Scotty Massar, 2012 - tvg-alkmaar

De Kelten:
Geschiedenis,
Cultuur,
Spiritualiteit
en de invloed hiervan
op
mensen van nu
Scotty Massar
1

De tekening op de voorkant (St. Martin’s Cross, Iona) werd gemaakt door Scotty.
St. Martin’s Cross staat bij Iona Abbey. Het kruis dateert uit de achtste eeuw en is gemaakt uit
één stuk steen. De voorkant toont scènes uit de Bijbel, de achterkant is versierd met slangen en
knoppen (symbolen van schepping en wedergeboorte).
Ook de meeste foto’s werden gemaakt door Scotty Massar of Jos Aalders.
Bij foto’s en afbeeldingen waarbij dit niet het geval is, is geprobeerd de maker of rechthebbende
voor zover mogelijk te achterhalen en te vermelden.
2

Voorwoord
Al vanaf mijn kindertijd ben ik geïnteresseerd in de Brits-Keltische cultuur, die ik ook een beetje als
de mijne ben gaan beschouwen. Dit dank ik aan een moeder die, zelf geworteld in dit erfgoed, mij
dit met de paplepel ingaf, zowel letterlijk als figuurlijk.
Porridge als ontbijt, shortbread op oudejaar naast de appelbeignets, pancakeday aan de vooravond
van de Vasten, hot cross buns op Goede Vrijdag. Ik koester haar handgeschreven recepten voor
mince pies en Christmas pudding.
Verhalen over Koning Arthur, de kinderen van Lir, de mantel van Brigid afgewisseld door
Sneeuwwitje en de gelaarsde kat. Winnie the Pooh broederlijk naast Nijntje Pluis in de boekenkast.
Wij lazen thuis geen Margriet of Libelle maar Woman’s Weekly, met muziek van Mary O’Hara en
The Dubliners op de pick-up.
Ziehier een paar ingrediënten van mijn interculturele opvoeding, die ik trouwens later met veel
plezier weer doorgaf aan mijn eigen kinderen, wat mijn man met een mengeling van
geamuseerdheid en milde irritatie betitelde als mijn “Britse tic”.
Mijn eerste buitenlandse reis was naar Ierland, waar ik met mijn ouders op vakantie ging
toen dat land nog geen populaire bestemming was. Integendeel zelfs, de meeste Nederlanders
gaven de voorkeur aan het zonnige zuiden en vroegen zich af wat wij zochten in een land waar op
de weerkaart altijd de depressies vandaan leken te komen en dat in het noorden verscheurd werd
door een burgeroorlog.
Na de middelbare school wilde ik naar de kunstacademie maar, mocht ik daar niet
aangenomen worden, was mijn alternatief om Engels te gaan studeren met Keltische studies als
bijvak en als dat mogelijk was, als specialisatie. Zover is het echter niet gekomen.
Toen ik zelf de mogelijkheden kreeg om reizen te maken, eerst alleen, later met mijn gezin,
was ook onze bestemming vaak de Britse en Ierse eilanden waar we vele restanten van oude
Keltische beschaving tegenkwamen. Maar ook in andere landen, tot in Portugal toe, vonden we
sporen van oude Keltische cultuur. Ook kwamen we vaak uitingen van spiritualiteit tegen die
gebaseerd waren op die Keltische cultuur, zowel in heidense als in christelijke vorm.
Naarmate ik me meer in dit onderwerp verdiepte door middel van boeken, muziek,
liedteksten en televisieseries kwam steeds vaker de vraag bij mij op wat nu eigenlijk daadwerkelijk
en historisch Keltisch was en wat meer berustte op mythen of romantisch ideaalbeeld.
En wat is de invloed van al dan niet vermeende Keltische spiritualiteit op de hedendaagse religie?
Steeds vaker hoor je over Iona-diensten. Zijn die, naast b.v. Thomas- en Taizé-diensten simpelweg
de zoveelste hedendaagse variant op de traditionele kerkdienst of zit er meer achter?
Toen ik deze studie ging volgen die afgesloten hoort te worden met een scriptie, stond bij
mij al vrij snel vast dat dit het onderwerp van mijn scriptie zou worden. Maar om op bovenstaande
vragen een antwoord te kunnen geven zal eerst duidelijk moeten worden wie nu eigenlijk die
Kelten waren en wat Keltische cultuur en religie is. Ik heb geprobeerd om dat in kort bestek
duidelijk en aanschouwelijk te maken. De nummers in de tekst verwijzen naar literaire- en andere
bronnen. Een overzicht hiervan staat op de laatste pagina van deze scriptie. Ik pretendeer niet
om volledig te zijn, daar leent zich de opzet van een scriptie niet voor en bovendien is er goede
literatuur geschreven waar de geïnteresseerde lezer verder mee kan.
Waar ik tegenaan liep was dat er op dit gebied ontzettend veel bronmateriaal is, zowel heel
goed als erbarmelijk slecht. Met name op internet kom je als het over Kelten gaat, nogal eens in de
games- en fantasywereld terecht, maar ook boeken bieden niet altijd de juiste informatie. Verder
was ik graag op sommige onderwerpen wat dieper ingegaan, b.v. op de verbanden tussen de
Keltische en de Antroposofische beweging (was Rudolf Steiner schatplichtig aan de Kelten?),
3

de Bijbel (de Galathenbrief van Paulus) en sommige vormen van New Age, maar wederom, dat zou
te wijdlopend worden. Bovendien leek ieder antwoord dat ik kreeg nieuwe vragen op te roepen…
Mijn dank gaat in de eerste plaats uit naar mijn ouders, die me deze culturele erfenis
meegaven. Verder naar ds. Johan Moens, mw. Lien van Niekerk en de begeleidingscommissie die
deze cursus voor ons mogelijk maakten alsmede naar alle docenten waar we gedurende de
afgelopen drie jaar zulke interessante en inspirerende lessen van kregen.
In het bijzonder wil ik bedanken: mijn begeleider drs. Noeme Visser voor zijn grote kennis op
dit gebied. Ook drs. Aad de Bruin voor zijn aanvullingen en leuke verhalen. Mijn studiegenoten van
het eerste uur, Debby Rigter, Gonny Groeneveld en Tjallie Kooistra; met negen mensen begonnen
we in 2009 deze reis door de bergen en dalen van de theologie, met vier bleven wij over, door dik
en dun. Nel Strijbis met wie ik in de laatste periode kon meerijden, wat gezellig en comfortabel was
en me ruim een uur reistijd scheelde.
Mijn kinderen en schoonkinderen voor hun belangstelling en commentaar. Mijn nog
ongeboren kleinkind, de eerste van een nieuwe generatie om deze erfenis aan door te geven.
Maar het meest dankbaar ben ik voor alle steun van mijn man Jos Aalders, al meer dan dertig jaar
mijn partner en reisgenoot, die me stimuleerde en me de gelegenheid bood om me verder in deze
materie te bekwamen.
Rest mij om de lezers van deze scriptie de Zegenwensen voor de Reis mee te geven waarmee ik vele
jaren het diaconale seizoen afsloot voordat we de zomer ingingen. Het ga jullie goed.
Zegenwensen voor de Reis
Elke steilte make God voor jou veilig,
elke bergpas make God voor jou open,
elke weg make God voor jou vrij
en neme Hij je in de omklemming
van Zijn eigen handen.
Moge God je bewaren op elke helling,
moge Christus je behoeden op elk pad,
moge Geest je baden in elke zee.
God zij met je op elke pas,
Jezus zij met je op elke heuvel,
Geest zij met je op elke stroom,
kaap en bergkam en hoogland;
elke zee en elk land, elke heide en weide,
elk liggen, elk opstaan, in de trog van de golven,
op de kruin van de baren,
elke stap van de reis die je gaat,
God zij met jou.
Mei 2012, Scotty Massar
4

Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: De Kelten, beknopt overzicht van volk en geschiedenis blz. 6
Wie zijn de Kelten? Op weg naar Europa blz. 7
Hallstatt- en La Tène periode , Assimilatie blz. 8
Eilandkelten blz. 9
Sociale structuur, Koningen, De Keltische samenleving: blz. 10
Strijders, Vates, Druïden blz. 11
Barden blz. 12
De gewone bevolking, De Keltische vrouw, Huisvesting blz. 13
Citânia de Briteiros blz. 14
Handel blz. 15
Keltische cultuur: Taal blz. 16
Literatuur blz. 17
Muziek en dans blz. 18
Hoofdstuk 2: Vroege Keltische religie en spiritualiteit blz. 19
Religie en mythologie, Feestdagen, Reïncarnatie blz. 20
Heiligdommen, Het vroege christendom, Céli Dé blz. 21
Enkele belangrijke Keltische heiligen: St. Patrick van Ierland, St. Brigid blz. 22
St. Columba van Iona blz. 23
St. David van Wales, St. Aiden en St. Cuthbert van Lindisfarne blz. 24
Koning Arthur: historie of mythe? Verdringing Keltisch christendom blz. 26
Het Keltisch kruis blz. 28
De Carmina Gadelica blz. 29
Voorbeelden van de Keltische manier van bidden blz. 30
Hoofdstuk 3: Hedendaagse Keltische cultuur en spiritualiteit blz. 32
Opleving van Keltische spiritualiteit, (New) Celtic Twilight blz. 33
Grensgebied blz. 35
Is Keltische spiritualiteit van invloed op algemeen christelijke
spiritualiteit? Drie gesprekken blz. 36
Celtic Twilight en de zeven hedendaagse “Celtic Nations”,
Ierland, Wales, Isle of Man, Schotland en Cornwall, Bretagne blz. 37
Galicië blz. 38
Enkele vindplaatsen van moderne Keltische spiritualiteit blz. 39
Iona blz. 40
Mull, Glasgow en verder blz. 42
Findhorn blz. 43
Isle of Erraid blz. 44
Glastonbury blz. 45
Hoofdstuk 4: Conclusies, literatuur en bronnen blz. 47
Conclusies blz. 48
Gebruikte literatuur en andere informatiebronnen blz. 49
5

hoofdstuk 1
De Kelten
beknopt overzicht van volk
en geschiedenis
6

Wie zijn de Kelten?
De naam “Kelten” is waarschijnlijk afkomstig van de Griekse historici Hecataeus van Milete en
Herodotus. Zij beschreven aanvallen van volken die zij “Keltoi” (Barbaren) noemden. De Romeinen
namen dat over en spraken van “Celtae”. (3)
Met “Kelten” wordt een verzameling stammen en volken aangeduid die vanaf het millennium vóór
het begin van onze jaartelling een Keltische taal spraken. Het is dus in de eerste plaats een
taalkundige aanduiding. Een Kelt was een spreker van een Keltische taal. De Keltische talen
behoren tot de Indo-Europese taalfamilie. (4)
Wanneer we naar het ontstaan van de Keltische volken kijken begint hun geschiedenis vermoedelijk
in het gebied dat we nu aanduiden als de streek tussen de Kaukasus en Voor-Azië. Dit is het gebied
waar alle Indo-Europese volkeren oorspronkelijk vandaan komen.
Vanuit dit gebied trok een aantal stammen westwaarts. Deze stammen zouden later samen de
cultuur van de Kelten vormen. Het toenmalige Europa kreeg hierdoor een ander gezicht. (5)
Op weg naar Europa
Vanaf ongeveer het jaar 1000 vóór Christus begon het klimaat in Europa te veranderen.
Nadat het ijs en de kou zich uit de Europese gebieden teruggetrokken hadden maakten
verschillende stammen zich op om het nu vrijgekomen gebied in bezit te nemen.
De stammen die naar het noorden trokken werden later “Germanen” genoemd, de stammen die
naar het westen en zuidwesten trokken kregen de aanduiding “Kelten”.
De reis van deze stammen beïnvloedde de noordzijde van het Middellandse Zeegebied, de Balkan
en het Alpengebied tot diep in Midden-, West- en Zuid-Europa.
Het Romeinse Rijk dat zich in de zesde eeuw vóór Christus vanuit Rome uitbreidde naar de
omliggende gebieden leek een imperium te zijn dat van niets of niemand iets te vrezen had.
Totdat de Kelten kwamen... Omstreeks 400 v. Chr. vielen de Kelten Italië binnen en in 387 v. Chr.
vond de Galliërcatastrofe plaats: de Kelten versloegen de Romeinen en trokken op naar Rome. (3)
(bron kaart: InfoNu.nl)
7

Hallstatt- en La Tène-periode
In de negentiende eeuw werden er belangrijke opgravingen gedaan in het oorspronkelijke gebied
van de Kelten, nabij de tegenwoordige plaatsen Hallstatt (Oostenrijk) en La Tène (Zwitserland).
Naar deze plaatsen werden de periodes genoemd waaruit de opgegraven voorwerpen dateren.
Zowel in de Hallstatt- als in de La Tène-periode hadden de Kelten veel invloed in Europa. De
Hallstatt-periode is de periode waarin de eerste Keltische culturen verschenen, zo rond 800 v. Chr.
in Centraal Europa. De La Tène-periode volgde hierop, dit was de periode dat de Keltische
beschaving zich over grote delen van Europa had verspreid.
De Hallstatt-cultuur kwam voor in het tegenwoordige Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Noord-
Italië, Tsjechië en Hongarije. Er is helaas vrij weinig bekend over de taal en de denkwereld van de
mensen die in deze periode leefden omdat er geen geschreven taal was en er dus ook geen
schriftelijke bronnen zijn gevonden.
De La Tène-cultuur kwam voort uit de Hallstatt-cultuur, onder invloed van de Mediterrane cultuur
vanuit vooral Griekenland. Deze periode kwam voor in Oost-Frankrijk, Zwitserland, Oostenrijk,
Zuidwest-Duitsland, Kroatië, Slowakije en Hongarije. In de vierde eeuw v. Chr. vond een
verschuiving plaats van belangrijke vestigingen.
De La Tène-periode eindigde in ongeveer 100 v. Chr., toen de Gallo-Romeinse periode aanbrak. (5)
Verspreiding Kelten over Europa (IJzertijd)
1 = Oorsprongsgebied ten noorden van de Alpen
(Hallstatt- en vroege La Tène-periode)
H = Hallstatt opgravingsgebied
L = La Tène opgravingsgebied
2 = Grootste verspreiding in ± 400 v.Chr.
B = Britse eilanden
G = Galatië (Klein Azië)
I = Iberisch schiereiland
Assimilatie
(bron kaart: fr. wikipedia)
Vanaf ongeveer 100 v.Chr. veroverden de Romeinen de meeste Keltische gebieden in Europa
behalve delen in het tegenwoordige Ierland, Schotland, Wales en Cornwall. Veel Kelten werden
uitgemoord, vooral de heersende klasse. De namen van vestigingsplaatsen, streken en rivieren
bleven echter wel Keltisch. Hieruit kan afgeleid worden dat het grootste deel van de Keltische
bevolking overleefde en waarschijnlijk in dienst genomen werd door de overheersers.(30) Ook
ontstond in sommige gebieden een Keltisch-Romeinse mengcultuur, de Gallo-Romeinse periode. In
Gallië bleef de Keltische cultuur vrij dominant aanwezig. (5)
8

