Almelo" - Historisch Centrum Overijssel

eens dezelfde namen tegen: Dake, Ernst, Revius, Schimmelpenninck. Deze
kopstukken steunden op een opmerkelijk grote achterban, die sociaal gezien
tot de laagstgeplaatste categorie moet worden gerekend. Speelde economische
afhankelijkheid hierin mee? Het lijkt niet onmogelijk: zoals de jonge graaf
een korps kon samenstellen uit van het Huis afhankelijke boeren, zo konden
de fabrikeurs waarschijnlijk rekenen op de van hen afhankelijke wevers. In
godsdienstig opzicht lijken ook de eveneens achtergestelde rooms-katholieken
zich tot de patriotten bekend te hebben, maar tevens vinden we de door
de gravin beroepen dominee Kantelaar in het patriotse kamp. Over de
numerieke aanhang van de patriotten valt vooralsnog weinig exact te zeggen.
Wanneer het aantalondertekenaars van de rekesten van burgerij en vrouwe
in het begin van 1786 maatgevend is voor de politieke verhoudingen van
dat moment, moet de plaatselijke patriottenaanhang toen op omstreeks 85%
van de Almelose bevolking worden berekend.
De patriottenbeweging lijkt in Almelo eerst in 1783 op gang te komen,
en dat is vergeleken met elders vrij laat. In de loop van 1786 radicaliseerde
de beweging: mensen als de gemeensman Lindeman haakten af, het geweld
nam toe. Ook de houding van de Staten wijzigde zich: in 1785 stond het
college nog achter de Almelose patriotten, maar gaande het jaar 1786
veranderde dat en werd de Almelose kwestie aan de jurisdictie van de drost
van Haaksbergen gelaten. De escalatie van geweld binnen het Twentse
stadje zal aan die veranderde houding niet geheel vreemd zijn geweest.
Opvallend is de rol van Jan Willem Racer. Zou men enkel op de hoogte
zijn van zijn doen en laten in Almelo, dan zou men hem zonder aarzeling
verslijten voor een lakei van het Ancien Régime. De opstelling van deze
Overijsselse patriot in de Almelose kwestie heeft veel gekunstelds en lijkt
weinig principieel, zelfs wanneer men zijn optreden beschouwt als puur
beroepsmatig: de gisse advocaat die eenvoudig zijn cliënt verdedigt. En toch
is dat eigenlijk de meest positieve benadering die men hem geven kan: in
de Almelose situatie te spreken van de advocaat Racer, terwijl het elders
de politicus en patriot Racer is die naar buiten treedt.
De gebeurtenissen die zich in Almelo gedurende de jaren 1783 tot en
met 1787 hebben afgespeeld, onderstrepen nog eens hoe sterk lokale factoren
de ontwikkelingen in deze tijd hebben bepaald. Ik heb daarom ook voor
de tegenstanders van de Almelose patriotten de term 'prinsgezinden' vermeden.
Oranje telde in Almelo niet zwaar. Het was vóór of tégen het Huis,
waarvan twee van de meest op de voorgrond tredende representanten, de
jonge graaf en de advocaat Racer, zich beiden patriot noemden.
NOlen
Voor de volledige titelbeschrijving van de in de noten geciteerde werken wordt
verwezen naar de 'Lijst van geraadpleegde gedrukte bronnen en literatuur'.
I. Heppe, 437.
2. Slicher van Bath, Samenleving, 330 noot I, noemt voor 1748 een inwonertal
van 1519.
128