaris
F. Hogerhuis (Alfasan Dierengeneesmiddelen B.V.)
R. Schippers (Boehringer Ingelheim)
J. Vernooij (Intervet Nederland)
Redactie- en Administratieadres:
Halderheiweg 11, 5282 SN Boxtel
tel.: 0411-676822
fax: 0411-671595
e-m: de.em@12move.nl
website: de-em.nl
Postbankrekening 64 70 06
BIC PSTBNL21 IBAN NL60 PSTB 0000 6470 06
Rabobank Boxtel 1688.49.674
BIC RABO NL2U IBAN NL50 RABO 0168 8496 74
Verklaring:
De Redactie en uitgeefster aanvaarden geen aansprakelijkheid
voor schade, welke- direct of indirect- het
gevolg mocht zijn van gebleken onjuistheden in de
inhoud van de in dit tijdschrift opgenomen artikelen.
Niets uit dit tijdschrift mag worden verveelvoudigd
en/of openbaar worden gemaakt door middel van
druk, microfilm of op welke andere wijze ook,
zonder schriftelijke toestemming van de Redactie.
Opmaak en druk: Bordat-Maxtra Boxtel

Van de Redactie
Niet alleen bij de mens maar ook bij huisdieren
– en met name gezelschapsdieren –
komen vele huidaandoeningen voor. De huid
is zowel een belangrijk orgaan als ook het
"visitekaartje" van mens en dier. Een "zieke
huid" maakt – terecht of onterecht – al snel
een onverzorgde en negatieve indruk.
Mensen zullen bij een huidafwijking veelal
zonder dralen een dermatoloog consulteren
en voor eigenaars van dieren met een huidafwijking
geldt ongetwijfeld hetzelfde.
De Redactie van het Diergeneeskundig
Memorandum had het onderwerp "huidaandoeningen
bij hond en kat" al geruime tijd op
de agenda staan en was enige tijd geleden
zeer gelukkig met de toezegging van de collegae
Wisselink en Vroom , dat zij over dit
onderwerp een overzichtsartikel zouden
schrijven.
Het onderwerp bleek zo uitgebreid te zijn –
met name ook door de vele magnifieke
foto’s, die de auteurs in "portefeuille" hadden
– dat gekozen is voor twee uitgaven, namelijk
nummer 2 jaargang 52, met juni 2005 als
verschijningsmaand en nummer 1 jaargang
53, dat in januari 2006 gepubliceerd zal worden.
In het nummer dat thans voor U ligt,
wordt een overzicht gegeven – naast uitgebreide
informatie over de anatomie en de
functie van de huid – van huidaandoeningen
met een infectieuze aetiologie.
Op de fraaie foto’s werd al eerder gewezen.
De Redactie is van mening dat het een zeer
klinisch gericht overzichtsartikel is geworden
met veel adviezen voor onderzoek, diagnose
en therapie.
Dit DM zal ongetwijfeld vaak ingezien worden
als naslagwerk door al die collegae, die op
vrijwel ieder spreekuur geconsulteerd worden
voor patiënten met huidaandoeningen.
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 1

Inhoudsopgave
Huidaandoeningen bij kat en hond: een praktijkgerichte benadering deel 1
DEEL I: DE INFECTIEUZE AANDOENINGEN:
Hoofdstuk I tot en met V
DEEL II: DE NIET-INFECTIEUZE AANDOENINGEN:
Hoofdstuk VI tot en met XIV (Verwachte uitgave: jaargang 53, nr. 1)
Van de redactie 1
Inhoudsopgave 2-3
De auteurs 4
Voorwoord 5
I FUNCTIE EN ANATOMIE VAN DE HUID 7
II HET ONDERZOEK VAN DE HUIDPATIËNT 10
III BACTERIELE HUIDAANDOENINGEN 22
Oppervlakkige pyodermie 23
Pyotraumatische dermatitis 25
Intertrigo 25
Impetigo 26
Oppervlakkige bacteriële folliculitis 27
Diepe pyodermie 31
Nasale pyodermie 31
Callus pyodermie 32
Interdigitale pyodermie 32
Duitse herder pyodermie 33
Subcutane abcessen 34
IV PARASITAIRE HUIDAANDOENINGEN 37
Demodicosis 37
Scabies 41
Notoëdres cati 43
Cheyletiellosis 43
Pediculosis 45
Otodectes 46
Thrombiculosis 48
Vlooien 49
V HUIDSCHIMMELS EN GISTEN 52
Microsporum canis 52
Malassezia pachydermatis 54
VI ALLERGISCHE HUIDAANDOENINGEN
Atopie bij de hond
Atopie bij de kat
Voedselovergevoeligheid
Contactallergie
Urticaria en angio-oedeem
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 2

VII AUTOIMMUNE HUIDAANDOENINGEN
Het pemphigus complex
Pemphigus foliaceus
Pemphigus vulgaris
Pemphigus erythematosus
Bulleus pemphigoïd
Discoïde lupus erythematosus (DLE)
Systemische lupus erythematosus (SLE)
VIIIIMMUUNGEMEDIEERDE HUIDAANDOENINGEN
Juveniele cellulitis
Nodulaire panniculitis
Medicijnovergevoeligheid en toxische epidermale necrolysis (TEN)
IX HORMONALE HUIDAANDOENINGEN
Hypothyreoïdie
Hyperadrenocorticisme
Sertolicel tumor
Castratie responsieve dermatose
Pseudo Cushing
Alopecia X
X ERFELIJKE HUIDAANDOENINGEN
Dermatomyositis
Kleurmutant alopecia
Dermatosparaxis
Pattern baldness
Zwarthaar follikel dystrofie
Vitiligo
XI KERATINISATIESTOORNISSEN
Seborroe
Vitamine A responsieve dermatose
Zink responsieve dermatose
Oorrand dermatose
Sebaceous adenitis
Acne
XII TUMOREN
Mastceltumoren, plaveiselceltumoren, basaalceltumoren, papillomen en het
epitheliotroop lymfoom.
XIIIPSYCHOGENE HUIDAANDOENINGEN
Likgranulomen
Flankbijten en staartjagen
Overmatig poetsgedrag
XIV RESTGROEP
Eosinofiel granuloom complex
Plasma cellulaire pododermatitis
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 3

De auteurs
Drs. M.W. Vroom
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 4
Curriculum vitae van M.W. Vroom.
M.W. Vroom, Diplomate of the European College Veterinary Dermatology,
geregisteerd specialist dermatologie der gezelschapsdieren
Boxtelsebaan 6, 5061 VD OISTERWIJK.
1983 Afgestudeerd aan RUU.
1983 - 1984 In enkele gezelschapsdieren praktijken gewerkt.
1984 - 1986 Eerste fase van de opleiding tot specialist.
1986 - 1988 Tweede fase: Dermatologie. De opleiding afgerond in 1988.
1988 - 1989 Part time aan de faculteit werkzaam voor uitsluitend dermatologie.
1989 - 1998 Werkzaam bij Veterinair Specialistisch Centrum
"De Wagenrenk", uitsluitend dermatologie
1989 - heden Werkzaam bij Veterinaire Specialisten Oisterwijk, uitsluitend
dermatologie. In deze tweedelijns kliniek worden alleen
verwezen patiënten behandeld.
1995 Europees specialist voor veterinaire dermatologie (dipl. ECVD)
Nevenwerkzaamheden:
1988 - 1996 Lid van de commissie Voorjaarsdagen
Lid van de Specialisatie commissie Interne/Dermatologie.
Lid van de Registratie commissie namens de KNMvD.
1993 - 2001 Leden secretaris van de ESVD. (European Society of Veterinary Dermatology).
2001 - 2004 President van de ESVD.
2004 - heden Past-president van de ESVD
1 12 2000 – 31 12 2002 opleidingsplaats voor ECVD diplomate dermatologie.
dr. M.A. Wisselink
Curriculum vitae dr. M.A. Wisselink
Geboren in 1950 en afgestudeerd aan de Faculteit Diergeneeskunde in 1976.
Na een kort verblijf in een gezelschapsdierenpraktijk in dienst bij de
Hoofdafdeling Geneeskunde van Gezelschapsdieren sinds eind 1976. Na
diverse disciplines doorlopen te hebben promotie in 1989 op het onderwerp
"Investigations on the pathogenesis of deep pyoderma in het German
Shepherd dog." Sinds 1995 Diplomate of the European College of Veterinary
Dermatology. Tot op heden werkzaam in de Discipline Dermatologie van de
Hoofdafdeling Geneeskunde van Gezelschapsdieren met de bijbehorende
taken op gebied van onderwijs, onderzoek en patientenbehandeling.

Voorwoord
In het kader van levenslang leren speelt het
Diergeneeskundig Memorandum binnen
diergeneeskundig Nederland een belangrijke
rol. Wij hebben dan ook graag voldaan aan
het verzoek van de redactie om een nummer
te schrijven gewijd aan dermatologische aandoeningen
bij hond en kat.
Bij het schrijven van dit nummer hebben de
auteurs zich ten doel gesteld deze aandoeningen
zodanig te bespreken dat het, ook
voor de niet-ingewijde collega, leesbaar en
begrijpelijk zou zijn. Dat betekent dat wij
gekozen hebben voor de belangrijkste en
meest voorkomende aandoeningen. Dat
betekent ook dat we de hoeveelheid theorie
beperkt hebben en ons vooral hebben geconcentreerd
op praktische informatie. Deze uitgave
moet dan ook niet gezien worden als
een studieboek, maar als een eerste snelle
referentie voor de dagelijkse praktijk. Bij de
therapie hebben wij getracht zoveel mogelijk
de laatst bekende middelen en doseringen
weer te geven. Wij kunnen echter niet garanderen
dat dat overal tot in detail gelukt is en
willen de lezer dan ook waarschuwen zelf de
geadviseerde therapieën goed te controleren.
Wij hopen dat deze uitgave zal bijdragen aan
de behoefte die er nog altijd is aan meer
informatie over dermatologische ziektebeelden
en wensen u veel leesplezier.
De auteurs
Drs. M.W. Vroom
Dr. M.A. Wisselink
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 5

ABCD
Met
Metacam
wint
iedereen
Hét NSAID voor de
behandeling van chronische
gewrichtsaandoeningen:
•
COX-1 sparend
24 uur effectief
Smakelijke, orale suspensie
Nauwkeurig te doseren
Onbeperkte behandelingsduur
Orale suspensie
Bewegingsvrijheid in druppelvorm.
Product: Metacam, suspensie voor orale toediening. Werkzame bestanddelen: per ml 1,5 mg meloxicam in zoete, waterige suspensie. Indicatie: Verlichting
van ontsteking en pijn in zowel acute als chronische aandoeningen van het bewegingsapparaat. Contra-indicaties: Niet gebruiken bij drachtige of melkgevende
dieren. Niet voor gebruik bij dieren die lijden aan gastro-intestinale afwijkingen of bij dieren waarbij een individuele overgevoeligheid voor het product is
gebleken. Niet gebruiken bij honden jonger dan 6 weken. Reg NL 9797. Kanalisatiestatus: UDA. Verdere informatie is op aanvraag beschikbaar. Boehringer
Ingelheim bv, divisie Vetmedica, Postbus 8037, 1802 KA, Alkmaar. Telefoon: +31 (0)72 5662411.

HOOFDSTUK I:
DE FUNCTIE EN ANATOMIE VAN DE HUID
Inleiding
De huid kan gerekend worden tot het grootste
orgaan dat we kennen. Bij een volwassen
hond van 30 kg is 12% van het lichaamsgewicht
huid, met een oppervlak van ongeveer
1 vierkante meter! Dit orgaan heeft zijn
eigen reactiepatronen en vertelt veel over de
gezondheid van het dier. Behalve door zijn
omvang valt de huid op door een groot aantal
belangrijke functies.
Functies van de huid.
Allereerst vormt de huid een essentiële barrière
tegen schadelijke invloeden van buitenaf
o.a. tegen UV-licht, door middel van pigmentvorming
in de huid. De melanine
productie bepaalt ook de huid- en vachtkleur,
belangrijk als camouflagemiddel. De huid
voorkomt het verlies van elektrolyten en
water en draagt bij aan de regulatie van de
lichaamstemperatuur, door middel van zweten
en een variabele doorbloeding.Via de
huidsensoren worden warmte, koude maar
ook aanraking, druk en pijn geregistreerd.
De huid functioneert daarnaast als opslagplaats
voor water en vet, geeft vorm en
maakt flexibiliteit en beweging mogelijk. Via
de Langerhans cellen, keratinocyten en lymfocyten
draagt de huid bij aan de immunologische
afweer tegen huidinfecties en nieuwvormingen.
De huid produceert naast pigment
een aantal andere producten als vitamine D,
zweet en talg. De talgklieren hebben antibacteriële
en antischimmel eigenschappen. De
zweet- en talgklieren spelen naast hun functie
bij de afweer ook een belangrijke rol in het
sociale leven van hond en kat door middel
van de geur. Tenslotte vormt de huid nagels
en haren.
Alvorens afwijkende reacties goed te kunnen
beoordelen, zullen eerst de normale anatomie
en fysiologie in het kort worden beschreven.
De opbouw van de huid
De doorsnede van de huid.
Met toestemming overgenomen uit “Essential
Fatty Acids in Veterinary Medicine” geschreven
door Patricia White, 1995, Bayer AG,
Leverkusen, Duitsland.
De huid is opgebouwd uit 3 onderdelen te
weten de epidermis, de dermis en de subcutis.
De epidermis kent verschillende lagen.Van
buiten naar binnen zijn dat het stratum corneum,
het stratum lucidum, het stratum gra-
Het onregelmatige huidoppervlak met primaire
en secundaire haren. (scanning electronen microscopie)
Met toestemming overgenomen uit
Waltham Focus, 1999, foto gemaakt door Dr. D.
Lloyd.
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 7

nulosum, het stratum spinosum en het stratum
basale. Het stratum corneum is geen
droge inerte laag cellen. De bouwstenen
bestaan uit fillagrine en keratine, ingebed in
een vetlaag, afkomstig van de talgklieren en
de inhoud van de intracellulaire granula,
gevormd in het stratum granulosum. De epidermis
speelt een belangrijke rol in de
afweer. Allereerst door het afstoten van de
buitenste cellaag waardoor bacteriën en gisten
eenvoudig verwijderd worden. Waterige
stoffen kunnen niet doordringen omdat de
huid vettig is. Daarbij bevat de intercellulaire
vetlaag immunoglobulines, complement en
transferrine met een antibacteriële werking.
De basaalcel is een stamcel die veranderingen
ondergaat om uiteindelijk een keratinocyt
te worden. Daarbij is intercellulaire cohesie
noodzakelijk. Een andere capaciteit van
de keratinocyt is de expressie van cytoskelet
eiwitten. Tenslotte vormen deze cellen het
ondoordringbare stratum corneum en schilferen
uiteindelijk af. Dit gehele proces vanaf
de basale laag duurt bij gezonde honden
ongeveer 22 dagen. Sinds er nieuwe technieken
zijn zoals het maken van bevroren preparaten,
elektronenmicroscopie en het
gebruik van celmarkers, heeft de kennis over
keratinocyten een enorme vlucht genomen.
Een kleine fout in dit hele systeem heeft
grote consequenties. Een voorbeeld is pemphigus
foliaceus. Bij deze auto-immuunziekte
produceert het lichaam het anti-desmogleine
1. Alleen in de bovenste laag van de
epidermis komt dit desmogleine 1 tot expressie.
Door de vorming van het anti-desmogleine
laten de intercellulaire eiwitten los en
ontstaan de kenmerkende pustels alleen in de
bovenste laag van de epidermis.
De keratinocyten kunnen goed fagocyteren
en zijn naast de cellen van Langerhans antigeen-
presenterende cellen. Keratinocyten
hebben receptoren voor cytokines zoals
interferon en ze produceren o.a.
Interleukine-I.
De basaalmembraan scheidt de epidermis
van de dermis. Deze vormt een extra barrière
en speelt een rol bij de wondgenezing. De
basaalmembraan omgeeft de haarfollikel en
andere adnexa. Langerhans cellen zijn dendritische
cellen, die antigeen presenteren.
Deze cellen migreren vanuit het beenmerg
naar de huid en bevinden zich zowel in de
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 8
epidermis als in de dermis. De cellen kunnen
fagocyteren en migreren dan naar de regionale
lymfeklieren. Daar wordt het antigeen
gepresenteerd aan de T-lymfocyten.
Vervolgens kan een immuunrespons plaatsvinden.
Melanocyten zijn de pigmentproducerende
cellen, die zowel in de epidermis als
in de haarfollikel te vinden zijn. In de
melanocyt bevinden zich de melanosomen
waar het melanine wordt geproduceerd.
De epidermis bevat adnexa. Hiermee worden
de zweet- en talgklieren, de nagels en de
haarfollikels bedoeld. De zweetklieren
komen over het gehele lichaam voor. De epitrichiale
zweetklieren monden uit ter hoogte
van het infundibulum van de haarfollikel.
Daarentegen monden de atrichiale zweetklieren
direct uit in de huid. Deze klieren
komen alleen voor in de voetzolen. De
belangrijkste functie van de zweetklieren is
de thermoregulatie. De talgklieren monden
altijd uit in de haarfollikel ter hoogte van het
infundibulum. Het secretum van deze holocriene
klieren bestaat uit triglyceriden en
was-esters. In de haarfollikel worden deze
stoffen omgezet tot vetzuren. Talg heeft een
antimicrobiële functie en dient ook om de
huid vet en soepel te houden. De uitscheiding
van feromonen zou ook via de talgklieren
plaatsvinden. De nagel is een structuur
direct gevormd door de epidermis. Het stratum
corneum is hier veel dikker en anders
van structuur. De nagel wordt gevormd door
de basaalcellen van de kroonrand. De
gevormde nagel groeit verder en wordt door
kleine papillen van de onderliggende dermis
op zijn plaats gehouden. De hond en de kat
bezitten een samengestelde haarfollikel.
Primaire en secundaire haren vormen een
unit. Elke primaire haar heeft zijn eigen
spiertje (M. arrector pili), talg- en zweetklier.
Unieke stamcellen (matrix cellen) vormen
het haar.

