JG 18 nr 1 - Reynaertgenootschap

Naschrift
In de editie van Armand Strubel (Parijs, Gallimard, 1998, Pléiade) worden de drie
hierboven vertaalde branches van de Roman de Renart samengenomen als de ‘vijfde’
branche. We onderscheiden Le puits van 554 regels (Va), Le Jambon enlevé en
Renart et le grillon van 391 regels (Vb) en L’escondit van 1012 regels (Vc). Samen
nog geen 2000 regels (de 1957 regels zijn samen qua lengte te vergelijken met het
tekstgedeelte dat we gewoonlijk als Reynaert I aanduiden (tot vers A 1885 ‘Nu gaet
Reynaert al huten spele’).
De andere uitgevers hebben deze branches niet op dezelfde manier gegroepeerd.
De handschriften van de Roman de Renart zijn ingedeeld in drie tot vier categorieën,
waarvan er drie zijn uitgegeven: � door Ernst Martin, � door Mario Roques en
� door N. Fukumoto, N. Harano en S. Suzuki. De vierde, meer hybride familie (met
als basismanuscript het laat-dertiende-eeuwse handschrift H (ms. de Paris, Arsenal
3334), werd door Strubel uitgegeven in zijn Pléiade-editie. Martin beschouwde dit
handschrift als een oude getuige uit de �-familie.
Martin nummert de branches als IV (Le puits), V (Le jambon enlevé en Renart et
le grillon) en Va (L’escondit of De eed). Volgens Martin is de combinatie II-Va de
oudste Oudfranse Renarttekst. De tekst wordt gedateerd circa 1174-1177. Alle hierboven
gepresenteerde teksten behoren tot de oudste groep Renartbranches en
dateren vóór 1180. Wellicht zijn ze tot stand gekomen voor het bekende Le plaid
(branche I), de directe bron van Van den vos Reynaerde.
Alle branches beginnen volgens het principe: wolf of vos heeft honger. Honger is
de drijfveer van de handeling. De branche van de waterput is ongetwijfeld één van
de sterkste Reynaertvertellingen. De klassieke ingrediënten van een goed
Reynaertverhaal: het verschil tussen schijn en zijn en verder leugen en list, zijn hier
ten volle aanwezig. Ook in het verhaal over de ham, waarin de vos zich voor dood
op de weg legt, vinden we hetzelfde beginthema en dezelfde kenmerkende elementen.
Nu echter wordt de vos het slachtoffer. Hij zal uiteindelijk alleen het touwtje
ontvangen waar het spek aan hing. Zijn list loont niet.
Branche Vc volgt dan het tweede grondpatroon uit de Reynaerttraditie: niet de
honger, maar de daging van de vos naar het hof bepaalt de handeling. De rechtspraak
staat centraal. Deze mondt uit in het zweren op relieken, waarnaar ook in
Van den vos Reynaerde wordt verwezen:
Het was sint so verre comen
Datter eenen dach af was ghenomen
Ende Reynaerd soude hebben ghedaen
Sine onsculde. Ende also saen
Alse die heleghe waren brocht,
Was hi andersins bedocht
Ende ontfoer ons in sine veste
(A 79-85)
77
Wij waren overeengekomen
dat hij zou zweren bij de relikwie ...
van ik weet niet juist meer wie
dat hij onschuldig was. Maar
toen de resten van de martelaar
op het toneel verschenen,
was hij in zijn kasteel verdwenen!
(vertaling Walter Verniers)
Tiecelijn, 18, 2005
Rik van Daele