download

VÇSTURE 

VAI TIEÐÂM HÂBERLANDS? 

DZÎVOJAMÂ NAMA RÎGÂ, 

JÇKABA IELÂ 24 BÛVVÇSTURE 

Gunta Minde 

Raksta tapðanu rosinâja pçdçjo gadu pçtîjumi un publikâcijas par bûvmeistara un arhitekta Kristofa 

Hâberlanda projektçtajâm celtnçm un to interjeriem. 

Lielâkâ daïa Hâberlanda atstâtâ mantojuma ir apzinâta, tomçr avoti liecina, ka ðajâ uzskaitîjumâ 

ieviesuðâs arî neprecizitâtes, kas galvenokârt attiecas uz dzîvojamo apbûvi. Viens no tâdiem objektiem, 

kuru cenðas ierindot ðâ bûvmeistara projektçto çku sarakstâ, ir tâ dçvçtais namdarmeistara J. H. Krâmera 

nams Rîgâ, Jçkaba ielâ 24, lai gan Latvijas Valsts vçstures arhîva dokumenti liecina pretçjo. Pamatojoties 

uz avotu analîzi, rakstâ atainota vçsturiskâ situâcija un ar ðîs çkas celtniecîbu saistîtie notikumi 

18. gs. beigâs, kâ arî mçìinâts rast skaidrojumu kïûdaino viedokïu izcelsmei. 

Arhîva dokumenti liecina arî par K. Hâberlanda dalîbu lîdz ðim neapzinâtu çku bûvniecîbâ turpat 

Jçkaba ielâ, kâ arî Arsenâla ielâ. Pirmajâ gadîjumâ bûvmeistars darbojies kâ izpildîtâjs un cita autora 

projekta îstenotâjs, bet jautâjums par viòa lîdzdalîbas apjomu dzîvojamâ nama tapðanâ Arsenâla ielâ 3 

joprojâm paliek atklâts. Apzinâtie arhîva dokumenti pagaidâm liedz neðaubîgi apgalvot, ka 

K. Hâberlands bijis arî ðâ nama projekta autors. 

Atslçgvârdi: Latvijas Valsts vçstures arhîvs, Rîgas râtes Íemerejas un amatu tiesas protokoli, apbûve 

ap Parâdes laukumu, dzîvojamie nami Jçkaba un Arsenâla ielâ, arhitekts un bûvmeistars K. Hâberlands, 

namdarmeistars J. H. Krâmers. 

Vecrîgas vizuâlâ tçla pievilcîbu un savdabîbu veido celtnes ar daþâdu vçsturisko 

un arhitektonisko vçrtîbu. Laika ritçjumâ katra no tâm ieguvusi savu neatkârtojamo 

vietu vecpilsçtas sejâ. 

Pçc funkcionâlâ pielietojuma lîdzâs pazîstamajâm sakrâlajâm celtnçm un citâm 

sabiedriski nozîmîgâm çkâm plaðu un stilistiski daudzveidîgu grupu veido 

rîdzinieku dzîvojamie nami. Ðodien tie liecina gan par laikmetu, kad tika iecerçti, 

gan ïaudîm, kas tos cçla un tajos dzîvoja. Jo tâlâk atskatâmies pagâtnç, jo grûtâk 

nosaukt arhitekta vai bûvmeistara vârdu, kâ arî iegût liecîbas par tâ laikposma 

notikumiem. Allaþ aktuâls paliek arî jautâjums, vai vçlamies un protam pagâtnes 

vçstîjumu saklausît un novçrtçt.

36 

Gunta Minde 

1. att. Dzîvojamâ nama Jçkaba ielâ 24 galvenâ fasâde. 

2006. gads. Ata Mindes foto. 

Dodoties pa Jçkaba ielu Kriðjâòa Valdemâra ielas virzienâ un ðíçrsojot Toròa 

ielu, pretî Jçkaba laukumam redzams nams, kura fasâde ilgu laiku bija 

garâmgâjçju skatam aizsegta, bet pagalmâ celtnieki grâva vecos mûrus. Kaut 

zaïais pârsegs nu nomests, no çkas aiznaglotajiem logiem dveð vientulîba, un 

celtnes pamati aizvien vairâk grimst smilðainajâ gruntî. Vai tieðâm nama vairâk 

nekâ 200 gadu ilgais mûþs bûtu noslçdzies? 

Par çkas autoru laika gaitâ vairakkârt pausti pretrunîgi viedokïi, gan saistot 

to ar pazîstamâ bûvmeistara Kristofa Hâberlanda (Haberland) 1 vârdu, gan to

Vai tieðâm Hâberlands? Dzîvojamâ nama Rîgâ, Jçkaba ielâ 24 bûvvçsture 

2., 3. att. Dzîvojamâ nama Jçkaba ielâ 24 fasâdes fragmenti. 

2006. gads. Ata Mindes foto. 

noliedzot. Pçdçjo gadu pçtîjumi un publikâcijas ðo jautâjumu ir vçlreiz 

aktualizçjuði. 

Dzîvojamais nams Jçkaba ielâ 24 ir novietots uz plaða gruntsgabala (9. grupa, 

48. grunts) starp Jçkaba ielu un Basteja bulvâri. Daudzslâòainâs apbûves 

pirmsâkumi meklçjami 18. gs. pçdçjâ ceturksnî un, kâ apliecina dokumenti, 

ietver arî kâdreizçjâs 17. gs. pilsçtas nocietinâjumu sistçmas – Jçkaba 

pusbastiona – fragmentus. Ar to izskaidrojama gan gruntsgabala konfigurâcija, 

gan pagalma apbûves îpatnçjais novietojums. 1968. gadâ Jçkaba (tolaik – 

Komjaunatnes) ielas 24. namam pieðíîra republikas nozîmes arhitektûras 

pieminekïa statusu. 2 Vçlâk to kopâ ar kaimiòu gruntsgabalu Jçkaba ielâ 26/28, 

kâ 18./19. gs. raksturîgu dzîvojamo apbûvi, iekïâva vienotâ aizsargâjamâ 

kompleksâ. 3 Savukârt celtnes galvenâs fasâdes apmetumâ veidotâ dekoratîvâ 

apdare iekïauta aizsargâjamo mâkslas pieminekïu sarakstâ. 

37

38 

Gunta Minde 

Lîdzðinçjie pçtîjumi 

Nams Jçkaba ielâ 24 pieder pie objektiem, kas laiku pa laikam daþâdu iemeslu 

dçï atradies pçtnieku redzeslokâ. 

Mîts par Kristofu Hâberlandu kâ ðâ nama autoru radâs 20. gs. pirmajâ pusç, 

kad diplomçtais inþenieris Otokars Gerihs (Gerich) 1928. gadâ nodeva atklâtîbâ 

disertâciju – savu pçtîjumu par ievçrojamâ bûvmeistara un arhitekta radoðo 

veikumu. 4 Autora pârliecîbas pamatâ bija avotu pçtîjumi – Rîgas râtes Íemerejas 

un amatu tiesas protokoli. Uzskatot K. Hâberlandu par Jçkaba ielas nama projekta 

autoru, Gerihs vienlaicîgi norâdîja uz bûvmeistaram neraksturîgâm îpatnîbâm, 

pat kïûdâm celtnes proporcijâs un fasâdes risinâjumâ. Jau tas vien patiesîbâ rada 

pamatotas ðaubas par O. Geriha apgalvojuma pareizîbu. 