Eilandkelten
De “Eilandkelten” in het huidige Groot Brittannië en Ierland konden lange tijd hun cultuur
handhaven zonder beïnvloeding van buitenaf. De geografische ligging isoleerde deze gebieden van
het continent. De Romeinen kwamen op de eilanden niet verder dan dat deel dat onder Bretonse
invloed stond.
Pas veel later, wanneer de Angelen en de Saksen aan de macht komen op de eilanden en daarna
ook nog de Vikingen en de Noormannen in die gebieden, tot in Ierland toe, gaan huishouden,
ondergaat de Keltische cultuur weer nieuwe invloeden van buitenaf.
De Romeinen gebruikten soldaten van continentale afkomst en toen het Romeinse gezag wegviel
werden continentale huurlingen ingezet om het gezag te handhaven. Dit bereidde waarschijnlijk de
weg voor uitgebreidere migratie toen de Grote Volksverhuizing spanningen teweeg bracht.
De Angelen en de Saksen waren Germaanse volkeren uit het noorden van Europa. In de vijfde eeuw
staken zij de Noordzee over en vielen het huidige Groot-Brittannië binnen, samen met de Friezen
en de Juten. Zij vestigden zich vooral in wat nu East Anglia heet en in gebieden ten noorden
daarvan. De naam “Engeland” komt van de Angelen. Waarschijnlijk zijn alle Angelen in de loop van
de vijfde eeuw overgestoken want nadien is er nergens op het vasteland meer iets van hen
vernomen. Dit in tegenstelling tot de Saksen, Friezen en Juten van wie de afstammelingen ook
heden ten dage nog in hun oude stamlanden wonen.
De Keltische landen in het noorden en westen hielden stand tegen de Germaanse volkeren maar
werden ingenomen door de Picten, een stam uit Ierland.
De Vikingen en de Noormannen kwamen vanaf de achtste eeuw, niet zozeer om zich te vestigen
maar voornamelijk om te plunderen. Ze vernietigden veel van zowel de Keltische als de vroegchristelijke
cultuur in met name Schotland en Noord-Engeland. Veel kloosterlingen, voor zover niet
uitgemoord, trokken zich terug in Ierland. De Vikingen vielen ook Ierland binnen en veroverden
daar enkele steden waaronder Dublin.
In 878 versloeg koning Aelfred de Noormannen. Deze namen bij de vrede het christendom aan.
Hierdoor was er een herkerstening van het noorden, waarvoor koning Aelfred copieën liet maken
van de belangrijkste christelijke boeken in een scriptorium in Winchester.
De noordse volkeren vestigden zich wel op de Orkney-eilanden, deze hebben qua cultuur nog
steeds een grote verwantschap met Noord-Europa. Ook was er een grote Noormannenvestiging in
noord Devon. De bisschop verlegde in die tijd zijn vestigingsplaats van Crediton naar Exeter, dit
wordt uitgelegd als een bewijs van Vikingactiviteit.
Bewijs van noordse invloeden vindt men ook in vele objecten die gevonden zijn bij opgravingen en
in sommige woorden en plaatsnamen die een Keltisch-noordse oorsprong hebben. De meeste van
deze plaatsen bevinden zich aan de noord- en westkust van Schotland. Dit waren aantrekkelijke
gebieden voor zowel plunderaars als handelaars. De handelsroute tussen Noorwegen en Dublin
langs de westkust van Schotland is nog eeuwen in stand gebleven.
Ook het feit dat de Engelse taal zijn vervoegingen verloor wordt eraan geweten dat de noordse
volken een woordenschat hadden met veelal dezelfde stammen maar met andere uitgangen,
voorzetsels namen toen de plaats in van de uitgangen.
Alle eilanden ten noorden en westen van Schotland bleven lange tijd aparte koninkrijkjes die
werden geregeerd door de “Lord of the Isles”, de Heer van de Eilanden. Pas in 1700 erkenden zij de
Schotse overheersing.
De Normandiërs waren de laatsten die Brittannië binnenvielen, in 1066 (Willem de Veroveraar,
9

slag bij Hastings). Normandië was ontstaan uit een Noor-
mannen handelsvestiging. De Normandiërs veroverden de
gebieden van de Anglo-Saksen en de Keltische landen Cornwall
en Ierland. De sociale bovenlaag werd vervangen, verder
veranderde er echter niet zoveel. Zoals bij elke verovering had
de heersende klasse werkvolk nodig en dat hield de eigen taal
en gewoontes. (1, 3, 4, 5,30)
Sociale structuur
Archeologische werkzaamheden
bij resten van een Keltische
nederzetting
Er is redelijk veel gepubliceerd over de sociale structuur bij de Kelten maar de moeilijkheid is dat de
diverse bronnen elkaar nogal eens tegenspreken. Over het volgende is men het echter eens.
De Kelten leefden volgens het clansysteem. Deze clans sloten los-vaste verbanden (de “tuatha”).
Vast staat dat “de Kelten” als zodanig nooit een politieke eenheid hebben gevormd. Integendeel;
ze bestonden uit verschillende stammen die elkaar ook vaak bestreden.
Die verdeeldheid kwam Julius Caesar goed uit bij zijn verovering van Gallië. In zijn geschrift
“De Bello Gallico” (De slag om Gallië) wordt dit beschreven.
Koningen
De stammen waartoe de Kelten behoorden werden geleid door
koningen. Een koning was in eerste instantie stamhoofd van
één stam, later verenigden verschillende stammen zich onder
een koning. Alle koningen samen kozen een “High King”, een
Hoge Koning die er voor alle stammen was. Deze functie was
niet erfelijk, de Hoge Koning kon ook weer afgezet worden als Hill of Tara, zetel van de High Kings
zijn gedrag de stammen niet beviel. Het gewone koningschap
was meestal wel erfelijk maar niet altijd, koningen konden ook een opvolger aanwijzen. Bij
sommige stammen ging de erfelijke titel via de vrouwelijke lijn, hoewel de vorst zelf meestal wel
een man was. Er zijn echter uit de overleveringen ook enkele koninginnen bekend. In Gallië was
het vóór de Romeinse verovering gebruikelijk dat er een magistraat, de Vagobret, gekozen werd die
de stam regeerde.
De Keltische samenleving (3, 4, 5)
Een Keltische samenleving was verdeeld in drie groepen: de strijders, de intellectuelen (zoals de
vates, de druïden en barden) en de gewone bevolking.
10

Strijders
De Kelten voerden op een voor de Romeinen vreemde manier oorlog. Anders dan de Romeinen
hielden ze zich niet aan militaire tactieken. Ze vochten niet in formaties en georganiseerde
eenheden. Heel bekend is hun psychologische oorlogsvoering. Ze begonnen de strijd met woeste
gezangen waarin ze hun voorvaderen en hun heldendaden bezongen. Daarna maakten ze lawaai
door hun wapens tegen hun schilden aan te slaan terwijl grote strijdhoorns (carnyxen) en trommels
weerklonken. Dit werkte angstaanjagend bij de vijand en wakkerde bovendien hun strijdlust aan.
Uiteindelijk vielen ze aan, niet alleen te voet maar ook te paard en vanaf strijdwagens. Daarbij
mende één man de paarden terwijl een ander met speren gooide. Ook de ruiters streden op die
manier; ze bereden met z’n tweeën een paard waarbij de ene ruiter de teugels voerde en de ander
met speren wierp. Waren alle speren op dan vocht men te voet verder, waarbij men met brute
kracht de tegenstander overweldigde. Maar het meest beangstigend was de psychische toestand
waarin de Keltische krijgers verkeerden. Ze raakten in een soort gevechtstrance waarbij ze geen
angst meer kenden en alles neer maaiden wat op hun pad kwam.
De Romeinen noemden dit “furor” en hebben om deze eigenschap
de Kelten altijd gevreesd. Deze furor schijnt de Romeinse legioenen
dusdanig te hebben beangstigd dat veel soldaten doodsbang weg-
vluchtten.
Vates
Beelden van Keltische strijders
(museum Iona Abbey)
Vates (ook wel Ovaten genoemd) waren zieners en genezers. Het was een soort priesterklasse die
vanwege hun grote kennis en kunde hoog in aanzien stond. Deze mensen functioneerden als
wetenschappers, artsen, astronomen en waarzeggers. De minder begaafden werden beschouwd als
een soort natuurfilosofen.
Ook vrouwen konden vates en zelfs druïde worden. Priesteressen zouden naast de druïden hebben
gestaan om goddelijke wraak over vijanden af te roepen. Dat gebeurde bijvoorbeeld toen de
Romeinen in 60 na Chr. het eiland en religieus centrum Anglesey (ten noordwesten van Wales)
bestormden in een poging de druïden uit te moorden omdat die werden gezien als inspirators van
anti-Romeins verzet.
Druïden
De druïden namen een zeer belangrijke plaats in binnen de Keltische samenleving. Het waren meer
dan priesters: zij traden ook op als opperrechters en als raadsheren van de Keltische koningen.
Zij waren zeer nauw verbonden met de natuur en baseerden hun raadgevingen en voorspellingen
voor een belangrijk deel op voortekenen uit die natuur. Ze waren goed op de hoogte van de
geschiedenis van de stam en trokken daar lering uit. Ook hadden ze een grote kennis van de
sterren. Zij bepaalden op de kalender de “gunstige” en “ongunstige” dagen.
11

Iedereen die zich geroepen voelde kon druïde worden, de functie was niet erfelijk. Men moest wel
heel veel kennis uit het hoofd leren (de Kelten kenden geen geschreven taal, alle kennis werd
mondeling overgedragen) en ook een groot aantal verzen. Zo bleven sommigen wel 20 jaar in de
leer. De druïden vormden een bondgenootschap dat stammen en grenzen overschreed.
Op een (waarschijnlijk) jaarlijkse bijeenkomst in Gallië werd een Opperdruïde gekozen die deze
functie de rest van zijn leven bekleedde. Hun verzamelplaatsen waren open plekken in
eikenwouden. (Het woord “druïde” is verwant aan het Keltische woord voor eik, “druveid”, het
betekent letterlijk “kenner van de eik”.)
Het bekende heiligdom Stonehenge is niet door druïden opgericht maar werd mogelijk wel door
hen gebruikt. Druïden waren van belasting en krijgsdienst vrijgesteld, maar werden wel nauw
betrokken bij diplomatie en politieke vraagstukken. Oorlog of vredesonderhandelingen werden
enkel na hun goedkeuring begonnen. Wie wetten overtrad of bepaalde rituelen schond kon door
hen van het bijwonen van bepaalde plechtige vieringen worden uitgesloten. De clangemeenschap
werd als belangrijker beschouwd dan het individu en de druïden waakten over de identiteit van de
stam of clan. De druïdenklasse ontwikkelde zich waarschijnlijk in de vierde eeuw v. Chr. en kwam
eerst enkel in Gallië voor. De Romeinen waren erg op hen gebeten vanwege hun invloed
en hun afkeer van vreemde (dus Romeinse) overheersing.
Ze werden door de Romeinen vervolgd en waar mogelijk omgebracht.
Vandaar dat er ook veel druïden ondergronds gingen. Helaas zijn er pas
laat, in de Vroege Middeleeuwen, Keltische mondelinge overleveringen
op schrift gesteld. Tegen die tijd waren de meeste Kelten al bekeerd tot
het Christendom en de kerk stelde de druïden in een kwaad daglicht.
Zo verdween de druïdenklasse en met hen ook het meeste van hun kennis.
Barden
Twee druïden, afbeelding van
Bernard de Montfaucon uit 1719
Oorspronkelijk was de Bard een leerling-druïde. Hij onthield de geschiedenis, verhalen, legenden,
gezangen en gedichten van zijn volk. Verder speelde hij harp en zong treur- en lofzangen over
beroemde volkshelden. Reizende barden brachten behalve lering en vermaak ook de laatste
nieuwtjes. Door zijn grote kennis werd hij vertrouwd, of het nu ging om de laatste roddels van de
stam of het hof van de koning, een mislukte oogst in het zuiden of om welke weg veilig was om te
bereizen. Waar hij naartoe reisde werd hij geëerd en hij had diplomatieke onschendbaarheid. In
sommige afgelegen dorpen was hij de enige betrouwbare bron van informatie.
Stamhoofden en koningen hadden vaak barden in dienst. De bard stond qua status lager dan de
druïden en de vates. Er was ook klassenverschil tussen de barden onderling.
Het beroep van bard heeft nog tot halverwege de 18-de eeuw bestaan.
Helaas werd er ook in later eeuwen vrijwel niets van hun werk opgeschreven
omdat de dichterlijke traditie vooral mondeling werd overgedragen.
De diplomatieke onschendbaarheid en grote eer bleven tot in die tijd bestaan.
Met de opleving van de Keltische cultuur in de 20-ste eeuw werd ook de
traditie van de bard weer in ere hersteld. Ongeveer een eeuw geleden schreef
de oude Bard van de Hebriden een loflied over de eerste radiomast die op
zijn eiland werd opgericht… (21)
19-de eeuwse gravure van een middeleeuwse bard
12

De gewone bevolking
Er waren boeren die hun eigen land bezaten en in hun eigen onderhoud voorzagen. Zij waren aan
niemand gebonden en in principe vrij om te gaan en te staan waar zij wilden. Omdat ze hun eigen
vee bezaten stonden ze ook wel bekend als “cow chiefs”, koeienleiders.
Ook waren er pachters, deze hadden geen eigen land in bezit maar kregen hun land van het
stamhoofd in ruil voor een deel van de opbrengst van de oogst en steun bij oorlogen. De pachters
hadden bepaalde rechten, als deze geschonden werden leidde dit tot gezichtsverlies van het
stamhoofd die de pachter hoorde te beschermen.
De onderklasse werd gevormd door de slaven, buitenlanders zonder echte rechten. Het was echter
altijd mogelijk voor een stamhoofd om een slaaf vrij te kopen en hem tot pachter te maken. Slaven
deden niet mee met de oorlogen omdat ze alleen maar mochten vechten als hun leven bedreigd
werd en ze geen wapens mochten dragen.
De Keltische vrouw
Over de positie van de Keltische vrouw verschillen de meningen. Een aantal bronnen meent dat
man en vrouw bij de Kelten volledig gelijkwaardig waren wat terug te voeren zou zijn op een
gelijkwaardig naast elkaar bestaan van Aard- of Maangodin en Hemel- of Zonnegod. Door de
vestiging op vaste plaatsen en door de landbouw werd de levenbrengende Moeder in het dagelijks
leven veel status toegekend. De vrouw was degene die nieuw leven kon voortbrengen en voeden.
Dat gaf haar een belangrijke positie binnen de
stam. Andere bronnen echter menen dat het met die
gelijkwaardigheid in de praktijk nogal tegenviel.
Vast staat dat vrouwen niet uitgezonderd waren van
hoge posities. Er zijn uit de overlevering vrouwelijke vates
en druïden bekend en ook koninginnen. De bekendste
koningin is Boudicca, zij was de leidster van de opstand
tegen de Romeinen in het jaar 60 en verantwoordelijk
voor het sneuvelen van 80.000 Romeinen waardoor de
stad Londinium (London) gedecimeerd werd. (20) Vrouwen
vochten ook wel als gewoon strijdster in de oorlogen mee.
Koningin Boudicca voert haar strijders aan
Huisvesting (1, 30)
Vanaf ongeveer 1000 v. Chr. begon het klimaat in West Europa te veranderen. Dat gebeurde
langzaam, maar uiteindelijk was de gemiddelde temperatuur met 2° C gedaald. Het ging veel meer
waaien en de hoeveelheid regen nam toe. Laag gelegen gebieden aan de kust verdwenen in zee.
Omdat het steeds meer ging regenen kwamen geleidelijk de lager gelegen gedeeltes van het land
onder water te staan waardoor nederzettingen moesten verhuizen naar hoger gelegen plaatsen.
Doordat een grote hoeveelheid landbouwgrond verdween veranderde de maatschappij. Men ging
er de voorkeur aan geven om nederzettingen bovenop een heuvel te bouwen, dat was veiliger dan
in een dal. Deze nederzettingen moesten zich niet alleen tegen het stijgende water kunnen
verdedigen maar ook tegen vijandige stammen en wilde dieren. Men koos een heuvel, liefst een
steile, dan werden rond de hele top aarden wallen, versterkt met stokken en stenen gebouwd waar
13

men een sloot langs groef. De archeologische term hiervoor is “hillfort” of “heuvelfort”. Sommige
heuvelforten werden omringd door een aantal van deze wallen en sloten. Binnen de forten
ontstonden er dorpen en soms zelfs steden, met ronde of rechthoekige huizen, werkplaatsen waar
bronzen of ijzeren gereedschap werd gemaakt en opslagplaatsen voor voedsel, meestal graan. Er
werd ook gehandeld op markten. Deze heuvelforten werden vaak omringd door kleinere forten. De
mensen woonden weliswaar in het grote fort maar de landbouwgebieden lagen daarbuiten. Het
vee werd vaak gehouden in zo’n kleiner fort.
Maiden Castle, in Dorset, Engeland, is een van de grootste
heuvelforten van Europa. Honderden mensen leefden en
werkten binnen het fort.
De foto hiernaast werd in 1935 gemaakt door George Allen.
In de nattere gedeeltes van het land werden er nederzettingen gebouwd op eilanden, die ook goed
verdedigbaar waren. De Britse eilanden waren aanvankelijk dicht bebost, de hogere gedeelten
minder dicht. Uitzicht en verdedigbaarheid speelden bij de keuze van een vesting een rol, maar ook
de traditionele prehistorische handelsroutes en wellicht ook de aanwezigheid van leylijnen (Een
leylijn is een rechte lijn die kan worden getrokken door meerdere punten van geografisch belang.
Ook wordt geloofd dat leylijnen energiebanen bevatten.) (22) In noordelijke streken begon men
ronde, brede stenen torens te bouwen, soms wel 15 meter hoog, met muren daaromheen.
In Schotland zijn de resten van 500 van dergelijke torens (Round Towers) gevonden.
Archeologen denken dat er misschien zelfs groepen van reizende technici waren die
instructies gaven en toezicht hielden op het bouwen van deze torens. De torens had-
den zeer dikke muren en een trap naar boven. Er was maar één ingang, ze werden
duidelijk gebouwd met het doel mensen die er niet thuis hoorden buiten te houden.
Citânia de Briteiros (13)
Een mooi voorbeeld van een Keltische nederzetting is Citânia de Briteiros in Portugal. Deze sinds
± 300 v. Chr. tot 300 na Chr. bewoonde Keltisch-Iberische nederzetting op een berg was een
verzetshaard tegen de Romeinen. Het werd pas in 20 v. Chr. door hen ingenomen maar vertoonde
ook daarna nauwelijks Romeinse invloeden. De in 1833 geboren archeoloog en volkenkundige
Martins Sarmento heeft van het onderzoek van deze nederzetting zijn levenswerk gemaakt. Hij
legde binnen de vestingrand op de rotsachtige bodem stegen, cisternen (waterreservoirs),
waterleidingen en de fundamenten van meer dan 150 woningen bloot. De meeste woningen zijn
ronde hutten waarvan hij er enkele liet reconstrueren. Ook werden er bij de opgravingen veel
gebruiksvoorwerpen gevonden.
14

