Brochure Koelen met ammoniak, milieuvriendelijker en veilig.pdf

Koelen met ammoniak 

’milieuvriendelijker & veilig’ 

(NH3 en NH3/CO2 koelsystemen)

Inhoudsopgave 

2 

Inleiding 3 

Samenvatting en conclusies 4 

1. Algemene informatie 5 

2. Welke systemen? 9 

3. NH3-projecten met ROB-subsidie 15 

4. Milieuvoordelen (TEWI) NH3 en NH3/CO2 vergeleken met HFK 17 

5. Economische aspecten aanschaf NH3/CO2 -installaties 19 

6. Risico’s en veiligheidsmaatregelen 21 

7. Regelgeving voor koelinstallaties 23 

8. Referenties 27 

Koelen met ammoniak ‘milieuvriendelijker & veilig’ Januari 2007

Inleiding 

De overheid stimuleert het gebruik van nieuwe koeltechnieken met natuurlijke, energie-efficiënte 

koudemiddelen. Zo kunnen de (koel)marktsectoren hun energie-efficiency doelstellingen halen 

(Meerjarenafspraken voor 2010). Daarnaast wil de overheid de uitstoot van broeikasgas door 

lekkages van HFK-koudemiddelen beperken. 

Koelen met ammoniak (NH3 of NH3/CO2) levert aan beide doelstellingen een substantiële bijdrage: 

milieuvriendelijk en energie-efficiënt. En door nieuwe, betere technieken zijn de veiligheidsrisico’s zeer 

aanvaardbaar. Maar de voordelen zijn nog niet bij iedereen bekend. 

Deze brochure zet de belangrijkste overwegingen voor het toepassen van ammoniak (NH3 of 

gecombineerd NH3/CO2) als koudemiddel op een rij. U vindt hier: 

• algemene informatie over het koelen met ammoniak: energie- en milieuvoordelen van NH3toepassingen 

in combinatie met CO2 

• overzicht van NH3-systemen voor compacte en energie-efficiënte installaties 

• vier uitgewerkte voorbeeldprojecten 

• overzicht van de twintig gerealiseerde projecten met NH3 en NH3/CO2 (met ROB-subsidie) 

• milieuvoordelen bij NH3 en NH3/CO2 in vergelijking met HFK koudemiddelen 

• financiële vooruitzichten. Resultaten uit de Aanvulling Bouwwijzer voor koelen vrieshuizen 

• milieu- en veiligheidsaspecten. De relevante wetgeving voor NH3: Warenwetbesluit 

• drukapparatuur, Besluit externe veiligheid inrichtingen en PGS 13 

• referenties. 

De brochure richt zich op eigenaren en installateurs van koelinstallaties en het bevoegd gezag, 

waaronder vergunningverleners en -handhavers. 

In de tekst wordt soms met [cijfer] verwezen naar referenties of achtergrondinformatie. Deze vindt u 

achter in de brochure. 

3 


4 

Samenvatting en Conclusies 

De overheid stimuleert de toepassing van nieuwe energie-efficiënte koeltechnieken met natuurlijke 

koudemiddelen, opdat de (koel)marktsectoren hun convenantsdoelstelling kunnen halen (Kyoto). 

Een goede bekendheid met de nieuwe ammoniak koeltechnieken bij alle partijen is daarom een 

voorwaarde voor succes. 

Deze brochure zet voor u de belangrijkste zaken van ammoniak als koudemiddel op een rij. U vindt 

hier: 

• algemene informatie over het koelen met ammoniak (NH3): energie- en milieuvoordelen, NH3toepassingen 

in combinatie met CO2 

• overzicht van NH3-systemen voor compacte en energie-efficiënte installaties 

• vier uitgewerkte voorbeeldprojecten 

• overzicht van de twintig gerealiseerde projecten met NH3 en NH3/CO2 (met ROB subsidie) 

• milieuvoordelen bij NH3 en NH3/CO2 in vergelijking met HFK koudemiddelen 

• financiële vooruitzichten. Resultaten uit de Aanvulling Bouwwijzer voor koelen vrieshuizen 

• milieu- en veiligheidsaspecten. De relevante wetgeving door NH3: Warenwetbesluit 

drukapparatuur, Besluit externe veiligheid inrichtingen en PGS 13 

• referenties. 

Geconcludeerd kan worden dat deze milieuvriendelijke koeltoepassing in korte tijd een 

aanmerkelijke vlucht neemt, mede door de intensieve samenwerking tussen de markt, de 

leveranciers en de overheid. Het Ministerie van EZ stimuleert fiscaal de energie-efficiënte 

koeltoepassingen met NH3 en NH3/CO2 en het Ministerie van VROM stimuleert koeling met 

natuurlijke koudemiddelen ter voorkoming van de nadelige broeikasgas-effecten met in de EU 

toelaatbare F-gas koudemiddelen HFKs*). 

De markt is op dit moment erg gebaat bij deze stimuleringsmaatregelen, gezien de noodzaak tot 

vervanging van de CFK en HCFK (freon R22) koudemiddelen in de komende jaren. Ca 75% van 

alle koel-vrieshuizen staat in 2006 nog voor deze vervanging, en voor de keuze van HFK’s of 

natuurlijke koudemiddelen! 

De stijgende energieprijzen dragen sterk bij aan een aantrekkelijker terugverdientijd voor de 

energie-efficiënte koeltoepassingen, en kunnen dit vervangingstempo verder versnellen. De 

leveranciers haken in op de nieuwe markteisen, met een nieuwe generatie hoogwaardige 

koelsystemen. De marktervaringen in 2000-2006 kunnen succesvol worden genoemd. 

Herkend is dat de vergunningverleners (bevoegd gezag) dit vervangingstempo moeten kunnen 

bijbenen. Het bevoegd gezag had duidelijk behoefte aan heldere informatie over de regelgeving bij 

deze koelinstallaties, om trage vergunningsprocedures te voorkomen. Hierin voorziet het nieuwe 

Informatieblad Regelgeving voor koelinstallaties [Infomil, uitgave L45, 2007]. Hoofdstuk 7 

Regelgeving voor ammoniak installaties is direkt afgeleid van dit nieuwe Informatieblad L45. 

* Het Global Warming Potential (GWP) van een 1 kg gas geeft het effect weer 

van lekkage en emissie ten opzichte van 1 kg CO2. Zo heeft het koudemiddel 

HFK 507 een GWP van 3800 CO2 equivalent. Voor NH3 is dit 0. 

Daarbij ligt het energiegebruik bij een NH3 systeem 20-40% lager dan bij een 

gelijksoortig koelsysteem met HFK koudemiddel. Beide effecten samen, 

lekkage en energiegebruik, geven het milieueffect uitgedrukt in de TEWIwaarde. 


1. Algemene informatie 

5 

Ammoniak (NH3) is een van de meest efficiënte koudemiddelen. Voor de belangrijkste 

koeltoepassingen biedt een NH3 installatie de energiezuinigste oplossing. Daarom wordt NH3 al 

gebruikt sinds de beginjaren van de koeltechniek. Voor het milieu (Kyoto-doelstelling) biedt NH3 nog 

een extra voordeel, bij lekkage vindt geen broeikasgas-effect plaats. 