Pçckara gados, veicot Vecrîgas vçsturiski arhitektonisko inventarizâciju, tika 

apkopota vçstures literatûrâ sastopamâ informâcija par ðo dzîvojamo çku, tâdçjâdi 

pieòemot un akceptçjot arî Geriha reiz izteikto viedokli. Par to liecina Jçkaba 

ielas 24. nama pasç, anketâ, kâ arî kvartâla vçsturiskajâ apskatâ minçtie dati. 5 

1959. gadâ dzîvojamâ namâ veiktie remonta un restaurâcijas darbi atspoguïoti 

projekta autora arhitekta Leonharda Liepas atskaitç, taèu ðajos materiâlos nav 

skarts jautâjums par celtnes autoru. 6 

Pçckara gados tapuðo pçtîjumu vidû kâ vçrtîgs izòçmums jâmin vçsturnieka 

Roberta Malvesa darbs, kura laikâ pirmoreiz tika apzinâti arhîvâ esoðie dati par 

dzîvojamâs çkas apdroðinâðanas vçrtîbas izmaiòâm, ïaujot precizçt nama 

celtniecîbas laiku un noteikt iespçjamâs pârbûves. 7 Tâ kâ avotu pçtniecîbai 

paredzçtais laiks toreiz bija ierobeþots, jautâjums par nama projekta autoru netika 

pârskatîts. 

20. gs. 80. gadu vidû sakarâ ar plânotajiem remonta un restaurâcijas darbiem 

veikt objekta vçsturisko izpçti uzticçja ðo rindu autorei, atvçlot arî pietiekami 

daudz laika avotu pçtniecîbai. 8 Darba gaitâ izdevâs apzinât daudzus agrâk 

neizmantotus arhîva dokumentus, kuri atainoja 18. gs. pçdçjâ ceturkðòa 

notikumus un vçstîja par tajos iesaistîtajâm personâm. Liels bija pârsteigums, 

kad jautâjumâ par K. Hâberlanda darbîbu Jçkaba ielas dzîvojamâ nama tapðanâ 

cerçtâ apstiprinâjuma vietâ dokumenti liecinâja gluþi pretçjo, proti – Hâberlands 

nav cçlis ðo çku. 

2003. gadâ, apkopojot pçtîjumu rezultâtus par K. Hâberlanda bûvçto namu 

interjeriem, SIA “Arhitektûras izpçtes grupa” speciâlisti atkal atgriezuðies pie 

O. Geriha uzskata. Pamatojums rasts jau minçtajos Íemerejas un amatu tiesas 

protokolos. Neatbilstîba un atkâpes no bûvmeistaram raksturîgajiem un 

iemîïotajiem iekðtelpu veidoðanas paòçmieniem skaidrotas ar pasûtîtâja 

nepietiekamo rocîbu, kas nav ïâvusi arhitektam veidot ierastos greznas plastikas 

dekorçtos ovâlos vai apaïos salonus un zâles. 9 

Jau 20. gs. 60. gados Rîgas klasicisma perioda arhitektûras pçtnieks Jurijs 

Vasiïjevs (Âàñèëüåâ) pauda uzskatu, ka K. Hâberlands ir pirmais Rîgas arhitekts, 

kurð, projektçjot savas celtnes, vienmçr lietojis proporcionçðanas ìeometriskâs


metodes. 10 Savukârt mâkslas vçsturnieks Imants Lancmanis, analizçjot un 

vçrtçjot K. Hâberlanda atstâto mantojumu, ðîs arhitektûras bûtîbu koncentrçjis 

atziòâ, ka arhitekta radîtajâm celtnçm piemît loìiskums un sakârtotîba, to fasâdes 

apjomu savstarpçjâ harmonija ir nevainojama. Viòð çkas “fasâdi râda kâ 

tçlniecisku un vienlaicîgi grafisku plakni, kurâ ietvertie elementi nes iekðçju 

spriegumu un divdabîbu. Fasâdes daïas spçj atdzîvoties un mainît mçrogu, nâkt 

pretî, atkarîbâ no tâ, kâdâ attâlumâ çka tiek apskatîta, cik no tâs sastâvdaïâm 

redz vienlaikus”. 11 

Dzîvojamâ nama Jçkaba ielâ 24 vizuâlais koptçls îsti neatbilst minçtajâm 

kvalitâtçm. Neviïus rodas jautâjums, kas bûtu pamudinâjis K. Hâberlandu radoðo 

spçku briedumâ atkâpties no saviem pamatprincipiem fasâdes un iekðtelpu 

risinâjumâ, ja plaðais un neapbûvçtais gruntsgabals solîja visas izpausmes 

iespçjas? 

Atbildi uz ðo jautâjumu vçlreiz meklçsim arhîva dokumentos, kuri ir 

saglabâjuðies un pieejami. 

Vecrîgas apbûves vçstures pçtniecîba allaþ ir aizraujoðs, bet vienlîdz arî 

sareþìîts process. Ir tik viegli apmaldîties aizgâjuðo gadsimtu adreðu sistçmas 

labirintos, jo reti kad sastopam precîzas un nepârprotamas ceïazîmes. Îpaðas 

grûtîbas rodas, ja pçtâmais objekts ir privâtâ apbûve, kuras tapðana vienmçr 

dokumentçta salîdzinoði maz un vienpusîgi. Jo tâlâk iesniedzamies pagâtnç, jo 

lielâkas problçmas sagâdâ viena vai otra objekta lokalizâcija, kas savukârt ir 

pamatâ pareiziem vai gluþi pretçji – kïûdainiem secinâjumiem. Ðíiet, ka tieði 

tas ir bijis klupðanas akmens vairâku pçtnieku ceïâ, izsakot spriedumu par 

konkrçto objektu. Sâkotnçji celtnes atraðanâs vietas raksturojumam kalpo tâdi 

orientieri kâ nama îpaðnieka vârds, amats vai nodarboðanâs, ielas nosaukums 

vai tuvâkie kaimiòi, novietojums ielu stûrî vai kâda pazîstama objekta tuvumâ 

u.c. Maldîgi ir domât, ka tie visi dokumentos ir sastopami vienlaicîgi. Kopð 

1766. gada lokalizâcijas procesu pçtniekam atvieglo tâdi dokumenti kâ 

apdroðinâðanas kadastri, kuros katram namam pieðíirts savs apdroðinâðanas 

numurs. 18. un 19. gs. mijâ tiem pievienojas arî policijas numuri. Tomçr arî to 

lietojumâ dokumentos nereti novçrotas nekonsekvences un pat kïûdas, tâdçï 

nepârvçrtçjama loma pçtniecîbas gaitâ ir avotu savstarpçjam salîdzinâjumam 

un izvçrtçjumam. 

Avotu liecîbas 

Nams Jçkaba ielâ 24 

Pirms ielûkojamies dokumentos, nepiecieðama neliela atkâpe pagâtnç un 

ieskats pârmaiòâs, kas 18. gs. otrajâ pusç risinâjâs mûs interesçjoðâ pilsçtas 

daïâ12 un vçl pirms nocietinâjumu vaïòu nojaukðanas ietekmçja ðîs teritorijas 

plânojumu un apbûves raksturu. 

39

40 

Gunta Minde 

4. att. Rîgas pilsçtas plâna fragments. 1843. gada uzmçrîjums, 

1850.gadâ zîmçjis Rîgas apriòía mçrnieks J. H. Galmeisters. 

Nr.112 – gruntsgabals Jçkaba ielâ 24. LVVA, 2760. f., 1. apr., 290. l. 

