????? ? ??? ? ? ?
????? ? ??? ? ? ?
????? ? ??? ? ? ?
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
: دﺎﺳا<br />
ﻲﻌﻟا ﻟا و ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻌﻟا ةرازو<br />
ﻗ يرﻣ ــﻌﻣﺎﺟ<br />
ﻋﺎﺟﻻا مﻌﻟاو ﻧﺎﻧا مﻌﻟا آ<br />
عﺎﺟﻻا ﻋ ﻗ<br />
ﻋ و ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
ﻐﻟا<br />
عﺎﺟﻻا ﻋ ﻲﻓ ﺟﺎﻟا ةدﺎﻬﺷ ﻟ<br />
ﻣ ةآﻣ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﺗو<br />
ﺗ ﺗ<br />
فاﺷإ<br />
ﺗ<br />
ﻳﺎﺑ ﻌﺳ<br />
: ﻟﺎﻟا داﻋإ<br />
ةﺣ ﻟدﺎﻟ<br />
ﻗﺎﻟا ﻟ<br />
ﺎر فوﺧ ﺣ<br />
ارﻣ ﺎﻓﻣ ﻳﺎﺑ ﻌﺳ<br />
اﻀﻋ ﻲﻣودرز ﺣا<br />
اﻀﻋ تﺎآﺑ ﺑ<br />
ﻲﻌﻣﺎﻟا ﺳﻟا<br />
2010<br />
/ 2009
ﻣﻟا
: ﻣﻣ<br />
ﻣ ﻳ ﺎﻟ اآ ﺎﻳﺗ ﻳ ﻳﻟا تﺎﺳﻟاو تﺎﻟا ﺗ<br />
ﻣﺎﻋ دﻓو<br />
ﻲﻳرادإ<br />
وأ<br />
ﻣ ﺑ ﻊﻳ<br />
يﻟا<br />
1<br />
ﺻأ<br />
ﻣﻣ<br />
ﻟ<br />
ﻟا مﻬﻟا ﻟذ تزوﺎﺗ تاﻌﺗ<br />
ﻋﺎﺟا ﺑ ﻲه مﻟا ﻟﺎﻓ ،يدﺎﻣ ﺑﺎﻣو طﺎﻧ ﺎﻬﺑو ﻌﻣ ﺗ ﺧاد<br />
تﺎﻳﺗ ﻣ ﻳ ﺎﻣ ﺑ ﻲﺟرﺎﻟا ﻲﻋﺎﺟﻻا<br />
ﻊﻗاﻟ اداﻣا ﺗ ﻣﺎﻣ<br />
ﻳﻟا ﻣ ﻌﺗ اد ﻣﺎﻳدو آﺣ ﻲﻓ مﻟا ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻧﺎآ تﺎﻋو ﺎﻟ<br />
ةرادإ<br />
ﻋﻣ<br />
ﺎﻬهأ<br />
. ﻓﺎﻟاو ﻳراﺳﻼﻟ<br />
هأ<br />
ءﺎﻋإ<br />
ﻌﻟ ،ﻟا<br />
ﻌﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﻟ<br />
ﻣ ﺗرا ﻳﻟا دراﻟا<br />
تاذو ةﻌﻣ ﺎوو<br />
رﻟﺎﺑ<br />
ﺗﺗ<br />
ﻋ<br />
ﺗ<br />
مﺎﻬﻣ<br />
ﺎﻬﻟ<br />
ﻧﺎآ ﻓ ﻐﻟا<br />
مﻟا ﺎﻬﻟ<br />
ﻐﻟا تﺎﻋو ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻌﺗو ﻊﺳﻟ<br />
ةرادإ<br />
ﻰﻟإ<br />
عﻟا اه<br />
ﺎﻬﻧﺗ ﻌو<br />
ﻧ<br />
ﻣﺎﻣ<br />
ةرادﻓ<br />
ةرادإ<br />
تﺎﻋ ﺎﻣأ<br />
ﺳﺎﺳأ<br />
نأ<br />
ﻲﻓ هﺎﺳ ةﻳﻟا<br />
هأ<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎآ ،تاﻐﺗو<br />
ﺻﺎﻋ ﻐﻟاو<br />
دﺎﻌﺑﻷا<br />
هه<br />
نإ<br />
ﻻو اﺟ ﻣﺎه ﺑﺎﺳ تاﻓ<br />
لﺎﻌﻟ<br />
،ﻲﻟا<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻻﺟ ﺗ<br />
ﻟ<br />
. ىﻟا ةﻌﺑ فاهﺄﺑ ﺗﺗو<br />
ﺎﻧﺎآو<br />
ةرادإ<br />
،قﺎﻟا<br />
ﻧ ﻲﻓ ازﺑ<br />
تﺎﻋو<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻌﻟا بر<br />
ﺎﻬﻬﺟﻳ<br />
،ﻟا ﺗ ﻲﻓ ةآ<br />
ﻣاوأ<br />
هأ<br />
ﺎﻬﻧأ ﺑ ﻟ يدﺎﻌﻟا<br />
ﺗاﺳإ<br />
ادﺎﻌﺑأ<br />
ﺗ ﺣ<br />
ﺑ ﺑا ﻟا ﻳ ﻻ ﻟا اه ﻣ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
سﺎﺳأ<br />
ﻰﻋ ﻟا ﻲﻓ<br />
قﻟا ﻟوﺎﻣ ﻲﻓ ﺎه ﻬﻟا ﻣ نﺳ اﻟ ،ﻳﻟا ﻟا ﻌﻟا<br />
فاأو<br />
ﺎﻬﺑ<br />
اه ﻧاﺟ ﻣ ﻟﺎﻋ<br />
ﻧاﺟ ﺑ<br />
ﻧ<br />
نأ<br />
ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻗﻼﻌﻟا ﺧاﻣ ﻬﻟ ﻟوﺎﻣ ﻲﻓ ﻊﺳﻣو ﻣ ﺑ<br />
لﻓ ﺧ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻟا اه<br />
. ﺎهرﺗو<br />
ﺎﻗ ﻓ ﻋو<br />
.<br />
عﻟا
ﻳﺗو<br />
ﺑ<br />
ﻟﺎﺷﻟ<br />
ح ﻣ ﺳارﻟ ﻲﻬﻟا ﻧﺎﻟا<br />
2<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎﻗﺗ لوﻷا<br />
. ﻓاهأو هأو عﻟا رﺎﺧا بﺎﺳأ ﺗو ،هﺎﻟا<br />
ةرادا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎﻗﺗ<br />
" ةرادا ﻲﻓ ﺧﻣ"<br />
ﻣ ﻟﺎﻌﻣ ﺎهرﺎإ ﻲﻓ ﺳ ﻲﻟاو<br />
لﻼﺧ ﻣ<br />
دراﻟا<br />
ﺎﻬﻋ<br />
ةرادإ<br />
،ﺗ<br />
ﻋ<br />
ﻧاﻋ يﻟا<br />
يإ<br />
ﻌﻳﺳ ﻟ ءﺎﻋإ ﺎه ﺎﻟوﺎﺣ ﻗو ،ﺳارﻟا<br />
هه<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎﻗﺗ<br />
،ﺎه ﻲر ﻐﻣ ﺗ<br />
. ﺎﻬﻣﺎﻬﻣو<br />
ﺎﻬﻟﺎﺷأو<br />
" ﻳﻟا<br />
دراﻟا ةرادإ"<br />
ﻧاﻋ يﻟا<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﺎآ<br />
،ﻗﻼﻌﻟا<br />
هه ﻲﻓ<br />
و<br />
ﻣﻣ<br />
ﻟا ﻲﻓ<br />
تﺎﻟا<br />
ﻲﻧﺎﻟا ﻟا ﻲﻓو<br />
سﺎﺳأ ﺎهرﺎﻋﺎﺑ<br />
ةرادا<br />
ﻓﺎإ ،ﻟذ ﻲﻓ هﺎﺳ ﻲﻟا تﺎﻳﻟاو ﺎهرﺗ ﺣاﻣ ﻰﻟإ قﻟا<br />
راودﻷا<br />
ﻬﻓ ﻲﻓ<br />
هأ<br />
ﺧﻷا ﻲﻓو ،ﺎﻬﻟ اداﻣا ﺗ<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةراد<br />
ﻲﺗاﺳﻻا ﻳﻌﻟا ﺎهو<br />
ﻐﻟا ﻋ ﻰﻟإ<br />
ﻰﻋ<br />
ﻟاو<br />
ﺗﻻﺎﻣو<br />
اﺛﻣ<br />
هرﺎﻋﺎﺑو<br />
ﺎﻗﺗ<br />
ﻣ ﺎﻬﻟ ﺎﻟ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
داﻓﻷا<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
ةﻳﻟا راودﻷا<br />
هأ<br />
،ﻣﺎﻋ<br />
عﻣ ﻧاﺟ<br />
عاﻧﻷ ﺎﻗﺗ<br />
ﻟﺎﻟا ﻟا ﻲﻓ<br />
ﺣا ﺎهرﺎﻋﺎﺑ ﻳﻟا<br />
ﺎﻟوﺎﺣ ﻗو<br />
ﺗ ﻋ ﻧاﺟ ﻣ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ ﺎﻬﻟ ﻟا<br />
ﺗ ﻲﻓ ﻣﺎه ﻳﻌﺑ ﻰﻟإ ﺎﻗﺗ<br />
، ﻟا ﻌﻟا ﻲﻓ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو ﻳﻟا<br />
" تﺎﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
،ﺳارﻟا هه ﺎﻬﻟﺎﻌﺗ ﻲﻟا<br />
" ـﺑ نﻌﻟا<br />
ﻳﻟا ﻐﻟا ﻧاﺟ ﻣ ﻬﻓ ﺎﻟوﺎﺣ اﻟ<br />
ﻓاهأو<br />
ﻰﻟإ ﺎﻗﺗ ﺛ<br />
ﺎﻟوﺎﺣ ﻗو ،<br />
ﻐﻟا<br />
عاﻧأ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎﻗﺗ لﻼﺧ ﻣ<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
ﻊﺑاﻟا<br />
. ﻲﺟﻟﻟاو<br />
ﻟا ﻲﻓ<br />
ﻗﻼﻌﻟا هه<br />
ﻲﻓ ﻲﻧﺎﺛ فآ<br />
،ﻳﻟا<br />
دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﻟذو ،ﺎهﻏو<br />
ﻣاﺑ ﻣ<br />
،ﻲﻟا<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻟ ﻗﺗ ﻲﻟا تﺎﻳﻟا ﻣو ﻌﻓاودو<br />
ﻣوﺎﻣ<br />
هﺎﻣو<br />
ﻣاﺑ<br />
ﻀﻳ صﺎﺧ عوﻣ<br />
وأ<br />
ﻌآ ﻐﻟا<br />
ﻲﻟا تﺎﻳﻟا ﻣ ﻰﻟإ قﻟا لﻼﺧ ﻣ ﻧﺎﻟا اﻬﻟ يﻧ ﻌﺑ ءﺎﻋإ<br />
.<br />
ﻧﺎﻟا اﻬﻟ ﻗﺗ
" اﻟا ﻲﻓ ﻐﻟاو داﻓﻷا ةرادإ ﻣ آ ﻊﻗاو<br />
اﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻋو ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺎﻗﺗ ﻗو ،ﻧاﻟا ﺎﺳارد ﻗﺎﺳ ﻲﻓ ﺧﺗ<br />
3<br />
" ـﺑ نﻌﻟا<br />
ةرادإ<br />
يﻟا<br />
ﻣﺎﻟا<br />
ﻊﻗاو ﻋ ةرﺻ ﻳﺗ<br />
مﺎﻌﻟا<br />
رﺎا<br />
ﻣﻣ<br />
ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﺎﻟوﺎﺣ<br />
ﺗ ﺎهرﺎﻋﺎﺑ<br />
ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﺧاد ﻟا<br />
تﺎﺳرﺎﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﻣ آ رﺗ ﺣاﻟ<br />
اه نﺎآو ،ةﻳﻟا<br />
تﺎﻌﻟاو تاﻐﻟا ﻲﻓ ﺎهرﺗ قﺎﻓأو نﻵا<br />
ﺎﻗﺗ<br />
. ﻧاﻟا ﺳارﻟا لﺎﻣ ﻧاﺟ ﻣ ﻋ ةﻧ<br />
ءﺎﻋ<br />
ﺎﻬﻌﻗاوو<br />
ﻟوﺎﻣ<br />
" ﻐﻟا تﺎﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ"<br />
ـﺑ نﻌﻟا سدﺎﻟا ﻟا ﻲﻓ<br />
ﺣ ،ﻳﻟا ﺣﺎﻟا ﻣ ﻐﻟا تﺎﻋو ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ ﺑ ﻗﻼﻌﻟ<br />
ﻐﻟا ﻣاﺑ ﻲﻓو ﻲﻟا ﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﺗﺎﺗو ﻗﻼﻌﻟا هه رﺗ ﻰﻟإ ﺎﻗﺗ<br />
ﻋ و<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻧاﻟا ﺳارﻟا يﻟا ﻬﻟ ﻟوﺎﻣ ﻲﻓ اه نﺎآو ،ﻟا<br />
ةرادإ"<br />
: ﻧاﻣ ﺳارد<br />
" ـﺑ نﻌﻟا ﻊﺑﺎﻟا<br />
ﻳاﻟا زﺎﻐﻧﺳ ﺳﻣ ﻲﻓ ﻐﺗ ﻋ ﺳارد ﺎﻟوﺎﺣ"<br />
ﻟا ﻲﻓ<br />
رﺎﻐﻧﺳ<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
رودو ،ﻌﻟا هه ﻧاﺟ ﻰﻟإ قﻟا ﻋ ﻟذو<br />
ﺑﺎﺳ ةﻓ ﻲﻓ ﺎﻬﺑ ﻣﺎﻗ ﻲﻟاو<br />
ﺎﻬﻓ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻌﺑ ﺎﻬﻓ<br />
دراﻟا ﺗ تﺎﺳرﺎﻣو<br />
ﺛﺣ ﻲﻟا<br />
تارادإ<br />
ﻊﻗاو<br />
تاﻐﻟا طﺎﺗرا ىﻣو<br />
و ،ﺎﻬﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
،ﺎهﻌﺑو<br />
ﻐﻟا ﻋ ﻗ<br />
.<br />
ﻐﻟا
لوﻷا ﻟا<br />
ــــــــــــــــﺳارﻟ ﻲﻬﻟا ﺧــــﻟا<br />
ﻟﺎﺷا ح<br />
تﺎﻟا ﻳﺗ<br />
هﺎﻟا ﻳﺗ<br />
عﻟا رﺎﺧا بﺎﺳأ<br />
ﺳارﻟا هأ<br />
ﺳارﻟا فاهأ
4<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
: ﻟﺎﺷا ح.<br />
1<br />
ﻟ آ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ رﺗ ةورذ ةﺧﻷا تاﻟا ﻓﻋ<br />
ﻋﺎﻟا<br />
هأ ﻣ نﺗ نﻷ<br />
ﺎﻬهأ ﺎﻣ<br />
ﻊﻗاﻟا ﻲﻓ نﺎآ ﻟا رﻟا اهو<br />
،داﻓﻷا<br />
ﻟ ﻣﺎﻣو ﻓﻣ تﺎآو<br />
،ﺳﻟا<br />
فاهأو تﺎﺗاﺳا ﺗ ﻲﻓ<br />
يأ ﻋ لﻌﺑ ﻳﻟا دراﻟ ﻟا ةﻟا ﻲﻓ يرﻟا ﻐﻟ ﺣ ﻧ<br />
ﻻﺎﺳأر<br />
ﻌﺗ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
ﻗ تاذ تﺎﻣﻣ ﻣ ﺗ ﺎﻟ اﻧ<br />
ةرادإ<br />
ﻲﻓ<br />
مﺎﻬﻟا<br />
مﻟا ﺗﺎﺑ ﻟ<br />
هﻷا ﻳﺎﻏ ﻲﻗ<br />
رﻟا اه<br />
ﺑ ﻟا مﻋ ﺎه ﻬﻟا ﻣو<br />
ﺑ ﻲﻟا ﻟا ﻲﻓ ثﺣ<br />
تﺎﻟا<br />
ﻓ ﺗ يﻟا<br />
ةﻳﻟا تﺎﺗاﺳﻻا<br />
يﻟا<br />
ﻳﻟا<br />
و تﺎﺳﺎﻟا ءﺎﺑ<br />
تﺎﺳﻟا<br />
ىﻣ ﻰﻋ ﺛﺣ ﻲﻟا<br />
ﻲه<br />
صﻓ<br />
ﻰﻟوﻷا<br />
ﺎﻬﺗاﺗﻣ<br />
ﻣ ﻲﻟا<br />
: ﻋﻧ<br />
ةﻟاو<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻗﻷا<br />
ﻰﻋ<br />
. ﺎﻬﻟ ﻳﺗ وأ ﻳرادإ ﺻ<br />
ﻓﺎﺗ<br />
ةﻣ ود<br />
ﺎﺗاﺳا<br />
،ىﻟا<br />
ﻳو ﻟﺎﻋ<br />
ﻟا رﻟا ﺑو ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻲﺟﻟﻟاو<br />
ﺎﻳﻧ<br />
ىﻟا<br />
تﻻﻟاو<br />
ﻰﻋ ادﺎﻋا اهو<br />
ﻟا<br />
ﻓﺎﻟاو<br />
تﺎﻌﻟا هه ﺎﻬﻟ ﺗ ﻲﻟا ﻲﻬﻓ<br />
هأ آﻷا ﻣﻷا<br />
نأ ﺑ<br />
ﻲﻓ<br />
ةﻳﻟا<br />
ﺎﻬﺗ<br />
تارﻟا<br />
يدﺎﻗﻻا<br />
آ ﺑ<br />
ﻊﻗاﻟا<br />
ﻲﻓو<br />
ﻌﻧا يﻟاو<br />
. تﺎﺳﻟا<br />
ﺎﻬﻌﺗ ﺗﺎﺑ<br />
تﺎﻌﻟاو تاﻐﻟا هه<br />
ﻲﻓ هﺎﺳ<br />
هه<br />
ﺎﻬﻟ<br />
،ﻓﺎﻟا<br />
تاﻟا ﻣ ﻳﻟا<br />
ﺗاﺳا<br />
ىﺧﻷا<br />
ﻐﺗ تﺎﻌﺑ مﺎﻟا ﺎﻬﻋ<br />
ﺟﺳ<br />
. ﺟرﺎﻟا<br />
ﺎﻬﺗﺎﻣﻟ<br />
تﺎﻟا<br />
ﺗو<br />
،ﻣﺎﻋ<br />
،ﻳﻟا<br />
نإ<br />
ﻲﻟا<br />
،ﻲﺟرﺎﻟا<br />
ﺎﻬﻣو<br />
ﺗ<br />
ﻲﻟا تﺎﻟا<br />
ﺗو ﻊﺳﻟ<br />
ﺎﻬﻟﻼﻐﺳا<br />
ﺣو<br />
ﺎﻣأ<br />
ﻣﺎه<br />
ﺗاﺳا<br />
،ﻳﻟا<br />
ﺎهدراﻣ ﺎﻬهأ<br />
. ﺎﻬﻓﺎﺗو ﺎهدﺟو دﻬﺗ ﻗاﻋو ﻋﺎﻣ<br />
تﺎﺳﻟا<br />
ﻣ ﻋﻟا<br />
تاﻐﻟا<br />
ﻣ ﻊﻣ ﻰﺷﺎﻳ ﻲﻟ ﻲﺧاﻟا<br />
ﺎﻬﻟ ﻳو ةﺟﻟاو<br />
ﺑﻟا<br />
فاهﻷا<br />
ﻼآ<br />
تاﻐﻟاو<br />
نأ<br />
ﺎهءﺎﺑ<br />
ﻲﻓ<br />
ه ﺎه<br />
ةﻣ<br />
ﺎﻟا ﺎﻬﻌو ﻳ ﻌﻳ ﻟ ﻲﻟا تﺎﻟﺎﻓ
ﺎﻬﻌﻗاو ﻐﺗ لوﺎﺗ<br />
صﻟا<br />
نأ<br />
يروﻀﻟا<br />
لﻼﻐﺳا ﻳﺗ ﻲﻟا تﺎﻟا<br />
ﺑ ﺎﻬﺗﺎﺎﻟ لﺎﻌﻓو ﺟ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
مﻟا ﻐﻟا<br />
ﺑ<br />
ﻲﺗ<br />
وأ<br />
ﻲﻟا<br />
ﺎﻣأ<br />
نأ<br />
،ﺟﺎﻧو<br />
ﻊﻳﺳ ﺑ لﺗو ﻐﺗ<br />
نإ<br />
رﻟا اﻌﺗ هداز<br />
ﺑ<br />
مﻟا<br />
ﺛﻳ<br />
ﻌﻟا<br />
يﻟاو<br />
