Dieuwke de Graaff-Nauta mei minister Ien Dales - Tresoar

&
Het drukwerk van de Italiaanse letterontwerper en uitgever Bodoni behoort zonder meer
Letterhoeke | 2009 | Nr. 3 | 14
Bisschop Nelis,
Bodoni
tot de boekhistorische wereldtop. Een ‘Bodoni’ ontbrak nog in de Tresoar-collectie, maar
recentelijk kon een exemplaar worden aangekocht van een boek dat bisschop Nelis van
Antwerpen als enige Nederlandse – weliswaar Zuid-Nederlandse – auteur bij Bodoni heeft
laten verschijnen.
| Jacob van Sluis
Corneille François Nelis (1736-
1798) is een kleurrijke persoon.
Als jonge en intelligente priester
trok hij de aandacht van de
Oostenrijks-Nederlandse autoriteiten.
Want zijn verlichte opvattingen
inzake religie maakten
hem geschikt om tegenwicht te
bieden tegen de traditionele, op
Rome gerichte clerus van de Katholieke
Kerk. In 1758 werd Nelis
benoemd tot bibliothecaris van
de universiteit te Leuven, waar
hij een eigen academische drukkerij
opzette, op een wijze die
van grote bibliofiele en typografische
liefde getuigt. In 1763 gaf
hij twee eigen filosofische boekjes
uit, uiterst verzorgd in een
minimale oplage, maar die hem
problemen bezorgde omdat hij
niet de vereiste kerkelijke goedkeuring
(‘Imprimatur’) aanvroeg.
Nelis zag af van een verdere
academische carrière, werd in
1764 kanunnik te Doornik en in
1785 benoemd tot bisschop van
Antwerpen. Tot verbazing van
de regering ontpopte hij zich nu
echter tot een leider van het verzet
tegen de politiek van keizer
Jozef II. Zijn vlucht in 1794 voor
de Fransen was het gevolg van
ontwikkelingen van de Brabantse
Omwenteling, die ook voor hem
oncontroleerbaar bleken te zijn.
Nelis ging in ballingschap in
Noord-Italië en stierf in 1798 in
een klooster nabij Florence.
Nelis bij Bodoni
In Noord-Italië zocht hij contact
met de belangrijkste drukker
van dat moment, Giambattista
Bodoni (1740-1813) te Parma.
Twee eigen werken liet Nelis
door Bodoni uitgeven: een bundel
filosofische teksten L’aveugle
de la montagne en een voorstudie
van een bronnenuitgave voor de
Nederlandse geschiedenis. Het is
dit laatste werk, Belgicarum rerum
liber prodromus uit 1795, waarvan
een exemplaar nu aangekocht
is voor Tresoar. In dit boek geeft
Nelis een opsomming met commentaar
van allerlei bronnen
voor de Nederlandse – ook Friese
– geschiedenis; de bronnenuitgave
zelf heeft Nelis niet meer
kunnen samenstellen. Nog in
zijn laatste jaren te Antwerpen
had Nelis aldaar de Prodromus
laten uitgeven, in een tweetalige
paralleleditie, op de linker pagina’s
de Latijnse tekst en rechts
de Franse. De titelpagina voor de
Franse uitgave luidt: Dissertation
qui sert de prospectus et de préface
générale à la collection nouvelle des
historiens des Pays-Bas. Ook deze
uitgave op groot quarto-formaat
– helaas niet aanwezig bij Tresoar
– is zeer fraai verzorgd. Het
lijkt erop dat Nelis als volbloed
bibliofiel de gelegenheid niet
wilde laten lopen om eigen werk
door Bodoni te laten uitgeven,
zelfs niet als dat werk al eerder
op bibliofiele wijze verschenen
was en het volstrekt niet in het
fonds van Bodoni paste.
De Bodoni-letter
Wat maakt Bodoni zo bijzonder,
zowel toen voor Nelis als nu voor
de liefhebber? Allereerst de letter