Katheteriseren van de blaas bij de vrouw en de ... - Mosae zorggroep

Katheteriseren van de blaas bij de vrouw en de man
Algemene informatie:
De arts is altijd degene die, vanuit medisch perspectief, de opdracht geeft tot het
plaatsen van een blaaskatheter – zorg dus altijd voor een ingevuld uitvoeringsverzoek.
Blaaskatheteriseren betekent eigenlijk niets anders dan dat er rechtstreeks, met behulp
van een katheter, urine wordt afgenomen uit de blaas. De katheter bestaat uit een
kunststof, vrij flexibel, buisje waardoor de urine gemakkelijk kan aflopen.
Het gebruik van een katheter kan variëren van een eenmalige katheterisatie tot een
permanente katheterisatie.
Er zijn verschillende redenen om een katheter in te brengen nl.:
1. Het ledigen van de blaas
• Pre operatief
• Afwijkingen aan de urinewegen
• Incontinentie
• Niet meer spontaan kunnen urineren
2. Om een diagnose te kunnen stellen
• Bacteriologisch onderzoek
• Bepalen retentie
• Bepaalde röntgenonderzoeken
3. Om therapeutische redenen
• Blaasspoeling
• Preventie decubitus
• Chemotherapie
Productinformatie blaaskatheters
De diameter
De diameter van een blaaskatheter wordt in charrières (Ch) uitgedrukt. (1 Ch = 1/3
mm). De diameter van een blaaskatheter moet zo klein mogelijk zijn zonder dat de
afvloed van urine wordt belemmerd. Dit voorkomt beschadiging van de urethra.
Gangbare maten voor vrouwen zijn 12 CH –14 CH. Voor mannen zijn dat 12 Ch-16 Ch.
Wanneer de urine gruis of bloedstolsels bevat wordt een dikkere katheter gebruikt.
Dikkere katheters geven over het algemeen eerder aanleiding tot blaasspasmen en
lekkage langs de katheter. Bij een suprapubische katheter wordt uitgegaan van een
standaard maat van 16 Ch.
De lengte
Tegenwoordig zijn blaaskatheters van verschillende lengte in de handel. De lange
katheters, van 41 tot 45 cm, zijn nodig voor mannen, maar kunnen ook bij vrouwen
worden toegepast. Ze worden ook als “standaard” katheter aangeduid. Korte katheters
(vrouwen katheter), van +/- 20 tot 25 cm, hebben de voorkeur bij vrouwen. Lange
katheters bij vrouwen blijken sneller een infectie of een trauma te veroorzaken. Dit komt
onder meer omdat ze gemakkelijker in de urethra heen en weer bewegen. Bij
suprapubische katheterisatie kan volstaan worden met een lengte van +/- 20 cm
Het materiaal
Blaaskatheters worden van verschillende soorten materialen gemaakt.
De meest gebruikte materialen zijn: 100 % siliconen, latex hydrogel gecoat/ siliconen
katheter met hydrogel en latex met siliconenlaagje.
maart 2012 1

Bij een latexallergie dient een 100 % siliconen katheter gebruikt te worden.
Voordeel siliconen katheter;
- een groter lumen in vergelijking met latex katheters. Dit resulteert in een goede
afvoer van urine, gruis en vlokken.
- latexvrij.
- de langere verblijfsduur. Deze katheter kunnen gemakkelijk 6 weken en sommige
zelfs tot 12 weken blijven zitten.
Het nadeel van siliconenkatheters is dat ze wat stijver zijn, waardoor ze door sommige
clienten als hinderlijk worden ervaren
Veel toegepast worden de blaaskatheters die met hydrogel bekleed zijn (Hydrogel
coated). De hydrogel coating vormt een vochtkussentje dat het urethra- en
blaasslijmvlies beschermt.
De latex katheter met hydrogel ; is minder stug en daardoor comfortabeler in gebruik
dan een siliconen katheter. Deze katheter is ook gemakkelijker te verwijderen.
De siliconen katheter met hydrogel; kan toegepast worden ook bij latexallergie.
Overleg met arts of incontinentieverpleegkundige over de keuze en toepassing van een
voor de client geschikte katheter. (materiaal en verblijfsduur).
Toepassing van katheters:
De verschillende soorten katheters zijn voor verschillende doeleinden beschikbaar.
In het algemeen kan gesteld worden dat er 4 soorten katheters zijn te onderscheiden.
