JG 18 nr 1 - Reynaertgenootschap

Hans Held (1914-1995)
De Duitse grafische kunstenaar en avonturier Hans Held werd vooral bekend als
tekenfilmontwerper. Hij werd in 1914 in het Noord-Duitse plaatsje Holzminden nabij
Osnabrück geboren. Vanaf zijn kindertijd was hij bezeten van de magie van het
bewegende plaatje. Reeds als leerling aan het Gymnasium van Osnabrück begon
hij als liefhebberij, maar zonder enige kennis van de techniek, op papierstroken
tekenfilmfiguurtjes te tekenen. Door deze papierstrookjes snel te laten draaien
kreeg hij het primitieve effect van een tekenfilm. Hier ontstond zijn droom later ontwerper
van echte tekenfilms te worden. Na zijn gymnasiumopleiding was hij als vrijwillige
medewerker verbonden aan het Stadttheater van Osnabrück en volgde hij
tegelijkertijd de opleidingen theaterwetenschappen, scenografie en ontwerpen van
toneelkostuums.
Hans Held was een duizendpoot: naast de hoger genoemde disciplines heeft hij
aan de academie ook een opleiding gevolgd van schilder en graficus. Hij exposeerde
op het einde van de jaren dertig van de twintigste eeuw in enkele galeries
met dierentekeningen en schilderijen. Hij studeerde tevens vliegtuig- en motorbouw
en was ook actief als piloot. Volgens eigen verklaring kende hij, als amateurpiloot
en vliegtuigfanaat, Hermann Göring goed. Was hij als kennis van Göring goed thuis
in de nazikringen en het naziregime gunstig gezind, of distantieerde hij zich innerlijk
van hun denkbeelden en was hij louter een opportunist? Als hij louter als opportunist
nazikringen frequenteerde, dan heeft hij het spel handig gespeeld. Hij kreeg
tijdens de Tweede Wereldoorlog van de Duitse bezetter immers een belangrijke
functie in de Nederlandse filmwereld.
In 1938 werkte hij in Brandenburg als regisseur en decorontwerper. In hetzelfde
jaar kon hij in Berlijn zijn eerste tekenfilmervaring opdoen in de filmstudio van
Robert Maetzig. Maetzig had de leiding over een filmstudio waar credits (plaatjes
met de vermelding van de titel en de namen aan het begin en het einde van een
film) en reclamefilms werden gemaakt. Vrij spoedig (in 1939) kon Held overstappen
naar Bavaria Filmkunst en er zijn eerste eigen tekenfilm Der Störenfried maken. Met
deze militaristische film solliciteerde hij als het ware naar een plaats in het Duitse
propagandanetwerk.
De tekenfilm (Trickfilm) als propagandamedium in Hitlers Derde Rijk
4
Met Walt Disney als grote voorbeeld trachtten de nazi’s voor hun politieke propaganda
een tekenfilmindustrie uit te bouwen. Er waren in Duitsland al voor de nazi’s
de macht grepen tekenfilmstudio’s die succesrijke films maakten, maar deze tekenfilms
haalden niet het niveau van de Walt Disneyfilms. Adolf Hitler was een grote
filmliefhebber. Niet alleen de speelfilm, maar ook de tekenfilm fascineerde hem. Zijn
propagandaminister Goebbels schreef hierover in zijn dagboek: ‘Ich schenke dem
Führer 12 Micky-Maus-Filme zu Weihnachten! Er freut sich sehr darüber. Ist ganz
glücklich über diesen Schatz’ (20.12.1937).
Daarna vroeg Hitler aan Goebbels waarom Duitsland geen tekenfilms kon maken
die konden wedijveren met de Disneyfilms. Goebbels wilde ook dat niveau halen en
kreeg de volledige steun van Hitler om jonge tekenaars op te leiden en het medium
tekenfilm voor zijn propagandadoeleinden in te zetten. Walt Disneys werk werd
bestudeerd en de nieuwe studio’s brachten, vooral vanaf 1942, ook eigen techni-
Tiecelijn, 18, 2005