Rudolf Steiners rassenleer - Antroposofia

‘Nun wollen wir uns einmal mit der Farbe dieser drei Rassen beschäftigen. Ich habe Ihnen
schon das letzte Mal gesagt: Die Farbe hat mit dem Licht zu tun. Wenn man durch das
Beleuchtete des Weltenraumes hindurch das Schwarze des Weltenraumes sieht, so erscheint
es blau. Wenn man Licht, Beleuchtetes, durch die dunkle Luft hindurch sieht, so erscheint es
rötlich, wie bei der Morgen- und Abenddämmerung’. 39
Dit stukje is niet opgenomen in het van Baarda-rapport, wat op zich vreemd is, want ook hier
wordt door Steiner nogal wat beweerd. Bovenstaande had tenminste in categorie 3 gemoeten
(wat ook gebeurd is met het beruchte ‘Nicht deshalb…’ citaat uit Die Mission). Bovendien
staat er in dit stukje een mogelijk zeer belangrijke opmerking. Dat is dat er dag-, nacht- en
schemeringsrassen zijn. Anderen, vooral critici van de antroposofie in Nederland en Duitsland
(in dit geval Jan Willem de Groot en recenter Jana Husmann-Kastein) hebben wel eens
geopperd dat Steiner wellicht zou zijn beïnvloed door ene Carl Gustav Carus, die de indeling
maakte van dag-, nacht- en schemeringsrassen. Ik zal beide hier citeren. Eerst de Groot:
‘De antroposofische indeling van de mensheid volgens de delen van een etmaal, waarbij de
huidskleur aan de zon, de nacht of de schemering wordt gerelateerd, zijn we in het schrift
Rassenkunde van Juliette Oprinsen tegengekomen. De docent van De Berkel die Juliette deze
indeling onderwees, baseerde zich daarbij op het door de antroposoof Max Stibbe
samengestelde lesmateriaal.8) Stibbe, een antroposoof van het eerste uur en een trouw
volgeling van Steiner, moet deze indeling weer aan Rudolf Steiner hebben ontleend.
Steiner zelf is echter niet de geestelijke vader van de classificatie van de mensheid volgens de
delen van een etmaal. Zij stamt oorspronkelijk van de laat-romantische filosoof en professor
in de anatomie Carl Gustav Carus (1789-1869), die bij de viering van Goethe's honderdste
geboortedag in 1849 een "Denkschrift" met deze indeling presenteerde. Dat Steiner dit
geschrift van Carus moet hebben gekend, is meer dan waarschijnlijk. Ten eerste was Carus in
de negentiende eeuw in Duitsland een invloedrijk romantisch filosoof.9) Daarnaast was
Steiner, voordat hij na de eeuwwisseling aan een carrière als occultist begon en via de
theosofie bij zijn eigen Antroposofische Vereniging uitkwam, in de jaren negentig zeven jaar
werkzaam aan het Goethe-Schiller-archief in Weimar.10) In deze jaren zal hij zeker het
bovengenoemde essay onder ogen hebben gekregen, dat Carus in 1849 bij de viering van
Goethe's honderdste geboortedag had uitgegeven.
De inhoud van Carus' brochure, waaraan Steiner de indeling in dag- en nacht-volken heeft
ontleend, kan men alleen maar als racistisch bestempelen. Carus' opstel heeft als titel Über
ungleiche Befähigung der verschiedenen Menscheitstämme für höhere geistige
Entwickelung.11) In dit geschrift ontwerpt hij een antropologie, die zich op de stand van de
zon jegens de aarde baseert. De lichtval van de zon op de aarde veroorzaakt een "dag," een
"nacht" en een "schemering." Carus meent dat deze drie fundamentele "Lichtzustände"12) van
beslissende invloed zijn op het functioneren van de verschillende menselijke rassen. Op grond
van dag, nacht en schemering onderscheidt Carus "Tag-," "Nacht-" en "Dämmerungsvölker,"
welke laatste weer worden onderverdeeld in oosterse en westerse schemerings-volken. De
nacht-volkeren, welke "dem Lichtmangel - der Nacht des Planeten entsprechen" zijn volgens
Carus de donkergekleurde bewoners van Afrika, de westerse en oosterse schemerings-volken
respectievelijk de Indianen en de Aziaten. Het dag-volk daarentegen wordt gevormd door het
Kaukasische, dat wil zeggen blanke Arische ras.13)
De onderverdeling van de mensheid volgens de verschillende lichtfasen correspondeert
volgens Carus met de vorm van de schedels van de verschillende rassen. Geheel in
39 Steiner, Vom Leben des Menschen…, p. 53