1. Eenmalige katheter of intermitterende katheter
2. Verblijfskatheter
3. Katheters om de blaas continu te spoelen
4. Dilatatie katheter.
Ad 1 Eenmalige katheters /intermitterende katheter
Dit is een enkelloops of eenweg katheter met 1 lumen (opening). De eenmalige katheter
heeft geen ballon.
Indicaties:
• Verkrijgen van een schoon urinemonster
• retentie bepaling – testen van de blaasfunctie
Daarnaast is er de term intermitterende blaaskatheterisatie. Dat wil zeggen steeds
terugkerende eenmalige blaaskatheterisatie met bepaalde tussenpozen bijvoorbeeld 2 à
4 maal per dag, vaak uitgevoerd door de patiënt zelf (zelfkatheterisatie).
Ad 2 Verblijfskatheters
Er zijn 2 verschillende toepassingen van de verblijfskatheters, de verblijfskatheter via de
urethra (urethraal) en de supra pubis katheter.
De verblijfskatheter urethraal wordt via het genitaliën gebied in de blaas van de
zorgvrager ingebracht. De supra pubis katheter wordt rechtstreeks door de buikhuid in
de blaas van de zorgvrager ingebracht. Hierdoor ontstaat er een fistel.
De verblijfskatheter wordt ook wel “katheter a demeure” genoemd, of CAD.
Verblijfskatheters worden met behulp van een katheterballon op de plaats gehouden
Deze katheter wordt ook tweeweg of dubbelloops katheter genoemd; met een kanaal
voor afvoer urine en een extra kanaal om de ballon te vullen).
Indicaties:
• urineretentie
• langdurige incontinentie
maart 2012 2

Namen van verblijfskatheters:
• Foley-katheter is een katheter met een integrale ballon (ballonkatheter)
• Nelaton; een katheter voor mannen met een rechte punt. Wordt ook bij vrouwen
als verblijfskatheter gebruikt.
• Tiemann katheter, een katheter voor mannen met een iets gebogen punt. Wordt
op advies van een arts gebruikt bij bv. prostaatvergroting . Wordt met de tip in de
richting van het schaambeen (os pubis) ingebracht.
• Couvelaire katheter, een rechte katheter met een grotere uitstroomopening om
stolsels en verstoppingen te voorkomen. (na prostatectomie)
Ad 3 Continue spoelen van blaas
3 wegkatheter; 1 kanaal voor de afvoer van urine en spoelvloeistof, 1 kanaal voor
aanvoer spoelvloeistof, 1 kanaal voor de ballon.
Ad 4 Dilatatie katheter
Dit is een katheter zonder openingen en wordt toegepast om steeds terugkerende
vernauwingen in de plasbuis te voorkomen. Dilateren betekent “oprekken” en houdt in
dat regelmatig een katheter langs het nauwe gedeelte van de plasbuis wordt gebracht.
Bij het inbrengen van een blaaskatheter is het belangrijk dat je je voortdurend bewust
bent van het gevaar voor urineweginfecties. Het kan niet voldoende worden herhaald dat
er een grote kans bestaat dat bij het inbrengen van de blaaskatheter bacteriën in de
blaas komen. Dit is natuurlijk niet de bedoeling. Daarom dien je als zorgmedewerker
enkele voorzorgsmaatregelen te nemen:
• gebruik consequent een aseptische techniek voor en tijdens de katheterisatie van de
blaas
• vervang bij elke twijfel het materiaal dat niet steriel zou kunnen zijn
• voer de katheterisatie van de blaas bij voorkeur uit met twee zorgmedewerkers.
Aandachtspunten bij inbrengen katheter:
• Informeer de patiënt tijdens het katheteriseren van de blaas stap voor stap. De
patiënt kan namelijk door de liggende houding niet zien wat jij doet. Voorkom
schrikreacties of onaangename sensaties door tijdig informatie te geven over koude
bij het reinigen van de genitaliën en het aanbrengen van Instillagel ® .
• Uitsluitend katheteriseren in opdracht van arts met een uitvoeringsverzoek.
• Let op asepsis, verzorgen genitaliën gebied
• Let op hoeveelheid urine afvloed 1 e keer, max 500 ml (collaps blaas) wacht
tussendoor enkele minuten.