De haargroeicyclus.
Met toestemming van dr. R. Bond en
BSACVA Publications.
In mozaïeksgewijze patronen op het lichaam
groeien de haren van de hond en kat gedurende
het hele jaar. De anagene of groeifase
wordt gevolgd door de vrij korte katagene
fase, die overgaat in de soms lange telogene
fase of rustfase. Een haar bestaat uit een
medulla, cortex en cuticula. De medulla
bevat lucht en glycogeen vacuoles, waardoor
het haar goede isolerende eigenschappen
heeft. De cortex bestaat uit verhoornde cellen
en o.a. pigmentcellen, die verantwoordelijk
zijn voor de kleur van het haar. De cuticula
cellen zijn platte cellen, die
dakpansgewijs liggen en de haar beschermen.
De dermis bestaat voor het grootste deel uit
bundels collageen omgeven door elastische
vezels en heeft als voornaamste taken steun
en voeding te verlenen aan de epidermis.
Proteoglycanen (bijv. hyaluronzuur) en glycoproteïnen
spelen een rol in de water- en zout
huishouding van de huid. Fibroblasten, mestcellen
en histiocyten zijn de voornaamste
cellen in de dermis. Bij de Shar Pei vormen
de fibroblasten de voor dit ras zo kenmerkende
grote hoeveelheid mucine.
De subcutis (of hypodermis) is van mesenchymale
oorsprong. Het vormt de verbinding
met de onderliggende structuren. Er zijn
plekken op het lichaam waar de subcutis ontbreekt
zoals de lippen, wangen, oogleden en
anus. De subcutis bestaat voor een groot deel
uit vetweefsel. Dit weefsel omvat de haarfollikels,
de talg- en zweetklieren en verder
bloedvaten, zenuwvezels en bindweefsel.
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 9

HOOFDSTUK II:
HET ONDERZOEK VAN DE HUIDPATIËNT
Bij het klinisch onderzoek van de huidpatiënt
maken we gebruik van een vast onderzoeksprotocol.
Schematisch gezien bestaat deze
klinische benadering uit de volgende onderdelen:
Signalement en Anamnese
Voordat wordt begonnen met de anamnese
moet men zich goed realiseren wat het signalement
is van de aangeboden patiënt.
Leeftijd, ras en geslacht zijn belangrijke
gegevens voor het opstellen van de differentiaal
diagnose.
Voor de anamnese moet royaal de tijd worden
genomen. Het is van groot belang dat u
een goed inzicht hebt in het exacte verloop
van de aandoening. Alleen als u goed geïnformeerd
bent kunt u snel en doeltreffend
werken. Bij deze anamnese komt een vaste
set van vragen aan bod: allereerst de vragen
t.a.v. de algemene gezondheidstoestand:
eten, drinken, urine, ontlasting etc. Daarna
de vragen t.a.v. de huid: hoe is het probleem
begonnen, wat zag de eigenaar, waar op het
lichaam is het begonnen, op welke leeftijd,
welke veranderingen zijn in de loop van de
tijd opgetreden, hoe is het verloop (seizoensgebonden,
stationair, verbetering), is
er sprake van jeuk en zo ja waar, waaruit
bestaat de huisvesting, ligplaats, uitlaatgebied,
zijn er andere huisdieren (evt. met
huidproblemen), huidproblemen bij gezinsleden,
is er een buitenland anamnese, zijn of
worden er medicijnen toegediend en wat was
het effect? In dit verband moet men altijd
attent zijn op eventuele bijwerkingen van
medicijnen die tot de meest uiteenlopende
symptomen kunnen leiden.
Algemeen klinisch onderzoek
Controle van de ademhaling, pols, temperatuur,
slijmvliezen en lymfeknopen. Het
belangrijkste doel is aanwijzingen te vinden
voor een eventuele andere aandoening dan
alleen het huidprobleem waarvoor het dier
werd aangeboden.
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 10
Dermatologisch onderzoek
Een goed dermatologisch onderzoek bestaat
uit het systematisch inspecteren van de gehele
patiënt. Zorg ervoor dat u in een goed verlichte
ruimte werkt. Het is aan te bevelen om
een vaste volgorde aan te houden bijv. eerst
de kop en oren, bekinspectie, ventrale zijde
van de hals, voorpoten plus de nagels en
voetzolen, via de rug en flanken naar de achterzijde
van het dier, dan de perianaal streek
en de achterpoten met bijbehorende nagels
en voetzolen en tenslotte de regionale lymfeknopen.
Het dier dient nu op de rug gelegd te
worden voor de inspectie van oksels en liezen.
Het is ook mogelijk de hond of kat op de
achterpoten te laten staan. Om de inspectie
van de huid te vergemakkelijken kunnen we
gebruik maken van een elleboogpincet,
waarmee de vacht opzij gehouden kan worden
zodat inspectie van de huid goed mogelijk
wordt. Aarzel niet om bij een dichtbehaarde
hond een stukje van de vacht te
scheren om een beter zicht op de huid te krijgen.
Een loupe en een stofkam kunnen nuttige
diensten bewijzen. Terwijl u hier mee
bezig bent, kunt u ook de kwaliteit van de
vacht beoordelen waarbij u let op dikte van
de vacht, glans, geur, losse of afgebroken
haren en een eventuele verkleuring van de
vacht.
Het doel van deze inspectie is niet alleen om
te zien waar de laesies zich bevinden, maar
ook welke laesies het zijn en in welke configuratie
ze voorkomen. U kunt denken aan
symmetrische laesies, gegeneraliseerde of
gelokaliseerde laesies.
Primaire laesies zijn laesies die een gevolg
zijn van de aandoening. Secundaire laesies
zijn een gevolg van trauma (likken en bijten)
of zijn een gevolg van gebruikte medicaties.
Het is van belang deze twee soorten laesies te
onderscheiden door bewust naar de huid te
kijken en ze goed te beschrijven. Er zijn een
aantal laesies die in beide groepen passen.
Afhankelijk van de aard van de aandoening
zijn het of primaire of secundaire laesies.

Primaire laesies zijn de volgende:
Macula. Dit is een goed omschreven, niet
verheven kleurverandering.
Pigmentveranderingen kunnen een gevolg
zijn van een veranderde melanine productie.
Rode maculae kunnen een bloeding of een
ontsteking betekenen.
Maculae
Papel. Een papel is een verhevenheid van
minder dan 5 mm. De papel is meestal rood
van kleur. Papels die in elkaar overlopen
noemt men een plaque. Papels zijn meestal
het gevolg van een onderliggende opeenhoping
van cellen. Dit kan een ontsteking zijn
of een neoplasie.
Papels
Pustel. Dit is een klein blaasje gevuld met
cellen, met soms een erythemateuze rand.
De pustel ligt in de epidermis. De inhoud
kan bestaan uit purulent materiaal (gedegenereerde
polymorfkernige leukocyten, met
soms eosinofiele granulocyten met coccen)
of intacte polymorfkernige leukocyten.
Pustel
Vesikel. Een klein blaasje gevuld met heldere
vloeistof. Blaasjes gaan snel kapot en hebben
een korte levensduur. Indien een vesikel
groter is dan 5 mm wordt het een bulla
genoemd. Vesikels worden gezien bij bijvoorbeeld
immuungemedieerde aandoeningen
of virale huidaandoeningen.
Vesikels
Nodulae zijn kleine scherp omschreven dermale
verhevenheden die doordringen tot in
de diepe dermis. Ze zijn een gevolg van celophopingen
ten gevolge van een neoplasie of
ontsteking.
Nodulae
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 11

Tumor. Een compacte massa, bestaande uit
ontstekings- of tumorcellen, die zich kan uitstrekken
van subcutis tot in de epidermis.
Tumor
Secundaire laesies zijn:
Crustae of korsten: ingedroogd materiaal
afkomstig van serum, pus of bloed met
schilfers.
Crustae
Squamae of schilfers. Squamae kunnen ontstaan
bij een huidontsteking. Soms kunnen
schilfers ook als primaire laesie voorkomen
bij bijv. een primaire seborroe van de Cocker
Spaniël. De onderliggende storing kan een
verhoogde productie (hyperkeratose) zijn of
een verstoorde afschilfering (dyskeratose).
Squamae
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 12
Collarette. De collarette ontstaat na het
opengaan van een pustel of vesikel. De
bovenste laag van het stratum corneum
"bladdert af" rondom de primaire laesie.
Collarettes
Erytheem. Dit is een niet scherp omschreven
rode verkleuring van de huid. Het is meestal
een gevolg van likken, maar kan ook ontstaan
door vasodilatatie. In het laatste geval
kan men erytheem ook als een primaire laesie
beschouwen.
Erytheem
Alopecia. Dit is een kaalheid. De plek kan
scherp omschreven, maar ook diffuus zijn.
De kaalheid kan een gevolg zijn van trauma
zoals het likken van een kat. Als primaire
laesie is het een gevolg van haarfollikel storingen
(folliculaire dysplasie) of hormonale
aandoeningen.
Alopecia

Lichenificatie. Dit is een vaak niet scherp
omschreven verdikking van de huid ten
gevolge van herhaald langdurig trauma zoals
jeuk.
Lichenificatie
Hyperpigmentatie. De huid is donker van
kleur ten gevolge van verhoogde melanine
productie. Hyperpigmentatie gaat vaak
samen met lichenificatie. Er zijn aandoeningen
waarbij de hyperpigmentatie een primaire
laesie kan zijn zoals bij hormonale storingen.
Alopecia en hyperpigmentatie
Comedone. Een verwijde haarfollikel
gevuld met keratine en talg. Een comedone
is een secundaire laesie na gebruik van
medicatie (corticosteroïden) of ten gevolge
van een demodicosis, maar kan ook een primaire
laesie zijn bij bijvoorbeeld een hyperadrenocorticisme.
Comedones
Erosie. Hiermee wordt een oppervlakkig,
klein defect van de epidermis bedoeld, waarbij
de basaalmembraan intact blijft.
Erosie
Ulcus. Een ulcus is een epidermaal defect
welke tot in de dermis doorloopt waarbij de
basaalmembraan beschadigd is.
Ulcus
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 13

De resultaten van dit onderzoek kunt U in
een tekening samenvatten zodat duidelijk
wordt wat de lokatie is van de voornaamste
laesies. Een dergelijk schematisch overzicht
levert een nuttige bijdrage aan het opstellen
van de differentiaal diagnose.
In overleg met de eigenaar vaststellen van
de problemen.
De klinicus moet het samen met de eigenaar
eens zijn over wat de hoofdproblemen van
het dier zijn. Het moet dus niet zo zijn dat de
klinicus een probleem aanpakt waar de eigenaar
niet voor kwam. Dit lijkt een open deur
maar het blijkt toch nog al eens voor te
komen en tot conflicten te leiden die soms
eindigen bij het Veterinair Tuchtcollege.
Opstellen van een lijst van differentiaal
diagnoses.
Aan de hand van het eerste klinische onderzoek
proberen we te komen tot een lijst van
meest waarschijnlijke differentiaal diagnoses.
Leg deze vast in het dossier van de patiënt en
werk deze lijst systematisch verder af.
Uitvoeren van nader onderzoek.
Probeer op de meest efficiënte manier nader
onderzoek te selecteren om de genoemde differentiaal
diagnoses te bevestigen dan wel uit
te sluiten. Het plan van aanpak dat u maakt
kan in grote lijnen met de eigenaar besproken
worden, zodat ook deze globaal inzicht
heeft in het te doorlopen traject. Door de
eigenaar hierbij te betrekken wordt deze
beter gemotiveerd en kan tevens inzicht krijgen
in de te verwachten kosten.
Het oppervlakkig huidafkrabsel is een zeer
simpele handeling waarvoor weinig apparatuur
nodig is. Door middel van het oppervlakkig
huidafkrabsel kunnen we mijten vinden
zoals Cheyletiella mijten, oormijten,
vlooienfaeces of dermatophyten. Voor de uitvoering
dient u een scherpe lepel te gebruiken
en niet een scalpel. Allereerst kunt u met
een scalpel de hond of uzelf snijden en
tevens bestaat het risico dat het preparaatje te
dik wordt. Bij een iets botte "scherpe" lepel
bestaat dat gevaar niet. Op een voorwerpglas
worden twee druppels indifferente olie (bijvoorbeeld
rijwielolie) gelegd. De scherpe
lepel wordt in een transparante olie gedoopt
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 14
Verweken in KOH 10%
of er wordt wat olie op de lepel gedaan, teneinde
afgekrabd materiaal beter op de lepel
te laten hechten. Het gebruik van een KOH
10%-oplossing om de preparaten in te maken
is een goed alternatief en heeft als voordeel
dat de mijten en het keratine ophelderen en
eenvoudiger te zien zijn.
Uitstrijken met een dekglaasje
Deze oplossing is echter irritant en mag niet in
contact met de huid komen. Met een vloeiende
beweging worden schilfers verzameld. Voor
het vinden van Cheyletiella mijten levert een
plekje met fijne schilfers de beste resultaten
op. Het geoogste materiaal wordt met een dekglaasje
van de scherpe lepel afgeschraapt, op
het voorwerpglas gelegd en uitgestreken. Voor
het microscopiseren is de kleinste vergroting
(5x) voldoende. Met deze vergroting screent u
systematisch het gehele preparaat af. Bij twijfel
kan de 10x gebruikt worden. Voor parasitaire
infecties zijn verdere vergrotingen niet
zinvol. Zorg voor voldoende contrast door de
condensor laag te zetten of met het diafragma
te spelen. Voor de meeste mijt infecties zijn
meerdere huidafkrabsels noodzakelijk.

Een diep huidafkrabsel
Het diepe huidafkrabsel dient uitgevoerd te
worden bij kale plekken, oppervlakkige of
diepe pyodermie en zeer heftige jeukklachten.
Het doel is het vinden van diepgravende
mijten zoals Demodex canis of Sarcoptes
canis (scabies). Een ander hulpmiddel bij de
diagnostiek van scabies is het uittesten van
de "krabreflex". Dieren met een Sarcoptes
infectie beginnen vaak heftig te krabben met
de ipsilaterale achterpoot wanneer men
wrijft aan de oorrand. Let wel, niet alle dieren
vertonen deze reflex en ook dieren met
een allergie kunnen een positieve reflex vertonen
. De verdachte plek wordt geleidelijk
afgeschraapt totdat de huid kleine rode puntbloedinkjes
vertoont. Om een goed preparaat
te krijgen maakt men hierbij een schavende
beweging en geen spittende beweging. De
Sarcoptes mijten leven in de epidermis en de
Demodex mijten in de haarfollikels en talgklieren.
Bij verdenking op een demodicosis
helpt het om in de huid te knijpen zodat talg
vanuit de talgklieren naar boven komt. Bij
verdenking op Sarcoptes infectie dient een
groot huidoppervlak afgeschraapt te worden.
Voorkeurslokalisaties van deze mijt zijn de
hakken, ellebogen, oorranden en de buik. Op
deze manier moet men Demodex mijten kunnen
vinden; dat geldt echter niet voor
Sarcoptes mijten.
Het stofmonster heeft als doel Cheyletiella
mijten op te sporen. Deze mijten kunnen zeer
lastig te vinden zijn indien de besmetting uit
een klein aantal mijten bestaat.
Huidafkrabsels leveren dan niets op. Voor de
uitvoering van dit onderzoek heeft de eigenaar
een fijnmazig lapje nodig als filter. Het
wordt geplaatst tussen het mondstuk en de
slang van een (slede)stofzuiger. Als mondstuk
dient men de zuigmond voor plinten te
kiezen. Daarna wordt de hond gedurende 5
minuten gezogen. Hoe meer materiaal men
verzamelt, hoe betrouwbaarder het resultaat.
De huidschilfers en mogelijke parasieten
blijven steken in het lapje en gaan de stofzuigerzak
niet in. Het geoogste materiaal kan
natief door de dierenarts worden bekeken,
maar kan ook worden verzonden naar het
VMDC te Utrecht. Men dient het materiaal
dubbel te verpakken en te voorzien van de
naam op zowel de envelop waarin het lapje
zit, als op het aanvraagformulier. In het laboratorium
wordt een zogenaamde sedimentatie-flotatie
techniek toegepast. Eventuele
parasieten (ook huisstofmijten of vlooien)
kunnen met deze techniek verzameld en met
behulp van een prepareermicroscoop gedetermineerd
worden.
Trichogram met demodex mijten en een ei
Het trichogram heeft o.a. als doel te beoordelen
in welk groeistadium (anageen of telogeen)
de haarwortel zich bevindt. Dit kan zinvol zijn
bij het vaststellen van een hormonale kaalheid,
waarbij alle haren tegelijk in telogene fase kunnen
komen. Gekeken wordt ook naar de kwaliteit
van de haarstructuur (bij een kleur mutant
kaalheid of bij een Devon rex), naar eventuele
schimmelsporen of naar Demodex mijten die
dicht tegen de haren aan kunnen liggen. Het
vinden van "follicular casts" (manchetten van
talg en keratine rond de haren) kan een aanwijzing
zijn voor een "sebaceous adenitis" (steriele
talgklierontsteking). Bij kaalheid wordt de
conditie van de haarpunt beoordeeld indien het
niet duidelijk is of het dier zelf de haren afbijt
of dat de haren spontaan loslaten of afbreken
ten gevolge van een hormonale afwijking of
een schimmelinfectie. Met een tang trekt u
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 15

