Programmaboekje MenG - Meesters en Gezellen

Het vierstemmige werk Gamelan (1979) van de Canadese
componist R. Murray Schafer is genoemd naar de
gelijknamige muziekstijl uit Indonesië. Gamelan is daar zowel
een soort orkest als ook de benaming van de muziek die een
dergelijk orkest speelt: de traditionele muziek van Java. Deze
virtuoze en ritmisch ingewikkelde muziekstijl sprak vele
componisten tot de verbeelding. Debussy, bijvoorbeeld, hoorde
in 1889 voor het eerst een gamelan en kon sindsdien urenlang
luisteren naar de complexe ritmes en de ongewone
klankkleuren. Ook Schafer raakte in de ban van de gamelan en
schreef dit korte werk. Het is gebouwd op de pentatonische
toonladder en elke toon heeft zijn eigen lettergreep gedurende
het gehele stuk. Deze lettergrepen zijn Ding, Dong, Deng, Dung
en Dang. Dit zijn de Balinese namen voor de vijf tonen van de
toonladder die bij gamelan wordt gebruikt (zoals in Nederland
een toonladder wordt gevormd met lettergrepen do, re, mi,
etc.).
“Käsikivimäng” (“handmolenspel”) is het eerste lied van Kolm
eesti mängulaulu (Drie Estse spelliederen), gecomponeerd door
Veljo Tormis. De Estse Tormis is een van de grote
hedendaagse componisten van zijn land en tevens een
belangrijk componist van koormuziek. Een groot deel van zijn
leven componeerde hij achter het IJzeren Gordijn. Hoewel
enkele van zijn werken de censuur niet doorstonden, groeide
hij uit tot een gevierd componist in de Sovjet-Unie en Oost-
Europa. Dit kwam vooral doordat hij vaak volksmelodieën en
volksgebruiken als thema koos voor zijn werken. Veel van zijn
koorcomposities zijn dan ook gebaseerd op oude Estse liederen.
Deze volksliederen vinden hun oorsprong in landbouw en
nijverheid. Ze werden gebruikt om tijdens het werk in de maat
te blijven en het werk draaglijker te maken. Sommige van deze
liederen werden door kinderen gebruikt om spelletjes te spelen.
De Drie Estse spelliederen, bijvoorbeeld, zijn gebaseerd op dit
soort spelletjes. Zoals wij in het Nederlands het lied “Schipper
mag ik overvaren” kennen, zo is het lied “Käsikivimäng”
bedoeld als begeleiding van het “handmolenspel” of
“molensteenspel”. Zoals de titel doet vermoeden speelt hierbij
een constant rondgaande beweging een rol, die in de muziek
van Tormis duidelijk te horen is.
6