• Bij de katheterisatie van mannen wordt Instillagel ® standaard gebruikt. Instillagel ® is
een glijmiddel, een desinfectans en een lokaal anestheticum. Het is aan te raden ook
bij vrouwen Instillagel ® te gebruiken. Vaak wordt ten onrechte ervan uitgegaan dat
vrouwen geen of minder pijn zouden ondervinden bij katheterisatie van de blaas.
Bovendien geldt natuurlijk ook bij vrouwen dat Instillagel ® een desinfecterende
werking heeft.
• Bij gebruik van Instillagel ® kan het even duren voordat de katheter toegankelijk is
voor urine. Instillagel ® is namelijk viskeus en dat kan de afvoer van urine tijdelijk
belemmeren.
maart 2012 3

• De ballon van een blaaskatheter moet met steriel water worden gevuld (5 tot 10 ml).
Ga na hoeveel steriel water moet worden gebruikt. Dit staat op het ballonventiel van
de katheter. Vul de ballon eerst volledig en haal dan zoveel vloeistof terug tot de
gewenste aantal ml in de ballon zit. Op deze manier wordt de ballon symmetrisch
gevuld.(ballon kan uit 2 compartimenten bestaan)
• Bij lekkage van urine is het mogelijk nog enkele milliliters steriel water in de ballon
te spuiten. Het kan echter zijn dat de ballon lek is. Dit kun je controleren door een
lege spuit in het ballonventiel te drukken. Als de lege spuit zich vult met de volledige
hoeveelheid ingespoten vloeistof, is er geen sprake van lekkage. Let hierbij op dat
katheter niet schuift in de uretra en uit de blaas.
• Vul de ballon van de blaaskatheter niet met fysiologisch zout (=NACL). Het zout kan
immers kristalliseren. Daardoor kan de ballon niet meer volledig leeg worden
gezogen voordat de katheter wordt verwijderd.
• Vul de ballon van de blaaskatheter nooit met lucht. Lucht in de ballon zorgt ervoor
dat deze blijft drijven in de blaas. De drainagegaatjes steken boven het urinepeil uit,
waardoor afvloed van urine niet mogelijk is. Daarnaast kan de kathetertip zo in
contact komen met de blaaswand en irritatie veroorzaken.
• Soms wordt bij een siliconenkatheter aquadest met glycerine gebruikt om de
katheterballon te vullen. De ballon van een 100% siliconen katheter is namelijk iets
poreus. Hierdoor kan na verloop van tijd de ballon leeglopen en de katheter er
spontaan uitglijden. De glycerine legt een waterdicht laagje op de binnenwand van
de ballon om leeglopen te voorkomen.
Zorgverlening bij een blaaskatheter
Het grootste risico voor de patiënt met een blaaskatheter is een infectie. Infecties komen
ondanks veel kennis over preventie nog steeds veel voor. Voor een deel komt dat
natuurlijk omdat besmetting gemakkelijk door normale darmflora kan plaatsvinden.
Zeker bij vrouwen ligt het voor de hand dat de darmflora gemakkelijker via de
blaaskatheter in de blaas terechtkomt. De afstand tot de anus bedraagt slechts 5 cm (bij
mannen is deze afstand 10 tot 15 cm). Dit is dan ook de belangrijkste reden dat infecties
van de blaas ruim twee keer zo vaak voorkomen bij vrouwen dan bij mannen met een
blaaskatheter. Infecties worden echter niet alleen veroorzaakt door de positie van de
katheter in het genitale gebied. In de praktijk worden ze helaas nog al te vaak
veroorzaakt door zorgmedewerkers die de vereiste preventieve maatregelen onvoldoende
in acht nemen. De preventie begint natuurlijk met de onderkenning van de mogelijke
bronnen van infectie.
Belangrijke bronnen van infectie zijn:
• de ruimte tussen de blaaskatheter en de urethra
• het verwisselen van het drainagesysteem
• het onvoldoende aseptisch handelen bij het leegmaken van de urine-opvangzak
Infecties worden dus niet alleen veroorzaakt door de ruimte tussen de blaaskatheter en
de urethra, maar vooral ook door het drainagesysteem. De zorgmedewerker kan in
samenwerking met de patiënt veel doen om infecties te voorkomen. De volgende
maatregelen kunnen worden opgenomen.
