De Nederlandse beeldenaars van 1586-1626

DE NEDERLANDSE BEELDENAARS 15
Een apart geval vormen de 10 door Claesz. overgenomen houtsneden van de
munten door Philips II uitgegeven in de jaren 1557-1562. Ewoutsz. had deze
laten afbeelden in een apart boekje, maar had ze, omdat de uitgaven van Lambrecht
niet verder gingen dan de regering van Karel V, nieuw moeten laten
tekenen. Onafhankelijk daarvan had de voortzetter van Lambrecht in het
Zuiden, Hendrik van den Keere, voor deze munten nieuwe afbeeldingen laten
maken voor zijn tarief van 1564. Omdat beide tekenaars niet dezelfde exemplaren
van deze munten als voorbeeld namen, zijn de afbeeldingen in 1580 en
1586 zeer verschillend: resp. getekend naar Vlaamse en Noord-Nederlandse
stukken en sterk uiteenlopend in de wijze van afwerking.
Nadat op deze wijze in een groot deel van de benodigde afbeeldingen was
voorzien door gebruik te maken van de bestaande voorraad (afb. 5), moesten
voor de muntsoorten die Ewoutsz. niet had gekend, nieuwe houtsneden worden
geproduceerd. Niet te vinden in die voorraad waren natuurlijk een aantal munten
die pas na ca 1560 in omloop gekomen waren en dus noch bij Lambrecht
noch bij Ewoutsz. waren afgebeeld. Deze waren wel te vinden in de Antwerpse
uitgaven: Van der Keere en Van Parijs hadden een aantal nieuwe houtsneden
laten maken ter aanvulling van de van Lambrecht afkomstige reeks, om hun afbeeldingenreeks
up to date te brengen. In de Beeldenaer van 1586 komen 73
munten uit de periode 1560-1580 voor: deze zijn kennelijk zonder uitzondering
nagetekend naar de houtsneden die in diverse edities van Van Parijs voorkwamen.
Zij vertonen dezelfde vergissingen en eigenaardigheden als de voorbeelden
en reproduceren ook de weinig homogene wijze van tekenen, die reeds bij
Van Parijs deze groep kenmerkt, doordat de afbeeldingen niet tegelijk, maar in
de loop van ruim 15 jaar door verschillende houtsnijders vervaardigd waren.
Tenslotte waren er de muntsoorten die nu voor het eerst in een tariefplakkaat
werden opgenomen en die dus nog nergens eerder waren afgebeeld: voornamelijk
de sinds 1581 in de Republiek geslagen typen. Hiervoor werden 46
nieuwe houtsneden gemaakt, die naar alle waarschijnlijkheid, blijkens de
homogene wijze van tekenen, door één hand zijn vervaardigd. Zij onderscheiden
zich van de oudere afbeeldingen, behalve doordat, althans in de afdrukken van
1586, nog geen slijtagesporen zichtbaar zijn, door een wat primitieve uitvoering,
.waarbij wel minder fouten in de weergave van détails voorkomen, maar de
gehele voorstelling sterker dan vroeger vertekend is (afb. 6).
Het afbeeldingsmateriaal dat door Cornelis Claesz. in 1586 gebruikt werd bestaat
dus in beginsel uit drie groepen: 378 houtsneden die eerder door Jan
Ewoutsz. gecopiëerd waren naar de voor Lambrecht e.a. in de jaren 1541-1552
getekende afbeeldingen, 73 houtsneden in zijn eigen opdracht gecopiëerd naar
te Gent en te Antwerpen in de jaren 1562-1580 vervaardigde afbeeldingen van
later in omloop gekomen munten; 46 houtsneden in dezelfde opdracht direct
naar in de 80-er jaren uitgekomen nieuwe munten getekend. Slechts voor deze
laatste groep moeten de munten zelf bijeengezocht zijn; het lijkt aannemelijk
dat de keuze hiervan op aanwijzingen van de Generaalmeesters geschied is.