Handel (1, 2, 3)
Gerestaureerde Keltische nederzetting Citânia de Briteiros in Portugal
De ijzertijd is het tijdperk dat in Europa loopt van ± 800 v.Chr. tot aan het begin van onze jaartelling.
Vóór die tijd werd er voornamelijk met brons als grondstof gewerkt. Maar niet alleen de
ontwikkeling van ijzer naar brons vond plaats in de ijzertijd. Er kwamen ook meer verschillende
soorten ijzeren voorwerpen zoals gereedschap en wapens. De maliënkolder is een Keltische
uitvinding die door de Romeinen werd overgenomen. Metaalbewerking stond bij de Kelten op een
zeer hoog niveau. Opgravingen van kunstig bewerkte metalen voorwerpen bewijzen dat. Hoe
waardevoller het voorwerp, hoe mooier het vaak bewerkt is. De decoraties bestonden uit vreemde
regelmatige figuren en vlechtwerkpatronen. Aristocratische Kelten droegen vaak een gevlochten
halsband, een torque of torc (zie afbeelding). Het Keltische ijzerwerk was
ook zeer gewild in de niet-Keltische gebieden en er ontstond een levendige
handel. Brons werd nog wel gebruikt, b.v. voor het maken van munten. In
deze periode (en zelfs al in de periode daarvoor, de middenbronstijd) werd al
gedaan aan mijnbouw. In de mijnen werd voornamelijk zout gewonnen, wat
zeer waardevolle handelswaar was. Ook werd er ijzer gedolven maar dat lijkt
15

in ruwe vorm geen handelswaar geweest te zijn. De bossen en de landbouwgebieden die om de
mijnen lagen leverden hout, leer en voedsel.
Producten die werden geïmporteerd waren amber, ivoor en waarschijnlijk ook wijn. De stichting
van Marseille (dat toen Massilia heette) en de doorbraak van de Griekse en de Etruskische cultuur
zorgden voor handelsrelaties en brachten ten tijde van de Hallstadperiode veranderingen op sociaal
en cultureel gebied. Maar pas in de La Tèneperiode kwam de economie van de Kelten echt tot
bloei. De Kelten kregen de beschikking over handelsroutes die door de Alpen liepen en naar de
steeds machtiger wordende Etruskische steden leidden.
In de oudheid was daar al een handelsroute die van de Levant (Midden Oosten) via Spanje naar
Cornwall en Devon voerde. Bekend was dat het zuivere Britse tin handelswaar was. Wanneer deze
handelsroute precies begon is onbekend. Er is een legende dat Jozef van Arimathea hier handel
dreef (zie ook het deel over Glastonbury). Hilaire Belloc (1870-1953, een van oorsprong Franse
schrijver die zich in 1902 tot Brit liet naturaliseren) en anderen hebben aan het eind van de 19-de
eeuw allerlei prehistorische looproutes in kaart gebracht, ook de routes van het westen naar
Canterbury (een deel ervan werd later The Pilgrim’s Way, een nog steeds gebruikte wandelroute).
Langs deze route werd tin vervoerd. De theorie van Belloc is dat de oversteek naar het continent
niet in de buurt van Calais plaatsvond vanwege de te sterke stroming, maar zuidelijker, ter hoogte
van het eiland Wight. Van daaruit liep de prehistorische handelsroute via Winchester zowel naar
het westen als naar het oosten. (22, 30)
Taal (4, 6)
Keltische Cultuur
Keltische talen vormen een zelfstandige taalgroep binnen de Indo-Europese taalfamilie, die totaal
verschillend is van de Germaanse en Romaanse talen. Zeven Keltische talen worden nog steeds (of
opnieuw) gesproken. Ze worden in twee groepen ingedeeld. De ene groep is het Q-Keltisch,
Goidelisch of Gaelic en bestaat uit Iers (Gaeilge), Schots (Gaidhlig) en Manx (Gaelg Vanninagh). De
andere groep is het P-Keltisch of Bretonnisch en bestaat uit Welsh (Cymraeg), Cornish (Kerneweg)
en Bretons (Brezhoneg).
Het verschil tussen het Q-Keltisch en het P-Keltisch zit in bepaalde letters en woorden die in de ene
vorm anders uitgesproken worden dan in de andere.
Het Galicisch (Galego) dat in Galicië (Spanje) nog steeds wordt gesproken is een aparte taal die
verwant was aan de Kelt-Iberische talen die voor de rest allemaal uitgestorven zijn.
Het Manx en het Cornish waren uitgestorven maar worden op beperkte schaal weer aangeleerd en
gesproken. Bretons wordt nog steeds gesproken.
In Wales worden er Welshtalige programma’s op radio en TV uitgezonden, de verkeersborden zijn
in zowel Welsh als Engels en Welshtalige scholen, kranten en internetsites beleven een groei in
populariteit. Vooral in (gedeeltes van) Noord- en Midden-Wales is het de voertaal van de
plaatselijke bevolking.
Schots Gaelic komt met name in het westen van Schotland nog veel voor, maar ook in Nova Scotia
(“Nieuw Schotland”) aan de oostkust van Canada.
16

Sinds de Ierse onafhankelijkheid in 1922 bevordert de overheid het gebruik van het Gaelic. Zo’n
180.000 Ieren spreken het Gaelic als eerste taal. Gaelic is een verplicht vak op scholen in de
Republiek Ierland (waar Noord Ierland niet bij hoort) en er zijn zelfs scholen waar uitsluitend in het
Gaelic lesgegeven wordt. Bijna alle officiële geschreven tekst wordt tweetalig gedrukt, tot aan de
kassabonnetjes toe. De hele cultuur is ermee doordesemd. Er zijn ook gebieden in Ierland waar het
Gaelic de hoofdtaal is. Deze gebieden, die zich vooral in het westen bevinden, worden gezamenlijk
de Gaeltacht genoemd.
Literatuur
De hedendaagse kennis van de Keltische talen is grotendeels gebaseerd op inscripties. De vroege
Keltische stammen kenden nog geen geschreven taal, die kwam pas na de invoering van het
Christendom in de vijfde eeuw. Toen begonnen de mensen hun gedichten, verhalen, wetten en
geschiedenis die tot dusver mondeling overgeleverd waren op schrift te stellen, zowel in het Latijn
als in hun eigen talen, de voorlopers van de huidige Keltische talen.
Vooral Ierland beleefde in de vroege middeleeuwen een bloeitijd waarin een rijke literaire traditie
in de volkstaal tot ontwikkeling kwam. Zo werden er veel verhalen over mythische volkshelden
(de bekendste is de legendarische strijder Cú Chulainn) geschreven en een koningscyclus over de
“High Kings of Tara”, de Hoge Koningen van Tara. De Runderroof van Cooley kan men zien als de
Ierse variant van de Ilias. De reus Finn MacCool bouwde naar verluidt de Giant’s Causeway tussen
Ierland en Schotland. De “Faeries”, het Kleine Volkje, maken nog steeds onderdeel uit van de Ierse
en Schotse verhalencultuur.
De Welshe literaire traditie bevat onder meer verhalen die deel uitmaken van de middeleeuwse
Koning Arthur-literatuur.
De al eerder genoemde archeologische vondsten tonen ook de artistieke kant van de Kelten in
kunstzinnig bewerkte voorwerpen, waarin afbeeldingen en motieven voorkomen die inmiddels als
een Keltische stijl wordt beschouwd, vooral gekenmerkt door vlechtwerkpatronen.
Deze stijl evolueerde tot de afbeeldingen zoals die in de middeleeuwen in Ierse manuscripten
(bijvoorbeeld het Book of Kells) en op stenen hoogkruisen te vinden zijn.
Afbeeldingen uit The Book of Kells, geschreven rond het jaar 800 door Iers-Keltische monniken.
Het bevat de vier evangeliën van het Nieuwe Testament samen met enkele voorafgaande teksten.
Het manuscript bevindt zich in de Trinity College Library in Dublin.
17

Muziek en dans (12, 30)
De term “Keltische muziek” is hedendaags en heeft betrekking op de traditionele muziek die in
Europa voorkomt in de gebieden waar een Keltische taal wordt of werd gesproken. Na een flinke
opleving van Keltische muziek in de jaren 20 maar ook in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw
wordt er ook weer veel nieuwe muziek met een Keltisch tintje geschreven, vooral in Schotland,
Ierland en Bretagne. Als gevolg van de grote emigratiegolven van Ieren en Schotten naar Amerika
(er wordt gezegd dat er in Amerika veel meer Ieren wonen dan in Ierland) wordt er zelfs in Amerika
tegenwoordig weer nieuwe “Keltische” muziek geschreven.
De traditionele dansen werden in kleine kring altijd nog wel beoefend maar verheugen zich sinds
het grote succes van de Ierse dansgroep Riverdance in een sterk toegenomen populariteit. De
dansen worden gekenmerkt door een systematische opbouw. De bekendste dansen zijn de “jig” (in
zes-achtste, negen-achtste of twaalf-achtste maat) en de “reel” (in vierkwartsmaat).
Met name Wales is van oudsher bekend om de grote traditie van solo- en koorzang. Dit is in zowel
de culturele als in de religieuze traditie belangrijk. Het verschil als (in b.v. tweetalige diensten)
wordt overgeschakeld naar het zingen in Welsh is opvallend.
In Galicië is er “pandeireta”, vrouwenzang in het Galego begeleid door de tamboerijn.
De “Ceilidh” in Schotland, “Sean-nós gathering” in Ierland en “Festou noz” in Bretagne zijn
benamingen voor feestelijke (avond)bijeenkomsten met traditionele muziek, dans, verhalen, eten
en drinken. Deze bijeenkomsten bestaan al vanaf de vroege middeleeuwen en ontstonden meestal
spontaan maar waar ze zich vroeger in kleine kring afspeelden zijn het tegenwoordig vaak
georganiseerde groots opgezette festiviteiten.
Dit is weliswaar niet exclusief Keltisch (het Engelse heldendicht Beowulf wordt geacht voor een
dergelijke gelegenheid te zijn geschreven door een rondreizende dichter/zanger), maar in
bovengenoemde landen/ streken probeert men op deze manier de Keltische traditie levend te
houden voor zowel de eigen bevolking als de toeristen.
“Middeleeuws” Keltisch feest in Bunratty Castle Ierse dans- en muziekavond in een pub nabij Dublin
18

hoofdstuk 2
Vroege Keltische religie en
spiritualiteit
19

Religie en mythologie (2, 3, 5)
Er is helaas maar weinig bekend over de oorspronkelijke Keltische religie. De enige bronnen
hierover zijn afkomstig van Grieken en Romeinen (met name van de Romeinse geschiedschrijver
Strabo) die de Kelten als barbaren zagen, of van Welshe en Ierse monniken die de oude religie uit
het perspectief van het christendom bekeken.
De Keltische religie was polytheïstisch. De Keltische goden waren waarschijnlijk afgeleid van
vroegere Indo-Europese goden. Veel Keltische godheden manifesteerden zich als drie-eenheid en
werden afgebeeld met drie gezichten. Het bekendst zijn de Zonnegod en de Maangodin. Verder
waren er nog meer goden en godinnen, zoals de harpspelende god Dagda en zijn dochter, de
vruchtbaarheidsgodin Brigid.
De Keltische mythologie is ontstaan vanuit een natuurgodsdienst. Ook dieren werden vereerd als
goden, want goden konden zich veranderen in dieren. Zij moesten gunstig gestemd worden met
offers, soms ook mensenoffers (hoewel dit ook propaganda van de Romeinen geweest kan zijn).
Toen de Keltische leider Bran in de derde eeuw v. Chr. door Griekenland trok en vervolgens het
Orakel van Delphi plunderde, maakte hij zich erg vrolijk om het feit dat de Grieken de goden als
mensen voorstelden. De Griekse schrijver Diodorus Siculus schreef dat Bran om die reden een
aantal stenen- en houten beelden van goden in Delphi had bespot.
Feestdagen
Het jaar was in vieren verdeeld door vier belangrijke dagen waarop ’s avonds een feest werd
gevierd wat zich daarna meestal over meerdere dagen uitstrekte. Deze dagen speelden een rol in
zowel het dagelijks leven (ze markeerden de overgangen van de seizoenen), religie als mythologie.
� Samhain: 31 oktober, werd gevierd als einde van het jaar en begin van een nieuw jaar.
� Imbolc: 1 februari, gewijd aan de vruchtbaarheidsgodin Brigid.
� Beltain of Beltane: 1 mei, ter ere van de god van leven en dood Bel
� Lugnasa of Lughnasadh: 1 augustus, voor de zonnegod Lugh en het vieren van de nieuwe
oogst
Reïncarnatie (5)
Ook Julius Caesar heeft vrij uitgebreid verslag gedaan over de Keltische cultuur en religie. Volgens
hem was het geloof in reïncarnatie de kern van de godsdienst van de Kelten.
De schrijver Strabo vermeldt dat hij de Keltische religie erg ingewikkeld vond. De Kelten geloofden
volgens hem dat wie stierf, vrijwel onmiddellijk weer als mens werd herboren, wat hij of zij ook
voor goede of kwade daden op het geweten had. Er was slechts een vage scheidslijn tussen deze
wereld en die aan gene zijde. Deze lijn loste op bepaalde tijden en/of plaatsen helemaal op. Dan
liepen mensen, goden en geesten er allemaal door elkaar, wat behoorlijk riskant kon zijn.
Zo moest men op de feestdag Samhain (later Hallowe’en) goed uitkijken om niet door geesten
meegenomen te worden. Een uitgeholde biet met een vuurtje erin kon de geesten afschrikken.
Men kon ook proberen de geesten te misleiden door zichzelf te vermommen als dode of als geest.
Bezwering van geesten en de volkse vormen hiervan waarvan het hedendaagse Hallowe’enfeest
een afspiegeling is, dateert dus al van vóór de christelijke jaartelling.
20

