Rudolf Steiners rassenleer - Antroposofia

waar ook Zondergeld en van der Tuin gebruik van maken), althans zoals ik het heb begrepen
in het 'racismedebat'. Maar goed, op grond van deze kennelijk niet al te accurate en niet
volledige vertaling bespreken Zondergeld en van der Tuin het ‘ras-van-de-toekomst-verhaal'
als volgt:
'Omdat het in zijn ziel en geest het meest kan verwerken, is het blanke ras het enige dat buiten
zijn grondgebied kan treden. Het blanke ras is het ras van de toekomst, het ras dat scheppend
met de geest bezig is. Naar Indië trekkend schiep het de innerlijke poëtische, dichterlijke
geestelijke Indische kultuur (noot 11: R. Steiner, Leven van mens en aarde, p. 60-64). Als het
blanke ras naar het westen trekt zal het niet te gronde gaan (zoals de indianen, die
geëmigreerde negers zouden zijn), maar een geestelijk leven scheppen dat niet zozeer direct
met het innerlijke van de mens te maken heeft, maar het geestelijk zijn van de uiterlijke
wereld begrijpt (noot 12, ibidem, p. 70). Met deze opvatting sluit Steiner simpelweg aan bij de
koloniale en imperialistiese praktijk van die dagen'. Evert van der Tuin, Gjalt Zondergeld,
'De schaduwkant van de antroposofie', in 't Kan anders', najaar 1984, p. 54.
Aan de spelling is te zien dat dit artikel enigszins gedateerd is. Ook is het in zijn geheel
tamelijk gepolitiseerd (ademt sterk de sfeer uit van de jaren zeventig, en de link met het
fascisme wordt wel heel snel gelegd). Desalniettemin wordt door diverse antroposofen die
hun zaak verdedigen altijd verwezen naar dit ene artikel. Latere kritiek, die ik in veel gevallen
ook stukken beter vind, ook de latere bijdragen deze historici, die veel genuanceerder zijn,
wordt dan gemakshalve genegeerd 'want zij zijn er toen mee begonnen' (zo is mij letterlijk
medegedeeld in het 'racismedebat'). Maar dit eerste artikel van Zondergeld en van der Tuin
heeft er kennelijk diep ingehakt. Er zijn ik weet niet hoeveel woedende reacties geweest
vanuit de antroposofische hoek. Als ik het zo inschat zijn erbij elkaar zo'n twee nummers van
Driegonaal volgeschreven over dit ene artikel (en die woorden van Steiner vallen dan dus wel
mee? Nee, Zondergeld en van der Tuin zijn pas erg). Ook Hans Peter van Manen,
geschiedenisleraar aan de Vrije School in Den Haag, schreef een kritisch artikel in het
antroposofische tijdschrift Jonas, later gepubliceerd in 'Antroposofie ter discussie', Jelle van
der Meulen (red.), Vrij Geestesleven, Zeist, 1985, getiteld 'Rudolf Steiners visie op volken en
rassen'. Dit artikel, zo is mij verzekerd, is een absolute must. Hans Peter van Manen over
Zondergeld en van der Tuin:
'Verder ontbreekt het in hun artikel - hoe kan het ook anders? - de reden en de plaats van de
beschouwingen over de rassen in 'De Volkszielen'. Ieder volk belichaamt in zijn cultuur een
of meerdere elementen van het algemene zieleleven van de mensheid. Dit zieleleven is de
eigenlijke drager van de mensheidsontwikkeling. De volkszielen zijn aartsengelenwezens, die
de volkeren en hun culturen inspireren en stuwen en zodoende de ontwikkeling, die in rassen
dreigde te verstarren, weer in beweging te brengen. 'We zullen zien hoe het in onze tijd de
kenmerken van een volk zijn, die het rassenkarakter gaan opheffen, gaan uitwissen' (noot 8,
Rudolf Steiner, 'De Volkszielen', Zeist, 1980, p. 83). Het kan inderdaad als een voordeel of
een voorrecht van het blanke ras beschouwd worden dat deze rassenuitwissende werking
primair van de Europese volkeren uitgaat. Alleen in die emanciperende zin beschouwde
Rudolf Steiner het blanke ras als het 'ras van de toekomst', een uitdrukking die hij niet in de
Volkszielen gebruikte, maar in de arbeidersvoordracht van 3 maart 1923'. (p. 52)
Dit blijkt dus een volkomen overbodige en zelfs foutieve correctie op Zondergeld en van der
Tuin te zijn, want die hebben de uitspraak 'Het blanke ras is het ras van de toekomst' geciteerd
uit die arbeidersvoordracht uit 1923 (zie hun voetnoot, die van Manen kennelijk is ontgaan).
Bovendien schetst Hans Peter van Manen wel een heel rooskleurig beeld van Steiners