violetinis vitražas - Žiemgala

ISSN 1648-7230. Þiemgala. 2004/1Vitas Areðkavioletinis vitraþasPetro Palilionio kûrybos kontekstaiPet ras Pa li lio nis pa gal ið si la vi ni mà yra tei si nin kas, o pa gal pa ðau ki mà – po etas eseis tas, ver të jas,þur na lis tas. Nors jis ki læs ið ðiau rës Lie tu vos, bet kû ry bos tem pe ra men tu grei èiau pri me na ne kan trø irkarð tà pie tie tá. P. Pa li lio nis gi më 1940 me tais rug së jo 6 die nà Pa sva lio ra jo ne, Pabuo jø kai me, ku rá nuo latpri si me na ei lë rað èiuo se ir po emo se kaip spal vin gø as me ny biø krað tà. „Pa buo jai, Pa buo jai…/ Kas nak tásap nuo ju/ lie tum ir alum gir tà krað tà” 1 . „Pa ra pi ja gar së ja cho rais./ Ir trau kia pa buo jie èiø vo ros” 2 . Të voir mo ti nos at mi ni mas ákvë pë pa ra ðy ti ne vie nà kû ri ná. Ta èiau vi sa sà mo nin ga veik la su si ju si su Kau nomies to kul tû ri niu gy ve ni mu, itin di de liu dar bu or ga ni zuo jant Kau no ra ðy to jus. P. Pa li lio nis do mi si daugeliu sri èiø ir þan rø: po eti ne kû ry ba, þur na lis ti ka, eseis ti ka, ver ti mais. Daþ ni straips niai ir pa si sa ky maidien rað ty je „Kau no die na”, kul tû ri në je vi so krað to pe ri odi ko je. Po eto ke lias á li te ra tû rà ne bu vo leng vas,nes so viet me èiu jis ne pa ra ðë në vie no pa ne gi ri nio pos mo, aukð ti nan èio ko mu nis ti næ tvar kà. At virkð èiai,su dë tin go mis me ta fo ro mis ir per kë li mais slë pë nu si tei ki mà prieð so vie ti næ im pe ri jà. Nie kas, o tik gam tapo etui, at ro dë, ákve pia gy ve ni mo dþiaugs mà ir op ti miz mà. „Ry tais – pem pës, pen tys./ Ir pir mas me dus. /Taip ge ra gy ven ti, / kad, ro dos, uþ du si” 3 . Vi sø ly giø cen zû ra prie ði no si P. Pa li lio nio uþ si spy ri mui leis ti tai,kas su kur ta. Il gai bu vo del sia ma ið leis ti pir mà já ei liø rin ki ná „Ato las”, ku ria me jau ið ryð kë jo ori gi na li ra ðy moma nie ra, orien ta ci ja á avan gar di næ tra di ci jà. Ið to rin ki nio man ási mi në dvi ei lis ið ei lë rað èio „Ðie nap jû të”.„Lim pan èios pu ðø blaks tie nos/ pir mos ási lei dþia die nà” 4 . Mi në da mas avan gar dà, tu riu gal vo je ke tur vë jininkus: „sprogs oras”, „spro gi në ja ry tas”, „ku me lë ne be ar klið kai suþ vin go”. Vë liau da rë áta kos ben dro jieu ro pie tið ka eks pre sio niz mo tra di ci ja. Kai ku rie lek si niai ele men tai („ið kar ðu si lakð tin ga la”, „þy dë ji moben zi nas”) ir vë liau pri min da vo ke tur vë ji nin kø kû ry bà, ku ri ir gi ru tu lio jo si vei kia ma eks pre sio niz mo.Petras Palilionis Nevados dykumoje (JAV). 2002.Nuotrauka ið P. Palilionio archyvoRuoð da mas lei dyk lai sa vo kny gas, P. Pa li lio nis nuo lat at si trenk da vo á cen zû ros sie nà. Þi no ma, nejis vie nas. Vi sai prieð pat ið si lais vi ni mà ið so cia lis ti nës im pe ri jos cen zû ra pri ver të ið im ti ið rin ki nio „Subai me ir vil tim” (1986) ei lë rað tá „Tul piø tos tas”. Jo pra dþia pri me na Jus ti nà Mar cin ke vi èiø. „Pa mo kyk

sam bû riø tri bû nos, ypaè pas ku ti niai siais ta ry bi niais me tais, val dþiai tie siog á akis bû da vo pa þe ria ma daugru pios, skau dþios tei sy bës. Ra ðy to jai bû da vo lyg ne spro gu si mi na, ga lin ti bet ka da su krës ti ap lin kà.– Da bar kar tais ga li kuo là ta ðyt ant gal vos… Ðlu buo ja vi si di dþio sios kvad ri gos „ris tû nai” – gë ris, groþis,mo ra lë, tei së” 15 . Þo dþiai, pa sa ky ti prieð de ðim tá me tø, ak tu a lûs ir ðian dien. Kaip ir dau ge lis P. Pa li lio niokû ry bos ar pub li cis ti kos idë jø. Nors ir at ro do, kad po eto þo dis jau ne toks sva rus, ta èiau P. Pa li lio nis neatsi sa ko ak ty vios po zi ci jos ir ne pri klau so my bës me tais ið leis to se kny go se. Tuo jis ar ti mas ne tik kla si ki neire a liz mo tra di ci jai, bet ypaè eks pre sio niz mo pa mo koms, ku rias sa vo kû ry bo je kar to jo ke tur vë ji nin kai (K.Bin kis, J. Þen gë, S. Ðe me rys, T. Til vy tis, J. Tys lia va). Dar tek tø pri si min ti ir B. Sruo gos eks pre sio nis ti