Heiligdommen (22)
Er waren weinig door mensen gemaakte heiligdommen. Bergen, open water, open plekken in het
bos, bepaalde bomen en vooral bronnen konden een heilige status hebben. De cultus van heilige
bronnen ging al terug tot de bronstijd en de Romeinen (in Bath werd een Romeinse tempel bij een
belangrijke bron gebouwd) en werd door zowel de Kelten als de Germanen voortgezet.
Wel zouden de Kelten hier en daar een soort houten tempel hebben gebouwd, die dan met hoorns
en met doodshoofden van overwonnenen werd versierd.
Het vroege Christendom (vanaf ± 200)
De legende vertelt dat Jozef van Arimathea reeds tijdens het leven van Jezus Christus
handelscontacten had met Cornwall, van waaruit hij tin importeerde in Palestina. Na de dood van
Christus zou hij, met een aantal getrouwen, geëmigreerd zijn naar Glastonbury in Engeland, waar
hij een kerk bouwde. (Zie ook het deel over Glastonbury.) Hieruit zou een christendom zijn ontstaan
dat totaal onafhankelijk was van Romeins-Katholieke invloed. (19) Deze zelfstandige vorm van
christendom is blijven bestaan tot in de 12-de eeuw. In 1172, bij de synode van Cashel werd het
Roomse christendom opgelegd door koning Hendrik II van Engeland.
Volgens professor Gilles Quispel (1916-2006, specialist vroege kerkgeschiedenis) kwamen rond 200
de eerste Keltische christenen naar Engeland. De Romeinen hadden na de opstanden het de Joden
verboden Israel te betreden. Ebionitisch Joodse christenen (“ebioniem” is Hebreeuws voor
“armen”) trokken naar het oosten (Edessa (het latere Irak), Perzië, China, India) en ook naar Egypte
(Alexandrië) en van daaruit verder langs de Middellandse Zee. Een aantal Ebionitische christenen
werd in de tweede eeuw als ketter veroordeeld in Spanje en verbannen naar de Scilly eilanden.
Vormovereenkomsten tussen Ebionitische – en Keltische gebruiken vormen volgens prof. Quispel
een duidelijk argument om aan te nemen dat zij vanuit de Scilly eilanden Ierland begonnen te
kerstenen, met zoveel invloed dat die gebruiken gemeengoed werden in de latere Keltische
zending. (27, 29, 30)
In het jaar 430 zond paus Celestinus I (422-432) de eerste christelijke missionaris, Palladius, naar
Ierland. Over zijn leven is niet veel bekend, maar waarschijnlijk mede door zijn leer ontstonden in
Ierland de eerste Céli Dé gemeenschappen. (2, 21)
Céli Dé (22)
Hier en daar ontstonden kluizenaarsgemeenschappen van mensen die aan de gewone gang van
zaken met de vaak onophoudelijke stammentwisten en oorlogen wilden ontsnappen en zich
wensten terug te trekken uit de samenleving. Voor de Kelten waren deze kluizenaars tegelijk heilig
en gek. Hun gedrag week immers sterk af van de door de clangeest beheerste normale leefwijze.
Deze kluizenaars noemden zich Céli Dé (Vriend van God, ook wel Culdee of Kelidei). De
gemeenschappen kwamen steeds vaker voor, vooral in Ierland, Schotland en op de Hebriden, maar
later ook in Engeland, Wales, de Faröereilanden en zelfs in IJsland. Je zou het voorlopers van de
latere kloosters kunnen noemen. Als woningen bouwden zij steenhutten. Deze bestonden uit
individuele cellen, meestal naast elkaar gegroepeerd.
21

Enkele belangrijke Keltische heiligen (11, 16, 22)
Sint Patrick van Ierland
De opvolger van Palladius die maar hooguit twee jaar in Ierland was, was de legendarische Sint
Patrick of Naomh Pádraig. Ook hij was werkzaam in de vijfde eeuw. Er zijn twee boeken van zijn
hand, Belijdenis en Brief aan de soldaten van Coroticus. Daarin vertelt hij dat hij als jongen van 16
jaar door Ierse Kelten uit zijn geboorteland ontvoerd werd en als slaaf naar het eiland gebracht.
Daar werd hij schaapherder en leerde Iers. Door een visioen kon hij vluchten en keerde hij naar zijn
ouders terug. Maar volgens een andere versie van het verhaal werd hij door dezelfde Kelten na
6 jaar naar Gallië terug gebracht.
Hij ging de priesteropleiding volgen in Auxerre. Paus Celestinus gaf hem de opdracht om de
heidense Ierse Kelten te kerstenen. In eerste instantie werd hij gewantrouwd door de Ieren, later
werd hij zeer geliefd. Na enige tijd werd hij gewijd tot eerste bisschop van Ierland. Halverwege de
vijfde eeuw vestigde hij zijn bisschopszetel in Armagh. Hij zou honderden kerken hebben gesticht.
Daarnaast stichtte hij vele kloosters. Dat werden er zoveel dat de macht langzamerhand van de
bisschop naar de kloosters verschoof. Kloosters werden de belangrijkste centra van geloof en
opvoeding. Na een veelbewogen leven overleed Patrick in of na 461. Waar hij is begraven is
onbekend.
Later werd vooral in het bisdom Armagh een cultus rond zijn persoon
opgebouwd. Hij geldt nog steeds bij uitstek als dé Ierse heilige.
Een populaire legende vertelt hoe hij de slangen uit Ierland verdreef met zijn
bisschopsstaf (inderdaad komen er in Ierland geen slangen in het wild voor).
Om het begrip “goddelijke drie-eenheid” voor de bevolking aanschouwelijk te
maken gebruikte hij als symbool hiervoor een klaverblad met drie blaadjes
(shamrock). Hij wordt ook meestal afgebeeld met een klaverblad in zijn hand
en het klaverblad wordt gezien als een symbool voor Ierland (hoewel de harp
het officiële symbool is, zoals ook te zien op de achterkant van de Ierse euro).
Door het werk van Sint Patrick werd Ierland tot een bolwerk van Keltisch-
christelijke beschaving. Ierland ontwikkelde zich tot een “eiland van heiligen en
geleerden”. De nationale feestdag van Ierland is naar deze heilige vernoemd,
St. Patrick’s Day (17 maart).
Standbeeld van St.Patrick met
klaverblad en bisschopsstaf
Sint Brigid
Sint Brigid of Naomh Bhride of Bride (457- 525) is speciaal in het Keltische
christendom. Ze is niet alleen de belangrijkste Keltische vrouwelijke heilige
maar ook een link tussen Keltische natuurgodsdienst en Keltisch christendom.
Haar vader was een druïde en Brigid werd vernoemd naar de oude godin
Brigid. Haar moeder was waarschijnlijk door de leer van Sint Patrick bekeerd
tot het christendom.
Brigid schijnt als kind al wonderen bewerkstelligd te hebben. Zo gaf ze eens
de hele botervoorraad van haar moeder weg aan de armen, maar hoeveel ze
ook weggaf, de voorraad werd op wonderbaarlijke wijze weer aangevuld.
22

Brigid weigerde de echtgenoot die haar vader voor haar uitgezocht had en
ging het klooster in. Later wilde ze zelf een klooster stichten. De legende gaat dat ze met zeven
andere jonge vrouwen naar de koning ging om een stuk grond hiervoor te vragen. De koning
weigerde waarop ze vroeg om een stukje grond dat ze met haar mantel kon bedekken. Lachend gaf
de koning hier toestemming voor en Brigid spreidde haar mantel uit die vervolgens begon te
groeien totdat hij een groot stuk land bestreek. Ze liet haar klooster bouwen naast een Keltische
heilige plaats waar een eeuwig vuur brandde bij een heilige eik. Klooster en heilige plek bestonden
vreedzaam naast elkaar. De gaven van de oude godin Brigid werden ook aan Sint Brigid toegekend.
Ze genas mensen, schreef gedichten en was zeer intellectueel. Ze kon water in bier veranderen en
maakte zout uit steen. Ook had ze een speciale band met dieren.
Het verhaal gaat dat ze eens aan het bidden was voor een stervend stamhoofd.
Terwijl ze bad, vlocht ze rietstengels in de vorm van een kruis. Ze vertelde
het stamhoofd over de betekenis van het kruis in de christelijke symboliek
waarop het stamhoofd zich bekeerde, zich door Brigid liet dopen en genas.
Tegen de tijd dat Brigid stierf was haar klooster een belangrijk cultureel en
intellectueel centrum geworden.
Brigid wordt ook wel liefkozend “Mary of the Gaels”, Maria van de Kelten,
genoemd. De feestdag van Brigid valt, niet toevallig, op 1 februari, de oude
Keltische feestdag Imbolc, gewijd aan de godin Brigid. Nog steeds is het in
Ierland en Schotland gebruikelijk om op die dag een Saint Brigid’s Cross te
vlechten (of tegenwoordig: te kopen) en in huis te hangen in de hoop dat
Sint Brigid de bewoners en hun dieren het komende jaar zal beschermen.
Saint Brigid’s Cross
Sint Columba van Iona
Columba of Colum Cille (521-597) was een van oorsprong Ierse heilige. Hij was van koninklijken
bloede. In zijn jeugd was het christendom nog het geloof van een kleine minderheid. Hij werd abt in
een klooster. Op een dag zocht een misdadiger zijn toevlucht tot dat klooster. Maar de soldaten van
de heersende koning sleepten de boosdoener uit de kerk weg, waarna Columba de koning ter
verantwoording riep. Namens al zijn familieleden gaf hij te kennen dat zij deze koning niet meer als
hun koning beschouwden. Dit leidde tot de slag bij Cul-Dreimnhe, waarbij talloze doden vielen.
De andere abten van Ierland kwamen bijeen en veroordeelden Columba. Om te laten zien dat hij
berouw had moest hij alle banden met zijn vaderland verbreken en in den vreemde net zoveel
heidenen kerstenen als er doden waren gevallen in de door hem ontketende slag.
Twaalf jonge monniken sloten zich bij hem aan. Ze togen naar de noordoostkust van Ierland en
roeiden een paar uur uit alle macht door de woelige zee. Uiteindelijk bereikten ze een klein eiland
dat zeer geschikt leek om zich te vestigen, maar Columba kon van daaruit aan de horizon nog
steeds de bergen van Ierland zien. Hij dreef zijn metgezellen opnieuw in de boot en na weer een
paar uur roeien bereikten ze het eiland Iona. In 565 stichtte Columba Iona Abbey, dat een grote
invloed kreeg op de noordelijke streken van Europa. Vanuit Iona verspreidde zich een netwerk van
kloosters en bisdommen dat zich uitstrekte over heel Schotland, Ierland en Noord-Engeland. Het
eiland werd een heilige plaats waar verschillende koningen van Schotland, Ierland en Noorwegen
werden begraven.
De enige keer dat Columba Schotland nog verliet was tegen het einde van zijn leven, toen hij naar
Ierland ging om daar nog een klooster te stichten. Hij stierf in 597 op Iona en werd door zijn
monniken begraven in de abdij die hij gesticht had. Sint Columba staat bekend als de eerste
missionaris en heilige van Schotland.
23

Sint David van Wales
De beschermheilige van Wales is Sint David of Dewi Sant
(542-589 of 601). Zijn moeder was de dochter van een stam-
hoofd. Zij trad in als non in een klooster maar werd verkracht
door een koning die tevergeefs had geprobeerd haar voor zich
te winnen. Hieruit ontstond David, die door zijn moeder werd
opgevoed. Al jong wist David dat hij priester wilde worden.
Hij werd onderricht door een aantal wijzen en latere heiligen. David leefde als kluizenaar en streng
asceet in de bergen van Wales. Nadat hij tot priester was gewijd ging hij op pelgrimstocht naar het
Heilige Land, waar hij bisschop zou worden. Na zijn terugkeer in Wales speelde hij een belangrijke
rol bij twee synodes. Hij stichtte vele kerken in het zuiden van Wales. Het verhaal gaat dat toen hij
eens tot de menigte sprak, een berg onder zijn voeten oprees… Zijn graf was tot aan de reformatie
een belangrijk bedevaartsoord. Het plaatsje Mynyw waar hij vandaan kwam en begraven was werd
naar hem Sint Davids genoemd. Hij werd zo sterk vereerd dat middeleeuwse pelgrims geloofden
dat twee pelgrimstochten naar Sint Davids gelijk stonden aan één pelgrimstocht naar Rome. Sint
David wordt vaak afgebeeld met een duif, een prei en narcissen. De prei omdat hij eens Welshe
krijgers tegen de Saksen zou hebben aangeraden om een prei op hun kleding te dragen om zich te
onderscheiden van hun tegenstanders, waarop ze de slag wonnen. Vanwege die prei is hij ook
beschermheilige van de vegetariërs. De narcis is een nationaal symbool van Wales.
Zijn naamdag is op 1 maart, die dag wordt nog steeds als nationale feestdag in Wales gevierd.
Sint Aiden en Sint Cuthbert van Lindisfarne (14)
Lindisfarne (Le’n Dis fearann: Land met God) is een eiland voor de noordoostelijke kust van
Engeland. Het is verbonden met het vaste land door een weg die bij iedere vloed overstroomt zodat
het eiland dan zo’n vijf uur onbereikbaar is. Het wordt ook wel Holy Island genoemd.
Langs de weg, die de Pilgrim’s Way heet, zijn nog steeds lange palen te zien. Dit zijn de
overblijfselen van houten vluchthutten die op palen boven het zeeniveau gebouwd werden zodat
wie plotseling door de zee verrast werd een veilig heenkomen kon vinden.
In 635 kwam de monnik Aiden met een paar broeders van Iona om op Lindisfarne een klooster te
stichten, op verzoek van koning Oswald van Northumbria. Aiden was vermaard om zijn Bijbelkennis,
zijn welbespraakte preken, zijn eenvoudige leven, zijn geleerdheid en zijn liefdadigheid. Bovendien
werden op zijn voorspraak wonderen verricht.
Maar de meest bekende monnik en bisschop van Lindisfarne was Cuthbert. Toen Cuthbert als
jongen als schaapherder werkte kreeg hij een visioen hoe engelen de ziel van Sint Aiden de hemel
binnenvoerden. Niet lang daarna trad hij in bij het door Aiden gestichte klooster. Hij werd er abt,
daarna trok hij zich als kluizenaar terug op de Farnes eilanden waar hij zich inzette voor de
bescherming van de vele wilde vogels. Hij werd echter teruggeroepen en als bisschop weer naar
Lindisfarne gestuurd. Ook van hem werd verteld dat hij vele wonderen verrichtte.
Hij overleed in 687 en werd begraven in de kerk.
Rond 700 werden de beroemde Lindisfarne Gospels (Lindisfarne evangeliën) geschreven en rijk
geïllustreerd op dezelfde manier als The Book of Kells. Het boek is bewaard gebleven en bevindt
zich nu in het British Museum in London. Het eiland werd een belangrijke schatkamer voor de
literatuur en wetenschap tijdens de middeleeuwen.
24

In 793 werd het klooster geplunderd en de meeste monniken gedood door Vikingen. De
overlevenden herbouwden het klooster, maar een eeuw later was de dreiging van Vikingen nog
steeds groot en men ontvluchtte het eiland. Zeven jaar lang zwierven de monniken rond met de kist
met het lichaam van Sint Cuthbert, het Gospelboek en nog een aantal kostbare manuscripten en
relieken. Uiteindelijk konden ze zich vestigen in een klooster in Durham.
200 Jaar lang was het eiland bijna
onbewoond, totdat er in 1082 weer een
klooster werd gesticht, waar monniken
kwamen wonen uit het klooster in
Durham. Ter ere van Sint Cuthbert ging
men het eiland Holy Island noemen.
Vanaf het eiland konden de monniken in
de 14-de eeuw zien hoe hun
eigendommen en oogst op het vasteland
werden vernietigd door rebellerende
Schotten. Het klooster was veilig maar
werd voor de zekerheid toch verstevigd.
Het klooster zoals het er waarschijnlijk in 1500 uitzag.
Tekening: Rena Gardiner, The National Trust
Het klooster werd in 1537 op bevel van
Hendrik VIII opgeheven. De kerk werd
veranderd in een pakhuis en veel van de
stenen van de andere gebouwen werden
gebruikt om een nieuw kasteel te
bouwen vlakbij het oude klooster,
Lindisfarne Castle. Wat er overbleef verging
geleidelijk tot een ruïne, die nog steeds veel
toeristen trekt.
Lindisfarne Priory, rond 1500
(Rena Gardiner, National Trust)
De overblijfselen van Lindisfarne Priory
25