Nobivac ® Puppy DP
Het enige geregistreerde
vaccin tegen parvo en hondenziekte
voor pups van 6 weken
Waarmee stuurt u pups de wijde wereld in?
Nobivac® Puppy DP: Samenstelling: 1 dosis bevat ≥10 5,0
7,0
TCID50 canine distemper virus, stam Onderstepoort; ≥ 10 TCID50 canine parvo virus,
stam 154. Indicatie: actieve immunisatie van honden, vanaf de leeftijd van 6 weken, tegen hondenziekte en canine parvo virus. Contra-indicatie: geen.
Bijwerkingen: een lokale, voorbijgaande entreactie kan voorkomen. Registratie: REG NL 09484 UDD. Neem voor meer informatie contact op met Intervet Nederland bv.
Intervet Nederland bv • Postbus 50 • 5830 AB Boxmeer
Telefoon: 0485 587654 • Fax: 0485 587653 • www.intervet.nl

haren van de verdachte plek. Deze haren worden
weer in de KOH 10% of de olie gelegd en
bedekt met een dekglaasje. Een kleine vergroting
is meestal voldoende voor een goed beeld.
Cheyletiella diagnostiek met behulp van de plakbandmethode
De plakband methode heeft als doel het vinden
van Cheyletiella mijten, luizen en vlooien
in natief materiaal en gisten, als het preparaat
gekleurd wordt. Voor een correcte uitvoering
dient de juiste plek met zorg uitgezocht te
worden waarbij men dient te bedenken dat
eventuele parasieten zich niet op de top van de
haren bevinden, maar juist aan de basis, op de
huid. De haren moeten dan ook opzij gehouden
worden of eventueel afgeknipt. Het plakband
wordt stevig op de schilfers geplakt en
daarna op het voorwerpglas gebracht met een
druppel olie of KOH 10%. Er is nog een druppel
olie nodig voordat het dekglaasje geplaatst
wordt. Met een kleine vergroting kan het preparaat
onder de microscoop bekeken worden.
Deze techniek is ook leuk om de eigenaar een
vlo te laten zien of een luis. Zie voor het kleuren
de beschrijving hieronder.
Monstername met plakband voor cytologisch
onderzoek
Cytologisch onderzoek vereist enige ervaring.
De benodigdheden zijn beperkt: naast
de voorwerp- en dekglaasjes is een kleuring
nodig (Hemacolor®) en eventueel transparant
plakband. Manieren om materiaal te
oogsten zijn: afdrukpreparaten, dunne naald
biopsieën, steriele swabs afrollen op een
glaasje en het uitstrijken van huidafkrabsels.
Het doel van dit onderzoek is het vinden van
bacteriën en/of gisten, of de samenstelling
van exsudaat of oorsmeer te achterhalen.
Deze test is geen kwantitatieve bepaling
maar geeft een indruk van wat er op/in de
huid plaatsvindt. Een voorbeeld is de inhoud
van een pustel. De pustel wordt met een kleine
naald opengemaakt. Het voorwerpglas wordt
enkele malen tegen de pustel gedrukt. Het
preparaat moet even drogen. Föhnen versnelt
dit proces. Daarna wordt het preparaatje
gekleurd (3 x 5 sec.). Wanneer de dekglaasjes
geplaatst zijn, kan het preparaat direct
worden bekeken. Met een kleine vergroting
dient eerst gezocht te worden naar een
geschikte plek met veel materiaal. Daarna is
de 40x de juiste vergroting; eventueel kan
ook met de 100 x (olie) worden gewerkt. Bij
dit onderzoek moet de condensor omhoog
gezet worden om een minimum aan contrast
te krijgen. Bij de inhoud van een pustel kan
men coccen met gedegenereerde polymorfkernige
leukocyten zien of acantholytische
cellen met intacte polymorfkernigen. In het
eerste geval is een oppervlakkige pyodermie
waarschijnlijk, in het tweede geval een
mogelijke pemphigus foliaceus.
De Woodse lamp
De Woodse lamp is een hulpmiddel bij het
vinden van een M.canis infectie, hoewel
zowel vals-positieve als vals-negatieve uitslagen
voorkomen. De onderzoekskamer
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 17

moet goed verduisterd zijn en een lamp met
ingebouwd vergrootglas is ideaal. De haren -
en niet de schilfers - moeten geel-groen fluoresceren.
Soms zijn de haren afgebroken en
fluoresceren alleen de afgebroken stoppels,
die soms lastig te vinden zijn. Het is aan te
bevelen fluorescerende haren microscopisch
te bekijken. Dit is een extra bevestiging van
de diagnose. Indien er geen positief fluorescerende
haren worden gevonden, kan er nog
steeds sprake zijn van een schimmelinfectie.
Alleen haren die in de anagene fase verkeren
zullen fluoresceren.
Het beënten van het medium
Bij een negatieve fluorescentie is een schimmelkweek
de volgende stap.
Schimmelkweek, links een pathogene schimmel
(kleuromslag bodem met een witte kolonie),
rechts een contaminant (wel groei, geen kleuromslag)
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 18
Met behulp van een nieuwe tandenborstel
wordt het gehele dier geborsteld. De geoogste
haren en schilfers kunnen op een DTMbodem
worden gelegd of worden opgestuurd
naar een laboratorium. Als u de schimmelkweek
zelf uitvoert, behoort deze bewaard te
worden bij kamertemperatuur (vanaf 22º C!)
en dagelijks bekeken te worden. Alleen kweken
waarvan de bodem binnen 14 dagen
geheel rood verkleurt en waar tegelijkertijd
een witte schimmelkolonie groeit, zijn
bewijzend voor een pathogene schimmel.
Het voordeel van het opsturen naar een laboratorium
is dat de schimmel ook gedetermineerd
wordt.
Benodigdheden voor een bacteriologisch
onderzoek
Het bacteriologisch onderzoek is niet bij
elke pyodermie geïndiceerd. Indien een
patiënt niet op de ingestelde therapie
reageert, bij een diepe pyodermie of wanneer
men twijfelt of er sprake is van een bacteriële
oorzaak, is een bacteriologisch onderzoek
zinvol. De huid rondom een pustel wordt met
alcohol gereinigd. De huid laat men drogen.
Met een steriele naald wordt de pustel geopend.
Een steriele swab is nodig voor het
absorberen van de inhoud van de pustel.
Deze swab wordt opgestuurd naar het laboratorium,
vergezeld van een volledige anamnese
en vraagstelling. Bij een diepe pyodermie
wordt het gehele oppervlak gereinigd met
alcohol. Nadat de alcohol is opgedroogd verkrijgt
men het exsudaat door in de huid te
knijpen.
Het eliminatiedieet. De enige manier om
een voedselgerelateerde dermatose te kunnen
diagnostiseren is een test met een hypo-

allergeen- of eliminatiedieet. Serologische
testen zijn niet betrouwbaar. Het eliminatiedieet
dient te bestaan uit een zelf te bereiden
voer dat zo simpel mogelijk van samenstelling
moet zijn. Uit onderzoek blijkt dat bij
het gebruik van commerciële diëten het risico
blijft bestaan dat de diagnose gemist
wordt. Vandaar dat in het algemeen de voorkeur
gegeven wordt aan een "zelf gekookt" dieet.
Gebruikelijke componenten van het eliminatiedieet
zijn rijst of aardappelen en een vleessoort
die het dier nog niet eerder gehad heeft,
bijvoorbeeld gekookt geitenvlees, struisvogelvlees,
kalkoenvlees of eventueel geroerbakte
tofu. Het vlees en de rijst worden in een
verhouding van 1: 3 tot 1: 4 gegeven, dus 100
gram vlees op 300 tot 400 gram rijst per dag
voor een hond van 10 kg. Toevoegingen in de
vorm van vitamines, kluifjes of snoepjes zijn
gedurende de testperiode uit den boze. De
eigenaar dient erop gewezen te worden dat
gedurende de testperiode dit dieet streng
gehandhaafd moet worden. Water wordt ad
libitum gegeven. Weigeren katten de rijst dan
kan men uitsluitend vlees voeren in een hoeveelheid
van ongeveer 100 gram vlees per 5
kg lichaamsgewicht. Deze hoeveelheden en
verhoudingen zijn een grove richtlijn waar
men zich niet strikt aan hoeft te houden. Een
normale testperiode is ongeveer 6 weken,
waarna in overleg met de eigenaar het resultaat
wordt geëvalueerd. Ofschoon het uiteraard
geen volwaardig voer is hoeft men gedurende
deze periode niet bang te zijn voor het
optreden van tekorten. Is het effect positief
(verbetering is minimaal 80%) dan kan voor
een correcte diagnose een provocatietest met
het oude voer volgen gedurende 1-2 weken of
totdat de jeuk weer terugkomt, waarna het
dier op het eliminatiedieet weer zou moeten
opknappen. Wanneer een eigenaar absoluut
niet gemotiveerd is om 6 weken lang zelf te
koken kan een kant en klare voeding voorgeschreven
worden met de eerder beschreven
beperkingen. Recentelijk geïntroduceerde
"hydrolysaten" zijn voedingen waarvan de
eiwitbron is gehydrolyseerd, waardoor het
eiwitmolecuul in onderdelen uiteenvalt. Het
gevolg is dat de gemiddelde molecuulgrootte
kleiner is. Hierdoor is de kans kleiner dat dit
molecuul kan "crosslinken"met receptoren op
de mastcel. Op deze manier zou een allergische
reactie voorkomen kunnen worden.
De benodigdheden voor een huidbiopt
Huidbiopten worden genomen indien men
de patiënt verdenkt van een neoplasie, autoimmuundermatose
of elke andere aandoening
waarbij men niet tot een diagnose kan
komen. Enkele voorbeelden zijn dermatomyositis,
steriele talgklierontsteking, erythema
multiforme, etc. De benodigde materialen
zijn een biopteur van 4, 6 of 8 mm, hechtmateriaal,
een klein schaartje en een kleine pincet,
lidocaïne met adrenaline en een viltstift.
Allereerst moet goed gezocht worden naar
een primaire laesie. Indien de aandoening
pustulair is, is het van groot belang een intacte
pustel te biopteren. Indien de aandoening
meer diffuus is, dient men te zoeken naar de
meest recente laesie. Mocht de te biopteren
plek behaard zijn, dan moet de huid voorzichtig
geschoren worden. Met de viltstift
wordt de juiste plek aangegeven. Op die plek
wordt de lokale verdoving gegeven. De biopteur
moet scherp zijn. Door in één richting te
draaien wordt het stukje huid tot op de subcutis
losgemaakt. Daarna pakt men het stukje
huid voorzichtig met het pincet vast en
knipt met de schaar het biopt los. Eventuele
bloedresten moeten verwijderd worden. In
het biopt mag niet worden geknepen met het
pincet. Dit leidt tot artefacten waardoor de
patholoog op een dwaalspoor kan worden
gebracht. Zo snel mogelijk gaat het biopt in
een potje met 10% formaline. Veel laboratoria
stellen voorgevulde potjes ter beschikking
met de juiste concentratie formaline. Het is
van groot belang om meerdere biopten te
nemen, minimaal drie. Naast het geven van
het signalement, dient ook een anamnese
plus een beschrijving van de huidlaesies en
een lijst van mogelijke differentiaal diagnoses
aan de patholoog te worden doorgegeven.
Alleen op deze manier kan de patholoog
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 19

optimaal zijn werk doen. Tenslotte wordt de
huid gehecht. Indien de biopten op een
gevoelige plek genomen moeten worden, kan
men het dier sederen. Bij katten dient men
bijna altijd een sedatie te geven.
De uitvoering van een intradermale test
De intradermale test heeft als doel, bij een
verdenking op atopie, te achterhalen tegen
welke allergenen de patiënt gesensibiliseerd
is. Als we besluiten een huidtest uit te voeren
dient het dier vrij te zijn van medicatie als
corticosteroïden, sedativa of antihistaminica.
De wachttijd die na gebruik van corticosteroïden
of antihistaminica in acht moet worden
genomen is afhankelijk van de gebruikte
dosering, het type preparaat en de duur van
het gebruik. Zo moet na het gebruik van
depotpreparaten rekening worden gehouden
met een wachttijd van minimaal 6 weken. Na
het gebruik van orale prednison is meestal
een wachttijd van ongeveer 2-3 weken voldoende.
Is er behoefte aan sedatie tijdens de test, dan
kan gebruik gemaakt worden van medetomidine
(100 µg/kg i.m.) zonder bijwerkingen
op de resultaten. De huidtest wordt uitgevoerd
op de (voorzichtig) geschoren thoraxwand
en de huid ter plaatse dient gaaf te zijn.
Het aflezen gebeurt na 15 minuten, waarbij
positieve reacties, gemeten in mm doorsnee,
groter dienen te zijn dan het gemiddelde van
de positieve en negatieve controle. Vals positieve
en vals negatieve reacties kunnen, hoewel
zelden, voorkomen.
Als aanvulling op dit onderzoek kan een
commerciële ELISA test gebruikt worden
waarvoor serum gebruikt wordt. Voor meer
informatie zie hoofdstuk VI.
Bij de epicutane test of plaktest worden de
verdachte stoffen en/of een standaardreeks
van contactallergenen op tape bevestigd op
de geschoren huid. Bij een vertraagd type
allergie kan de reactie pas na 48-72 uur worden
afgelezen. Deze testen zijn alle van
humane oorsprong. Men dient zich bij het
hanteren en interpreteren van een dergelijk
test dan ook te realiseren dat plaktesten bij
hond of kat niet gestandaardiseerd zijn, zodat
de betrouwbaarheid zeer discutabel is.
Bloedonderzoek vindt plaats al naar gelang
de lijst van differentiaal diagnoses.
Interpretatie van de resultaten van het
nader onderzoek.
Als de resultaten van het nader onderzoek
zijn geïnterpreteerd, moet vervolgens worden
bepaald welke diagnoses van de lijst af
kunnen. Op deze manier probeert men te
komen tot het: selecteren van de waarschijnlijkheidsdiagnose.
Hierbij is het doel te komen tot 1 diagnose
die het meest waarschijnlijk lijkt en proberen
deze te bevestigen door het zonodig uitvoeren
van verder nader onderzoek. Tenslotte
probeert men te komen tot het kiezen en uitvoeren
van de therapie, en het controleren
van het resultaat.
Maak controle-afspraken met de eigenaar: u
controleert het effect van de therapie (leerzaam
voor uzelf), u controleert de eigenaar
op zijn therapietrouw en toont uw betrokkenheid
bij het verdere verloop.
Als u op een dergelijke systematische manier
probeert te werken en uw handelingen goed
documenteert, behoudt u het overzicht en de
regie over uw patiënt. Dan wordt ook vanzelf
duidelijk wanneer u aan het einde van uw
mogelijkheden komt en door moet sturen. U
voorkomt met een dergelijke werkwijze een
zich eindeloos voortslepende behandeling
zonder enig uitzicht op een goede afloop.
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 21

HOOFDSTUK III:
BACTERIËLE HUIDAANDOENINGEN
Inleiding en pathogenese
Bacteriële huidaandoeningen worden ook
pyodermieën genoemd. Het woord pyodermie
betekent letterlijk een huidontsteking die
gepaard gaat met pusvorming. Deze definitie
is niet geheel correct. Immers, niet alle bacteriële
huidaandoeningen gaan gepaard met
pus en niet alle pusvorming wordt veroorzaakt
door bacteriën. Een voorbeeld van dit
laatste is het voorkomen van talrijke pustels
bij pemphigus foliaceus waar een steriele
immuungemedieerde ontsteking leidt tot de
pusvorming.
In tegenstelling tot bij de kat komen pyodermieën
frequent voor bij de hond. Men verklaart
dit verschil o.a. door het minder intensieve
poetsgedrag dat honden, vergeleken
met de kat, ten toon spreiden, waardoor ze
zich minder efficiënt van pathogene bacteriën
ontdoen. Een andere oorzaak voor dit
verschil zou kunnen zijn, dat bij de hond de
ostiae folliculorum niet goed zijn afgesloten,
waardoor bacteriën gemakkelijker in de huid
kunnen binnendringen.
Onder normale omstandigheden bestaat de
residente (permanente) bacteriële flora van
de huid primair uit coagulase-negatieve stafylococcen
en Micrococcus species met incidenteel
corynebacteriën en hemolytische
streptococcen. Transiënte, pathogene omgevingsbacteriën
als Proteus spp, Pseudomonas
spp en Staphylococcus aureus zullen
normaliter niet of slechts in kleine aantallen
aanwezig zijn op de niet-ontstoken huid.
De belangrijkste pathogenen van de huid zijn
Staphylococcus intermedius (80%) en
Staphylococcus aureus (20%). Bij de hond is
Staphylococcus intermedius waarschijnlijk
permanent aanwezig in de bek en de perianaal
streek en wordt hier vandaan voortdurend
over het lichaam verspreid. Invasies met
b.v. Proteus en Pseudomonas species zijn
mogelijk, maar altijd secundair aan een stafylococcen
infectie. Bij de kat zijn vaak bijtwonden
de oorzaak voor de pyodermie en
derhalve vindt men bij deze ontstekingen
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 22
vooral ß-hemolytische streptococcen en
Bacteroides species.
Afweersysteem van de huid
De afweer van de normale huid tegen
pathogene bacteriën berust op het samenspel
van een groot aantal componenten.
Daarbij vormt allereerst de vacht een
beschermende laag om de huid heen. De
vacht zorgt bovendien voor een constant
micromilieu op het huidoppervlak, hetgeen
van belang is voor een normale residente
bacterieflora. Deze permanent aanwezige
bacterieflora heeft een remmende invloed
op pathogenen. Andere factoren die een rol
spelen in de handhaving van de status quo
op het huidoppervlak zijn een normale talglaag
en een intact stratum corneum. Deze
hoornlaag is stevig en compact en daardoor
moeilijk doordringbaar. Bovendien vindt
hier voortdurend afschilfering plaats van
verhoornd materiaal waardoor de huid zich
tevens ontdoet van grote aantallen bacteriën.
Mochten deze barrières ook genomen
worden dan is fagocytose en "killing" een
belangrijk afweermechanisme, in laatste
instantie gevolgd door de specifieke afweer
in de vorm van de humorale en cellulaire
afweer. Onder invloed van vele factoren,
zoals een slecht verzorgde vacht, seborroe,
locaal trauma, frictie tussen huiddelen,
parasitaire infecties, allergieën, of overmatig
gebruik van ontvettende shampoos,
worden omstandigheden geschapen die
gunstig zijn voor kolonisatie van S. intermedius.
Deze bacterie wordt dan ook
beschouwd als een opportunist die pas tot
kolonievorming komt nadat de normale
afweer is verstoord.
Klinisch beeld
Men kan de pyodermieën indelen naar de
diepte van de ontsteking in de huid. Zo komt
men tot een tweedeling in oppervlakkige en
diepe pyodermieën, waarbij de ontsteking bij
een oppervlakkige pyodermie zich tot in de