niosti liaus po emà „Mies tas”, ku rios sar kaz mà sa vaip pra tæ sia P. Pa li lio nis „Ret ro po emo je”.Sen ti men tus ða lin nu þë ræs,Jis sie los pra ga rà at vers,Pa leis ins tink tø ak là þvë rá,Já mies tø ðon kau liais pa ðers 16 .Kla si ki nio eks pre sio niz mo ypa ty bës – ener gin gas þo dþio smû gis, átam pa, þo dþio eks pre sy viø jø galimy biø pa nau do ji mas, min ties ðuo liai, maið tin gø jaus mø di na mi ka ir in ten sy vu mas – pa si reið kia ir P.Pa li lio nio kai ku riuo se ei lë rað èiuo se bei po emo se. Ga li ma pri dur ti, kad ið ryð kë ja ir re por ta þi nis prin ci pas,mies to ci vi li za ci jai bû din gas þo dy nas, alo gið ki min ties po sû kiai, ko lia þas, pla ka tas, daik tið ku mas, reikð miøkon den sa ci ja, iro ni ja, sar kaz mas, au to iro ni ja, pa ro di ja. Ðias ypa ty bes ga li ma pa ste bë ti ir P. Pa li lio nioei lia vi muo se. Po etas pla ka tið kai ma ni fes tuo ja ak ty vià po zi ci jà. „Að / tie si nu / álin ku sià / Pa sau lio aðá” 17 .Po ezi jos cen tri ne aði mi eks pre sio niz mas pa da rë sub jek ty vø já „að”. P. Pa li lio nio pos mai nuo lat pri me naðià tra di ci jà. Ne ko lek ty vas, ma së, kla së, o þmo gið ka sis „að”, koks jis be bû tø sub jek ty vus, ori gi na lus,keis tas. Ðtai ei lë rað èio „Dar kar tà apie mei læ” pos mas.Að –Au to no mi në res pub li ka.Ne no rëk,Kad ta ve my lë èiau.Ma no jaus mai –Ne sta dio no ðvil pu ko val do ma pub li ka,O ið di dûs, sa va ran kið ki pi lie èiai 18 .Pla tus re to ri nis mos tas pri me na Vl. Ma ja kov ská, bet jis sa vo me tu reið kë prie ðin gà idë jà so cia lis tiniamre a liz mui, pa gal ku rá „að” pri va lo bû ti sis te mos sraig te lis, ma sës, kla sës ti pið kas at sto vas. Tik ra siseks pre sio niz mo tra di ci joms bû din gas kû ri nys yra ei lë rað èiø cik las „Pro sve ti mus lan gus”.Rau don krû të baþ ny èiaKa riaskra nui ant kak lo…….Spie gia pa dan gos, bo bos.Vaikð to nuo gos tai syk lës.Kli ba dan tys, pa sto gës –ne uþ grû din tus py ki na 19 .Eks pre sio nis tø ðû kis „To lyn nuo gam tos” ne vi sai tin ka P. Pa li lio niui, nors kur da mas pei za þà jis në ranu si tei kæs prieð re a lis ti næ ar ro man ti næ tra di ci jà, ta èiau ne ap sei na be iro ni jos. „Me nu: jûs pra ðë te peizaþø. /Að jû sø – kuo ðvel niau sio da þo: / þa lia pra dþia” 20 . Bet ka da pie ðia mas toks, ko ká po etas þa da,pei za þas grei èiau pri si me na ke tur vë ji nin kø, o ne ro man ti kø tra di ci jà.Ra sa se niai man ne be sa gos,pa þi ræ ið mer gys tës pirð tø.Su ru de niu ðliau þiu á irðt và.Ten ge le þiuo ja mið ko rû bas.Ten epu ðë vei dais ádu bu siaisá au sá gar ga liuo ja vët rai,kad vël pa mi ðæs sta liaus met rasþeg no ja nuo sta biau sià len tà… 21Su si lie ja fan ta zi ja ir re a ly bë, ly rið ku mas ir pro zið ku mas, pra ei tis ir da bar tis, tam pa ne at ski ria mi iro ni jair tra gið ki ávy kiai. Ci tuo to ei lë rað èio po teks të gan gi liai pa slëp ta. Aið ki tik uþuo mi na apie mið ko bro liø,

ko vo to jø uþ Lie tu vos lais væ tra ge di ja, kan èia ir mir tis. Tik ne daug kas ga li tà po teks tæ pa jus ti, nes ma þë jaskai ty to jø, pa þi nu siø po ka rio re a ly bæ.Toks ei lë rað èio aið ki ni mas ga li at ro dy ti kaip pri tem pi mas. Su tin ku,kad ga li mi ir ki to kie per skai ty mo va rian tai. Vis kas pri klau so nuo skai ty to jo gy ve ni mo pa tir ties. Þo dis poetosu vo kia mas kaip es te ti në ver ty bë, kar tais gal ir pa mirð tant tai, kà no ri ma pa sa ky ti. Pa lie ka ma erd vësskai ty to jo fan ta zi jai pa si reikð ti: „Kam vel tui lie þu viu ma li? / Ið kirpk kaip no ri, jei ga li, / ið oro – þo dþiogë læ” 22 . Mo ky da ma sis ið K. Bin kio, P. Pa li lio nis sie kia to kio pat vir tuo zið ku mo val dy ti þo dá. Ne vi suo mettiks las pa sie kia mas, ne vi suo met pa si se ka, ta èiau ðiuo po þiû riu stip riau si P. Pa li lio nio kû ri niai yra sudëti á rin ki ná „Va sa ra uþ de be sø”. Ste bint vi sà kû ry bà, su si da ro áspû dis, kad tech ni nës þo dþio val