Koning Arthur: historie of mythe? (1)
Heeft er echt een Keltische held bestaan die Arthur heette en op een vreemde manier tot het
koningschap kwam? Hoe het precies zat valt niet meer te achterhalen.
Zeker is dat vroege geschiedschrijvers vertellen over een grote slag bij Mount Badon, die door de
Kelten gewonnen werd. Latere beschrijvingen van deze slag spreken van een krijgsheer die Arthur
heette en waarschijnlijk meerdere stammen aanvoerde. Tegen het einde van de vijfde eeuw wist hij
verschillende vijandelijke aanvallen af te slaan.
In het jaar 600 was de roem van deze krijgsheer bekend bij een dichter
uit Wales die sprak over een strijder die “de zwarte raven versloeg op de
muur van het fort, terwijl hij toch geen Arthur was.”
Eeuwen later, in een verslag dat geschreven werd tussen 960 en 980
was sprake van “de slag bij Badon waar Arthur het kruis van de Heer
Jezus Christus drie dagen en nachten op zijn schouders droeg
en zijn mannen waren de overwinnaars”. Niemand weet waar
die slag precies heeft plaatsgevonden.
Een latere kroniek vertelt van Arthurs geboorte op Tintagel Castle aan de
rotsige kust van Cornwall, maar dit verhaal is al doorspekt met mythische
gebeurtenissen en Keltische magie. Arthur is waarschijnlijk de meest
mysterieuze figuur in de geschiedenis. Zijn naam komt voor in de legenden
van Cornwall, Wales, Engeland en Frankrijk, maar toch is er bijna niets dat
bewijst dat hij daadwerkelijk bestaan heeft.
De Arthurverhalen vormen een cyclus die in Frankrijk “Arthur, the Once and Future King”
ontstaan is en waarvoor oudere Keltische verhalen en kopergravure Nicolaas de Bruyn, 1594
legenden gegroepeerd werden rond de figuur van koning Arthur,
waarschijnlijk door Keltische barden. Deze cyclus staat bekend als “Matière de Breton”.
Na de verovering van Engeland door Willem de Veroveraar kwamen deze verhalen weer in
Engeland terug. Eerst in de Franstalige bovenlaag, later kwamen er Engelse versies. (30)
Verdringing van het Keltisch christendom
Toen de Angelse koning Aethelfrith van Deira (een in Yorkshire en Nothumbria gelegen koninkrijk),
een nieuw klooster stichtte in Ripon (Yorkshire) introduceerde hij daar de Romeinse variant van het
christendom en legde die dwingend op. Monniken die meer zagen in de Keltische variant zagen zich
genoodzaakt te verhuizen naar kloosters die nog wel de Keltische levenswijze aanhingen. Maar ook
die werden meer en meer verplicht de Romaanse gebruiken te aanvaarden. De synode van Whitby
(664) was daar zeer bepalend in. Toen Sint Cuthbert het ambt van bisschop aanvaardde op
Lindisfarne kreeg hij als speciale opdracht mee de nieuwe gebruiken daar te introduceren. Dit was
een ondankbare taak, maar Cuthbert ontwapende de oppositie met zijn geduld en charme.
Sint David kreeg voor Wales een soortgelijke opdracht.
Voor Ierland zette paus Gregorius VII (1073-1085) de hervorming in gang. Die hield onder meer de
stichting van aartsbisdommen in. De Ierse kloosters, die tot dan toe een grote mate van
zelfstandigheid hadden genoten, moesten zich daaraan onderwerpen.
26

In 1152 kreeg de Ierse kerk tijdens de synode in het Schotse Kells haar eerste constitutie. Ierland
werd verdeeld in vier bisdommen. De aartsbisschop van Armagh werd de primaat. Deze situatie
duurt voort tot op de dag van vandaag.
In 1155 droeg paus Adrianus IV, de enige Engelse paus ooit, het oppergezag in Ierland over aan
koning Hendrik II van Engeland. Volgens deze pauselijke bul was de Engelse koning voor Ierland de
plaatsvervanger van de paus (“Lord of Ireland”).
In werkelijkheid werd het oppergezag in Ierland nog steeds betwist door rivaliserende provinciale
koningen en was er ook nog steeds een Hoge Koning.
Toch werd het in alle Keltische gebieden steeds moeilijker de oorspronkelijke gebruiken te
handhaven en vonden de Rooms-katholieke gebruiken steeds meer ingang.
De oude feesten (niet alleen de Keltische, ook die van andere natuurreligies) werden langzaam
maar zeker overgenomen door de katholieke kerk die er katholieke feesten van maakte. Zo werd
Hallowe’en het feest All Hallows (Allerheiligen/Allerzielen) en werd het oeroude Yule, het
Midwinterfeest omgevormd tot Kerstmis. (Terwijl het wel duidelijk is dat de geboorte van Jezus
nooit in december heeft kunnen plaatsvinden. Als het geboorteverhaal van Jezus al historisch
geduid zou kunnen worden zou dit vallen tussen maart en november, de periode dat het vee met
de herders in de velden was en de stallen leeg stonden.)
De feestdag voor Brigid werd Maria Lichtmis, het feest voor de godin Ostara werd Pasen (Ostern in
het Duits, Easter in het Engels). Ook op de andere Keltische feestdagen werden voortaan katholieke
heiligen of gebeurtenissen herdacht, maar er zat wel een zekere logica in. In eerste instantie werd
met Pasen alles samen gevierd, geleidelijk kwam er een historisering van feesten zodat door middel
van de feesten het leven van Jezus meebeleefd kon worden. Daarom werd het feest Maria
Verschijning (25 maart) negen maanden later gevolgd door de geboorte van Jezus. (30)
Toch heeft het katholicisme en later het protestantisme zeker op het platteland de oude gebruiken
nooit helemaal kunnen verdringen. Men heeft er nog steeds een groot ontzag voor de natuur en
haar onvoorspelbare krachten.
Ook hernieuwde of geheel nieuwe vormen van Keltische spiritualiteit doen tegenwoordig opgang.
Zie daarvoor het volgende hoofdstuk.
Vast staat dat veel van de mooie Keltische verhalen, mythen en legenden gelukkig inmiddels goed
zijn vastgelegd en altijd een onderdeel van de Keltische erfenis zullen blijven.
27

Het Keltisch kruis (15, 22)
Al voor de komst van het Christendom was het kruis in veel culturen een belangrijk symbool.
Elke cultuur kende er een eigen betekenis aan toe. De verticale en horizontale balken van het kruis
werden vaak gezien als twee principes; geest – materie, mannelijk – vrouwelijk, aards – hemels,
leven – dood. Waar de lijnen elkaar kruisen ontmoeten de tegengestelden elkaar en worden
verenigd. Het kruis is dus niet alleen een symbool van levenskracht maar ook van ordening en
evenwicht.
Het Keltisch kruis is een samenvoeging van een cirkel (het
zonnewiel en de levenscirkel) en een kruis met vier armen. Het
zonnewiel symboliseert de oneindigheid van de zon die altijd
weer op- en ondergaat. Het staat ook voor de continue
energiebron die de levenscyclus draaiende houdt. Vanuit het
middelpunt lopen vier armen die staan voor de vier
windrichtingen, vier elementen (aarde, water, lucht, vuur) en
de vier jaargetijden. Het middelpunt van het kruis stelt ons hart
voor als symbool van onvoorwaardelijke liefde.
De verticale balk staat voor de mannelijke, opgaande energie,
de horizontale balk voor vrouwelijke, koesterende
(omarmende) energie.
Oorspronkelijk zou dit symbool uit India komen, waar het de
seksuele energie tussen man en vrouw uitdrukt. Hier staat het
kruis voor het mannelijke, de cirkel voor het vrouwelijke.
Vanaf de Middeleeuwen is het Keltisch kruis ook als christelijk
symbool gebruikt. De vier lijnen werden sinds die tijd ook
gezien als symbool voor de vier aartsengelen en het kruis zelf
als een mens met uitgestrekte armen.
Glendalough (Wicklow Mountains, Ierland) hoort bij de oudste christelijke overblijfselen van Europa
28

De Carmina Gadelica (8, 9)
(Ortha nan Gàidheal)
De Carmina Gadelica is een bloemlezing van gedichten,
verhalen, gebeden, bezweringen tegen boze geesten,
zegenspreuken en gezangen afkomstig uit de
“Highlands and Islands” van Schotland, het Noord-
westelijk kustgebied en de eilandengroep de Hebriden.
Deze arme gebieden werden voornamelijk bevolkt
door vissers, kleine boeren en herders. Van geslacht
op geslacht gaven zij mondeling in het Gaelic hun Aantekeningenboek en foto Alexander Carmichael
culturele erfenis door. Teksten voor het werk van (foto: Dailywhat-UK)
de dag: haard en put, oven en weefgetouw, akkers, vee,
boten en netten. Maar ook teksten van bescherming, wijding, geboorte en dood. Lofzangen voor
God, Jezus, Maria en de diverse heiligen. Teksten voor de dagdelen en voor feestdagen. Verhalen
over hun geschiedenis en over natuurgeneeswijzen. Een schat aan volkenkundig, religieus en
spiritueel materiaal.
Dit alles werd opgetekend door Alexander Carmichael (1832-1912). Hij was een douanebeambte en
zelf afkomstig van het eiland Lismore. Door zijn afkomst kende hij de taal en de gebruiken goed.
Voor zijn werk kwam hij overal in de Noordwestelijke Hooglanden en op de eilanden. De inwoners
respecteerden en vertrouwden hem en vertelden hem hun verhalen. Zo mocht hij gedurende meer
dan vijftig jaar optekenen wat voordien alleen onder de mensen zelf bekend was. Hij noemde deze
verzameling Carmina Gadelica (Keltische Zangen) en vertaalde het werk in het Engels. De eerste
twee delen, de enige die hij zelf voor de drukker klaarmaakte, verschenen in 1900. Deel 3 kwam uit
in 1940 en deel 4 in 1941. Deze beide delen werden verzorgd door
zijn dochter Ella en haar zoon, James Carmichael Watson.
Angus Matheson zorgde voor deel 5 dat in 1954 uitkwam en
alleen niet-religieuze en voorchristelijke teksten bevat. Van
zijn hand was ook deel 6, dat in 1971 verscheen. Dit bevat
voornamelijk verwijzingen en indexen.
Carmichael streefde naar een letterlijke vertaling, maar was
zich er pijnlijk van bewust hoezeer zijn Engels tegenover het
zangerige en poëtische Gaelic tekortschoot. Veel ritme en
klankmuziek ging zo, naar zijn zeggen, verloren. Toch ervaren
we tegenwoordig ook zijn 19-de eeuwse Engels als mooi en
poëtisch. De Carmina Gadelica wordt nog steeds beschouwd als
een standaardwerk bij het vak Keltische studies en Carmichael
wordt in de meer populaire pers wel omschreven als: Hedendaagse uitgave (2006) van de
“het Schotse antwoord op de Duitse gebroeders Grimm”. Carmina Gadelica (foto Steiner Press)
De wetenschapper/schrijfster Esther de Waal is gespecialiseerd in Keltische en Benedictijnse
spiritualiteit. Haar naam klinkt Nederlands, dat komt omdat zij als schrijversnaam de achternaam
van haar man Victor de Waal, die van Nederlandse afkomst is, gebruikt.
Haar eigen naam is Esther Aline Lowndes-Moir en zij groeide op in het grensgebied van Wales, waar
zij tegenwoordig weer woont. (9, 22)
29

Esther de Waal stelde zichzelf ten doel het gigantische werk van Alexander Carmichael
gemakkelijker en voor bredere kringen toegankelijk te maken. Zij wilde er met name een werk van
maken dat ook in deze tijd te gebruiken is. Daarom schikte zij het materiaal naar onderwerp en liet
alle voorchristelijke of (half)heidense teksten weg. Voorafgaand aan elk
onderwerp schreef zij een korte inleiding om de omstandigheden waaronder
de liederen en gebeden tot stand gekomen waren te verduidelijken. Haar
boek “The Celtic Vision, Selections from the Carmina Gadelica”, kwam uit in
1988. Het is baanbrekend geweest bij het bekend worden van de teksten uit
de Carmina Gadelica bij een groot publiek. Esther de Waals boek werd in het
Nederlands vertaald door Jaap Faber en kwam in 2000 uit onder de titel “Het
Keltisch Visioen, spiritualiteit van een verzonken wereld”. Naast dit boek
schreef zij nog vele andere werken over zowel de Keltische als de
Esther de Waal Benedictijnse spiritualiteit.
(bron foto onbekend)
Voorbeelden van de Keltische manier van bidden (9, 10)
Ochtendgebed Huiszegen
O God, die mij uit de rust van de voorbije nacht God zegene het huis
gebracht hebt naar het blijde licht van deze dag, van grond tot gebint,
breng Gij mij uit het nieuwe licht van deze dag van balk tot muur,
naar het wenkende licht van de eeuwigheid. van achteren naar voren,
O! uit het nieuwe licht van deze dag van dakrand tot kelder,
naar het wenkende licht van de eeuwigheid. van dwarsbalk tot nok,
van fundering tot kroon,
fundering en kroon.
Bij het rustig houden van de koe Melkliedje
Kom Maria, en melk mijn koe, Zegen, o God, mijn kleine koe,
kom Bride (=Brigid) en omring haar, zegen, o God, mijn verlangen,
kom Columba, de welwillende, zegen Gij mijn deelgenoot-zijn
en wind uw armen om mijn koe… en mijn handen die melken, o God.
Kom Maria Maagd, tot mijn koe, Zegen, o God, elke speen,
kom, grote Bride, de schone, zegen, o God, elke vinger;
kom, gij melkmeid van Jezus Christus, zegen Gij elke druppel
en leg uw armen onder mijn koe. die in mijn melkkruik valt, o God!
De schaapscheerzegen (als een man een schaap na het scheren losliet gaf hij het deze spreuk mee)
Ga geschoren en kom met een vacht, Michael de Hoofdman bescherme jou,
baar het ooilam van de mei. voor de boze hond en voor de vos,
De lieftallige Bride begiftige jou, voor de wolf en voor de sluwe beer,
en de schone Maria schrage jou, en voor de klauwen van de woestsnebbige vogels,
de schone Maria schrage jou. de klauwen van de kromsnebbige vogels.
30