. آﺎﻣ ﺣ<br />
هه ﻣ<br />
ﻗو<br />
ﺎﻬﺗﺎﻣﻣ آ لﻼﻐﺳا<br />
ﻬﺟاﻣ ﻲﻓ<br />
ﺣﻣ يأ ﻣ<br />
ﻋﺎﺟﻻا<br />
هرﺎﻋﺎﺑ<br />
ﻲﺧاﻟا<br />
تاذ<br />
ﻬﻌﻀﺗ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
وأ<br />
5<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
،ﺎآ<br />
ﻳﺟ<br />
ﻣ نﻳ<br />
ﻳ ﻻ ﻲﻬﻓ<br />
ﻳﺗ ﻋ ﻣ<br />
وأ<br />
تﺎﺑﻌﻟاو<br />
ﺣأ<br />
ﻊو ﻧ<br />
ﻗاﻌﻟا<br />
اه<br />
ﻲﻓﺎﻟا ﺎﻬﻌو ﺗو<br />
آ<br />
ﺗو ﻌﺗ<br />
آأ<br />
ﺻأ<br />
نأ<br />
ﺎﻬﻋ ﻳ<br />
مﻟا ﻐﻟا<br />
،ﻟ<br />
هو ﻓﺎﺛ ىآ تﻻﺗ ﺟﻳ<br />
نأ<br />
ﺻأ<br />
،تﺎﻌﻟا<br />
ﻲﻓ ﻟا ﻐﻟاو تﺎﻣﻌﻟا<br />
ﻊﻣ<br />
ﻲﻓ ﻟا<br />
آأ<br />
دﺎﻌﺑﻷاو<br />
ﻟ<br />
ﻲﻧﺎﻧاو<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
،ﻐﻟا<br />
دﻬﺟ<br />
ﻌﺟ<br />
ﺎﻣ<br />
قﻣ<br />
ﺎآ<br />
اهو<br />
،تﺎﻟا<br />
ﻲﻓ ﻌﻟا<br />
ﻏ ﺑو ﻟا ﻲﻓ<br />
،ﻟﺎﻌﻓو<br />
ةﻣ قﺑو<br />
ﺎﻬﺗﺎﺗ ﺑ<br />
ﺗاﺳا<br />
يﻟا درﻟا<br />
ﻣ<br />
تﺎآﺳ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻣ ﺑ<br />
ﻟ ﻋﺎﺟﻻاو<br />
تﺎﻣﻟا ﻣ آ<br />
تاﻣ<br />
ﻲﻋﺎﺟﻻا خﺎﻟ<br />
ﺗ<br />
تﺎﻗﻌﻟاو تﺎﻳﻟا ﻣ ﻳ<br />
ﻐﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻲﺳﺎﺳأ<br />
ﺎﻬآ<br />
ﻋ ءﺎﺛأ<br />
حﺎﻧ ﻟا ﻐﺗ<br />
ﻟ<br />
. ﺳﺎﻟا قﻟﺎﺑ ﻌﻣ ﻣﺎﻌﻟا ﻳ ﻟ<br />
رﺑ ﻓ ﺗﺗ<br />
ﻻ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﻊﺎﺗ<br />
ﻲه<br />
ﺑ<br />
ةﻳﻟا تﺎﻳﻟاو تاﻐﻟا<br />
ءﺎﻋوو<br />
نأ<br />
ﻊﺎﺗ<br />
ﻧأ<br />
ﻲﺗاﺳا<br />
ﻐﻟا<br />
ﻗ ﻟ<br />
نإ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ هأ ﻳاﺗ<br />
،تﺎﻟا<br />
ﻓ ﺗ<br />
هه<br />
ﺎﻬﻧأ ﻲﻟا<br />
ﺎه<br />
ﻰﻋ<br />
آ<br />
ﻰﻋ ضﺗ<br />
ﺗاﺳا<br />
ﻧﺎﻧا<br />
ﺣﻼﻳو<br />
،ﻟ<br />
ﻲﺗاﺳﻻا<br />
ﻲﻌﻳ ﻗ اهو<br />
ﻣﺎﻌآ<br />
ﻲﺳﺎﺳأ<br />
ﻰﻟوﻷا<br />
ﻌﻟا هه لﺎﻓإ ﻰﻟإ يدﺗ<br />
يﻟا<br />
ﻲهو ﺗاﺳإ آ<br />
ﺎﻬﻳﺗ ﻲﻓ هﺎﺳو<br />
هﺎﻟا<br />
نأ<br />
ﻳﻟا ﻊﻗاﻟﺎﺑو<br />
هأ<br />
،ﻳﻟا<br />
دﺎﻌﺑﻷا<br />
،ىﺧأ<br />
ﻧﺎﻧاو<br />
ﺎﻬﻟﺎﺳأر<br />
،ﻟ<br />
: ﺻ<br />
لﺎآ ﻧﺎﻟاو<br />
ﺎه اﻟا ﻣ<br />
ﻊﻣ<br />
ﺎﻬﻣ<br />
ﻗ ﻲﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
ﻟا<br />
آ ﻧﺎﺟ ﻲﻓ<br />
تﺎﻟا ﺎﻬﻬﺟاﺗ ﻲﻟا
يﻟا درﻟا تاﻣ<br />
ﻲﻓ ﻓ رﻣو<br />
ﻳ<br />
ﺑ ءاﺳ<br />
ﻊﻳزﺗ<br />
ةرادإ<br />
حﺎﻟ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
و<br />
مﺎﻬﻣ<br />
و داﻓﻸﻟ<br />
آﻷا<br />
اﺛﺄﺗ<br />
ﻋ<br />
ﺳﺎﺳأ<br />
تﺎﻟوﻟاو<br />
ﺗ<br />
ةراد<br />
يﻟا<br />
ﻗﺎﻟا ﺷ ﻟ<br />
مﺎه ﻣﺎﻋ ﻧآ ﺑ<br />
ﺎﺣ<br />
آ ﺎﻬﻣ<br />
راودﻷا<br />
ﻳﺗ<br />
ﺎﻳﺗ<br />
ﺗ<br />
ةدﺎﻋإ<br />
6<br />
ﻊﺎﻟا<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
ﻌﻟا هه<br />
ةدﺎﻋإ<br />
،ﻐﻟا<br />
ﺗ<br />
تﺎﻋ<br />
ءﺎﺛأ<br />
اه ﻣ ﻌﻳ<br />
ﻗ<br />
ﻰﻋ<br />
آ<br />
ىﻣ ﻰﻋ ﺻﺎﺧ<br />
مﺎﻧا ﻲﻓ او ﻏ ﺗ ﻲﻟاو<br />
ﻳدﺎﻌﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻧﺎﻟا<br />
آﻷا<br />
ﻟﺎﺳﻷﺎﺑ<br />
ةرادإ<br />
ءﺎﺛأ<br />
ﺎﻬﻌﻳ<br />
تﺎﻣ<br />
ةروﻀﻟﺎﺑ نﺗ<br />
ﻣﺎﻬﻟاو<br />
ﺗ<br />
ﺑ<br />
ﻊﻟا اه نأ ﻰﻌﺑ<br />
نأ<br />
ﺗاﺳا<br />
آ ﺑ ﺗﺗ<br />
ﻣ ﻌﻳ ﻗ<br />
ﻲﻓ آرﺎﻟا و<br />
ﻐﻟا ﻋ<br />
ءﺎﺛأ<br />
ﻲﻓ ىﺧأ ةرادإ<br />
ﻟ<br />
ﺎﻗد<br />
لﺣ رﺗ<br />
ﻊﻗﻟاو<br />
ﻣأ<br />
هو<br />
ﻟذ ﻲﻌﻳ<br />
تاراﻟا<br />
ﻐﻟا<br />
تاراﻟا<br />
ﻋ<br />
. ﻌﻟا هه<br />
نأ<br />
ءﺎﺛأ<br />
ﻲﻓ ﺗ<br />
ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
،ﻗﻟا<br />
ﻧ<br />
ﺛﺄﺗ ﻟ نﻳ<br />
،ﺑﺎﻳا<br />
ذﺎﺗا<br />
ﻲﻓ رود ﻌﻟ<br />
نود ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
ذﺎﺗا<br />
تﺎﻋ<br />
،ﻳﻟا دراﻟا ﻳ ﺎﻣ<br />
،ﻌﻟا<br />
هه<br />
ﺗ<br />
نأ<br />
ﻲﻓ<br />
وأ<br />
نأ<br />
ﺳ<br />
تﺎﺣﻼﺻ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺎﺑ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
ﺻﺎﺧ<br />
ةرو<br />
اﺛﺄﺗ<br />
ﻓ<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻲﻓ ﻟا ﺎهﺎﺗ<br />
ﻲﻟا قﻟاو<br />
ﺎهﻳﺗ ﻲﻓ هﺎﺗ ﻟ ةآ تﺎﻳﺗ ﺗ ﻳﻟا دراﻟا<br />
وأ<br />
اﻳﺗو<br />
ﻲﻟا<br />
تﺎﺣﻼﻟا<br />
ﻧاﺟ ﻣ<br />
ﺗ حﻟا اه ﺣ<br />
ﻋﺎﻓ يأ ﻊﻣ ﺎﻬﻧرﺎﻣ ﻳ ﻻ<br />
ﺎﻋ<br />
ﺎﻬﻓ<br />
ﺎﻣ ﺗ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﺗو<br />
ﻲﻬﻓ اﻟ<br />
ﻟﺎﺷﻟ<br />
ﺎﻟﺎﻌﻣو ﺎﻗﺗ ﻋ ﻟذو<br />
ﻊﻳزﺗ<br />
ﻋ ﻌﻟا<br />
و<br />
ﻟا<br />
ﻳ و<br />
ةدﺎﻋإ<br />
و<br />
ﻐﻟا<br />
ةرادإ<br />
. ﺎهﺗ<br />
نإ<br />
،ﻳﺎﻌﻟا<br />
ﺑ ﺻﺎﺧ ﻟﺎﺣ<br />
،ﺎﻬهأ<br />
ﻧﺎآ ﺎﻬﻣ ﻟا<br />
ءﺎﺛأ<br />
،ﻌﻟا<br />
هه ﻧاﺟ<br />
ﻌﺗ<br />
يﻟا<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ<br />
:<br />
ﻲﻟﺎﻟا لؤﺎﻟا<br />
روﻟا<br />
ﻌ<br />
هﺧﺄﺗ<br />
يﻟا<br />
ﻲﻓ ﻟﺎﺷا<br />
هه
ءﺎﺛأ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻳ(<br />
ﺛﺄﺗو)<br />
ﺎﻬوو ﺎهءﺎﺑ ﻳ<br />
ﻣ ﻋﻣ ﻳ<br />
يﻟا<br />
7<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
ﻳ(<br />
ﻧﺎﻣو و)<br />
رود يأ<br />
ﺛﺄﻟا ﺎﻣو ﺎﻣ ﺳﻣ ﺎهﺷﺎﺗ ﻐﺗ ﻋ<br />
ﻧا ﺣﺎﻟا هاﻳ يأر"<br />
؟ﻐﻟا ﻋ ﻌﺑ<br />
ﻧأ ﻰﻋ<br />
1<br />
، " ﻟ ﻟا يأ ،ﺳارﻟا ﻣ ﻟا ﻲﻓ ةﺛﻟا<br />
ﻋ ﺑﺎﺟا ﻟوﺎﻣ ﺛ ﻣو<br />
ﻲﻓ<br />
: ﻟﺎﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
ﺛﺄﻟا لﻼﺧ ﻣ<br />
ارود ﻌﺗ<br />
ﻟا ﻟا<br />
ﻐﻟا ﻋ<br />
ﺎﻬﻧاﺟ ﻣ ﺣو<br />
ﻟﺎﺷﻟ<br />
: ﺳارﻟا تﺎﻓ.<br />
2<br />
ضﻟا<br />
فﻌﻳ<br />
( ﻣاﻌﻟا)<br />
تاﻐﻟا<br />
ﺎﻟﺎﻌﻣ<br />
ءﺎﺑ ﺎﻳ ﺗاﻐﻣ ﻣ ﻳﺗو ﻲﻟا<br />
ءﺎﺛأ<br />
،ﻲﻟا ﻬﻟا<br />
. ﺎﻬﺗاذ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻲﻓ ﻊﻗﻟاو<br />
ﻟا<br />
ﻐﻟا ﻋ ﺎﻧو فاهأ<br />
ةرادإ<br />
( ب)<br />
: ﻲﺗﻵﺎآ ﻟا هه<br />
تاﺷﻣ ﻳﺗ ﻳ<br />
يﺑ لﺎﻣ سأر ﻣ ﺗ ﺎﺑ<br />
ﻲﻓ ﻲﻟا ﻐﻟا ﻋ<br />
ﻰﻋ<br />
،ﻳﻟا<br />
دراﻟا<br />
. ﺳﻟ<br />
ﺗ ةدﺎﻋإ<br />
ةراد<br />
تﺎﻬﺟﺗو<br />
تارﺎﺧ<br />
اآ<br />
ةدﺎﻋ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
حﺎﻧإو<br />
ﺗو<br />
ﻣ ﺎﻗﻼﻧاو<br />
رود ضﻌﻳ<br />
وأ ( ﻲﻓ)<br />
: ﻟا<br />
،ﺳﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﻳﺗ ﻲﻓ<br />
ﺎﻳﺗ<br />
ﺗ<br />
ﻲﻟا ﻐﻟا ﻋ<br />
ﻲﻧﺎﻧا ﻟا ﻌﺻ ﻰﻋ ةﻳﺟ تﺎﻌو ﻳ ﻧأ<br />
ﺳﻟا ﻲﻓ ﻲﻟا ﻐﻟا ﻋ ﺎﻧو فاهأ<br />
ﺛﺄﻟاو<br />
لؤﺎﻟا<br />
تاﺷﻣ -<br />
نإ.<br />
**<br />
ﺎﻳﺣ<br />
. ﺳﻟا<br />
نإ.<br />
**<br />
رﺎﻋا<br />
ﺟﺗ.<br />
**<br />
. ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
1<br />
90ص<br />
،لﺎﺗﻻاو مﻼﻋا مﻋ ﻲﻓ ﻲﻌﻟا ﻟا هﺎﻣ ،ﻲﺳﻣ ﺑ ﺣا-
دراﻟا<br />
تﺎﻧﺎهﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ةرادإ<br />
وو ءﺎﺑ ﺗ<br />
ﻊﻣ ﻟ<br />
. ﻰﻋ<br />
ﻲﻟا<br />
. تﺎﺳﻟا ﻲﻓ ﻲﻟا<br />
( ﺛﺄﻟا)<br />
ﻲﻟا<br />
8<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
ﺛﺄﻟا تﻻﺎﻣ<br />
ﻐﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
ﻐﻟا<br />
ﻋ<br />
ﺎﻬﺣﺗ<br />
ﻲﻟا<br />
: ﺳارﻟا<br />
ﺗ<br />
ﻋ ءﺎﺛأ<br />
ﻌﻓ در ﻳﺗ<br />
تﺎﻟاو<br />
ﻌﺳاﻟاو<br />
ﻌﻟا تﺎﺳارﻟاو ثﻟا ﻣ ﻳﻟ ﻬﻟا ﻟوﺎﻣ<br />
دراﻟا ةرادإ ةﺎﺣ ﻲﻓ<br />
. ﻲﻟا وأ يﻟا ﻳﻌﻟا ﻰﻋ<br />
كﺳ ﻓﻌﻣ<br />
ءﺎﺛأ ﺻﺎﺧ<br />
حﺎﻧﻻا ﻳاﺗ<br />
ﻓﺎﻣ ﻣ ﻟذ ﻳ<br />
ﺑﺗ ﻲﻟا<br />
عﻟا اه ﺎﻬﻳ ﻲﻟا ةﻟا<br />
ﻲﻓ عﻟا<br />
اه<br />
ح<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﻰﻟإ ﻟﺎﺑ ﺎﻬﺑ تﻣ<br />
ﻳدﺎآﻷا<br />
ﺎﻣو ﻲﻟﺎﻌﻟا<br />
ﻳﻟا<br />
ﺎﻬﻳ<br />
و ﻣﺎﻋ<br />
ﻲﻟا<br />
دﺎﻗﻻا<br />
-<br />
فاهأ.<br />
3<br />
ﻳﻟا<br />
-<br />
-<br />
. عﻟا اه<br />
: عﻟا رﺎﺧا<br />
تﺎﺳﻟﺎﺑ<br />
ﻲﻟا<br />
ةﻟا<br />
هﻷا<br />
ﻳﻟا<br />
هﻷا<br />
ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
ﻰﻋ اﻟ<br />
يدﺎﻗﻻا<br />
. ةآ<br />
تﺎﻳﺗو<br />
ثﻟاو ﻊاﻟا ﻲﻓ اﻟاو ﻟا ﻟا<br />
ﺑ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻋو ﻳﻟا دراﻟا<br />
. ﺎﻳدﺎآأ<br />
ﺎﻬﻓ ﻊﺳﻟا ﻲﻓ ﻏﻟاو ﻐﻟا ﻊاﻣ<br />
:<br />
ﺎﻬهأ<br />
ﻣو ﻧاﺟ ةﻋ ﻲﻓ<br />
ﺳارﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﺑ<br />
. ةﺷﺎﻣ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎﻣ<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
: ﺳارﻟا<br />
هه<br />
هأ<br />
بﺎﺳأ.<br />
4<br />
هأ.<br />
5<br />
ﺗ
ﻋ ﺑو<br />
ﻰﻟإ<br />
. ﺎﻬﻟ<br />
هأ<br />
ﺎﻳﻣو<br />
ﻣ ﺗ ﺎﺑ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺎﺗاﺳا<br />
ﻗﺗ ﻲﻟا ﻳﻟا تﺎﻟﺎﻌﻟاو<br />
ةرادﺑ ﺎﻬﻗﻼﻋو<br />
ارﺎﺧ<br />
ﻌﺗ<br />
تارﻟا<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ ﻳ ﺎﻓ<br />
ثﻟاو تﺎﺳارﻟا ﻣ ﻳﻟ ﻳﻟا ﻣ<br />
سﺎﺳأ ﻰﻋ مﺗ ﻋ"<br />
9<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﺑ ﺎﻬﺑر<br />
ﻲﻟا ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
هﻷ<br />
ةرﺎﺷإ ﺎﻬﻀﺗ<br />
ﺻﺎﺧ عﻟا<br />
اه<br />
. ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺎﻋﻧ<br />
ﺳارﻟا هه ﺗ<br />
. اﺟ ﻊﺳاﻟاو مﺎﻬﻟا عﻟا اه لﺣ<br />
ﺎﻬﻧﺄﺑ ةرادا<br />
:<br />
هﺎﻟا<br />
-<br />
-<br />
-<br />
ﻳﺗ.<br />
6<br />
: ةرادا.<br />
1.6<br />
" درﺎﻧﻼﺑ آو ﻲﺳرﺎه"<br />
فﻌﻳ<br />
فاهﻷا زﺎﻧﻻ ﻳﺧﻵاو دراﻟاو تﺎﻋﺎﻟاو ةرادا ﺑو ﻊﻣ ﻌﻟا<br />
هﺟ ﻰﻟإ قﻟا ﻋ ﺎﻣ ﺎﻋﻧ ﻌﻳ ﺣﻼﻧ ﺎآ ﻳﻌﻟا اهو<br />
ﻳﻌﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
" ﻓ نﺎﻓ"<br />
1<br />
" ﻟا<br />
ﻟذ ﻰﻟإ رﺎﺷأ ﺎآ او فه ﻟ ﻣ نﺎآ ةرادا<br />
دراﻟ ﺛﻟاو لﺎﻌﻟا ماﺳﻻا ﺟﺗ ﻲﻟا ﻧﻷا ﻣ ﻋﻣ"<br />
ﺎﻬﻧﺄﺑ ةرادﻟ<br />
،ﻳﻟا ﻲﻌﻣﺎﻟا ﻟا ،ﻳرﺳا ،ﻳﺎﻋﻟا تﺎﻋوﻣ ﻳﺗو ﻋﺎﺟﻻا تﺎﻟا ﻲﻓ ةرادا ﻬﺑ ﻣ<br />
35ص<br />
،1982<br />
-<br />
1
ﺎﻀﻳأ قﺎﻟا اه ﻲﻓو<br />
ﺣﺎﻟا دراﻟ ﻣﻷا ماﺳﻻا<br />
10<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
