De Nederlandse beeldenaars van 1586-1626

18 H. ENNO VAN GELDER
Philipsdaalder: hier zijn de houtsneden bij Ewoutsz. en bij Van Parijs geheel
verschillend omdat uiteenlopende exemplaren werden nagetekend.
Iets dergelijks is aan de hand met de afbeeldingen van de munten van Philips
de Schone van de emissie 1499. Deze waren reeds, zij het vrij onnauwkeurig, afgebeeld
in publikaties van kort na dat jaar en daarbij waren vlies, dubbele en
enkele stuiver, alle van het jaartal 1499 voorzien, hoewel dat op de werkelijke
munten lang niet overal gebeurd is. Toen deze munten voor de uitgaven van
Lambrecht in 1541 opnieuw werden getekend, werden die oude houtsneden als
voorbeeld genomen en dus het foute jaartal gehandhaafd; ook op de copieën van
Ewoutsz. die Claesz. op slot van zake gebruikte, is dat zo blijven staan.
Voor de buitenlandse munten behoeft met een dergelijke ontstaanswijze van
de afbeeldingen nauwelijks rekening gehouden te worden: tot buitenlandse ontwerpen
hadden de Nederlandse houtsnijders in ieder geval geen toegang. Wel
kan in een enkel geval een houtsnede bij Lambrecht of Van Parijs nagetekend
zijn naar een afbeelding in een Frans of Duits tarief^, al waren deze veel minder
omvangrijk dan de gelijktijdige Nederlandse.
Reeds bij het doorbladeren van de Beeldenaer valt op dat de weergave van de
munten min of meer geschematiseerd is. Zo zijn bijna overal de parelranden
langs de buitenzijde van de munten en tussen tekst en voorstelling door getrokken
cirkels vervangen. Terwijl op haast alle munten uit de 15e eeuw en talrijke
uit de 16e eeuw de omschriften in min of meer versierde gothische letters gesteld
zijn, geven de houtsneden die, op een heel enkele uitzondering na, in simpele
latijnse letters. Ook aan de op munten zeer uiteenlopende scheidingstekens
tussen de woorden wordt geen aandacht besteed; deze worden eenvoudigweg
door punten vervangen. De fijnere details van de tekening op de munten hebben
in de houtsneden veel van hun eigenaardigheden verloren, zoals ook verschillen
in stijl van gravure niet meer tot uitdrukking komen.
Verder hebben de houtsnijders nog al eens de spelling van de omschriften,
zonder twijfel onbewust, aan de in hun tijd heersende gewoonte aangepast. De
veelvuldige voorkomende vorstennaam KAROLVS wordt tegen het gebruik op
de originelen in meestal als CAROLVS weergegeven, een pas ca 1540 gewoner
wordende spelling; het ouderwetse MICHI in de lijfspreuk van Philips II verschijnt
vaak als MIHI. Ook incidenteel zijn zulke moderniseringen aan te treffen:
LUXEMBORG voor LUCENBORG op een Andriesgulden van Philips de
Goede, FRANCFVRT in plaats van FRANCFORD (ensis); CASPAR als naam
van de oudste der Drie Koningen op een Keulse gulden die de ongewone spelling
IASPAR vertoonde, uitgeschreven ET waar de afkorting Z hoort te staan.
In het bijzonder zijn aan verbastering onderhevig eigennamen en afkortingen
die voor de maker van de houtsneden onbegrijpelijk waren. Zo verschijnt de
ongebruikelijke naam VRIEL (Uriel van Gemmingen, aartsbisschop van
Mainz) als VHIDL en HMAI' (voor Herman van Hessen, aartsbisschop van
Keulen) als AMAT. De onduidelijke afkorting HYB voor Ierland op een
Engelse nobel wordt — overigens naar de betekenis juist — als IRE gelezen.