Het werk op het land of op zee ging vergezeld van zang en ritueel. Veel van de rituelen bevatten de
resten van oude heidense elementen. Maar tevens getuigen de gebeden, liederen en gedichten van
een krachtig bewustzijn van de eenheid van de hele scheppingsorde; God, de hemel en de aarde,
heiligen en engelen, mannen, vrouwen en kinderen, de zee, huis en haard, het vee en het gewas.
Hieronder ligt een diep gevoel van dankbaarheid dat alles van God komt, God als drie-eenheid.
De grote plaats die de drie-eenheid krijgt laat iets zien van wat deze mensen over zichzelf en over
hun wereld voelden. Een maatschappij waarin huishouding en gezin centraal stonden maakte dat
mensen zich thuis voelden bij een God die een harmonieuze verhouding tussen mensen nastreeft.
Maar dit gevoel van verbondenheid bestond uit meer dan alleen God en mensen, het omvatte heel
de schepping.
“Zegen voor mij, o God, de maan die boven mij staat.
Zegen voor mij, o God, de aarde die onder mij staat.
Zegen voor mij, o God, mijn vrouw en mijn kinderen.
En zegen, o God, mij die de zorg voor hen draagt.
Zegen, o God, het ding waar mijn oog op rust,
Zegen, o God, het ding waar mijn hoop op rust,
Zegen, o God, mijn denken en mijn doel,
Zegen, o zegen die, Gij God van het leven.
Zegen voor mij de bedgenote van mijn liefde,
Zegen voor mij het handelen van mijn handen,
Zegen, o zegen voor mij, o God, het scherm van mijn afweer,
en zegen, o zegen voor mij, de engelenwacht van mijn rust,
zegen, o zegen, de engelenwacht van mijn rust.”
God is bezig de wereld heel te maken, dat is in het kort de boodschap van de Carmina Gadelica.
Alles, in en om ons heen, staat onder Gods heerschappij.
Dat wil niet zeggen dat deze teksten uit een idyllische wereld komen, verre van dat. Het leven was
hard, veeleisend en meedogenloos, hoewel de kleinschaligheid misschien iets goedmaakte.
Wat deze gebeden laten zien: hoe de mensen in en door de schepping God als de schepper zagen,
hoe zij de omstandigheden in hun dagelijks leven zagen als een weg tot God.
Vredeswens Heilwens
Vrede tussen buren, De liefde van Maria Moeder zij voor u,
vrede tussen verwanten, de liefde van Brigid van de kudden zij voor u,
vrede tussen minnaars, de liefde van Michael die overwint zij voor u,
uit liefde voor de Koning van het leven. met hun arm elk uur om u heen.
Vrede tussen mens en mens, De overvloed van de zee zij voor u,
vrede tussen vrouw en man, de overvloed van de aarde zij voor u,
vrede tussen ouders en kinderen, de overvloed van de hemel zij voor u,
de vrede van Christus boven alle vrede. heel zij uw leven en vruchtbaar.
Zegen, o Christus, mijn gelaat, De milde genade van de Vader zij voor u,
laat mijn gelaat elk ding zegenen. de liefdevolle genade van de Zoon zij voor u,
Zegen, o Christus, mijn oog, de liefdevolle genade van de Geest zij voor u,
laat mijn oog zegenen al wat het ziet. u badend met de genaden.
31

hoofdstuk 3
hedendaagse Keltische cultuur en
spiritualiteit
32

Opleving van Keltische spiritualiteit
Keltische spiritualiteit, zowel de christelijke vorm als de natuurgodsdienst, is tegenwoordig weer
erg populair. Niet alleen in de gebieden die van oorsprong Keltisch waren maar bijna overal in de
westerse wereld. Er verschijnen regelmatig nieuwe boeken over, er worden cursussen over
gegeven, conferenties gehouden, vakantieweken, pelgrimstochten en kunstzinnige- en muzikale
workshops georganiseerd.
Er zijn parallellen te trekken met de herwaardering van de spiritualiteit van andere natuurvolken
zoals de Indianen in Noord-Amerika, de Maya’s en Inca’s in Latijns-Amerika, de Maori in Nieuw-
Zeeland, het Sjamanisme in Azië en de Aboriginals in Australië.
Moderne Keltische spiritualiteit is gebaseerd op een relatief klein aantal vroegmiddeleeuwse
werken en 19-de-eeuwse volksverhalen en -gedichten. De aanhangers van Keltische spiritualiteit
hebben deze bij herhaling opnieuw geïnterpreteerd, herschreven en er zelf nieuw werk bijgemaakt
“in de Keltische traditie”. Veel schrijvers van dit nieuwe werk waren afhankelijk van oude
vertalingen, vaak uit de tweede of derde hand en het is niet helemaal duidelijk in hoeverre hun
nieuwe werk nog daadwerkelijk Keltisch te noemen is. Maar, historisch juist of niet, deze vorm van
spiritualiteit lijkt voor veel mensen in een behoefte te voorzien.
Waarom juist de laatste ± 50 jaar deze opleving en wat maakt Keltische spiritualiteit zo
aantrekkelijk?
(New) Celtic Twilight (7, 17, 22)
Zowel de moderne christelijke als de moderne, zeg maar “heidense” variant van Keltische
spiritualiteit hebben zich sinds de jaren 60/70 van de vorige eeuw sterk ontwikkeld. Deze beweging
wordt ook wel Celtic Twilight (schemering of grensgebied) genoemd. De christelijke en de heidense
variant komen in zoverre overeen dat bij beiden de focus ligt op de persoonlijke ontwikkeling van
het individu, liefde en respect voor de natuur en groei van innerlijke spirituele vaardigheden.
De heidense versie bestrijkt een breed spectrum van levenswijzen en overtuigingen. Dat gaat van
het leven met de seizoenen op een wijze die dicht bij de natuur staat (overlappingen met de
antroposofie) en New Age tot aan diverse vormen van Wicca (magie).
De christelijke versie, ook met veel aandacht voor natuur en milieu, komt modern en fris over maar
is goed beschouwd vrij orthodox in de christelijke geloofsleer. Er wordt een sterke nadruk gelegd
op de Drievuldigheid en ook de psalmen, de sacramenten en de levensverhalen van heiligen als
voorbeeld voor de mens van nu spelen een belangrijke rol.
Wat tegenwoordig “Keltische spiritualiteit” genoemd wordt heeft weinig te maken met wat er op
universiteiten gedoceerd wordt bij het vak Keltische studies. Het heeft meer weg van het
herscheppen van een manier van leven en geloven die misschien wel nooit in deze vorm bestaan
heeft. Desondanks is Keltische spiritualiteit het wel waard om serieus genomen te worden, gezien
de vele mensen die erdoor geïnspireerd worden. Het heeft een kenmerkende, holistische
benadering van problemen en kwesties die we in onze tijd binnen en buiten de kerken
tegenkomen.
New Celtic Twilight begon kort na W.O.II als een beweging van bevlogen mensen, meest schrijvers,
die Keltische verhalen en gedichten hadden ontdekt als een “nieuwe” cultuur en deze wilden
33

gebruiken om het in populariteit afnemende traditionele geloof nieuw leven in te blazen. Men
wilde een grote groep mensen met deze cultuur kennis laten maken en met dat doel werd de
beweging New Celtic Twilight opgericht. Eind 19-de eeuw was er n.l. ook al kortstondig sprake van
een soortgelijke beweging die Celtic Twilight heette. Men besloot op de fundamenten van deze
beweging voort te bouwen. Meer schrijvers en ook andere kunstenaars sloten zich aan. In eerste
instantie stond het geschreven woord centraal. Het resultaat was dat er in de eerste periode veel
boeken geschreven werden, sommige nog steeds waardevol, andere die na die eerste periode in
onbruik zijn geraakt. Ook de beeldende kunst werd belangrijk, geïnspireerd door de middeleeuwse
geïllustreerde evangeliën zoals het eerder genoemde Book of Kells en de Lindisfarne Gospels.
New Celtic Twilight, ook wel Celtic Revival genoemd, kwam in een tijd dat de maatschappij in snel
tempo veranderde en de traditionele kerken veel van hun vroegere invloed verloren. Steeds meer
mensen gingen twijfelen aan hun geloof of wilden zich niet meer aan een kerk binden. Hoger
onderwijs werd normaal voor grote groepen van de bevolking, men werd kritischer en meer
individualistisch en het lidmaatschap van een kerk was niet meer vanzelfsprekend. Veel mensen
bleven echter wel op zoek naar een hogere weg en waarheid, al dan niet met hoofdletter.
In die tijd begon de Keltische beweging aan bekendheid en populariteit te winnen.
Het is opmerkelijk dat dit in eerste instantie niet gebeurde vanuit de streken die van oudsher
Keltisch waren, maar vanuit het noorden van Engeland, in gebieden waar op geen enkele manier
ooit sprake was geweest van een Keltische taal of cultuur. Keltische verhalen en gedichten werden
plotseling gepresenteerd als een erfenis van zowel Groot Brittannië als Ierland. Ondanks de
eeuwenoude herkomst werd deze erfenis gebracht als nieuw en verrassend. De klassieke Engelse
literatuur en kunst hadden afgedaan, behalve dan het werk van een 7-de-eeuwse Engelse monnik
en schrijver, Beda. (22) Zijn Latijnse werk Historia ecclesiastica gentis Anglorum, (dat in het Engels
vertaald werd als The ecclesiastical History of the English People, De kerkelijke geschiedenis van het
Engelse volk) over de geschiedenis van het Engelse volk vanaf Caesar tot aan het jaar 731 en de
bekering van Engeland tot het christendom, werd ondanks de titel tot Keltische literatuur verklaard.
Het bevat namelijk veel verhalen en legenden over Engelse heiligen die sterk lijken op de
geschiedenissen van Ierse en Welshe heiligen. Dat Keltisch verklaren ging zelfs zover dat sommige
schrijvers beweerden dat de 6-de-eeuwse inwoners van het noorden van Engeland, over wie het
werk van Beda gaat, met terugwerkende kracht eigenlijk ook Kelten waren. De traditioneel
Keltische gebieden Schotland, Ierland en Wales konden niet achterblijven en kwamen met hun
eigen versies van moderne Keltische spiritualiteit.
Veel van wat tegenwoordig als “Keltische literatuur” aangemerkt wordt, berust op vertalingen uit
de 19-de eeuw. Er bestaat echter verschil van mening of deze vertalingen (zo het al goede
vertalingen waren) wel op de juiste wijze geïnterpreteerd worden. Aan de andere kant hebben juist
deze vertalingen de Keltische literatuur wel voor een breed publiek toegankelijk gemaakt.
In Engeland worden ze gebruikt als voorbeeld van herontdekte inheemse traditie. In Ierland en
Wales wordt de Keltische beweging gezien als voortzetting van de volkseigen cultuur.
Hoe kan het gebeuren dat een beweging die zich baseert op een interpretatie die voor een deel
feitelijk onjuist is (of op zijn minst verkeerd begrepen en incompleet) toch aan de basis staat van
spirituele groei en inspiratie van velen?
Drukbezochte excursie naar
Keltisch kerkje bij Glendalough
34

Grensgebied
Wat opvalt is dat één van de aspecten die telkens terugkeert als men het heeft over Keltische
spiritualiteit, het gevoel is in een grensgebied te verkeren, zowel letterlijk als figuurlijk op het
randje, in de marge. Het is te vergelijken met hoe Sint Patrick Ierland zag, aan de uiterst westelijke
rand van de toenmalige bekende wereld van het Romeinse rijk. (7) Zo kijken de aanhangers van de
Keltische spiritualiteit ook naar het van oudsher Keltische gebied. Geografisch en cultureel op de
grens van Europa, een wereld van hoge bergen, wilde kustlijnen en lieflijke landschappen. Waar het
goed pelgrimeren is, zowel letterlijk als figuurlijk. Omdat de reis, maar ook het reisdoel, de
aankomst, anders is dan anders maar vreemd genoeg toch iets bekends heeft, “een gevoel van
thuiskomen”, zoals het wordt omschreven.
Ook in spiritueel opzicht in de marge, zowel in teksten, muziek en liturgie anders dan bij
traditionele kerkgenootschappen en geloofsgemeenschappen maar toch stevig verankerd in
orthodoxe beelden en - (al dan niet Bijbelse) verhalen.
Dat grensgebied in de marge is wat het Keltische aantrekkelijk maakt voor velen. Het is anders,
avontuurlijk, opwindend en een middel om iets kostbaars en kwetsbaars te ontdekken dat bewaard
is gebleven. Wat we daar vinden kan deuren openen om ons terug te brengen naar iets wat we
kwijtgeraakt waren en ons nieuwe wegen tonen naar oude waarheden.
Je krijgt het beeld dat het oude Keltische christendom waarop men zich baseert, anders dan de kerk
van Rome, niet hiërarchisch of seksistisch was. De losse structuur, waarvan
kloostergemeenschappen de spil vormden en waar ook vrouwen belangrijke functies hadden,
gecombineerd met zorg voor het milieu, kleinschaligheid en de voortdurende lofzang op de
goedheid van de schepping creëert een beeld van een idyllische wereld, een wereld zoals God die
bedoeld heeft.
Dit beeld spreekt zeer diverse mensen aan, hoewel er onder de aanhangers van Keltische
spiritualiteit een oververtegenwoordiging van de westerse, blanke, goed opgeleide middenklasse te
constateren valt. Wat deze mensen gemeen hebben is dat ze nieuwe vormen van spiritualiteit
zoeken, soms als vervanging van de traditionele kerkgemeenschappen maar meestal als aanvulling
daarop.
Beeld Fallen Christ bij het MacLeod Centre op Iona, ter nagedachtenis aan Jim Hughes, een lid van
de Iona Community, die ervoor ijverde dat dit beeld op deze plaats zou komen.
35

Is Keltische spiritualiteit van invloed op algemeen christelijke spiritualiteit?
Drie gesprekken
Hierover sprak ik met Rev. David Mungavin, rector van St. Patrick’s Church (Church of Ireland) in
Greystones, een plaatsje onder Dublin. David Mungavin werkte voordat hij naar Ierland kwam bij de
Scottish Episcopal Church in Glasgow. “Of je in het algemeen kunt stellen dat de christelijke
kerkdiensten beïnvloed worden door de Keltische spiritualiteit durf ik niet zonder meer te zeggen
maar ik denk het eigenlijk niet. Zeker is wel dat het hier in Ierland de laatste jaren sterk aan invloed
gewonnen heeft. Niet alleen in de kerkdiensten, ook in het dagelijks leven is er meer aandacht en
respect voor de Keltische erfenis van Ierland. Er is een soort emancipatiebeweging gaande voor
alles wat van oudsher Iers is, of Keltisch voor wie het zo wil noemen. Dat komt mede door de Sean
Nós beweging (Ierse hedendaagse versie van Celtic Revival) die vanuit de Gaeltacht (gebieden waar
de eerste taal het Gaelic is) ook steeds meer de rest van het land beïnvloed. In de kerkdiensten vind
je veel elementen die meer met spiritualiteit te maken hebben dan met traditie. Al komt die
spiritualiteit natuurlijk ook voort vanuit traditie. Keltisch, ja, sommige hedendaagse gebeden en
zegeningen komen daar oorspronkelijk wel vandaan. Het leeft hier meer dan in Glasgow, maar dat
kan ook komen doordat dat een grote stad is met veel industrie en met een andere populatie dan
hier aan de Ierse kust.” (24)
Ook sprak ik met Rev. Dr. Ian Wallis, voorganger van St. Mark’s Church (Anglicaans) in Sheffield en
schrijver van het boek “The Faith of Jezus Christ in Early Christian Traditions”.
Hij vindt de hernieuwde belangstelling voor Keltische spiritualiteit interessant, maar denkt niet dat
deze van grote betekenis is voor de manier waarop er met geloof of met kerkdiensten omgegaan
wordt. “Je hebt natuurlijk de spirituele beleving op Iona wat sommige mensen erg aanspreekt en
anderen juist helemaal niet. Natuurlijk put ook de Anglicaanse kerk uit diverse bronnen en worden
er ook wel gebeden en liederen vanuit de tradities van Iona en ook van Taizé gebruikt. Dat is heel
goed want het houdt de diensten levendig. Maar ik zie het als een hedendaagse aanvulling, niet als
een historische traditie. Een boek als de Carmina Gadelica is een mooi stukje cultuurgeschiedenis
van hoe de mensen in die tijd en plaats leefden, werkten en hun geloof beleefden maar je kunt het
niet zien als een handleiding voor nu. En of deze manier van bidden buiten plaatsen als Iona over 30
of 50 jaar nog steeds gebruikt wordt in diensten vraag ik me af. De kans is groot dat we dan allang
weer ergens anders mee bezig zijn.” (25)
Ds. Mineke Kroes, geestelijk verzorger bij psycho-medisch centrum Parnassia (Den Haag) en lid van
de Nederlandse Ionagroep zag haar bezoek aan Iona als een nieuw begin. “Het was, achteraf
gezien, een soort markeringspunt. Ik herkende op Iona een spiritualiteit die goed bij me past. Ik was
al eerder in Taizé geweest maar dat sprak me niet zo aan. Te massaal, te devoot, teveel celibataire
mannen in habijt. Op Iona is het allemaal wat gewoner. Daar treed je niet een soort hemelse sfeer
binnen maar het dagelijks leven. De liturgie is er fris en levendig, je wordt direct aangesproken. Ik
vond er mensen die me inspireerden. Bezoekers op Iona worden vooral betrokken bij het denken
over vernieuwing van de liturgie en het gestalte geven aan de maatschappelijke betrokkenheid van
het christendom. In die zin kan de Keltische spiritualiteit dus zeker een inspiratie zijn voor de
kerken. Ik zit nu in een groep die ook in Nederland deze denkbeelden wil bestuderen en uitdragen.
Al hebben we hierbij ook wel ontdekt dat Nederland geen Schotland is, we moeten hier niet Iona
gaan naspelen. Maar sommige elementen uit Iona misstaan in de Nederlandse kerken zeker niet;
de frisse liturgie, de positieve liederen. Uiteindelijk zal niet alleen de kerkganger maar ook de kerk
als geheel daar beter van worden.” (26)
36

