JG 18 nr 1 - Reynaertgenootschap

17
lezen in Cinema & Theater (17 december 1943): ‘Als een zwerm gevaarlijke Stuka’s
suist het geel-zwarte wespenleger neer op den staatsvijand nummer 1, den
snooden vos, die het kleine haasje tracht op te peuzelen. Op het laatste moment
halen zij hun geringde achterlijven naar voren, richten en schieten den vos de
machinegeweersalvo’s in den roden staart’. Is ‘in den roden staart’ een dichterlijke
vrijheid van de recensent of heeft Hans Held voor zijn boek een ander plaatje gekozen?
In het boek zien we een wesp zijn angel schieten in Reinaards kop en de
meeste angels zitten in zijn kop, armen en rug. De wespen vliegen, de vos loopt, de
suggestie van de beweging is weer raak getroffen. Dat is ook de mening van de
recensent: ‘Dit is den moment uit Hans Held’s teekenfilm ‘Der Störenfried’, die thans
alom in den lande vertoond wordt. Muziek, kleur, maar bovenal de geestige teekening
en wel het meest van alles de suggestieve beweging der teekeningen verrukken
den toeschouwer, ondanks de kennelijk nog primitieve middelen, waarmee men
werkte.’ Door de achtergrond in zachte pastelkleuren uit te werken krijgt Reinaard,
met sterke contouren neergepoot, een dominante plaats op het plaatje. Een
geslaagde evocatie van sfeer en actie.
Het laatste plaatje (afb. 12) is al even sterk. Juist voordat Reinaard de kip kan
snappen laten de dieren de touwen los en Reinaard krijgt het zware rotsblok op zijn
kop. De klap is zo hevig dat de angels uit zijn kop, armen en rug wegvliegen. Maar
Reinaards bekexpressie laat niets aan de verbeelding over: dit is de genadeslag.
De vos wordt onder het blok vermorzeld. ‘Reintje is dood!’ Hij is geen ‘Störenfried’,
geen vredesverstoorder meer in het rijk van Stekelatus III.
Afronding
Niettegenstaande de aanleiding tot dit artikel Hans Helds kinderboek Reintje verwekt
onrust was, konden we niet voorbijgaan aan zijn carrière als tekenfilmmaker.
Voorts was er de speciale omstandigheid dat Hans Helds doorbraak als animator
zich tijdens het hoogtepunt van Hitlers Derde Rijk situeerde.
De laatste maanden bracht, zowel in Duitsland als daarbuiten, de vertoning van
de Hitlerfilm Der Untergang veel discussie op gang. Naast de vraag wie Hitler was,
stellen ook velen zich de vraag waarom zoveel Duitsers, zowel de doorsnee burger
als de intellectueel en kunstenaar (bijvoorbeeld de ondoorgrondelijke architect
Albert Speer) het naziregime steunden of er toch aan medewerkten. Als we Hans
Helds activiteit tijdens deze periode nader beschouwen, komen we ook voor dezelfde
vraag te staan. Hans Held was kunstenaar en avonturier. Was hij militarist of was
het vooral het avontuurlijke van de oorlog dat hem aantrok? Stond hij positief ten
opzichte van het militaire en het nazisme, of was hij louter een opportunist die als
gedreven kunstenaar gebruik maakte van de geboden mogelijkheden? Zonder de
steun van Goebbels’ propagandaministerie had hij geen kans om onder het naziregime
een tekenfilmstudio te leiden en tekenfilms te maken. Hij had niet veel keuzemogelijkheden:
of zich terugtrekken als animator, of al dan niet uit overtuiging
meelopen.
Ook het kinderboek Reintje verwekt onrust is als bewerking van Helds propagandafilm
Der Störenfried niet vrij van een militaristische strekking. Het verhaal en
zeker de illustraties (zie de wespen als stuka’s en de egels als pantsergrenadieren
met Wehrmachthelmen) zijn bijna indoctrinerend pro-militair. Helds houding na de
oorlog doet vermoeden dat hij opportunistisch alle kansen benutte. Hij wilde vooral
Tiecelijn, 18, 2005