Asepsis
Kruisinfecties worden door zorgmedewerkers overgebracht. Het voorkomen hiervan is
vooral een kwestie van zorgvuldigheid en het consequent toepassen van asepsis. Iedere
zorgmedewerker weet dat kruisinfecties kunnen worden voorkomen door een goede
handhygiëne. Bovendien is het nodig om schone handschoenen te dragen tijdens de
zorgverlening, zeker wanneer direct contact tussen het gesloten drainagesysteem of
urine en de zorgmedewerker kan ontstaan.
maart 2012 4

Zorg voor blaaskatheter en het genitale gebied
Het is logisch dat de blaaskatheter en het genitale gebied goed schoon worden gehouden.
Dat kan door regelmatig, tenminste twee keer per dag en zo nodig vaker, te wassen. Was de
blaaskatheter en het gebied rondom de urethra met zeep (PH neutraal) en water. Vergeet
niet om steeds een schone waskom te gebruiken en schone handschoenen te dragen
Aandachtspunten:
• Tijdens het wassen niet trekken aan en schuiven met de katheter; labia spreiden en
voorhuid terugschuiven om katheter te wassen.
• Voorkom het heen en weer bewegen van de blaaskatheter, ook wel het “rijden” van
de katheter genoemd. Bij “rijden” kunnen via de buitenkant van de blaaskatheter
bacteriën in de urethra komen. Zorg er daarom voor dat de blaaskatheter vrij hangt
en bij voorkeur met voldoende speling op het been wordt gefixeerd. Door de
blaaskatheter te fixeren wordt voor een deel voorkomen dat de katheter heen en
weer in de urethra schuift.
• Informeer de patiënt, als hij zichzelf volledig wast, dat de blaaskatheter normaal kan
worden gewassen. Veel patiënten zijn bang om de blaaskatheter aan te raken, en dat
leidt tot onvoldoende hygiëne en dus tot een verhoogd risico op infectie.
• Observeer het genitale gebied tijdens het wassen op lokale ontstekingen. De
aanwezigheid van lokale ontstekingen verhoogt natuurlijk de kans op een
blaasinfectie.
Informeer de arts en overleg wat te doen.
Zorg voor het opvangsysteem
Tegenwoordig zijn er verschillende typen opvangsystemen in de handel. Afhankelijk van
het doel, de kosten en de zorgsituatie wordt een keuze gemaakt voor een bepaald type.
In de meeste opvangsystemen is tegenwoordig een zogeheten antireflux-klep
opgenomen. Daardoor wordt voorkomen dat urine vanuit het opvangsysteem terugvloeit
in de blaas..
Aandachtspunten:
• Zorg ervoor dat de opvangzak de vloer niet raakt, ook niet als het bed in de laagste
stand staat.
• Voorkom tevens dat de opvangzak hoger wordt gehouden dan de blaaskatheter en
de blaas. Let er vooral op dat, wanneer de patiënt mobiel is, de opvangzak
voldoende laag wordt gehouden. Dit voorkomt dat urine terugvloeit in de blaas
• Soms schiet een onderdeel van het gesloten drainagesysteem los. In dat geval is het
nodig eerst het systeem te desinfecteren, met name de contactpunten, voordat het
weer wordt aangesloten. Het ligt voor de hand dat disconnectie het ook nodig kan
maken om het gehele systeem te vervangen.
• Maak de opvangzak tenminste één keer per acht uur leeg.
Het hoogste risico op infectie ontstaat wanneer de urine uit de opvangzak wordt afgetapt
en wanneer het opvangsysteem wordt verwisseld. Zorg er daarom bij het aftappen van
de urine voor dat je steeds schone handschoenen draagt. Houd daarnaast de tijd van het
aftappen zo kort mogelijk.
Zorg voor voldoende diurese
Normaal gesproken bedraagt de diurese 1500 tot 2000 cc per dag (300-500 ml/keer). Bij
de patiënt met een blaaskatheter is het belangrijk de urineproductie te verhogen. Door
de verhoging is er namelijk een constante afvoer van urine. Daardoor kunnen bacteriën
moeilijker via de binnenkant van de katheter in de blaas terechtkomen.
maart 2012 5

De urineproductie kan worden bevorderd door de patiënt te stimuleren meer te drinken.
Natuurlijk kan dat alleen in overleg met de behandelend arts. Immers, patiënten met
hartproblemen, nierziekten en bepaalde hersenaandoeningen kunnen niet zomaar meer
vocht opnemen.
