De Nederlandse beeldenaars van 1586-1626

14 H. ENNO VAN GELDER
Het is moeilijk te zeggen in hoeverre Generaalmeesters zich nog bemoeid hebben
met de details daarvan, maar het lijkt waarschijnlijk dat dit voornamelijk
door de drukker werd gedaan.
De grote overeenkomst tussen de tarieven van 1579 en van 1586 maakte het
voor de drukker moge 1 Ijk uit te gaan van de bij het tarief van 1579 behorende
geïllustreerde uitgave, Figuren 1580. Inderdaad heeft dit werk duidelijk als
werkvoorbeeld voor de nieuwe uitgave gediend. De volgorde van de afbeeldingen
is in hoofdzaak dezelfde; alleen zijn de na 1580 verschenen munten op verschillende
plaatsen ingevoegd en zijn de Engelse munten, evenals in de tekst van de
ordonnantie, zoveel mogelijk voorop geplaatst. In het algemeen zijn, afgezien
van de door de nieuwe regelingen vereiste toevoegingen en weglatingen die hiervoor
reeds werden genoemd, dezelfde munten afgebeeld als in Figuren 1580.
Wel heeft echter enige bekorting plaats gevonden, doordat hier en daar binnen
iedere reeks een afbeelding, die blijkbaar minder belangrijk geacht werd, is weggelaten.
Dit is vooral merkbaar in de lange reeksen van Duitse en Italiaanse
munten, waarvan resp. 53 en 23 in 1580 afgebeelde soorten in 1586 niet
herhaald worden. Maar anderzijds zijn ook in diezelfde reeksen een aantal voor
1580 verschenen munttypen afgebeeld, die in Figuren niet voorkwamen. Bij
elkaar hebben van de 513 houtsneden in Figuren 1580 364 stuks een parallel in
de Beeldenaer en zijn 149 stuks weggelaten, waarvan slechts 20, omdat zij in de
nieuwe koersregeling niet meer als gangbaar erkend werden. Daartegenover
zijn 87 afbeeldingen toegevoegd, zodat de Beeldenaer 451 houtsneden van in
1580 bestaande muntsoorten bevat.
Deze verregaande overeenkomst is voor een groot deel te begrijpen uit de
voorgeschiedenis van het gros van de in 1586 gebruikte houtsneden. Zoals reeds
werd opgemerkt, had Claesz. immers de beschikking over de houtblokken die
zijn stadgenoot Jan Ewoutsz. tegen 1560 had laten copiëren naar de houtsneden
in de Gentse uitgaven van Joost Lambrecht en deze waren in het bezit van Van
Parijs, die ze voor Figuren 1580 had gebezigd (afb. 1-4). Claesz. had dus voor
alle munten ouder dan 1560 niet anders te doen dan uit de voorraad van
Ewoutsz. de blokjes bijeen te zoeken die met afbeeldingen in Figuren overeenkwamen.
Op deze wijze zijn van de 497 afbeeldingen in de Beeldenaer niet
minder dan 378 stuks gedrukt met houtblokken die al eerder voor de boekjes
van Ewoutsz. hadden dienst gedaan. Zij komen dus, behoudens wat minder
fraaie uitvoering en enkele bij het natekenen ingeslopen fouten, in hoge mate
overeen met de in Antwerpen gebruikte houtsneden zonder geheel identiek te
zijn.
De verschillen tussen Figuren en Beeldenaer zijn in hoofdzaak daarop terug te
voeren, dat zowel Van Parijs als Claesz. een aantal vroeger gemaakte afbeeldingen
niet opnieuw hebben gebruikt, maar hun selectie enigszins verschillend
geweest is. In een enkel geval kan de reden geweest zijn, dat oude blokjes verloren
of beschadigd waren, maar de meeste waren blijkens later gebruik in de
Manualen nog wel intakt.