JG 18 nr 1 - Reynaertgenootschap

8
tekenaars in dienst. We vermeldden reeds dat Held als filmmaker al ervaring had
opgedaan in Duitsland waar hij debuteerde met de tekenfilm Der Störenfried (1940).
Deze film kwam een jaar na de productie ervan, in september 1941 in omloop in de
Duitse bioscopen.
Het door Hans Held overgenomen Nederland Film was in 1941 opgericht door de
Nederlandse nationaal-socialist Egbert van Putten met steun van het door de NSB
(Nationaal-Socialistische Beweging) geleide Departement van Volksvoorlichting en
Kunsten (DVK). De naam van de tekenfilmstudio Nederland Film kan bij vele
Reynaerdofielen een lichtje doen branden. Nederland Film is namelijk de producent
van de tekenfilm Van den Vos Reynaerde, film die gebaseerd is op het in 1941 verschenen
gelijknamige boek van NSB-vormingsleider Robert van Genechten. Van
Putten kon met het DVK een contract afsluiten voor het maken van enkele animatiefilms
die de pro-Duitse propaganda zouden ondersteunen. Zijn meest ambitieuze
project was de tekenfilm Van den Vos Reynaerde.
De voornaamste strekking van Van Genechtens boek was het waanidee dat de
joden verantwoordelijk zijn voor de misstanden in de maatschappij en zich verrijken
ten koste van de andere burgers. Deze antisemitische strekking werd ook het
hoofdthema van de animatiefilm Van den Vos Reynaerde. Het scenario werd vermoedelijk
geschreven door Henk Plaizier. Er zijn twee verschillende scenario’s
bewaard gebleven. Volgens Van Putten is de film wel onder zijn verantwoordelijkheid
en regie gemaakt, maar had hij zelf weinig inbreng. Toch was Nederland Film
toen nog een Nederlands bedrijf en nog niet in Duitse handen.
Het boek van Van Genechten was door Maarten Meuldijk geïllustreerd met talrijke,
inhoudelijk gezien de strekking verwerpelijke, maar grafisch wel fraaie plaatjes.
Die zwart-witplaatjes waren niet geschikt voor gebruik in een tekenfilm. Alle dierenfiguren
werden door de jonge tekenaars van de tekenstudio opnieuw ontworpen. De
kijkers kregen zo wel nieuwe dierenfiguren te zien, maar verder volgden de filmmakers
in grote lijnen trouw het verhaal. Bij nader beschouwen hebben de filmmakers
toch een belangrijke verandering in het verhaal aangebracht. Neushoorn Jodocus
is in de film niet meer de hoofdfiguur, die rol wordt nu overgenomen door Reynaert.
In april 1943 was er in het Asta Theater te Den Haag een avant-première van de
al dan niet als definitief beschouwde versie. Op deze proefvoorstelling werden enkel
de financiers en producenten uitgenodigd. De eveneens aanwezige leden van de
Propagandaraad en het DKV waren niet enthousiast. De film werd niet in de bioscopen
getoond en in stilte afgevoerd. De argumentatie waarom de film werd afgewezen,
is niet gedocumenteerd of de documenten zijn nog niet getraceerd. Was de
perceptie van de vos in het algemeen te negatief? Werd hij toch te veel als schelm
gezien om als hoofdpersoon en propagandafiguur voor de NSB te kunnen functioneren?
Vermoedelijk ligt de oorzaak van het niet in roulatie komen van de film uiteindelijk
bij Hans Held, die ondertussen artistiek leider van de filmstudio’s was
geworden. Uit verklaringen van Van Putten weten we dat de makers van Van den
Vos Reynaerde in Helds nieuwe filmstudio’s geen technische faciliteiten meer kregen
om de film te verbeteren en aan te passen. De eerste versie van Van den Vos
Reynaerde werd dus afgewezen en Hans Held liet het maken van een nieuwe aangepaste
versie, die aan de wensen van de NSB kon voldoen, niet meer toe. Gezien
zijn gedrevenheid gaf Hans Held de voorkeur aan zijn eigen filmproducties.
Bovendien is het ook denkbaar dat voor hem de film Van den Vos Reynaerde te
antisemitisch was.
Tiecelijn, 18, 2005