Celtic Twilight en de zeven hedendaagse “Celtic Nations”
(The Belt of the Celts)
Ierland, Wales, Isle of Man, Schotland en Cornwall(7, 12, 17, 22)
Als reactie op Celtic Twilight of Revival ontwikkelde zich in Ierland een eigen
vorm van Keltisch christendom, misschien vanuit het gevoel dat de Keltische
erfenis gekaapt werd door Engelsen.
Deze versie lijkt op een meer natuurlijke wijze de Ierse culturele erfenis te
integreren, ook die aspecten ervan die noch heidens noch specifiek christelijk zijn. Het wordt
gebracht als herontdekte oude waarden in een Keltisch jasje dat authentieker is dan de Engelse
versie.
Sommige vroege aanhangers van het moderne Keltische christendom gebruikten vooral de
verhalen over de Welshe heiligen en Welshe gedichten uit de vroege middeleeuwen. Dit sloeg
vooral aan in (uiteraard) Wales en op het eiland Man, vooral op plaatsen die van oudsher werden
geassocieerd met heidense rituelen, zoals heilige bronnen.
Schotland was relatief laat met het omarmen van Keltisch christendom. Eigenlijk is dat vreemd
omdat juist in grote delen van Schotland nog Gaelic wordt gesproken en de volkstradities nog
redelijk bewaard zijn gebleven. Een grote inspiratiebron bij het hervinden van Keltisch christendom
in Schotland was de Carmina Gadelica van Alexander Carmichael.
Een ander vreemd aspect is dat Celtic Twilight veel belang hechtte aan het geschreven woord van
Carmichael maar eigenlijk weinig of niet aan de locale cultuur van mensen die nog in gebieden
wonen die als oorspronkelijk Keltisch beschouwd kunnen worden.
Een andere Schotse invloed op Keltische spiritualiteit komt van de Iona Community, opgericht in de
jaren 50 en beschouwd als een basis van Keltische spiritualiteit.
Er is heel veel belangstelling voor Iona, zowel voor het eiland als voor de Community. Beiden
worden gezien als een spiritueel thuisland. Dit lijkt voort te komen uit het verlangen om in
spiritueel opzicht ergens bij te horen, zowel bij een plaats als bij een groep. Meer over Iona in het
stuk over vindplaatsen van moderne Keltische spiritualiteit.
Ook in Cornwall drong de Celtic Twilight-beweging door, in de vorm van Celtic Revival. Dat uitte zich
vooral door het weer tot leven brengen van de uitgestorven oude taal van Cornwall, het Kerneweg.
Daar was men in 1904 al mee begonnen, tijdens de eerste golf van Celtic Twilight (of Revival). Er
werd een Federation of Old Cornish Societies gevormd met het doel de Keltische identiteit van
Cornwall te behouden. Er kwam in 1951 zelfs een politieke partij met dit doel, de Mebyon Kernow.
Ook andere aspecten van de oude cultuur werden weer in ere hersteld, met name de muzikale
kanten hiervan.
Bretagne (12, 22)
In samenhang met de Keltische herleving op de Britse eilanden ontstond eveneens een Bretonse
versie van Celtic Twilight. Al in 1843 werd de Association Bretonne opgericht met als doel Bretonse
tradities en taal te promoten. In 1859 werd de Association onder druk van de Franse regering
ontbonden, deze bleef echter in de illegaliteit voortbestaan. Gedeeltelijk onder invloed van de
Celtic Twilight in Ierland kwam de Association, ondanks tegenwerking van de Franse regering weer
in de belangstelling. De Bretonse edelman Théodore Hersart de la Villemarqué, schrijver van het
37

eroemde Bretonse standaardwerk de Barzaz Breiz, Balladen van Bretagne (Barz is Bretons voor
Bard, Breiz, ook wel Armorica, is Bretagne) riep in 1867 het eerste Congrès Interceltique bijeen in
St. Brieuc. Uitgenodigd werden ook de “verwanten en neven” van Wales, Cornwall, Ierland en
Schotland. Naast het verzamelen van liederen werden ook volksverhalen, spreekwoorden en
volksgeloof verzameld. Overigens ging de repressie van de Franse regering onverminderd door. In
1902 werd het Bretons in de kerken verboden, een verbod dat massaal genegeerd werd.
Tijdens en na de twee wereldoorlogen kwamen de Bretonse taal en
tradities onder zware druk te staan. Velen sneuvelden en er vond
een exodus plaats van het platteland naar de grote steden.
In de jaren 50 begon, onder invloed van de nieuwe Celtic Twilight in
Groot Brittannië en Ierland, ook de belangstelling voor de Bretonse
taal en cultuur weer op te bloeien. Deze belangstelling nam in de jaren
60-70 sterk toe. Dit heeft uiteindelijk geleid tot herleving van de
traditionele muziek, zangstijl en dans, alsmede het op moderne wijze
gebruiken van oude instrumenten zoals de Keltische harp, de draailier,
doedelzak, accordeon, violon en bombarde.
Naast de nog steeds bestaande Association Bretonne vervullen ook de
Cercles Celtiques (Keltische Kringen) een belangrijke rol. Dit zijn plaatse-
lijke organisaties die zich aanvankelijk, al voor de tweede wereldoorlog,
bezighielden met het verspreiden en populariseren van Bretonse cultuur
in de vorm van beeldende kunst, literatuur, theater, (koor)zang, Illustratie uit de Barzaz Breiz (1865)
Bretonse feesten en gebruiken en vooral de traditionele dansen. De Bretonse leider Nominoe zweert
Na 1950 werd deze traditie voortgezet maar ging men zich ook wraak aan de Franken die een Bre-
richten op Keltische spiritualiteit. Men ziet dit in Bretagne vooral tonse afgezant vermoord hebben.
terug in het aanhangen van natuurreligie, maar of- en zo ja, hoe
hier vorm aan gegeven wordt verschilt van kring tot kring.
Galicië (12, 22)
Zelfs Galicië in Spanje kreeg een Keltische opleving. Tijdens het regime van dictator Franco waren
alle regionale culturele uitingen verboden die niet hun oorsprong hadden in de traditionele
Spaanse cultuur. Die “Spaanse” cultuur was vooral gebaseerd op de cultuur van Andalusië.
(Opmerkelijk; Franco kwam zelf uit Galicië.) Dit duurde tot
1975 toen Franco overleed.
Spanje herstelde het koningshuis in ere en onder koning
Juan Carlos werden ook alle regionale culturen weer
toegestaan en zelfs gestimuleerd.
Momenteel is in Galicië de Beweging tot Herstel van
Gallaic actief, die probeert de Galicisch-Keltische taal,
het Galego, weer in het dagelijks leven te laten
inburgeren en ook de Keltische muziek, kunst en
cultuur wil bevorderen.
Met Keltische spiritualiteit heeft dit streven echter
niet zo veel te maken.
Galicische “gaiteros”, doedelzakspelers, Ourense
(foto: Dario Alvarez, 2008)
38

Enkele vindplaatsen van moderne Keltische
spiritualiteit
39

Iona
Iona is een prachtig eiland, ongeveer zo groot als Schiermonnikoog, voor de westkust van
Schotland. Om er te komen moet je eerst oversteken naar het eiland Mull, van daaruit gaat een
smalle weg naar de andere kant van Mull waar je de veerboot naar Iona kunt nemen. Geen
eenvoudige reis maar het is de moeite waard. Een kruising van woeste en liefelijke natuur, een
wereld van zon, wind en water. En fantastische regenbogen, zo groot als je ze in Nederland nooit
ziet!
Maar wat Iona nog extra bijzonder maakt en mensen uit de hele wereld trekt is de religieuze
gemeenschap die zetelt in de eeuwenoude, vorige eeuw gerestaureerde abdij. Het is een
oecumenische gemeenschap van mannen en vrouwen die put uit oude en nieuwe Keltische
bronnen maar tegelijkertijd met beide benen in de wereld van vandaag staat. Dit levert de
ingrediënten voor een vorm van spiritualiteit die ook in Nederland steeds meer in opkomst is.
In de zesde eeuw na Christus ging hier de Ierse monnik Columba aan wal. Hij bouwde een klooster
van waaruit missionarissen Schotland, Engeland en andere delen van Europa probeerden te
kerstenen. De monniken beleefden en predikten hun geloof op Keltische wijze met veel respect
voor de natuur (zie ook het hoofdstuk over Keltische heiligen).
Enkele eeuwen later, in 806, maakten Vikingen dit centrum van Keltisch christendom met de grond
gelijk. De meeste monniken werden vermoord, de overlevenden vluchtten naar het veilige Ierland.
Het klooster raakte in verval. Margaretha van Schotland herstelde het weer.
In de twaalfde eeuw vestigden zich Benedictijnse monniken op het eiland. Op de plek waar eens
het Keltische klooster had gestaan, bouwden zij een Normandische abdij. Anders dan hun
voorgangers waren zij geen actieve missionarissen. Zij leefden hun leven van gebed en arbeid in
stilte. Maar ook zij verdwenen weer. In de tijd van de Reformatie raakte het klooster in verval.
In 1938 ontfermde George MacLeod, een predikant uit Glasgow, zich over de bouwval op Iona. Hij
nam de taak op zich de abdij te restaureren, samen met werkloze arbeiders, theologiestudenten en
vrijwilligers. Hij droomde van een oecumenische gemeenschap waarin gebed en politiek, geloof en
40

dagelijks leven op natuurlijke wijze met elkaar verbonden zouden zijn. De communiteit van Iona
was geboren. (28)
George MacLeod voelde zich sterk aangesproken door de Keltische spiritualiteit, vooral vanwege de
verbondenheid met de natuur en het gevoel van voortdurend onderweg zijn, het leven als een
soort pelgrimage. Maar hij probeerde ook de Benedictijnse traditie van gastvrijheid en de
protestantse betrokkenheid op de wereld voelbaar te maken. Al deze verschillende elementen zijn
nog steeds terug te vinden in het bidden en werken van de Iona Community.
Naast de vaste bewoners die er voor langere tijd zijn komen er ook veel bezoekers.
De meeste bezoekers verblijven een week in de abdij of in het naastgelegen MacLeod Centre.
Jongeren, ouderen, maar ook gezinnen met kinderen vinden er een plek.
Elke ochtend begint met een viering. Eerst God loven, daarna de wereld dienen. Dat laatste kan
door in een van de abdijwinkels te staan of te helpen met schoonmaken of koken.
’s Middags zijn er workshops, lezingen of concerten. Aan het eind van de dag is er weer een viering,
iedere dag met een ander (vast) thema. De teksten van de liederen zijn eigentijds; er wordt zowel
op oude als op nieuwe melodieën gezongen. Op donderdag is er een Avondmaalsviering, tevens
bedoeld als afscheidsviering voor de vertrekkende bezoekers. Op zaterdag worden de nieuwe
bezoekers in een feestelijke viering welkom geheten.
Interieur van de abdij Voor aanvang van de Avondmaalsviering
Ook zijn er twee pelgrimages over het eiland, een makkelijke en een iets zwaardere route. Op
historische plekken (b.v. daar waar Columba aan land kwam, het strand waar eeuwen later zijn
volgelingen werden vermoord, de ruïne van het nonnenklooster in de buurt van de abdij) wordt
halt gehouden om verhalen te vertellen van tijden van weleer.
41

Mull, Glasgow en verder
Op het eiland Mull is een dependance van de Iona Community gevestigd, Camas Centre. Dit werd
opgezet om vanuit de Iona-filosofie te werken met randgroepjongeren, vooral door het aanbieden
van sportieve, avontuurlijke buitenactiviteiten. Tegenwoordig zijn alle jongerengroepen er welkom.
Het hoofdkantoor van de Iona Community zetelt nog steeds in Glasgow, waar ook een MacLeod
Centre gevestigd is en tevens de uitgeverij Wild Goose Publications, waar vele boeken, tijdschriften
en CD’s over de spiritualiteit van Iona het licht zien.
Ook buiten Iona is de Community actief. Men kan Friend worden, dan doneer je een jaarlijks bedrag
en ontvang je een aantal publicaties van de uitgeverij van de Iona Community, Wild Goose
Publications. Als Associate Member of Youth Associate (18-30 jarigen) doneer je ook jaarlijks en
beloof je bovendien dezelfde discipline van gebed en Bijbellezen aan te houden als de leden van de
Community.
Full Members tenslotte leggen behalve het bovenstaande ook verantwoording af naar elkaar hoe ze
met hun tijd en geld omgaan, gaan naar Ionameetings en voeren actie voor vrede en gerechtigheid.
Men kan pas Full Member worden na twee jaar Associate te zijn geweest en een tweejarig
lidmaatschapsprogramma gevolgd te hebben. (28)
Nederland heeft een eigen afdeling van de Iona Community. Er zijn plaatselijke groepen van
ongeveer dertien personen, men komt eens in de zes weken bij elkaar om samen te eten, te zingen,
te praten en te bidden. Ook zijn er om het andere jaar Iona-bijeenkomsten, vaak in het
conferentieoord Dopersduin (voorheen Doopsgezind Broederschapshuis) in Schoorl.
Een aantal elementen uit Iona dringt ook door in Nederlandse kerken. De als intens en fris ervaren
liturgie en positieve liederen blijken ook Nederlandse kerkgangers zeer aan te spreken. In steeds
meer plaatsen worden Iona-vieringen gehouden, al vinden mensen die zelf op Iona geweest zijn het
vaak een imitatie.
Ook aanwezig op het eiland Iona: het Retreat House Traigh Ban, een vestiging van de Findhorn
Foundation. Zie hiervoor het volgende item.
42

Findhorn
Findhorn is een plaatsje aan de Noordoostkust van Schotland. In 1962 werd hier de Findhorn
Community opgericht door Eileen en Peter Caddy (samen met hun drie zoontjes) en Dorothy
McLean. Eigenlijk waren ze helemaal niet van plan om een leefgemeenschap te starten. Ze werkten
in het nabijgelegen stadje Forres in het Cluny Hill Hotel, maar na een paar jaar werd hun contract
niet verlengd. Ze hadden het gevoel dat ze bijeengebracht waren door God om Zijn werk te doen,
zetten in Findhorn een paar stacaravans neer en begonnen met een paar akkertjes op de schrale
zandgrond groenten te telen als aanvulling op hun magere uitkeringen. Dorothy had het gevoel dat
ze van God en van de planten zelf instructies kreeg hoe deze het best behandeld konden worden.
De akkers deden het buitengewoon goed en vooral hun kolen, die soms wel 20 kilo wogen werden
beroemd. Meer mensen die genoeg hadden van de consumptiemaatschappij sloten zich aan om
een spiritueel pad te volgen en op het land te werken met respect voor de natuur. Eileen begon een
kleine uitgeverij, de Findhorn Press, waardoor er meer publiciteit kwam en steeds meer
belangstelling voor de vreemde vogels van deze kleine gemeenschap, ook van bekende schrijvers
en kunstenaars. Nieuwe leden woonden in eerste instantie ook in caravans, maar na enige tijd ging
men cederhouten huisjes bouwen in de vorm van oude Keltische hutten, die zo min mogelijk
energie moesten verbruiken. Men besloot om er een officiële
gemeenschap van te maken en Findhorn Community werd
in 1972 Findhorn Foundation. Het doel: op een bewuste en
spirituele manier te leven, te leren en dienstbaar te zijn aan
God, de aarde en de medemens. In de jaren 70 en 80
groeide de gemeenschap tot zo’n 300 mensen.
In de jaren 70 kwam een jonge Amerikaanse geestelijke,
David Spangler, in Findhorn wonen. Hij maakte een studie
van de spiritualiteit van Findhorn en vond veel overeen-
komsten met de oude Keltische manier van leven, werken
en bidden.
Hij bleef drie jaar in Findhorn wonen en startte er de
University of Light, die nog steeds bestaat en van waaruit korte workshops maar ook cursussen van
een week worden gegeven.
De grond waarop het caravanpark stond werd aangekocht. Ook werd het Cluny Hill Hotel in Forres,
waar de Caddy’s en Dorothy McLean ooit begonnen waren, aangekocht om cursisten onder te
brengen.
Aan het eind van de jaren 80 werd Findhorn omgebouwd tot Ecovillage. Er kwam een grote
windmolen, een afvalwaterproject en de oude stacaravans werden geleidelijk vervangen door
energieneutrale woningen. Inmiddels staan er hier 90 van. Het streven is om zowel ecologisch als
economisch duurzaam te leven op basis van de oude culturele en spirituele waarden.
In de jaren 90 breidde Findhorn uit tot buiten de
Communitygrenzen. Steeds meer mensen kwamen in de buurt
wonen omdat ze zich aangetrokken voelden door de Findhorn
filosofie en werknemers die tijdelijk op Findhorn waren bleven
na afloop hangen.
Tegenwoordig is de Findhorn Foundation het hart van een zeer
gevarieerde gemeenschap van een paar honderd mensen en
vele spiritueel geïnspireerde bedrijfjes en initiatieven,
verbonden door een positieve kijk op de wereld en de
43

