De Nederlandse beeldenaars van 1586-1626

6 H. ENNO VAN GELDER
Overal zouden geslagen worden enerzijds (Leicester) realen en onderdelen, in
wezen een voortzetting van de traditionele Philipsdaalder, benevens bijbehorende
rozenobels, anderzijds — met het oog op de handelsbelangen van de
noordelijke gewesten — dukaten en rijksdaalders overeenkomend met die van
het Duitse Rijk. Tenslotte volgen zeer uitvoerige bepalingen over het toezicht
op de muntslag, waarbij het oudecollege van de Generaalmeesters van de Munt gereorganiseerd
werd, en op wisselaars, goudsmeden en anderen die zijdelings bij
het muntwezen betrokken zijn, o.a. bij de inwisseling van niet voor de circulatie
geschikte muntstukken.
Het ambitieuze doel met deze ordonnantie het muntwezen van de jonge Republiek
voor geruime tijd afdoende te ordenen werd echter hiermede geenszins
bereikt. Hiervoor zijn in hoofdzaak drieerlei oorzaken aan te wijzen. Al spoedig
bleek dat het politieke uitgangspunt van de regeling, n.1. muntslag in de provinciën
uitsluitend volgens de door het centraal bestuur gestelde voorschriften,
nog allerminst realiteit was. Al na enkele jaren gingen verschillende gewesten
weer volgens eigen, afwijkende bepalingen munten, hervatten de stedelijke
munthuizen in Overijssel de uitoefening van hun zelfstandig muntrecht en
openden de Westfriese steden een tweede muntbedrijf binnen de provincie Holland.
Deze nieuwe munten hadden veelal bij gelijke nominale koers een lagere
intrinsieke waarde, zodat de relatief betere oude munten agio gingen doen of —
anders uitgedrukt — in koers gingen oplopen. Vervolgens werd de stabiliteit
van het muntwezen voortdurend — zoals dat trouwens ook al in de voorafgaande
decennia het geval geweest was — bedreigd vanuit het buitenland.
Vooral de muntvoetverlagingèn in de Zuidelijke, Spaanse Nederlanden die begonnen
in 1599, verstoorden het evenwicht en leidden op hun beurt weer in verschillende
noordelijke provinciën tot nieuwe eigenmachtige muntverzwakkingen.
Tenslotte was handhaving van de koersen van 1586 ten enenmale onmogelijk
doordat de verhouding tussen de prijzen van goud en zilver op de
wereldmarkt zich wijzigde: door de enorme invoer van zilver uit Amerika werd
goud relatief duurder, zodat ook de waarde van de gouden munten, uitgedrukt
in zilveren stuivers aan gestadige verhoging onderhevig was.
De Staten-Generaal als regering van de Republiek stonden eigenlijk tegenover
deze verschijnselen tamelijk machteloos. In een lange reeks van
wettelijke voorschriften die elkaar gedurende een halve eeuw haast jaarlijks
opvolgden, trachtten zij aan de „steigering" van het geld en aan gebruik van
ongewenste muntsoorten paal en perk te stellen, maar vrijwel vergeefs. Niettegenstaande
de ferme beweringen van de plakkaten betekenen deze een reeks
van concessies: telkens weer worden de in de praktijk ontstane koersen op een
hoger niveau gelegaliseerd en worden nieuwe muntsoorten na veel strubbeling
tenslotte toegelaten.
De voornaamste phasen in deze ontwikkeling kunnen als volgt worden
samengevat!. Reeds in 1589 zien de Staten-Generaal zich genoodzaakt tegen