Pçc Rîgas pils kapitâlâs rekonstrukcijas Vidzemes guberòas pârvaldes iestâþu 

vajadzîbâm, 18. gs. 80. gados radâs nepiecieðamîba reprezentâcijas nolûkos 

pârveidot arî pils tuvâko apkârtni. 13 Bijuðajâ Pilsgrâvî nojauca vecâs, pârsvarâ 

nelielâs koka çciòas, izveidojot Pils laukumu, kura vienâ malâ uzcçla Íeizarisko 

liceju un tam lîdzâs jauno Pçterburgas viesnîcas çku. Nolîdzinot zemes valni, 

aiz tâm radâs jauna iela – Skolas (tagad Arsenâla) iela. Nojauktâ Jçkaba 

pusbastiona vietâ nu pletâs militârâm apmâcîbâm un pastaigâm paredzçtais 

Parâdes (tagad Jçkaba) laukums. Nocietinâjumu sistçmai pakâpeniski zaudçjot 

nozîmi, pilsçtai piederoðo zemi gar valni parcelçja un pieðíîra privâtpersonâm 

apbûvei. Tâdçjâdi ðajâ Vecrîgas daïâ 18. gs. otrajâ pusç radâs visi priekðnoteikumi 

apbûves attîstîbai, ko atðíirîbâ no pârçjâs vecpilsçtas neierobeþoja jau esoðâ


5. att. Rîgas Íeizariskâ liceja prospekts. 1791. gads. J. K. Broces zîmçjums. 

Pa kreisi otrâ plânâ redzams J. H. Krâmera atraitnes nams. 

Johans Kristofs Broce. Zîmçjumi un apraksti. 1. sçjums. 

Rîga: Zinâtne, 1992. 288., 289. lpp. 

apbûve, ne arî gruntsgabalu ðaurîba. Ap jaunveidotajiem laukumiem pacçlâs 

sabiedriskâs çkas un jauni, laikmeta prasîbâm un stilam atbilstoði mûra 

dzîvojamie nami. 

Vçrtîgas vizuâlâs liecîbas par tâ laika notikumiem mums atstâjis Johans Kristofs 

Broce (Brotze), 14 savos zîmçjumos daudzkârt tçlojot teritoriju starp Rîgas pili, 

Citadeli un pilsçtas nocietinâjumiem. 

Ðajâ saimnieciskas rosîbas piesâtinâtajâ laikâ pilsçtas revidents Knebuðs 

(Knebusch) vienu no pilsçtai piederoðajiem brîvajiem zemesgabaliem starp Jçkaba 

ielu un valni 1786. gada 3. septembrî 15 iemçrîja namdarim Johanam Heinriham 

Krâmeram (Krahmer) 16 . Sâkotnçji 12 kvadrâtrîkstes lielâ gruntsgabala platîba, 

dienu vçlâk veicot atkârtotus mçrîjumus, tika palielinâta lîdz 20¼ kvadrâtrîkstçm, 

par ko ik gadu pilsçtai bija jâmaksâ 10 valstsdâlderus un 13 1 /3 vçrdiòus 

liela gruntsnoma. 17 Lîdz ðim gan nav izdevies apzinât ðo 18. gs. beigu 

41

42 

Gunta Minde 

gruntsgabala plânu, toties mûsu rîcîbâ ir vairâki 19. gs. vidû (1843., 1850., 1861. 

gadâ) tapuði plâni, kuros attçlotas J. H. Krâmera un viòa kaimiòu gruntsgabalu 

robeþas, nojaukto nocietinâjumu lînija un vçl esoðâs aizsardzîbas vaïòa aprises. 18 

1850. gada mçrîjumi liecina, ka kâdreizçjâ namdarmeistara gruntsgabala platîba 

19. gs. vidû jau sasniegusi 102 kvadrâtasis un 18 kvadrâtpçdas. 19 Patiesîbâ 

neoficiâli izmantotâ gruntsgabala platîba bija daudz lielâka, jo jau 1828. gadâ 

tika konstatçts, ka pagalma apbûve ne tikai piekïaujas nocietinâjumu valnim, 

bet pat daïçji ietver to, kas ir pretrunâ ar fortifikâcijas noteikumiem. 20 

Kas tad bija ðis Johans Heinrihs Krâmers, gruntsgabala pirmais ieguvçjs? Kâ 

daudzi tolaik, viòð nebija rîdzinieks, bet ienâcçjs no Fogtlandes, Saksijas kûrfirstes 

apriòía. 21 Amata prasmi apguvis pie namdara Johana Kaspara Kramera (Kramer) 

Eversdorfâ, pçc tam kâdu laiku uzturçjies un darbojies Hamburgâ. Precîzi nav zinâms 

viòa ieceïoðanas laiks Rîgâ, taèu namdaru amata zeïïu sarakstos J. H. Krâmers 

pirmoreiz parâdâs 1772. gadâ. 22 No 1772. lîdz 1774. gadam viòð darbojâs kâ 

zellis pie namdarmeistara Âdolfa Gustava Bolca (Boltz), 23 bet pçc meistara nâves 

pie viòa atraitnes. 24 1774. gada decembra beigâs Rîgas pilsçta par 846 valstsdâlderiem 

viòam uzticçja Doma baznîcas toròa virs galerijas esoðâs vecâs smailes 

pârbûvi. Darbu Rîgas râte novçrtçja atzinîgi un atbalstîja Krâmera centienus iegût 

vietçjâs namdaru amata cunftes meistara nosaukumu. 25 Diemþçl ðî vçlme 

îstenojâs pârâk vçlu. 

1775. gadâ J. H. Krâmers iestâjâs Rîgas pilsçtas dienestâ kâ fortifikâciju zellis. 26 

Arhitektûras vçsturnieka P. Kampes apkopotie dati liecina, ka 1776. gadâ pçc 

paða izstrâdâta projekta namdarmeistars par 284½ valstsdâlderiem Doma, Pçtera 

un Reformâtu draudzes kapsçtas vajadzîbâm uzcçlis nelielu kapelu, ko 

1796. gadâ zîmçjumâ iemûþinâjis J. K. Broce. Bûdams pilsçtas dienestâ, 

1777. gadâ Krâmers izpildîja namdara darbus Rîgas pilsçtas Artilçrijas kazarmju 

jaunbûvç, bet 1780. gadâ cçla tabakas noliktavu. Tomçr Kampe maldîjâs, minot, 

ka 1790. gadâ namdaris cçlis dzîvojamo namu mazajâ ieliòâ aiz jaunâ liceja. 

Ðajâ laikâ Krâmers bija jau miris, bet dzîvojamâ çka tika uzcelta vçl pirms 

gruntsgabala iegûðanas Jçkaba ielâ. 

1780. gadâ Doma baznîcâ J. H. Krâmers salaulâjâs ar Mariju Sofiju Katrînu 

Peilu (Peil) 27 , kas Rîgâ bija ieradusies no Nirnbergas. 28 Bçrnu ðajâ laulîbâ nebija. 

18. gs. 80. gados Krâmers jau bija pietiekami apliecinâjis savu amata prasmi, 

viòam bija stabili ienâkumi, kâ arî vairâki nekustamie îpaðumi Rîgâ. 1786. gadâ 

viòam piederçja pirkðanas ceïâ iegûts mûra nams uz kroòa grunts Klostera ielâ, 

tam lîdzâs uz pilsçtas zemes kâds bûvniecîbas stadijâ esoðs mûra nams, kâ arî 

nesen uzcelts mûra nams uz pilsçtai piederoðas grunts jaunizveidotajâ ieliòâ 

(Skolas ielâ) pretî Íeizariskajam licejam. 29 

1787. gada 17. martâ viòð beidzot kïuva par vietçjâs namdaru cunftes meistaru 

un ieguva visas ar to saistîtâs privilçìijas. 30 Diemþçl nâkotnei svîtru pârvilka 

drîzâ nâve. Jau tâ paða gada 28. aprîïa ieraksts Doma draudzes miruðo reìistrâ 

liecina, ka 48 gadu vecumâ miris un apglabâts vâcu namdaru amata meistars 

Johans Heinrihs Krâmers. 31 Nâves cçloni dokumenti neatklâj. Arî par meistara


vecumu avoti sniedz pretrunîgas ziòas. 1786. gada iedzîvotâju saraksts vçsta, 

ka viòam tolaik ir 40 gadi, 32 bet 1795. gada 1. pilsçtas daïas 1. kvartâla iedzîvotâju 

revîzijas sarakstos minçts, ka Krâmers miris 51 gada vecumâ. 33 

J. H. Krâmeram paðam vairs nebija lemts pieredzçt Jçkaba ielas nama 

bûvniecîbu. 1787. gada 8. jûlijâ Rîgas râtes Íemerejas un amatu tiesâ ieradâs 

mûrniekmeistars Karls Valters (Walter) 34 un nesen miruðâ Krâmera atraitnes vârdâ 

lûdza atïauju mâjas celtniecîbai Jçkaba ielâ pie vaïòa pçc paða izstrâdâta projekta 