dy moga li my bës yra daug di des nës ne gu emo ci nis, in te lek tu a li nis po rei kis. Es te ti nis þai di mas, su pran ta ma,ir gi tu ri þa ve sio (pa vyz dþiui, „Ban dy mas pa ra ðy ti ling vis ti ná ei lë rað tá”).Be veik vi sos ðiuo lai ki nës ly ri kos bû din gas bruo þas – kuo dau giau vie tos pa lik ti skai ty to jo fan ta zi jai,leis ti jam pa èiam su pras ti kû ri ná taip, kaip jis no ri. Juk vie nos tie sos, ypaè po eti nës, nie kad ne bû na.Skai ty to jo vi di nia me pa sau ly je su ka si dau gy bë ið gy ve ni mo ir min ties ra ti lø, to dël ir po eti niai ap màs ty maine ga li su sto ti pu siau ke ly je, ne tu ri pa bai gos, kaþ ko kiø ga lu ti niø ið va dø, fi na lo, o ple èia si á cik lus ir mi nipo emas, ku rios ne daug ski ria si nuo ei lë rað èiø cik lø. P. Pa li lio nio orien ta ci ja á avan gar di næ tra di ci jà leidþiajam ið veng ti ið anks ti niø ið va dø, tos tie sos, ku rià dik tuo ja kla si ki nis ri mas. Gims ta no ras „pa ðok din tiri mà, / tà kla sið kà kast ruo tà pri mà, / ku ris uþ bai gia min tá pir mas, / pri veng da mas nau jos” 23 . P. Pa li lio niokû ry bo je kar tas nuo kar to pa si kar to ja de mok ra ti nës pa sau lë jau tos mo ty vas apie pliu ra lis ti ná màs ty mà:„Þi lam þmo ni jos smil ki ny. / Në ra at sa ky mo …Në vie no” 24 .Þais min gos, iro nið kos ei lës, ga li ma sa ky ti, be veik vi suo met tu ri po teks tæ, mo ra li ná, po li ti ná ver ti ni mà.Ne vie nas mo ty vas, min ties as pek tas, ið reikð tas dar so viet me èiu leis tuo se rin ki niuo se, ið lie ka ak tu a lus irðian dien dël sa vo erd vës ir lai ko ne apib rëþ tu mo. Pa vyz dþiui, „Jau ei na / per Lie tu và re vo liu ci ja. / Dievulë liau! / Gra þi, / kaip dva ro pa ne lë Liu ci ja, / ku rià po mir ties bu vau ve dæs” 25 . Da bar ti nis vi suo me nëssu ju di mas, sa vo tið ka re vo liu ci ja yra dau giau ko mið ka ne gu tra gið ka. P. Pa li lio nis tu ri þo dþio do va nà, jauèiaþo dþio spal và ir to nà, su ran da jam pa èià ge riau sià vie tà stro fo je. Tik kar tais tar si ið jun gia màs ty màir tar si siur re a lis tas pa lei dþia ran kà lais vai ju dë ti, ri kiuo ti þo dþius. To dël skai ty da mi kai ku riuos pos muspir miau ið girs ta me tik þo dþius, o tik pas kui esa me pri vers ti ieð ko ti pras-mës, þo dþiø tar pu sa vio ry ðiø.Ir ne vi suo met sëk min gai. Ypaè tai lie èia tuos ei lë rað èius, ku riuo se ap màs to mos glo ba li nës, fi lo so fi nëspro ble mos. Bet ir at vi ro teks to kû ri niai, ku riuo se vy rau ja de kla ma ci ja, re to ri ka, su men ki na me ni næ ko ky bæir es te ti ná efek ty vu mà. Tarp ðiø dvie jø po liø ri kiuo ja si leng vi, þais min gi kû ri niai, þyb èio jan tys ne rû pes tingumu, links ma nuo tai ka, hu mo ru ir ðyp se na. Toks yra or gi na liai pa vaiz duo tas lie tin gas pei zaþas.Ðonas pra kiu ro,ant ras – iðba lo.Mau kia uþ du røva ka ras alø.Mau kia ir kei kiada lià vë juo tà,vë jà be sai ká,dan gø ne ðluo tà 26 .Ir èia yra me ta fo ri nis per kë li mas, bet jis ta ry tum ne pri va lo mas. Uþ ten ka pir mo jo pla no, uþ ten ka to,kad apie sub ju ru sá orà kal ba ma links mai nu si tei kus.Ei lë rað èiai, su kur ti jau at ga vus ne pri klau so my bæ, ir ski ria si, ir ne si ski ria nuo so viet me èiu pa ra ðy tøei liø. Ið lie ka tas pats sti lis ti nis ko das. Gal vo je tu riu rin ki ná „Pra ei viø mið ke”, ku ria me P. Pa li lio nis nu ta rëtar si la biau pri si tai ky ti prie ma si nio skai ty to jo – at si sa kë me ta fo ri nio más lin gu mo, grá þo prie at vi res nioteks to. „Pra rask, po ezi ja, me ta fo ras, bet ne lai ky se nà” 27 . Kri ti kuo tas uþ per ne lyg gi lø me ta fo ri ná uþ ðif ravimà, po etas ta ry tum nu si lei dþia, pa si duo da, gráþ ta prie tra di ci nës for mos.Koks maþas Vy tau tas Di dy sis…Ko kia di dþiu lë Lie tu va…Kiek dar pra kei kæ jà þu dy sis…Kiek ðir di mi uþstos: sa va… 28Tai sa vo tið ka ret ro ly ri ka. Leng vai skai to ma ir leng vai ási me na ma. Ta èiau pa na ðø ei lia vi mà jau nie jikri ti kai daþ nai trak tuo ja kaip ret rog ra di ná. Ten ka pri si min ti, kad mo der nis ti niai eks pe ri men tai (juos ið mëgino ir P. Pa li lio nis ) ðian dien ne tu ri pa klau sos tarp ma si niø skai ty to jø. Vi sur – Eu ro po je ir Ame ri ko je– eli ti në po ezi ja ski ria ma la bai ne di de liam më gë jø, drau gø, pa èiø po etø ir po ezi jos ty ri në to jø skai èiui.P. Pa li lio nis pa si duo da leng vo po eti nio þai di mo sti chi jai. Dar dau giau – pra de da kal bë ti „að” var du.