Latvijas kultÅ«raugu gÄnu banka - Agropols
Latvijas kultÅ«raugu gÄnu banka - Agropols
Latvijas kultÅ«raugu gÄnu banka - Agropols
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
23<br />
AUGKOPÎBA<br />
Mîkstuma melnçðanas pakâpe<br />
atkarîga no daudziem faktoriem.<br />
Nosacîti tos var iedalît divâs grupâs:<br />
iekðçjie (bumbuïu îpaðîbas) un ârçjie<br />
(klimats, augsne, agrotehnika, darba<br />
kultûra) faktori, taèu tîro viena vai<br />
otra faktora ietekmi no kâda cita ir ïoti<br />
grûti norobeþot. Tie visi ir savstarpçji<br />
saistîti.<br />
Bumbuïu îpaðîbas<br />
Cieða saistîba ar audu melnçðanu<br />
pie triecieniem ir sausnas saturam<br />
bumbuïos. Jo sausnas vairâk, jo<br />
melnçðana palielinâs. To izskaidro kâ<br />
nelabvçlîgas audu struktûras sekas.<br />
Bumbuïiem ar augstu sausnas<br />
saturu parasti ir lielâkas ðûnas un<br />
lielâki cietes graudiòi. Savukârt, jo<br />
lielâkas ðûnas, jo lielâka arî<br />
starpðûnu telpa un lîdz ar to mazâks<br />
ðûnu blîvums un mehâniskâ izturîba.<br />
Mîkstuma melnçðanu ietekmç arî<br />
sausnas frakciju sadalîjums: jo<br />
sausnâ vairâk celulozes, jo vairâk<br />
ðûnu sieniòu materiâla un bumbuïi<br />
izturîgâki.<br />
Audu melnçðanu ietekmç bumbuïa<br />
temperatûra. Tai palielinoties no 1<br />
lîdz 12 0 C, melnçðana krasi samazinâs,<br />
bet, temperatûrai paaugstinoties<br />
lîdz 18 0 C - ne tik krasi. Ðîs<br />
izmaiòas tiek saistîtas ar audu<br />
elastîbas palielinâðanos augstâkâ<br />
temperatûrâ. Izpçtîts, ka pie 10 0 C<br />
krâsojums savu maksimumu<br />
sasniedz pirmajâs 48 stundâs, bet<br />
reakcija uz triecieniem pie 40 0 C ilgst<br />
tikai 4-6 stundas.<br />
Konstatçta cieða saistîba starp<br />
mîkstuma melnçðanu un oksidçðanâs<br />
reakcijâs iesaistîtajâm vielâm,<br />
piemçram, tirozîna, fenolâzes u.c.<br />
Intensîvâk mîkstuma melnçjumi<br />
veidojas tur, kur tirozîna un fenolâzes<br />
aktivitâte ir visaugstâkâ. Agrînâm<br />
ðíirnçm tirozîna ir mazâk nekâ<br />
vçlînâm. Nogatavoðanâs posmâ<br />
tirozîna saturs pieaug.<br />
Izturîbu pret mîkstuma melnçðanu<br />
palielina augsts kâlija saturs<br />
bumbuïos. Tâ saturam pieaugot,<br />
bumbulî samazinâs sausnas saturs,<br />
un audi ir elastîgâki. Turklât lîdz ar<br />
kâlija satura palielinâðanos<br />
samazinâs fenola savienojumu<br />
daudzums un paaugstinâs<br />
citronskâbes saturs. Tas savukârt<br />
samazina audu krâsoðanâs<br />
intensitâti.<br />
Ârçjie faktori<br />
• Mçslojums<br />
Samçrâ plaði ir izpçtîta mçslojuma<br />
ietekme uz bumbuïu mîkstuma<br />
melnçðanu. Noskaidrots, ka slâpekïa<br />
mçslojums melnçðanas tendenci<br />
palielina, bet bagâtîgs kâlija<br />
mçslojums - samazina. Fosfora<br />
mçslojuma ietekme nav izteikta. Taèu<br />
jâuzsver - ja mçslojumâ esoðie<br />
barîbas elementi sabalansçti<br />
optimâlâs devâs, neizpauþas arî<br />
kâlija un slâpekïa ietekme.<br />
• Kartupeïu stâdîðanas un raþas<br />
novâkðanas termiòi<br />
Bumbuïu mîkstuma melnçðana<br />
atkarîga arî no kartupeïu stâdîðanas<br />
un raþas novâkðanas termiòa. Vairâk<br />
melnç bumbuïi no agrâkiem<br />
stâdîjumiem, jo tie novâkðanas laikâ<br />
sasniedz lielâku fizioloìisko gatavîbu.<br />
Jo bumbuïi ir gatavâki, jo<br />
izteiktâka ir to krâsoðanâs intensitâte.<br />
Agri novâktiem bumbuïiem ir<br />
mazâks sausnas saturs, tâdçï tie arî<br />
mazâk melnç.<br />
Raþas novâkðana vçlos termiòos<br />
bieþi vien saistîta ar nepiemçrotiem<br />
klimatiskajiem apstâkïiem, piemçram,<br />
rudens salnâm. Tas saistîts ar<br />
pazeminâtu augsnes un lîdz ar to arî<br />
bumbuïu temperatûru, kâ dçï<br />
traumçðanas iespçjamîba palielinâs.<br />
• Augðanas vieta<br />
Par augðanas vietas ietekmi uz<br />
mîkstuma melnçðanu ir pretrunîgi<br />
dati. Konstatçts, ka mâla augsnçs<br />
auguðie bumbuïi melnç vairâk nekâ<br />
smilts augsnçs auguðie, ko izskaidro<br />
ar kâlija satura bûtiskâm atðíirîbâm.<br />
Vairâk melnç mitrâs vietâs auguðie<br />
bumbuïi.<br />
• Bumbuïu brîvâs kriðanas<br />
augstums<br />
Bumbuïu mîkstuma melnçðana<br />
vçrojama visos gadîjumos, kad<br />
bumbuïu brîvâs kriðanas augstums<br />
pârsniedz 30cm. Savukârt kartupelim<br />
krîtot uz citiem kartupeïiem vai<br />
gumijotas virsmas - sâkot no 50 cm.<br />
• Uzglabâðanas laiks<br />
Uzglabâðanas laikâ izturîba pret<br />
melnçðanu samazinâs, jo lîdz ar<br />
bumbuïu vecuma palielinâðanos<br />
paaugstinâs arî tajos esoðâ tirozîna,<br />
bet samazinâs organisko skâbju<br />
saturs. Ðajâ posmâ samazinâs<br />
bumbuïu elastîba, un tâtad arî<br />
izturîba pret melnçðanu. Jâòem vçrâ,<br />
ka lielos sabçrumos uz apakðçjâ<br />
slâòa bumbuïiem ir liels spiediens,<br />
tâpçc tie parasti ir ar stipriem<br />
melnçjumiem.<br />
Citvalstu pieredze<br />
Iepriekð minçtais liecina, ka<br />
kartupeïu bumbuïu îpaðîbas pastâv<br />
daudzâs mainîgâs attiecîbâs. Tikai<br />
apkopojot daþâdos apstâkïos gûto<br />
pieredzi, iespçjams rast attiecîgo<br />
izskaidrojumu. Tâpçc arî visâ pasaulç<br />
zinâtnieki regulâri tiekas lielâka vai<br />
mazâka mçroga konferencçs.<br />
<strong>Latvijas</strong> kartupeïu pçtniekiem<br />
nozîmîgâkâ bija piedalîðanâs Eiropas<br />
Kartupeïu audzçtâju asociâcijas<br />
rîkotajâ triennâlç (15. pçc kârtas)<br />
Hamburgâ iepriekðçjâ gada vasarâ,<br />
kur tika gûtas jaunas atziòas arî par<br />
ðo aktuâlo tçmu. Proti, Ðveices<br />
zinâtnieki par kartupeïu saslimðanas<br />
galveno cçloni uzskata baroðanâs<br />
traucçjumus, îpaði nepietiekamu<br />
nodroðinâjumu ar kalciju bumbuïu<br />
veidoðanâs procesâ, piebilstot, ka<br />
slimîbu var saasinât neregulâra<br />
ûdens apgâde, nepiemçrota augsne<br />
un temperatûra, kâ arî nepiemçrotas<br />
ðíirnes izvçle. Pçtot stâdîðanas<br />
termiòa ietekmi, konstatçts, ka<br />
agrajos stâdîjumos slimîba izpauþas<br />
vairâk. Papildu mçsloðana ar kalciju<br />
caur lapâm rûsainîbu nemazinâja.<br />
Savukârt poïu zinâtnieki, speciâlos<br />
apstâkïos (t.s. provokâcijas fonâ)<br />
salîdzinot seðus daþâda ilguma<br />
sausuma periodus, konstatçjuði, ka<br />
plankumainîba krasi palielinâs, ja<br />
sausuma periods turpinâs 5-6 nedçïas<br />
pçc bumbuïu izveidoðanâs.<br />
Tikai pazîstot kartupeïu vispârçjâs<br />
bioloìiskâs prasîbas un cenðoties<br />
tâs apmierinât, raþotâjs spçs saraþot<br />
un nogâdât lîdz patçrçtâjam<br />
kvalitatîvu produkciju. Der atcerçties,<br />
ka fizioloìiska rakstura izraisîtie<br />
melnçjumi uz nâkamâ gada raþu<br />
nepâriet, kâ tas ir gadîjumos, kad<br />
melnçðanu izraisîjusi inficçðanâs ar<br />
kâdu no puvçm. Tâpçc labas<br />
kvalitâtes raþas ieguvç bez pareizas<br />
audzçðanas tehnoloìijas nodroðinâðanas<br />
izðíiroða nozîme ir veselam<br />
sçklas materiâlam, ko spçj<br />
nodroðinât specializçtas sçklaudzçðanas<br />
saimniecîbas.<br />
RAÞÎBA / NR.4 /
Change language