JG 18 nr 1 - Reynaertgenootschap

Spiegel historiael en had bovendien zes maanden de beschikking over een handschrift
van diens Der naturen bloeme, waarvan hij snel eigenhandig een afschrift
vervaardigde (15.000 verzen!). In 1812 kwam het werk diverse keren voor in brieven
van Bilderdijk aan de grote Duitse voorman van de Germaanse filologie, Jacob
Grimm. Zij correspondeerden over allerlei taalkundige en literair-historische onderwerpen.
Ook de naam en het werk van Utenhove kwamen in dat verband ter sprake.
5 Terzelfdertijd hield Bilderdijk zich bezig met, zoals hij op 22 april 1813 aan het
Instituut rapporteerde, ‘het oude Nederlandsche dichtstuk Van den vos Reynaerde’.
6 Daarin las hij opnieuw over een Willem. Het is mogelijk dat hij juist in deze
periode op het idee is gekomen dat de Aardenburgse Willem uit Der naturen bloem
en de Willem uit de Reynaert dezelfde auteur waren.
Dat de kwestie van ‘den vermoedelijken schrijver (...) van den Nederduitschen
Reinaert’ hem bezighield, geeft hij expliciet aan in juli 1813, maar waarschijnlijk
speelde de vraag al eerder. 7 Ergens in deze maand maakte hij zijn denkbeelden
hierover ook openbaar op een bijeenkomst van het Instituut. 8 Twaalf jaar later, in
een brief van 5 augustus 1825 aan de Vlaamse letterkundige Jan Frans Willems
(1793-1846), kijkt hij op die bijeenkomst terug: ‘Wat den laatste gevonden Ndl.
Reinaert betreft [dat wil zeggen het zogenaamde Amsterdamse Reinaerthandschrift
9 ], ik hou hem voor ‘t werk van Willem Utenhove, wien Maerlant in zijn Naturenbloeme
gedenkt. Ik heb in vroeger dage by het instituut (...) daar vrij aanmerkelijke
vertogen over voorgelezen.’ 10 ‘Vroeger dage’ wil dus zeggen: in de zomer van
1813. Men moet zich deze bijeenkomsten (Bilderdijk spreekt in het meervoud) zeker
niet grootschalig voorstellen – ze werden bijgewoond door zo’n tien tot vijftien personen
– gewone en corresponderende leden van het Instituut. Tot de correspondenten
behoorden niet alleen Noord-, maar ook – hoewel in mindere mate – verschillende
Zuid-Nederlanders. Van hen was Jan Frans Willems uit Antwerpen één
van de actiefsten. Hij was bovendien één van de trouwste bezoekers van de lezingen
van het Instituut. Het zou kunnen dat Willems op één van de lezingen in juli
1813 aanwezig is geweest. Daar hoorde hij dan vermoedelijk voor eerst een wetenschapper
spreken over Willem Utenhove als de mogelijke auteur van Van den vos
Reynaerde – en ‘met begeestering en lof’ nog wel. Zowel Bilderdijks enthousiasme
als zijn denkbeelden werden door Willems overgenomen – waarschijnlijk zonder dat
deze de Reynaert zelf goed kende. Dat zou pas veel later het geval zijn.
De voortzetter (1833-1846)
21
Gaf Bilderdijk de eerste aanzet tot de Aardenburgse Reynaerttraditie, Willems is
degene geweest die haar het actiefst zou uitdragen. Zoals bekend was Willems ‘de
vader van de Vlaamse Beweging’ en onvermoeibaar strijder voor de belangen van
de Nederlandse taal. Tijdens de Belgische Omwenteling werd hij in januari 1831
wegens een te pro-Nederlandse houding verbannen van zijn woonplaats Antwerpen
naar Eeklo. 11
In zijn ballingsoord Eeklo had Willems voldoende tijd om zich intensief bezig te
houden met de ouderdom van de Nederlandse literatuur. Zijn aandacht ging vooral
uit naar de Reynaert. Deze studie resulteerde in een aantal Reynaertartikelen
(vanaf 1833), een bewerking in het Nieuwnederlands (1834) en de eerste
Nederlandstalige wetenschappelijke tekstuitgave (1836). 12 In een artikel uit 1833
opperde hij voor het eerst voorzichtig de mogelijkheid dat de Willem van de
Tiecelijn, 18, 2005