„Pri si pa þás tu: / se no kai apie mei læ be ra ðiau” 29 . To anks èiau ne bu vo, nes po lin kis kur ti po eti ná epà – po­

emas, ei lë rað èiø cik lus – ver të ly ri ná sub jek tà sto vë ti ato kiau, ste bë ti ið ða lies. Ðia me rin ki ny je su stip rë join ty mus, ið pa þin ti nis pra das. Nors kar tais tu ri ir „mes” for mà. „Ma në me – vis kà mes ga lim. / Ma në me– kal nus nu ver sim. Sau lë ta ry tum kû ka liai / By ra á ru de nio er èià” 30 . Pei za þi niuo se ir mei lës ei lë rað èiuo seme di ta ci ja ið reikð ta stip riau. Tie siai kal ba ma apie pra ra di mus, nu si vy li mus, þmo niø su sve ti më ji mà. Darkar tais su ku ria mas afo riz mas, o at vi rà de kla ma ci jà pa ly di iro ni ja. Ka da ap màs to ma gy ve ni mo pras më,pri si me na ma eg zis ten cia liz mo fi lo so fi ja. „Uþ kà man — tiks las ir pras më, / Jei gu tu pats be tiks lis? /Vël niau kia si. Kà ið gru mës / Ta va sis Stik sas?” 31 . Po etas su si rû pi næs, kad ly ri ka pa si da rë ne rei ka lin ga,nes kles tint rin kos eko no mi kai ji ne be ren ta bi li. Gal to dël ir kny ge lës pa an trað të skam ba iro nið kai „Tekstaiau to riaus jaus mø ir min èiø me dþio to jams”. Po etas be jo kiø ið anks ti niø for mos nuo sta tø at pa lai duo jafan ta zi jà ir lais vai, kar tais þais min gai, be aið kes nës, api brëþ tos idë jos kal ba apie grei tà lai ko tëk mæ,tau tos mo ra lës ðva ru mà, pra lai më ji mus bû ties ir po eti nës kû ry bos ka re. Ku ria taip pat in vek ty vi nius,ma ni fes ti nius ei lë rað èius, kvie èian èius, smer kian èius, ap màs tan èius. Vël pla tus ma ja kov skið kas mos tas,iro ni ja. „Að / nu au nu vi sà þmo ni jà, / ir ba sà pa lei dþiu per þe mæ. / Ðian dien / pa sau li nis ávy kis. / Ðiandien/ þo lës gi mi mo die na” 32 . Gam tos gy ve ni mas ðva res nis uþ po li ti nius, mo ra li nius san ty kius. Jau di naLie tu vos li ki mas. „Ar to kià Lie tu và sva jo jai ? / Ar to kiai Lie tu vai mel deis” 33 . Ið si lais vin da mas nuo vi di nëscen zû ros, nuo ko kiø nors pri va lo mø ly ri kos for mø, po etas kar tais per ei na á sa vo tið kus te at ra lið kus gestus:„Me luo ju að, / at ëjæs pa ly dë ti / ta væs su dviem mai ðe liais pa a kiuos, / kur vie nas Die vas þi no / koir kiek pri dë ta… / ——— / Pats el ge ta, / ið el ge tos juo kiuos…” 34 .Ta èiau me nið kai stip riau si tie kû ri niai, ku riuo se á pir mà já pla nà ið ky la nuo ðir dûs ap màs ty mai apieeg zis ten ci næ pras mæ, lai kà, mir tá, mei læ ir vie nat væ („Ant bal to þir go”, „Am þi na jam”, „Dvi ko va”, „Le dyn meèioar të ji mas”, „Pa ka ruok lio pra ðy mas”. P. Pa li lio nis ne pa mirð ta ir eks pe ri men ta vi mo, po ezi jos ir pro zosfor mø su ar ti ni mo, ne pa si duo da gun dy mams tai ky tis tik prie ma si nio skai ty to jo. Ne ið ny ko ir me ta fo ri nësstruk tû ros, tik jos nuo sai kes nës, ne to kios más lin gos, leng viau „per ðvie èia mos”. P. Pa li lio nis ne ven giatra gið kø mo ty vø, dra ma tið ko su si ti ki mo su am þi ny be. Jo po ezi jo je kar to ja si þo dis „ka pas”. Ei lë rað èiøme nið ku mas nu ken èia dël karð to po eto bû do: pa si pik ti ni mo, ne kan tru mo at vi rai rëþ ti tai, kà ma no apieda bar ti ná gy ve ni mà. Ið sa ky ti vi sa tai re to ri ne for ma, ma ni fes tuo jant sa vo po zi ci jà. Gal ji ir tei sin ga, betdis kur so for ma yra ties mu ka, to dël es te ti niu po þiû riu në ra efek ty vi. P. Pa li lio nio tik ro ji sti chi ja – me ta fo ri në,pa slap tin ga, más lin ga, uþ ðif ruo ta for ma, ku ri ne pa ti ko kai ku riems kri ti kams. Nie ko ne pa da ry si. Var danme no ten ka ir pa ken të ti. Yra ir ki ta prie þas tis, ko dël P. Pa li lio nis at si trau kë nuo jam ápras tø struk tû rø.At ro dë, kad lais vës sà ly go mis në ra rei ka lo slëp ti tik rà jà min tá me ta fo rø brûz gy nuo se. Bet me ni nëfor ma ne pri pa þás ta prag ma tiz mo.