LokaLe duurzame energie in nederLand

casE 2
rEscOOp-prOjEct: Op zOEk Naar
dE bEstE praktijkEN iN EurOpa
De groei van lokale duurzame energie
speelt wereldwijd. Een groot gedeelte
van deze lokale duurzame energie
komt van Renewable Energie Sources
Cooperatives (REScoops): groepen
burgers die zich bezig houden met de
ontwikkeling van duurzame energie.
In 2011 is REScoop.eu opgericht, de Europese
federatie van groepen burgers voor duurzame
energie. In 2012 is de federatie met een consortium
van 12 partners gestart met een inventarisatie
van REScoops in Europa en een onderzoek naar
de beste praktijken van verschillende pioniers in
Europa. De Nederlandse partner is ODE.
Er zijn veel verschillen tussen landen op het
gebied van duurzame energie, voornamelijk op
het gebied van regelgeving, maar ook wat betreft
type spelers in de energiemarkt. Zo wordt 86% van
de duurzame energie in Denemarken opgewekt
door burgers in Deense coöperaties. Omdat dit
in Frankrijk bijna onmogelijk is komen daar nu
pas de eerste coöperaties van de grond. Naast
alle verschillen zijn er ook overeenkomsten voor
succes van REScoops. In dit hoofdstuk bespreken
we enkele inspirerende voorbeelden met leerzame
lessen.
Overeenkomst tussen REScoops:
de zeven coöperatieve principes
De meeste REScoops ontstaan organisch. Mensen
beginnen aan een project en de organisatie volgt.
De organisaties begaan fouten, lopen vast of
worden succesvol. De onderzochte coöperaties
hebben dat proces doorlopen en eindigden met
een organisatievorm die succesvol werkt. Als
je die organisaties naast elkaar legt zie je een
duidelijke overeenkomst. Ze hebben zich allemaal
op zo’n manier gevormd dat ze voldoen aan de
zeven coöperatieve principes. Deze principes
zijn in 1885 in Rochdale al opgeschreven door
coöperatieve pioniers, en in 1995 herbevestigd door
de International Cooperative Alliance (ICA). Nu
worden de principes overal in Europa herontdekt
door lokale duurzame energiecoöperaties.
De zeven coöperatieve principes:
• Vrijwillig en open lidmaatschap
• Democratische controle door de leden
• Economische participatie door de leden
• Autonomie en onafhankelijkheid
• Onderwijs, vorming en informatieverstrekking
• Coöperatie tussen coöperaties
• Aandacht voor de gemeenschap
Openheid en transparantie zijn belangrijk in een
organisatie waar nieuwe leden mede-eigenaar
worden van de organisatie. De REScoops gaan er
vanuit dat elk lid, of het nu een oprichter van de
coöperatie is of het 5000 e lid, de organisatie moet
kunnen begrijpen en moet kunnen doorzien. Het
eerste lid heeft daarom net zoveel zeggenschap
als het 5000 e lid. Dit is niet alleen gebaseerd op de
gedachte van gelijkheid, maar het is ook een goed
middel om mensen bij je organisatie te betrekken.
Een nieuw lid die eigenaar wordt van een
organisatie kan zich alleen volledig inzetten als
hij de organisatie begrijpt. Hoe transparanter de
organisatie hoe makkelijker nieuwe leden kunnen
aanhaken.
Sociaal startkapitaal
De uren die vrijwilligers in de organisatie
stoppen zijn je sociale startkapitaal. Op
deze manier kan je klein beginnen met lage
kosten en langzaam uitgroeien naarmate je
ledenaantal groeit.
Som Energia en Combrailles Durables:
de sociale kracht van vrijwilligers als
startkapitaal
Som Energia en Combrailles Durables zijn twee
relatief jonge coöperaties en beide voorlopers in
hun land (Spanje en Frankrijk). Beide coöperaties
tonen aan dat de kracht van een coöperatie
komt uit hun vrijwilligers. Bedrijven kunnen
veel bereiken met geld, ze kopen kennis in en
zetten dat om in winst. Coöperaties kunnen veel
bereiken omdat elk lid ook mede-eigenaar is van
de organisatie. De leden hebben dus een direct
belang bij het inbrengen van hun kennis om de
organisatie verder te helpen.
Deze sociale kracht staat niet op de financiële
balans van de coöperatie maar is wel wat
waard. Het is eigenlijk het startkapitaal van
elke coöperatie. Beide beginnende coöperaties
begonnen klein en groeiden snel. In korte tijd heeft
Som Energia zijn ledenbestand vergroot naar 6000
leden. Combrailles Durables heeft binnen drie jaar
een klein project met zonnepanelen op een school
uitgebreid naar omliggende dorpen in de regio van
Combrailles.
Een vrijwilliger bij Combrailles Durables zei het
als volgt: “Als je mensen vertelt: ‘we hebben je
nodig’, vluchten ze. Als je hen vertelt dat ze medeeigenaar
van een PV-installatie kunnen worden,
betalen ze 3 50,–, volgen het project van een
afstandje en raken beetje bij beetje betrokken.
De één bakt een taart voor de jaarvergadering, de
ander brengt technische kennis in en ze vertellen
erover bij hun familie en vrienden. We begonnen
met de ‘happy few’, maar langzaam groeiden we
uit tot een organisatie waar iedereen bij wilde
horen.”
Som Energia begon met een kleine groep mensen
rondom de Universiteit van Girona. Als snel
volgden Barcelona en de rest van Catalonië. Nu
zijn er zo’n dertig lokale groepen in heel Spanje
aan de slag om de organisatie op te bouwen. Alle
136 137
technische details over wind, zon en biomassa
worden uitgewerkt in werkgroepen. Som Energia
heeft drie vaste werknemers, de rest wordt door
vrijwilligers uitgevoerd.
Ecopower: samenwerking met de stad Eeklo
De coöperatie Ecopower in België is een van de
grootste energiecoöperaties in Europa, met meer
dan 43.000 leden. Ook zij zijn klein begonnen toen
enkele leden de mogelijkheid kregen een oude
watermolen te verbouwen zodat deze elektriciteit
kon opwekken. In 1999 had Ecopower 41 leden. Op
dat moment schreef de stad Eeklo een openbare
aanbesteding uit voor drie windturbines.
De gemeente Eeklo had zich bij de voorbereiding
van de tender verdiept in verschillende windprojecten
in België, Nederland en Denemarken.
In Denemarken kwamen zij in aanraking met
het coöperatieve model. Ook de universiteit van
Brussel had hen in die richting gewezen als een
succesfactor in de ontwikkeling van windturbines.
De stad Eeklo besloot participatie van burgers in
de tender op te nemen. Ze verwachtten echter
niet dat een kleine partij zou meedoen die 100%
participatie voor de burgers van Eeklo zou aanbieden.
Het coöperatieve model van Ecopower zorgde
voor een verrassing: alle leden zijn mede-eigenaar
van de coöperatie dus ook van de windturbines.
Ecopower, met destijds 41 leden en alleen een oude
watermolen als productiemiddel in hun bezit won
de tender van de grote energiereuzen.
Werk samen met de lokale overheid
Goede samenwerking met je lokale
overheid kan je energie-initiatief in een
stroomversnelling brengen. De lokale
overheid heeft er belang bij dat een lokale
organisatie meehelpt in de ontwikkeling van
duurzame energie. Als energiecoöperatie
heb je er belang bij dat de gemeente
meewerkt met vergunningaanvragen en ook
in de communicatie over het project.