1<br />
" فه ﻣ آأ وأ فه ﺗ ﻧ ﻲﻌﻟا لﻼﺧ ﻟا<br />
ﻣﻷا ماﺳﻻا ﻧﺎﺟ ﻰﻋ ناآﻳ ﻳﻌﻟا<br />
"<br />
ﺎﻬﻧﺄﺑ ةرادﻟ ﻲﻟﺎﻟا ﻳﻌﻟا جرﻧ نأ ﻳ<br />
ﻳهو<br />
2<br />
" ﻌﻣ فاهأ ﻟ<br />
ﻋ دﻣ ﻲه ةرادا نﺄﺑ ﻲﺣﻳ ﺎﻣ اهو آ ﺑ ﺣﺎﻟا دراﻟ لﺎﻌﻟاو<br />
ةرادﻟ ﺧ ﻌﺑ ﻲﻌﻳ ةرادﻟ ﻳﻌﺗ ﻲﻓ<br />
" آ ﻟﺎﻧود"<br />
فه ﺗ ﻧ سﺎﻟا ﻣ ﻋﺎﺟ ﻧأ ﺟﺗو ةدﺎﻗ ﻓ<br />
ﺗ تاراﻗ ذﺎﺗا ﻋ<br />
" : ﺎﻬﻧﺄﺑ<br />
" هﺟ ﻳﻟا حﻼﺻ"<br />
ﻟ ،ﺟﺗو فاﺷإ<br />
" ﺎﻬﻧﺄﺑ ﺎﻬﻓﻌﻳ ﺣ<br />
ﺎﻬﻓﻌﻳو<br />
3<br />
" كﻣ<br />
ﻰﻋ ةدﻣ فاهأ ﻟ ﺣﺎﻟا ﻳﻟا دراﻟا ﻬﻣاﺳا ﻲﻓ داﻓﻷا كﺳ<br />
ذﺎﺗاو ةدﺎﻟا ﻧﺎﺟ ﻰﻋ آﻳ ﻳﻌﻟا ﻳه ﻣ آو"<br />
ﻣ ﺟو ﺣأ<br />
ﻲﻬﻓ ﻟ ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا<br />
ﻗ ﻲه ةرادا نﺄﺑ ﻲﺣﺗ ﺎﻣ رﺑ ﻲﻟا و تاراﻟا<br />
مﻧ نأ نود ؟ﻓ مأ ﻋ ﻲه ه ةرادا ﻌ ﻋ يﻟا لؤﺎﻟا ﺎﻳﻟ ﺗ<br />
" ﻧﺟ ﻟوأ"<br />
. ﺎﻌ ﺑﺎﺟﺎﺑ<br />
فﻌﻳ ﻟﻟاو ﻟا ﻣ ﺎﻋﻧ ﻀﻳ ﺧأ ﻳﻌﺗ ﻲﻓو<br />
زﺎﻬﺟ ﺳاﺑ ﻌﻣ ﻣﺎﻧﺑ ﺗ نﺎﻓﻬﻳ ﻋ بﺳأو ﻋ"<br />
ﺗو نوﺎﻌﻟا ﻰﻋ ﺎﻟا ﻓاﻟا ﻣ ﺟ ﺧ ﻳ ﻋ ﻌﻣ ﺗ يذ<br />
ﺎﻬﻧﺄﺑ ةرادا<br />
يرادإ<br />
4<br />
. " ﻋﻟا ﺗ ﻧ تﺎﺳﻟﺎﺑ ﻟ دﻬﻟا<br />
ﻰﻟإ ﻰﻌﺗ ةرادا نأ ﻰﻟإ ةرﺎﺷا ﻲﻓ كﺗ وﻳ ﺎآ تﺎﻳﻌﻟا هه آ نإ<br />
ﻳﺗ لﺣ اﻟا فﻼﺧﻻا ﻏر مﺎﻋ ﺑ ﻟا فاهأ ﺗ نﺎ<br />
نوﺎﻌﻟا سﺎﺳأ ﻰﻋ نﻳ ه ،ﻟذ ﻟ ةرادا ﺎهﻌﺗ ﻲﻟا ﻟاو<br />
قﻟا<br />
ﻲﻌﻣﺎﻟا ﻟا ،ﻳﺎﻋﻟ تﺎﻋوﻣ ﻳﺗو ﻋﺎﺟﻻا تﺎﻟا ةرادإ ،آ ﻬﺑ ﻣ ،ﺎﺧ ﻰﻣ ﺣا -<br />
8-4ص،1999<br />
،ﻳرﺳا،ﻳﻟا<br />
2<br />
20 ص ،1982<br />
،ﻳﻟا ،ﻓﻌﻟا بﺎآ ﺳ ،ﻟا ﻀﻌﻣو ﻟا اﻗوﻟا ،ﺣﻟا ﻋ ﻣﺎﺳأ-<br />
3<br />
9ص<br />
،2004<br />
،ﻗ<br />
، يرﻣ ﻌﻣﺎﺟ تارﻣ ،ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ،ﻲﺑﻏ ﻲﻋ-<br />
4<br />
ﻲﻌﻣﺎﻟا ﻟا ،ﻋﺎﺟﻻا ﻳﺎﻋﻟا تﺎﻣ ﻲﻓ ﻳرادا تاﻐﻟا ،دﺟﻟا ﻋ ﻟا ﺑأ ﺳ ضﻋ ﺑﺎﺟ -<br />
9ص<br />
،2004،<br />
ﻳرﺳا ،ﻳﻟا<br />
1
11<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
ةدﺎﻟا ﻳ ﻋ وأ ﺣﺎﻟا دراﻟ ﻣﻷا ماﺳﻻا نﺎو دﻬﻟا ﺗو<br />
ةرادا ﻣ ﻌﺳ ﺳارﻟا هه ﻲﻓو<br />
لﺎﻟا ه ﺎآ ﻟا ﻲﻓ ةدﻣ<br />
ﻬﻣ<br />
ﺗ<br />
،ﺳﺎﻟا<br />
تاراﻟا ذﺎﺗاو ﺟﻟاو<br />
ﻰﻟﺗ ﻲﻟا ﻬﻟا ﻋ<br />
،ةدﻣ مﺎﻬﺑ ﻣ ﻟا ﻣ ءﺟ ﺗ ﻲﻟاو ﻳﻟا دراﻟا<br />
فاهﻷو<br />
ﻻوأ<br />
ةراد<br />
ﻳﻌﺑ ﻋ<br />
ﻟﺎﺑ<br />
ﻌﻣ ﺗ رﺎإ ﻲﻓ ﺗ ﻲﻟا ﻟاو ﻟا ﻌﻟا ﺗ ﺎﻧﺎﺛ<br />
ﺗ ﺎﻬﻟ ﻟا ﻣ اءﺟ ﺗ ﻻ ﻲﻟا ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ لﺎﻟا ه ﺎآ ةدﻣ<br />
: ﻳﻟا دراﻟا.<br />
2.6<br />
حﻼﺻا ﻣ ﻳرﻟﺎﺑ ﺣ ﻗو ،ﺎﻳﺣ ﻌﻳ حﻼﺻﺎآ ﻳﻟا دراﻟا<br />
لﻟا ﻧ ﻲه<br />
1970<br />
. ﻓ<br />
ﺳ ﻧﺎآ ﻟو ﻣﺎﻌﻟا ىﻟا وأ ،اﺎﺳ نﺎآ يﻟا داﻓﻷا<br />
ﻣ آا ﻲهو ،داﻓﻷا ةراد ﻳﻣﻷا ﻌﻟا ﻣﺎﻗ ﺎﻣﻋ ،ﻳرﻟا<br />
ﻟذو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻰﻟإ ﻟا ﻐﺑ<br />
ةرادا لﺎﻣ ﻲﻓ ﻣ<br />
1<br />
ﻳﻟا دراﻟ ةﻳاﻟا ﺗاﺳا راودﻷا ﻊﻣ ﻰﺷﺎﻟ<br />
وا ﻌﻟا ةﻗ ﺧاد نﺎآ ءاﺳ يﻟا ﻌﻟا ﻰﻋ لﺗ يﻟا درﻟاو<br />
ﻲﻓ ﻳﺟاﻟا داﻓﻷا<br />
ﻬﻋ ةﻗ نﻣﻳ ﺑ ،ﻣﺣ<br />
وأ<br />
2<br />
آ ﻳﻟا دراﻟﺎﺑ ﻧ ﺳارﻟا هه ﻲﻓو ، ﺎﻬﺟرﺎﺧ<br />
ﻳدﺎﻗا ﺳﻣ ﻣ<br />
ﻌﻣ ﺗ رﺎإ<br />
. ﻣ قﺎﺗا ﻓو ﻟذو ﻌﻣ ﺟا ﺑﺎﻣ<br />
: ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ.<br />
3.6<br />
15-14ص ص ،2004<br />
،ﻗ ،يرﻣ ﻌﻣﺎﺟ تارﻣ،ﻳﻟا دراﻟا ﺗ،ﻲﺑﻏ ﻲﻋ-<br />
1<br />
30ص ،ﻊﺟﻟا<br />
ﻧ-<br />
2
12<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
تﺎﻣ ﻰﻋ ﺎهءﺎﺑ ﻲﻓ ﺗﺗ ﻳﻟا دراﻟا ةراد ﻳرﺎﻌﺗ ةﻋ كﺎه<br />
ﻧاﻟا ﻣ ﻲﻐﺗ ﺎﻬﻣ ﻋﻟ ﺎه قﺳو ،ﻣ ئدﺎﻣو<br />
ةرادإ ﻲﻧﺎﻳﻟا ﻬﻌﻟا فﻌﻳ<br />
. ﺎﻬﺑ فﻼﺧا لﺎﻣ ﺗ ﻗ ﻲﻟا<br />
ﻲه ﻟآ ، اداﻓأ نوﻳﻳ ﻳﻟا ءﻻه ﻓﺎآ ﻟوﻣ"<br />
تارﻟاو<br />
ﺎﻬﻧﺄﺑ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻟا ةرادا ﻣ ءﻟا ﺎﻬﻧأو لﺎﻟا اه ﻲﻓ ﻟا ءﻻه ﻌﻟ ﺻو<br />
لﺎﻣ ﻲﻓ ﻓ<br />
قﻳ ﻟ ﻳﻌﻟا اه نإ<br />
ﻟ ﺗ ﻲهو عوﻟا ﺧاد ﻬﺗﺎﻗﻼﻌﺑو ﻣﺎﻌﻟا داﻓﻷﺎﺑ<br />
1<br />
" ﻟا تﻻﺎﻣ ﻓﺎآ ﻲﻓ ﺑ ةرﺎﻟا وأ ﻋﺎﻟا<br />
ﻣ ءآ ﺎﻬﻌ ﻳﺗ ﻰﻋ ﻗاو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ مﺎﻬﻣ ﻌ ﻰﻟإ<br />
آ لوﺎﺣ ﺎﻬﻬﺟ ﻣو ،ﻣ ةرادآ ﻟو داﻓﻷا نوﺑ ﻬﻳ ﻣﺎﻌﻟا ةرادا<br />
دراﻟا ةرادإ مﺎﻬﻣ ﻌ ﺎﻬﻳﻌﺗ ﻲﻓ<br />
ﺎﻳ نأ " ردوﺷو ﻣرﺎﺷ"<br />
ﻣ ﻋﻣو ﺎهؤادأ ﻲﻐﻳ ﺳﺎﺳأ تﺎﻋ ﻰﻋ ﺗ"<br />
ﻣ<br />
ﺎﻬﺣ ﻲﻬﻓ ﻳﻟا<br />
ﺎﻬﻣاﺳا ﻌﻳ ﻟﺎﺳأو توادأ ﻋﻣ ﻟآو ﺎﻬﻋﺎﺗإ ﻳ ﻣﺎﻌﻟا ﻋاﻟا<br />
دراﻟا ةرادإ ﻳﻟ ﻟا ﻬﻟاو ،ﻟا ﻲﻓ داﻓﻷا ﻋﻣ ةراد<br />
يأر ﻣ ﻧﺟﺎﻳ ﺎﺑ هﻳوﺗو ﻟا ﻲﻓ ﻳﻳﻟا ةﻋﺎﻣ ﻲه ﻳﻟا<br />
ﺳ ﺎآو<br />
2<br />
" ﻋﺎﻓ آأ ﻳﺑ ﻬﺳوؤﻣ ةرادإ ﻣ ﻬﺗ ﻣ<br />
ةرﻣو<br />
ﻟﻟاو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ مﺎﻬﻣ ﻌ ﻰﻟإ رﺎﺷأ ﻳﻌﻟا اﻬﻓ ﺎﻧآذ نأو<br />
ىﺧأ ةرادإ ﻳأ تﺎﻣﻣ<br />
ﻧ ﺗ ﻣ ﻳرادإ ةﺣو ﺎﻬﻧأ ﻳ ﺑ ﺎﻬﻋ<br />
ﻟإ ترﺎﺷأ و ﺗزﺑأ ﺎﻣ اهو ﺎﻬﺑ ﺻﺎﻟا ﺎﻬﺎوو ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ﺎﻬﻟو ﻟا ﻲﻓ<br />
ﻧﺎﻟا ﻟذ"<br />
ﺎﻬﻧأ ىﺗ ﻲﻬﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةراد ﺎﻬﻳﻌﺗ ﻲﻓ<br />
" ﻎﺗرﺎﻣ"<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﻟآو ،ﻟا ﺧاد ﻬﺗﺎﻗﻼﻋو تﺎﻋﻣ وأ داﻓﺄآ سﺎﻟﺎﺑ ﻬﻳ يﻟا ةرادا ﻣ<br />
ﺎﻟا ﺗ ﻲهو ﻟا ةءﺎآ ﻲﻓ هﺎﻟا داﻓﻷا ﺎﻬﺑ ﻊﻳ<br />
ﻲﻟا قﻟا<br />
16ص<br />
،2004<br />
ﻳرﺳا ﻋﺎﻟا راﻟا ( ﻲﺗ ﺧﻣ)<br />
،ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ،ﻲﻗﺎﻟا ﻋ ﻳﻟا<br />
حﻼﺻ -<br />
18ص<br />
،هآذ<br />
ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﻲﻗﺎﻟا ﻋ ﻳﻟا حﻼﺻ<br />
-<br />
1<br />
2
13<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟا ،ﻳرادا ﻟاو ﻳرﻟا ،ﻣﺎﻌﻟا ىﻟا ﺗ ،ﻟا ﺗ<br />
: ﻟﺎﻟا<br />
ﺛ ﻟاو ﻋﺎﺟﻻا تﺎﻣﻟا ﻳﺗ ﻣﺎﻌﻟا ﻳﻌﺗو تﺂﻓﺎﻣ ،ﻋﺎﻟا<br />
ﻟو قﺎﻟا اه ﻧ<br />
ﻲﻓو<br />
1<br />
" ﻣﺎﻌﻟﺎﺑ ﺻﺎﻟا تﻼﻟاو تﺎﻣﻌﻟا اﺧأ<br />
ﻲه ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ نأ ىﻳ يﻟا ﻳﻌﻟا جرﻧ نأ ﻳ آأ ﺑ<br />
ﺗو ﺳﺎﻟا تاءﺎﻟا يوذ ﻣﺎﻌﻟا رﺎﺧا ﻲﻓ ﺗ ﻲﻟا ﻟا ﺗ"<br />
ﻬﻟﺎﻋأ ﺗو ﻣﺎﻌﻟا ءﻻه ﺗو ﻬﺗارﺎﻬﻣ ﺗو ﻬﺗﺎﻗﺎ ﺟﺗو هدﻬﺟ<br />
ﻟﺑو ﻬﺎﺳؤرو ﻬﻼﻣز ﺑو ﻬﺑ نوﺎﻌﺗ تﺎﻗﻼﻋ ﻳﺗو<br />
ﻬآﺎﻣ ﻲﻓ ﻟاو<br />
ﻟا غﺑو ﺟﺎﻧا ةدﺎﻳز ﺣ ﻣ ﻟ ﻲﻟا فﻬﻟا ﺗ ﻲﻓ هﺎﺗ<br />
ﻳﺗ ﻲﻓ ﻟاو مﺎﻌﻟا ﺑ ﺎﻣ ﻊﻟ ﻟوﺎﻣ ﻲﻓو ،<br />
ﺗ ﻊﺳاﻟا ﺎهﺎﻌﻣ ﻲﻓ"<br />
" داﻓﻷاو لﺎﻋﻸﻟ بﻟا<br />
ﺎﻬﻧﺄﺑ ﺎﻬﻟ ﻳﻌﻟا اه ﻲﺗﺄﻳ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ مﺎﻬﻣ<br />
ﻊﻟ ﻳﻟا دراﻟ لﺎﻌﻟاو ﻣﻷا ماﺳﻻا نوﺑ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
طﺎﻧ ﺎﻬﻧأ ﺎآ ﺎﻬﻓاهأ ةﺧﻷا هه ﺗ ﻰﺣ ﻟ ﻟا تﺎﻳﻟا<br />
ﻓﺑ ﻬﺗ ﻲﻬﻓ ﻀﻟا هﺎﻌﻣ ﻲﻓ ﺎﻣأ لﺎﻋﻷا ةرادإ عوﻓ ﺣأ ﻳ يرادإ<br />
ﻲﻓ ﺎﻬﻏرو ﺎﻬﺗرﻗ ﺗو ﺎﻬﻋ ﻓﺎﻟاو ﻣﺎﻌﻟا ىﻟا ﻣ ﻟا<br />
تﺎﺟﺎﺣا<br />
2<br />
مﺎﻬﻣ ﻳﺗ ﻣ ﺎﻗﻼﻧاو ، " ﻣو ار ﻋ ةﻗ ﻳﺗ ﻰﻋ ﻋﺎﻳ ﺎﺑ ﻌﻟا<br />
ﻌﻟا تﺎﺳﺎﻟا ﺳارد"<br />
ﺎﻬﻧﺄﺑ ﺎﻬﻳﻌﺗ ﻳ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ راودأو<br />
ﺎﻬﺛ ةدﺎﻳزو ﻣﺎﻌﻟا ىﻟا<br />
ﺗ ﻰﻋ ﻌﻟاو ﻣﺎﻌﻟا ﻳرﺗو ﻌﺗو رﺎﺧﺎﺑ<br />
ﻋ آأ ﺗ ﻲﻓو<br />
ﻌﻳ ﻣ زﺎﻬﺟ ﻋ ةرﺎﻋ"<br />
3<br />
" ﻣ ةءﺎآ ﻰﻋﺄﺑ ﺎﻬﻣ ةدﺎﺳﻻا ﺗو ةرادا ﻟاﻌﺑ<br />
ﺎﻬﻧﺄﺑ ﻲﻟﺎﻟا ﻳﻌﻟا ﻲﺗﺄﻳ راودﻷاو مﺎﻬﻟا هه<br />
ﺗو ﻬﻳﺎﻋرو هﺣ وأ ﻬﻌﺗ لﻼﺧ ﻣ ﻟا ﺧاد داﻓﻷا نوﺷ ﻲﻓ<br />
16ص<br />
،ﻊﺟﻟا<br />
ﻧ -<br />
36ص<br />
،1974<br />
،ﺷ ﻋ ﻟا ةهﺎﻟا ،ﻲﺗ ﻬﻣ داﻓﻷا ةرادإ ،بﺎهﻟا ﻋ ﻲﻋ -<br />
21ص<br />
،ﻗ يرﻣ ﻌﻣﺎﺟ ،ﻳﺑﻟاو ﻟا تﺎﻟا ﻣ ،ﻟا تﺎﻳﻧ ،ﻲﺷﺎﻬﻟا ﺎآﻟ -<br />
1<br />
2<br />
3
14<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
رﺎﺳاو ﻳﻟا دراﻟ ﻣﻷا ماﺳﻻا فﻬﺑ هءادأ ﻗاﻣو ﺟﺗو<br />
ﺗو<br />
1<br />
. ﻟاو ﻳدﻟا فاهﻷا ﻳ ﺎﺑ ﻬﺗﺎﻧﺎﻣإو ﻬﺗﺎﻗﺎ<br />
ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ﻳﺗ ﻰﻋ ﻳﻟا دراﻟا ةراد تﺎﻳﻌﻟا هه ﻏأ تآر ﻟ<br />
آﻟا<br />
اه ﻊﺟﻳو ، ﻣ وأ مﺎﻋ ﺑ ءاﺳ ﻟا ﺧاد ﺎهرود ﻌو<br />
دراﻟا ةرادإ ﻓو ﺗ ﻲﻓ ﻲﺳﺎﺳأ رﻣ ﺎﻬﻧآ ﻰﻟإ ﺎﻟاو مﺎﻬﻟا ﻰﻋ<br />
لﺣ فﻼﻟا ﻋ ﻟا ﻐﻓ ،ﻟا ﻲﻓ ىﺧﻷا ﺎﻟا ﻲﻗﺎﺑ ﻋ ﻳﻟا<br />
ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ﻰﺗ ،تارادا ﻲﻗﺎﺑ ﻋ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻟﻼﺳا و ﺧاﺗ ىﻣ<br />
ﻲﻟا ﻟا رﻣ ﻌﺗ ﻲﻟاو ﻟا<br />
ﺧاد ﺎﻬﻟ ﺳﺎﺳﻷا ةﻟا ﻲه ﺎﻬﺎوو<br />
ﺎﻬهأ ﻳاﺗ ﻲﻓ ﻌﺗ ﻲﻟاو ﻟ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﺎﻬﻀﺗ<br />
ﻰﻟوﻷا ﺟرﻟﺎﺑ<br />
: ﻐﻟا.<br />
4.6<br />
. ﺗاﺳا<br />
ﻊﺟاﻟا ضﻐﻟا ﻣ ﻟا ﺑ ﻳ ﻐﻟا مﻬﻣ لاﻳ ﻻ<br />
ﺎﻬهأ ﻣو ،ﻟ ﻳﻌﺗ يأ ﺎﻬﻋ ﻰﻳ وأ ﻳ نأ ﻳ ﻲﻟا ﺧاﻟا دﻌﺗ ﻰﻟإ<br />
ﻰﻟإ ﻓﺎإ ،هردﺎﻣ وأ ﺷو ﻧﻀﻣ ﺣ ﻣ ﺗاذ ﺣ ﻲﻓ ﻐﻟا ﻌ<br />
ﻟاو ﻟدﺎﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﺣ ﻣو ﺑﺎﻟاو ﺑاﻟا ﺣ ﻣ ﻐﻟا تﺎﻗﻼﻋ<br />
ﻧوﻟا ﺣ ﻣ ﻐﻟ ﺑﺎﻟا ﻰﻟإ ﻓﺎإ ﺛﺄﻟاو<br />
ﺛﺄﻟاو هﺎﺗﻻا ﺣ ﻣو<br />
ﻲﻓ ﻐﻟاو ،لﺎﺣ ﻰﻟإ لﺎﺣ ﻣ لﻟا ه ﻣﺎﻋ ﺑ ﻐﻟاو<br />
لﺎﺣ ﻰﻟإ<br />
2<br />
، ﻟاو<br />
لﺎﺣ ﻣ ﻳﻌﻟا وأ ﻟا وأ لﻟا ﻲﻌﻳ ﻲﻟا ﻐﻟا وأ تﺎﻟا<br />
3<br />
ﻋ ﺟﺎﻧ ﺛﻣ<br />
ﻟﺎﺳأ و ق عﺎﺗﺑ ﺎﻣﺎﻳد ًﺎآﺗ ﻐﻟا ﻳو ، ىﺧأ<br />
ﺎﻣﻧو ،ﻌﻟ ﺎﻣﻼﺣأو ادﻋو ﺗﺎ ﺑ ﻌﻟ ﻳﻟاو ،ﻳدﺎﻟا تارﺎﺑﻻا<br />
ﻲﻌﻣﺎﻟا ﻟا ،ﻋﺎﺟﻻا ﻳﺎﻋﻟا تﺎﻣ ﻲﻓ ﻳرادا تاﻐﻟا ،دﺟﻟا ﻋ ﻟا ﺑأ ﺳ ضﻋ ﺑﺎﺟ -<br />
219-218ص<br />
،2004،ﻳﻟا<br />
2<br />
15ص<br />
،19993<br />
،ةهﺎﻟا ،ﻟا راﻟا ،ﻐﻟا ةرادإ ،يﻀﻟا ﺣا-<br />
3<br />
ﻓﺳ ﻳاو آﻣ ،ﻧﺎﻟا ﻌﻟا ،"<br />
ةراداو ﻟا ﻲﻓ ﺻﺎﻌﻟا ﻟا"<br />
, بﺎهﻟا ﻋ ﻣ ﻲﻋ ،ﻣﺎﻋ ﻳ ﻌﺳ<br />
.<br />
544 ص ،1998<br />
،ﻣ ،يرادا ﻳﻟاو تارﺎﺳﻼﻟ<br />
1
15<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
ّنأ ﻧ لاﺣﻷا ﻊﺟ ﻲﻓو ،ﻲﻧﺎﻧاو ﻲﻟا داﻌﺳﻻا ﻓو ،ﺧﻵا ﻌﻟ ﺎﻣﻻو<br />
ﻏ وأ ،ﻣ ﺑﺎﺳا ﻧآ ﻋ جﻳ ﻻ هو ،ﺎﻬﺗ ﻌﻳ ةهﺎ ﻐﻟا<br />
سﻟا ﻲﻟا رﻟاو مﻟا ﺎﻬآﻳ ﻲﻟا طﻐﻀﻟ<br />
تﺎﻟا ﻗ ﻣ ﻣ<br />
ﻰﻟإ قﺳ اه آ ﻣ ﺎﻗﻼﻧاو<br />
1<br />
، رﺎﻓﻷاو تﺎﻳدﺎﻟا ﻲﻓ سﻟا ﻏو<br />
ﻲﻐﻧ نأ لوﺎﻧ ﺑ تﺎﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ةهﺎ تﺎﻳﻌﺗ هأ ﻣ ﻋﻣ<br />
ﻲه ﻐﻟا ﻋ<br />
نأ<br />
" درﺎﺑ"<br />
. ﺎﻬﺑ ﺗﻟا ﻧاﻟا ﻣ<br />
ىﻳ تﺎﻟاو ﻧاﻟا دﻌﻣ ﻳﻌﺗ ﻲﻓ<br />
ﻟا ﻟﺎﻌﻓ ةدﺎﻳز ﻐﺑ ﻟا ﻣ راﻳو ﺎﻬآﺄﺑ ﻟا ﻳ ﻣ ﻬﺟ"<br />
ماﺳﺎﺑ ﻟذو ﻟا تﺎﻋ ﻲﻓ ﺳورﻣ تﻼﺧﺗ لﻼﺧ ﻣ ﻟﺎﺑ ﺳﺎﺣإو<br />