•P. Pa li lio nis da vë skai ty to jui dau giau kaip de ðimt epi nio po bû dþio kû ri niø – ei liuo tø dra mø ir mi nipo emø. Tuos kû ri nius yra ver ti næs Ri èar das Pa kal nið kis moks li nia me vei ka le „Lie tu viø po ema” (1990).Li te ra tû ros kri ti kas ið ki tø P. Pa li lio nio epi nio po bû dþio kû ri niø pa gal me ni næ ko ky bæ ið sky rë iro nið kosba la dës ypa ty biø tu rin èià „Ret ro po e mà”. Ji þa vi min ties pa ra dok sa lu mu, kla si ki nës stro fos, ok ta vos suderi ni na mu su þais min ga iro ni ja, ið ryð ki nan èia þmo gaus dva si ná ny ku mà. „Ji pa ra ðy ta kaip ro man ti nës„sak mës” pa ro di ja – þmo gaus dia lo gas su sa vo ag re sy viuo ju ant ri nin ku vel niu” 35 . Man re gis, me ni niupo þiû riu yra stip res në pa ra dok sa laus sti liaus po ema „Ita kë”. Ið si ða ko ju si me di ta ci ja ru tu lio ja ma per besikei èian èià for mà – eks pre sy vià, pil nà kon tras tø ir ener gin gos in to na ci jos. Po etas iro ni zuo ja, pa ro dijuoja, smer kia ir klau sia: „Kai / gë lës, mo te rys – va zo nuos, / kai lû pos – / ið da vys èiø zo nos” 36 . No raspa siek ti ide a là (Ita kës sa là) be veik ne áma no mas. „Kur gi ma no tiks las, / na kur gi ji, / ma þa kaip kris las,/ bet ið ei ties sa la?” 37 .Kai ku rios po emos yra frag men tið kos, pri me na ei lë rað èiø cik lus („Prie më èio obe lis”, „Lem ties instrumen tas”, „El si no ro die no rað tis, ar ba vie nos þie mos sap nas”). P. Pa li lio ná kû ry bai ákve pia ávai riau siare a ly bë. Ne ma þà kû ry bi nio ákvë pi mo da lá su da ro kul tû ri në ap lin ka, kul tû ros þmo niø gy ve ni mas, dar baiir li ki mai. P. Pa li lio niui la bai ar ti mas yra Ka zi mie ras Bin kis, ku rio kû ry bos mo ty vai skam ba po emo je„Pa si kin kæs jau nà vë jà”. Ðia po ema P. Pa li lio nis ge ro kai ið plë të sa vo sti lis ti ná spek trà. Jis èia itin at palaiduo ja ir fan ta zi jà, ir ran kà, ið ryð ki na min ties ðuo lius, ne ápras tus þo dþiø de ri nius. „Go ju je gal và rai nà/ kru ti na sto ras pa bûk las” 38 . Po età pa trau kë K. Bin kio ar tis tið kas þais min gu mas, avan tiû rið ka biog ra fi ja,siau tu lin gas cha rak te ris ir ele gan ci ja. Kai ku riø pa na ðu mø á K. Bin ká tu ri ir pats P. Pa li lio nis. Po ema „Pasikin kæs jau nà vë jà” në ra ko kia nors po ezi jos prie mo në mis su kur ta gy ve ni mo ir kû ry bos apy brai þa. Jo jepa brë þia ma da bar ties re a ly bë, reið kia mas dva si nis pro tes tas prieð ðiø die nø þmo gaus ydas, jo dva si náið gve ri mà: „Ir siur bias á ger klæ/ ir pams ta kaip er kës / sky ry bos, in fark tai , bo ka lai” 39 .Do më ji ma sis kul tû ros þmo në mis pa ska ti no P. Pa li lio ná pa ra ðy ti po emà, tu rin èià po eti nës dra mosstruk tû rà. Tai „Vë juo ta sau lë”. Jo je vaiz duo ja mas Ado mo Mic ke vi èiaus gy ve ni mas ir veik la Kau ne (poema„Rap so di ja”). Ið es mës ði dra ma grei èiau bu vo skir ta Lie tu vos li ki mo, ko vos uþ lais væ ver ti ni mui, one A. Mic ke vi èiaus ið gy ve ni mams pa vaiz duo ti. Pir mau ja pa sa ko to jo ið gy ve ni mai. To dël ir cen zû ra bu vo