(Riss). 35 Pret ðo nodomu neiebilda arî kaimiòð podniekmeistars Gotfrîds Hâze 

(Haase), ar kura topoðo dzîvojamo namu atraitnes çkai veidojâs kopîgs 

brandmûris. Dokumenti liecina, ka abu dzîvojamo çku celtniecîba faktiski risinâjusies 

vienlaicîgi, lai gan Hâze atïauju sava nama celtniecîbai pçc mûrniekmeistara 

Johana Kristiâna Berlesa (Berles) 36 projekta bija saòçmis agrâk. 37 

Lîdz ðim nav izdevies arhîvâ apzinât nevienu no minçtajiem bûvprojektiem, 

kâ tas diemþçl ir vairumâ gadîjumu, kas skar privâto apbûvi. 

Vai un kâdâ mçrâ K. Valtera radîtajâ projektâ izpaudâs arî nesen miruðâ 

Krâmera kâ lietpratçja un îpaðnieka priekðstati un vçlmes par sava iecerçtâ nama 

veidolu, avoti informâciju nesniedz. Tâ paða 1787. gada augustâ Íemerejas un 

amatu tiesai nâcâs izskatît robeþmûra celtniecîbas gaitâ raduðâs G. Hâzes un 

Krâmera atraitnes nesaskaòas. 38 Bûvdarbu gaitâ viòa bija pârkâpusi savstarpçjo 

vienoðanos, kas paredzçja katra kaimiòa dalîbas apjomu kopîgâ brandmûra 

bûvniecîbâ – katrai pusei ceïamâ mûra augstumu, biezumu un lîdz ar to arî 

materiâla un darbaspçka ieguldîjumu. Notika objekta apskate un uzceltâ 

brandmûra taksâcija. 39 Ðie dokumenti ir ïoti vçrtîgs izziòas avots ne tikai par tâ 

laika notikumiem, bet arî par bûvdarbos iesaistîtajâm personâm. Pretçji O. Geriha 

apgalvojumam tie nepârprotami pauþ vçsturisko patiesîbu, ka dzîvojamo namu 

Jçkaba ielâ 24 pçc paða izstrâdâta projekta ir cçlis mûrniekmeistars Karls Valters. 

Savukârt K. Hâberlands kâ mûrniekmeistars ir îstenojis J. K. Berlesa projektu, 

bûvçjot lîdzâs esoðo G. Hâzes mâju. 40 Acîmredzot O. Gerihs kïûdîjies, savulaik 

nosakot gruntsgabalu piederîbu un uzskatot Jçkaba ielas 24. namu par Hâzes 

îpaðumu. 

Bûvdarbi bija pabeigti 1788. gada beigâs un 20. decembrî jauno dzîvojamo 

namu ar 901. numuru reìistrçja tâ dçvçtajâ “brandkasç” (1766. gadâ izveidotâ 

sabiedrîba nekustâmo îpaðumu apdroðinâðanai pret ugunsnelaimçm). 41 Çkas 

taksâcijas vçrtîba bija 7011 albertdâlderi. Pateicoties 1791. gadâ tapuðam 

J. K. Broces zîmçjumam, mums dota iespçja namu aplûkot drîz pçc celtniecîbas 

nobeiguma. 42 Krâsainâ attçla otrâ plânâ aiz Parâdes laukuma slejas jaunâ trîsstâvu 

nama gaiðâ fasâde, kuras pirmo stâvu skatam aizsedz koku lapotne. Labi 

saskatâms augstais mansarda jumts ar dekoratîvi veidotu zelmini, çkas gala 

fasâdç jumta stâvâ ierîkota lûka ar ierîci preèu pacelðanai, bet pagalma dziïumâ 

vîd pilsçtas nocietinâjumu vaïòa fragments. 

Tukðo laukumu starp dzîvojamo namu un gruntsgabala D robeþu apbûvçja 

tikai 1816. gadâ, kad saskaòâ ar bûvadjutanta un pulkveþleitnanta fon Reinekes 

(Reinecke) apstiprinâtu fasâdes zîmçjumu tur esoðâ þoga un vârtu vietâ 

43

44 

Gunta Minde 

6. att. Parâdes laukums. 1819. gads. K. T. Fehelma glezna. 

Pa labi redzama Jçkaba ielas apbûve ar kâdreizçjo J. H. Krâmera namu centrâ. 

Attçls no izdevuma Senâ Rîga gleznâs, zîmçjumos un gravîrâs. 

Attçlu sakopojums F. Baloþa un R. Ðnores redakcijâ. Rîgas pilsçtas valdes 

izdevums. Rîga, 1937. Attçls Nr. 84. 

mûrniekmeistars Lîders Mertenss (Mertens) 43 uzcçla trîsstâvu flîìeli. 44 Jaunais 

bûvapjoms, kura fasâdes augðçjo daïu rotâja atika, bet pirmajâ stâvâ atradâs 

ieeja dzîvojamâs telpâs un iebrauktuve pagalmâ, bija stilistiski vienots ar galveno 

çku. Pçc bûvdarbu pabeigðanas visu celtni nokrâsoja pelçkâ tonî. 

Dokumenti ïauj secinât, ka plaðâki celtniecîbas darbi jau minçtâ L. Mertensa 

vadîbâ tolaik risinâjuðies arî gruntsgabala pagalmâ. Ne velti 1817. gadâ visa uz 

gruntsgabala esoðâ bûvapjoma vçrtîba salîdzinâjumâ ar 1788. gadu pieauga 

gandrîz trîskârtîgi. 45


7. att. Apbûve Jçkaba ielâ pie Parâdes laukuma. Centrâ – J. H. Krâmera 

atraitnes dzîvojamais nams, lîdzâs pa kreisi – kâdreizçjais G. Hâzes nams. 

1823. gada fasâþu notinumi. Oriìinâls KVKVA Pçterburgâ, 3. f., 26. apr.,1382. l. 

Fotokopija VKPAI PDC arhîvâ. 

8. att. Gruntsgabala Jçkaba ielâ 24 plâns. 1861.gads. Zîmçjis Rîgas pilsçtas 

revizors Z. Vîkmans. LVVA, 1382. f., 2. apr., 2335. l. 

45

46 

Gunta Minde 

Ne katrs Vecrîgas dzîvojamais nams var lepoties ar tik bagâtîgu vçsturisko 

attçlu klâstu kâ ðajâ gadîjumâ. Lîdzâs Broces zîmçjumiem var minçt arî gleznotâju 

K. T. Fehelmu (Fechhelm) 46 , kâ arî 1823. gada fasâþu notinumus un vairâkas 

20. gs. sâkuma pastkartes. Tâ, piemçram, Fehelma gleznâ attçlots Parâdes 

laukums un gar Jçkaba ielu esoðâ apbûve 1819. gadâ. Tâs centrâ redzam tâ dçvçto 

Krâmera namu neilgi pçc flîìeïa uzcelðanas. Attçlojot dzîvo kustîbu Parâdes 

laukumâ, glezna vienlaicîgi ïauj izbaudît arî tâ laika ikdienas noskaòas un 

smarþas. 