ﺧ"<br />
: ﺎﻬﻧﺄﺑ ﻼﺗ آأ ﺑ<br />
" هﺎﻣ ﺣا"<br />
ﺎﻬﻓﻌﻳو<br />
ﺎهﻐﺗو ﺎهﻳﺗو آﺎﻟ ﺎﻬﺣ ﻳ ﻲﻓ ﻟا<br />
ﻰﻋو ﻳرادا ﺑ ﻲﻧوﺎﻌﺗ دﻬﻣ ﻰﻋ ﻟا<br />
ﻲﺟرﺎﺧ ف ﻣ ﺧﻟا ﻰﻋو ،ﻟا<br />
نأ ﻌﻳ يﻟا<br />
" لﺎﺑ"<br />
و<br />
" ﻧﻓ"<br />
2<br />
، " آﻟا مﻌﻟا ﻳﻧ<br />
ءادأ ﻟ ىﻟا ﻳ<br />
هه ﻌﺗو ، ﻳرادا ﺎﻬﺳرﺎﻟ<br />
ﺎﻬﻓ ﻌﺗ ﻲﻟا ﻟا نﺎﻟا ﻲﻓ ﺧﻷا<br />
. آﻟا مﻌﻟ ﻲﻌﻟا ﻟا ﻰﻋو<br />
3<br />
ﻣ آ ﻳﻌﺗ<br />
ﻲﺗﺄﻳ قﺎﻟا ﻧ ﻲﻓو<br />
ﺣ ﻰﻋ ﻟا ةرﻗ ﺗ فﻬﻳ ىﻟا ﻳ طﺎﻧو ﻬﺟ"<br />
ه ﻐﻟا<br />
ﻟا خﺎﻟ ﻟﺎﻌﻓو ﻧوﺎﻌﺗو آرﺎﻣ ةرادإ لﻼﺧ ﻣ ﺎﻬﺗاذ ﻳﺗو ﺎﻬﺗﻼﻣ<br />
ﻟا ﻣ عﺑ ﻓﻌﻓ<br />
" نﺑور"<br />
4<br />
ﺎﻣأ ، " ﻲﻋﺎﻟا ﻌﻟ ﺎﺻﺎﺧ اآﺄﺗ ﻲﻌﺗ<br />
آأ ﻲﻣ ﻊو ﻰﻟإ ﻌﻧ يﻟا ﻲﻟﺎﻟا ﻊﻟا ﻣ كﻟا<br />
. 255<br />
"<br />
ﻧﺄﺑ<br />
ﻲﺑﺎﻳا<br />
ص ،2001<br />
،ﻣ ،ﻐﻟا تﺎﻳﺗو ةرادا ،ﻣﺎﻋ ﻳ ﻌﺳ-<br />
2 - Bechard R , Organization Développement Reading Mass Addison Wesley Puplishing 1980 p 28<br />
533ص،م1997<br />
، ةهﺎﻟا ، 6ط<br />
، ﻟ بﺎﻟا آﻣ ، ﻲﻟا كﻟا<br />
4 - French,W. Bell, Organization Développement : Behavioral Science Interventions for Organization<br />
Improvment 2 nd ed Englewood Cliffs, N.J. ,Prentice Hall ,1982, p58<br />
1<br />
- 3<br />
: هﺎﻣ ﺣأ
16<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
رﻣﻷا ﻧو ﺎﻬﻓ ﻌﻧ ﻲﻟا ﻌﻟا ﺗ ه ﻐﻟﺎﻓ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو ،ﻋﺎﻓو ةءﺎآ<br />
ﻰﻋ ﻐﻟا ﻋ<br />
ﻟ ﺑﻟا ﻟﺎﻟا<br />
" ﻧﺎآ ﻰﺳﻣ ﻳازور"<br />
1<br />
فﻌﺗ ﺎﻬﻬﺟ ﻣ ، " ةﻣ ةرﺑ<br />
تﺎﻓﻟا طﺎﺳﻻ ﻲﺎﻟا ﺗ ﻋ<br />
ةدﻟا ﻟﺎﻟا ﻰﻟإ ﻧ ﻰﺣ ﻟﺎﻧا ﻟﺎﺣ ﻰﻟإ ةﺎﺣ ﻟﺎﺣ ﻣ كﻟا ﻳو<br />
ه ﻐﻟا نأ<br />
" ﻲﻟا ﻲﻋ<br />
"<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
2<br />
. " ﻟا ﻲﻓ<br />
" ىﻳ ﺎﻣ ﺣ ﻰﻟإ ﻟاو ﻳﻟا ﻳﻌﺗ ﻲﻓو<br />
ﺻﺎﻋ ﻣ ﻋ يأ ﻲﻓ وأ ،ةرادا تﺎﺳﺎﺳو فاهأ ﻲﻓ تﻼﻳﻌﺗ ثاﺣإ<br />
ةرادا ﻋ ﻟﺎﺳأو ﻟا عﺎوأ ﻼﻣ<br />
: ﺎه ﻳﻣأ ﺣأ ﻓﻬﻣ<br />
،ﻌﻟا<br />
ضﻐﺑ ﻟذو ،ﺎﻬﺑ ﻟا خﺎﻟا ﻲﻓ ةﻳﺟ عﺎوأو تاﻐﺗ ﻊﻣ ﺎﻬﺗﺎﺎﻧو<br />
وأ<br />
. ﺎﻬﻓ ﻌﻳ ﻲﻟا ﻟا فوﻟا ﺑو ﻟا ﺑ ﻓاﺗو ﺳﺎﺗ ثاﺣإ<br />
ﺎﺳ ﻟ<br />
ﺗ ةﻳﺟ طﺎﻧ ﺟوأو ﺗ ﻟﺎﺳأو ﻳرادإ عﺎوأ ثاﺳا<br />
ﻰﻋ لﻟا ﻣ ﺗ ﻧ ةﻣ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑ ﻟ ﻓﺗو ،تﺎﻟا ﻣ ﺎهﻏ ﻋ<br />
وأ ﺗ لﺎﺧدإ ﻋ<br />
"<br />
ﻧﺄﺑ ةرد يرﺎﻟا ﻋ ﻓﻌﻳ و<br />
"<br />
3<br />
، " آأ اﻋو ﺳﺎﻣ<br />
ﻣ ﺗ ﺑو ،ﻲﻟﺎﻟا ﺎﻬﻌو ﻋ ﻣ نﺗ ﺑ ﻟا ﻰﻋ ﻳﺗ<br />
ﺎﻳ ،تﺎﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ةهﺎﻟ ﻳرﺎﻌﻟا هه ﻣ<br />
4<br />
." ﻀﻓأ ﺑ ﺎﻬﻓاهأ ﺗ<br />
لﻼﺧ ﻣ<br />
ﻊﺑ ﺗﺗ ﺎﻬﻟ ،ﻳرادا تﺎﻌﻟا ﻣ ﺎهﻐآ ﻋ ه ﻐﻟا نأ جﺎﺳﻻا<br />
ﻣ ﺎﻬﻧأ ﻲﻌﻳ ﺎﻣ ﺗو طﺎﻧو ﻬﺟ ﻰﻋ مﺗ ﻲهو ،صﺎﺧو ﻲﺎﺳا<br />
ﻲﺳﺎﺳﻷا<br />
فﻬﻟا نأ ﺎآ ،ﻟا ﺎﻬﻌﻓاود ﻋ ﻟا ﻐﺑ ﺎﻣ ﺣ ﻰﻟإ ةدﻣو<br />
وأ ،ﻼﻣ ﺎﻬﻬﺟاﺳ ﺎﻬﻧأ ﻊﻗﺗ وأ ﻟا ﺎﻬﻬﺟاﺗ تﻼﻣ ﺣ ﺎﻣإ ه ﺎﻬﻣ<br />
20ص،<br />
2001 ، ةهﺎﻟا ، ﺑ تاراﺻإ ، ﻐﻟا : ﻓﺗ ﺣﻟا ﻋ<br />
534-533ص<br />
،هآذ<br />
ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﻲﻟا كﻟا هﺎﻣ ﺣا -<br />
- 3<br />
. 256 ص ،ت د ،ةهﺎﻟا ،ﻟاو ﻋﺎﻟ ﻳﻏ راد ،"<br />
ﻲﻟا ﻟا رﺗ"<br />
،ﻲﻟا ﻲﻋ<br />
4<br />
،نﺎﻋ ،ﻟاو ﻋﺎﻟ او راد ،ﻰﻟوﻷا ﻌﻟا ،"<br />
ﻳﺣ هﺎﻣو تﺎﺳﺎﺳأ : ﻲﻟا ﻳﻟا"<br />
, يزﻟا ﻰﺳﻣ -<br />
.<br />
49 ص ،1999<br />
- 1<br />
2
17<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
،ﻣ تﻼﻣ ﻬﺟاﻣ ﻰﻋ ﺎﻬﺗرﻗ ﺟأ ﻣ ﻟا ءادأ ﻳﺗو ﺗ<br />
آﻷا ﺎهرﺎﻋﺎﺑ تﻼﻟا ﻬﺟاﻣ لﺣ رﺗ فاهﻷا ﺟ نأ ﻲﻌﻳ اهو<br />
،ﻳﻟاو ﻳﻟﺎآ ىﺧﻷا فاهﻷا<br />
ﻬﻧ نأ نود ،ﻟا طﺎﻧ ﻰﻋ اﺛﺄﺗ<br />
لﻼﺧ ﻣو ،ﻓﺎﻟا ةﻟا ﺗ هو ﻲﺗاﺳﻻاو ﻳﻟا فﻬﻟا ﻰﻟإ ﻓﺎإ<br />
ﻌﻟ ﺎاﺟإ ﺎﻳﻌﺗ ﻊﻀﻧ نأ ﻳ<br />
: هو<br />
،ﺎﻬﺧاﻣو<br />
ﺎﻬﺗﺎﻣو ﻳرﺎﻌﻟا هه آ<br />
ﺳارﻟا هه ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادﺑ ﻌﻧ ﺎﻣ ﻌﻳ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ﻬﻟا ﻗ ﻣ ﺗ ،ﻟا ﻰﻋ رﺎو ﻣﺎآ ﻳرادإ ﻋ ﻐﻟا"<br />
فﻬﺗ ﻲهو ،ﻲﻧوﺎﻌﺗو ﻲآرﺎﺗ رﺎإ ﻲﻓ ىﺧﻷا تﺎﻳﻟا آ ﻟ ﻲﻟا<br />
ﻰﻟإ ﻓﺎإ ﺎﻬﻬﺟاﻟ ةءﺎﻟا ﻊﻓرو ﻟا وأ ﺎﻟا تﻼﻟا ﻬﺟاﻣ ﻰﻟإ<br />
." ﺗاﺳإو ﻓﺎﺗ ةﻣ ﺗ<br />
: ﻐﻟا<br />
ةرادإ . 5.6<br />
ةرادإ ﻳﻌﺗ ﺑو ﺎﻬﺗاذ ﺣ ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻳﻌﺗ ﺑ ﻟا ﻌﻟا ﻣ<br />
ﻳﻌﺗ يأ نﻳ نأ ﻟا ﻓ ،ﺎﻬﺑ آ ﺧاﺗ كﺎه نﻷ ،ﻐﻟا ﻋ<br />
ﻰﻋ ،ﺻ ﻌﻟاو ﻗﻟا ﻧ ﻲﻓ ﻐﻟا ةراد ﻳﻌﺗ ه ﻐﻟا ﻌﻟ<br />
ﺎﺣﻻ ﺎآ ﺻﺎﺧ ﻌآ ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا ﻌﻓ ﻰﻟإ ﺎﻌﺟ قﺗ ﺎﻬﻧأ رﺎﻋا<br />
ﺗ ﺎﻬﻧﺄﺑ ﺎﻬﻓﻌﻳ لوﻷا ،ﻐﻟا ةراد ﻳﻌﺗ ﻰﻟإ قﺳ ﻟذ ﻏر ﺎﻟ ،ﺎﺑﺎﺳ<br />
فرﺎﻌﻟا ،ﻟا ﻣ ﻌﻣ ﻋﻣ ﻟا ةدﺎﻗ ﻲﺗ ﺎﻬﻟﻼﺧ ﻣ ﻲﻟا ﻌﻟا<br />
" ﺎﻬﻓﻌﻓ<br />
ﻲﻧﺎﻟا ﺎﻣأ<br />
1<br />
" ىﺧأ تﺎﺗ وأ فرﺎﻌﻣ ،ﻗ ﻋ ﻲﻟا ﺑﺎﻣ ، تﺎﻟاو<br />
ﺳﻟا ﻧاﺟ ﻌﺑ وأ ﺣا ﻲﻓ ﻟا ﺧﻟا ﻀﺗ ﺳﻟا ةراد ﻓ<br />
2<br />
" ﻐﻟا اه تارﻣ ﻊﻣ بﻏﻟا ﻓاﻟا ﺗو ﺎﻬﻟﺎﻌﻓ ةدﺎﻳز فﻬﺑ ﺎهﻐﻟ<br />
170ص<br />
،2004<br />
،ﺑﻌﻟا م ج ،ﻌﻣﺎﻟا<br />
راﻟا ،ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ،لﻼﺑ ﻋﺎﺳإ ﻣ-<br />
2<br />
،38ﻟا<br />
ﻲﻧﺎﻟا دﻌﻟا ،ﻌﻟا ثﻟ ةرﺎﻟا آ ﻣ ،ﻓﻟا ﻌﻣﺎﺟ ،ﻲﻬﻓ ﻲﻟﺎﻌﻣ ﺑ ﺑأ ﻰﻣ-<br />
287ص<br />
،2001ﺳ<br />
"<br />
1
18<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
يأ ةرادا ﻓو ﻟا ةدﺎﻗ ﻊﻣ ﻐﻟا ﻌﻟ او ﺑر كﺎﻬﻓ ﺣﻼﻧ ﺎآو<br />
ﻌﺑ ﻬﺟﻟا<br />
ﻌﻟا ﺻ ﺎﻬﺎﻋإ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو ،ﻐﻟا ةرادﺑ<br />
مﺗ ﻲﻟا ﻬﻟا ﻳﺗ<br />
تﺎﻳﻌﺗ ﺑو ﺎﻬﺑ ﻟا ﻣ ﺎﻋﻧ ﺎﻣ ﺟرد ﻰﻟإ ﻳ ﺎﻣ اهو ﻌﻣ يرادإ<br />
قﻟا ﻟ ﻐﻟا<br />
يﻷ<br />
ةرادإ<br />
ﻣ ﻌﺳ ﺳارﻟا هه ﻲﻓو ،ىﺧﻷا<br />
ﻐﻟا<br />
يدﺎﻌﻟا رﻟﺎﺑ<br />
ﺑﺗ ﻲﻟاو تﺎﻟا ﻲﻓ ﻌ ةهﺎآ ﻐﻟا<br />
ﺑو ﺎﻬﺑ<br />
ﻲﻓ نﺳ ﻐﻟا ةرادإ ﻟ ﺎﻟﺎﻌﺳا نأ يأ ،ﻗ<br />
ﺑ ءاﺳ<br />
،ﺎﻬﻓ<br />
ﻟا<br />
وأ<br />
ﺗ نود ﺗ<br />
. ةدﻟاو ﻟاو ﻬﺟﻟا ﻐﻟا ﻋ ﻋ ﺎﻳﺣ رﺎإ<br />
:<br />
ﺑﺎﻟا<br />
تﺎﺳارﻟا.<br />
7<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ عﻟ ﻗﺗ ةﻳﻋ تﺎﺳارد كﺎه<br />
تﺎﻌﻟا<br />
ﻗﻼﻋو ﻐﻟا عﻣ<br />
ةرادإ"<br />
هو هدﺑ ﻧ<br />
وأ<br />
ﻰﻟإ<br />
يﻟا<br />
ﺳﻟا ﻧاﺟ ﺑ ﺎﻬﺑر لﻼﺧ ﻣ<br />
ﻗﺗ ﻲﻟا<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
عﻟا ﻟ ،ﻟا<br />
كﺎﻬﻓ ،ةﻳﻋ ةﺷﺎﻣ<br />
تﺎﺳارد ﻣ ﻳ ﻟ<br />
ﻬﺑ ﻳ ﻻ<br />
ةﻳﻋ<br />
ﻣﺎﺷ قﺎﺳ ﻲﻓ ﻟ عﻟا اه ﻣ ﻧاﺟ<br />
ﺑﻏ تﺎﺳارد كﺎه<br />
مﺎهﻻا ىﻣ ﻰﻋ لﻳ<br />
ﺑﺎﻟا ﻲﻓ<br />
وا ﻣ<br />
تﺎﺳارﻟا ﻣ ﻳﻌﻟا كﺎه نأ ﺎآ<br />
تﺎﻧﻣو<br />
ﻧاﺟ ﺑ<br />
" ﻐﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻗﺗ تﺎﺳارد<br />
ﻟ ،ﻊﻟا<br />
اه ﻧاﺟ ﻟ ﺟ<br />
ﻟا ﻣ عﺑو آ مﺎهﺎﺑ عﻟا اه ﺣ<br />
ﻲﻟا تﺎﻓﺎا هأ ﻋ ةﻓ ﻲﻌﻟ<br />
تﺎﺳارﻟا هه ﻌﻟ قﺳ ىﻟ ،ﺑ<br />
ﺳارد كﺎه اه ﺎﺑ عﻣ ﻣ ﻧاﺟ<br />
ﻣﻗ ﺟﺎﻣ ﻟﺎﺳر ﻲهو ،مﻼﺳ ﺳ ﻟﺎﻟ<br />
ﻰﻟإ<br />
: ﻰﻟوﻷا<br />
. ﺳارﻟا هه ﺎﻬﻀﺳ<br />
ﺳارﻟا.<br />
1.7<br />
ﻗﺗ ﻲﻟا تﺎﺳارﻟا ﻣ<br />
" ﻐﻟاو ﺳﻟا ﻓﺎﺛ"<br />
ناﻌﺑ<br />
اﻟا ﻌﻣﺎﺟ ﻲﻓ
. " 2004-2003"<br />
ﻲﻓ<br />
19<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
ﻟا مﻋ و ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟا آ<br />
و هﺎﻣ لﺣ تﻻؤﺎﻟا ﻣ ﻋﻣ ﻀﺗ ﻟﺎﺷإ ﻣ ﺳارﻟا هه ﻧا<br />
ﻓﺎﻟا تﺎﻧﻣ و ﺎﺧ ﻲه ﺎﻣو ؟ةرادﻟ و ﺳﻟ ﻓﺎﻟا ةﺎﻓ ﺟوأ<br />
ةﻣﺎﻟا وأ ﻟا<br />
ﻓﺎﻟا ﻲﻓ ﺑﻟا تﻼﻳﻌﻟا وأ تاﻐﻟا ﻲه ﺎﻣ و؟ ﺑﺎﻳا<br />
ﺎﻗ ﻲﻓ ﺎهﻓاﺗ ﺟاﻟا طوﻟا و تاﻟا ﻲه ﺎﻣو<br />
؟ةرﻣ و ﺑﺎﻳإ ﺎﻬﻌﻟ<br />
ءﺎﺳر ﺗاﺳا ةدﺎﻟ ﻳﻟا ﻟﺎﺳﻷا و ﺟوﻷا ﻲه ﺎﻣ و؟ ﺟﺎﻟا ﻐﻟا<br />
و ﻣﺎﻳﺑ ﻟا تاﻐﻟا ﻊﻣ ﺗ ﺎﻬﻌﻳ ﺑ ﺳﻟا ﻲﻓ ﻲﻓﺎﻟا ﻐﻟا<br />
.<br />
عﻟا اه روﺎﻣ دﻌﺗ ﻰﻟإ ﺗ تﻻؤﺎﻟا ههو<br />
: ﻲهو تﺎﻟا ﻣ ﻋﻣ ﺣﺎﻟا ﻌو<br />
و دﻟ ﻟا ةءﺎﻟا ﺗ ﻲﻓ لاّﻌ<br />
؟ﻟﺎﻌﻓ<br />
تﻻؤﺎﻟا هه ء ﻰﻋو<br />
ﺟ ﻣﺎﻋ ﺳﻟا ﻓﺎﺛ ﺗ<br />
. آ ﺳﻟ<br />
و داﻓﻸﻟ ﻲﻓﺎﻟا ﻐﻟا ﺣﺎﺑ نﻳ ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻟﺎﻌﻓ نإ<br />
. ﺎﻌﻣ دﻟا و ﺳﻟا فاهأ ﻳ ﺑ آ ﺳﻟا<br />
. ﻐﻟا ةدﺎﻗ حﺎﻧ ﻲﻓ سﺎﺳﻷا ﺣ ﻳرادا ةدﺎﻟا ﺗ<br />
نﻳ ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ تﺎﺣﻼﺻا ﻲﻟﺎﻟﺎﺑ و ﻐﻟا حﺎﻧ نإ<br />
. ياﻟا ﻣﺎﻌﻟا ﻓﺎﺛ و ﺳﻟا ﻓﺎﺛ مءﻼﺗ ىﺑ<br />
ﻲﻓ اه و ﻲﻟا ﻬﻟا<br />
ﻰﻋ ﺎﻬﺳارد ﻲﻓ<br />
ﺣﺎﻟا<br />
تﻋا ﻗو<br />
ﻧﺎﻟﺎﺑ ﺑرو ﻐﻟا ﻧﺎﻟ ﻌﺗ ﺣ ﻲﻧﺎﻟا و لوﻷا ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻊﺑاﻟا ﻟا ﻲﻓ اه و ﻲﺎﺳا ﻬﻟا تﻋا ﺎآ ،ﻲﻓﺎﻟا<br />
،ﻳاﻟا ﺳﻟو ياﻟا ﻊﻟ<br />
ﻓﺎﻟا ﺻﺎﻌﻟا طﺎﺳا<br />
اﻬﻟ<br />
آ ﻋد مﺳ نﺎآ ﻲﻧاﻣ ﻋ بﺎﻏ ﻰﻟا ةرﺎﺷﻻا ﻊﻣ<br />
.<br />
عﻟا<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-
لﻓ ﻌﺑرا ﻰﻟا ﺎﻬﺑ ﻗ<br />
20<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
عﻟا اﻬﻟ ﺎﻬﻟﺎﻌﻣ رﺎا ﻲﻓ<br />
و<br />
اﻳﺗو<br />
ﻟﺎﺷﻼﻟ ﺎﺣ ﻀﺗ ﻣﺎﻋ ﻣﻣ ﻰﻟا ﻓﺎﻻﺎﺑ<br />
رﺎﺧا بﺎﺳاو ﻊﻓاودو ﻟا رﺎا<br />
ﻌﺑرا<br />
ﺣﺎﻟا<br />
. ﻟا ﺧو<br />
ﻌو<br />
ﻓ<br />
مﻟا ﻬﻟاو<br />
" ﺳﻟا ﻓﺎﺛ"<br />
ب نﻌﻟا<br />
ﻰﻟا ﻓﺎﺻا ،تﺎﻟ<br />
ﻓاهاو<br />
عاﻟا<br />
لوﻻا ﻟا ﻲﻓ<br />
ﺎﻬﻣﻬﻣو ﺳﻟا ﻓﺎﺛ ﻰﻋ آﺗ كﺎه نﺎآ لوﻻا ﻲﻓ ، ﺣﺎﻣ<br />
ﻲﻧﺎﻟا ﻟا<br />
ﻲﻓو<br />
ﻰﻟا ﻗﺗ ﻟﺎﻟا ﻟا ﻲﻓو،<br />
،ﺎﻬﺑ<br />
ﺗﻟا ﻧاﻟا ﻣو ﺎهرﺗو<br />
ةرادﻻﺎﺑ ﻓﺎﻟا ﻗﻼﻋ ﻓ ﻟﺎﻋ<br />
ﺗ و ﻰﻟا<br />
ترﺎﺷا كﺎه نﺎآ<br />
ﺎه و ﺳﻟا ﺎوو ﻓﺎﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻀﺗ<br />
ﺎﻣا ،ﻐﻟﺎﺑ ﺎﻬﺑﻟ ﻬآ<br />
. ةرادﻻا رودو ﻓﺎﻟا<br />
" ﺳﻟا ﻲﻓ ﻲﻓﺎﻟا ﻐﻟا"<br />
ﻣ ﻣ ﻣﺎﻋ ﺑ ﻐﻟا ﺳارﻟ<br />
ﻣ ﻣ ﻲﻓﺎﻟا ﻐﻟا<br />
ﺳارد<br />
ﻬﻓ<br />
ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ثاﺣا ﻰﻋ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو<br />
ﻲﻓ<br />
ﻗ<br />
ﻲﻓﺎﻟا ﻐﻟا ةرادﻻ<br />
ﻟا<br />
ﻋ ﻳﻟ<br />
ﺳﻟا ﻓﺎﺑ ﺎﻬﻗﻼﻋو داﻓﻻا<br />
ﻰﻟا ﻗﺗ<br />
ﻓ<br />
ﻊﺑاﻟا ﻟا<br />
ﻧاﻋ يﻟا ﻲﻧﺎﻟا ﻟا<br />
لوﻻا<br />
ﺧ<br />
ﻲﻧﺎﻟا ﻟا<br />
،ﺣﺎﻣ<br />
ﻌﺑرا<br />
ﻲﻓو<br />
ﺎﻣا ،ﻐﻟا<br />
عاﻧا ﺣا هرﺎﻋﺎﺑ<br />
،ﻧاﺟ<br />
ﻧاﺟ<br />
ﺳﻟا رﺗ ﻰﻋ ﻌﻟا ﻓﺎﻟا لﺎﺷﻻ<br />
ﺣﺎﻟا<br />
ﻗﺗ<br />