ið gàs din ta. Kri ti kai po emà ver ti no ne vi suo met tei gia mai. Pa na ðios kryp ties yra ir mo nod ra ma „Vi saisgy vy bës ko dek sais“, skir ta po eto An driaus Við te lio-Við te liaus ko vie nam gy ve ni mo epi zo dui pa vaiz duo ti –jo gy ve ni mo pa bai gai pa mi ðë liø na muo se. Ðio je po emo je pa sa ko to jas tar si in de ti fi kuo ja sa ve su vei kë ju.Èia ir gi svar bes nis të vy nës li ki mas. Ap màs ty mø, at si mi ni mø tu ri nys kar tais prieð ta rau ja de kla ma ci neifor mai, pa aukð tin tai in to na ci jai. Po emos erd vë la biau ati tik tø fi lo so fi næ, me di ta ci næ kryp tá.Dë me sys me no, kul tû ros, po li ti kos þmo nëms pa trau kë P. Pa li lio ná prie pa si kal bë ji mø, in ter viu. Ið jøpo etas su ge bë jo „ið peð ti” ne ma þai nau jos me dþia gos, svar bios nau jø jø lai kø li te ra tû ros is to ri jai. Drau giðkas,in ty mus, pa tik lus ben dra vi mas pa dë jo pa siek ti to, ko ne áma no ma pa siek ti per ofi cia lius, pro gi niusklau si në ji mus. Di des næ da lá straips niø P. Pa li lio nis pa skel bë dien rað ty je „Kau no die na”. Vë liau jie bu vosu dë ti á kny gà „Ið lik ti sa vi mi”. Ypaè in for ma ty vûs po kal biai su po etais Ber nar du Braz dþio niu, Hen ri kuNa giu, pro zi nin ku Liu du Do vy dë nu, li te ra tû ros ver të ju Edvardu Vis kan ta, li te ra tû ro lo gu Bro niu Vað ke liuir kt. Ið po kal bio su pro fe so riu mi, þy miu kri ti ku Rim vy du Ðil ba jo riu, pa vyz dþiui, pa aið kë ja, kad jis ne pripaþás ta gry no jo me no prin ci pø, jo nuo mo ne, es te tai yra nuo bo dûs. Gro þis tu ri neð ti gë rá ir tie sà. Èia,Lie tu vo je bu vo ma no ma, kad ið ei vi jos kri ti kai yra be veik vi si gry no jo gro þio ða li nin kai.P. Pa li lio nio esë apie Sa lo më jà Në rá, Juo zà Urb ðá, Juo zà Þla bá-Þen gæ, Rai mun dà Sa mu le vi èiø, Vik to ràKa ti liø ir gi pra ple èia mû sø þi nias apie tuos þy mius þmo nes, tar si su ðil do, pa da ro ar ti mes ná jø pa veikslà.Kaip po eti në je kû ry bo je, taip ir esë þa vi P. Pa li lio nio po eti nio þo dþio sod ru mas, puoð nu mas, emociona lu mas. Ne ven gia ma ir pa ne gi ri nio, aukð ti nan èio pa to so. Pa vyz dþiui, apie Sta sës Sa mu le vi èie nësnuo ðir du mà po etas taip ra ðo: „Pro me lo din gà sve tin gu mà, pro jau ku mo ir prie lan ku mo þais mà im da voir pra si muð da vo keis tas ak cen tas, lyg kaþ ko kiø ki tø, ne ávar din tø, bet nu jau èia mø kul tû rø at gar sis” 40 .Itin reikð min gas, fun da men ta lus P. Pa li lio nio dar bas yra kny ga apie Juo zà Gru ðà „Sva jo jæs gra þøgy ve ni mà”. Ji ati tin ka P. Pa li lio nio kû ry bos ir li te ra tû ri nio dar bo sti liø. Jei gu po emo se ir ei lë rað èiuo sejau èia me mo zai kið kà vaiz dø kon struk ci jà, tai ir ðio je kny go je mo zai kið kai su dë ta ávai raus þan ro, ne vie nodosko ky bës teks tai: kny gos au to riaus in ter pre ta ci jos, ko men ta rai, re pli kos, J. Gru ðo ir jam ra ðy ti laið kai,at si mi ni mai, do ku men tai, ávai riu me tu uþ ra ðy ti ir su dë ti pa ties ra ðy to jo svars ty mai, at si mi ni mai ir po kal biaisu kny gos su da ry to ju, taip pat J. Gru ðà pa þi no ju siø ra ðy to jø ir ðiaip ar èiau ben dra vu siø þmo niø at si minimai, pa sta bos. To dël P. Pa li lio nis pa an trað të je pa þy më jo: „Ap ma tai Juo zo Gru ðo por tre tui”. Kny ga yraso li di, pa kan ka mai ori gi na li, nes jo je la biau gi li na ma si ne á fa sa di næ li te ra tû ri nio gy ve ni mo pu sæ, o á jouþ ku li sius, á vie ðu mà ið ke lia mi ávai riau si nu ti ki mai, net ne vi suo met pa gir ti ni ar ið aukð ti nan tys vie nà arki tà kû rë jà. Vi sa tai in tri guo ja, ska ti na do më tis ir rim to mis me no pro ble mo mis. J. Gru ðas ir gi pa vaiz duotastoks, kaip at ro dë kas die nia me gy ve ni me, bui ti në je ap lin ko je. Nors P. Pa li lio nis þvel gia á ra ðy to jà sudi dþiu le pa gar ba, gal net su tam tik ru pie te tu. „Man rû pë jo, – ra ðo jis, – þe mið kas, kas die nið kas, jei guno rit – re a lis ti nis Juo zas Gru ðas, jo þo dþiais, – tas „mo lis”, ið ku rio ið ki lo ne ei li në as me ny bë, ið de gëkait rio je kû ry bos ug ny je, ága vo ið skir ti nu mo, vi suo ti nu mo skam be sá” 41 .