De voorheen gangbare NH3 installaties zijn volgens het ‘pompcirculatiesysteem’. Toegelicht wordt dat 

dit type ‘direct systeem’ met een grote NH3 inhoud nadelig is (veiligheidseisen). Dit heeft geleid tot het 

huidige marktaanbod van moderne ‘indirecte systemen’ met een zeer geringe NH3 inhoud. 

Ter inleiding worden de werkingsprincipes van deze ‘directe systemen’ en ‘indirecte systemen’ belicht. 

Koeltechniek en koudemiddelen 

Als we aan koeltechniek denken dan bedoelen we gangbare compressiekoelsystemen. Zoals de 

koelkast of de warmtepomp thuis. Bij een koelkast hebben we aan een klein beetje stroomverbruik 

genoeg om warmte uit melkflessen van 6-12 0 C te halen en aan de zwarte geribbelde achterkant van 

de koelkast te lozen met een graadje of 30, ter opwarming van de keuken in de winter. Bij een 

warmtepomp hebben we aan een klein beetje stroomverbruik genoeg om warmte uit de bodem op 6- 

12 0 C te halen om die aan de vloerverwarming af te geven met een graadje of 30. 

Het kringloopproces van de compressiekoeltechniek is in de principeschema’s in deze brochure goed 

te herkennen. Koelmachines en warmtepompen volgen de wetten van de thermodynamica voor 

gesloten kringprocessen. Warmtepompen zijn daarom in principe vele malen zuiniger dan HR ketels. 

De keuze van de koudemiddelen in koelmachines bepaalt sterk de eigenschappen van de energieefficiëntie 

en van de milieubelasting. 

Deze brochure gaat dieper in op de keuze en de ervaringen met het natuurlijke koudemiddel NH3, 

vaak gecombineerd met het natuurlijke koudemiddel CO2. Deze brochure gaat niet in op allerlei 

andere, alternatieve koeltechnieken. 

Milieuaspecten en moderne NH3 koelsystemen 

Het natuurlijke koudemiddel NH3 werd al voor 1900 toegepast in de koeltechniek. Na de Tweede 

Wereldoorlog raakte NH3 verdrongen door synthetische koudemiddelen (CFKs en later HCFKs), 

waarvan de milieunadelen toen niet onderkend werden (aantasting ozonlaag). 

Een nieuw argument voor het toepassen van efficiënte NH3 koeltechniek is de bijdrage aan de 

reductie van de overige broeikasgassen (Kyoto-doelstelling). Met natuurlijke koudemiddelen als NH3 

en CO2 wordt de nadelige broeikasgas-bijdrage door lekkende HFK-koudemiddelen voorkomen. 

De vanouds bekende risico-aspecten van NH3 zijn technisch goed oplosbaar. Moderne 

systeemontwerpen richten zich op compactheid van de NH3-inhoud. Voorbeelden zijn het dxexpansiesysteem 

en vooral het indirecte systeem waarmee de koude wordt gedistribueerd naar de 

afnemers. Optimale lekdichtheid en insluiting in de installatietechnische ruimte van eventueel gelekte 

NH3 beperken verder het risico.Verder zijn er ontwikkelingen gaande om de inhoud van koelsystemen 

verder te reduceren door het ontwikkelen van componenten en systemen met een minimale 

koudemiddelinhoud. 

Pompcirculatiesysteem (toelichting werkingsprincipe) 

NH3 wordt toegepast in koelmachines met een temperatuurgebied van –40°C tot +20°C. Het wordt 

gebruikt bij een schaalgrootte van enkele tientallen kW, zoals in winkels, tot 10 M-W of meer bij grote 

industriële toepassingen. NH3 wordt traditioneel toegepast in grotere industriële installaties van de 

koelen vrieshuizen, brouwerijen, levensmiddelenindustrie en ijsbanen. Het gaat hier om NH3 - 

pompcirculatiesystemen (zie figuur 1.1), waarbij vanuit de NH3-afscheider het vloeibare NH3 naar de 

koudevrager wordt gepompt. Dat kan een luchtkoeler in een vriescel zijn. Daar verdampt een deel van 

de NH3. Het mengsel van vloeistofdamp wordt vervolgens teruggevoerd naar de NH3-afscheider. Bij 

een verdampertemperatuur beneden circa –20°C wordt over het algemeen een tweetraps NH3installatie 

gebruikt, dus twee na elkaar geschakelde NH3-koelsystemen. Pompcirculatiesystemen zijn 

zeer energie-efficiënt, maar hebben een relatief grote koudemiddelinhoud, waardoor er kans is op 

grotere nadelige milieugevolgen bij lekkage. 

De afgelopen jaren is met steun van SenterNovem het koudemiddel NH3 ook succesvol 

geïntroduceerd voor toepassing in kleinere koelinstallaties zoals bij fruitopslag en supermarkten. Zie 

verder onder de indirecte systemen. 


Indirect (dx-)systeem 

In airconditioninginstallaties en proceskoeling worden NH3–systemen (chillers) toegepast, gekoppeld 

aan een indirect koelsysteem: de koude wordt via koudedragers zoals water (6/12 0 C) getransporteerd 

naar de gekoelde ruimtes (zie figuur 1.3). Bij chillers wordt veelal een geregeld expansieventiel 

toegepast, waarbij de hoeveelheid koudemiddel naar de koudevrager precies is afgepast, zodat al het 

koudemiddel verdampt (dx-principe). Een dx-systeem (zie figuur 1.2) heeft een aanmerkelijk kleinere 

koudemiddelinhoud dan een pompcirculatiesysteem. Volgens de productspecificaties van fabrikanten 

is de energie-efficiency van NH3-chillers circa 25% beter dan van HFK-chillers [7]. 

Voor temperaturen onder 0°C worden vriespuntsverlagers toegepast in indirecte systemen 

(secundaire deel van het systeem). 

Onderstaand zijn principeschema’s van koelinstallaties uit de praktijk weergegeven [3]. 

Sinds jaren is de koudemiddel-combinatie NH3/CO2 in gebruik. NH3 blijft dan beperkt tot de 

machinekamer en CO2 wordt in het bedrijf gebruikt als verdampend medium. Ook hier ligt een 

scheiding bij ongeveer -20°C. Bij temperaturen tot -20°C verzorgt een ééntraps-ammoniak installatie 

de koudeproductie en wordt CO2 als verdampende koudedrager ingezet. Na 100%-ammoniak koeling 

is dit over het algemeen de meest efficiënte koeltechniek. Bij lagere temperaturen (tot ca -50°C) wordt 

CO2 ook als koudemiddel ingezet. Deze combinatie is zuiniger dan 100% ammoniak. 

6 

Condensor 

Verdamper 

Figuur 1.1 Pompcirculatiesysteem 


Verdamper 

Figuur 1.2 dx-systeem 

Koudedrager 


Koeler 

Figuur 1.3 Indirect dx-systeem 

Hoge druk 

vlotter 

Expansie 

orgaan 

Expansie 

orgaan 


Risico’s en veiligheidsmaatregelen 

Alle koudemiddelen leveren veiligheidsrisico’s op. H(C)FKs en CO2 zijn zwaarder dan lucht en 

verdringen bij lekkage de zuurstof. NH3 is voor de directe omgeving giftig. Gelukkig is NH3 bij zeer 

lage concentraties van 5-25 ppm al te ruiken. Het gas is lichter dan lucht, waardoor hoge 

concentraties zich bovenin slecht geventileerde ruimten voordoen. NH3 is brandbaar, maar niet licht 

ontvlambaar. 