oppervlakkige dermis afspeelt en bij een
diepe pyodermie zich kan voordoen tot in de
subcutis.
Een oppervlakkige pyodermie heeft de volgende
kenmerken: maculae, papels, pustels,
collarettes, geen tot weinig ontstekingsvocht,
variabele jeuk, geen littekenvorming, niet
algemeen ziek en in het algemeen een goede
prognose.
Een diepe pyodermie onderscheidt zich door
de volgende kenmerken: soms algemene
ziekteverschijnselen, vergrote lymfeknopen,
hemopurulent ontstekingsvocht, pijnlijke
laesies, zwelling, abcessen, ulcera, necrose,
littekenvorming en een matige tot slechte
prognose.
Therapie en prognose
De belangrijkste opgave voor de klinicus bij
het behandelen van een pyodermie is het
opsporen en elimineren van de primaire oorzaak.
Dit kan variëren van een Allergie tot
een Zinkdeficiëntie en betekent dus vaak een
uitgebreid nader onderzoek naar de achterliggende
oorzaak. Lukt het niet om de primaire
oorzaak te vinden dan rest niets anders
dan een symptomatische behandeling met
antibiotica per os, eventueel ondersteund
door een behandeling met een shampoo.
Bij het gebruik van antibiotica dient men
zich te realiseren dat deze bij oppervlakkige
huidinfecties minimaal 3 weken gegeven
moeten worden, omdat de huid langzaam
herstelt en daarbij relatief moeilijk bereikbaar
is voor antibiotica. Behoort de ontsteking
tot de diepe pyodermieën dan zal de
behandeling 4-6 weken of zonodig nog langer
gegeven moeten worden. Bij hardnekkige
recidiverende pyodermieën wordt wel geadviseerd
om, nadat de huidlaesies niet meer
zichtbaar zijn, nog 1 week door te behandelen.
Een kweek en een antibiogram worden
uitgevoerd als de pyodermie recidiveert.
Ondersteuning van de therapie door wekelijkse
wassingen met antibacteriële shampoos
als Dogdouche R (bevat zwavel), of
Paxcutol R (bevat benzoylperoxide) is geïndiceerd.
Let er daarbij op dat het niet komt tot
uitdroging van de huid en tot een droge
seborroe als te lang achtereen gewassen
wordt. Aangezien we in de regel te maken
hebben met Gram-positieve bèta-lactamase
producerende stafylococcen (S. intermedius)
zou een smalspectrum penicilline zoals bijv.
het humaan geregistreerde flucloxacilline
een goede keuze zijn. Echter dit middel is
niet geregistreerd voor gebruik bij hond en
kat. Daarom behoort te worden gekozen voor
de veterinair geregistreerde cefalosporinen:
cefadroxil (2-3 dd 10-30 mg/kg) en cefalexine
(2 dd 10-15 mg/kg ). Deze antibiotica
worden niet geïnactiveerd door het beta-lactamase
van S. intermedius. Als alternatief
voor de cefalosporinen kan amoxicilline in
combinatie met de bèta-lactamase remmer
clavulaanzuur gebruikt worden (12,5-25
mg/kg 2-3 dd). Tot slot kan worden uitgeweken
naar de fluoroquinolonen die een betere
penetratie in de huid hebben. Aanbevolen
doseringen zijn enrofloxacine (5 mg/kg 1dd),
difloxacine (5 mg/kg 1dd), ibafloxacine 1 dd
15 mg/kg of marbofloxacine (2 mg/kg 1dd).
Antibiotica uit de groep van de macroliden
(bijv. lincomycine en erythromycine) zijn
bacteriostatisch en hebben nog wel eens te
kampen met resistentie-vorming zodat het
gebruik ervan in de dermatologie terugloopt.
Trimethoprimsulfa combinaties (TMP/S, 15-
30 mg/kg 2dd) zijn in het verleden ingezet
bij oppervlakkige pyodermie, maar leiden bij
langdurig gebruik nog wel eens tot bijwerkingen
(bijvoorbeeld keratoconjunctivitis),
terwijl ze niet of minder goed werkzaam zijn
in een purulente omgeving.
Voor het topicale gebruik van antibiotica is
vrijwel geen indicatie tenzij men te maken
heeft met een locale dermatitis met een
beperkt oppervlak zoals bij een hot spot of
intertrigo. Bovendien bestaat er een risico op
allergische reacties bij het topicale gebruik
van antibiotische zalven of smeersels.
In het algemeen is de prognose afhankelijk
van het type ontsteking en tevens van het feit
of men al dan niet een primaire oorzaak kan
vinden.
OPPERVLAKKIGE PYODERMIE
Tot de oppervlakkige pyodermieën rekent
men: de pyotraumatische dermatitis, de
intertrigo, de impetigo en de oppervlakkige
bacteriële folliculitis.
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 23

Scalibor protectorband beschermt
De doodsteek
voor teken!
Scalibor ® protectorband.
Werkt 6 maanden
Deltamethrin 4%. Diergeneesmiddel Vrij. Scalibor halsband van 48 resp.65 cm is geregistreerd ter bestrijding van en ter voorkoming van herbesmetting
met teken en vlooien bij honden. Mag ook gebruikt worden bij drachtige en lacterende teven. De werkingsduur tegen teken bedraagt
5 tot 6 maanden. De werkingsduur tegen herbesmetting door vlooien bedraagt 3 maanden. Contra-indicaties: honden met grote huidletsels,
zieke en herstellende dieren en pups jonger dan 7 weken. Bijwerking: haaruitval nabij de band kan plaatsvinden. Reg. NL 09471.
Intervet Nederland B.V. Postbus 50, 5830 AB Boxmeer
Werkt ook tegen
zandvliegjes

PYOTRAUMATISCHE DERMATITIS
Acute traumatische dermatitis
Inleiding en pathogenese
Een pyotraumatische dermatitis of "hot spot"
wordt veroorzaakt doordat het dier zeer
intensief op één plaats zit te bijten of te likken.
Oorzaken zijn een locale prikkel zoals
een vlooien- of tekenbeet, een ernstige otitis
externa, klitten of corpora aliena (doorntjes),
anaalzakproblemen of een beginnende allergie.
Klinisch beeld
Het zelftrauma leidt tot een acute scherp omschreven
dermatitis met kaalheid, heftig erytheem
en in het centrum soms een purulente
ontsteking. Deze aandoening komt vooral
voor bij langharige honden met een dichte
vacht, zoals St. Bernards, Duitse herders,
Newfoundlanders of Bobtails. Afhankelijk
van de oorzaak wordt de pyotraumatische
dermatitis op verschillende plaatsen van het
lichaam waargenomen maar vaak aan de oorbasis,
op het lumbosacrale deel van de rug en
op voor- of achterpoten.
Diagnostiek
De diagnose is vrij gemakkelijk te stellen op
basis van het acute ontstaan en het klinische
beeld.
Therapie en prognose
De eerste opgave is het opsporen en elimineren
van de primaire oorzaak. Daarnaast is het
scheren of knippen van de haren in en rond
de laesie en het schoonmaken van de ontstoken
huid geïndiceerd, waarvoor milde antiseptische
shampoos kunnen worden
gebruikt. Een kraag kan nuttige diensten
bewijzen om verdere irritatie te voorkomen.
Zonodig kan een corticosteroïd en antibioti-
cum houdende crème, 2 tot 4 keer per dag
gedurende enkele dagen, worden gebruikt.
Een orale therapie met prednison (0,5-1
mg/kg/dag) is soms zinvol om een heftige of
hardnekkige jeuk te onderdrukken. De prognose
is over het algemeen gunstig.
INTERTRIGO
Intertrigo, liplooieczeem
Dezelfde hond 2 weken na chirurgische correctie
Inleiding en pathogenese
Intertrigo is een dermatitis, die ontstaat in
langs elkaar wrijvende huidplooien die het
gevolg zijn van anatomische wanverhoudingen.
In deze plooien ontstaat door de ophoping
van bijvoorbeeld traanvocht, urine of
speeksel, een microklimaat dat gunstig is
voor de groei van pathogene bacteriën.
Intertrigo gaat vaak gepaard met een onaangename
geur, jeuk en soms ook pijnklachten
als de ontsteking heftig verloopt.
Klinisch beeld
Voorbeelden van intertrigo zijn:
Lichaamsplooidermatitis: voornamelijk bij
vette dieren en bij Shar Pei's.
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 25

Lipplooidermatitis: een plooi in een afhangende
onderlip t.h.v. de bovenhaaktand of bij
de overgang van onder naar bovenlip.
Spaniëls, Ierse setters en St. Bernards zijn
gepredisponeerd voor deze aandoening.
Staartplooidermatitis: bij honden met een
kurkentrekkervormige staart, zoals de
Boston terriër en de Engelse bulldog.
Vulvaplooidermatitis:
Vulvaplooi met heftige dermatitis
bij gecastreerde en geovariohysterectomeerde
te dikke teven. De vulva wordt in deze gevallen
omgeven door forse huidplooien waarin
de ontstekingen ontstaan.
Wangplooidermatitis: komt voor bij brachycephale
honden (Engelse bulldog,
Pekingees). Deze dermatitis tussen de plooien
op de neus en onder de ogen gaat soms
gepaard met irritatie van de cornea door
haren, met het risico op een ulcus corneae.
Diagnostiek
De anamnese, het ras, het klinische beeld en
de lokalisatie van de dermatitis maken de
diagnostiek vrij eenvoudig.
Therapie en prognose
In gevallen waarbij sprake is van overge-
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 26
wicht zal getracht moeten worden het
gewicht te normaliseren. Zolang niets
gedaan wordt aan de huidplooien zelf, zal de
dermatitis slechts symptomatisch behandeld
kunnen worden met vaak een tijdelijk effect.
Een dergelijke behandeling kan bestaan uit
het knippen van de haren in het aangetaste
gebied en het reinigen met milde antiseptische
vloeistoffen zoals benzoylperoxide en
het eventueel aanbrengen van corticosteroïden
en antibiotica houdende crèmes.
Een blijvende oplossing is het chirurgisch
verwijderen van de overmatige plooien (bijvoorbeeld
lipplooi- en wangplooidermatitis)
of het verwijderen van het benige gedeelte
van de staart bij een staartplooidermatitis of
het uitvoeren van een vulvaplastiek bij een
vulvaplooi. Een dergelijke oplossing is echter
chirurgisch technisch een gecompliceerde operatie,
waarvoor de nodige ervaring is vereist.
Als de chirurgische correctie succesvol verloopt,
is de prognose gunstig. Bij sommige
dieren (Shar Pei) bestaat echter het risico dat
de plooien na verloop van tijd opnieuw ontstaan.
IMPETIGO
Impetigo bij jonge Duitse dog
Inleiding en pathogenese
De aandoening wordt gezien bij jonge honden
tot ongeveer 1 jaar. De pathogenese is
onduidelijk maar waarschijnlijk spelen een
slechte voeding, slechte hygiëne, endoparasieten,
of virale infecties een predisponerende
rol.
Klinisch beeld
Vooral op de buik, de liezen en in het axillaire
gebied zien we talrijke pustulae. Er is vrijwel
geen sprake van jeuk.

Idem, close up
Diagnostiek
Op basis van de anamnese, het klinische
beeld en de leeftijd van de hond is de diagnose
te stellen.
Therapie en prognose
Men dient zo mogelijk de primaire oorzaak
weg te nemen of te bestrijden. Daarnaast kan
worden behandeld met antibacteriële shampoos,
zonodig ondersteund door antibiotica
per os gedurende 2-3 weken.
OPPERVLAKKIGE BACTERIËLE
FOLLICULITIS
Inleiding en pathogenese
Deze aandoening, die bij honden frequent
voorkomt, werd vroeger ook wel korthaar
pyodermie genoemd en omvat ook aandoeningen
als stafylococcen allergie en bacteriële
overgevoeligheidsreactie. Bij deze laatste
twee aandoeningen zou sprake zijn van overgevoeligheidsreacties
ten opzichte van bacteriële
antigenen en/of toxinen, die resulteren
in bijvoorbeeld een type III overgevoelig-
heids reactie, die gepaard kan gaan met heftige
jeuk.
De ontsteking is meestal secundair aan andere
aandoeningen, zoals allergieën (atopie,
voedselovergevoeligheid) en metabole oorzaken
in de vorm van het (al dan niet iatrogene)
sydroom van Cushing of hypothyreoïdie.
Idiopathische varianten van de
aandoening, zonder duidelijke oorzaak,
komen echter ook voor.
Klinisch beeld
Polycyclische laesis met centrale haargroei en
perifeer erytheem veroorzaakt door een folliculitis
Het klinische beeld is vrij karakteristiek. Het
beginstadium bestaat uit kleine papulae en
pustulae rondom uittredende haren. Pustels
zijn vanwege de dunne wand vaak snel kapot
en worden daarom niet veel gezien. De eigenaar
merkt de ontsteking op in de vorm van
kleine "pukkels" zoals ze vaak worden
omschreven. Op deze plaatsen staan de haren
overeind en deze vallen vaak in bosjes uit.
Dit resulteert in een goed omschreven kaalheid
met erytheem. Vanuit het centrum vindt
een circulaire uitbreiding plaats zodat uiteindelijk
de zogenaamde collarettes te zien zijn:
kale plekken met een schilferige rand. De
diameter van deze collarettes kan sterk variëren,
evenals de kleur, die varieert van erytheem
bij acute laesies tot hyperpigmentatie
bij oudere laesies. Het beeld doet dan sterk
denken aan dat van een dermatophytose. Het
klinische beeld is zeer variabel waarbij alle
stadia tegelijk waargenomen kunnen worden
en waarbij ook de mate van verspreiding over
het lichaam sterk kan variëren.
Voorkeurslocalisaties zijn de oksels, de buik
en de liezen. De jeuk is eveneens variabel en
hangt samen met de primaire oorzaak. Bij de
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 27

Vasotop®
De nieuwe generatie ACE-remmer
Actief op twee niveaus
Gaat hypertrofie en fibrose van de hartspier tegen
Remt verdikking van de bloedvatwand
Ondersteunt de nierfunctie
Vasotop ® . Behandeling van congestieve hartinsufficiëntie bij de hond, veroorzaakt door klepinsufficiënties als gevolg van endocardiose of cardiomyopathie.
Vasotop kan gecombineerd worden met het diureticum furosemide en/of de hartglycosiden digoxine of methyldigoxine. Dosering: 0,125 mg ramipril
per kg lichaamsgewicht éénmaal per dag. Contra-indicaties: Niet gebruiken in geval van relevante hemodynamische stenosen of obstructieve hypertrofische myocardiopathie.
Bijwerkingen: Bloeddrukdaling, die tot uiting kan komen in vermoeidheid, loomheid en ataxie.
Registratie: Vasotop ® 1.25 REG NL 09608 UDA, Vasotop ® 2.5 REG NL 09609 UDA, Vasotop ® 5 REG NL 09610 UDA
Intervet Nederland bv • Postbus 50 • 5830 AB Boxmeer
Telefoon: 0485 587654 • Fax: 0485 587653 • E-mail: intervetnederland@intervet.com

acteriële allergie is de jeuk meestal vrij heftig.
De laesies kunnen verspreid over het
gehele lichaam voorkomen, maar ze worden
vooral gezien op de extremiteiten, de romp
en de buik. De aandoening wordt nogal eens
gezien bij de Dobermann, Duitse dog,
Dashond, Golden retriever en de Labrador
retriever.
Diagnostiek
De anamnese en het klinische beeld zijn
belangrijk voor een juiste diagnostiek. In
geval van recidieven kan histologisch onderzoek
van huidbiopten nuttige diensten bewijzen.
Daarnaast is het van belang primaire
oorzaken, zoals in de inleiding gemeld, grondig
uit te sluiten.
Differentiaal diagnose
Als belangrijkste differentiaal diagnoses gelden
demodicosis en een schimmelinfectie.
Therapie en prognose
Van groot belang is het opsporen en elimineren
van de primaire oorzaak. Lukt dit niet,
zoals bij de idiopathische vorm, dan is de
prognose matig tot slecht. Antibiotica zullen
dan wel effect hebben, maar slechts tijdelijk.
De waarde van bacteriële vaccins bij dergelijke
hardnekkig recidiverende pyodermieën
is controversieel, maar wordt in het algemeen
als niet erg zinvol beschouwd. Deze wijze
van behandelen is dan ook in onbruik
geraakt. Alternatieve behandelingswijzen
zijn zeer langdurige, alternerende antibiotica
giften (puls-therapie), of combinaties met
corticosteroïden. Men dient zich echter te
realiseren dat het eventuele effect van dergelijke
behandelingen niet bewezen is, zodat
deze met de nodige terughoudendheid
gehanteerd moeten worden. De standaardbehandeling
bestaat uit het wassen met desinfecterende
shampoos in combinatie met antibiotica
gedurende een periode van minimaal
4 tot 6 weken.
De prognose is in het algemeen gunstig.
DIEPE PYODERMIE
Inleiding en pathogenese
Onder een diepe pyodermie wordt verstaan
een bacteriële infectie van de huid die zich
afspeelt in en rond de haarfollikels en die
zich kan uitbreiden tot en met de subcutis.
In het algemeen komen diepe pyodermieën
minder vaak voor dan oppervlakkige pyodermieën
maar verlopen ernstiger en hardnekkiger.
Een diepe pyodermie kan zich ontwikkelen
uit een oppervlakkige folliculitis of het
resultaat zijn van andere aandoeningen zoals
demodicose of immuundeficiënties.
De bacteriën, die een belangrijke rol spelen
bij de diepe pyodermieën zijn, naast de eerder
genoemde Staphylococcus spp, Proteus
spp, E. coli en Pseudomonas spp.
NASALE PYODERMIE
Inleiding en pathogenese
De oorzaak van deze zeldzame pyodermie is
soms onbekend, maar meestal het gevolg van
locaal trauma of wroeten in de grond.
Daarnaast ziet men nasale pyodermie als
complicatie van een dermatophyteninfectie
(bijvoorbeeld Trichophyton mentagrophytes),
als overgevoeligheidsreactie op medicamenten,
bij demodicose en als gevolg van
insectenbeten.
Klinisch beeld
Zwelling huid en dermatitis van de neusrug bij
een eosinofiele furunculose
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 31

Een nasale pyodermie manifesteert zich als
een folliculitis c.q. furunculose (dus met een
uitbreiding in de omgeving van de haarfollikels),
die uitsluitend wordt gezien op de
neusrug en het gebied van de neusvleugels.
De primaire laesies bestaan uit papulae en
pustulae; de aandoening verloopt meestal
snel en is erg pijnlijk. Een nasale pyodermie
komt vooral voor bij jachthonden en de
Duitse herder. Het klinische beeld lijkt soms
op dat van een autoimmuundermatose.
Diagnostiek
Het klinische beeld en het acute progressieve
verloop zijn karakteristiek voor de nasale
pyodermie. Een bacteriologisch- en een cytologisch
onderzoek zijn geïndiceerd om de
pathogene verwekkers op te sporen. Als
insectenbeten de oorzaak zijn ziet men vaak
een eosinofiele ontstekingsreactie.
Therapie en prognose
Allereerst moet de eventuele primaire oorzaak
worden bestreden. Daarnaast zal een
antibioticumkuur gedurende 6 tot 8 weken
nodig zijn, samen met een topicale behandeling
met milde antiseptische oplossingen. Is
er sprake van een eosinofiele furunculose
dan is het gebruik van corticosteroïden geïndiceerd.
Gezien de vaak heftige pijn is het
gebruik van pijnstillers geïndiceerd. De
prognose van de aandoening is meestal gunstig,
waarbij het herstel gepaard gaat met littekenvorming.
CALLUS PYODERMIE
Inleiding en pathogenese
Een callus pyodermie komt tot stand door
herhaald trauma op die plaatsen, waar de
huid strak over benige lichaamsdelen
gespannen staat. De aandoening wordt vooral
waargenomen bij grote rassen zoals Duitse
herders, Duitse doggen, St. Bernards en New
Foundlanders die een harde ondergrond als
ligplaats hebben.
Klinisch beeld
Een callus pyodermie wordt meestal gezien
aan de laterale zijde van de ellebogen en de
knieën, op de hakken en soms ter hoogte van
het borstbeen.
Herhaald trauma veroorzaakt uiteindelijk een
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 32
bacteriële infectie, die zich kan uiten in de
vorm van ulceratie en fisteling. Histologisch
is vaak sprake van een ernstige furunculose.
Af en toe wordt een cellulitis geconstateerd.
Keratine fragmenten van afgebroken haren
kunnen aanleiding zijn voor het ontstaan van
zgn. "vreemdlichaam" granulomen en/of fisteling.
Callus pyodermie
Diagnostiek
De diagnose wordt gesteld op grond van de
anamnese, de lokalisatie en het klinische
beeld.
Therapie en prognose
De voornaamste opgave is herhaling van het
trauma te voorkomen, waardoor de huid de
kans krijgt te genezen. Dit betekent dat de
ligplaats van de hond moet worden aangepast
bijvoorbeeld door het geven van een dikke
zachte matras. Daarnaast kan men dik gepolsterd
verband aanleggen en de wonden dagelijks
reinigen. Behandeling met antibiotica
per os gedurende minimaal 4 tot 6 weken is
gewenst. De prognose van de aandoening is
matig daar de kans op een recidieve groot is.
INTERDIGITALE PYODERMIE
Inleiding en pathogenese
Bij de hond komen ontstekingen aan de tussenteenhuid
regelmatig voor. De oorzaken
voor een interdigitale pyodermie of pododermatitis
zijn talrijk en zeer uiteenlopend
van aard.
Locale oorzaken zijn relatief eenvoudig op te
sporen en te corrigeren. Hierbij moet gedacht
worden aan bijvoorbeeld grasaartjes, doorntjes
of houtsplinters. Aan dergelijke oorzaken
kan men vooral denken als de afwijkingen

zich beperken tot één ondervoet. Als de problemen
zich afspelen aan meerdere poten
dient men ook te denken aan andere oorzaken
zoals demodicose, trombiculose, dermatophytosen,
irriterende stoffen, allergieën,
autoimmuun stoornissen, en tenslotte stress,
resulterend in overmatig likken aan de voeten.
Bij een aantal rassen (Bull terriër,
Engelse bulldog, Boxer, Duitse dog) komen
steriele ontstekingen (pyogranulomen) voor
waarbij bacteriën geen primaire rol spelen.
Tenslotte is er een vrij grote restgroep waarbij
geen oorzaak gevonden wordt: de zogenaamde
idiopathische varianten.
Klinisch beeld
Erytheem en zwelling bij interdigitale pyodermie
In de beginfase is vaak alleen sprake van
erytheem of wat zwelling. Afhankelijk van
de duur van de aandoening en de oorzaak
kunnen daarna de volgende afwijkingen worden
waargenomen: diepe ontsteking, noduli,
ulcera en fistels. Het exsudaat is veelal
hemopurulent. Secundair kan alopecia optreden.
Afhankelijk van de oorzaak wordt pruritus
waargenomen. Echter meestal zijn dergelijke
diepe laesies pijnlijk hetgeen tot uiting
komt in kreupelheid.
Diagnostiek
Gezien de variëteit aan mogelijke oorzaken
is de anamnese zeer belangrijk voor het vaststellen
van de oorzaak van de pododermatitis.
Het diagnostisch onderzoek hangt af van de
mogelijke primaire oorzaken die in aanmerking
komen en moet soms zeer uitgebreid
zijn.
Therapie en prognose
De behandeling behoort gericht te zijn op het
opsporen en/of elimineren van de oorzaak. In
het laatste geval is de prognose gunstig.
Indien eliminatie van de oorzaak niet lukt of
de oorzaak niet wordt gevonden, blijft slechts
een symptomatische behandeling mogelijk.
De prognose zal dan beduidend minder goed
zijn.
Voor wat betreft de idiopathische pododermatitis
zal de bacteriële infectie aan de hand
van een gevoeligheidstest bestreden moeten
worden met antibiotica gedurende een periode
van gemiddeld 6 tot 8 weken. Multipele
noduli, necrotische of fistelende weefsels
dienen zonodig chirurgisch te worden verwijderd.
Aansluitend kunnen voetbaden met
een antiseptische oplossing worden toegepast.
De steriele pyogranulomen kunnen met
wisselend succes worden behandeld met corticosteroïden
per os in een alternerende en
afdalende dosering.
DUITSE HERDER PYODERMIE
Inleiding en pathogenese
De oorzaak van deze aandoening (in de
Engelse literatuur German Shepherd dog
Pyoderma (GSP) genaamd) is nog steeds
onduidelijk. De aandoening wordt zeer waarschijnlijk
autosomaal recessief overgedragen.
Daarnaast spelen andere factoren zoals
pulicosis, een vlooienallergie of een allergische
dermatitis een predisponerende rol. Tot
op heden zijn geen aanwijzingen gevonden
voor afwijkingen aan het nietspecifieke
immuunsysteem. Er zijn wel aanwijzingen
gevonden voor een afwijkende cellulaire
afweer en er zijn grote hoeveelheden circulerende
immuuncomplexen aangetroffen, die
wellicht ontstekingen in de huid induceren.
Klinisch beeld
Geschoren Duitse herder met GSP
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 33

Crusteuze dermatitis bij GSP
De aandoening is tot op heden uitsluitend
waargenomen bij Duitse herders of bastaard
Duitse herders. De eerste verschijnselen worden
bij de meerderheid van de dieren waargenomen
rond de leeftijd van 4-5 jaar. Er
bestaat geen geslachtspredispositie.
Het meest karakteristiek voor deze diepe
pyodermie zijn pijnlijke kratervormige ulcera,
die spontaan ontstaan en aanwezig zijn op de
rug en de laterale zijden van de achterpoten.
Vaak zijn deze ulcera bedekt met crustae,
waaronder een hemopurulent exsudaat aanwezig
is. De veranderingen kunnen zich uitbreiden
naar de ellebogen en het interdigitale
gebied en kunnen zich uiteindelijk uitbreiden
over het gehele lichaam. In een beperkt aantal
gevallen wordt de GSP gezien in kombinatie
met perianaal fistels. Hoewel deze fistels
een klinisch beeld opleveren, dat goed in
te passen zou zijn binnen de GSP, is het tot
op heden onduidelijk of het ook inderdaad
hiertoe behoort.
Diagnostiek
De diagnose wordt gesteld op grond van het
klinische beeld, het ras en de leeftijd waarop
de eerste verschijnselen zijn gesignaleerd.
Bloedonderzoek en histologisch onderzoek
van huidbiopten zijn niet specifiek voor GSP.
Bacteriologisch onderzoek en een gevoeligheidstest
zijn alleen zinvol als wordt overgegaan
tot behandeling.
Therapie en prognose
Een langdurige behandeling met antibiotica
en/of corticosteroïden geeft meestal slechts
een gedeeltelijk en tijdelijk effect. In veel
gevallen eindigt de ziektegeschiedenis ten
gevolge van hardnekkige recidieven met een
vroegtijdige euthanasie van de hond.
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 34
SUBCUTANE ABCESSEN
Inleiding en pathogenese
Subcutane abcessen worden het meeste
gezien bij katten als gevolg van beet- of
krabwonden. Daarnaast ziet men subcutane
abcessen ook door het injecteren van nietsteriel
materiaal. De bacteriën, die na een
beet vaak worden geïsoleerd zijn o.a.
Pasteurella multocida, ß-hemolytische streptococcen,
Bacteroïdes species en andere
anaërobe bacteriën.
Andere mogelijke oorzaken voor recidiverende
of nietgenezende abcessen zijn actinomycose,
nocardiose en (a-specifieke) mycobacteriën.
Immuunsuppressie door
bijvoorbeeld FeLV, FIV, FIP of het gebruik
van corticosteroïden bevorderen infecties
van deze agentia.
Klinisch beeld
Enkele subcutane abcessen
De abcessen, die zich snel kunnen ontwikkelen,
worden meestal gezien in het nek- en
schoudergebied en boven de staartbasis. De
dieren kunnen algemeen ziek zijn, minder
eetlust vertonen en temperatuursverhoging
hebben. In een later stadium zullen de abcessen
spontaan ruptureren, waarbij pus vrijkomt.
Diagnostiek
De anamnese en het klinische beeld zijn vrij
specifiek. Bacteriologisch onderzoek en een
gevoeligheidsbepaling zijn geïndiceerd om
het oorzakelijk agens te kunnen identificeren.

Therapie en prognose
Intacte abcessen moeten worden gedraineerd
en de abcesholtes dienen te worden gespoeld
met een antiseptische oplossing. Een en
ander wordt ondersteund met een antibioticum
kuur. De genezing vindt meestal plaats
binnen 2 tot 3 weken.
De prognose van deze aandoening is goed,
vooropgesteld dat het vechten van de kat kan
worden voorkomen. Castratie wil in deze nog
wel eens de oplossing zijn.
In het geval van actinomycose, nocardiose of
(aspecifieke) mycobacteriose is het verstandig
de behandeling in overleg met een microbioloog
te kiezen, en belangrijk dat de
behandeling zeer lang (enkele maanden) volgehouden
wordt. Dan nog is de prognose
vaak matig. Gezien het vrij zeldzame voorkomen
van deze aandoeningen zal hier niet
verder op worden ingegaan.
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 35

HOOFDSTUK IV:
PARASITAIRE HUIDAANDOENINGEN
DEMODICOSIS
Inleiding en pathogenese
Demodicosis (of jeugdschurft) is een frequent
voorkomende parasitaire aandoening
die meestal gepaard gaat met ontstekingsverschijnselen.
De naam jeugdschurft is niet
terecht omdat op oudere leeftijd deze infectie
ook voor kan komen. De aandoening is niet
besmettelijk. Het is tot op heden niet goed
bekend waarom de mijt, die een normale
huidbewoner is, zich plotseling gaat vermenigvuldigen.
In de literatuur wordt een verminderde
concentratie van het interleukine 2
(IL-2) gevonden bij honden met een gegeneraliseerde
demodicosis. IL-2 speelt een
belangrijke rol in de humorale afweer. Uit
meerdere studies blijkt, dat bij honden met
een gegeneraliseerde demodicosis en een
secundaire pyodermie sprake is van een
immuunstoring, waarbij in het bijzonder de
T-cellen betrokken lijken zijn. Tot op heden
blijven veel vragen over de pathogenese echter
onbeantwoord. De immuunstoring kan
erfelijk zijn maar ook verkregen. Het verdient
aanbeveling om niet met dieren te fokken
die geleden hebben aan demodicosis.
De parasiet
Demodex mijten, 4x10x
De complete levenscyclus van de mijt vindt
plaats in de huid. De Demodex mijt leeft in
de haarfollikel en in de talgklieren. De "ame-
rican football" gevormde eieren ontwikkelen
zich tot kleine zes-potige larvae, die weer
veranderen in volwassen 8-potige nymphae
van waaruit de volwassen parasiet zich ontwikkelt.
De duur van de levenscyclus is niet
exact beschreven, maar wordt geschat op 20
– 35 dagen. De mijt kan niet overleven buiten
de huid. De teef draagt de mijt over naar
de puppies gedurende de eerste levensdagen.
Intra-uteriene infestaties komen niet voor.
Overdracht op latere leeftijd is niet mogelijk.
Mijten kunnen worden overgebracht naar een
gezonde volwassen hond maar een klinische
infectie ontstaat niet.
Er zijn twee soorten mijten beschreven bij de
hond: de meest voorkomende, lange vorm
Demodex canis en de korte, stompe vorm
Demodex injai.
Klinisch beeld
Er worden twee beelden onderscheiden: de
lokale demodicosis en de gegeneraliseerde
demodicosis. De behandeling en prognose
van beide vormen is verschillend en deze
zullen apart beschreven worden.
Lokale demodicosis
Circulaire alopecia met hyperpigmentatie bij een
focale demodicosis
Bij de lokale vorm van demodicosis bestaat
het klinische beeld uit enkele of soms maar
één scherp omschreven kale plek. De huid
kan iets schilferig zijn. Een secundaire folli-
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 37

culitis kan aanwezig zijn. De jeuk is minimaal.
De voorkeurslocalisatie betreft meestal
de poten en de kop.
Diagnostiek
Demodex mijten zijn goed te vinden door
middel van diepe huidafkrabsels (zie hoofdstuk
II voor de techniek). Met behulp van een
kleine vergroting (objectief 10 maal) zijn de
mijten goed herkenbaar. Indien de mijten
alleen voorkomen in de diepere delen van de
follikel kan de diagnose gemist worden. In
dat geval zijn huidbiopten geïndiceerd. Bij
de Shar Pei blijken de mijten soms lastig te
vinden in huidafkrabsels. Bij dit ras zijn
huidbiopten vaker noodzakelijk om de diagnose
demodicosis te kunnen stellen.
Differentiaal diagnose
Een schimmelinfectie en een folliculitis zijn
de twee belangrijkste. Aangezien zowel de
Demodex mijt als de schimmel en bacterie
zich in de haarfollikel bevinden, kunnen ze
klinisch hetzelfde beeld veroorzaken. Alle
drie breiden zich circulair uit. Met behulp
van zorgvuldig klinisch onderzoek is de juiste
diagnose eenvoudig te stellen.
Therapie en prognose
Een deel van de patiënten met een locale
Demodex infectie kan spontaan genezen.
Indien men hier niet op wil wachten of als de
plekken zich lijken uit te breiden, zijn amitraz
wassingen (niet bij de Chihuahua) geïndiceerd.
Rondom de aangetaste plek dient de
vacht ruim geschoren te worden. De duur van
de therapie wordt bepaald door het resultaat
van de huidafkrabsels. Wanneer de huidafkrabsels
negatief zijn moet de therapie nog 3
weken gecontinueerd worden, waarna
opnieuw een controle van huidafkrabsels
plaatsvindt. Pas na 2 negatieve controles kan
men de behandeling stoppen. In het algemeen
is de prognose gunstig. De vacht komt
meestal compleet terug en littekenvorming
vindt nauwelijks plaats.
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 38
Gegeneraliseerde demodicose.
Klinisch beeld
Bij deze vorm is sprake van een zeer uitgebreide
dermatitis met een oppervlakkige of
diepe secundaire pyodermie. De hond kan
een zieke indruk maken met soms koorts en
Gegeneraliseerde alopecia met erytheem bij
demodicosis
Heftige dermatitis door demodicosis
Interdigitale pyodermie veroorzaakt door demodicosis