-Nycturie: ’s nachts meer plassen dan overdag (hartaandoeningen, veel drinken voor
slapen, gestoorde nierfunctie, schrompelnieren)
-Poly urie:meer dan 2 ltr / 24 uur (alcohol/cafeïne/diuretica, nefritis, D.M.)
-Oligurie: minder dan 500 ml/24 uur (koorts, diarree, overgeven, bloedverlies, shock)
-Anurie: minder dan 50 ml/24 uur levensbedreigende situatie (nierschade, afsluiting
afvoerwegen urine, terminale client)
-Dysurie: pijn of moeite bij urinelozing (prostaathypertrofie, vernauwing urethra,
blaasstenen, blaascarcinoom, urineweginfectie)
Zorg voor zure urine
De bacteriegroei in de blaas wordt tegengegaan door zure urine. Vaak kan de urine
zuurder worden gemaakt door de patiënt te adviseren pruimen, tarwebrood, eieren en
vlees te eten. Een eenvoudige manier om de zuurgraad (pH) van de urine te verlagen –
de urine dus zuurder te maken – is het slikken van een hoge dosis vitamine C.
Overleg zo nodig met de arts of een diëtiste, op welke manier de zuurgraad van de urine
van de patiënt kan worden verlaagd. Bepaalde dieetvoorschriften kunnen namelijk bij
sommige aandoeningen gecontra-indiceerd zijn.
Zorg voor vroegtijdige onderkenning van een urineweginfectie
Het is gebleken dat een urineweginfectie niet altijd kan worden voorkomen. Schenk
daarom voldoende aandacht aan een vroegtijdige onderkenning hiervan. Dat kan door de
patiënt te observeren op koorts, onrust, vertroebeling van de urine, geur en pijn in de
onderbuik of rondom de urethramond. Deze vroegtijdige onderkenning kan natuurlijk
uitstekend door de patiënt zelf worden uitgevoerd. Hij voelt of hij buikpijn enzovoort
heeft of niet. Door goede informatie te geven kan de samenwerking tussen de
zorgmedewerker en de patiënt op dit punt effectief zijn.
Een blaaskatheter verwijderen
Het verwijderen van een blaaskatheter is een eenvoudige handeling. Schenk wel
voldoende aandacht aan de zorg voor en na het verwijderen van de blaaskatheter.
Stimuleer de patiënt, enkele uren voor het verwijderen van de blaaskatheter, om veel te
drinken. Daardoor wordt de urineproductie bevorderd en is het waarschijnlijk
gemakkelijker voor de patiënt om na het verwijderen van de blaaskatheter spontaan te
urineren. Observeer de patiënt na het verwijderen van de blaaskatheter op:
• eventuele moeite met urineren, vraag de patiënt hier nadrukkelijk naar
• volledige incontinentie
• druppelincontinentie
• (hevige) drang tot urineren
• aanhoudende dysurie
• spasmen van de blaas
• het plassen van kleine hoeveelheden (mogelijke residuvorming, ook wel
overloopblaas genoemd; de blaas is dan gevuld en loopt via kleine hoeveelheden
urine over)
• koorts
maart 2012 6

Aandachtspunten:
• Na het verwijderen van de katheter kan incontinentie ontstaan. De patiënt kan zich
hierdoor in verlegenheid gebracht voelen. Het kan zinvol zijn de patiënt vooraf
incontinentiemateriaal aan te bieden.
• Nadat de blaaskatheter is verwijderd, kan de patiënt last hebben van een pijnlijk en
brandend gevoel. Soms wordt daardoor de spontane mictie tegengehouden. Een
warm (zit)bad wil wel eens helpen. Door de lokale toediening van warm water wordt
de bloeddoorstroming bevorderd en de patiënt ontspant meestal. Dit bevordert de
spontane mictie en een gevoel van welbevinden.
• Als het even kan, is het niet de bedoeling de blaaskatheter ’s avonds of ’s nachts te
verwijderen. De eerste uren na het verwijderen van de blaaskatheter heeft de
patiënt mogelijk een sterke aandrang tot mictie zonder resultaat. Hierdoor wordt
natuurlijk de nachtrust verstoord.
• Indien cliënt binnen 6 uur geen spontane mictie heeft, overleg dan met arts.
Twee termen;
Retentie= hoeveelheid urine die achter in de blaas blijft door onvermogen om te
urineren.
Residu= hoeveelheid urine die in de blaas, na het uitplassen in de blaas achterblijft.
maart 2012 7