Technische veiligheidsmaatregelen 

NH3-koelinstallaties dienen volledig lekdicht te zijn. Vooral de compressor moet goed zijn ontworpen. 

Dit heeft gevolgen voor de verbindingstechnieken: er moet worden gelast in plaats van gesoldeerd. 

Streven is de vulling van NH3-installaties zo klein mogelijk te houden. Dit kan door het gebruik van 

compacte warmtewisselaars, een uitgekiend ontwerp en het toepassen van indirecte koelsystemen of 

CO2 als koudemiddel voor de lagedruktrap. Technische aanpassingen in NH3 voorkomen in de 

koelinstallatie lekkage. Mocht het toch gebeuren, dan zijn er voorzieningen om de NH3 in te sluiten in 

de installatieruimte, die voorzien is van een alarmeringssysteem, een sprinklerinstallatie om de NH3 op 

te lossen en een noodstop. 

7 


8 


2. Welke systemen? 

Vier systemen 

Een minimale NH3-inhoud kan met verschillende systeemconcepten bereikt worden: 

• een direct NH3-dx systeem 

• een indirect NH3-systeem met in het secundaire deel een koudedragende vloeistof 

• een NH3/CO2-cascadesysteem met CO2-compressie 

• een direct NH3-systeem met in het secundaire deel CO2 als verdampende koudedrager 

Bij een direct systeem levert de koelinstallatie direct de koude aan de gebruikers. 

Bij een indirect systeem levert de koelinstallatie via een tussenmedium (secundair circuit) de koude 

aan de gebruikers. (zie eerdere fig 1.3). 

Tabel 2.1 Overzicht systeemconcepten met minimale NH3-inhoud 

Systeemconcept Soort Koudemiddel Koudedrager 

Gerealiseerd bij 

systeem (verdampend) (vloeistof) 

NH3-dx direct NH3 nvt Daalimpex Cold 

Stores, 

Vrieshuis Hengelo, 

Van den Brink Nijkerk 

NH3–vloeibare indirect NH3 glycol-oplossing; Ep de Graaf’s Food 

koudedrager 

pekel 

Today; HaGé 

International 

NH3/CO2-cascade direct NH3 en CO2 nvt Polskamp 

9 

De trend is naar een minimale NH3 inhoud, om reden van externe veiligheid en ook 

productveiligheid. 

Een minimale NH3 inhoud kan op verschillende manieren bereikt worden, zoals in het 

gepresenteerde voorbeeldproject bij Daalimpex Cold Stores. 

Met NH3-koelsystemen zijn in het algemeen hogere energie-efficiënties te bereiken. 

In het voorbeeldproject Ep de Graaf’s Food Today zijn de nieuwste technieken op het gebied van 

HFK-vrij koelen/vriezen en warmteterugwinning toegepast in nauwe samenwerking met 

SenterNovem en TNO. 

In het voorbeeldproject HaGé International (gekoelde opslag van groenten- en fruitproducten) is 

de bestaande HCFK R22-koelinstallatie in 1999 vervangen door een indirect systeem met NH3 als 

primair koudemiddel, waarbij zoveel mogelijk gebruik is gemaakt van energiebesparende 

componenten. 

Met als voorbeeld het project bij Polskamp wordt de techniek van NH3/CO2 nader toegelicht. 

NH3/CO2 

verdampende 

koudedrager 

indirect NH3 en CO2 IJsbaan 

Kennemerland 

Deze vier systeemconcepten worden hieronder toegelicht met principeschema’s en 

projectbeschrijvingen uit de praktijk (zie lijst van 20 praktijkprojecten in tabel 3.1). 

NH3-dx (direct) 

Om de risico’s zo klein mogelijk te houden koos de logistiek dienstverlener Daalimpex Cold Stores in 

het nieuwe vrieshuis in Vlissingen niet voor een pompcirculatiesysteem met HFK 507, maar voor het 

direct-systeem op basis van NH3-dx. Daardoor kan met een kwart van de ‘normale’ hoeveelheid NH3 

worden volstaan [4]. 


Ontwerp 

• twee vriescellen, 36.500 m 3 , opslagtemperatuur –20ºC 

• koelvermogen 350 kW 

• afvalwamte lozing naar de buitenlucht met luchtgekoelde condensor 

• NH3-inhoud 400 kg, dit is 1,2 kg/kW koeling 

• NH3-dx is een nieuwe systeemcombinatie. De gekozen smeerolie is mengbaar met NH3 

• pas na 30.000 draaiuren wordt de noodzaak voor onderhoud gecontroleerd 

• meerprijs ten opzichte van een HFK 507 pompcirculatiesysteem is € 35.000,-, maar 

lagere onderhoudskosten. Tegenover de maandelijkse STEK-controle bij een HFK 507 

pompcirculatiesysteem volstaat een jaarlijkse PGS 13 onderhoudscontrole bij het NH3-systeem. 

NH3 / koudedrager (indirect) 

Ep de Graaf’s Food Today in Putten, producent van diverse kipproducten, koos voor een compacte, 

indirecte NH3-koelinstallatie. Het koude-distributiesysteem bevat de vriespuntverlagende 

polypropylene glycol oplossing. Met twee gescheiden NH3-koelkringlopen wordt glycol op vier 

verschillende koeltemperaturen gemaakt. Invriezen gebeurt met een variërende koeltemperatuur. 

Gedurende de eerste uren wordt gewerkt met een traject van –15 tot –25°C. Om de vriessnelheid te 

behouden wordt de glycol koeltemperatuur vervolgens geleidelijk verlaagd tot -35°C. Het product 

vriest uiteindelijk door tot een kerntemperatuur van –18°C. 

Ontwerp 

• de NH3 voerende delen bevinden zich in de machinekamer en op het dak (condensors) 

• drie sets van vier schroefcompressoren, vriesvermogen 636 kW, koelvermogen 400 kW 

• afvalwarmte lozing naar de buitenlucht met verdampingscondensor 

• compacte NH3/glycol badverdampers 

• NH3-inhoud 380 kg, dit is 0,4 kg/kW koeling 

• glycol dient voor het koelen van verwerkingsruimten, koelcellen, vriescellen, invriesbunkers en 

platenvriezers. Alle glycolleidingen en appendages zijn uitgevoerd in RVS materiaal 

• ontdooien van de luchtkoelers in de vriescellen met de warmere glycol uit verwerkingsruimten 

• onderkoeling van de NH3-vloeistof met ontdooikoude uit het vrieshuis 

• de energiebesparing ten opzichte van een HFK 507-systeem bedraagt 1,9 miljoen/kWh per jaar 

• standaardisatie van het installatieconcept resulteert in lagere investering en in lage 

onderhoudskosten. Compressoren, buffers, badverdampers etc. zijn onderling uitwisselbaar en 

indien nodig snel te vervangen 

• flexibele bedrijfsuitbreiding is mogelijk zonder aanpassingen aan het koudemiddel-concept 

• de terugverdientijd van de meerinvestering van € 160.000,- door de besparing op energiekosten 

bedraagt twee jaar. Bij soortgelijke bedrijven met tenminste drie verschillende gekoelde ruimten 

en 200 kW koelvermogen zal de meerinvestering indicatief 10% bedragen. 