Papels en pustels door demodicosis
Pododermatitis door demodicosis
vergrote lymfeknopen. De mate en uitgebreidheid
van de pyodermie beheersen het
klinische beeld. We zien kaalheid, erytheem,
papels en pustels, of een diepe pyodermie
met pijnlijkheid bij aanraken. Een pododermatitis
kan het enige symptoom zijn.
Diagnostiek
De diagnose wordt gesteld door het nemen
van meerdere diepe huidafkrabsels. Indien er
sprake is van een pododermatitis met een
secundaire diepe pyodermie kan het afkrabben
erg pijnlijk zijn voor de hond. Men kan
een klein plukje haren uit de huid trekken ten
behoeve van een microscopisch preparaat. De
Demodex mijten liggen parallel aan de haren.
Indien op latere leeftijd een gegeneraliseerde
demodicosis ontstaat, dient er gezocht te worden
naar een onderliggende oorzaak zoals:
hypothyreoïdie, hyperadrenocorticisme
(zowel endogeen als exogeen), lever- en nierproblemen,
diabetes mellitus, etc. Ook bij
jonge dieren met een hardnekkige gegeneraliseerde
demodicosis dient men attent te zijn
op een onderliggende immuunstoornis.
Differentiaal diagnose
Dermatophytose, diepe pyodermie, seborroe,
"sebaceous adenitis", "color mutant" alopecia,
folliculaire dysplasie, dermatomyositis,
leishmania, juveniele cellulitis.
Indien er sprake is van een uitgebreide diepe
pyodermie moet men ook denken aan: neoplasie,
calcinosis cutis en medicijnovergevoeligheid.
Therapie en prognose
Voor behandeling van de secundaire pyodermie
wordt verwezen naar het betreffende
hoofdstuk. Daarnaast dient ook de mijt bestreden
te worden met wekelijkse amitraz
wassingen. Bij langharige rassen verdient het
aanbeveling om de hond te scheren. De ogen
dienen voor het wassen met vit A oogzalf
behandeld te worden ter bescherming. De
wassingen moeten buiten of in een goed
geventileerde ruimte uitgevoerd worden,
waarbij men geadviseerd wordt handschoenen
te dragen.
Recentelijk is een nieuw middel tegen demodicosis
bij de hond op de markt gekomen.
Het is een combinatie van imidacloprid en
moxidectine. Men dient eenmaal per maand
de inhoud van een pipet toe op de huid, ter
hoogte van de schouderbladen. Dit product is
dermate kort beschikbaar dat de auteurs hiermee
nog geen uitgebreide ervaring hebben
kunnen opbouwen.
In de literatuur wordt bij de behandeling van
hardnekkige gegeneraliseerde demodicosis
ook een andere therapie geadviseerd in de
vorm van ivermectine per os. Deze behandeling
is niet de eerste keus en dient alleen
aangeraden te worden bij ernstige gevallen
als de geregistreerde behandeling niet werkt.
Shelties, Schotse herders, Border collies en
kruisingen met deze rassen dienen hiermee
niet te worden behandeld. Het is gebleken dat
dieren die gevoelig zijn voor ivermectine het
MDR1–gen missen waardoor de ionenpomp
tussen de bloed-hersen- barrière onvoldoende
functioneert, met kans op een fatale
afloop. In de toekomst zal er een commerciële
test op de markt komen om een mogelijke
gevoeligheid voor ivermectine te meten. De
dosering ivermectine varieert tussen 300 en
600 microgram per kilo per dag per os, waarbij
men begint met de laagste dosis, deze
geleidelijk opvoert en attent is op de bijwer-
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 39

kingen (o.a. neurologische verschijnselen,
braken en diarree). In het algemeen geldt dat
deze patiënten maandelijkse gecontroleerd
moeten worden waarbij elke keer meerdere
plekken worden afgekrabd om het aantal mijten
te tellen. De totale duur van de behandeling
kan meerdere maanden in beslag nemen
en dient pas gestopt te worden wanneer twee
controles met drie tot vier weken tussentijd
negatief zijn. Bij een gegeneraliseerde demodicosis
van een jonge hond is de prognose
redelijk, maar bij een oudere hond gereserveerd,
zeker wanneer het niet lukt om een
primaire oorzaak te vinden.
Demodicosis bij de kat
Bij de kat is demodicosis een zeldzame aandoening.
Er zijn in de literatuur weinig gevallen
beschreven. De aandoening wordt wel
geassocieerd met een immuniteitsstoring
zoals een FIV of FeLV infectie.
De parasiet
Demodex gatoi, 4x10x
Demodex cati
D. cati is slanker dan D. canis, maar is verder
identiek. Daarnaast komt ook D. gatoi bij de
kat voor. Deze mijt is veel stomper en korter.
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 40
Hij lijkt erg op D. criceti van de hamster.
Er zijn geen aanwijzingen dat demodicosis
bij de kat een erfelijke basis zou hebben.
D. gatoi zou besmettelijk zijn. Deze mijt leeft
in het stratum corneum en niet diep in de
haarfollikel zoals D. cati.
Klinisch beeld
Ontsteking en zwelling door demodicosis
D. cati veroorzaakt meerdere kale plekken
overal op het lichaam. Erytheem kan aanwezig
zijn met schilfering en hyperpigmentatie.
De jeuk is zeer variabel en kan zeer heftig
zijn. In tegenstelling tot bij de hond ontwikkelt
zich bij de kat zelden een secundaire
pyodermie.
Diagnostiek
Huidafkrabsels zijn meestal voldoende. In
sommige gevallen zijn huidbiopten noodzakelijk.
Nader onderzoek ter uitsluiting van virale
infecties en andere mogelijk onderliggende
oorzaken is zinvol.
Differentiaal diagnose
Notoedres cati, pulicosis, voedselovergevoeligheid,
atopie of een psychogene kaalheid.
Therapie en prognose
Er is in Nederland geen geregistreerde therapie.
De kat is bijzonder gevoelig voor amitraz.
Er is een publicatie waarin het gebruik
van amitraz bij de kat in een verdunning van
1 op 1000 (0.0125%) wordt beschreven. De
kat werd voor de behandeling geschoren en
tweemaal met een week interval ingesmeerd
en is daarop volledig hersteld. In de literatuur
wordt de prognose meestal als gereserveerd
beschreven.

SCABIËS
Inleiding en pathogenese
Sarcoptes infestaties bij de hond door
Sarcoptes canis (scabiës) komen voor bij alle
rassen, leeftijden en vachtsoorten. Deze zeer
besmettelijke aandoening veroorzaakt heftige
jeuk die waarschijnlijk veroorzaakt wordt
door allergische reacties van de gastheer
tegen de mijt en haar uitwerpselen.
Besmetting vindt plaats door direct contact
van hond tot hond. De incubatie periode is
afhankelijk van het aantal mijten dat is overgebracht,
de gevoeligheid van de hond en
varieert van 14 dagen tot 4 weken. Secundaire
krablaesies domineren het klinische beeld.
Papel veroorzaakt door Sarcoptes bij de mens
Scabiës is een zoönose! De Sarcoptes mijt
heeft een voorkeur voor de hond, maar infecties
bij de kat, vos en mens komen voor.
Wanneer een mens in contact is gekomen
met deze parasiet kunnen na vierentwintig
uur klinische verschijnselen te zien zijn.
Typisch zijn rode jeukende papels meestal op
de buik en de arm. Na ongeveer veertien
dagen verdwijnen de laesies bij de mens
spontaan indien er geen sprake is van een
herinfestatie. Hoewel de aandoening besmettelijk
is, hoeven contactdieren niet altijd last
te krijgen. In ongeveer 50% van de gevallen
krijgen contactpersonen klachten. De mate
van contact is een belangrijk gegeven. Bij
schoothondjes zal een eigenaar eerder
besmet raken dan bij een jachthond die buiten
in een kennel verblijft.
De parasiet
Sarcoptes canis, 5x40x
Sarcoptes canis eieren, 5x40x
De Sarcoptes mijt is een obligate parasiet. De
gehele levenscyclus, die varieert van 17 tot 21
dagen, vindt plaats op het dier. Het vrouwtje,
dat een levensduur heeft van 3-4 weken, graaft
gangen en legt daarin haar eieren. Na drie tot
vijf dagen komen de eieren uit. De larven graven
een holletje waarin de verdere metamorfose
plaats vindt. Hier vindt ook de bevruchting
plaats, waarna het mannetje sterft. Het vrouwtje
gaat een nieuwe gang graven om haar
eieren te leggen. Afhankelijk van temperatuur
en luchtvochtigheid kunnen de mijten enkele
dagen tot weken buiten de gastheer overleven.
Klinisch beeld
Alopecia met erytheem en crustae bij scabiës
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 41

Alopecia met crustae ten gevolge van scabiës bij
een Sheltie
Alopecia met crustae op de hakken.
Scabiës bij een Sheltie
Uitgebreide alopecia met lichenificatie en hyperpigmentatie
ten gevolge van een chronische
Sarcoptes infectie
De voorkeurslokalisaties van de mijt zijn de
buik, oorranden, hakken en ellebogen. De
primaire laesie bestaat uit een papel. Door
zelftrauma ontstaan crustae met acanthose en
hyperpigmentatie. De haren worden kapot
gekrabd en kaalheid is het gevolg. Een
secundaire pyodermie kan ontstaan en verergert
het klinische beeld. De dieren kunnen
vermageren ten gevolge van de heftige jeuk.
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 42
Het is opvallend dat deze dieren tijdens het
onderzoek in de behandelkamer blijven
krabben.
Diagnostiek
De Sarcoptes mijt is moeilijk te vinden.
Meerdere diepe huidafkrabsels (zie voor de
techniek hoofdstuk II) van gepredisponeerde
lokaties, bijv. de oorranden of andere plekken
waar primaire laesies (papulae) zich
bevinden, zijn noodzakelijk. Opvallend is
dat deze patiënten spontaan meekrabben tijdens
het maken van een afkrabsel. Het is
belangrijk hiervoor de tijd te nemen. Er
bestaan in Europa serologische testen met
een sensitiviteit van 92% en een specificiteit
van 96%. Wanneer huidbiopten genomen
worden is de kans op het aantreffen van een
mijt zeer gering. Er dient een primaire laesie
(papel) gebiopteerd te worden. De histologie
vertoont een perivasculaire tot interstitiële
eosinofiele dermatitis. Eosinofiele pustulae
in de dermis suggereren een parasitaire
infestatie. Delen van de huid die hyperpigmentatie
en lichenificatie vertonen zijn niet
geschikt om te biopteren. Als de diagnostiek
op scabiës niets oplevert maar de verdenking
blijft bestaan, is een diagnostische therapie
geïndiceerd.
Differentiaal diagnose
Atopie, voedselovergevoeligheid, Malassezia
dermatitis, pyodermie, Otodectes dermatitis,
pemphigus foliaceus, drug eruptions.
Therapie en prognose
De therapie bestaat uit het minimaal drie
keer, met een interval van twee weken, toedienen
van selamectine spot on (6-12
mg/kg), op de patiënt en contactdieren.
Indien er sprake is van een uitgebreide infestatie
met veel mijten kan men overwegen de
omgeving te behandelen met een permethrin
spray omdat de mijten buiten de gastheer
kort kunnen overleven. Bij sommige dieren
is er sprake van een secundaire bacteriële
infectie ten gevolge van de jeuk. De pyodermie
dient behandeld te worden. Na een
infectie wordt geen immuniteit opgebouwd
zodat herinfectie altijd mogelijk blijft. De
prognose is gunstig.

NOTOËDRES CATI
Inleiding en pathogenese
Dit is een zeldzame aandoening in ons land,
die zeer besmettelijk is en uitsluitend voorkomt
bij katten.
Klinisch beeld
Heftige jeuk aan kop en poten door N. cati
De primaire laesie van de Notoëdres mijt is
een papel. Door zelftrauma ontstaan crustae
ter hoogte van de oorranden. In een later stadium
kunnen de mijten zich verspreiden over
de kop of elders over het lichaam, zoals over
de poten.
Diagnostiek
Enkele diepe huidafkrabsels zijn meestal
voldoende, want de trefkans is groter dan bij
een Sarcoptes canis besmetting.
Differentiaal diagnose
Otodectes mijten, Cheyletiella mijten, atopie,
voedselovergevoeligheid, pemphigus
foliaceus, pemphigus erythematosus en systemische
lupus erythematosus.
Therapie en prognose
Selamectine spot on driemaal (met een interval
van 2 weken) toedienen op de huid tussen
de schouderbladen van de patiënt en de contactdieren.
De prognose is goed.
CHEYLETIELLOSIS
Inleiding en pathogenese
Er zijn drie species van belang bij gezelschapsdieren.
De Cheyletiella yasguri bij de
hond, Cheyletiella blakei bij de kat en
Cheyletiella parasitivorax bij het konijn. De
mijten, ook vachtmijten genoemd, zijn niet
strikt diersoort specifiek. Ook bij de mens
kan deze parasiet jeukende papels veroorzaken.
Deze besmettelijke aandoening kan zich
uiten als een nestinfectie, maar ook de individuele
hond of kat kan op elke leeftijd
besmet raken. De incidentie van voorkomen
lijkt af te nemen door het gebruik van vlooienbestrijdingsmiddelen.
De parasiet
Cheyletiella, 5x10x
Cheyletiella monddelen 5x40x
Cheyletiella mijten zijn langpotige mijten,
herkenbaar aan hun karakteristieke monddelen
(of palpen) met grote haken. De levenscyclus,
die geheel plaats vindt op de gastheer,
is als volgt: ei – larve – nymphe –
volwassen vorm en neemt ongeveer drie
weken in beslag. De mijten die leven op het
huidoppervlak zijn zo groot dat ze met een
vergrootglas te zien zijn. De mijten steken
met hun stilet in de epidermis en zuigen
vocht op. De eieren, die veel kleiner dan luizeneieren
(neten) zijn, worden afgezet aan de
haren. De mijten en de eieren kunnen afval-
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 43

len van de gastheer. Op deze manier wordt
ook de omgeving besmet, waarin de volwassen
mijten ongeveer 10 dagen kunnen overleven.
Klinisch beeld bij de hond
Vette seborroe bij cheyletiellosis
Afgebroken haren op de rug bij cheyletiellosis
Het klinische beeld is variabel. Er zijn dieren
die nauwelijks afwijkingen (dragers) of
alleen een droge seborroe vertonen met
geringe jeuk, terwijl andere dieren enorme
jeuk hebben met uitgebreid erytheem.
Waarschijnlijk veroorzaakt het speeksel van
de parasiet bij sommige dieren een allergische
reactie. De voorkeurslokalisatie is de
rug. De aandoening wordt ook wel "wandelende
roos" genoemd. Dit beschrijft het
beeld, de stoffige vacht, exact. De mate van
jeuk bepaalt de ernst van de secundaire laesies
zoals crustae en alopecia.
Klinisch beeld bij de kat
Er zijn twee verschillende klinische beelden
bekend: miliaire dermatitis en een minder
opvallend beeld met alleen afgebeten haren
op de romp. Katten likken zich als onderdeel
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 44
van het normale gedrag, waarbij de parasieten
en de eieren worden opgelikt. De roos is
minder opvallend. Indien het aantal mijten
groter wordt, zal ook de jeuk toenemen waardoor
er sprake zal zijn van haarverlies.
Uiteindelijk neemt het aantal schilfers toe.
Indien het dier allergisch reageert, zal ook
het erytheem toenemen. De huid raakt ontstoken
en crustae worden gevormd.
Diagnostiek
De diagnose wordt met zekerheid gesteld
door het vinden van de mijten of de eieren
met behulp van oppervlakkige huidafkrabsels.
Wanneer het dier gewassen is, daalt de
trefkans voor het vinden van de mijten. Het
plekje tussen de ogen, waar meestal minder
goed gewassen wordt, kan een goede lokatie
zijn voor de huidafkrabsels. Een andere
methode is de zogenaamde plakband methode
(zie voor de techniek hoofdstuk II). De
meest betrouwbare methode is het verzamelen
van een stofzuigmonster van de vacht.
Voor de beschrijving van deze techniek verwijzen
wij naar hoofdstuk II. Deze techniek
is minder geschikt voor katten.
Katteneigenaren kunnen een goed monster
verzamelen met behulp van de stofkam of
een borstel. De kat wordt op een groot stuk
papier geplaatst en dan uitvoerig geborsteld.
Op deze manier vallen de mijten en de eieren
op het papier. Andere parasieten zoals vlooien
of huisstofmijten kan men met deze
methode ook aantreffen.
Differentiaal diagnose
Hond
Indien er sprake is van een seborroe beeld
zonder al te veel jeuk, moet men denken aan
een primaire seborroe, "sebaceous adenitis",
worminfecties, incomplete voeding, pulicosis,
demodicosis, Otodectes infectie, pediculosis
en een folliculitis. Indien er sprake is
van een heftige jeuk wordt de lijst uitgebreid
met Sarcoptes infectie, vlooienallergie, atopie
en voedselovergevoeligheid.
Kat
Bij katten met een miliaire dermatitis beeld:
pulicosis, pediculosis, Otodectes infectie,
Notoëdres infectie, demodicosis, voedselovergevoeligheid,
atopie, folliculitis en psy-

