Rudolf Steiners rassenleer - Antroposofia

mag verwachten. De plaatjes van embryo’s waarmee Haeckel zijn theorie illustreerde (zie afb.
8 ), werden al spoedig als vervalsingen beschouwd. Kritiek hierop werd door vooraanstaande
biologen al in 1909 weggewimpeld, omdat ze meenden dat die kritiek ook de
evolutiegedachte ondermijnde.
Tegenwoordig beschouwen biologen de recapitulatietheorie als achterhaald. Er is duidelijk
sprake van een uniformiteit in de ontwikkeling van het ongeboren leven, maar deze wordt
veroorzaakt door de opeenvolgende activiteit van een beperkt aantal fundamentele genen die
informatie bevatten over het ‘plan’ dat aan ieder dier ten grondslag ligt. De gelijkenis van de
vroege ontwikkelingsstadia betekent slechts dat de mutaties in de afgelopen honderden
miljoenen jaren het meest betrekking hebben op de veel grotere aantallen genen die de
vorming van latere stadia besturen. De door Haeckel aangetoonde overeenkomsten vormen
dus wél een sterke aanwijzing voor de gemeenschappelijke oorsprong van het leven op aarde.
Haeckels theorie gold decennia lang als een belangrijke ontdekking. Zij had grote invloed op
het ‘wetenschappelijk racisme’ en de discussies over de ‘missing link’. Spoedig ontstond er
een psychologische versie waarin de ontwikkeling die het kind doorliep, opgevat werd als de
recapitulatie van de stadia der menselijke beschaving, die op hun beurt weer werd vergeleken
met de leefwijzen van ‘primitieve volkeren’ (beide zeer herkenbaar in de antroposofie, FS).
Kinderen doorliepen een ‘negerstadium’ en tijdens de puberteit een ‘mongoloïde stadium’,
alvorens volwassen te worden en het stadium van de beschaafde blanke man te bereiken (zie
hier een belangrijke bron voor Steiners uiteenzettingen in Die Mission, FS). Vrouwen bleven
in het mongoloïde puberale stadium steken en waren daardoor behept met puberale trekjes als
labiel, bijgelovig en emotioneel - eigenschappen die ook karakteristiek zouden zijn voor het
mongoloïde ras (en aanleiding gaven tot de aanduiding ‘mongolisme’ voor het syndroom van
Down).
Ook de pedagogiek van Rudolf Steiner en de theorie van Sigmund Freud dat het kind
verschillende seksuele stadia doorloopt, zijn geïnspireerd op de recapitulatietheorie. Steiner
koppelde de ontwikkeling van kind naar volwassene aan de ontwikkeling van beschaving. Pas
in de hogere klassen mogen kinderen in aanraking komen met de ‘hogere’ Germaanse cultuur.
Freud meende dat het universele verbod op incest, net als godsdienst en maatschappelijke
regels, voortvloeide uit een dramatische gebeurtenis uit een ver verleden: de jonge mensen
zouden ooit de leider vermoord hebben om zich toegang tot de vrouwen te verschaffen. Deze
gebeurtenis wordt in ieder individu herhaald wanneer deze de oedipale fase in de
ontwikkeling doormaakt’. 12
Tot zover Hulspas en Nienhuys en verder met Steiner. In de volgende passage laat Steiner
duidelijk zien hoe hij Haeckels model heeft verwerkt:
‘Ziemlich spät in der atlantische Zeit zweigte die Art ab, die sich dann später zu den heutigen
Affen gestaltete. Früher in der atlantischen Zeit haben sich gewisse höhere Säugtiere
abgezweigt; gewisse niedere Saugtiere zweigten sich in der ältesten atlantische Zeit ab. Der
physische Mensch war damals von Entwickelungswert eines Säugtiers; nur sind die Säugtiere
auf dieser Stufe stehengeblieben, während der Mensch sich weiterentwickelt hat. In noch
früherer Zeit stand der Mensch in Entwickelungswert eines Reptils. Der Leib war ganz andrs
als der heutigen Reptils, aber das Reptil hat sich herausgebildet, indem seine leibliche
Entwickelung in Dekadenz gefallen ist. Der Mensch hat hat seine inneren Glieder zur
Entwickelung gebracht, das Reptil dagegen blieb zurück. Es ist ein zurückgebliebener Bruder
des Menschen. Noch früher zweigte sich das ab, was die Vogelart wurde. Und noch weiter
zurück stand der Mensch auf der Stufe, die im heutigen Fischengeschlecht bewahrt ist. Auf
12 Hulspas & Nienhuys, Tussen waarheid en waanzin; een encyclopedie van de pseudo-wetenschappen, de Geus,
Breda, 1998, p. 335