HaGé International in Barendrecht heeft een groothandelsbedrijf voor groenten- en fruitproducten. 

Voor de gekoelde opslag is in 1999 de HCFK R22-koelinstallatie voor de vijftien bewaarcellen 

vervangen. Gekozen is voor een indirect systeem met NH3 als primair koudemiddel en een 

pekel/zoutoplossing (kalium formiat) als secundaire koudedrager. Bij het ontwerp is zoveel mogelijk 

gebruik gemaakt van energiebesparende componenten. 

Ontwerp 

• fruitkoeling 83.857 m 3 op een temperatuur van +2/+4 0 C 

• HR compressoren, koelvermogen 994 kW (condensor +30 0 C, verdamper -15 0 C) 

• grote warmtewisselaars: luchtgekoelde condensor (ontworpen op dT 10K), warmtewisselaar NH3 

/pekel en luchtkoelers (dT 6K) 

• afvalwarmtelozing naar de buitenlucht met luchtgekoelde condensor 

• NH3 inhoud 300 kg, dit is 0,3 kg/kW koeling. Pekel inhoud 15 m 3 

• pilot project voor de toepassing van pekel als koudedrager 

• toepassing van pekel biedt voordelen ten opzichte van glycol, voornamelijk voor de energieefficiency 

• toepassing van kunststofleidingen voor de pekel. (voor aspecten van pekel lekkage bij 

kunststofleidingen, zie het rapport van HaGé International via de ROB-website 

www.senternovem.nl/ROB) 

• bij de keuze van circulatiepompen, leidingen en appendages speciaal letten op de geschiktheid 

voor deze koudedrager pekel 

10 Koelen met ammoniak ‘milieuvriendelijker & veilig’ Januari 2007

NH3/CO2 systemen (direct, indirect) 

Sinds een aantal jaren wordt kooldioxide (CO2) weer toegepast in koelinstallaties, doorgaans in 

combinatie met een ander koudemiddel [5]. Meestal is dit NH3. Het merendeel van de projectenlijst 

(tabel 3.1) heeft een NH3/CO2-systeem. Voor het secundaire systeem wordt CO2 gekozen vanwege de 

grotere externe en productveiligheid ten opzichte van NH3 en de gunstigere effecten op het milieu in 

vergelijking met synthetische HFK-koudemiddelen. CO2 is niet giftig en heeft bij lekkage als 

koudemiddel een verwaarloosbaar broeikaseffect (want GWP 1). Zo hebben we de paradoxale situatie 

dat het bekendste broeikasgas CO2 wordt gebruikt om een milieuprobleem op te lossen. 

NH3/CO2 principeschema’s 

Te onderscheiden is een direct NH3/CO2-systeem (figuur 2a) en een indirect systeem (figuur 2b). 

CO2-koelkringlopen met compressieproces worden gekenmerkt door hoge drukken en een relatief 

klein volume. Vanwege deze hoge drukken en het lage kritische punt (31°C) wordt CO2 met NH3 

gecombineerd tot NH3/CO2-cascadesystemen. 

In de meeste gevallen is gekozen voor een direct NH3/CO2-cascadesysteem (figuur 2a) met 

compressoren in het CO2-deel. De cascadecondensor vormt de verbinding tussen het hoge 

temperatuurdeel (NH3) en het lage temperatuurdeel (CO2). Vanuit de CO2 afscheider transporteren 

pompen de CO2-vloeistof naar de koelers. Hier verdampt een deel van de CO2-vloeistof en vervolgens 

komt het damp/vloeistofmengsel terug in de CO2-afscheider. 

Voordelen van CO2 hierbij zijn: 

• compacte installaties; door de hoge druk en het soortelijke gewicht van het gas is de benodigde 

massastroom van CO2 aanmerkelijk kleiner dan bij de HFKs en bij NH3. Dit heeft tot gevolg dat het 

gaszijdige gedeelte van de CO2-installatie aanmerkelijk kleiner is (tot meer dan 50% kleinere 

diameters) 

• relatief lage compressieverhouding en daardoor een hoge energie-efficiency. 

Bij een indirect systeem (Figuur 2b) vindt geen compressieproces plaats in het CO2-deel. CO2 is hier 

een verdampende koudedrager. Bij een indirect systeem blijft het CO2-systeem olievrij, met als 

voordeel dat de warmtewisselaars efficienter blijven funktioneren (geen vrijkomende compressor 

smeerolie, dus geen vervuiling op de oppervlakken). Bij indirecte systemen heeft CO2 als 

verdampende koudedrager (condensatie rond -30 0 C, dus bij de zeer lage CO2 temperaturen en 

drukken) de volgende voordelen ten opzichte van de andere (maar niet verdampende) koudedragers: 

• geen temperatuurverhoging bij verdampen (hogere efficiency) 

• klein debiet en daarmee dunne leidingen en kleine circulatiepomp. 

Ter illustratie zijn enkele indicatieve temperaturen in de schema’s opgenomen. 

Figuur 2a Direct NH3/CO2 systeem Figuur 2b Indirect NH3/CO2 systeem 

-10° C 

-5° C 

-30° C 

Expansie 

orgaan 

Expansie 

orgaan 

Condensor Condensor 

NH3 

Cascade 

condensor 

CO2 

Afscheider 

Compressor 

Compressor 

van koeler 

van koeler 

2a naar koeler 2b 

Expansie 

orgaan 

Cascade 


Afscheider 

van koeler 

naar koeler 

11 Koelen met ammoniak ‘milieuvriendelijker & veilig’ Januari 2007 

-35° C 

-30° C 

CO2 

NH3 

Compressor

NH3/CO2-cascade systeem 

Dit systeem wordt toegepast bij een aantal bedrijven. Als voorbeeld hier het vriesproces van 

Polskamp Meat Industrie in Ermelo. Hierbij speelde een versnelde sanering van de HCFK R22installatie 

(9800 kg) voor de platenvriezers en spiraalvriezers, vriesbunkers en vriesbewaarcellen. In 

het nieuwe systeem is een groot aantal economisch rendabele energiebesparingsmaatregelen 

doorgevoerd. De energiebesparing is 23% en de totale CO2-reductie is 49% (referentie is HFK 507). 

Ontwerp: 

• drie sets van vier schroefcompressoren; totale vriesvermogen 3.260 kW, koelvermogen 300 kW 

met 300 kW reserve 

• NH3-koelvermogen 4.600 kW 

• NH3-inhoud 1.900 kg, dit is 0,4 kg/kW koeling 

• Warmteterugwinning uit de koelinstallaties voor proceswater, vloer- en ruimteverwarming. 

• Compressoren zijn voorzien van hoogrendement elektromotoren (6% besparing). 

• Een aantal NH3- en CO2-compressoren, condensorventilatoren en koudemiddelpompen is 

geoptimaliseerd met frequentieomvormers 

• tweetraps expansie in zowel het NH3-proces (met economiser) als het CO2-compressieproces 

(met flashgas) met 4-6% rendementsverbetering 

• efficiënte cascadecondensor (optimaal ontworpen op dT 2K a 3K) 

• drukvereffening tussen de beide afscheiders 

• afvalwarmte lozing naar de buitenlucht met energiezuinig (op lage druk) geregelde en vergrote 

verdampingscondensor (ontworpen op dT 10K) 

• CO2 circuit dient voor het koelen van verwerkingsruimten, koelcellen, vriescellen, invriesbunkers 

en platenvriezers 

• ontdooien van de luchtkoelers in de vriescellen met pekel (CO2-warmte), en met CO2-persgas in 

de platenvriezers en de vriesbunker 


Figuur 2.c Direct NH3/CO2- cascadesysteem bij Polskamp 

Warmteterugwinning NH3 condensors 

21/31°C 

NH3 compressoren 

-12/31°C 

CO2 compressoren 

-50/-7°C 

NH3 / CO2 cascade 


CO2 afscheider -50 0 C 

CO2 afscheider -32 0 C 

Warmteterugwinning 

onderkoeling 

CO2 -7°C = 395 kW 

Koelcel + verwerking 

CO2 compressoren 

-32/-7°C 

CO2 -32 0 C 

Vriescellen 

CO2 -50 0 C 

Platenvriezer 

+bunker 

+verwerking 


14 


3. NH3-projecten met ROB-subsidie 

De toepassingvan NH3 en NH3/CO2 systemen heeft in korte tijd een aanmerkelijke vlucht genomen. 

Per eind 2006 zijn twintig projecten gerealiseerd met ondersteuning van ROB subsidies. De 

ervaringen in deze NH3-projecten zijn redelijk tot (zeer) goed. Intussen worden, ook buiten het 

ROB subsidiekader, in toenemende mate NH3 koelinstallaties gerealiseerd. 

NH3/CO2 wordt vooral gekozen in industriële koeltechniek (invriestunnels, koel/vries-opslag), 

opvallend genoeg ook in de visserijsector (vistrawlers). Verder in de sport- en recreatiesector 

(ijsbanen, skipistes) en in de supermarktsector. 

De koelcapaciteiten in deze industriële projecten variëren van ca. 500 kW tot 4.500 kW. 

De koelcapaciteit in de supermarkten ligt met 100-200 kW een stuk lager. 

De NH3-inhoud bij deze projecten ligt overwegend tussen de 200 en 1.000 kg, bij supermarkten 

beneden de 100 kg. Een deel van deze projecten (< 200 kg NH3) valt dus niet onder het Besluit 

Bevi (vergunning). 

In het onderstaande overzicht zijn de gesubsidieerde projecten opgenomen die alle NH3 in het 

primaire koelsysteem hebben. Het koudemiddel in het secundaire koelsysteem kan per project 

verschillen: merendeels is het CO2, in enkele gevallen HFK 507 of pekel. Duidelijk is de beperkte NH3inhoud 

waar te nemen (1.000 

kg 

NH3 

kg / kW 

koeling 

Ontdooiing 

verdampers, 

platenvriezers 

Leverancier 

Koelinstal- 

latie 

CO2-persgas GTI Post 

Koudetechniek 

Sector 

Groenteverwerking 

Van Oers Boxtel Vriesopslag NH3/CO2 200 kg 1,9 elektrisch Grenco Diepvries 

maaltijden 

Daalimpex Cold Vlissingen Koel- en NH3-dx 400 kg 1,2 elektrisch GTI Koel- en 

Stores 

vriesopslag 

Koudetechniek 

vrieshuizen 

Lagemaat Nijkerk Vriesopslag NH3/CO2 1.450 1,0 warme glycol Grenco Koel- en 

kg 

(bron NH3 olie) 


Klaas Puul & Zn Volendam Invriestunnel NH3/CO2 700 kg 1,0 perslucht Bort de 

Graaf 

Visverwerking 

Ep de Graaf ‘s Putten Vriesopslag, NH3/glycol 380 kg 0,4 warme glycol Wormgoor Kippenvlees 

Food Today 

invriestunnel 

(bron NH3 Koudetech- verwerking 

afvoerwarmte) niek 

Frigo Breda Breda Vriesopslag NH3/CO2 200 kg 0,4 warme glycol GTI Post Koel- en 

(bron NH3 olie) Koudetechniek 


HaGé 

Barendrecht Koelopslag NH3/pekel 300 kg 0,3 NH3-persgas Nijssen Groothandel 

International 

Koeling groente & fruit 

Kloosterboer Maasvlakte Vriesopslag NH3/CO2 450 kg 0,3 elektrisch GTI Koel- en 

Koudetechniek 


Menken Salades Sassenheim Koel- en NH3/CO2 400 kg 0,4 CO2 –persgas York / Voedings- 

vriesopslag 

CalteK- 

Hiensch 

middelen 

Polskamp Ermelo Invriezenn, NH3/CO2 1.900 0,4 CO2-persgas GTI Vlees- 

platenvriezer 

kg 

Koudetechniekverwerking 

Van der Made Oosterhout Invriezen, koel- NH3/CO2 570 kg 0,4 warmwater GTI Aardappelen 

vriesopslag 

voor koelers; Koudetechverwerking elektrisch voor 

platenvriezers 

niek 

Van Dijk Cothen Vriesopslag NH3/CO2 200 kg 0,2 CO2-persgas York Koel- en 


Jaczon Scheveningen Invriezen en 

vriesopslag 

NH3/pekel warme pekel Grenco Visserij/trawler 

Van der Zwan Scheveningen Invriezen en NH3/CO2 4900 

CO2-persgas Grenco Visserij/trawler 

vriesopslag 

kg 

vlaggeschip 

Parlevliet van Katwijk Invriezen en NH3/CO2 CO2-persgas Grenco Visserij/trawler 

der Plas 

vriesopslag 

C1000 

Bunschoten Koel- en vries- NH3/CO2 45 kg elektrisch Bort de Supermarkt 

supermarkt 

Bikkersvaart 

meubelen 

Graaf

Deen’s 

supermarkt 

Weidevenne 

(2006) 

Purmerend Koel- en 

vriesmeubelen 

NH3/CO2 50 kg Elektrisch Bart de 

Graaf 

Supermarkt 

Snowworld Landgraaf Skipiste NH3/CO2 Sport en 

recreatie 

Kennemerland Haarlem Kunstijsbaan NH3/CO2 1.800 

Grenco Sport en 

kg 

recreatie 

Uiteraard komen ook NH3 koelinstallaties tot stand zonder ROB subsidieregeling, of gestimuleerd door 

een andere subsidieregeling. Genoemd kunnen worden (maar niet volledig): 

• Vrieshuis Hengelo 

• Van den Brink Nijkerk met NH3-dx systeem 

• Diepop Waalwijk met NH3/CO2 systeem 

• Arctic Zoetermeer met NH3/CO2 systeem 

• Langeveld Sleegers/Blokland Nijmegen met NH3 systeem 

• de Jong’s Koel- en Vrieshuis Bunnik met NH3 systeem 

• Meester Stegeman Wijhe met NH3/pekel systeem 

• Grolleman Coldstores Apeldoorn met NH3/CO2 systeem 

• Olympic Barendrecht met NH3/CO2 systeem 

• Sara Lee/DE Koffiefabriek Joure met NH3/CO2 systeem. 

• Hoek Loos IJmuiden met NH3/CO2 systeem 

• Bakker Barendrecht met NH3/glycolsysteem 

• 4 Fruit/Royal Namen Barendrecht met NH3/CO2 systeem 

• Laurus Drachten met NH3/CO2 systeem 

• Plukon Dedemsvaart metNH3/CO2 systeem 

• Vitelco ‘s Hertogenbosch met NH3/CO2 systeem 

• De Jong (oplevering 2007) Barendrecht met NH3/CO2 systeem/. 


4. Milieuvoordelen (TEWI) van NH3 of NH3/CO2 vergeleken met HFK 

Systemen met NH3 en NH3/CO2 kennen voordelen ten opzichte van HFK: 

• energiezuiniger 

• een lekkende installatie levert geen bijdrage aan het broeikaseffect. 

De totale CO2-emissie bij koelinstallaties (de TEWI-waarde) is daardoor veel gunstiger dan 

bij installaties met HFKs. De iets hogere investering kent een doorgaans gunstige 

terugverdientijd. 

NH3/CO2 versus HFKs 

Deze vergelijking wordt gemaakt bij de ROB-subsidieaanvragen voor de NH3/CO2-installaties. Hierbij 

wordt als referentie altijd een HFK-koelsysteem genomen. 

Ten opzichte van installaties met HFK koudemiddelen bedraagt de meerinvestering van een NH3/CO2cascadesysteem 

20 à 50%. Dit is afhankelijk van het koelvermogen, het type HFK koudemiddel en de 

uitvoering van de HFK referentiesituatie, zoals een centraal of decentraal koelsysteem. 

Het energieverbruik van een NH3/CO2-cascadesysteem blijkt in de gesubsidieerde projecten al gauw 

15-25% lager. Ook de onderhoudskosten liggen lager. De terugverdientijd bedraagt over het 

algemeen minder dan vijf jaar. De levensduur van industriële koelinstallaties is over het algemeen 

lang (20 à 25 jaar), waardoor de investering in een moderne NH3/CO2-installatie een aantrekkelijke 

optie is. 

NH3/CO2 versus NH3 

Ten opzichte van koelinstallaties met NH3 ligt de investering enigszins hoger. De efficiency is 

vergelijkbaar met die van NH3-installaties bij verdampingstemperaturen van –30 0 C tot –35 0 C. 

Bij hogere verdampingstemperaturen is de efficiency van NH3-installaties gunstiger. 

De exploitatiekosten ontlopen elkaar niet veel. Een belangrijk aspect is de NH3-systeeminhoud. Deze 

dient bij voorkeur zo klein mogelijk te zijn en afhankelijk van de NH3-inhoud moet aan de voorschreven 

afstandseis ten opzichte van de bebouwing voldaan worden [1]. Een ander aspect betreft de drukken. 

Bij temperaturen beneden -33°C is NH3 subatmosferisch (

Vervanging van HCFK R22 

NEKOVRI en NVKL hebben in 2004 de studie ‘Vervangen R22: Kans voor natuurlijke koudemiddelen’ 

[8] gepubliceerd. Omdat oude koelinstallaties meestal veel besparingsmogelijkheden kennen, kan de 

energiebesparing oplopen tot 30 à 50% voor een NH3-systeem. Omgekeerd kan een retrofit naar een 

HFK juist leiden tot een toename van het energiegebruik met 10 tot 30%. 


5. Economische aspecten bij aanschaf NH3/CO2-installaties 

De energieprijzen en stimulering door de overheid (EIA, VAMIL/MIA) hebben een 

belangrijke invloed op de economisch meest aantrekkelijke keuze. 

Bij een beschouwing van de exploitatiekosten wordt uitgegaan van de kosten over de gehele 

levensduur. Naast de investeringskosten tellen ook de jaarlijkse energie- en onderhoudskosten mee. 

Daarnaast wordt rekening gehouden met subsidie- of stimuleringsregelingen. Voor de toepassing van 

het NH3/CO2 -systeem kan gebruik worden gemaakt van fiscale regelingen:Energie-investeringsaftrek 

(EIA) en VAMIL [5]en in bepaalde gevallen Milieu-investeringsaftrek (MIA). De EIA Energielijst 2007 

vermeldt de wijzigingen ten opzichte van 2006 en meldt over koeltechnieken: 

• Bij een energiezuinige koelen vriesinstallatie is toegevoegd dat bij alle halogeen vrije 

koudemiddelen het hele investeringsbedrag van de energiezuinige koelvriesinstallatie in 

aanmerking komt. 

Informatiebron: ‘Aanvulling Bouwwijzer voor koelen vrieshuizen’ 

In 2004 is in opdracht van SenterNovem de Good Practice Guidance (GPG) voor de sector industriële 

koeling (koel-vrieshuizen) uitgebracht onder de naam ‘Aanvulling Bouwwijzer voor koelen 

vrieshuizen’ [3]. In januari 2007 is ook een gebruiksvriendelijke rekenmethodiek op de PC gekomen 

via de website van Nekovri [3a]. 

Dit document met rekenmethodiek is erg nuttig bij het ontwerpen van nieuwe koelinstallaties. Juist die 

ontwerpfase is bepalend voor de kwaliteit van de installatie gedurende haar levensduur. In de GPG is 

een aantal relevante opties voor de koelinstallatie uitgewerkt. Om een verantwoorde keuze te maken 

zijn de resulterende broeikasgasemissies en exploitatiekosten van de verschillende koelsystemen op 

een rij gezet. Hierbij wordt niet alleen gekeken naar de aanschafkosten van de koelinstallatie, maar 

naar de totale kosten, waaronder afschrijving, rente, energie en onderhoud. De koelinstallaties zijn 

technisch gelijkwaardig. In de praktijk worden HFK-systemen vaak aanmerkelijk eenvoudiger – en dus 

veel goedkoper- ontworpen. Het verschil in energiegebruik neemt dan toe. 

De volgende stappen worden in deze GPG methodiek onderscheiden: 

stap 1: minimalisatie van de koudevraag, zoals isolatie van de koelen vriescel. 

stap 2: onderlinge vergelijking van de diverse relevante systeemopties, op basis van de onderstaande 

aspecten: 

het jaarlijkse energiegebruik en de bijbehorende CO2-emissie (indirecte bijdrage broeikaseffect); 

• de potentiële koudemiddellekkage en de bijbehorende CO2-emissie (directe bijdrage 

broeikaseffect), afhankelijk van het soort koudemiddel en de koudemiddelinhoud; 

• de exploitatiekosten, gevormd door afschrijving van de investering en operationele kosten door 

energiegebruik en onderhoud. 

Deze twee stappen in het ontwerptraject zijn globaal en richtinggevend van aard. Voor een specifieke 

situatie kan vervolgens op basis van de gekozen besparingsmaatregelen en de gekozen systeemoptie 

een offerte worden aangevraagd. 

Twee voorbeelden 

1. Een koelhuis met een benodigde koelcapaciteit van 550 kW. 

Uit [3] blijkt dat een pompsysteem met NH3 of een indirect pompsysteem met NH3 en CO2 als 

tweefasige koudedrager een goede keuze kan zijn ten opzichte van het referentiesysteem. Uiteraard 

moet voor de definitieve keuze aan meer factoren aandacht worden geschonken, bijvoorbeeld de 

benodigde vergunningen. Zeker bij grote hoeveelheden NH3 moet hier rekening mee worden 

gehouden. In onderstaande tabel is een aantal kenmerken van deze systeemopties gegeven. 

Tabel 5.1 Voorbeeld 1: koelinstallatie 550 kW. 

NH3 

pompsysteem 

indirect 

NH3/CO2 

systeem 

Koudemiddelinhoud [kg] 1.650 (NH3) 330 (NH3) 1.925 

Investering [€] 484.000 508.750 473.000 

Exploitatiekosten [€/j] 90.750 99.550 92.950 

Energieverbruik [kWh/j] 517.550 613.800 562.100 

Totale CO2-eq emissie [ton/j] 316 375 468 

referentie: 

HFK 

R134a pompsysteem 


Het NH3-pompsysteem heeft ten opzichte van de andere systeemopties de volgende voordelen: 

• de exploitatiekosten en de investering zijn ongeveer gelijk aan die voor het R134a systeem 

• laagste energiegebruik en laagste broeikasgasemissie (TEWI), 33% lager dan het HFK R134a 

referentiesysteem. 

Het indirecte NH3/CO2-systeem (CO2 als koudedrager) heeft ten opzichte van de andere 

systeemopties de volgende voordelen: 

• een relatief kleine NH3-inhoud, de NH3 komt alleen voor in de machinekamer 

• een circa 20% totale lagere broeikasgasemissie (TEWI) dan het HFK R134a referentiesysteem, 

ondanks het iets hogere energiegebruik bij dit koelproces. 

2. Een vrieshuis met een benodigde koelcapaciteit van 550 kW 

Een gebruikelijke vriesinstallatie bestaande uit een pompsysteem met economiser en HFK R507 als 

koudemiddel wordt vergeleken met een vriesinstallatie bestaande uit een NH3/CO2-cascadesysteem 

met pompcirculatie. Onderstaande tabel geeft een aantal kenmerken van beide systeemopties weer. 

Tabel 5.2 Voorbeeld 2: vriesinstallatie 550 kW 

NH3/CO2 

Referentie: HFK 

cascadesysteem R507 pompsysteem 

met economiser 

Koudemiddelinhoud [kg] 

Investering [€] 

330 (NH3) 

786.500 

2.200 

698.500 

Exploitatiekosten [€/j] 177.100 179.300 

Energieverbruik [kWh/j] 1.453.650 1.589.500 

Totale CO2-eq emissie [ton/j] 887 1.388 

Het grootste voordeel bij de toepassing van het NH3/CO2-cascadesysteem is de 35% lagere 

broeikasgasemissie. Deze wordt niet alleen veroorzaakt door het vrijwel ontbreken van directe 

emissies (lekkage), maar ook door een lagere indirecte broeikasgasemissie. Het energiegebruik is 

circa 10% lager bij het NH3/CO2-cascadesysteem. Hoewel de investeringskosten ruim 10% hoger zijn 

voor het NH3/CO2-systeem, vallen de exploitatiekosten toch lager uit door het lagere energiegebruik. 

In de voorbeelden (uit de Aanvulling Bouwwijzer koelen vrieshuizen) is nog geen rekening gehouden 

met het fiscale voordeel van de EIA, zoals voor NH3/CO2-systemen, koelsystemen met een hoge 

seizoenefficiëntie, mogelijk is. 


6. Risico’s en veiligheidsmaatregelen 

De giftigheid en brandbaarheid van NH3 vormen de risico-aspecten voor het installatieontwerp en de 

regelgeving. Moderne systeemontwerpen richten zich op compactheid van het NH3-volume. 

Voorbeelden zijn het dx-expansiesysteem en het indirecte systeem waarmee de koude wordt 

gedistribueerd naar de afnemers. Optimale lekdichtheid en insluiting in de installatieruimte van 

eventueel gelekte NH3 beperken verder het risico. 

HFKs en CO2 hebben andere veiligheidsrisico’s. Ze zijn zwaarder dan lucht en verdringen bij lekkage 

de zuurstof in de lucht. 

Risico’s 

Het risico van NH3 voor de directe omgeving is de giftigheid. NH3 heeft ernstige uitwerkingen op 

luchtwegen, ogen, oren en huid. Bij zeer lage concentraties 25 ppm is NH3 al te ruiken. De MACwaarde 

is 20 ppm, waarboven de eerste klachten optreden. Een hoge concentratie ammoniak (500 

ppm en hoger) heeft ernstige uitwerkingen en kan dodelijk zijn. Bij grote lekkages kunnen deze 

concentraties worden gehaald. 

NH3 is lichter dan lucht en hoge concentraties zullen zich boven in slecht geventileerde ruimten 

voordoen. 

NH3is brandbaar, maar niet licht ontvlambaar. De ontstekingstemperatuur is 630°C, de 

ontstekingsenergie is hoog (680 MJ). Lekkende NH3 uit koelinstallaties zal echter meestal gemengd 

zijn met smeerolie(damp). Deze olie is over het algemeen een stuk brandbaarder dan NH3. Het 

brandgevaar bij lekkage in NH3 installaties moet dus nooit onderschat worden. Explosiegevaar treedt 

op bij concentraties in de lucht tussen 15 en 29%. Deze concentraties zijn dodelijk, maar zouden bij 

grote lekkages wel kunnen worden gehaald. 

Bij een calamiteit (leidingbreuk e.d.) zal veelal NH3 als vloeistof vrijkomen. Er is veel energie nodig om 

de vloeistof te verdampen. Deze komt uit de omgeving. Het verdampingsproces duurt betrekkelijk lang 

en werkt vertragend op de toename van NH3 -gas concentratie in de ruimte. Zie ook het hoofdstuk 

Regelgeving. 

Technische veiligheidsmaatregelen 

NH3-koelinstallaties dienen volledig lekdicht te zijn. Vooral de compressor moet hiervoor goed worden 

ontworpen. Ook heeft dit gevolgen voor de gebruikte verbindingstechnieken: lassen in plaats van 

solderen. De vulling van NH3-installaties moet bij voorkeur zo klein mogelijk zijn. Dit is mogelijk door 

het gebruik van compacte warmtewisselaars, een uitgekiend ontwerp en vooral door het toepassen 

van indirecte koelsystemen of het NH3/CO2-systeem. Technische aanpassingen in NH3-koelinstallaties 

zijn er in eerste instantie op gericht lekkage te voorkomen. Bij eventuele lekkage wordt getracht de 

NH3 in te sluiten in de installatieruimte, dat voorzien is van een alarmeringssysteem en een noodstop. 

Tot de technische veiligheidsmaatregelen behoren onder andere: 

• inblokafsluiters 

• gasbelemmerende omhulling 

• mechanische ventilatie 

• (automatische) ammoniakdetectie 

• noodstop 

• alarmeringssysteem. 

Daarnaast zijn persoonlijke beschermingsmiddelen de laatste stap in het veilig werken met NH3installaties. 

In het vaststellen van de noodzakelijke veiligheidsmaatregelen is het van belang in welke 

ruimte(s) de opstelling staat en wie de gebruikers van deze ruimte zijn. Afhankelijk van het type en de 

grootte van de installaties moeten regelmatig verschillende veiligheidscontroles worden uitgevoerd. 

Zie ook het hoofdstuk Regelgeving. 


22 


7. Regelgeving voor koelinstallaties 

Voor koelinstallaties met alle typen koudemiddelen is van toepassing: 

A Warenwetbesluit drukapparatuur en Europese richtlijn drukapparatuur (PED) 

• bij nieuwbouwinstallaties schrijft het Warenwetbesluit bij hogere veiligheidsrisico’s een 

toenemende bemoeienis van een onafhankelijke instelling voor 

• voor ingebruikneming wordt met name gekeken of de apparatuur volgens de tekening is 

gebouwd en de vereiste kenmerken zijn aangebracht 

• in de gebruiksfase moet de gebruiker de installatie tijdig laten keuren, onderhoud laten uitvoeren 

en op regelmatige tijden laten (her)keuren 

Voor koelinstallaties met NH3 als koudemiddel gelden aanvullende besluiten: 

B Besluit externe veiligheid inrichtingen (Bevi) en 

de Regeling externe veiligheid inrichtingen (Revi): 

• verplicht voor koelinstallaties met een inhoud van meer dan 400 kg NH3 

• naleving van de afstandstabellen voor NH3 koelinstallaties en NH3 warmtepompen 

C AMVB 

Bedrijven zonder milieuvergunning kunnen veelal door beroep te doen op de 

relevante AMVB tot 200 kg NH3 toepassen. Boven de 200 kg is een milieuvergunning 

noodzakelijk. Medio 2007 wordt en aanpassong van de AMVB verwacht (groter NH3-inhoud) 

D Praktijknormen EN378 en PGS 13 

E Wet Milieubeheer 

Binnen de Wet Milieubeheer kan het bevoegd gezag investeringen die zich op energiebesparing 

binnen 5 jaar terugverdienen verplicht stellen. Gezien de vaak gunstige terugverdientijd kan het 

bevoegd gezag vragen om een afweging van HFK t.o.v. een NH3 systeem. 

A. Voor koelinstallaties met alle typen koudemiddelen geldt het Warenwetbesluit 

drukapparatuur 

Nieuwbouw: 

De fabrikant moet een verklaring opstellen waarin hij aangeeft dat zijn product aan de richtlijn voldoet 

(EU-verklaring van overeenstemming) en zijn product voorzien van een CE-markering, meestal 

vergezeld van een identificatie van een onafhankelijke keuringsinstelling (een aangemelde instelling). 

Bij een product met een laag risico mag de fabrikant dit onder zijn eigen verantwoordelijkheid op de 

markt brengen. Bij toename van het risico schrijft het besluit een toenemende bemoeienis van een 

onafhankelijke instelling voor. De fabrikant is verplicht een gebruiksaanwijzing bij zijn product te doen. 

Hierin geeft de fabrikant aan hoe zijn product moet worden geïnstalleerd en in bedrijf gesteld. Tevens 

hoe het product moet worden gebruikt en onderhouden. 

Ingebruikneming: 

De gebruiker moet de opstelling van de installatie eerst laten keuren door een onafhankelijke 

instelling voordat deze in gebruik wordt genomen. Het doel van de keuring is om bij meer gevaarvolle 

drukapparatuur het veilig gebruik en mogelijkheid van goed onderhoud zeker te stellen. Bij de keuring 

wordt gekeken of het drukapparaat of samenstel veilig kan worden gebruikt en onderhouden. Met 

name wordt gekeken of de apparatuur volgens de tekening is gebouwd en de vereiste kenmerken zijn 

aangebracht. De uitwendige staat wordt gecontroleerd op beschadigingen en de veiligheden op hun 

werking. Ook wordt gekeken naar de ondersteuning en ophanging van de apparatuur. Bij goedkeuring 

geeft de instelling een verklaring van ingebruikneming af aan de gebruiker. Deze keuring is ook vereist 

als een bestaande installatie wordt verplaatst. 


Gebruik 

De gebruiker is aansprakelijk en verantwoordelijk voor het beheer van documenten en voor goed 

gebruik van de installatie. Hij moet de installatie tijdig laten keuren, onderhoud laten uitvoeren en op 

regelmatige tijden laten (her)keuren. De herkeuring is voorgeschreven voor meer gevaarvolle 

drukapparatuur. Het doel van deze keuring is om te onderzoeken of de apparatuur voor de duur van 

een volgende termijn veilig gebruikt kan worden. In het Warenwetbesluit worden voorschriften 

gegeven voor periodieke keuring, intredekeuring voor tweedehands apparatuur en keuring van 

wijzigingen en reparaties. Wanneer apparatuur wordt goedgekeurd voor verder gebruik geeft de 

instelling een verklaring van herkeuring af aan de gebruiker. 

B. Besluit externe veiligheid inrichtingen (Bevi) 

Voor koelinstallaties met een inhoud van meer dan 400 kg NH3 is het ‘Besluit externe veiligheid 

inrichtingen’ (Bevi) van toepassing. Daarnaast geldt de ‘Regeling externe veiligheid inrichtingen’ (Revi) 

met afstandstabellen voor onder andere NH3-installaties. De afstandstabellen gelden voor NH3koelinstallaties, 

met meer dan 400 kg inhoud maar met minder dan 10.000 kg inhoud, die voldoen aan 

PGS 13. 

Tabel Afstandstabellen (in m) voor koelsystemen en warmtepompen met > 400 kg NH3 als 

koudemiddel 

Type Inhoud (kg) Maximale 

werktemperatuur lager 

dan -25°C 

Vanaf MK Vanaf 

1 >400 en < 1500 

400 en < 1500 

400 en < 1500 

Voor bestaande situaties zijn in het besluit grenswaarden opgenomen met het oog op de sanering van 

ongewenste situaties. De regeling zal naar verwachting in 2007 worden aangevuld met een tabel voor 

bedrijven met koelen vriesinstallaties waarvan de vloeistofleidingen groter zijn dan DN50 en kleiner 

dan DN80. 

Zie voor nadere informatie het Informatieblad Regelgeving voor koelinstallaties van Infomil, uitgave 

L45 [1]. 


26 


8 Referenties 

[1] Informatieblad ‘Regelgeving voor koelinstallaties’, InfoMil uitgave L45, november 2006 

[2] Nationaal Onderzoek Koudemiddelstromen, STEK, 29 mei 2002 

[3] Aanvulling Bouwwijzer, voor koelen vrieshuizen, TNO-MEP, 2004, Rapport R2004/530, 

[3a] Gebruiksvriendlijke rekentool bij het rapport Aanvulling Bouwwijzer voor koelen vrieshuizen, 

Nekovri, januari 2007 

[4] Directe verdamping reduceert hoeveelheid ammoniak fors, VMT, november 2002, nr. 23. 

[5] NH3/CO2 systemen definitief doorgebroken, RCC Koude- en Luchtbehandeling, juni 2003 

[6] www.senternovem.nl/ROB voor toepassingsvoorbeelden en rapporten van gesubsidieerde 

projecten 

[7] Productinformatie Ammonia chiller, GEA-Grasso, ca9539 Bro ingenium_gbr 09-04 

[8] Vervangen R22: Kans voor natuurlijke koudemiddelen, Nekovri / NVKL, 2004 


Colofon 

SenterNovem 

ROB 

Catharijnesingel 59 

Postbus 8242 

3503 RE Utrecht 

Telefoon 030 214 71 20 

Telefax 030 231 64 91 

www.senternovem.nl/ROB 

rob@senternovem.nl 

Januari 2007

Brochure Koelen met ammoniak, milieuvriendelijker en veilig.pdf

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?