Latvijas kultūraugu gēnu banka - Agropols

13
AUGKOPÎBA
Vçrtîgâs auzeòairenes (Festulolium)
Iveta Gûtmane,
SIA Latvijas ðíirnes sçklas
Kâpçc radâs auzeòairenes
Auzeòairene (Festulolium) ir samçrâ
jauns un maz pçtîts kultûraugs gan
Latvijâ, gan citâs pasaules valstîs. Par
auzeòairençm uzskata hibrîdus starp
ganîbu, viengadîgo vai daudzziedu
aireni un pïavas vai niedru auzeni. Visas
minçtâs stiebrzâles ir nozîmîgi
lopbarîbas zâlaugi. Tâm visâm ir no
agronomiskâ un lopkopîbas viedokïa
atðíirîgas îpaðîbas, taèu neviena no
tâm nesatur visas ðîs îpaðîbas kopumâ.
Airençm ir raksturîga âtra attîstîba,
augsts raþîgums, kâ arî ïoti laba
lopbarîbas kvalitâte. Centrâleiropas
valstîs airenes ir ieòçmuðas stabilu
vietu un citu lopbarîbâ izmantojamo
stiebrzâïu starpâ kïûst aizvien
populârâkas savas kvalitâtes un
raþîguma dçï, savukârt Ziemeïeiropas
valstîs ðâda tendence nav
novçrojama. Tas saistîts galvenokârt
ar aireòu ziemcietîbas problçmâm,
kas ir galvenais kavçklis to plaðâkai
ievieðanai.
Auzenes toties izceïas ar ilggadîbu,
labu ziemcietîbu, izturîbu pret slimîbâm
un nelabvçlîgiem klimatiskajiem
apstâkïiem. Tâs ir âtri augoðas, raþîgas,
arî ataugðana pçc nopïauðanas un
noganîðanas ir laba. Taèu barîbas
kvalitâtes ziòâ auzenes nav tik vçrtîgas
kâ airenes.
Selekcionâri jau ilgu laiku krustoðanas
ceïâ ir mçìinâjuði apvienot ðo
kultûraugu labâs îpaðîbas un iegût
jaunas ðíirnes. Pirmie aireòu un
auzeòu krustoðanas mçìinâjumi jau
bijuði Anglijâ kopð 1933. gada -
krustojot daudzziedu aireni un niedru
auzeni, taèu ilgi nav izdevies izveidot
stabilu ðíirni. Pirmâ auzeòairenes
ðíirne 'Kenhy' tika izveidota tikai
1977. gadâ.
Hibridizâcijâ izmantoto
striebrzâïu apraksts
Ganîbu airene ir viena no
visraþîgâkajâm un vçrtîgâkajâm
lopbarîbas zâlçm ar augstu kvalitâti.
Proteîna satura ziòâ tâ pielîdzinâma
tauriòzieþiem, tai ir laba apçdamîba
un sagremojamîba. Ganîbu airene ir
pamatzâle daudzgadîgajâs ganîbâs,
dod augstu un kvalitatîvu raþu gan
ganîbâs, gan pïaujamos zâlâjos, âtri
attîstâs sçjas gadâ. Labi cero un
ataug, ja vien tiek dots pietiekams
slâpekïa mçslojums. Ziemcietîba
vidçja, necieð ilgstoðu sausumu. Ðis
kultûraugs Latvijâ nav pietiekami
plaði izplatîts galvenokârt tâ
ziemcietîbas dçï.
Daudzziedu airene barîbas
vçrtîbas ziòâ pârspçj citas stiebrzâles,
jo satur vairâk proteîna. Âtri aug un
attîstâs jau sçjas gadâ, veìetâcijas
periodâ dod vairâkus pïâvumus. Labi
panes pïauðanu un apganîðanu.
Tâ kâ daudzziedu airenes izcelsme
ir Eiropas dienvidi, tâ Latvijâ aug kâ
viengadîgs kultûraugs. Tâs galvenais
trûkums ir vâjâ ziemcietîba.
Viengadîgâ airene ir ïoti vçrtîgs,
augstraþîgs lopbarîbas kultûraugs,
kas izceïas ar seviðíu âtraudzîbu un
ïoti labu ataugðanas spçju. Tâpat kâ
daudzziedu airene barîbas vçrtîbas
ziòâ pârsniedz citas stiebrzâles.
Pïavas auzene ir viena no vçrtîgâkajâm
un izplatîtâkajâm pïavu un
ganîbu zâlçm. Tâ ir ilggadîga, labi
ataug pçc pïaujas un apganîðanas
un dod labas kvalitâtes lopbarîbu.
Pïavas auzenei ir ïoti laba ziemcietîba,
tâ ir izturîga pret lapu slimîbâm.
Samçrâ pieticîga augðanas apstâkïu
ziòâ. Labi pacieð sausumu, spçj
pielâgoties. Latvijâ pïavas auzene tiek
izmantota plaðâk nekâ ganîbu airene.
Piemçram, Latvijas valsts subsîdiju
izmaksu kopsavilkumâ par realizçtajâm
zâlâju ðíirnes sçklâm redzams, ka
2001. gadâ pârdotas 14,4 t pïavas
auzenes, bet 2002. gadâ - 26,9 t.
Salîdzinâjumam - ganîbu airene
attiecîgi 7,4 t un 19,3 t. Tas ir
galvenokârt saistîts ar pïavas auzenes
labo ziemcietîbu, kâ arî tâs raþîgumu.
Taèu pïavas auzene no ganîbu airenes
atpaliek lopbarîbas kvalitâtes ziòâ.
Niedru auzene ir augstraþîga, ar
spçcîgu sakòu sistçmu, tai ir laba
ziemcietîba, un zelmeòi ir ïoti ilggadîgi.
Niedru auzene izceïas arî ar savu
sausumizturîbu. Latvijas apstâkïos tâ ir
maz pçtîta un audzçta. Niedru auzenes
izmantoðanu ierobeþo samçrâ asâs un
rupjâs lapas: lopi to çd nelabprât.
Auzeòaireòu raksturîgâkâs
îpaðîbas
Daþâdo hibrîdu veidoðanas variantu
dçï auzeòairençs var dominçt gan
aireòu, gan pïavas auzenes, gan
niedru auzenes îpaðîbas. Tâs atðíiras
pçc izskata, raþîbas un barîbas
kvalitâtes. Atðíirîga ir arî daþâdo
auzeòaireòu ðíiròu izturîba pret
slimîbâm un nelabvçlîgiem klimatiskajiem
apstâkïiem.
Galvenâs prasîbas, selekcionçjot
auzeòairenes ðíirni, ir ðâdas:
• augstraþîgums un laba barîbas
kvalitâte (kâ daudzziedu airenei);
• jânodroðina vismaz trîs pïâvumi
otrajâ raþas gadâ;
• jâbût daudzgadîgai, ziemcietîgai.
Auzeòairenes ir ziemcietîgâkas un
izturîgâkas pret slimîbâm nekâ
airenes, tâm ir labâka ataugðanas
spçja, barîbas vielu kvalitâtes ziòâ
tâs pârspçj auzenes. Galvenais
auzeòaireòu popularitâtes cçlonis -
tâs ir ziemcietîgâkas par airençm
(îpaði daudzziedu aireni), kas
nodroðina ilggadîgu augstas
kvalitâtes lopbarîbas raþu.
Auzeòairenes varçtu bût perspektîvs
kultûraugs ne tikai Ziemeïeiropâ, bet arî
Latvijâ. Lai arî auzeòairençm kopumâ
nav tik laba barîbas kvalitâte kâ
airençm (tostarp arî hibrîdajâm
airençm), tomçr to izturîgums, ziemcietîba,
un tâlab arî samçrâ augstais
raþîgums ir vçrâ òemamas iezîmes.
Kvalitâtes un konkurçtspçjîgâs raþîbas
dçï auzeòairenes var ieòemt lîdzvçrtîgu
vietu starp Baltijas valstîs izplatîtâkajâm
stiebrzâlçm - timotiòu un pïavas auzeni.
Par to arî liecina gan Latvijâ, gan
Lietuvâ selekcionçtâs un reìistrçtâs
auzeòaireòu ðíirnes.
Lietuvâ selekcionçtâ auzeòairenes
ðíirne 'Punia' (daudzziedu airenes un
pïavas auzenes krustojums) ir
iekïauta Lietuvas katalogâ kopð
1998. gada. Tâ ir raþîga, ar labu
kvalitâti un ziemcietîbu.
Latvijâ LLU Skrîveru Zinâtnes centrâ
izveidotâ tetraploîdâ auzeòairenes
ðíirne 'Ape' ir ganîbu airenes un
pïavas auzenes krustojums. Latvijas
augu ðíiròu katalogâ 'Ape' ir iekïauta
no 2003. gada. Tai piemît ganîbu
airenes, daudzziedu airenes un pïavas
auzenes îpaðîbas. Pçc morfoloìiskâm
îpaðîbâm tâ lîdzinâs ganîbu airenei,
taèu tâs plaukðanas laiks ir par nedçïu
agrâks. Ziemcietîba labâka nekâ
ganîbu airenei, tomçr ne tik laba kâ
pïavas auzenei. Izturîba pret slimîbâm
lîdzîga kâ ganîbu airenei. Sçklu raþa
tikai nedaudz zemâka kâ ganîbu
airenei: 700-900 kg/ha.
RAÞÎBA / NR.4 /