Rudolf Steiners rassenleer - Antroposofia

Twee voordrachten van Rudolf Steiner over ‘rassen’, uit 1907 en 1923
Naast de twee voordrachten uit die Mission einzelner Volksseelen zijn er nog twee andere
voordrachten uit het oeuvre van Rudolf Steiner die voor het grootste deel aan het thema
‘rassen’ zijn gewijd. Het gaat om een voordracht uit 1907, uit de cyclus ‘Das Johannes
Evangelium’, gehouden te Basel en om een voordracht van anderhalf jaar voor zijn overlijden
in 1923, uit ‘Vom Leben des Menschen und der Erde; über das Wesen des Christentums’,
voor de arbeiders van de bouw van het Goetheanum in Dornach. Hoewel beide voordrachten
verschillend zijn van inhoud en vooral van toonzetting, zullen we toch grote overeenkomsten
zien, net als met de vierde en de zesde voordracht uit Die Mission. De belangrijkste
karakteriseringen, door Steiner toegeschreven aan de verschillende mensenrassen, zullen ook
hier weer terugkomen.
Het belangrijkste is wellicht dat de rasverschillen nog altijd van groot belang blijken te zijn
voor de huidige tijd. Steiner gebruikt in beide voordrachten eigentijdse ‘voorbeelden’ en
anekdotes om zijn stellingen te onderbouwen. Wel zal er in de voordracht uit 1907 iets
passeren waarmee gesuggereerd zou kunnen worden, dat de komst van Christus de
rasverschillen zou kunnen opheffen. Wellicht had Dieter Brüll deze passage voor ogen toen
hij in zijn roemruchte artikel ‘De nieuwe reactionairen’ stelde dat de rasverschillen na de
komst van Christus hun betekenis zouden hebben verloren. Toch zal juist op een pregnante
wijze blijken dat deze stelling, juist op grond van deze voordracht, niet houdbaar is. Want
Steiner verwijst wederom expliciet naar de eigentijdse situatie, wat hij overigens ook doet in
de voordracht uit 1923. Bovendien stelt hij in die laatste voordracht: ‘…weil man eigentlich
die ganze Gesichte und das ganze soziale Leben, auch das heutige soziale Leben nur versteht,
wenn man auf die Rasseneigentümlichkeiten der Menschen eingehen kann’ (curs. FS).
Een andere parallel met Die Mission is dat zal blijken dat de indianen weer met decadentie en
dood worden geassocieerd (in beide voordrachten). In de voordracht uit 1923 associeert hij
het zwarte ras wederom met impulsiviteit en met het menselijke ‘driftleven’. De zwarten
‘koken van binnen’ en zijn zelfs te vergelijken met steenkool. De blanken zijn weer het meest
‘ontwikkelde ras’, waarbij het ‘denkleven’ tot volle ontplooiing is gekomen. Ook doet hij dan
zijn beruchte uitspraak ‘het blanke ras is het ras van de toekomst’.
Er is echter een belangrijk verschil met hoe de Commissie van Baarda deze voordrachten
heeft beoordeeld. Kwalificeerde de commissie geen van de uitspraken uit Die Mission
einzelner Volksseelen als ernstig discriminerend, uit deze beide lezingen zijn wel degelijk een
aantal uitspraken in de eerste categorie geplaatst. Uit GA 100 een en uit GA 349 maar liefst
vijf. Dus zes van de zestien uitspraken die de commissie uiteindelijk als ernstig
discriminerend classificeerde zullen hier uiteindelijk passeren. 1
Toch zal er iets heel opmerkelijks zichtbaar worden. Alhoewel Steiner soms iets andere
woorden gebruikt zegt hij nauwelijks iets anders dan dat hij in Die Mission einzelner
Volksseelen al heeft gedaan. Dat maakt het zo opmerkelijk waarom dan wel deze lezingen vrij
streng zijn beoordeeld en Die Mission niet. Dit zal echter vanzelf duidelijk worden wanneer
beide lezingen gedetailleerd worden doorgenomen.
We beginnen met de lezing uit 1907:
1 Zie de verkorte en vertaalde versie van deze uitspraken, zoals weergegeven in het artikel van Rene Zwaap,
Zestien keer Steiner, in de Groene Amsterdammer van 19-4-2000, http://florisschreve.weblog.nl/mijn_hersenspinsels_onder/zestien-keer-steiner-de-g.html.
Het gaat om citaten 2 t/m 6 (GA 349) en 13
(GA 100)