Savukârt 1823. gada fasâþu notinumi mums ïauj tuvâk aplûkot pret Parâdes 

laukumu pavçrsto apbûvi un dzîvojamo namu Jçkaba ielâ 24, lai gan tâ galvenâs 

fasâdes centrâ esoðais portâls un pârçjie klasicisma stila arhitektoniski dekoratîvie 

elementi nav attçloti detalizçti. 47 Gan kâdreizçjais Krâmera atraitnes, gan kaimiòa 

Hâzes nams pçc arhitektoniskâ risinâjuma un bûvapjoma ðajâ laikâ kvalitatîvi 

atðíiras no apkârtçjâs Jçkaba ielas apbûves. Salîdzinot notinumos redzamo attçlu 

ar mûsdienâm, redzam, ka laika ritums namu ir saudzçjis un tas joprojâm ir 

saglabâjis vçsturisko veidolu. Iespçjams, to sekmçjis plaðais gruntsgabals, kas 

ïâvis atrisinât visas ar dzîvojamo telpu un noliktavu trûkumu esoðâs problçmas, 

neskarot pamatçku. 

Jaunajâ Jçkaba ielas namâ pati Krâmera atraitne nekad nav dzîvojusi. Arî pçc 

otrajâm laulîbâm 1789. gadâ ar namdari Johanu Kristofu Zengli (Sengle) 48 viòa 

apdzîvoja no pirmâ vîra mantoto îpaðumu Klostera ielâ. 49 

1793. gadâ dzîvojamo namu Jçkaba ielâ kopâ ar stalli Zengles par 8500 albertdâlderu 

pârdeva grâfam Georgam fon Braunam (von Browne), kuram tolaik 

piederçja arî lîdzâs esoðais kâdreizçjais Hâzes nams. 50 1796. gadâ viòð no 

Zenglçm iegûto îpaðumu ieíîlâja kolçìijas padomniekam Moricam Fridriham fon 

Gersdorfam (von Gersdorff), kurð savukârt to 1797. gada sâkumâ jau kâ savu 

îpaðumu nodeva tâlâk tirgotâjam Patrikam Kamingam (Cumming). 51 

Jçkaba ielas îpaðums Kamingu dzimtai saglabâjâs vairâkâs paaudzçs lîdz 

1872. gadam. 52 Patriks Kamings bija pazîstamas un ietekmîgas angïu izcelsmes 

tirgotâju dzimtas pârstâvis un tâs Rîgas atzara dibinâtâjs, redzamu tirdzniecîbas 

firmu un uzòçmumu îpaðnieks un lîdzîpaðnieks, Rîgas Birþas komitejas 

prezidents. 53 

1795. gadâ veiktâ Rîgas iedzîvotâju revîzija liecina par acîmredzot vieniem 

no pirmajiem Jçkaba ielas 24. nama iemîtniekiem. Laikâ, kad îpaðums vçl 

piederçja fon Braunam, tajâ dzîvoja no Berlînes ieceïojuðais kolçìijas sekretârs, 

arhivârs Frîdrihs Ekards (Eckard) ar ìimeni – sievu, divâm meitâm un trim 

kalpotâjiem, vâcu tautîbas negociants Heinrihs Frîdrihs Âdolfs Tîlings (Thieling) 

ar sievu, dçlu un trim kalpotâjiem. 54 Iedzîvotâju vidû atrodam arî Johana Kaspara 

Porta atraitni Margaritu Elizabeti fon Dreilingu (von Dreiling) ar meitu, audþumeitu 

un kalpotâju, galma padomnieka atraitni Annu Doroteju fon Oldenrogi, dzim. 

Tîdemani (von Oldenrogge geb. Tiedemann) ar pieciem bçrniem un èetriem 

kalpotâjiem.


1816. gada revîzijas laikâ namu Jçkaba ielâ apdzîvoja tikai îpaðnieka Patrika 

Kaminga ìimene: pats 51 gadu vecais tirgotâjs, viòa 35 gadus vecâ sieva Elizabete 

Kaminga, dzim. fon Gersdorfa, un viòu jaunâkie bçrni – seðpadsmitgadîgâ 

Elizabete, septiògadîgâ Þanete un trîsarpus gadus vecais dçls Artûrs, kâ arî deviòi 

kalpotâji. 55 

1872. gadâ no Kamingiem îpaðumu Jçkaba ielâ 24 ieguva Âdolfs Eduards 

Leiste (Leiste). 56 Pçc tam daþu gadu laikâ atkal vairâkkârt mainîjâs îpaðnieki, 

lîdz 1876. gadâ Jçkaba ielu 24 iegâdâjâs tirgotâju Kuroèkinu dzimta, bet tas jau 

ir cits stâsts. 

Nams Arsenâla ielâ 3 

Viens no namdarmeistara J. H. Krâmera dzîvojamiem namiem tomçr glabâ 

viòa un K. Hâberlanda sadarbîbas pçdas. Tâ ir J. K. Broces 1791. gada zîmçjuma 

anotâcijâ minçtâ çka Skolas (tagad Arsenâla) ielâ aiz Íeizariskâ liceja. 57 Ðis 

nams, kuru patieðâm ir bûvçjis K. Hâberlands, daþkârt tiek jaukts ar Jçkaba ielâ 

esoðo. Tâ kâ daïâ avotu objekta adrese nav norâdîta, dokumentus savstarpçji 

nesalîdzinot, rodas pamats minçtajâm kïûdâm. Patiesîbâ Skolas ielâ esoðâs çkas 

bûvniecîba jau tuvojâs nobeigumam laikâ, kad pie Jçkaba ielas Krâmeram 

gruntsgabalu vçl tikai iemçrîja. 

Lai gan Broce teritoriju ap Parâdes laukumu zîmçjumos attçlojis vairâkkârt, 

Krâmera Skolas ielas namu skatam vienmçr aizsedz citas celtnes. Vien ïoti rûpîgi 

aplûkojot kâdu 1796. gada zîmçjumu, aiz drçbnieka Johana Sebastiana Ðmita 

(Schmidt) vçrienîgâs apbûves var drîzâk nojaust nekâ saskatît starp Klostera un 

Skolas ielu novietoto Krâmera îpaðumu jumtu aprises un niecîgu pagalma fasâdes 

fragmentu. 58 Vai tajâ redzamie logi bija abu kaimiòu ilgstoðâ strîda cçlonis, grûti 

pateikt. Laiks ir ienesis savas korekcijas un Broces acîm skatîto ainu ðodien 

vairs neatradîsim. Kâdreizçjo Ðmita gruntsgabalu atpirka valsts un 1828. gadâ, 

ceïot jauno arsenâlu çkas, nojauca. 

Laikâ, kad Pilsgrâvja teritoriju pârveidoja un ierîkoja Skolas ielu, nojauca arî 

tur esoðâs nelielâs çciòas. Ðajâ laikâ Krâmeram piederçja îpaðums Klostera ielâ 

otrpus pilsçtnieku celtâ 15. gs. aizsardzîbas mûra, 59 kas, virzoties gandrîz paralçli 

Klostera un Skolas ielai, garenvirzienâ ðíçrsoja kvartâlu. Ðodien minçtâ mûra 

fragmenti konstatçjami vairâk ðâ kvartâla dzîvojamo namu sienâs un pamatos. 

Pirkðanas ceïâ îpaðumâ iegûtais mûra nams Klostera ielâ 1784. gadâ bija novçrtçts 

ar 4486 valstsdâlderiem. 60 

Lielo pârmaiòu laikâ J. H. Krâmers izmantoja izdevîbu savu îpaðumu paplaðinât, 

iegûstot apbûves gabalus arî aiz mûra Skolas ielas pusç. Tâ 1784. gada 28. februârî 

viòð par 450 valstsdâlderiem no muitas ierçdòa Tomasa Fiðera (Fischer) nopirka 

kâdreizçjo zvaniía Heides (Heyde) mâjiòu, kuru tas savukârt bija 1783. gada 

20. martâ ieguvis no kâda Pedera (Peder). 61 Veco çku Krâmers tajâ paðâ gadâ 

nojauca un, apvienojot Fiðera grunti ar agrâk Francim Karlam Dorndorfam 

(Dorndorff) iznomâto pilsçtas zemesgabalu, Skolas ielâ uzcçla jaunu mûra 

dzîvojamo namu. 62 

47

48 

Gunta Minde 

9. att. Dzîvojamais nams Arsenâla ielâ 3. 2006. gads. Ata Mindes foto. 

Bûvniecîbas laikâ raduðos Krâmera un drçbnieka Ðmita konfliktu 1784. un 1785. 

gadâ vairâkkârt skatîja Íemerejas un amatu tiesa, uzklausot abu puðu viedokïus un 

iztaujâjot daudzus liecinieku. Ðmits iebilda pret namdarmeistara dzîvojamâ nama 

logiem, kas pavçrsti pret viòa pagalmu. Savukârt Krâmers aizstâvçja savas likumîgâs 

tiesîbas nodroðinât sava nama telpâm apgaismojumu. Dokumenti mums atklâj, ka 

logailas izveidotas kâdreizçjâ aizsardzîbas mûrî, kuru Krâmers apmçram pirms 6 

gadiem paaugstinâjis un kas veido viòa nama sânu fasâdi. 63 

1785. gada 6. martâ Íemerejas un amatu tiesâ kopâ ar namdari Ðonsu 

(Schons) 64 ieradâs mûrniekmeistars K. Hâberlands, lai saòemtu tai iesniegto aiz 

drçbnieka Ðmita flîìeïa esoðâ Krâmera nama ðíçrsgriezuma zîmçjumu (Profil). 65


10. att. Rîgas pilsçtas plâna fragments. 1843. gada uzmçrîjums, 1850. gadâ 

zîmçjis Rîgas apriòía mçrnieks J. H. Galmeisters. Plânâ Nr. 89 – kâdreizçjais 

J. H. Krâmera gruntsgabals Arsenâla ielâ. 

LVVA, 2760. f., 1. apr., 290. l. 

49

50 

Gunta Minde 

11. att. Skats no Parâdes laukuma puses uz liceju un Rîgas pili. 1796. gads. 

J. K. Broces zîmçjums. Priekðplânâ pa kreisi – J. S. Ðmita gruntsgabala apbûve. 

Starp Ðmita çkâm saskatâms J. H. Krâmera nama fragments. 

Johans Kristofs Broce. Zîmçjumi un apraksti. 1. sçjums. 

Rîga: Zinâtne, 1992. 336. lpp. 

Domâjams, ka tas bija nepiecieðams un tapa sakarâ ar abu kaimiòu strîda 

izskatîðanu. Savukârt 1786. gada 15. decembrî Hâberlands Íemerejas un amatu 

tiesai apliecinâja, ka uzcçlis Krâmeram mûra dzîvojamo namu ar blakus çku (Haus 

und Nebengebaude), kurâs, saskaòâ ar viòa liecîbu, namdara darbus veicis pats 

J. H. Krâmers. 66 Tâ paða gada 18. decembrî jauno celtni reìistrçja tâ dçvçtajâ 

“brandkasç”, novçrtçjot ar 10 802 valstsdâlderiem. 67 1787. gada beigâs tâs vçrtîba 

vçl pieauga, sasniedzot 12 587 valstsdâlderus, ko varçtu skaidrot ar bûvdarbu 

nobeigumu arî Klostera ielas pusç pagalmâ esoðajâ çkâ. Pats J. H. Krâmers ðajâ 

laikâ jau bija miris. 1788. gadâ “Rigische Anzeigen” parâdîjâs viòa atraitnes ievietots 

sludinâjums par pretî licejam esoðâ nama un blakus çkas pârdoðanu. 68 Lielajâ 

namâ bija divas zâles, 22 apkurinâmas istabas un èetras neapkurinâmas telpas, 

bet mazajâ mâjâ, kas ar galveno fasâdi bija vçrsta pret pagalmu, bet ar gala fasâdi 

pret Klostera ielu, bija astoòas istabas. Mums nezinâmu iemeslu dçï îpaðums tomçr 

netika pârdots. Dzîvokïi jaunajâ namâ tika izîrçti, jo Krâmera atraitne pati dzîvoja 

savâ Klostera ielas namâ, ko apstiprina 1795. gada iedzîvotâju revîzijas materiâli. 69 

Nobeigums 

K. Hâberlanda celto namu tâ sâkotnçjâ veidolâ ðodien varam aplûkot vienîgi 

1823. gada fasâþu zîmçjumos, jo 1858. gadâ tas tika paaugstinâts, bet 1887. gadâ 

pârveidota arî çkas galvenâ fasâde. 70 Zîmçjumâ skatâm apjomîgu, klasicisma 

stilâ bûvçtu trîs stâvu çku ar mansarda jumtu. Uz paaugstinâta cokola celtâs


12. att. Apbûve Arsenâla ielâ. Otrais no kreisâs puses – J. H. Krâmera 

dzîvojamais nams. Lîdzâs pa kreisi – J. S. Ðmita nams. 1823. gada fasâþu 

notinumi. Oriìinâls KVKVA Pçterburgâ, 3.f., 26. apr., 1382. l. 

Fotokopija VKPAI PDC arhîvâ. 

çkas galvenajai fasâdei uzsvçrta centrâlâ daïa un sânu asis. Dekoratîvi veidotais 

ieejas portâls novietots fasâdes centrâ, bet virs galvenâs dzegas – atikas mûris ar 

trîs logailâm, kas liecina par mansarda dzîvokïa esamîbu. Pret Skolas ielu pavçrstâ 

fasâde risinâta atturîgi un salîdzinoði vienkârði. Patiesîbâ vizuâli nekas neliecina 

par K. Hâberlanda klâtbûtni nama tapðanâ. Lîdz ðim arhîvâ nav izdevies apzinât 

ðîs dzîvojamâs çkas bûvprojektu, ne arî tiesas protokolos pieminçto çkas 

ðíçrsgriezuma zîmçjumu. Vai ðajâ objektâ K. Hâberlands darbojâs tikai kâ izpildîtâjs, 

vai izpauda sevi arî kâ arhitekts, grûti atbildçt. Dokumentos minçtie fakti 

pagaidâm tomçr neïauj droði apgalvot, ka viòð ir arî nama projekta autors. 

Neraugoties uz 19. gs. vidû un otrajâ pusç veiktajâm pârbûvçm, tagad 

Arsenâla ielâ esoðajâ namâ joprojâm ir saglabâjuðâs liecîbas no çkas tapðanas 

laika, tâs skatâmas gan 18. gs. beigâm raksturîgu koka kâpòu, krâsns podiòu un 

citu interjera detaïu veidâ. 

Neapðaubâmi, K. Hâberlandam kâ pilsoniskâ klasicisma spilgtâkajam 

pârstâvim pieder spoþâkâs lappuses 18. gs. pçdçjâ ceturkðòa un 19. gs. sâkuma 

Rîgas arhitektûras vçsturç. Tomçr viòam lîdzâs darbojuðies un savas pçdas 

Vecpilsçtas apbûvç atstâjuði arî citi vairâk vai mazâk atpazîstami meistari, kuru 

vârdi visbieþâk paliek nezinâmi. Tâdçï ievçrîbas cienîgs ðíiet katrs fakts un 

atradums, kas atklâj vçsturisko patiesîbu un papildina mûsu zinâðanas, kâ arî 

padara pagâtnes ainas dzîvas un pievilcîgas. 

Atsauces un piezîmes 

1 Kristofs Hâberlands (1750–1803), mûrnieks, bûvmeistars, spilgtâkais pilsoniskâ klasicisma 

arhitektûras pârstâvis Rîgâ. 

2 Latvijas PSR Kultûras pieminekïu saraksts. Rîga, 1969. 242. lpp. 

3 Latvijas PSR Vçstures un kultûras pieminekïu saraksts. Rîga, 1984. 191., 261. lpp. 

51

52 

4 Gerich, Ottokar. Christoph Haberland und seine Bauten. Von Dipl.-Ing. Ottokar Gerich aus Riga. 

Berlin, 1928. S. 39. 

5 Manuskripti Valsts Kultūras pieminekļu aizsardzības inspekcijas Pieminekļu dokumentācijas 

centra (turpmāk – VKPAI PDC) arhīvā: Arhitektūras pieminekļa pase. 1949; Dundurs, Rūdolfs. Dati 

un vēsturiski pētījumi par kvartālu Nr. 62. Rīga, 1973; Stahovska, I. Anketa nekustamam īpašumam 

Rīgā, Komjaunatnes ielā Nr. 24 (grupa 9, grunts Nr. 48, kvartāls Nr. 62). Rīga, 1971. 

Попков, И. Историческая справка по памятнику архитектуры-жилому дому по ул. 

Комяунатнес 24. Рига, 1962. 

6 Manuskripti VKPAI PDC arhīvā: Liepa, Leonhards. Arhitektūras pieminekļa – dzīvojamās ēkas 

Rīgā, Komjaunatnes ielā Nr. 24 1. korpusa dzīvokļu pārplānojums (grupa Nr. 9, grunts Nr. 48). Rīga, 

1959; Liepa, Leonhards. Paskaidrojuma raksts – atskaite par 1959. gada remonta un restaurācijas 

darbiem arhitektūras piemineklī – dzīvojamā ēkā, Rīgā, Komjaunatnes ielā Nr. 24. 

7 Manuskripts VKAPI PDC arhīvā: Malvess, Roberts. Vēsturiskās izziņas materiāli par arhitektūras 

pieminekli – dzīvojamo namu Rīgā, Komjaunatnes ielā Nr. 24. Rīga, 1964. 

8 Manuskripts VKPAI PDC arhīvā: Minde, Gunta. Dzīvojamā ēka Rīgā, Komjaunatnes ielā 24. 

Vēsturiskās izpētes materiāls. Rīga, 1985. 

9 Strupule, Vija. Tukšo telpu mīts, jeb polihromija Kristofa Hāberlanda interjeros. Mākslas Vēsture 

un Teorija. 2003. 1: 43. 

10 Васильев, Юрий. Классицизм в архитектуре Риги. Очерк истории планировки и застройки 

Риги в конце XVIII–начале XIX в. Рига, 1961. С. 158, 171. 

11 Lancmanis, Imants. Rīgas cēlājs, Rīgas grāvējs. Šis briesmīgais Hāberlands. Māksla Plus. 2001. 

4: 20. 

12 Pēc tā laika administratīvi teritoriālā iedalījuma 1. pilsētas daļas 1. kvartāls. 

13 Holcmanis, Andrejs. Vecrīga – pilsētbūvniecisks ansamblis. Rīga: Zinātne, 1992. 54., 55. lpp. 

14 Johans Kristofs Broce (1742–1823), Rīgas Ķeizariskā liceja subrektors, Baltijas novadpētnieks. 

15 Šeit un turpmāk datumi minēti kā dokumentā. 

16 Dokumentos arī Kramer, Cramer. 

17 Latvijas Valsts vēstures arhīvs (turpmāk – LVVA),1390. f., 4. apr., 644. l., 156. lp. 

18 Turpat, 2760. f., 1. apr., 290., 292. l. 

19 1 kvadrātass = 3,5461 kvadrātmetrs; 1 kvadrātpēda = 0,0985 kvadrātmetri. 

20 LVVA, 7430. f., 1. apr., 61. l., 3.–5. lp. 

21 Campe, Paul. Lexicon liv-und kurländischer Baumeister, Bauhandwerker und Baugestalter von 

1400– 1850 (turpmāk – Campe, Paul. Lexicon ..). Stockholm, 1951. Bd. I Nr. 2038. 

22 LVVA, 224. f., 1. apr., 2142. l., 6. lp. 

23 Bolcs Ādolfs Gustavs (?–1774), namdaris Rīgā 18. gs. otrajā pusē. 

24 Campe, Paul. Lexicon ... Stockholm, 1951. Bd. I. Nr. 2038. 

25 Abteilung für dem Dombau zu Riga, 1898, 1899 und 1900. Rechenschaftsbericht der Gesellschaft 

für Geschichte und Aelterthumskunde der Ostseeprovinzen Russlands. Riga, 1901. S. 53. 

26 Campe, Paul. Lexicon .. Stockholm, 1951. Bd. I., Nr. 2038. 

27 Dokumentos arī Beyl, Beiling, Beyling. 

28 LVVA,1426. f., 2. apr., 41. l., 30. lp.; turpat, 233. f., 1. apr., 94. l., 63. lp. 

29 Turpat, 233. f., 1. apr., 94. l., 63. lp. 


31 Turpat, 1426. f., 1. apr., 309. l., 129. lp., Nr. 12. 



34 Valters Karls, mūrniekmeistars Rīgā, 18. gs. otrajā pusē. 

35 LVVA, 1382. f., 2. apr., 65. l., 541.–543. lp. 

36 Berless Johans Kristians, mūrniekmeistars Rīgā 18. gs. otrajā pusē. 

37 LVVA, 1382. f., 2. apr., 65. l., 283.–286. lp. 

38 Turpat, 66. l., 235.–236., 242., 250.–253. lp. 

39 Turpat, 521.–523. lp. 

40 Turpat, 235., 250.–253. lp. 

Gunta Minde


41 LVVA, 2962. f., 2. apr., 8. l., 154. lp. 

42 Broce, Johans Kristofs. Zîmçjumi un apraksti. 1. sçj. Rîga: Zinâtne, 1992. Nr. 127, 288., 289. lpp. 

43 Mertenss Lîders, mûrnieks Rîgâ 19. gs. pirmajâ pusç. 

44 LVVA, 1382. f., 2. apr., 90. l., 252. lp. 


46 Fehelms Kârlis Traugots (1748–1819) – gleznotâjs. Gleznas oriìinâls glabâjas Rîgas vçstures un 

kuìniecîbas muzejâ. 

47 1823. gada fasâþu notinumu oriìinâli glabâjas Krievijas Valsts kara vçstures arhîvâ Sanktpçterburgâ 

(agrâk – Centrâlais Valsts jûras un kara flotes arhîvs), 3. f., 26. apr., 1382. l. Izmantotas VKPAI PDC 

arhîvâ esoðâs zîmçjumu kopijas. 

48 Zengle Johans Kristofs (1756–1813), namdaris un ûdensbûvju meistars. 

49 LVVA, 1426. f., 2. apr., 41. l., 65. lp., Nr. 53; turpat, 1394. f., 1. apr., 3429. l., 51. lp. 

50 Turpat, 749. f., 6. apr., 2661. l., 505., 506. lp. 


52 Turpat, 2962. f.,2.apr., 10.l., 844. lp. 

53 Turpat, 4011.f.,1.apr.,875.l.,22.lp. 


55 Turpat, 1376. l., 88. lp. 

56 Turpat, 2962.f.,2.apr.,10.l.,844.lp. 

57 Broce, Johans Kristofs. Zîmçjumi un apraksti. 1. sçj. 288.–290. lpp. Nr. 127. 

58 Turpat. 336. lpp. Nr. 145. 

59 Ir izteikts arî viedoklis, ka minçtais mûris varçtu bût kâdreizçjâ Marijas Magdalçnas cistercieðu 

sievieðu klostera robeþmûris. 

60 LVVA, 2962. f., 1. apr., 8. l., 136. lp. 

61 Turpat, 1. f., 5. apr., 94. l., 5., 6. lp. 


63 Turpat, 64. l., 1.–10. lp. 

64 Iespçjams, domâts Ðonss Matiass, namdaris 18. gs. beigâs un 19. gs. sâkumâ, no 1821. gada 

Vidzemes guberòas arhitekts. 

65 LVVA, 1382. f., 2. apr., 61. l., 376. lp. 

66 Turpat, 63. l., 205., 206. lp. 


68 Manuskripts VKPAI PDC arhîvâ: Minde, Gunta. Vçsturiskâs izpçtes materiâli par dzîvojamo çku Rîgâ, 

Komjaunatnes ielâ 24. 

69 LVVA, 1394. f., 1. apr., 3429. l., 46., 47., 51., 52. lp. 

70 Manuskripts VKPAI PDC arhîvâ: Îvâns, Gunârs. Dati un vçsturiski pçtîjumi par kvartâlu Nr. 5 

(Komjaunatnes, Toròa, Arsenâla, Vçstures ielas). I, II sçj. Rîga, 1975. 

Autore pateicas vçsturniecei Mârai Caunei, Rundâles pils muzeja Latvijas mâkslas 

nodaïas vadîtâjam Jânim Baltiòam un muzeja galvenajai speciâlistei, arhîvistei Norai 

Sadovskai par konsultâcijâm raksta tapðanas laikâ. 

53

54 

Gunta Minde 

Gunta Minde 

WIRKLICH HABERLAND? 

BAUGESCHICHTE DES WOHNHAUSES IN RIGA AN 

DER JAKOBSTRAßE 24 

Anregungen zum vorliegenden Beitrag haben die in den letzten Jahren 

veröffentlichten Aufsätze über die Bauten des Baumeisters und Architekten 

Christopher Haberland gegeben. 

Der größte Teil des von Haberland hinterlassenen Erbes ist bereits früher 

erforscht worden, die Quellen zeigen jedoch, dass bei der Erfassung seines 

Schaffens, insbesondere was die privaten Wohnbauten betrifft, auch 

Missverständnisse aufgekommen sind. Das Haus des Zimmermannsmeisters 

J. H. Krahmer in Riga an der Jakobstraße 24 ist eines solcher Bauten, die mitunter 

diesem Baumeister zugeordnet werden, obwohl die Urkunden im Historischen 

Staatsarchiv Lettlands dies nicht bestätigen. 

Die Legende, dass dieses Haus ein Haberland-Bau sei, stammt aus der ersten 

Hälfte des 20. Jahrhunderts, als der Diplomingenieur O. Gerich 1928 seine 

Doktorarbeit über das Schaffen des berühmten Baumeisters veröffentlichte. Seine 

Aussagen stützten sich auf Daten aus den Protokollen des Kämmerei- und 

Amtsgerichts des Rigaer Rates. Die Ansichten Gerichs wurden später von anderen 

Forschern kritiklos übernommen. 

In den 1980er Jahren hat die Autorin des vorliegenden Beitrags aufgrund 

von umfangreichen Recherchen in Archivurkunden festgestellt, dass das Gebäude 

an der Jakobstraße 24 nicht auf Ch. Haberland zurückgeht. In der letzten Zeit 

wird jedoch aufs Neue das Gegenteil behauptet. Deshalb wird in diesem Aufsatz 

erneut den Informationen, die in Urkunden zu finden sind, nachgegangen und 

nach den Ursachen der fehlerhaften Aussagen gesucht. 

Die Erforschung der Bebauung der Altstadt Rigas ist recht kompliziert, 

besonders was die Baugeschichte von Privathäusern betrifft, denn diese ist in 

Urkunden spärlich dokumentiert. Ein großes Problem ist im Blick auf frühere 

Zeiten die örtliche Zuordnung eines Gebäudes. Eine falsche Lokalisierung kann 

zu falschen Schlussfolgerungen führen, wie es auch in diesem Falle festgestellt 

wurde. Geht es um Immobilien, deren Besitzer noch andere Grundstücke 

besaßen, ist eine besondere Vorsicht bei der Auswertung aller Daten erforderlich; 

J. H. Krahmer besaß beispielsweise drei Häuser. 

Aufgrund von Quellen wird in dem vorliegenden Beitrag die historische 

Situation im 1. Quartier des I. Stadtteils Rigas im ausgehenden 18. Jahrhundert 

beschrieben; es ist also die Zeit, als das Gebäude an der Jakobstraße 24 erbaut 

wurde. Im September 1786 erwarb J. H. Krahmer das Grundstück an der 

Jakobstraße neben dem Befestigungswall, die Baugenehmigung wurde ihm am 

8. Juli 1787 erteilt. Die Protokolle des Kämmerei- und Amtsgerichts des Rigaer 

Rates belegen eindeutig, dass das im Stil des Klassizismus gestaltete Gebäude


an der Jakobstraße 24 vom Maurermeister Karl Walter nach seinem eigenen 

Plan erbaut wurde. Für den Bau des in der Nachbarschaft J. H. Krahmers 

gelegenen Hauses von G. Hahse verwendete Ch. Haberland den Plan von Johann 

Christian Berles. Da J. H. Krahmer im Frühling 1787 starb, erlebte er die 

Fertigstellung seines neuen Wohnhauses nicht; der Bau wurde von seiner Witwe 

zu Ende geführt. 

Der vorliegende Beitrag gewährt auch Einsicht in das Leben und die Tätigkeit 

des Zimmermannmeisters J. H. Krahmer. In Archivurkunden wurden Belege für 

eine Zusammenarbeit zwischen ihm und Ch. Haberland gefunden. Es geht hier 

um den Bau eines anderen Hauses des Zimmermannmeisters J. H. Krahmer, 

und zwar, um das Gebäude an der Arsenalstraße 3. Manche Forscher haben 

dieses Haus mit dem an der Jakobstraße 24 verwechselt, obwohl zur Zeit, als 

das Grundstück an der Jakobstraße erst vermessen wurde, dieser Bau fast 

fertiggestellt war. Die Protokolle des Kämmerei- und Amtsgerichts belegen, dass 

das Haus an der Arsenalstraße 3 von Ch. Haberland erbaut wurde; die 

Zimmermannsarbeiten wurden aber von dem Besitzer selbst – J. H. Krahmer 

durchgeführt. Aufgrund der bisher aufgearbeiteten Informationen lässt sich nicht 

eindeutig behaupten, dass der Plan für den Bau dieses Hauses von Haberland 

selbst erarbeitet wurde. 

Zweifellos gilt Ch. Haberland als der berühmteste Vertreter des bürgerlichen 

Klassizismus; sein Schaffen wird als die höchste Leistung der Rigaer Architektur 

im letzten Viertel des 18. und am Anfang des 19. Jahrhunderts gewertet. Neben 

ihm waren jedoch auch andere mehr oder weniger sachkundige Meister tätig, 

deren Namen oft unbekannt geblieben sind. Deshalb sind jeder neue Fund und 

jede Tatsache, die die historische Wahrheit aufdecken und unsere Kenntnisse 

ergänzen, besonders wichtig. 

Schlüsselwörter: Historisches Staatsarchiv Lettlands, Protokolle des 

Kämmerei- und Amtsgerichts des Rigaer Rates, Bebauung um den Paradeplatz, 

Wohngebäude an der Jakob- und Arsenalstraße, Architekt und Baumeister 

Ch. Haberland, Zimmermannsmeister J. H. Krahmer. 

Iesniegts 2006. gada 30. maijâ 

55

download

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?