chogene oorzaken. Het seborroe beeld met
minder jeuk geeft de volgende mogelijkheden:
voedselovergevoeligheid, dermatophytose,
lever stoornissen, diabetes mellitus en
primaire seborroe.
Therapie en prognose bij de hond en de
kat
Naast de behandeling van de patiënt dienen
contactdieren en de woonomgeving niet vergeten
te worden. De dierenarts zal de eigenaar
goed moeten instrueren. Men dient zich
te realiseren dat het gebruikte antiparasiticum
in goed contact dient te komen met de
parasiet. Er zijn meerdere effectieve producten
op de markt. Er is op dit moment geen
enkel product geregistreerd voor de bestrijding
van deze parasiet. Bij de hond zijn tweewekelijkse
behandelingen met een fipronil
spray effectief. Indien het gaat om een langharig
dier met een dichte vacht zal de spray
slecht tot op de huid doordringen. In dergelijke
gevallen moet de patiënt geschoren
worden. Een andere methode is twee-wekelijks
wassingen met een permethrin shampoo
in combinatie met selamectine. Bij kennel en
cattery besmettingen kan ook gebruikt
gemaakt worden van ivermectine (300
µg/kg) injecties. Minimaal drie injecties met
een interval van twee weken zijn noodzakelijk.
Het gebruik van ivermectine is gecontraïndiceerd
bij Collies, Shelties, Bobtails en
verwante rassen. Deze behandelingen zijn
niet geregistreerd maar worden in de literatuur
aangegeven. Controle afkrabsels vallen
meestal negatief uit. De meest betrouwbare
methode is een controle stofmonster na 4 tot
6 weken, nadat de hond gedurende twee
weken niet is gewassen. De contactdieren
ondergaan dezelfde behandeling.
De woonomgeving moet gespoten worden
met een permethrin bevattende spray, het
liefst twee maal met twee weken tussentijd.
Zorgvuldig stofzuigen en wassen van de honden-
en kattenkleedjes op minimaal 70° C,
behoren bij de behandeling. Ook de borstels
en eventuele andere toiletbenodigdheden
dienen behandeld te worden. Het is voldoende
om deze materialen enkele uren in een
antiparasitaire shampoo te laten weken.
De prognose is goed indien de eigenaar de
instructies nauwgezet uitvoert.
PEDICULOSIS
Inleiding en pathogenese
Luizen worden onderverdeeld in twee groepen:
de Anoplura, zuigende luizen en de
Mallophaga of bijtende luizen. Luizen zijn
zeer gastheerspecifiek. De gehele levenscyclus
vindt plaats op de gastheer. Luizen worden
meestal aangetroffen bij jonge verwaarloosde
dieren en zwerfkatten. Een luis
prefereert een langharige gastheer boven een
kortharige. Besmetting vindt plaats door
direct contact of gebruik van besmette kammen
en borstels. Met het toenemend gebruik
van antiparasitica zijn luizeninfestaties niet
een veel voorkomende diagnose bij onze
goed verzorgde huisdieren.
De parasiet
Luizen zijn dorsoventraal afgeplatte, vleugelloze
parasieten. De levenscyclus, waarbij
een niet volledige metamorfose plaatsvindt,
duurt 14-21 dagen. Het vrouwtje lijmt per
haar één ei(neet) vast. Na 5 tot 10 dagen
komt hieruit de nymphe die na enkele vervellingen
uitgroeit tot de volwassen luis.
Mocht de gastheer overlijden dan zal de luis
erg haar best doen een nieuwe gastheer te
vinden. De luizen kruipen dan massaal naar
de haarpunten. Het dier lijkt dan bedekt met
roos. Buiten een gastheer sterven de luizen
meestal binnen twee weken.
Trichodectes canis, 5x10x
Trichodectes canis (bijtende luis van de
hond) voedt zich met huidschilfers en talg.
Indien de luis een bloedstolsel of een open
wond tegen komt talmt hij niet het wondvocht
op te nemen. Trichodectes is herkenbaar
aan de brede driehoekige kop.
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 45

Linognathus setosus (zuigende luis van de
hond) voedt zich met bloed met behulp van
zijn aangepaste monddelen. De zuigende luis
is te onderscheiden van de bijtende luis
omdat de kop smaller is dan het abdomen.
Felicola rostatus, 5x10x
Felicola subrostratus is de bijtende luis van
de kat. Bij de kat komt geen zuigende luis
voor. Deze luis, die zich voedt met huidschilfers
en talg van de gastheer, lijkt erg op
de bijtende luis van de hond.
Klinisch beeld
Luizen veroorzaken jeuk. De mate van jeuk
is sterk variabel. Zuigende luizen kunnen bij
uitgebreide infecties ook anemie veroorzaken.
Door zelftrauma breken de haren af en
er ontstaan kale plekken. Een secundaire
pyodermie kan het gevolg zijn. Bij de kat kan
een miliaire dermatitis ontstaan.
Diagnostiek
Luizen zijn met het blote oog of met behulp
van een loupe waarneembaar. De zuigende
luis is minder mobiel dan de bijtende luis.
Wanneer de haren opzij worden gehouden
rennen de bijtende luizen weg, terwijl de zuigende
luizen blijven zitten. De favoriete plek
van de luis is bij de kop, achter de oren, rond
de anus en de ogen. Voor determinatie van de
verschillende soorten luizen is microscopisch
onderzoek noodzakelijk. De vorm van
de kop bepaalt welke soort luis u hebt gevangen.
De neten van de luis zijn zo groot dat ze
met het blote oog te zien zijn. Onder de
microscoop vullen ze het hele beeld, in
tegenstelling tot het ei van Cheyletiella.
Differentiaal diagnose
Hond
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 46
Pulicosis, oppervlakkige pyodermie, droge
seborroe, Otodectes dermatitis en cheyletiellosis.
Kat
Pulicosis, cheyletiellosis, Otodectes dermatitis,
ander andere oorzaken voor een miliaire
dermatitis.
Therapie en prognose
Bij de hond en de kat zijn wekelijkse wassingen
met een permethrin-houdende shampoo
voldoende. Wel dienen klitten te worden weg
geknipt. Een andere manier is de hond eerst
goed te borstelen en te kammen. Daarna
wordt met een gewone shampoo de hond
gewassen om vervolgens met een fipronil
spray de hele hond te behandelen. Naast de
hond of kat dienen ook de kammen en borstels
plus ligplaats te worden ontsmet. Aan
de afgevallen haren kleven de neten, die na
tien dagen uitkomen. De parasiet zelf sterft
binnen twee weken indien hij geen nieuwe
gastheer heeft gevonden. Het gebruik van
fipronil spot-on blijkt ook effectief te zijn bij
zowel de hond als de kat. De pipetten worden
op dag 1 en dag 28 volgens de gebruiksaanwijzing
tussen de schouderbladen op de huid
geappliceerd. De prognose is goed.
OTODECTES CYNOTIS
Inleiding en pathogenese
De oormijt is de belangrijkste veroorzaker
van otitis externa bij de hond en de kat.
Behalve in het oor kan de mijt ook elders op
het lichaam worden gevonden. De besmetting
vindt plaats door direct contact. Vooral
in kennels en catteries kan deze mijt voor
grote problemen zorgen. De irritatie in het
oor wordt veroorzaakt door het speeksel en
de uitwerpselen van de mijt. De huid wordt
erythemateus en de talgklieren produceren
meer cerumen. Indien het klimaat in het oor
te vochtig wordt, vertrekken de mijten naar
elders of sterven. Het oorprobleem is daarmee
niet over. Hyperplastische talgklieren
blijven teveel cerumen produceren. Een
secundaire bacteriële- of gistinfectie is ontstaan.
Een behandeling van alleen de oormijt
is dus onvoldoende. Het oor dient gereinigd
te worden en de secundaire otitis externa
moet behandeld worden.

De parasiet
Otodectes cynotis, 5x40x
Otodectes cynotis is een obligate parasiet, die
het liefst in de veilige gehoorgang leeft. Daar
eet hij talg en cel debris. De levenscyclus
neemt drie weken in beslag. Het vrouwtje
legt een ei en metselt dat vast aan het epitheel.
Na vier dagen ontstaan de larven.Tien
dagen later ontstaat de nymphe die zich vast
klampt aan een mannetje en bevrucht wordt
zodra ze geslachtsrijp is. Mannetjes zijn iets
groter dan het vrouwtje en hebben aan alle
pootjes kleine zuignapjes, terwijl de vrouwtjes
dat alleen aan het eerste twee paar hebben.
Klinisch beeld
De mijten veroorzaken jeuk in het oor. De
dieren krabben aan de oren en schudden met
de kop. Er is sprake van een verhoogde talgproductie.
Het gevormde exsudaat, bestaande
uit oorsmeer, afgestorven mijten en soms ook
bloed, heeft de typische koffiebruine kleur.
De hoeveelheid oorsmeer staat vaak niet in
relatie tot de hoeveelheid mijten en jeuk.
Erytheem met alopecia bij Otodectes cynotis
Klinisch beeld bij Otodectes cynotis
Wanneer de mijten ook elders op het lichaam
aanwezig zijn kan de huid erythemateus worden.
Een secundaire seborroe kan ontstaan.
Diagnostiek
Naast de anamnese is hulp van de otoscoop
onontbeerlijk. In veel gevallen zijn de mijten
dan zichtbaar als kleine witte stipjes, die snel
gaan bewegen wanneer ze opgeschrikt worden
door de warmte van de lichtbron.
Microscopisch onderzoek van het oorsmeer
kan noodzakelijk zijn. Een andere methode
is het nemen van oppervlakkige huidafkrabsels
van seborroe plekken.
Differentiaal diagnose
Alle oorzaken van otitis externa moeten worden
opgenomen in deze lijst. De belangrijkste
zijn: bacteriële- en gistinfecties, corpus
alienum, cerumen prop, allergie en "drug
eruptions". Bij uitgebreide besmettingen
dient men ook te denken aan pediculosis,
scabiës of cheyletiellosis.
Therapie en prognose
Allereerst moet het oor worden schoongemaakt
door middel van spoelen met lauw
water. Wanneer al het debris verwijderd is
moeten de gehoorgang en het trommelvlies
(intact ?) geïnspecteerd worden. Meestal zijn
de oormijten dan al weggespoeld.
Nabehandeling met een ivermectine bevattende
oorzalf is noodzakelijk. Indien de parasiet
zich niet heeft beperkt tot het oor, zal de
gehele patiënt moeten worden behandeld.
Men kan kiezen voor een antiparasitaire
shampoo of selamectine druppels in de nek.
Naast de patiënt dienen contactdieren niet
vergeten te worden, omdat deze aandoening
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 47

zeer besmettelijk is. In sommige gevallen
(kennels) moet ook de woonomgeving van
de dieren behandeld worden. De prognose is
goed hoewel herinfecties mogelijk blijven.
THROMBICULOSIS
Inleiding en pathogenese
Thrombicula autumnalis wordt ook wel
herfstmijt genoemd omdat besmettingen in
de (na)zomer en herfst plaatsvinden. De
levenscyclus vindt plaats in de omgeving,
waarbij de mijt voorkeur heeft voor kalkhoudende
bodems. In sommige praktijken zal dit
een veel voorkomend probleem zijn, terwijl
deze mijt elders nauwelijks gezien wordt. De
mijt kan problemen geven bij de hond en de
kat, maar ook de mens kan er gevoelig voor
zijn. De larven van de mijt hechten zich aan
de huid en veroorzaken daar, waarschijnlijk
door hun speeksel, irritatie.
De parasiet
Thrombicula mijten, 5x10x
De mijt is een vrij grote oranje gekleurde
mijt. Hij leeft in organisch materiaal. De
levenscyclus neemt 50 – 70 dagen in beslag.
Alleen de larven zijn parasitair. Deze klimmen
op gras of struiken naar boven en hechten
zich op een passerende voedselbron.
Klinisch beeld
Men vindt de mijten het meest op lichaamsuiteinden
zoals de oorschelpen, de interdigitale
huid, rond de anus, op de buik maar ook
op de snuit. Op die plaatsen is er sprake van
erytheem en papulocrusteuze plekken.
Krablaesies verergeren het beeld: erosies,
crustae en excoriaties. De jeuk kan zeer heftig
zijn en duurt voort, ook nadat de mijten al
verdwenen zijn.
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 48
Interdigitaal erytheem ten gevolge van thrombicula
mijten
Diagnostiek
Wanneer de oranje gekleurde mijten opeen
gepakt zitten kunnen ze met het blote oog
ontdekt worden. Huidafkrabsels bevestigen
de diagnose. Wanneer de mijten niet meer
aanwezig zijn, zullen alleen de anamnese en
de lokatie van de laesies tot een juiste diagnose
kunnen leiden.
Differentiaal diagnose
Pediculosis, pulicosis, atopie en voedselovergevoeligheid.
Therapie en prognose
Een éénmalige wassing met een antiparasitaire
shampoo is al voldoende om de aanwezige
mijten te bestrijden. Het grote probleem
is hier de herinfectie. Het is ondoenlijk en
ook niet wenselijk om de tuin, het bos etc. te
gaan behandelen. Daarom zal toch een meer
frequente preventieve behandeling noodzakelijk
zijn. Een mogelijke preventieve maatregel
is een maandelijkse behandeling met
fipronil spray gedurende het seizoen. Vooral
de poten, buik, snuit, perineum en staart dienen
goed bespoten te worden. Wanneer een
herbesmetting al na tien dagen gezien wordt,
kunnen de poten elke veertien dagen worden
behandeld. Ook kan de eigenaar een andere
wandelroute kiezen. De kat gedurende het
hele seizoen binnenhouden is een niet realistische
maatregel.
De jeuk kan zo heftig zijn dat een kortdurende
behandeling met orale corticosteroïden
noodzakelijk is. De prognose is gereserveerd,
aangezien de oorzaak niet goed kan worden
bestreden. Indien de eigenaar de oorzaak
eenmaal weet, en nauwgezet elk jaar in het
seizoen preventieve maatregelen neemt, is de
prognose goed.

VLOOIEN
Inleiding en pathogenese
Over de vlo is zoveel bekend dat hiermee een
heel Diergeneeskundig Memorandum
gemakkelijk gevuld zou kunnen worden. Er
zijn meer dan 2200 soorten vlooien in de
wereld bekend. De meest voorkomende soorten
zijn de Ctenocephalides felis felis (kattenvlo),
Ctenocephalides canis (hondenvlo)
en de Pulex irritans (mensenvlo). De kattenvlo
is niet strikt gastheer specifiek en kan
goed overleven op de hond, de mens, het
konijn en andere kleine knaagdieren.
Vlooien veroorzaken jeuk door irritatie van
de beten, maar ook doordat allergische reacties
kunnen ontstaan tegen het speeksel dat
bij elke beet in het wondje geïnjecteerd
wordt om de bloedstolling te vertragen.
Daarnaast kunnen ze, als ze in grote aantallen
op jonge dieren voorkomen, een levensbedreigende
anemie veroorzaken. De vlo is
tussengastheer voor de lintworm, Dipylidium
caninum en voor de bacterie Yersinia pestis,
die bij de mens builenpest kan veroorzaken.
Andere zeer sporadische besmettingen bij
honden en katten zijn beschreven door
Leishmania en Borrelia spp. met de vlo als
tussengastheer.
De parasiet
Levenscyclus van de vlo
De levenscyclus bestaat uit vier stadia: eilarve-pop-volwassen
vlo en is afhankelijk
van de omgevingstemperatuur en luchtvochtigheid.
De totale duur van de volledige
metamorfose kan variëren van enkele weken
tot meer dan een jaar.
Vlooieneieren
Vlooienlarven
Het vrouwtje legt tot ongeveer 50 eieren per
dag, die grotendeels van de gastheer afvallen.
De larve is wat plakkerig en neemt de
kleur aan van de omgeving. De larve is negatief
fototroop en voedt zich met organisch
afval waaronder de vlooienfaeces. Hij kan
meters afleggen om naar een geschikte, veilige
plaats te komen. Na drie vervellingen is
het volgende stadium de pop.
Popstadium
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 49

De pop is door zijn dikke wand onbereikbaar
voor een insecticide, zeker wanneer de
pop diep weggestopt zit in de vloerbedekking.
Afhankelijk van de temperatuur en het
CO2 gehalte in de lucht verlaat de vlo zijn
veilige cocon.
Ctenocephalides felis
De pas uitgekomen vlo kan enkele dagen
zonder bloed. Zodra de vlo op een gastheer
zit begint hij aan zijn bloedmaaltijd.
Meerdere paringen met verschillende partners
vinden plaats. Langzaam komt de eiproductie
op gang waarbij ze per dag 15 maal
haar lichaamsgewicht aan bloed moet opnemen.
Ondertussen probeert de gastheer haar
met likken te verjagen, hetgeen de eiproductie
niet ten goede komt. Indien een vlo ongestoord
ontlasting kan maken, zijn de feces
kommavormig. Bij een geïrriteerde gastheer
moet ze steeds wegrennen en dan bestaat de
ontlasting uit kleine zwarte korrels.
Klinisch beeld
Beeld van een vlooienallergie op de rug
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 50
Afgebroken haren bij pulicosis
Pulicosis veroorzaakt vrijwel altijd jeuk op
het achterlijf, zowel dorsaal als ventraal. De
primaire laesie van een vlooienbeet is een
rode papel. Deze papels zijn duidelijk waarneembaar
op de buikhuid, waar de beharing
minder dicht is. Tengevolge van krabben en
bijten ontstaan secundaire laesies zoals erytheem,
natte exudatieve pyodermie en kaalheid.
Indien de jeuk gedurende langere tijd
aanhoudt ontstaat een hyperpigmentatie met
daarbij een verdikking van de huid.
Dieren die een vlooienallergie ontwikkelen,
vertonen heftige, chronische jeuk op het achterlijf
zonder dat daarbij altijd vlooien zichtbaar
zijn. Het klinische beeld kan identiek
zijn aan een hond met vlooien. Een vlooienallergie
ontstaat gemakkelijker bij dieren die
al een allergie hebben. Als secundaire verschijnselen
kunnen bij vlooienproblemen
veelvuldig bacteriële huidontstekingen
(hond) en seborroe worden waargenomen.
Indien er sprake is van een vlooienallergie,
dan is de jeuk meestal beperkt tot het kruis
bij de hond en de rug (miliaire dermatitis) bij
de kat. Katten zijn zeer goede vlooienvangers.
Dit is de reden dat bij deze dieren door
de eigenaar en de dierenarts maar weinig
vlooien worden gevonden. Tevens is dat de
reden waarom het zo lastig is om bij de kat
een besmetting met vlooien te onderscheiden
van een vlooienallergie. De eosinofiele plaque
kan een uitingsvorm zijn van een vlooienallergie.
Diagnostiek
De anamnese, het klinische beeld en het vinden
van vlooien en/of vlooienfeces met
behulp van een vlooienkam, zijn voldoende
voor het stellen van de diagnose pulicose. De
diagnose vlooienallergie kan gesteld worden