Þvilgs nis á kul tû ri nio gy ve ni mo uþ ku li sius pa trau kia, in tri guo ja skai ty to jà, ku ris ðian dien jau pra ti namasá ra ðy to jà þiû rë ti ne kaip á kaþ ko ká ant þmo gá, olim pie tá, o kaip á prieð ta rin gà, kar tais ir sil pnà, suþmo gið ko mis ydo mis. Kû rë jas gal net la biau pa þei dþia mas, daþ niau klys tan tis, ne su ta rian tis su sa vi miir ap lin ka. Me no þmo gus pa pras tai jau èia si ne pa kan ka mai su pras tas, áver tin tas kri ti kos ar skai ty to jø,plunks nos ar tep tu ko bro liø. Ta ry bi niais me tais vi si gar ses niø þmo niø gy ve ni mo uþ ku li siai bu vo tie siogsle pia mi. Ma ny ta, kad ta ry bi nis ra ðy to jas, ypaè tas, ku ris aukð ti no so cia lis ti næ san tvar kà, ne ga li bû tikoks nors ne do rë lis, ne prin ci pin gas, pa si kly dæs mei lës klyst ke liuo se, ap skri tai nuo dë min gas þmo gus.P. Pa li lio nio kny go je daþ nai pa ke lia ma uþ dan ga, slë pu si re a lius po el gius, nu ti ki mus ir ðiaip, at ro dy tø,ne reikð min gas smul kme nas, ku rios kai ku riems þmo nëms bu vo ge rai þi no mos. In tri guo jan èiai pa vei kiatoks be veik sim bo li nis fak tas, kaip is to ri ja su vie nu gar siau siø ru sø ra ðy to ju Kon stan ti nu Bal mon tu. Keliauda mas po Lie tu và, jis nei ið ðio, nei ið to ási no ri við tie nos, o grá þæs á vieð bu tá su mu ða þmo nà. Taip P.Pa li lio nis pri ar ti na prie re a lios þe mës be veik ðven tu mo au re o læ ir ne abe jo ti nà ta len tà tu rë ju sá ra ðy to jà.Rei kia pri pa þin ti, kad nuo dë min gas kû rë jas yra vi suo met ádo mes nis uþ ðven tuo lá. Ne vie nas skai ty to jasnu stem ba, per skai tæs, kad pro zi nin kas Juo zas Paukð te lis, bû da mas Kë dai niø gim na zi jos di rek to riu mi,pa si ra ðë svei ki ni mà Adol fui Hit le riui, kad þy mus dva si nin kas, ra ðy to jas Juo zas Tu mas-Vaiþ gan tas pa sakojo ne pa do rø anek do tà apie pir ðly bas. Su in tri guo ja ir tai, kad gar sus to me to po etas ne grà þi no skolostaip pat gar siai pro zi nin kei Ie vai Si mo nai ty tei. Sko là tu rë jo pri si im ti vals ty bës iþ das. Ste bi na, kadB. Braz dþio nis 1940 me tais ta ria mai no rë jæs pa si da ry ti ta ry bi niu po etu. Kaip ir Vin co My ko lai èio-Pu ti nomei lës nuo ty kis ar Alek sio Chur gi no ið trû ki mas ið ge to uþ ið vers tà á lie tu viø kal bà Hit le rio kny gà „MeinKampt”. Ádo mu skai ty ti apie vie no gar siau siø lie tu viø te at ro re þi sie riaus Juo zo Mil ti nio po më gá ba samvaikð èio ti po Kau no gat ves. Kar tais ir gar sûs, ið di dûs ra ðy to jai pa si el gia kaip vai kai. Uþ te ko J. Gru ðuine ty èia mes te lë ti re pli kà, kad Juo zo Bal tu ðio kny ga „Sak më apie Ju zà” ver ta No be lio pre mi jos, ir J.Bal tu ðis pa ti kë jo, më gi no or ga ni zuo ti þy gá pas þi no mus Eu ro pos ra ðy to jus, kad bû tø pa siû ly tas kan didatu ðiai pre mi jai gau ti.

Apie vie nà ar ki tà kul tû ros vei kë jà skai ty to jo sà mo në je jau yra áteig ta tam tik ra nuo mo në – tei gia maar ne igia ma. P. Pa li lio nis uþ fik suo ja to kias kul tû ri nio gy ve ni mo si tu a ci jas, ku rio se vi sið kai nau jai at si skleidþiavie no ar ki to ra ðy to jo tik rie ji bruo þai. Ádo mus yra Kos to Kor sa ko ir spe cia lio jo sky riaus vir ði nin koMi che lio Ka cen ber go po kal bis 1940 me tais apie J. Gru ðo an ke tà. K. Kor sa kas pa si ro dë kaip hu ma nið kas,de mok ra tið kas þmo gus, nors dau ge lis skai ty to jø já ási vaiz da vo kaip pa klus nø val dþiai li te ra tà. Vy tau toPet ke vi èiaus, „pra mu ðu sio” fil mo „Her kus Man tas” su kû ri mà, in ter pre ta ci ja ir gi pra ple èia ðio ra ðy to jobiog ra fi jà. Kny go je ið tei si na mas Juo zas Amb ra ze vi èius, 1941 me tais bu væs vy riau sy bës pir mi nin ku. Jisabe jo jæs dël An ta no Sme to nos pro to ga liø. Tais in tri guo jan èiais fak tais ga li ma ti kë ti, ga li ma ir abe jo ti,pa lai ky ti þmo niø vi suo met mëgs ta mo mis pa ska lo mis.Kaip mi në jau, ne vi si teks tai yra ly gia ver èiai. Man re gis, J.Gru ðo jau nys të je ra ðy ti mei lës laið kai yraper ne lyg sen ti men ta lûs, ba ro kið ko sti liaus, nuo lat kar to ja si tos pa èios fra zës. Tø laið kø kny go je ga lë jobû ti ma þiau, jie ga lë jo bû ti reik liau at rink ti. Pa dë kos laið kai kri ti kams taip pat ne pra tur ti na J.Gru ðo kûrybos, tik þei dþia ra ðy to jo sa vi gar bà. Ta èiau nuo sta ta kal bë ti apie sil pny bes gal ir pa tei si na tø laið køpub li