JG 18 nr 1 - Reynaertgenootschap

43
doene, kele, spele …; de dubbele negatie ik ‘ne’…’niet’; bem (De Bo geeft in zijn
Westvlaams Idioticon als illustratie een vers van Gezelle: ‘Wilt uw oor tot mywaerd
keeren / Die om bystand roepen bem’); es i.p.v. is ... Het woord blenden wordt door
De Bo in zijn Westvlaamsch Idioticon verklaard als ‘uit de oogen verdwijnen, henen
varen, te zoek geraken’. Streuvels vertaalt: ‘verblinden’. Vandaag zegt de West-
Vlaming nog altijd blend i.p.v. blind; ook hoor je: Waar is hij belend? of waar is hij
naartoe? ‘Vromen’ verklaart Janssens als ‘voordeel doen’; Streuvels vertaalt ‘begenadigen’.
Bij De Bo vinden we o.a. als verklaring: ‘benoten, den akker na den oegst
aanstonds omploegen en bezaaien of beplanten. Eenen akker vromen. Als men het
land vroomt, dan wordt het noch gebroken of gesloofd, noch gesteken of gezaadvoord’.
De Bo verwijst ook naar Kiliaan: ‘vremmen’ betekent ‘land verkloeken, versterken,
verbeteren’. In elk geval t.o. ‘braden’ als tegenstelling: een woord met een
eerder positieve betekenis. (Kiliaens Etymologicum Teutonicae Linguae sive dictionarum
Teutonico-Latinum – een Nederlands woordenboek – was het lievelingswerk
van Gezelle.) Gezelle behoudt ‘blenden’ en ‘vromen’, wat mij doet veronderstellen
dat zijn lezers (vooral West-Vlaamse collegestudenten, geestelijken en andere
notabelen) deze woorden verstonden. Ze behoorden tot hun eigen dialect. In zijn
eigen Loquela vermeldt Gezelle noch ‘blenden’ noch ‘vromen’.
Jammer genoeg geeft Gezelle geen verder commentaar bij dit korte vossenstukje,
het blijft dus gissen. Maar wetend dat de Middelnederlandse literatuur Gezelle
zeer bekend was, mogen wij met zekerheid aannemen dat Van den vos Reynaerde
dat in elk geval was. Uit zijn korte inleiding blijkt dat hij er een verhaal in zag dat
‘verlustigde’ en ‘beleerde’. Levenswijsheid opdoen op een aangename wijze.
Wellicht durfde hij in zijn zeer katholiek weekblad niet al te veel de aandacht wijden
aan een verhaal met obscene passages waarin de geestelijkheid nu niet direct een
voorbeeldig gedrag demonstreert. En was Jan Frans Willems, de man die het
Reynaertverhaal tussen 1830 en 1840 weer uit de vergetelheid had gehaald, geen
liberaal?
Maerlant achterna: een ‘uitstap in de warande’
Het volk beleren en opvoeden was een van Gezelles belangrijkste doelstellingen,
zowel van de leraar als van de journalist. In Rond den heerd publiceerde hij 62 stukjes
over dieren en planten, een soort Der Naturen bloeme vol encyclopedische en
persoonlijke beschouwingen. Een paar maal citeert of verwijst Gezelle daarin ook
naar ‘den Griekschen Physiolog(u)os, ‘den bestiaris of den beestenboek … waarvan
de schrijver mij onbekend is’. Hij vertelt er ook stukken uit na. In die sterk gevarieerde
‘warande’ wordt terloops nu en dan naar de vos verwezen. Alle bijdragen uit
deze rubriek werden afzonderlijk uitgegeven in 1882. Het succes was enorm. In
1907 bijvoorbeeld beleefde Uitstap in de Warande reeds zijn vijfde uitgave.
In de eerste acht nummers van de eerste jaargang van Rond den heerd heeft hij
het over ‘de koninklijke grootmoedige leeuw’ of zoals verder geduid: ‘den machtigen
koning der dieren’ (p. 7-8, 15-16, 20-21, 29-30, 38-39, 47-48, 54-55, 63-63, telkens
gesigneerd door Dr. S.). Gezelle typeert de leeuw als ‘sterk, durvend en kwaad’ en
bovendien ‘de treffelijkste van alle dieren’ (willen of niet, wij toetsen deze eigenschappen
even aan Nobel, een reus op lemen voeten, die wel brullen kan, maar
pijnlijk onder de sloffen van zijn gemalin zit en zijn treffelijkheid vergeet als hij baat
ruikt). De leeuw huist niet in de bossen, schrijft Dr. S., ‘maar niet verre van daar, in
Tiecelijn, 18, 2005