Vlooienfaeces
De vlooienkam
op basis van het klinische beeld en ondersteund
worden met een intradermale test of
een serologische test. Een allergietest hoeft
niet altijd een positieve reactie te geven
omdat het extract een "whole body flea
extract"is en het oorzakelijk allergeen daarin
minimaal aanwezig is. Vlooienallergie is
voornamelijk een type I overgevoeligheidsreactie,
en soms een type IV reactie. Gemengd
type reacties komen voor maar zijn zeldzaam.
Differentiaal diagnose
Bij de hond: demodicosis, een Cheyletiella
infectie, een Otodectes infectie, dermatophytose,
voedselovergevoeligheid, atopie, pyodermie,
Sarcoptes infectie of dermatitis
medicamentosa. Bij de kat is het miliaire
dermatitis beeld een symptoom van een
Cheyletiella infectie, Otodectes infectie, dermatophytose,
voedselovergevoeligheid of
dermatitis medicamentosa.
Therapie en prognose
De vlooienbestrijding bestaat uit de volgende
onderdelen:
1. De bestrijding van de volwassen vlooien
op het dier en de contactdieren.
2. De bestrijding van de eieren in de woonomgeving.
3. De bestrijding van de larven in de woonomgeving.
Ad 1. Voor de bestrijding van de volwassen
vlooien kan men een keuze maken uit topicale
middelen, zoals een spot-on product
(fipronil met methopreen, selamectine, imidacloprid)
of een spray ( fipronil) en orale
middelen (lufenuron). Een antiparasitaire
shampoo doodt wel de op dat moment aanwezige
vlooien op het dier, maar heeft geen
residu effect. Daarnaast behoren alle contactdieren
ook behandeld te worden en mag de
woonomgeving niet vergeten worden.
Ad 2 en 3. Alleen stofzuigen is niet voldoende.
De woonomgeving sprayen met een
antiparasiticum gecombineerd met een
juveniele groeiremmer of een chitine remmer
is zeer effectief. Dergelijke middelen
niet gebruiken wanneer kinderen onder de
vier jaar in de ruimte rondkruipen! Ook een
spot-on groeiremmer met pyriproxifen
voorkomt de ontwikkeling van de eitjes en
de larven.
Een eventuele secundaire pyodermie moet
behandeld worden met een antibioticum.
De duur van een antibioticum kuur kan bij
een diepe secundaire pyodermie 4 tot 6
weken bedragen. Het gebruik van een jeukstillende
en keratolytische shampoo kan de
genezing bespoedigen. Bij de kat is zelden
sprake van een bacteriële infectie. De jeukprikkel
kan zo heftig zijn dat het inzetten
van kortwerkende orale corticosteroïden
noodzakelijk is. In Nederland zijn bijzonder
veel goede middelen verkrijgbaar.
Falen van de bestrijding berust meestal op
onjuist gebruik of het niet goed uitvoeren
van de behandeling. Met name het popstadium
is verantwoordelijk voor recidieven
als de behandeling te kort of niet adequaat
wordt uitgevoerd. Resistentie van de vlo is
af en toe beschreven in vochtige klimaten
met veel vlooien zoals in Florida. De dierenarts
moet een combinatie voorschrijven
waar de eigenaar achter staat en dus goed
zal uitvoeren. Indien men goedwerkende
middelen voorschrijft zonder een eigenaar
te overtuigen zal het resultaat niet goed
zijn. Immunotherapie bij een vlooienallergie
blijkt niet effectief te zijn. Met de huidige
middelen is de prognose goed.
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 51

HOOFDSTUK V:
HUIDSCHIMMELS EN GISTEN
Inleiding en pathogenese
Microsporum canis (M. canis) is de belangrijkste
pathogene huidschimmel (dermatophyt)
bij hond en kat. Daarnaast komen infecties
voor met bijvoorbeeld Microsporum
gypseum, Trichophyton mentagrophytes, en
Microsporum persicolor. Dermatophyten
invaderen vooral gekeratiniseerde weefsels
zoals haren, nagels en het stratum corneum
van de huid.
De afweer tegen schimmelinfecties berust op
een samenwerking van de humorale en cellulaire
afweer, waarbij de cellulaire afweer de
belangrijkste rol speelt en in belangrijke mate
bijdraagt aan het verdwijnen van de infectie.
In dit verband is spontaan herstel van schimmelinfecties
mogelijk. Echter, een eenmaal
doorgemaakte infectie leidt niet tot een complete
resistentie, zodat herinfecties mogelijk
blijven. Schimmelinfecties komen voornamelijk
voor bij jonge dieren, hetgeen wordt toegeschreven
aan een onvoldoend ontwikkeld
immuunsysteem. Daarnaast zijn dieren met
een immuunsuppressie, door bijvoorbeeld
tumoren, medicijngebruik of hyperadrenocorticisme,
gevoelig voor een schimmelinfectie.
Ook genetische factoren lijken een rol te
spelen: een voorbeeld hiervoor zijn de
Perzische katten die veelvuldig met een
schimmelinfectie met M. canis worden aangeboden.
Tenslotte spelen ook infectiedruk,
huisvesting, en klimaatomstandigheden een
belangrijke rol bij het al of niet aanslaan van
de infectie. Bij bestrijding van schimmelinfecties
moeten we ons realiseren dat het een
uiterst besmettelijke aandoening is waarbij
gemakkelijk overdracht van de infectie
plaatsvindt van dier op dier, van dier naar
mens (zoönose!) en van mens naar mens via
direct contact of indirect contact met infectieus
materiaal. Vooral de persistente schimmelsporen
die tot ongeveer 18 maanden in de
omgeving vitaal kunnen blijven, spelen hierbij
een belangrijke rol.
Direct intensief contact tussen besmette dieren
als hond, kat, konijn en cavia enerzijds en
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 52
de mens anderzijds leidt vaak tot het ontstaan
van een schimmelinfectie bij de laatste. Naast
direct contact met herkenbare bronnen, zijn
een belangrijkere bron van infectie de zogenaamde
"dragers", dieren die geen uitwendige
verschijnselen tonen en daardoor gemakkelijk
over het hoofd worden gezien bij de
bestrijding.
Als behalve de huisdieren ook de eigenaar en
gezinsleden besmet zijn, is het voor een efficiënte
bestrijding van groot belang dat er een
goede samenwerking plaatsvindt tussen huisarts
of dermatoloog enerzijds en de dierenarts
anderzijds.
Klinisch beeld.
Geschoren kat met huidlaesies door M. canis
Idem, close up

Alopecia onderkaak, M. canis
Erytheem met dunne beharing, M. canis
Het klinische beeld van een dermatophytose
is zeer variabel. Aan de ene kant bestaat het
beeld van de "dragers": dieren waarbij klinisch
geen afwijkingen zijn te constateren,
maar die wel infectieus zijn voor hun omgeving.
Het percentage dragers varieert bij de
hond en kat sterk, maar ligt bij de hond op
ongeveer 6% en varieert bij de kat tussen de
10 en 30 %. M. gypseum en T. mentagrophytes
zijn eveneens geïsoleerd bij honden zonder
klinische verschijnselen (< 1%).
Het andere uiterste van het klinische spectrum
is het dier dat wordt aangeboden met de
klassieke ringworm laesies of een uitgebreide
kaalheid, losse haren, afbrekende haren en
een min of meer ernstige crusteuze dermatitis.
Op grond van alleen het klinische beeld
kan de diagnose dan ook niet gesteld worden.
De voorkeurslokatie van schimmelinfecties
zijn de kop, de oorschelpen en de voorpoten.
Uiteindelijk treedt generalisatie op. Jeuk
treedt in eerste instantie maar weinig op. Pas
als de afwijkingen in ernst toenemen kan er
een duidelijke jeuk optreden. Terwijl bij de
hond meestal sprake is van een dermatitis met
korsten en schilfers, zien we bij de kat vaker
een vachtprobleem in de vorm van los haar,
haarverlies en kleine kale plekjes. Daarnaast
is bij de kat het beeld van de miliaire dermatitis,
met multipele crustae op de huid, een
belangrijke aanwijzing voor M. canis. Infectie
van alleen de nagels wordt in het algemeen
maar zelden waargenomen. M. gypseum infecties
worden vaak gezien aan de snuit. Er is
sprake van goed omschreven laesies bestaande
uit dikke, grijzige crustae. Incidenteel vindt
generalisatie plaats. De jeuk is variabel, maar
vaak aanwezig.
T. mentagrophytes infecties komen voor als
een crusteuze dermatitis (lokaal of gegeneraliseerd)
of als een onychomycose. Een T. mentagrophytes
infectie heeft vaker purulente
aspecten dan de overige dermatophyten infecties
en gaat meestal gepaard met pruritus
en/of pijn.
Diagnostiek
Microscopisch preparaat van door M. canis geïnfecteerde
haren, 5x10x
De meest betrouwbare diagnostische techniek
is de schimmelkweek. Voor de uitvoering
hiervan wordt naar hoofdstuk II verwezen.
Andere minder betrouwbare methoden
om een diagnose te stellen zijn het microscopisch
onderzoek of het gebruik van de
Woodse lamp. Voor een goed microscopisch
onderzoek is enige ervaring vereist omdat het
typische beeld van de haren, bezet met een
manchet van sporen, zoals bij M. canis, niet
altijd even gemakkelijk is te herkennen en
gemakkelijk gemist wordt. Het gebruik van
de Woodse lamp is eveneens beschreven in
hoofdstuk II.
Differentiaal diagnose
Als belangrijkste differentiaal diagnoses kan
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 53

ij de hond gedacht worden aan een oppervlakkige
bacteriële dermatitis, demodicosis,
keratinisatie stoornissen zoals seborroe, of
een immuungemedieerde aandoening. Bij de
kat komen in aanmerking cheyletiellosis,
demodicosis, psychogene kaalheid of eventueel
een vlooienprobleem.
Therapie en prognose
Schimmelinfecties kunnen zeer hardnekkig
verlopen. Dat komt soms omdat de eigenaar
niet goed is voorgelicht over het hoe en waarom
van schimmelproblemen, waardoor de
bestrijding mislukt of de aandoening telkens
recidiveert.
De therapie bestaat uit de combinatie van de
volgende maatregelen: voorkomen van nieuwe
contacten met besmette dieren, controle
van contactdieren door middel van kweken,
bestrijding in de omgeving en op materialen
in de omgeving door middel van hygiënische
maatregelen en reiniging met antimycotica of
bleekwater, scheren van het dier, wassen met
antimycotica zoals natamycine of ketaconazole
en systemische behandeling met antimycotica
zoals griseofulvine (60-70 mg/kg/dag)
of ketaconazole (10-15 mg/kg/dag). Bij het
gebruik van griseofulvine dient men zich te
realiseren dat dit middel teratogeen is, de
spermiogenese nadelig beïnvloedt en gepaard
kan gaan met beenmergdepressie. De resorbtie
van het middel wordt bevorderd door het
middel in combinatie met wat extra vet in de
vorm van bijvoorbeeld zonnebloemolie te
geven. Bijwerkingen van ketoconazole zijn
o.a. teratogeniteit, hepatotoxiciteit, anorexia
en braken.
De therapie dient 4-6 weken te worden uitgevoerd
waarna een eerste controle door middel
van kweken kan plaatsvinden. Een tweede
controle vindt plaats na 4 weken, terwijl
ondertussen wordt doorbehandeld. Pas als
ook de tweede controle negatief is kan de
behandeling worden gestopt. De totale behandelingsduur
kan daardoor uitkomen op ongeveer
10-12 weken.
Ondanks aanvankelijke optimistische berichten
blijkt het effect van lufenuron te onbetrouwbaar
om het te kunnen aanbevelen. Een
nieuwe ontwikkeling is de introductie van een
itraconazole oplossing (10 mg/ml) voor de
kat, die op een alternerende wijze per os toegediend
kan worden in een dosering van 5
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 54
mg/kg/dag. Volgens dit schema wordt het
middel 1 week toegediend, dan 1 week niet, 1
week wel, 1 week niet en tenslotte 1 week
wel. Dit middel heeft volgens de fabrikant
o.a. als voordeel dat de bijwerkingen minimaal
zijn (niet toepassen bij drachtige en
zogende dieren) en dat het zich selectief in
het huidoppervlak ophoopt waardoor de
effectiviteit fors toeneemt en bovenstaande
pulstherapie mogelijk is. De andere maatregelen
(desinfectie van de omgeving en topicale
behandeling van het dier) blijven onveranderd
nodig.
De prognose is in het algemeen gunstig als de
therapie grondig en zorgvuldig wordt uitgevoerd
volgens de boven beschreven richtlijnen.
Dieren die desondanks herhaaldelijk
recidieven ontwikkelen moeten worden
onderzocht op afweerstoornissen door aandoeningen
zoals FeLV of FIP bij katten of het
hyperadrenocorticisme bij de hond.
MALASSEZIA PACHYDERMATIS
Inleiding en pathogenese
De lipofiele gist Malassezia pachydermatis
wordt beschouwd als een normale bewoner
(commensaal) van het huidoppervlak, te vergelijken
met stafylococcen. De gist is o.a. te
vinden in de perianaal streek, de tussenteenhuid
en de uitwendige gehoorgang. Onder
normale omstandigheden is het afweersysteem
van de huid voldoende in staat dit organisme,
dat alleen het stratum corneum invadeert,
onder controle te houden. Door diverse
predisponerende factoren komt het tot een
verstoring van dit afweer mechanisme waardoor
het tot infectie en ontsteking komt.
Huidafwijkingen door Malassezia komen
vooral bij de hond voor waarbij o.a. de West
Highland White terrriër, Basset, Spaniël en
Setter gepredisponeerde rassen lijken te zijn.
Bij de kat wordt de diagnose veel minder frequent
gesteld. Allergische dermatitis door een
voedselovergevoeligheid of atopie zijn voorbeelden
van aandoeningen waarbij deze gisten
een belangrijke complicerende factor vormen.
Dit uit zich in een verergering van de
klachten die gepaard gaan met erytheem, ontsteking
en jeuk. Andere predisponerende factoren
zijn keratinisatiestoornissen of overmatig
gebruik van antibiotica en/of
corticosteroïden. Onderzocht wordt of bij het

ontstaan van de soms heftige jeuk, overgevoeligheidsreacties
tegen de gist en zijn producten
een rol spelen.
Klinisch beeld
Chronische dermatitis en kaalheid door
Malassezia
Idem, close up
Bij de hond zijn belangrijk kenmerken van
Malassezia dermatitis een afwijkende geur,
jeuk, erytheem, schilfers, korsten en een
vochtige dermatitis vooral ter plaatse van de
tussenteen-huid, huidplooien, de gehoorgang
of de perianaal streek. Bij de kat zien we
vooral een otitis externa en acne.
Diagnostiek
Cytologisch preparaat met talrijke gisten
Malassezia is via cytologisch onderzoek vrij
gemakkelijk aan te tonen. Het benodigde
materiaal kan worden verzameld door middel
van de zogenaamde plakband-techniek die
beschreven wordt in hoofdstuk II. Bij de
beoordeling van het preparaat zoeken we naar
ovale organismen met een dikke wand en een
unipolaire uitstulping. Andere technieken zijn
het maken van afdrukpreparaten of het uitstrijken
van materiaal verzameld via oppervlakkige
huidafkrabsels. Tenslotte kan men
kweken of histologisch onderzoek van huidbiopten
laten uitvoeren.
Differentiaal diagnose
Als differentiaal diagnose kan bij hond en kat
gedacht worden aan seborroe, een bacteriële
dermatitis, een allergische dermatitis, demodicosis
of acne.
Therapie en prognose
Hoewel Malassezia de primaire pathogeen
kan zijn, blijft het van belang te zoeken naar
eventuele predisponerende factoren en deze
te elimineren. Antibiotica of corticosteroïden
hebben geen effect of werken averechts. De
gebruikelijke behandeling bestaat uit een systemische
behandeling met bijvoorbeeld ketaconazole
(10-15 mg/kg/dag) en een topicale
behandeling met een antimycotische wassing
of een pirocton-olamine houdende shampoo
gedurende 3-4 weken. Na afloop van de
behandeling moet opnieuw gecontroleerd
worden door middel van cytologisch onderzoek
of de gisten nog aantoonbaar zijn. Als
een predisponerende factor gevonden wordt,
is de prognose goed. Lukt het niet deze te vinden
dan bestaat er een grote kans op recidief.
D.M. 52e jaargang - No. 2 blz. 55

EEN GEZAMENLIJKE UITGAVE VAN: