De Nederlandse beeldenaars van 1586-1626

16 H. ENNO VAN GELDER
Voor de rest is vrij mechanisch gebruik gemaakt van het werk dat al vroeger in
het Zuiden was gedaan.
Slechts bij één groep is er een opvallend verschil tussen Figueren en de
nieuwe Beeldenaer: bij de Duitse daalders. Op dit punt week immers de strekking
van het plakkaat van 1586 duidelijk af van de voordien geldende wetgeving.
Terwijl in 1579 nog alle daalders, behalve de na 1567 geslagen typen, verboden
waren geweest, werd in het Noorden uitdrukkelijk een ruimere toelating
gewenst. Toch is de afbeeldingenreeks in de Beeldenaer van 1586 niet veel omvangrijker
geworden dan die van 1580. Hoewel ruim 200 houtsneden van oudere
daalders in de voorraad van Ewoutsz. voorhanden waren en ook door Claesz.
voor het Manuael van 1586 gebruikt werden, zijn hiervan slechts 26 stuks in de
Beeldenaer gebruikt, zonder dat blijkt waarom juist deze typen zijn uitgekozen.
Verder nam Claesz. 12 na 1567 geslagen rijksdaalders op, die hij niet bij
Ewoutsz. kon vinden, maar die hij moest laten natekenen naar Antwerpse voorbeelden;
ook hier werd een andere keuze gemaakt dan in 1580 te Antwerpen gedaan
was. Duidelijk is slechts dat opzettelijk meer afbeeldingen werden
opgenomen dan de 24 die in Figueren 1580 stonden, maar het blijft geheel
onduidelijk waarom het juist deze 38 exemplaren werden, terwijl eigenlijk
beperking tot een relatief zo klein aantal typen niet bedoeld schijnt te zijn (afb.
7).
Uit het voorafgaande is duidelijk dat wat betreft de vóór 1580 geslagen
munten de keuze van de afbeeldingen vrijwel geheel bepaald werd door wat in
vroegere uitgaven voorkwam en dat de samenstellers van de Beeldenaer daarvoor
geen nieuw onderzoek gedaan hebben. Grote groepen munten, die hier te
lande wel circuleerden, zijn dan ook evenmin als vroeger vertegenwoordigd.
Vooral een vergelijking met de Antwerpse Wisselaarsinstructie van 1580 en het
daarop gebaseerde Amsterdamse Manuael van 1586 tonen dat veel meer
materiaal bekend was en bewust uit de reeks van toegelaten muntsoorten
geweerd werd. Dat zijn in de eerste plaats het overgrote deel van de munten van
de niet-Bourgondische Nederlanden uit de 15e eeuw en de eerste helft van de
16e eeuw: Utrecht, Gelre, Luik, diverse steden enz.; vervolgens alle munten van
heerlijkheden als Bergh, Batenburg, Reckheim, die al jarenlang door de regering
te Brussel heftig bestreden werden. Onder de buitenlandse munten is het
goudgeld van de omringende staten zeer uitvoerig opgenomen; in hoofdzaak
ontbreken slechts de Duitse guldens van te laag gehalte. Maar de zilveren
munten zijn zeer beperkt toegelaten: uit het Duitse Rijk alleen daalders en in
het geheel geen kleinere munten, slechts enkele soorten uit Spanje, Engeland
en in het geheel geen zilvergeld uit Frankrijk, Portugal, Italië.
Ook de wèl door de samenstellers bepaalde keuze van na 1580 geslagen
muntsoorten is beperkt. Hier hielden zij zich echter duidelijk aan de bedoelingen
van de ordonnantie. De gouden en grote zilveren munten geslagen
door de provincies van de Republiek zijn vrijwel zonder uitzondering afgebeeld,
maar daar bleef het bij. Kleinere munten, stuivers, duiten en dgl. van de pro-