ka ci jas.Di de læ teks tø da lá su da ro pa ties P. Pa li lio nio eseis ti niai pri sta ty mai ir ko men ta rai, at si mi ni mai apiebi èiu lys tæ ir ar ti mà ben dra vi mà su J. Gru ðu. P. Pa li lio nio eseis ti ka ið au ga ið jo po ezi jos. Ki taip ta riant,po ezi ja ir eseis ti ka vie na ki tà vei kia ir aukð ti na. Po eti niø pa ly gi ni mø, epi te tø, in to na ci jø ið lie ka ir eseistiko je. „Di de lio ta len to kaip di de lio ðvie su lio spin du liai, pra si mu ðæ pro abe jin gu mo luo bà, vos pri si lie tæ,re gis, be ypa tin gø pa stan gø, aki nan èiais bran gak me niais pa vers da vo li ki mø nuo lau þas, me tø me taisglû dë ju sias at skau dë ju siø, su ran dë ju siø, su ne gai les tin ga ne ga lia su si tai kiu siø gy ve ni mø gel më se” 42 .Ar ba: „Bë go lai kas, ru de në jo þe më. Kaip per veð lià la pi jà ðen bei ten jau ne nu mal do mai pra si mu ði në jaið da vi kið kas gel to nis, taip pro nau jos val dþios pa þa dus ne tru kus ëmë ryð kë ti jos tik ro ji es më. Il gi sa ki niøpe ri odai tu ri ir mi nu sø: di di na skai ty mo átam pà, skai ty to jui ne leng va sek ti min tá.Ði kny ga ádo mi kaip li te ra tû ros, kul tû ros is to ri jos pa pil dy mas, kaip in tri guo jan tis pa sa ko ji mas apiekul tû ros þmo niø dra ma tið kus, bet pra smin gus li ki mus, tau tos ðvie su lius sun kiø ið më gi ni mø me tais, apiekû rë jus, ska ti nu sius tau tà ið lai ky ti dva si nes ver ty bes. Aka de mi niu sti liu mi pa ra ðy ta li te ra tû ros is to ri jadaþ nai bû na nuo bo di ma si niam skai ty to jui, ta èiau ði P. Pa li lio nio kny ga kaip tik ið ven gia nuo bo du lio,pra ple èia li te ra tû ros is to ri jà, kaip gy và ir la bai prieð ta rin gà ju dë ji mà. Ji pa ro do, kaip dva si nës, me ni nësver ty bës at si ra do, at si ra do ne ðiaip kam nors pa no rë jus – par ti jai, va dui, val dþiai ap skri tai, bet bu vosu kur tos ta len tin gø þmo niø. Juos rei kë tø ver tin ti kaip tau tos bran giau sià li ki mo do va nà, pri lygs tan èiàþe mës gel më se ran da miems la bai re tiems ir bran giems me ta lams – gam tos tur tams. Ta len tin gø þmo niø,kaip ir þe mës gel më se ran da mø tur tø, në ra gau su, to dël jie bran gin ti ni.1Pa li lio nis P., Aki sta tos, V.: Va ga, 1977, p. 22.2Pa li lio nis P., Mo ti nos epas, V.: Va ga, 1991, p. 121.3Pa li lio nis P., Ato las, V.: Va ga, 1972, p. 7.4Ten pat, p.16.5Ra ðy to jas ir cen zû ra, V.: Va ga, 1992, p. 153.6Ten pat, p. 154.7Pa li lio nis P., Vë juo ta sau lë, V,:Va ga, 1983, p. 102.8Ten pat, p. 184.9Pa li lio nis P. Sva jo jæs gra þø gy ve ni mà. Ap ma tai Juo zo Gru ðo por tre tui, V.: Lie tu vos ra ðy to jø sà jun gos lei dyk la,2001, p. 338.10Þr. Nau jos kny gos, 1979, Nr. 6, p. 4.11Þr. Per ga lë, 1980, Nr. 3, p. 172–174.12Þr. Per ga lë, 1987, Nr. 2, p. 175–177.13Pa li lio nis P., Va sa ra uþ de be sø, V,: Va ga, 1981, p. 73.14Ten pat.15Kau no die na, 1994 12 10, p. 17–18.16Pa li lio nis P., Mo ti nos epas, p. 82.17Pa li lio nis P., Aki sta tos, V.: Va ga, 1977, p. 7.18Pa li lio nis P., Vë juo ta sau lë, p. 133.19Ten pat, p. 54.20Pa li lio nis P., Mo ti nos epas, p. 102.21Ten pat, p. 103.22Pa li lio nis P., Va sa ra uþ de be sø, p. 82.23Pa li lio nis P., Maþosios po emos, V,: Va ga, 1979, p. 111.24Pa li lio nis P., Mo ti nos epas, p. 81.

25Pa li lio nis P., Maþosios po emos, p. 35.26Pa li lio nis P., Va sa ra uþ de be sø, p. 17.27Pa li lio nis P., Pra ei viø mið ke, K.: Nau ja sis lan kas, 2000, p. 32.28Ten pat, p. 10.29Ten pat, p. 22.30Ten pat, p. 27.31Ten pat, p. 46.32Ten pat, p. 75.33Ten pat , p. 39.34Ten pat, p. 53.35Pa kal niðkis R.,. Lie tu viø po ema. V.: Va ga, 1990, p. 334.36Pa li lio nis P., Maþosios po emos, p. 104.37Ten pat, p. 107.38Pa li lio nis P., Vë juo ta sau lë, p. 164.39Ten pat, p. 174.40Pa li lio nis P., Iðlik ti sa vi mi, K.: Var pas, 1997, p. 137.41Pa li lio nis P. Sva jo jæs gra þø gy ve ni mà. Ap ma tai Juo zo Gru ðo por tre tui, p. 8.42Ten pat, p. 9.Vilniaus universitetasUniversiteto g. 5, LT-01513 Vilnius