" ﺳﻟا ﻓﺎﻟ ﻟا ﺟوﻻا"<br />
عﻣ<br />
لوﻻا ﻟا<br />
ﻊﺑاﻟا ﻟا ﻲﻓو<br />
،ﻐﻟا<br />
. ﺳﻟا<br />
ﻧاﻋ يﻟا ﻟﺎﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻀﺗ ،ﺣﺎﻣ<br />
ﻌﺑرا ﻰﻟا<br />
عوﻣ ﻲﻧﺎﻟا ﻟا ﻲﻓو<br />
،ﻟا ﻓﺎﺛ ﻣ ﻧﺎآ<br />
ﺣﺎﻟا<br />
ﻟﺎﺑ
ﻊﺑاﻟا ﻟا ﻲﻓ<br />
ﺎﻣا ،ﻣﺎﻟا<br />
ةدﻟا ﻟﺎﻟا ﻟا ﻲﻓ<br />
. ﻲﻟﺎﻌﻟا<br />
" ﻳاﻟا ﺳﻟ ﻟا ﻓﺎﻟا"<br />
ﻗﺎﻟ<br />
لوﻻا ﻟا قﺗ ،ﺣﺎﻣ<br />
ﻊﺑرا ﻰﻟا<br />
ﺳﻟ ﻟا ﻓﺎﻟا ﻲﻧﺎﻟا ﻟا ﻲﻓ<br />
ﻧﺎﺟ ﻳ ﺎهو<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﺗ<br />
21<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
،ﺳﻟا<br />
ﻟاو ﻓﺎﻟ<br />
ﻗﻓ<br />
ﻧاﻋ يﻟا ﻊﺑاﻟا ﻟا<br />
ﺣﺎﻟا ﻗ<br />
و ،ﻟاو<br />
ﻳاﻟا<br />
ﻋ ﻬﻓ<br />
ﺎﻣا ،ﻳاﻟا<br />
ﻟﺎﻟا ﻟا ﻲﻓ<br />
ﺗ ﻰﻟوﻻﺎﻓ ،ةراداو ﺗ ﺑ قرﺎﻓ ﻊﻣ ﺎﻌﻣ ﻊﻣ ﻊﺎﻟ ﺧا<br />
. مﺎﻌﻟا ﻟا ﻣ ءﺟو ﻣﺎﻣ ﻋ ﺗ ﻧﺎﻟاو قو ﻟﺎﺳا<br />
ﺳﻟا ﻲﻓ ﻲﻓﺎﻟا ﻐﻟ<br />
قﺗ يﻟا<br />
: ﻟﺎﻟا ﺎﻟا ﻰﻟا ﺣﺎﻟا ﺧ<br />
ﻊﺑاﻟا ﻟا<br />
ﺧاو<br />
. ﻳاﻟا<br />
ﺳارﻟا هه لﻼﺧ ﻣو<br />
دﺟو ﻳ ﺎﻣ ه و ﻟا ﻧأ ةءﺎﺑ ﻲﺳﺎﺳأ ﺑ ﺗﺗ ﺳﻟا ةءﺎآ نإ<br />
ﺎﻬﻌﻳ ﺎﻬﻓ ﻣ ﺟاﺗ ﺣ ﻲﻓ ﺟﻟﻟا و ﻳدﺎﻟا دراﻟا ﺗ تﺎﺳﻣ<br />
. ﺎﻬﻣ ﻲﻓ ﺎﻬﻳراﺳا و ﺎﻬﻓاهأ ﺗ ﻋ ةﻌﺑ<br />
ﻳرادا ﻟﺎﻌﻟا ﺗ ﻲﻓ سﺎﺳﻷا ﺣ ﺳﻟا ﻲﻓ<br />
ﺗاﺳا ةدﺎﻟا ﺗ<br />
ﺛأ ﺎﻣ اه و ىﺧأ ﻬﺟ ﻣ ﻳراﺳا و حﺎﺑ ﻐﺗ يأ ةدﺎﻗ و ﻬﺟ ﻣ<br />
.. ﺎﻧﺎﻟأ ن نﺎﺑﺎﻟﺎآ ناﺑ ةﻌﻟ ةﻋ برﺎﺗ و تﺎﺳارد<br />
ﻲﻓﺎﻟا ﻐﻟا لﺎﺧدﺑ ﻻإ ﺎهرﺎﺛ ﻲﺗﺗ ﻻ و ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ ﺗ ﻻ<br />
و ،ﻐﻟا نﺛﻳ ﻣ ه و ﻐﻟا ﻬﻋ ثﻳ ﻣ هرﺎﻋﺎﺑ ﻳﻟا دراﻟ<br />
.<br />
ﻟا و دﺎﻟا ﻌﻟا ﻰﻋ ﻣ ﻲﻗ ﻧ دﺟو يروﻟا ﻣ ﻌﻳ ﺎﻣ ه
22<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
ﺎﻬﻣ آ ءﺟ ﻲﻓ دﻌﺗ مﻟا ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﺎﻬﻣ ﻲﻧﺎﻌﺗ ﻲﻟا آﺎﻟا نإ<br />
ﺗ ﺳﻟ ﻳ ﻼﻓ ،ﻳﻟا<br />
دراﻟ ﻲﻓﺎﻟا و ﻲﻧﺎﻧا ﻧﺎﻟا لﺎهإ ﻰﻟإ<br />
(<br />
IBM ,MC DONALD…)<br />
. ﻟا دﻟا فاهﻷ ﺎﻬهﺎﺑ ﺎﻬﻓاهأ<br />
ﻟﺎﻌﻟا ﻲﻓ ﺟﺎﻟا تﺎﺳﻟ ﻟﺎﻌﻟا ةءﺎﻟا نإ<br />
ﺑ ﺑ ﻬﺗ ﺎآ، دﻟ ﻲﻋﺎﺟﻻا و ﻲﻧﺎﻧا ﻌﻟا ﻰﻋ ﺎﻬﺗرادإ ﻲﻓ ﻌﺗ<br />
ﻬﺳﻟ داﻓﻷا ءﺎﻧﺎﺑ رﻌﻟا<br />
و ﺣاﻟا ﻰﻋ ﻌﻳ ﻋ خﺎﻣ ﻓﺗ و ﺗﺎﺟﺎﺣ<br />
ﻰﻋ اءﺎﺑ ﺎﻬﺗﺎﺗاﺳا ﺳﺗ ﻲﻬﻓ ،ﻌﻟا ﻲﻓ باﻏﻻﺎﺑ رﻌﻟا ﻰﻋ ﻲﻀﻳ و<br />
. دﻟا<br />
ﻰﻳ ﺎﻣ ﻲه ﻲﻟا كﻟا ةءﺎآ ﻲﻓ ﻬﻣ رود ﻌﺗ ﻟﺎﻋ ﻧﺎﻧإ ﻗ دﺟو<br />
ﻟﺎﻌﻟا ﻲﻓ تﺎﻓﺎﻟا آ ﺎﻬﻓ كﺗ ﻣﺎﻋ ﻗ ﻲه و،ىﻟا تﺎﺳﻟا لﺎﻋ ﺎﻬﺑ<br />
،دﻬﻟﺎﺑ فاﻋﻻا ،ةردﺎﻟا حور ،قﻟا ،ﻊاﻟا، ماﺣﻻا، ﻳﻟا<br />
ﺎﻬﻣ<br />
... تاءﺎﻟا ﺗ و ﻊﻟا،ﻣﺎﻌﻟا ﻲﻓ لﻌﻟا<br />
ﻐﻟا ﻌﺑ ﻬﺗ ﻲﻟا تﺎﺳارﻟ ﻟﺎﺑ ةدوﻣ ها تاذ ﺳارﻟا هه نا<br />
ﻰﻋ تﻗا ﺎﻬﻧارﺎﻋا ﻰﻋ تﺎﺳﻟا ﻲﻓ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادﺎﺑ ﺎﻬﻗﻼﻋو<br />
ﻻا ﻳﻟا تﺎﺳﻟا ﻲﻓ ةﺧﻻا هه ها ﻏرو ، ﺳﻟا ﻓﺎﺑ ﻐﻟا ﺑر<br />
تﺎﻣو ﺳﺎﻟا ﺎﻳاﻟا ﻟﺎﻟ آ ﺑ تﺎﻌﻟا هه زوﺎﻳ مﻟا ﻐﻟا<br />
ﻰﻋ مﺗ ﻲﻟاو تﺎﺳﻟا ﻣ ﻲﻓ ﻬﻟا ةدﺎﻋا ﻲﻓ ﻟذ ﺣﻼﻧو ،قﻟا<br />
ﻗ يﻟا ﺳﻟا ﻓﺎﺑ فﻌﻳﺎﻣ ﻋ ﻲﻟا<br />
ﻟذ ﻲﻓ ﺎﺑ ﺳﻟ ﻲآ ءﺎﺑ ةدﺎﻋا<br />
ﺎﻣﺎه ارود ﻌﺗ ﺳﻟا ﻓﺎﻓ ﻟذ ﻏرو ،ﻐﻟا حﺎﻧ ﺎﻣا ﺎﺎﻋ ﺎﻧﺎﺣا نﻳ<br />
ﺎآ-ﺎﻬﻧا<br />
ﻻا ﺎﺑ عﻣ ﻊﻣ ﺎﻬﻣ<br />
ﻓﺎا ،ﻟا<br />
ﻲﻓﻐﻟا ﻊﻣ<br />
. ﺳﻟا ﻲﻓ راﺳﻻا ءﺎﺛا<br />
ﻲﻓ ﻊﺎﺗ ﻻ ﺳارﻟا هه نا<br />
ﺎﻬﻣ ﻬﻣ ﻧﺎﺟ ﻲﻓ ﻟﺎﻌﺗ<br />
-ﺎﺣﻻ
ﻣ ﻌﻳ يﻟاو<br />
ﻲﻓﺎﻟا ﻐﻟﺎﺑ ﻳﻟا دراﻟا<br />
23<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
ﺗ<br />
ﻗﻼﻋ<br />
اهو ،ﻳﻟا<br />
دراﻟا تﺎﺧ ﻰﻋ اﺛﺎﺗ ﺎهآاو ﻐﻟا عاﻧا ها<br />
ﻓﺎﺑ ﻳﻟا<br />
دراﻟا طﺎﺗرا ﻧاﺟ هﻻ<br />
ﺣﺎﻟا<br />
ﺳﻟا<br />
ﻳﺗ ﻲﻓ<br />
آ<br />
ﺗ ﻲﻓ ﻲﺳﺎﺳا ﻌآ<br />
. ﻟا ﺧاد<br />
رود ﺎﻬﻟ<br />
ﻰﻟا<br />
ﻳﺗ لﻼﺧ ﻣ<br />
ةﺧﻻا<br />
هه<br />
رﺎﻋﺎﺑو ،ﺳﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا نﺎﻓ ﺣﺎﻟا و ﺎآ<br />
ﻐﻟا ثاﺣا ﻲﻓ<br />
ﺎﻣﺎه<br />
ارود<br />
ﻌﺗ<br />
ﺳﻟا ﻓﺎﺛ<br />
ﻧﺎﻟا ﺳارﻟا.<br />
2.7<br />
ةرادإو وﻳﻻا ﻳﺎﻌﻣ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﻧﺎﻣ ناﻌﺑ ىﺧأ ﺳارد<br />
مﻌﻟا آ اﻟا ﻌﻣﺎﺟ ﻲﻓ ﻣﻗ ﺟﺎﻣ ﻟﺎﺳر ﻲهو<br />
يوازﻣ"<br />
ف ﻣ<br />
2004-<br />
2003<br />
ﺳارﻟا ﻟا ﻲﻓ<br />
ﻳﺎﻌﺑ ﺎﻬﻗﻼﻋو ةدﻟا ةرادإ هﺎﺑ<br />
ﻌﺗ ﻟﺎﺷإ<br />
اذﺎﻣ"<br />
ﻲﻟﺎﻟا<br />
لؤﺎﻟا<br />
ﻣ<br />
" ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
ﻟا مﻋو ﻳدﺎﻗﻻا<br />
.<br />
" ﻣﺎﺳ<br />
ﺳارﻟا هه ﻧا ﻗو<br />
ﻲﻓ ﻟﺎﺷا<br />
هه ﻧاﺟ ﻣ ﺣﺎﻟا ﻟ ﻗو ، وﻳﻻا<br />
ىﻣ ﺎﻣ ﺛ ،ﺎﻬﺑ قﻟا ﺎﻣو ،وﻳا ﻳﺎﻌﻣ ﻲه ﺎﻣو ﻣﺎﻟا ةدﻟا ةرادإ ﻲﻌﺗ<br />
ﺗاذ . ّﺣ ﻲﻓ يﻟا ﻌﻟاو ﻳﻟا دراﻟا ﺗو ةرادﺑ ﺎﻬﻣ آ مﺎها<br />
: ﻲهو تﺎﻟا ﻣ ﻋﻣ ﺣﺎﻟا ﻌو تﻻؤﺎﻟا هه ﻋ ﺑﺎﺟﻟو<br />
ةدﻟا ةراد ﺑﺳأ وﻳا ﻳﺎﻌﻣو ﻣﺎﻟا ةدﻟا ةرادإ<br />
ﻣ آ ﻌﻳ<br />
ﻲﻗﺎﺑ ﻋ ﺎهّﺗ ﻲﻟا ئدﺎﻟا وأ ﺎﻟا ﻣ ﻋﺑ نﺎﻳ<br />
. ىﺧﻷا ﻳرادا ﻟﺎﺳﻷا<br />
ﻲﻗﺎﺑ ﻣ ﺎﻬﻣ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ و ﻊﻣ وﻳا ﻳﺎﻌﻣ ﻣﺎﻌﺗ<br />
.<br />
ﺎﻟا<br />
-<br />
-
24<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
ﻰﻋو ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﻰﻋ<br />
ﺎﻬﻣﺎها ﻣﺎﻟا ةدﻟا ةرادإ آﺗ<br />
ﻋﺎﺳﺎﺑو ﻟا ﻲﻓ سﺎﺳﻷا ﻧﺄﺑ ﻣﺗ ﺎﻬﻧﻷ ﺗاذ ﺑ يﻟا ﻌﻟا<br />
ءﺎﻀﻟا ﻧﺎﻣﺑ ﻧأ ﺎآ ،ﻟاو قﻟاو ﻟاو حﺎﻟا ﻰﻟإ ﻟا ﻊﻓد<br />
دﺗ ﻟ<br />
ﻓ<br />
ﻰﻋ<br />
ﺳارﻟا هه ﻲﻓ ﻌﻟا ﻬﻟا ﻳ ﺎﻓ<br />
ﺳارﻟا ﻰﻋ ﺎﻋﻼا لﻼﺧ ﻣ ﻟ ﻋ<br />
ﺣﺎﻟا<br />
تﻋا ﻓ ﻧاﻟا<br />
ﺳارﻟا ﻲﻓ<br />
تﻋا<br />
ﺎﻣأ<br />
. ﻓ ﺎﺛﻟا ﺳاردو ﺣﻼﻟا لﺎﻌﺳﺎﺑو<br />
ﻓﺎﺎﺑ لﻓ ﻌﺑرأ ﻰﻟإ ﺎﻬﺑ ﺣﺎﻟا ﻗ<br />
. ﺎﻬﻓاهأو ﺎﻬﻟﺎﻣ ﻰﻋ<br />
يﻟا<br />
ﻬﻟا ﺣﺎﻟا<br />
، ﻲﻟا ﻬﻟا تﻋا<br />
ﻟﺎﻟا ﺳارد<br />
ﻬﻣ<br />
-<br />
ﺎﻬﻋﻟ ﺎﻬﻟﺎﻌﻣ رﺎإ ﻲﻓو<br />
ﻓاهأو ﻟا تﺎﻟ اﻳﺗو ﻟﺎﺷﻟ ﺎﺣ ﻀﺗ ﻣﺎﻋ ﻣﻣ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎﻌ<br />
. ﻣو هأو<br />
" ةﺻﺎﻌﻟا تﺎﻟا راﺳﻻ ةرو ﻐﻟا"<br />
ب نﻌﻟا لوﻷا ﻟا ﻲﻓ<br />
ﺧﻣ ﻲهو<br />
ﻐﻟا ﻌﺑ<br />
ﺗﺗ<br />
ﺳﺎﺳأ روﺎﻣ ثﻼﺛ ﻰﻋ<br />
آﺗ كﺎه نﺎآ<br />
،ﻲﻟا ﻐﻟ ﻌﻟا ىﻟاو<br />
ﻌﻓاﻟا ىﻟاو ،ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ةهﺎﻟ<br />
ﻰﻋ<br />
: ﻲهو<br />
ةرادإو<br />
ﺣﺎﻟا تآر<br />
ةدﻟا<br />
. ﺎﺑ عﻣ ﻊﻣ ﻊﺎﻟا طﺎﻧ ﺣا ﻳ اهو ،ﻐﻟا<br />
ةرادإو<br />
"<br />
ةرادﺑ<br />
ﻣﺎﻟا ةدﻟا ةرادإو وﻳﻻا"<br />
ﺎﻬﻗﻼﻋو<br />
" وﻳﻻا"<br />
ﻳﺎﻌﺑ ﺗﺗ<br />
. ﻣﺎﻟا ةدﻟا ةرادإ تاﻣو ،ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
وﻳﻻا ﻳﺎﻌﻣ ﻓو ﻳﻟا دراﻟا ﺗ"<br />
دراﻟا ةرادﺑ ﺗﺗ<br />
ﻳﻟا ةرادا<br />
: ﻲهو<br />
ﺳﺎﺳأ روﺎﻣ ثﻼﺛ ﻰﻋ ﺷا<br />
وﻳﻻا ﻳﺎﻌﻣو<br />
ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
ب نﻌﻟا ﻲﻧﺎﻟا ﻟا ﻲﻓ<br />
ﺳﺎﺳأ روﺎﻣ ثﻼﺛ<br />
ةرادإو<br />
،وﻳﻻا ﻳﺎﻌﻣ<br />
ب نﻌﻟا ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﻓ<br />
ةرادﺑ<br />
ﺎﻣأ<br />
" ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
ﺎﻬﻗﻼﻋو ﻳﻟا<br />
ﺗ ،وﻳﻻا ﻳﺎﻌﻣ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﻧﺎﻣ ،ﻳﻟا دراﻟ
25<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
ﻊﻣ ىﺧأ ﻊﺎﺗ ﻧ ﻲهو ،ﻣﺎﻟا ةدﻟا ةرادإ ﻓو ﻳﻟا<br />
دراﻟا<br />
ﻲﻧﻌﻟا<br />
ثﺎﺛﻸﻟ<br />
ﻳاﻟا آﻟا ﻟﺎﺣ ﺳارد"<br />
مﺎﻋ ﻳﺗ ﻲهو ﺳﺎﺳأ روﺎﻣ ثﻼﺛ<br />
ﻀﺗ"<br />
. ﺎﻋﻣ<br />
ب نﻌﻟا ﻊﺑاﻟا ﻟا<br />
ﻧاﻣ<br />
ﺳارد ﻬﻓ<br />
،آﻟا<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ،آﻟﺎﺑ ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
ةرادإ<br />
"<br />
ﺎﻣأ<br />
ﻟ<br />
مﺎﻧ ،آﻟ<br />
ﺗ ﻲﻓ ﻣﺎﻟا ةدﻟا ﻳﺎﻌﻣ ﺗ ىﻣ ﺗ ﻓ ﺣﺎﻟا ﻟوﺎﺣ ﻗو<br />
: ﻟﺎﻟا ﺎﻟا<br />
ﻰﻟإ اه<br />
. ﻳﻟا ﺎهدراﻣو ياﻟا ﺳﻟا<br />
ﺎﻬﻋ لﻼﺧ<br />
ﻣ ﺧﻷا ﻲﻓ<br />
ﺣﺎﻟا ﺧ ﻗو<br />
ﻲﻟا ﻟا ﻲﻓ تﺎﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﺗ رﺎﻧاو وﻳا ﻳﺎﻌﻣ حﺎﻧ ّﺳ ﻳ<br />
ﻊﻟا ﻲﻓ ﻟﺎﻌﻟا ةدﻟا طوﺷ ﻓﺗ ﻀﺗ ﺎﻬﻧآ ،ﺎﺑﻟا سﻧ ﻲﻓ ﺎﻬﻌﻀﺗ<br />
نﺑﻟا ﻏر ﻲﺗ تﺎﻟا هه نأ ﻲﻌﻳ ﻻ ﻟذ ﻟا ﻲﻓ ﻧأ ﻻإ تﺎﻣﻟاو<br />
ﻳﺎﻌﻟا ﺎﺑ ،ﺧﻵ نﺑز ﻣ ﺗ ﺎﺑﻟا قاوذأو تﺎﻏر نﻷ ،ﺗﺎﺟﺎﺣاو<br />
عﺎﺷﺑ مﺗ ﻣﺎﻟا ةدﻟا ةرادإ ﻟ<br />
. تﺎﻟا ﻊﺟ ﻲﻓ ﻟا ﺎﻬﻧ ﻲه<br />
ءﻼﻋ هرﺎﻋاو ﻬﺑ ﺷﺎﻟا ﺎﻬﻟﺎﺗا لﻼﺧ ﻣ ﺎﺑﻟا تﺎﺟﺎﺣاو تﺎﻏر<br />
ﻲﻓ نﻏﻳ<br />
ﻲﻟا تﺎﻣﻟاو ﻊﻟا تﺎﺻاﻣ ﻳﺗ ﻲﻓ نهﺎﻳ ءﺎآﺷو<br />
. ﺎﻬﻋ لﻟا<br />
ﺎﻬﻧﻷ ﻟا ﺎو هأ ﻲه ﻳﻟا دراﻟا ﺗ و نأ رﺎﻋﺎﺑ<br />
ﺎﻬﻟﺗ ﻳرادا ﻟﺎﺳﻷاو تﺎﻟا ﻊﺟ ﻟ نأ ﻻإ ﺎﻬﺑ درﻣ هأ ﺑ ﻬﺗ<br />
ةرادإ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﻧﺎﻣ نأ ﻧ ﻟذ لﺎﻣو ﺎﻬﺗ ﻲﻟا ﻧﺎﻟا<br />
دراﻟا<br />
ةرادﺑ<br />
ﻳﺎﻌﻣو<br />
ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
. وﻳا ﻳﺎﻌﻣ ﺎﻬﺑ<br />
ﺎﻬﻗﻼﻋو ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
ةرادﺑ<br />
ﺎﻬﺑر<br />
رﺎإ<br />
ﺎﻀﺗ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻲﻟا ﺗ ﻣ آأ<br />
قﺗ ﻟ ﺳارﻟا هه<br />
-<br />
ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
نإ<br />
ﻲﻓ ﻟذ نﺎآ ﺑ ﺷﺎﻣ ﺑ ﻳﻟا
26<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
ﻰﻟإ قﺗ ﻟ ﺎﻬﻧأ ﻻإ ﻣ رآ ﻐﻟا ﻋ ﻰﻟإ ﻗﺗ ﺎﻬﻧأ ﻏرو وﻳﻻا<br />
ﻌﺗ ﻲﻟا ﻣﺎﻟا ةدﻟا ﺗ ﻲﻓ<br />
ﺎﻬﻗﺗ ﺎﻬهأ طﺎﻧ ةﻋ ﻲﻓ ﺎﻋﻣ ﻊﻣ ﻊﺎﺗ<br />
ﻣ ﻌﺗ ﻲﻟا ﻣﺎﻟا ةدﻟا ةرادإ ﻰﻋ ﺎهآﺗو<br />
وأ<br />
ﻐﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻗﻼﻋ<br />
ﺎﺣﻻ ﺎآ<br />
. ﻐﻟا ﻣاﺑ ﺎهأ ﻣ<br />
ﺳارﻟا ههو<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ﻋ ﻰﻟإ<br />
و ﻐﻟا ﻌﺑ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو ﻣﺎﻟا ةدﻟا ةرادﺑ ﺎﻬﻗﻼﻋو ﻬﻟا ﻐﻟا ﻣاﺑ<br />
.<br />
ةﺷﺎﻣ ﻳﺑ<br />
ﻟذ ﺗ ﻟ ﺎﻬﻧأ ﻻإ ﺎﻬﺑ ﺑﻟا ﻟوﺎﺣ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﻏر ﺣﺎﻟا
ﻲﻧﺎﻟا ــﻟا<br />
ةرادا ﻲـــــــــــﻓ ــــــــــــــــــــﺧـــﻣ<br />
ةرادﻻا مﺎﻬﻣ<br />
ةرادﻻا ﺎو<br />
ةرادﻻا عاﻧا
ﺎﻬﻟﺎﺷأ<br />
وأ<br />
27<br />
ﺎﻬﻋاﻧأو ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ةرادا : ﻲﻧﺎﻟا ﻟا<br />
: ﻬﺗ.I<br />
ﺑ ﻳﻟا تﺎﻟا تﺎﻣﻣو هﺎﻣ هأ ﻣ مﻟا ةرادا ﻌﺗ<br />
ﺎﻬﻋ ﺎﻬﻣ آ ﻧﺎﺟ ﻲﻓ مﺗ ﻟا تﺎﻌﻟاو تﺎﺎﻟا ﻓ ، ﺎﻬﺗﺎﺎﻧو<br />
تارادإ<br />
،ﺳرﺎﺗ<br />
ﻋﻣ ﻣ نﻳ ﻣ آ ه<br />
يﻟا<br />
نأ<br />
طﺎﻟا هﺎﻣ ﻋ ﻟا ﻐﺑ اهو<br />
عﻣ يأ ﻰﻟإ قﻟا ﻗ ةرادا هﺎﻣ ﻰﻟإ قﻧ<br />
دراﻟا<br />
ةرادآ<br />
ﻟا ﻲﻓ ىﺧﻷا ﻟا تﺎﻌﻟا<br />
ﻬﻓ ﻋو<br />
،اه<br />
ﺎﺑ ﻲﻓ ﺎﻬﻟإ قﺳ ﻲﻟاو<br />
ﺎﻌ ﺎﻧﻋﺎﺳ ﻟا ﻌﻟا ﻲﻓ<br />
ﺑ ﻗﺗ ﻲﻟا<br />
فاهﻷا<br />
مﺎﻬﻟا<br />
ءادأ<br />
ﺎﺳﺎﺳأ<br />
ﻟا ﺎﻬﺗﺎﻳﻌﺗ ﻣ ﺎﻗﻼﻧا<br />
ﻳﺗ ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ﻓ تاراﻗ<br />
ﻰﻟإ<br />
هءﺎﻀﻋأ<br />
ﻣ ﻌﻟا ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ﻓ ﺣﺎﻟا دراﻟ<br />
فاهﻷا<br />
زﺎﻧا<br />
ﻰﻟإ داﻓﻷا<br />
ﻳ<br />
ذﺎﺗاو<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ ﺎههﺎﻣ ﺣأ<br />
ﻣﺎﻣو ﺑاﻣ ﻋﻓ<br />
نأ<br />
وأ<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻋ<br />
وأ<br />
ﻰﻋ<br />
ﻣﺎﻋ<br />
يروﻀﻟا ﻓ ىﻟ<br />
تﺎﺎﻟا ﺣﺄﺑ ﺗﻳ<br />
ةرادإ<br />
وأ<br />
ﻳﻟا<br />
ارﻣ<br />
ﺎهرﺎﻋﺎﺑ ةرادا ﻧاﺟ ﻣ<br />
. ﺎﻬﺗﺎﻋو ﺎﻬﻧاﺟ ﻣ ﻬﻓ ﻋ<br />
ةرادا<br />
ﺟﺗو ةدﺎﻗ<br />
ﺗو ﻟا ﺳﺎﺳ ﺳرو<br />
نأ<br />
ﻣﻷا<br />
ماﺳﻻا ﻲه<br />
1<br />
: ةرادا<br />
مﺎﻬﻣ<br />
.II<br />
مﺎﻬﻣ ﻳﺗ ﻳ<br />
.<br />
ةرادا<br />
ةرادا مﺎﻬﻟ ﻣﺎﻋ<br />
رﺎﻋﺎﺑ<br />
ﻟ ﻣﺎﻌﻟا<br />
،ﺳﻟا<br />
تﺎﺟاﻟاو<br />
ةرادا<br />
رﺎﻋﺎﺑو<br />
ﻊﻳ ﻓاﻟ ﻣ ﻧ ﻓﺗ ﺟأ<br />
،ﻟا<br />
ﺗ ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ﻓ ﻟا تﺎﻧﻟا ﻣ ﺑ نوﺎﻌﺗ ﺎهرﺎﻋﺎﺑو<br />
. ﻌﻟا ﻣﺎﻧﻟ رﻣ ﺗ لﻼﺧ ﻣ ﻳﻟاو ﻋﺎﺟﻻا<br />
،129ص،1985،توﺑ<br />
،ﺑﻌﻟا ﻀﻬﻟا راد ،ﻲﻟا عﺎﺟﻻا ﻋ ﻲﻓ ﺳارد"<br />
ﻧﻷا<br />
-<br />
-<br />
-<br />
ﻊﻟا ﻊﻣ ،ﻣ ﻲﻋ ﻣ -<br />
131<br />
،130<br />
1
ﺗ<br />
وأ<br />
ﺟأ<br />
28<br />
ﺎﻬﻋاﻧأو ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ةرادا : ﻲﻧﺎﻟا ﻟا<br />
: ةرادا<br />
ﺎو<br />
.III<br />
ﻣ ﺎﻬﻳدﺗ ﻲﻟا ﺎﻟﺎﻓ ﻟا ﻲﻓ ةرادا مﺎﻬﻣ عﺗ ﻣ ﻏﻟﺎﺑ<br />
ﻟﺎﻗ ﺗ ﺑ<br />
،ﺑﺎﻟاو<br />
آﻟا<br />
ىﻟا ﻟا<br />
فاهأ<br />
ﺗو<br />
مﺎﻬﻟا هه<br />
ﻲﻟا ﺳرﺎﻟاو ﻟا ق ﻲﻓ فﻼﺧﻻا ﻏر تارادا ﻟ مﺎﻋ<br />
ةرادا<br />
ﻳأ<br />
ﻊﺗو<br />
ﺎﻓ آ ﻋو ،ﻟا طﺎﻧ ﻌو آ<br />
: ﻲهو ر<br />
فاهﻷا<br />
ﺳأ<br />
ﺛﻼﺛ ﻋ<br />
ﺑﺎﺟا<br />
1<br />
؟كﺎه ﻰﻟإ ﺳ آو<br />
ﻟ ﺑﻟا<br />
هﻬﻟ<br />
ﺑﻟا داﻓﻷا<br />
ﻳﺗو ﺎو<br />
لﺎﻋﻷا<br />
وأ<br />
ه ر<br />
ﻳرادإ<br />
ىﺧأ<br />
: ﻟا<br />
؟هﻧ نأ ﻳﻧ ﻳأ<br />
ﻳﺗ ه<br />
ﻧأ<br />
ﻳرادإ<br />
جذﻧ<br />
ﻣاﻌﺑ<br />
ﺗﺗ<br />
: ﻲه ﻟا<br />
.1<br />
آ ﻟا<br />
: ﻟا<br />
ةرﺻ ﻲﻓ ﻬﺑﺎﻟا<br />
؟نﻵا<br />
.2<br />
ﻧ<br />
آ ﻟا<br />
لﺎﻋﻷا<br />
و ،تﺎﻟوﻟاو تﺎﻟاو ﺎﻟا ﺑ تﺎﻗﻼﻌﻟا<br />
ﻳﺗو ﺎﻟا<br />
ﻟ<br />
اد طﺎﻧ ﻲﻓ ﻟﺎﺑ ﻣﺎﻌﻟا<br />
61ص<br />
2<br />
. عوﻟ ﻲﻟا ﻬﻟا ﺑ<br />
داﻓﻷا<br />
3<br />
. لﺎﻌﻟا<br />
ﻰﻋ<br />
ءﺎﺑا<br />
فاﺷﺎﺑ<br />
ﺎﺳﺎﺳأ<br />
: ةدﺎﻟا<br />
" لﻳﺎﻓ"<br />
ﻬﺗ ﻟا<br />
.3<br />
ﺎﻬﺑ ﻳ<br />
ﻟذو ﻟا و<br />
: ﻟا<br />
97ص،هآذ<br />
ﺳ ﻊﺟﻣ ،دﺟﻟا ﻋ ﻟا ﺑأ ﺳ ضﻋ ﺑﺎﺟ<br />
44ص<br />
،ﻊﺟﻟا<br />
ﻧ -<br />
3<br />
2،2006ج،اﻟا<br />
،ﻣ ﻋ ،ﻊﻳزﻟاو ﻟاو ﻋﺎﻟ ىﻬﻟا راد،ﻲﻟا<br />
كﻟا ،ﻲﺷﺎﻬﻟا ﺎآﻟ -<br />
.4<br />
-<br />
1<br />
2
ﺑ ﻟا ﻲﻓ طﺎﻟا<br />
ءاﺟأ<br />
ءادﻷ<br />
ﻲﻌﻳ<br />
ﻣاوأ<br />
ﺑر ﻲﻌﻳ ﻟا<br />
ﺟوأ<br />
نأ<br />
ﺑ مﺎﻧﻻا ﺗ ﻧأ<br />
" ﻟﺟ"<br />
29<br />
ﺎﻬﻋاﻧأو ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ةرادا : ﻲﻧﺎﻟا ﻟا<br />
ﻰﻋ<br />
" لﻳﺎﻓ"<br />
1<br />
ىﻳو ، ﺎﻬﺣﺎﻧ ﺗو<br />
هﺗو ﻟا ﻲﻓ داﻓﻷا<br />
ﺟﺗ ﻰﻋ مﻳ<br />
ﻧأ<br />
ﺎآ ،ةﻟا<br />
فاهﻷا ﺗ ﺟأ<br />
ةرﺻ ﻲﻓ ﺎﻬﻏﺎﺻو تاراﻟا<br />
ﻳﻟاو ﻳدﺎﻟا<br />
. ﻟا<br />
دراﻟا<br />
ﻟ ﺎﻓو هزﺎﻧا ﺗ ﻗ<br />
ضﻓو ﻳﻟا<br />
2<br />
. ﻌﻟا ﺎﻬﻀﻌﺑ<br />
ﻣ ﻟذو<br />
ذﺎﺗﺎﺑ<br />
ﻓﺗ نﺎ ﻰﻟإ فﻬﺗ<br />
ﺎﻬﻓاهأ ﻟ<br />
ةﺄﻓﺎﻣ<br />
ءﻲﺷ<br />
آ<br />
ﻳرادإ<br />
ﻳرادإ<br />
ﻟإ<br />
ﻳ<br />
ﺎﻬﻋ ﺗ<br />
ﻟا<br />
ﻌﻟا<br />
: ﺟﻟا<br />
ﺎهﻳﺗ ﺗ ﻲﻟا<br />
.5<br />
آ ﺟﻟا<br />
لﺎﻋﻷا<br />
صﺎﻟا ﻟا ﻌﻟا<br />
: دراﻟا ﺑﺗ<br />
3<br />
. تﺎﻌﺗو<br />
.6<br />
آ دراﻟا ﺑﺗ<br />
ﻟا دﻬﺟ ﻋد ﻰﻟإ ﺟﺗ ﻲﻟاو<br />
نأ<br />
ﻟذ ﺣﺎﻳ<br />
ﺗ ﻳ آو ىﻣ يأ ﻰﻟإ<br />
تاﻐﻟاو تﻼﻳﻌﻟا<br />
ءاﺟإ<br />
ﻳﺗ<br />
ﻣ<br />
نأ<br />
آﺄﻟ<br />
ﻰﻋ ،ةردﺎﻟا<br />
ﻰﻋ<br />
ﻰﻋ ةرﻟا ﺟأ<br />
ةرادا ﺎﻬﺑ مﺗ<br />
. ءﺎﺧﻷا<br />
ءادﻷا<br />
ﻣ<br />
: ﺑﺎﻗﻟا<br />
ﻣاوﻷاو<br />
،ﻟا<br />
.7<br />
ﻋ ﻲهو<br />
ﻋﻟا<br />
بﺎﺗرا ﻋ تﺎﺑﻌﻟا<br />
: ءادﻷا<br />
ﺗ مﻳ<br />
ﺗ<br />
ﻳرادإ<br />
ﻟذو<br />
ﺑﻟا<br />
.8<br />
آ<br />
فاهﻷا<br />
. ﺳﺎﻟا ﻗﻟا ﻲﻓ ﺳﺎﻟا<br />
62ص<br />
،هآذ<br />
ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﻲﺷﺎﻬﻟا ﺎآﻟ<br />
65ص<br />
،ﻊﺟﻟا<br />
ﻧ -<br />
65ص<br />
، ﻊﺟﻟا<br />
ﻧ-<br />
-<br />
1<br />
2<br />
3
ﺎو<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
تﺎﺻﺑ<br />
ﺑ<br />
ﻣ<br />
ىﺧأ<br />
هه<br />
يﻟا<br />
داﻓﻷﺎﺑ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
ﺗﺗ<br />
ﺗاﺳا<br />
نأ<br />
ﻌﺑ<br />
ادﺎﻌﺑأ<br />
ىﺧأ<br />
،ﻣﻷا<br />
يرادا<br />
30<br />
جذﻟا<br />
ﺎو ﺷ نود كﺎه ﻟ<br />
ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ﺗﺗ ﻲﻟا ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺧﺄﺗ<br />
تﺎﻌﻟا ﻲﻓ<br />
ﺎﻣأ<br />
ﺑ ﻐﺗ ﻻ ﺎﻟﺎﻓ<br />
ﺎﻬﻋاﻧأو ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ةرادا : ﻲﻧﺎﻟا ﻟا<br />
ﻳ<br />
ةرادآ<br />
ﺎﻟا هه<br />
،ﺎﻬﺑ<br />
ﺎﻓ<br />
صﺎﻟا<br />
،ﺎﻬﺑ ﺻﺎﺧ ﺎﺑ مﺗ ﺎﻬﻌﻳ<br />
ةرادإ<br />
لﻟا ﻳ ﻋو ،ﻟا ﻲﻓ ﺎﺳﻻا ﻌﻟا<br />
ﻟا<br />
وأ<br />
وأ<br />
ةرادﻟ<br />
ﻟﺎﻟا ﻋ ﻟا ﻐﺑ<br />
تﺎﺎﻧ ﻓ سرﺎﺗ ﻲﻟا لﺎﻟا<br />
. ﺎهرﺎإ<br />
ةرادا<br />
مﺎﻌﻟا مﻬﻟﺎﺑ ﺗﻳ ﻻ عﻟا اهو<br />
ﺎﺑﺎﺛ ﻰﻳ ةرادﻟ مﺎﻌﻟا رﺎاو ﻟا ﻟ<br />
ﻲﻓ ﻋﺎﺗ تﺎﻣ ةﻋ كﺎهو<br />
ةرادا هه<br />
ﻓ ﻐﺗ<br />
فﻬﺗ<br />
ﻣﻟا<br />
ﻲﻬﻓ اﻟ<br />
ﻟوﻟا<br />
فاهأ<br />
يﻟا<br />
: ةرادا<br />
وأ<br />
ﻣ ﻲه ﻲﻟا<br />
وأ<br />
عﻣ<br />
نإ<br />
ﺑاﻣو ﻣﺎﻣ<br />
ﺎﻬﺎﺑو ةرادإ آ<br />
ﺎﻣ اهو صﺎﺧ<br />
دﺟو ﺗ ﻲﻟا ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
هه ﻌ ﻊﻣ ﻰﺷﺎﺗ<br />
حور ﺗ ﺎهدﻌﺗ ﻏر ﺎﻟا<br />
ﻲﻓ ﺗ ﻲﻟا ﻟا ﻌﻟا<br />
طﺎﻟﺎﺑ ﺗﻳ ﻟ<br />
: ةرادا عاﻧأ<br />
،ةرادﻟ<br />
عاﻧأ<br />
وأ<br />
.IV<br />
ةﻋ كﺎه<br />
هﺧﺄﺗ<br />
،ﺎﻬﺳرﺎﺗ<br />
ﻲﻟا ﺎﻟا<br />
،مﺎﻬﻟاو فﻬﻟا ﻐﻳ ﺑ<br />
،ةرادا<br />
،عاﻧﻷا هه ﻣ ﺑ كﻟا ﺳﺎﻟا ﻊﻳو<br />
طﺎﻟا ﻌو لﺎﻣو فاهﻷﺎآ ةرادا<br />
عاﻧأ ﻳﺗ<br />
عاﻧأ<br />
هأ<br />
ﻣﻟا ﻣ ءﺟ<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﺎه آﻧ<br />
وأ<br />
وأ<br />
نأ<br />
ﺎﻟ ﻳو<br />
ﺳﺎﺳأ<br />
: ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻌﺑﺎﺗ نﺗ ﻲﻟا<br />
ﺗ ﻌآ<br />
ةرادا .1<br />
ةرادا<br />
ﻲهو<br />
ﻣﻌﻟا ﻣﻟا مﻬﻣ ﺗ ﻰﻟإ<br />
:<br />
لﺎﻋﻷا<br />
،ﺳﺎﺳﻷا<br />
ةرادإ.2
ﻋ<br />
داﻓﻸﻟ<br />
،ﻲﺳﺎﺳأ<br />
ﻲﻬﻓ ﻋو ﻟوﻟا<br />
ﻊﺑﺎﻟا وأ صﺎﻟا يدﺎﻗﻻا طﺎﻟﺎﺑ ﺗﺗ ﻲﻟا<br />
ﺑ<br />
وأ<br />
ﻳدﺎﻣ<br />
ﻣﻟ<br />
ﻣ ﺗو ةدﻣ ﺑا ﻓو ﻟ<br />
ةرادإ ﺎﻬﺗ ﻲﻟﺎآ ةآ تﺎﺣﺎﻧ ﺑ<br />
ﻣ دوﻣ<br />
ىﻟ تﺎﻣﻟا ﻣ ةدﻣ<br />
ﺗ<br />
وأ<br />
ﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
حﺎﺑرأ<br />
ﺗ ﻰﻟإ فﻬﺗ ﻟﻟ<br />
ﻲهو<br />
31<br />
ﺎﻬﻋاﻧأو ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ةرادا : ﻲﻧﺎﻟا ﻟا<br />
ةرادا<br />
ﻲهو<br />
،ﻣﺎﻌﻟا<br />
ةرادا<br />
: مﺎﻌﻟا عﺎﻟا ةرادإ.3<br />
ﻊﺑﺎﻟا يأ مﺎﻌﻟا يدﺎﻗﻻا طﺎﻟﺎﺑ ﺗﺗ<br />
ﻲهو<br />
يدﺎﻟا ﺑﻟا ﺗ ﻰﻟإ<br />
ﺎﻧﺎﺣأ<br />
ﻳ<br />
ﻻ<br />
فﻬﺗ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
آ ﺑ ﻣو<br />
،لﺎﻋﻷا<br />
: ﺻﺎﻟا تﺎﻟاو تﺎﻬﻟا ةرادإ.4<br />
لﺎﺷأ<br />
ةدﻣ ﻟوﻟ ﻌﺑﺎﻟا ﻏو ﻲﻟوﻟا ﻊﺑﺎﻟا<br />
وأ<br />
اﻌﺗ<br />
ﻣﺎﻋ<br />
آﻷا<br />
وأ<br />
ﺻﺎﺧ تﺎﻣﺧ ﻳﺗ نﺗ<br />
ﻲه ﻟوﻟا<br />
ةرادا<br />
نأ<br />
نأ<br />
تاذ<br />
ﻳ<br />
ﻳﺑ ﻰﻌﺗ ﻲﻟا ﻲهو<br />
: ﻟوﻟا<br />
،داﻓﻷا<br />
ةرادا.5<br />
تﺎﻟﺎﺑ ﺗﺗ ﻲهو<br />
ﺎﻬﻓاهأو<br />
،ﺎﻬﻓ<br />
ﻰﻟإ ﺎه رﺎﻳو ،ﻳدﺎﻣ ﺑر<br />
ﺄﺗ<br />
ﻲﻟا<br />
فاهأ<br />
.<br />
ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ
تﺎﻌﻟا<br />
ةدﻟا<br />
ةرادا<br />
ةرادإ<br />
ﺑ ﺗﺗ<br />
ﻲﻟا ةﻳﻟا<br />
32<br />
ﻳرادا<br />
راﻏ ﻰﻋ ﻟﻬﺑ ﺎﻬﺗ ﻳ ﻻ<br />
تﺎﺻاﻣو<br />
تﺎﻣﻣ ﺗ<br />
تاﻐﺗو تﺎﻌﻣ ﻋ ﻌﺗ ﻲهو<br />
ﺗ<br />
ﻌﺳاﻟا<br />
ﺎﻬﻧأ ﺎآ<br />
ﻲﻬﻓ ، ﻐﻟا<br />
،ﻳﺗ ﻏو<br />
ﺎﻬﻋاﻧأو ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ةرادا : ﻲﻧﺎﻟا ﻟا<br />
تﺎﻬﺟﻟا<br />
ﻲﻟاو<br />
ةرادإو<br />
ﻣ<br />
،ﻳﻟا<br />
ﺻﻼﻟا<br />
ﻣ ﻳﻌﻟا كﺎه<br />
فاهﻷﺎﺑ<br />
ﺳأ<br />
ﻟا<br />
ةراداو<br />
ﻰﻋ<br />
هﺎﻟاو<br />
ﻣﺎﻟا<br />
ﺗﺗ ﺎﻬﻟ<br />
،ﺎﻬﺑ ﺗﻟا تﺎﻌﻟا ﻣو ﻟا ﺗ ىﻣ ﻰﻋ ةﻳﺟ<br />
تاﻐﻟاو<br />
تارﻟا<br />
دﻓ ﺎﻬﺳرﺎﻳ و<br />
ﻟ ةﻳﻟا<br />
اﻟاو<br />
ﻣ ترﺗ ﻲﻟا<br />
جذﺎﻟا<br />
ﻣ ﻋﻳ<br />
ﻣ<br />
نأ<br />
يرادا<br />
،ﻳﻟا دراﻟا<br />
. ﻐﻟا ةرادآ<br />
ﺑ ﻟا ﻌﻟ ﺎﺳﺎﺳأ ارﻣ<br />
ﺗ<br />
ﻰﻟإ ﻓﺎإ<br />
ﻟ<br />
ﻳ ىﻣ<br />
ةرادآ<br />
يأ<br />
ﻰﻟإ<br />
تﻻﺎﻟا ﻌﺑ ﻲﻓ<br />
،ﻣﺎﻣ ةرادإ ﻰﻟإ ﺣاو<br />
ﺎﻬﺑ ﺗﻟا تﺎﻌﻟا<br />
ﻳﻟا ةرادا<br />
نأ<br />
و<br />
لﻟا ﻳ<br />
ﻲﻟا ﻳرادا ﻟا ﻋ لﻌﺑ ﻟا<br />
هاﻟا ﺳارد ﻟا ﻏ ﻓ<br />
ةرادإ ﻰﻟإ ﺗﺎه<br />
ﺎﺳارد ﻲﻓ ﺎﻗﺗ ﻋ حو ﺑ ﻟذ ﺣﻼﺳو<br />
.<br />
تﺎﺳﻟا<br />
تﺎﻟا<br />
،ﺎﻬﺗﺎﺗ<br />
، تﺎﺳﻟا ﻊﺗ<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻋو ﻳﻟا دراﻟا
ﻟﺎﻟا<br />
ﻟا<br />
ــــــــــﻳﻟا دراـــــــ ـــــــــــﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﻳﻟا دراﻟا و رﺗ ﺣاﻣ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ تﺎﻳﻧ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﺗ جذﺎﻧ هأ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ راودا<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﺎوو مﺎﻬﻣ<br />
ﺗاﺳا<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
ﺎﺟﻟﻟاو<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ
ةﺧﻷا<br />
تاﻟا ﻲﻓ ﺛﺣ ﻲﻟا<br />
دراﻟا<br />
ﻬﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻟذ ﻏر<br />
ةﻳﺟ<br />
ﻳ<br />
ةﻟا<br />
هأ ىﻣ ﻋ ﻳﻟا<br />
ﺎﻬﻌﻗﻣ<br />
ﻧ ﻻ ﻲﻟا<br />
تﻻﺗ<br />
فﻌﺗ<br />
،تﺎﻟا<br />
ﺧاد<br />
ﻋﺎﺟﻻاو<br />
ﻋ<br />
لؤﺎﻟا<br />
وأ<br />
ﻟﻟا ﻏو<br />
مﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺎﻬﺎوو ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ<br />
ﻳدﺎﻗﻻا تاﻐﻟا ﻊﻣ<br />
33<br />
تاﻐﻟا ﻲﻓ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
: ﻬﺗ.I<br />
ﻣ ﻌﻳ ﻟ<br />
،ﻟا<br />
ﺳرﺎﻟاو ﻟا ىﻣ ﻰﻋ<br />
ﻳﻟا تﺎﺳﻟاو<br />
ﻬﻳﻟا<br />
ﺎﻳﺎﻀﻟا ﻣ<br />
ةرادإ<br />
ﻌ<br />
نأ ﻻإ<br />
ﻰﺷﺎﺗ<br />
ةﻳﺟ<br />
تﺎﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا<br />
ﻲهو<br />
،ةﻟا<br />
،ﻟ<br />
ﻳدﺎآﻷا<br />
ﻲﻟا<br />
ﺎﻬهأ<br />
و ﻲﺗاﺳﻻا ﺎهرود ﻲﻓ ةآ<br />
ﺗ<br />
ةدﺎﻋإ<br />
ﻟا تﺎﺳرﺎﻟاو تارﻟا ﻟ ةﻣو ﻣﺎﺷ ﻌﺟاﻣ ضﺗ ﻲﻟا<br />
دراﻟا ةرادإ مﺎﻣأ ةﻋاو<br />
دراﻟا ةراد<br />
و<br />
ةﻳﺟ<br />
. تﺎﻳﻟا آ ﻰﻋ<br />
ﻳﺗ<br />
ﺎﻬﻣﺎﻣأ<br />
صﻓ<br />
ﻬﺟ ﻣ<br />
ىآ تﺎﻳﺗ<br />
ﻊﻀﻳ<br />
ﻳ ﺎﻣ اهو<br />
و<br />
ةﺑ ﺎﻬﺗ<br />
ﻌﻟا<br />
،ﻳﻟا<br />
و<br />
ىﺧأ ﻬﺟ ﻣو ﻳﻟا<br />
ﺎﻟوﺎﺗ ﻲﻓ آﻟا لوﺎﺳ<br />
ةﻳﻟا<br />
تﺎﻌﻟا هه ﻟ اﻧو<br />
ﻟا هه ﺎهﻬﺳو ﺎﻬﺗﻬﺷ ﻲﻟا تﻻﻟاو تارﻟا هه ﻣ ﻰﻋ ﻳﻟا<br />
ﻰﻟإ ﻓﺎإ ،آ ﺑ يﻟا ﺎهﻬﻣ تزوﺎﺗ ﻲﻟا ﺎهرودأو ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ﻲﻓ ﺻﺎﺧ<br />
ﻲﻓ ﺎﻬﻣ<br />
ه ﺎﻣو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﺎﻬﻬﺟﺗ ﻲﻟا تﺎﻳﻟا ﻟ ﺎﻧزاﺑإ<br />
ةﻧ ﺧ ﻣ ﺷ نود ﺎﻟ ﺳ اه آ و ،ﺎهﺎﻧآذ نأو ﺳ ﻲﻟا تاﻐﻟا <br />
تﺎﻌﻟا ﺑ ﺎﻬﻗﻼﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻲﻓ ﻳﻟا تﺎﻬﺟﻟا ﻋ ﻌﻗاو<br />
ﻲﻓ ﻟ ﺎﻬﺑﺎﻗ ىﻣ ﻓﻌﻣ ﻟذ ﻣ هﻷاو ،ﺗاﺳا ﻟا هﺎﻟاو<br />
ﺗو ةرادإ ﻲﻓ ﻳﺣو ﻟﺎﻌﻓ ﺗاﺳ ﻼﺻأ ﺗ ﻲﻟا<br />
ﺎﺗﺎﺳﻣو ﺎﺗﺎﻣ<br />
.<br />
ﻳﻟا دراﻟا
ةﻟا تﺎﻳﻻﻟا ﻲﻓ ةﻣ<br />
ﺳ<br />
ﻟذو<br />
ةﻣ<br />
لوأ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻌﺳا ﻗو<br />
لوأ<br />
: ﻳﻟا دراﻟا و<br />
ﻬ ﻳﻟا دراﻟا ﺗو<br />
،داﻓﻷا<br />
لﺎﻌﺳا ﺗ ﻋ ﻌﻟ<br />
ﺧﺄﻳ ﻳﻟا دراﻟا ﻣ<br />
ﺗو<br />
ﻲﻓ<br />
ةرادإ<br />
أﺑ<br />
ةراد<br />
1980<br />
34<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
رﺗ ﺣاﻣ<br />
ةرادإ<br />
ﻣ<br />
فداآ ﻌﻳ نﺎآ ﻗو<br />
" ﻳﺳ"<br />
و ﺗ ﻲﻟا ﻲﻧﺎﻌﻟاو تﺎﻟا<br />
يدﺎﻗﻻا ف ﻣ<br />
ﺳ ﻣ ﻳاﺑو ،ﺎﻌ ﺳﺎﻟا<br />
. نﻵا<br />
ﻐﻟاو رﻟا ﻣ ﺣاﻣ ﻋ ﻟا ﻲﻓ ﻳ ﻳﻟا<br />
ﻣ تﺎﻳﻧ ﻰﻋ ﺗرا<br />
ﺣ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ<br />
وأ<br />
ثﻳ<br />
ﻌ<br />
لاﻳ<br />
و<br />
داﻓﻸﻟ<br />
ﻟا<br />
ﺗﺗ<br />
رﺑو<br />
.<br />
رﻟا<br />
ﺎهرﺗ ﻲﻓ<br />
ﺎهﺗ<br />
ﻰﻟإ ﺎﻬﺗ ﻳ<br />
ﺑ ﺑ<br />
ﺎﻌ<br />
ف ﻣ سرﺎﻳ<br />
ﺎﻣو<br />
ثﺣ<br />
ﻟا<br />
ةﻟا<br />
يﻟا<br />
يﻟا<br />
و<br />
ﻲﻓ ﺎﻬﻌﻗﻣ<br />
اه<br />
روﺎﻣ ﻣ<br />
ىآ ﺣاﻣ<br />
تﺎﻓو<br />
ﺣاﻟا ههو<br />
ﻟذو<br />
ﻓ<br />
،ﺎﻬﺗاذ<br />
ﺣ ﻲﻓ ﻟا<br />
ﻟا ﻐﻟا<br />
ﻟذ<br />
ﻳ يﻟا<br />
.<br />
نإ<br />
II<br />
ﻳﻣﻷا<br />
1817<br />
رﺎإ<br />
ﻲﻓ ﻐﻟاو رﻟا اه<br />
ﻧ ﻊﻓﻟا<br />
ىﻣ ﻰﻋ ﺻﺎﺧ<br />
ﺗو ﺗ ةدﺎﻋإ<br />
رﻣ<br />
ﻌﺑرﺄﺑ<br />
ﻧو<br />
تﺎﻟا<br />
داﻓﻷا<br />
فاﺷا<br />
هأ<br />
،ﻲﺳﺎﻟا ﻰﺣو<br />
*<br />
: " OST"<br />
ﻟ<br />
نﺎآ<br />
ﻓ<br />
ﻣ<br />
ﻟذ<br />
ﺳو<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
دراﻟا<br />
وأ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻰﻌﻟا<br />
داﻓﻷا<br />
هه ﻌو آﺗ<br />
وأ<br />
ﺧ ﻲﻓ هﺎﺳ<br />
ﻟا هه<br />
ﻲﻓ<br />
آ ﻣ هﻷاو<br />
ﺗ ﻲﻟا<br />
ةرادإ<br />
رﺗ ىﻣ ﻰﻋ<br />
يدﺎﻗﻻاو<br />
1<br />
: ﻲهو<br />
نﻵا<br />
،ﺎهراودأو<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
تﻣ ﻗو<br />
ﻣ<br />
ﻲﻋﺎﺟﻻا<br />
تاﻐﺑ<br />
ﺎﻬﻣ<br />
ىآ ﺣاﻣ ﻌﺑرأ<br />
ﻌﻟ ﻲﻌﻟا ﻟا ﺣﻣ<br />
ﺳرﺎﻣ<br />
لوأ تﻬﺷ<br />
ﻲﻟاو<br />
،ﺻﺎﺧ<br />
و سﺎﺳأ ﻰﻋ ﻳ ﻟ<br />
1 - Michel Audet et autre, La dimension ressources humaines dans la prestation électronique de services<br />
gouvernementaux, Rapport de recherche, CEFRIO, Québec, Canada,2004, p p22.23<br />
* - Organisation scientifique du travail<br />
.1<br />
اﺟ
جﺎﻧاو<br />
ﻌﻟا ﻣ ﻳﻟا ﻧ ﻊﻓﻟاو ﻟا ﻰﻋ<br />
35<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
آﻳ يﻟا<br />
ﻲﻓ ﻲﺟﻟﺗ ﻬﻟ لﺎﻌﺳا يأ بﺎﻏ ﻲﻓ اه و<br />
. ﺑ ﻳﺗ<br />
ﻣ ﻟ رﻬ<br />
ﺟﺎﻧإ تﻻ لﺎﻌﺳا ﻰﻋ رﺎﻗﻻاو<br />
لوأ<br />
ﻓﻋ<br />
،20<br />
*<br />
: " GP"<br />
داﻓﻷا<br />
نﻟا تﺎﻳاﺑ ﻲﻓ<br />
فﻬﺗ ﻲﻟا تﺎﺎﻟا ﻣ ﻋﻣ ﻰﻋ ﺗ ﻧﺎآ<br />
ﺛﺄﻟا<br />
ﻏرو ،ﻣﺎﻌﻟا ﻰﻋ ﻓﺎﻟاو ﻳﺗو كﻼﻣا<br />
ﻰﻋ دﺎﻋا كﺎه نﺎآ ﻓ<br />
و<br />
ﻲﻟا<br />
ةﺷﺎﻣ ﻌﻟا بر<br />
،ﻀﻟا<br />
ﻟا<br />
و<br />
ﻰﻟإ<br />
هرﺎإ<br />
ﻲﻓ<br />
وأ<br />
جﺎﻧا<br />
ةرادإ ﺣﻣ<br />
ﻧﺎآ<br />
،داﻓﻷا<br />
ﻰﻟوﻷا<br />
،ﻲﻟا<br />
ﻧﺎﻟا ﻲﻓ ﺻﺎﺧ ﺑﺎﻟا ﺣﻟ<br />
ﺳﺎﺳأ ﻋﺎآ ﻣﺎﻣو ﻧ ءﺎﻋ لﺧد ﻲﻓ<br />
ﺎﺟﻟﻟا<br />
اهو<br />
ﻓﺎﻀﻣ<br />
داﻓأ<br />
ﻧﺎﺟ<br />
ﻊو<br />
ﻓ<br />
ﺗ<br />
ﺗ<br />
لﺎﻌﺳا ﺣﺎﻧ ﻣ<br />
ﻲﺟﺎﻧا<br />
اوﻋا<br />
ﻧﺎﻟا<br />
ﻳﻟا<br />
ﺎﻣأ<br />
،ﺎﻌ<br />
ﻰﻋ ﻟذ ﻗا ﻓ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻣ<br />
هأ<br />
و رﻬو ﺗ ﻳاﺑ ﻓﻋو<br />
ﻰﻟإ ﻊﻗﻟا ﻲﻓ تأﺑ<br />
ءﺎﺛأ<br />
،ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا<br />
رﺎﻋﻻا<br />
ﻋ<br />
ﺣﻟا هه<br />
ﻲﻓو ،(<br />
نﻧﺎﻟا<br />
)<br />
ﺑ<br />
ﻟذ ﻰﺗو<br />
ﺳﻬﻟا ﻧﺎﺟ<br />
تﻋا<br />
داﻓﻷا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺗ ﻲﻓو<br />
ﻣ<br />
ﻲﻟاو<br />
.2<br />
ﻟ<br />
ﺟرﻟﺎﺑ<br />
اﻟا<br />
آﻟا مﻌﻟا<br />
ﻟا ﺧاد<br />
تﻻ<br />
جﺎﻧا<br />
ﻲﻓ<br />
لﺧد ﻊﻣ<br />
1<br />
. جﺎﻧا<br />
: ﻳﻟا دراﻟ ﻲﻟا ﻟا ﺣﻣ<br />
،نﻵا<br />
ﺎﻗ ه<br />
،1960<br />
يﻟا<br />
ﻣ ﻳاﺑ ﻧﺎآ ﻗو<br />
ﻲﻓ<br />
.3<br />
ﺎﻬﻟ<br />
ﺎﻣ ﺎﻋﻧ ﻬﺑﺎﻣ<br />
ﻲﻓ ﺧﻳ تﺎﺑو ،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻟا<br />
ﺎﻟا ﻲﻗﺎﺑ<br />
ﻟ ﻲﺧاﻟا ﻟا ﻣ<br />
دﺎﻗﻻا<br />
ﻌﻟا ﺗو<br />
ﻟﺎآ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺣﺎﻧ ﻣ<br />
ﺎﻣأ<br />
،آ<br />
* * - Gestion du Personnel<br />
1 - Michel Audet et autre, op.cit. p23<br />
ﻟو رﺎﺳﺎآ<br />
،ﻌﻟا قﺳ)<br />
ﺎﻬﻟإ<br />
آ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﻣاﺑ<br />
ةراد<br />
ﻳ تﺎﺑو<br />
ﻲﺟرﺎﻟا ﻟاو<br />
ةﻳﺟ تﺎﺎﻧ<br />
ﺎﻬهأ<br />
تزﺑ<br />
ﻣ داز<br />
( ﻓﺎﻟا<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﺎﻣ اهو
ه<br />
ﻟذ ﻣ<br />
هﻷاو<br />
ﻲﺟﺎﻧا ﻧﺎﻟا<br />
**<br />
: " GSRH"<br />
ﻌآ ﻳﻟا دراﻟ ﻳ<br />
ﺑﺎﻟا دراﻟا ﻣ ﻳآ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻲﺗاﺳا ﻳﺷ<br />
ﻟﺎﻓ<br />
دراﻟا ﺗ<br />
،ﺎﺟﻟﻟا<br />
ﻧو تﺎﻣﻟاو<br />
تﺎﺗ<br />
ﻲﻟﻵا<br />
ﺎﻬﻟإ<br />
. داﻓﻷا<br />
ﻲﻓ ﺎﻬﻟﺎﻌﺳا داز ﻓ<br />
36<br />
ﺗ تﺎﺗ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﺎﺟﻟﻟا<br />
لﺎﻌﺳا<br />
ةﻣ لوﻷ ﺎﻬﻟﻼﻐﺳا<br />
ﻳﻟا دراﻟ ﻲﺗاﺳﻻا ﻟا ﺣﻣ<br />
ﺻأ<br />
ﺣ<br />
ﻳ ﻌﻳ ﻟو<br />
تﻋا ﺎﻬﻧأ ﺎآ<br />
لﺎﻌﺳا<br />
ﻲﻓو<br />
مﻼﻋا<br />
ىﻣ ﻰﻋ<br />
جﺎﻧا<br />
ﺎﺳﻟ<br />
رﻬو ﻧﻧﻼﻟ ﻊﺳاﻟا لﺎﻌﺳﻻا ﻟآو<br />
ﺗو ةرادإ ﻟ<br />
تﻻﻟا هأو<br />
زﺑأ<br />
اهو<br />
،ﻳﻟا<br />
ﻟ ﻰﻟوﻷا<br />
ﻊﻗاﻟ جﺎﻧ ﻧﺎآ<br />
ﻲﻟاو<br />
قو<br />
ﻣ<br />
ﻲﻌﻟا<br />
تﺎﺳﻟاو<br />
ةﻐﻣ ةرﺻ ﺗ<br />
ﻋ ﻟا ﻲﻓ ﻌﺗ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةاﻟا ﻧﺎآ ﺎﻬﻟ<br />
ﺣاﻟا هه<br />
هﺛأ<br />
نأ<br />
ةرادإ<br />
اﺛﺄﺗ<br />
ﻰﻟإ<br />
1980<br />
ﻣ ﺎﻗﻼﻧا<br />
تأﺑ<br />
ﻲﻟاو<br />
.4<br />
،ﺻﺎﺧ<br />
ﻓﺎﺗ ةﻣو ﻲﺗاﺳا<br />
،ﻟ<br />
ﻲﻌﻟا ىﻟا ﻰﻋ ﻐﻟ<br />
ﻬﻓ هﻷا ﻧﺎﻟا<br />
ﺎﻣأ<br />
ﻲﻓ ةرﻣ ﺟ ﺎﺳو ﻌﺗ<br />
ﺗ<br />
ﺎﻌﺳاو<br />
ﻗأ<br />
ةرﺎﺷا<br />
ﻟ نﺎآو<br />
ةﻓ آ ﻣ<br />
تﺎﻟا<br />
لﺎﺷأ<br />
و ﺧاﻟاو فﻼﺧﻻا روﺎﻣ<br />
* -Gestion Stratégique des RH<br />
** -Systèmes d’Information en RH<br />
*** - La GRH électronique<br />
1 - Michel Audet et autre, op cit , p23<br />
ﻰﻋ<br />
هأ<br />
ﻻﺎﻌﺳا<br />
تﻬﺷ ﻲﻟاو<br />
SIRH **<br />
ﻲﻟاو<br />
ىﻟا<br />
ﻣ ﺎﻬﺑ ﺻﺎﻟا<br />
*** e-RH<br />
وأ<br />
ﻟا<br />
ﻲﻓ سﻣو<br />
ىﺧأ<br />
،ﻟا<br />
ﺻأ<br />
ﻳﻟا<br />
مﻼﻋا<br />
ـﺑ نﻵا فﻌﻳ ﺎﻣ<br />
1<br />
. ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺣاﻟا هه<br />
آ ﺑ<br />
تاﻐﺗو تﻻﺗ كﺎه<br />
ﺎه ﻟا ﻣو ،ﻟا<br />
ﻌﻣ<br />
ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو<br />
ﻲﺟﻟﺗو<br />
ﻟا<br />
ﺗ ﻳ<br />
نإ<br />
تﺛأ<br />
نأ<br />
ﻲﻟا<br />
ﻲﻌﻳ<br />
ﺣاﻟا هه<br />
ﻲﻋﺎﺟاو يدﺎﻗا<br />
ﺳرﺎﻟاو<br />
ﻟا ﻰﻋ<br />
ﻣﺎﻋ ﺑو ،ﺎهﺗ<br />
ةرادإ<br />
ﻲﻓ<br />
رﻟا<br />
ﻧاﺟ
ﻲﻓ ﻋﺎﻟا هأ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ رﺗ ﻧاﺟ ﻣ<br />
Michel AUDET et autre, OP CIT, p24<br />
37<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
: * ﻲﻟﺎﻟا لوﻟا ﻲﻓ<br />
:( 1)<br />
: رﻟا<br />
لوﺟ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ رﺗ ﺣاﻣ ﻣ تﻣ ﻲﻟا ﻧاﻟا ﻣ لوﻟا اه ﻳ<br />
ﻣ<br />
ﻧاﻟا هه ﻣ<br />
ﺑ ﺑاﻟا ﻟذ ﺣﻼﺑ ﺎﻟ ﻳ و ،ﻳﻟا دراﻟا<br />
هأ ةﻧ ﻌﺗ ةﻓ آ ﺗ ﻲﻟا ﻌﻟا ةﻟ ةﻟﺎﻓ ،لدﺎﻟا ﺛﺄﻟا ﺣ<br />
دراﻟا ﻲﻓ ﻣ<br />
ﻣﺎﻋ<br />
ﺎﻬﻋ<br />
داﻓﻷا ﺗ<br />
ﺳﻬﻣ*<br />
ﻣﺎﻣو ﺳﻬﻣ*<br />
ﻧ ءﺎﻋو<br />
ةرادإ ﻲﻓ ﻣ*<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻋﺎﻓ*<br />
جﺎﻧا<br />
آأ<br />
ﻳدﻌﻣ<br />
ةﻗ ﻰﻟإ ةﻟا<br />
ﻲﻓ وا<br />
ﻌﻟا<br />
ةراﻐﻟا*<br />
ﺗ*<br />
طﺎﻧ*<br />
ﻳﺷ*<br />
ﻰﻟإ<br />
داﻓﻷا<br />
ﺎﺟﻟﻟا<br />
ﻌﻟا<br />
ةدﺟﻣ ﻏ*<br />
ةدﺟﻣ ﻏ*<br />
ﻼﻗ*<br />
ﺻﺎﺧ ﻣاﺑ لﺎﻌﺳا*<br />
SIRH<br />
e-RH ﻧﻧا ﺷ<br />
ﺳﻬﻣ<br />
ﻣ ﺣﻣ آ ﻋ داﻓﻸﻟ ﻟا ﻲﻓ ﻋﺎﻟا<br />
ﺗ ﻲﻓ ﺎﻬﻟﺎﻌﺳاو<br />
ﺎﺟﻟﻟا<br />
رﺗ<br />
نأ<br />
ﺎآ ،ﻳﻟا<br />
دﺎﻋﻼﻟ ﻳﻟا ﺟﻟا هآﻳ<br />
ﺎﻣ اهو ﻟا هه ﻳﺗ ﻲﻓ ﻲﺳﺎﺳأ<br />
. ﻟا هه ﻣ ﻣ ءﺟ<br />
بﻟا<br />
ﻣ داﻓﻷا و*<br />
ﻳﻟا صﺎﺧا<br />
ﻲﻓ ﻣ رﻬ*<br />
داﻓﻷا ﺗ<br />
ﻳرادإ ةﺣو*<br />
ﺎﺣ<br />
ﻣ<br />
ﻟا ﻲﻓ لﺗ*<br />
ﺎﻬﺗرادإ رودو<br />
ﺳ<br />
ﻲﻬﻓ<br />
ﻟا<br />
OSTﻌﻟ<br />
ﻲﻌﻟا ﻟ*<br />
GP داﻓﻷا ﺗ*<br />
دراﻟ<br />
ﻲﻟا ﻟا*<br />
داﻓﻷا<br />
ﻳﻟا<br />
دراﻟ ﻲﺗاﺳﻻا ﻟا*<br />
GSRH<br />
ﻳﻟا<br />
ﺗ ﻲﻓ
ﻣ<br />
ﺑ<br />
ءﺟ<br />
اﻳ<br />
ﻲﻟا ﻣﺎﻌﻟا ﻟا<br />
ﻟا ﻲﻓ<br />
ﻟ ﻳﻟا<br />
وأ<br />
ﻲه<br />
اوﻷا<br />
38<br />
: ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﺗو<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ةرادإ<br />
ةرادإ<br />
تﺎﻳﻧ<br />
تﺎﻳﻧ.III<br />
ﻏأ<br />
ﻳﻟا ﻋ ﺻﺎﺧ ﻣﺎﻋ ﺑ ﻟا تﺎﻳﻧ<br />
داﻓﻷا<br />
ﺗ قﻟ<br />
دراﻟا هأ ﻳاﺗ ﻊﻣ ﻻإ ﺎﻬﺑ ﻗﻷا<br />
ةرﺎﺷا<br />
يﻟا<br />
ﺑﺎﺳا<br />
ﻳ ﺎآ<br />
ﻊﻗاﻟ ﻳؤر<br />
،ﻣﺎآ<br />
ﻌﺗ<br />
ﻳرادإ<br />
ﻲه ﻟا ﻲﻓ ﺎﻬدﺎﻣ<br />
تﺎﻳﻧ ﻰﻟإ ﺎﻗﺗ<br />
لﻼﺧ<br />
نإ<br />
ﺗارﺗ ﺑو<br />
ﻟ<br />
ﻣﺎﻟا ﻬﺗﻧ<br />
ﻰﻋ يﻟا ﻟا<br />
ةﺣآ ﺎﻬﻟﻼﺳاو ﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
نأ<br />
ﺗو<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
ةرادإ<br />
ﻳ ﻟو<br />
ﺗاﺳإ<br />
تﺎﻳﻧ<br />
ةدﻣ ﺗ<br />
او ﺑ ﺣﻼﺳ ﺎﻣ اهو<br />
،ﺎﻬﻣ<br />
ءﺟ ﻧﺎآ<br />
ﻏأ<br />
رﺎﻓأ<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا<br />
نأ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎه<br />
ﻓ ترﺗ<br />
،ةﻟا ﺗ تﺎﻟ<br />
ﺑ تﺎﻳﻟا هﻬﻟ<br />
ﺎﺑر ﻋ نﺳ يﻟاو<br />
،ﻳﻟا دراﻟا ﺗو<br />
ﻌﺗ ﻲﻟا ﺗ<br />
ﻌﺑ كﺎه ﻟ<br />
ﻰﻟإ<br />
و ﻌﻟا ﻰﻋ ﺗﺗ<br />
ﻓ قﺳ<br />
،ﻟا<br />
ﻲهو ،ﻣﺎه<br />
ةرادإ<br />
ىﻟ ،تﺎﻟا ﻲﻓ ﻟا هه<br />
رﺗ ﺣاﻣ<br />
رﻳﺎﺗ ﻳﺑ<br />
ﻓﺎإ<br />
. ﺎﻬﻓ<br />
رﻟاو ﻐﻟا ﻧاﺟ<br />
ﻣ<br />
ةآ ﺑ<br />
ﺗو دﺎﻣ ﻧ<br />
: ﻲﺳﻼﻟا رﻟا.1<br />
رﻟا اه ﺗرا<br />
ﺎﻧﺎﺟ<br />
ﻼﻌﻓ<br />
ﻣ ﻧا تﺎﻳﻟا<br />
ﻣ ﻟذ ﻰﻋ ﺗﻳ ﺎﻣ و ،ﻟا ﻟا ﺻﺎﻋ ﻣ ﺎهرﺎﻋﺎﺑ ﻲﻟا ﻬﻟا<br />
ﻲﻌﻳ<br />
نأ<br />
يﻟاو<br />
1<br />
. ﺑﺎﻗﻟا و فاﺷا قﺎﻧ ﻌﺗو ﻟوﻟا ﻊﻳزﺗ و ﻟا ﻳﺗ<br />
،كاﻧ<br />
ﻟذ ﻋ رﻳﺎﺗ لﻳو<br />
اﺎﺳ نﺎآ يﻟا<br />
زﺎﻧا ﻟوﻣ ﻳﻟ ﻣﺎﻋ آ<br />
،ﻌﻟ<br />
نأ<br />
ﻌﻟا ﻟ<br />
:( رﻳﺎﺗ)<br />
ﻌﻟا<br />
هزﺎﻧا ﻳو<br />
ىﺗ ﻳﻟا<br />
هدﺎﻧا ﻣ<br />
ﻧﻷا<br />
ادأ<br />
ﻟ<br />
ةرادا.<br />
رﻳﺎﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
1.1<br />
ﻳ<br />
ﻟﻼﺳا دﻟ<br />
ﺳﺎﺳﻷا<br />
ﻟا"<br />
16 ص ،1975<br />
،ﻳﻟا ،تﺎﻋﻟا<br />
ﻟﺎآو . ﻲﻟا ﻟا رﺗ . ﻲﻟا ﻲﻋ<br />
-<br />
1
ﺣو<br />
،تﺎﺷرﻟ<br />
1<br />
، " دﻓ يأ ﻣ<br />
ﻌﻟا<br />
ﻳ<br />
لﻣ ﻏ<br />
ادأ<br />
قو<br />
تادﺎﺷرإ<br />
ﻳﻟﺎآ<br />
ﻣأ<br />
ﻣﺎﻌﻟا ﻲﻓ<br />
ﺎاد كﺎه نأ آﻳ<br />
هو<br />
مﺎﻟا<br />
وأ<br />
نوﻳ<br />
،جﺎﻧا<br />
هو ،جﺎﻧا<br />
ﺎﻧ ﻰﻳ<br />
نأ<br />
39<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
نود ه ﻬﻳ ﺎآ<br />
ﻋ<br />
ﻣﺎﻌﻟا ﻣ ﻌﺗ ﻟا هه<br />
نﻓ<br />
رﻳﺎﺗ<br />
ﺗ تﺎﻗوأو تﺎﻟ ﺳﺎﺳﻷا<br />
ﻟا<br />
ﻀﺗ ﻌﻟ<br />
ﺗ<br />
ﻋ<br />
تﺎﻗوأو تﺎآ<br />
ﻋاﻗ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻋ<br />
ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو<br />
ﻳدﻟاو<br />
ﻀﻳ<br />
نأ<br />
،ﻌﻟ<br />
ﻋ ﻲﻟا ﺗ ﻣ ﺣأو ﻋﺳ آأ نﺗ ﻲﻟا ةﺣاو ةادأ و ةﺣاو ﻳ<br />
ﺑو<br />
ﻌﻟ نﺎآ<br />
ﺷرﻟا<br />
اوآﻳ نأ ﻳ ﻣﺎﻌﻟا آ"<br />
اهو<br />
ﺎﻣأ<br />
3<br />
، ﺎﻬﻟﺎﻟ اﻋو<br />
،ﻌﻟا<br />
ةﻗ ﻊﻟ ءﺎﻀﻓ<br />
حﺎﺑرأ<br />
ﻊﻗاو<br />
نأ<br />
ﻲه ﺑ<br />
ﺑ<br />
ﺻﺎﻓ ﻓﺎﻣ ﻊﻀﻳ<br />
ىﻳ ﻬﻓ<br />
ﺧ فﻬﻟ<br />
نأ<br />
2<br />
. ﻳﺧﻵا<br />
رﻳﺎﺗ دارأ ﻟ<br />
،ﻲﻋﺎﺟﻻاو<br />
ﻲﻧﺎﻧا ﻬﻌﻗاوو<br />
ةدﺟﻣ<br />
ﺎادو<br />
ﻻوأ<br />
ﻲه<br />
تﺎﺷرﻟا<br />
فرﺎﻌﻣ وأ ةﺧ بﺎآﻻ ﺎﻬﻓ لﺎﻣ<br />
ﻻ ﻧأ<br />
تﺎﺟﺎﻟا رﺑ ﻟﺎﻌﻟا بﺎﺳا تﺎﻋ ﻲﻓ ﻳ ﻬﻓ<br />
ه يﻟاو<br />
مﺎﻧ ﻌﻟ<br />
يﻟأ<br />
داﻓﻷا<br />
نأ<br />
ﻲﻌﻳ<br />
ىﻟا ﻰﻋ<br />
4<br />
ةﺷﺎﻟا ﺑﺎﻗﻟاو نﻧﺎﻟا ﺗ ماﺣا ﻰﻋ ﻬﻟاو ﺳﻟ ﻟا<br />
ﻲﻌﻟا ﻟا ﻲﻓ"<br />
بﺎﺣ ﻰﻋ ﺟﺎﻧا ﻌﻟا<br />
لﻳ ﻬﻓ<br />
.<br />
5<br />
رﻳﺎﺗ ﻧ ﻲﻓ ﻲﻣﺎهو<br />
" ﻲﻣﺎه ﻋ<br />
ﻻإ ه<br />
ﺎﻣ<br />
ﻬﻣ ﻏ ﺎﻀﻳأ<br />
ﻊﻟا<br />
ﻰﻋ ﻲﻟاو ﻳﻟا آﻟا ﺎه اﺟ اﻟا ﻣ<br />
ﻲﺗاﺳﻻا ﻟﺎﺑ نﻵا فﻌﻳ ﺎﻣ وأ ﻟا ةﻟا<br />
ﻟ ﺗاﺳإ ةﻧ ءﺎﻟ ﻌﻗاو ﺑﺎﻗ كﺎه ﺗ ﻟ ﻧأ<br />
،ﻓ رﺗ<br />
يﻟا ﻊﻗاﻟ سﺎﻌﻧا ه رﻟا اﻬﻓ<br />
،ﻗﻷا<br />
ماﻌﻧاو<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
،ىﺧأ<br />
رﺟﻷا<br />
ﻧاﺟ<br />
،ىﻟا<br />
ﻌﺑ<br />
ﻰﻋ ةﻟا ﺗ ﻲﻓ داﻓﻷا<br />
1 - Pierre ROLLE,: Introduction à la Sociologie du Travail, Librairie Larousse, 1971 ,paris, p34<br />
2 -I BID, p47<br />
3 - Pierre ROLLE, op cit, p36<br />
لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻰﻟا ،ﻲﺗاﺳﻻا لﺎﺳأﻟا ﻣ ﻰﻟإ ﻣﺎﻌﻟا ﻟا ﻣ ﻣ يﻟا ﻌﻟا ،يﻬﻟا ﻣ ﻰﻋ ﺑ<br />
56ص<br />
،79-56<br />
،ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2004 سرﺎﻣ 10-9<br />
ﻳﻟا تاءﺎﻟاو ﻓﻌﻟا دﺎﻗا ﻲﻓ جﺎﻣﻧﻻا صﻓو ﻳﻟا ﻟا<br />
5 - Pierre ROLLE, Op.Cit , p43<br />
-<br />
4
40<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
،قاﺳﻷا<br />
عﺎﺗاو ىﻟا تﺎآﻟا رﻬو ﻟا ﻊﻟاو ﻋﺎﻟا تﺎﻳاﺑ<br />
ﺻﺎﺧ<br />
،داﻓﻷا بﺎﺣ ﻰﻋ ﻟا جﺎﻧا ﻰﻋ آﺗ كﺎه نﻳ نأ ﻲﻟا ﻓ ﻋو<br />
بﺎﻏ ﻲﻓ ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻟ ﻟﺎﻣ ةﻧ ﻋ ﻳﺣ كﺎه نﻳ نأ ﻌﻳ ﻻ ﻧأ<br />
اه داور هأ نأ<br />
" رﻳﺎﺗ"<br />
" ﻲﻌﻟا"<br />
ﻻإ<br />
ه<br />
لﺎﻣأ نﺳﻬﻣ<br />
ﺎآ<br />
اه آ ﻰﻟإ فﺎﻀﻳو ﻲﺑﺎﻧ ﻋ وأ ﻟﺎﻌﻓو ﺣ ﻋ ﻧاﻗ<br />
ه<br />
ﻣﺎﻌﻟا ﻟ ةﻟا<br />
هه<br />
ﺻ ﺟﻟا اه<br />
ﻋ نﻋﻳ ﻳﻟا ﻌﺟ<br />
ﺎﻣ ﻰﻋ ﻋ ﺻ ﻧ<br />
ﻟا ﺣﻟ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻳﺎﻟﺎﺑ مﺎهﻼﻟ<br />
ﻰﻟإ<br />
ةرﺎﺷا<br />
نأ<br />
ﺄﻟا<br />
ﻣ<br />
" لﻳ<br />
1<br />
. ﻣﺎﻌﻟا ﻟاو ﺎﺳﻟ ﻊﻳﻟا ﺎﻌﻟا ةدﺎﻳز ﺟأ<br />
بﺎﻏ<br />
ﻰﻋ ﺎهرﺎﻗاو<br />
ىﻟ ﻗا<br />
ﻳﻟا ﻟا<br />
داﻓﻸﻟ<br />
ةرادإ<br />
دﺎﻣ ﻲﻓ ﻳ<br />
رﺗ ﺣاﻣ ﻣ<br />
ﻰﻟوﻷا<br />
سآ<br />
يﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
اه آو ،"<br />
لﻳﺎﻓ يه<br />
يﻟا<br />
رﻟا<br />
ﻣ<br />
" نﺎﻣﻳﻓ جرﺟ"<br />
اه<br />
تﺎﻧﺎﻣا<br />
ﺣﻟا ﺗ ﻲﻟا<br />
ﺎﻳﺗ ﻲﻟا ﺟﻟا ﻲﻓ اه ﻬﻳو ، ﺎﻬﻟإ<br />
ﻰﻟإ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻓﺎإ ،ﻋﺎﺟﻻاو ﻧﺎﻧا<br />
ﺗ ﻲﻓ ﻣ ﻰﺣ<br />
ﻧاﻟا<br />
وأ<br />
ﺑ ﺗ ﻣ ﻌﺟ ﺎﻣ ﺳﻬﻟاو<br />
رﻟا<br />
" و<br />
ﻬﻣو<br />
ﻟ مﺎﻧ<br />
نﻓ<br />
ﻣﺎﻋ ﺑو<br />
،OSTﻲﻌﻟا<br />
ﺎﻧﺷا ناو ﺳ<br />
بﺎﺣ<br />
،ﻣو<br />
ﻌﻟا<br />
ﻰﻋ<br />
بﺎﺑرأو<br />
ﻲﻟا<br />
ﺟﺎﻧا<br />
ﺻﺎﺧ و<br />
ﻳﻟا<br />
ﻬﻟاو ﻟﺎﻌﻟا بﺎﺳا تﺎﻋ ﻰﻋ ةﻟا ﺗ ﻲﻓ ﻳدﺎﻗﻻا تﺎﺳﻟا قﻋأ<br />
رﺗ ﻗو ﻋﺎﻟا ﻲﻓ<br />
هذ ﻲﻓ روﻳ اذﺎﻣ"<br />
. داﻓﻷا<br />
ﻧﺎﻧا<br />
ﺑﺎآ ﻲﻓ<br />
ﻰﻋ<br />
ﺟﻟا اه ﻋ ﺎﻳﻧ اوﻋ ﻳﻟا<br />
1 - Pierre ROLLE, op cit; p44<br />
ةﺷﺎﻟا<br />
ﺑﺎﻗﻟاو ﻟا ﻧاﻟا ماﺣا ﻰﻋ<br />
: ﻧﺎﻧا تﺎﻗﻼﻌﻟا<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟا لﺣ ﺗﻣ<br />
" ﻟو ﻎﻳاو"<br />
اوأ<br />
ﻣ<br />
لوأ<br />
ﻋ<br />
ﺳرﻣ<br />
1918<br />
. 2.1<br />
ﺳ ﻲﻓ<br />
نﺎآ ﻗو ،ﺎﻬﺣ ﻣ ﺗﻟا اه دﺎﻌﻧا<br />
1920<br />
مﺎﻋ ﻲﻓ هﻧ<br />
يﻟا<br />
2<br />
.<br />
" ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
2<br />
81ص<br />
، 2000 ،نﺎﻋ،ﻊﻳزﻟاو ﻟ او راد : نﺎﻋ ،ﻟاو ﻟا ﻳﻧ ،ﻲﺗﻟﻟا ﺳﺎﻗ ﻣ -
" نرﺛوﺎه"<br />
ﻊﻧﺎﻣ ﻲﻓ ﺗﺎﺳارد ﻰﻋ ةﺗﻟا<br />
دﻋ ﻰﻟإ ﻋﺎﻟا ﻌﻟا ﻳ ﺎﻓ ﺻﺗ ﻓ<br />
هاﻟاو ،تﺎﻋﺎﻟا ءﺎﻟﻻ ﺻﻓ<br />
ﺑﺎﺗ<br />
ﺳﻟا ﺗ ﻲﻟا تﺎﻋﺎﻟا ﻲﻓ<br />
" ﻳﺎﻣ نﻟا"<br />
ﺳﻧ<br />
نأ<br />
ها ﻗو<br />
ﺎﺑ لوﺎﻧ<br />
41<br />
ﻻإ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
" ﻳﺎﻣ نﻟا"<br />
ه ﺎﻣ ﻌﻟا<br />
ﺎﻬﺣﻼﻧ<br />
لﺎﻋأ<br />
رﻬ ﻊﻣو<br />
ﻳﻗ ﻗﻼﻧا ﺟﻟا اه فﻋ<br />
نأ ﺎﻬﻣ<br />
تﺎﻳﻟا ﻣ<br />
نأ ﻳ ﻲﻟا ﺟﻟﺳﺳﻟا<br />
1<br />
، ىﺧأ تﺎﻌﺗ<br />
يأ ﻲﻓ ﺎﺑﺎﺗ ﻲﻟا ﺗ ﺎﻬﻌ ﻲﻓ<br />
ﺎﻧإ"<br />
لﻳ ﻬﻓ ﻟا ﺧاد<br />
داﻓﻸﻟ آﻟا تاﻐﻟﺎﺑ<br />
ﻬﺗ ﻲﻟا ﻌﻗاﻟا كﻟا بو لوﺎﻧ ﻲﻟ ﻟا لﺣ ﻳﻳﺗ ادوﺣ<br />
ﻻ<br />
3<br />
. ﻲﻋﺎﺟا مﺎآ ةﻣ<br />
لوﻷ<br />
ﻌﻟا ﻟ ﻲﻌﻟا ﺟﻟا ﻟ<br />
ﻳﻟا ﻟﺎﺳﻻا ﺎﻬﻓ<br />
ﻳﻟا<br />
،ﻟا<br />
ﻟا<br />
وأ<br />
تﻋا ﺳﻟا<br />
ﻲﻟاو<br />
،ﻟا<br />
فﺎآﻻا"<br />
رﺎﻌﻣ<br />
ةﻐﺻ<br />
ﻲﻋﺎﺟﻻاو ﻲﻧﺎﻧا ﻧﺎﻟﺎﺑ مﺎهﻼﻟ<br />
ﻋﻳ ﻬﻓ ىﻟ<br />
نأ<br />
قﺎﺳ ﻲﻓو<br />
ﺟ ﻋ<br />
لﻟا ﻳ<br />
" ﻳﺎﻣ<br />
ﻻإ<br />
2<br />
اﻬﺑو<br />
، " ﺧاد<br />
نﻟا"<br />
رﻳﺎﺗ<br />
ﻰﻟإ<br />
نإ<br />
ﻊﺟﻳ<br />
ﻌﻟ ﺳﺎﻟا ةﺣﻟا ﻳﻟا<br />
فﺎآﻻ<br />
،<br />
4<br />
" ﺗ ﻟ ﺳﺎﻟا ةﺣﻟا<br />
لﻼﺧ ﻣ ﻟذو ﻟ ﻳﻟا و ﺟﺎﻧا ﻟاو تارﻟا ءﺎﺑ لﻼﺧ داﻓﻷ<br />
ﺗو اﻳد ةدﺎﻗ ﻓﺗو ﻌﻟا ﻲﻓ ﻋﺎﺟﻻا تﺎﻋﺎﻟا ﻳﺗ ﻊﺗ<br />
ﺣ ﻲﻓ تﺎﻋﺎﻟا هه<br />
ﺑو ﻟا ﻲﻓ ﻟا تﺎﻋﺎﻟاو ةرادا ﺑ تﻻﺎﺗﻻا<br />
ﺧاد<br />
داﻓﻸﻟ<br />
ﻳﻟا ةﻟا ءﺎﺑ ﻲﻓ ﺎﻣﺎﺗ<br />
لوﺎﺣ ،ﺎﻬﻏﺎﺻ<br />
ﻲﻟا ﻳﻳﻟا<br />
تاودﻷاو<br />
اﻳﺟ<br />
ﻲﻟا<br />
اