De Nederlandse beeldenaars van 1586-1626

32 H. ENNO VAN GELDER
1619/1622 en de volledige omwerking van de rijksdaalders in 1626 heeft de
Beeldenaer wel veel aan aktualiteit gewonnen. Desondanks blijft ook in deze
laatste uitgave de invloed van de eigenaardige wijze van ontstaan in 1586 en van
de niet bijzonder methodische wijzigingen in de latere edities zeer goed merkbaar.
Voor sommige muntsoorten die in 1626 blijkens het tarief wettelijk voor
de circulatie waren toegelaten, is de illustratie slechts wat onsystematisch
samengesteld, maar voor andere is deze duidelijk verouderd. Gebruikers zullen
bij het raadplegen van de Beeldenaer vergeefs hebben gezocht naar een Franse
kroon van koning Hendrik IV of Lodewijk XIII, een Spaanse pistolet van
Philips III of IV, een Hongaarse dukaat van Rudolf II of Matthias I, alle
soorten die door de tekst van het plakkaat van 1622 onmiskenbaar toegelaten
waren, maar waarvan een afbeelding ontbrak, omdat geen van deze reeksen
sedert 1586 enige aanvulling ondergaan had. Anderzijds zullen zij nog steeds
herhalingen van kort na 1540 vervaardigde houtsneden hebben aangetroffen
van munten die in de praktijk wel nooit meer voorkwamen. Daarenboven staat
nog vast dat niet of niet meer door de vigerende wetgeving toegelaten soorten
wel degelijk nog in het verkeer geaccepteerd werden, maar dat is een algemeen
en ook voordien te signaleren verschijnsel.
De mate van aktualiteit is per rubriek vrij verschillend. Het best up to date
gehouden is de groep van de munten geslagen in de Republiek sedert 1580. Natuurlijk
worden alle typen door de Staten-Generaal zelf ingevoerd in 1586,1606,
1614 en 1619 afgebeeld, zij het grotendeels naar de niet altijd strikt gevolgde
ontwerpen; bovendien is wel het bestaan van halve leeuwendaalders en dubbele
dukaten vermeld, maar worden halve rijders en halve rijksdaalders verzwegen.
Ook de muntsoorten die de afzonderlijke provinciën lieten slaan, zijn vrijwel
alle vrij spoedig in de Beeldenaer gekomen. Een uitzondering vormen alleen de
door Overijssel — en sporadisch elders — geslagen dukaten van Hongaars
type, die in 1593 verboden waren en ook later nooit erkenning gevonden
hebben. Opvallend is verder dat de gehelmde rijksdaalder steeds als rijksdaalder
van Holland wordt aangeduid en het bestaan van munten van dit type van
andere gewesten nooit vermeld wordt. Ook schijnen de halve schellingen, die
niet hetzelfde type als de hele hebben, vergeten te zijn. Tenslotte zijn wel,
hoewel pas in 1622, de provinciale koperen duiten opgenomen, maar niet de
toch in zo groot aantal geslagen koperen oorden van Zeeland en Friesland. De
munten van het landschap West-Friesland, sinds 1606 op gelijke voet als de
provincies erkend, zijn tweeslachtig behandeld: de stuiver is al in 1604
opgenomen, de dukaat pas in 1622 en de rijksdaalder (borstbeeld met baret) is
nooit opgenomen.
Veel minder volledig zijn de Nederlandse steden vertegenwoordigd. Aanvankelijk
werden deze in 1586 volledig uitgesloten. Pas sinds 1606, toen een
modus vivendi met de steden gevonden was, worden zeer geleidelijk een aantal
afbeeldingen opgenomen, zodat tenslotte de na 1600 geslagen dukaten, goudguldens,
rijksdaalders en schellingen wel in de Beeldenaer zijn gekomen.