mensheid en door de praktische spiritualiteit die niet aan een kerk gebonden is maar teruggrijpt op
het oude Keltische respect voor mens, dier en milieu.
De Findhorn Foundation heeft ook een “Retreat House” op Iona, Traigh Bhan. Dit huis heeft verder
niets met de Iona Community te maken, hoewel er dezelfde soort cursusweken gegeven worden.
Net zoals de Iona Community heeft ook de Findhorn Foundation “tienduizenden” leden die elders
op de wereld het gedachtegoed van de Foundation verder brengen. Er is een Supporters Network,
een Resource Group en er zijn Fellows. Al deze mensen samen vormen het Findhorn Foundation
Network of Light. (18, 22)
Isle of Erraid (23)
Erraid is een klein eiland behorend bij de Hebriden, voor de westkust van Schotland. Al in 300 voor
Chr. werd het bewoond. Door verschillende oorzaken werd het steeds moeilijker om op Erraid in
het levensonderhoud te voorzien en rond 1800 woonde er nog maar één gezin. Toen besloot de
overheid er een vuurtoren te laten bouwen als waarschuwing voor de gevaarlijke Torran Rocks. De
vuurtoren werd gebouwd door David en Thomas Stevenson, die de meeste vuurtorens langs de
Schotse kust bouwden. Zij gingen Erraid gebruiken als basis voor hun bedrijf en exploiteerden er
granietmijnen. Ze bouwden er huisjes voor hun werknemers en er kwam zelfs een schooltje. De
zoon van Thomas Stevenson was Robert Louis Stevenson. Het was op Erraid dat hij zich realiseerde
dat hij geen vuurtorenbouwer maar schrijver wilde worden. Het verhaal gaat dat hij op een steen
ging staan en deze wens uitsprak. Hij groeide uit tot één van de belangrijkste schrijvers van
Schotland en de betreffende steen, de “Wishing Stone” wordt veel bezocht door mensen die ook
schrijver willen worden. R.L.Stevensons novelle “The Merry Men” (1881) en delen van zijn
beroemde boek “Kidnapped” (1886) spelen op Erraid.
Door de automatisering van vuurtorens was permanente bewoning niet meer nodig. Ook daalde de
prijs van zeewier, een belangrijke bron van inkomsten voor de bewoners. De bevolking trok naar de
steden en het eiland kwam te koop. Na aankoop door een zakenman uit Glasgow die het als
vakantiehuis gebruikte, werd het in 1977 gekocht door de Nederlandse familie Van der Sluis. Een
jaar later bood deze familie het eiland aan de Findhorn Foundation aan op conditie dat deze het
eiland respectvol zou beheren en dat de familie er zelf één maand per jaar zou verblijven. Een
groepje van zes gezinnen ging op het eiland wonen, herstelde de oude cottages en het schooltje en
begon er een spirituele gemeenschap. De basis is werk, spel, viering en meditatie. Gasten zijn er
altijd welkom.
Iedere zomer worden er Celtic Festival weken georganiseerd. Ook de oude Keltische feesten
Beltane, Lithia, Mabon, Samhain en Yule zijn er in ere hersteld en worden weer gevierd.
Net zoals bij de Findhorn Foundation en de Iona Community kan men deelnemen aan allerlei
workshops en themaweken.
foto: Paul Adams
44

Glastonbury (19)
De oude Keltische naam van dit stadje is Inis Withrin. Het plaatsje is
gelegen in Somerset, in Zuidwest Engeland. Doordat Glastonbury aan
de kust ligt kwamen er in de winter nogal eens overstromingen voor.
Volgens legenden is Glastonbury en omgeving het mystieke Avalon,
bekend uit de Koning Arthur verhalen. Avalon was gelegen op het
verzonken eiland Atlantis, maar het lag dusdanig hoog dat het zou
zijn gebleven nadat Atlantis verging. Als je naar Glastonbury rijdt
zie je al vanuit de verte een heuvel met daar bovenop een toren.
Deze toren of Tor maakte deel uit van een kerk uit 712 die gewijd was Glastonbury Tor
aan de aartsengel Michael. De kerk werd verwoest door de Vikingen in
de 9-de eeuw maar in de 10-de eeuw herbouwd door St. Dunstan. Rondom de Tor heeft zich in de
heuvel een terrasbebouwing ontwikkeld met patronen die als magisch gezien worden en die elders
verspreid over de wereld ook gevonden zijn.
Glastonbury wordt genoemd in verband met de Heilige Graal, al dan niet symbolisch bedoeld. De
legende vertelt dat Jozef van Arimatea al tijdens het leven van Jezus handelscontacten had in
Cornwall. Na de kruisiging zou hij (in ongeveer het jaar 63) naar Engeland zijn gekomen met de
Heilige Graal. In de buurt van de Tor zou hij de Heilige Graal begraven hebben. De heuvel werd
sindsdien Chalice Hill genoemd (chalice = kelk).
Na enige tijd ontstond er een bron die bekend werd onder de naam Chalice Well. De stenen in deze
bron zijn rood van kleur vanwege het ijzerhoudende water, dat ook roodachtig is. Vanwege de rode
kleur wordt dit water geassocieerd met het bloed van Christus. Het water van deze bron zou
geneeskrachtig zijn en de eeuwige jeugd geven.
Tegenover Chalice Hill ligt Wearyall Hill. Hier stond een boom,
de Glastonbury Thorn, die herinnert aan de aankomst van Jozef
van Arimatea op Wearyall Hill. Voor hij ging slapen stak hij zijn
staf (die, volgens een andere legende, was voortgekomen uit
een tak uit de doornenkroon van Jezus) in de grond. De
volgende dag al had de staf wortel geschoten. Er kwam een
boom uit voort, de Glastonbury Thorn, een meidoorn. Een
nakomeling van deze boom, die vreemd genoeg bloeide in de
De Glastonbury Thorn winter en in de lente, stond tot 2010 (toen werd hij verwoest
door vandalen) op Wearyall Hill, bij de ruïne van de abdijkerk
waar Jozef van Arimatea de eerste christelijke kerk bouwde in Engeland.
De ruïne van deze kerk behoort tot de beroemdste
in Engeland omdat de legendarische Koning Arthur
en zijn vrouw er begraven zouden zijn.
In 1191 werd er n.l. een boomgraf gevonden dat de
overblijfselen van Koning Arthur en Koningin
Guinevere bevat zou hebben. Zij werden begraven
bij het klooster in een zwartmarmeren graf dat intact
bleef totdat het klooster in 1539 verwoest werd.
Gedenkbord voor het graf van Koning Arthur
45

Bovendien is deze kerk ook van historisch belang.
Hendrik VIII wilde scheiden van zijn vrouw Johanna van Aragon, wat
tegengehouden werd door de Paus want scheiden was voor leden van
de Rooms-katholieke kerk niet toegestaan. Hendrik accepteerde dit
niet en scheidde toen de Engelse kerk af van de Roomse. Zo ontstond
de Anglicaanse kerk, waar de aartsbisschop van Canterbury de
Ruïne van het klooster hoogste prelaat en Hendrik zelf het hoofd van werd. Dat gaf hem een
vrijbrief om kloosters van hun landerijen te beroven en de monniken te verjagen. De abt van het
klooster in Glastonbury echter weigerde het klooster te verlaten. De soldaten van Hendrik hebben
vervolgens in 1539 de kerk en het klooster verwoest en de abt opgehangen in Glastonbury Tor. (29)
Het oude Avalon zou een plek geweest zijn waar seizoenen niet bestonden. Het was er altijd zomer
en de bomen zouden tegelijk bloesem en vruchten gedragen hebben.
Avalon stond ook bekend als “het Avondland”. Tegenwoordig associeert men de term “Avondland”
met het oude Europa, in tegenstelling tot Amerika (“het Morgenland”). In de Keltische terminologie
was het Avondland echter de plek waar druïden, vates, barden en priesteressen opgeleid werden.
Men zond er begaafde kinderen heen om geschoold te worden. Het was ook het land waar men
heenging na de dood. Rituelen en ceremonieën werden gehouden op Tor Hill. Van Tor Hill is bekend
dat zij op het kruispunt ligt van diverse leylijnen (energiebanen, zie ook hoofdstuk 1) die doorlopen
tot in Frankrijk, naar kerken die ook weer aan de aartsengel Michael gewijd zijn.
Wat dat betreft is Glastonbury altijd al een speciale plek geweest. Veel geleerden, zowel in het
verleden als in de tegenwoordige tijd, hebben Glastonbury tot studieproject gemaakt.
Een van deze geleerden, John Dee (1527-1608) een Brits wiskundige, astroloog en spiritueel
raadgever aan het hof, ontdekte in de omgeving van Glastonbury de twaalf tekens van de
dierenriem verspreid over het landschap rond Tor Hill.
In 1929 publiceerde de beeldhouwster Katherine Maltwood haar boek “The Glastonbury Temple of
the Stars”. Bij het illustreren van de uit 1200 stammende “High History of the Holy Grail” ontdekte
ook zij tot haar grote verbazing de twaalf tekens van de dierenriem in het verloop van paden,
rivieren, beekjes en aarden wallen. (19)
Vandaag de dag is Glastonbury nog altijd een centrum van Keltische spiritualiteit.
Behalve de vele esoterische winkeltjes, variërend van interessant tot kitsch, is er ook een grote
hoeveelheid cursuscentra die allerhande studies, pelgrimages, workshops en gespreksgroepen
aanbieden over zowel de heidense als de christelijke varianten van Keltische spiritualiteit.
En dan is er natuurlijk het bekende jaarlijkse Glastonbury Festival of Contemporary Performing Arts,
dat sinds 1970 muziek- en kleinkunstliefhebbers uit de hele wereld aantrekt.
Glastonbury
festival,
foto’s van
Bee
46

hoofdstuk 4
Conclusies
Literatuur
&
Bronnen
47

Conclusies
De hedendaagse vorm van Keltische spiritualiteit binnen het christendom bevat over het algemeen
(een aantal van) de volgende elementen:
� Grote belangstelling en respect voor natuur en milieu, het voortgaan van de seizoenen en
de gebruiken die daarmee samenhangen, het ervaren van het goddelijke in de natuur en de
mens. Hieruit voortvloeiend een diep gevoel van verbondenheid met God, de aarde en de
medemens.
� De overtuiging dat de hele schepping een heilig mysterie is als bewijs van Gods
aanwezigheid en dat ieder aspect van het leven doordrongen is van Christus’ liefde,
vergeving, geneeskracht en goddelijk licht, dat uiteindelijk het duister zal overwinnen.
� Het pelgrimeren, zowel letterlijk als figuurlijk.
� Nadruk op elementen uit de orthodox-christelijke leer zoals de psalmen, de drie-eenheid, de
sacramenten en legenden over heiligen (die, samen met de engelen, ons altijd vergezellen)
als voorbeeld voor de hedendaagse mens.
� Nadruk op klassieke of 19-de-eeuwse volksverhalen, -gedichten en –wijsheden en
hedendaagse afgeleiden daarvan.
� De overtuiging dat de oude Keltische volken in harmonie met de natuur en met elkaar
leefden.
� De overtuiging dat Keltische spiritualiteit holistisch is, allesomvattend en relevant voor ieder
aspect van dagelijks leven en werken.
� De veronderstelling van ongedwongenheid en het ontbreken van structuur bij de oude
Keltische volken wat betreft gebed en eredienst. Een algemeen wantrouwen tegen
bestaande kerkelijke structuren.
� De overtuiging dat man en vrouw gelijk waren in het vroege Keltische christendom.
� Het belang dat gehecht wordt aan creatieve uitingsvormen zoals muziek, dans, kunst,
meditatie en vormen van expressie, ook in de liturgie.
� Het belang dat gehecht wordt aan de oude Keltische talen (en sommige Engelse schrijvers
rekenen daar voor het gemak het Engels ook onder).
� De overtuiging dat “de Keltische cultuur” een klassieke, hervonden erfenis is.
� De overtuiging in een grensgebied te verkeren, in de marge van de kerkelijke traditie, zowel
spiritueel als organisatorisch, en zich daar heel erg thuis te voelen.
� Het bieden van een spiritueel thuis aan mensen die dat bij de bestaande kerken en religies
niet of niet voldoende vinden.
Niet al deze onderdelen komen altijd en bij iedere vorm van Keltische spiritualiteit voor. Bovendien
kent de Keltische beweging vele tegenstrijdigheden.
De Carmina Gadelica van Alexander Carmichael wordt veelal gelezen als een romantisch Keltisch
geschrift uit een voorbije tijd toen het leven nog simpel en idyllisch was en wordt beschouwd als
een handleiding voor een volmaakte wereld. Daarbij verliest men uit het oog dat het stamt uit een
harde tijd vol armoede en ontbering.
Wat onverlet laat dat de gebeden en liederen nog steeds een positieve en krachtige uitwerking
hebben die zeer veel mensen aanspreekt en een nieuwe of hernieuwde bron van geloof bieden aan
mensen die dat geloof anders misschien kwijtgeraakt zouden zijn. Als zodanig beschouwd is
hedendaagse Keltische spiritualiteit niet volledig historisch verantwoord maar als nieuwe impuls
wel waardevol en verdient het om serieus genomen te worden.
48

Gebruikte literatuur
1. The history of Britain and Ireland (Oxford University Press)
2. Volkeren – Kunst en Cultuur
3. De Kelten – Bran MacMyrddin
4. Stichting A.G. van Hamel voor Keltische studies
5. The Celts (The origines of Europe) – V. Kruta, O.H. Frey, B. Raftery & M. Szabo
6. The Celtic languages – Donald Macauly (red.)
7. The Celtic Quest – Rosemary Power
8. Carmina Gadelica – Alexander Carmichael
9. Het Keltische visioen – Esther de Waal
10. De Keltische manier van bidden – Esther de Waal
11. Celtic Pilgrimages: Sites, Seasons and Saints – Elaine Gill and David Everett
12. Musicologie en Keltische muziek – Ben Dijkhuis
13. Portugal – Heidrun Reinhard
14. Look at Lindisfarne Castle – The National Trust
15. Open Deur (april 2004)
16. Vier (sept. 2009)
17. Mark Atherton – Celts and Christians: new approaches to the religious traditions of Britain
and Ireland
18. The Findhorn Foundation: Celebrating the Divinity Within All Life
19. Magical Mystery Tour: Glastonbury
Andere informatiebronnen
20. Heritage Key video: Boudicca, Warrior Queen
21. Celtic Britain.net
22. Google en Wikipedia (al was het soms moeilijk het fantasierijke kaf van het
wetenschappelijke koren te onderscheiden)
23. Erraid.com
24. Gesprek met Rev. David Mungavin, Rector van St. Patrick’s Church (Church of Ireland) in
Greystones, Ierland, eerder voorganger bij de Scottish Episcopal Church in Glasgow,
Schotland
25. Gesprek met Rev. Dr. Ian Wallis, voorganger van St. Mark’s Church (Anglicaanse Kerk) in
Sheffield, Engeland. Schrijver van het boek “The Faith of Jesus Christ in Early Christian
Traditions”
26. Gesprek met Ds. Mineke Kroes, geestelijk verzorger bij psycho-medisch centrum Parnassia
in Den Haag en lid van de Nederlandse Ionagroep
27. Quispel en Verkerk: De Verliezers – De partijdige geschiedenis van kerken en ketters
(Via drs. Noeme Visser)
28. Brochures van The Iona Community
29. Anekdotes van drs. Aad de Bruin
30. Aanvullingen van drs. Noeme Visser
49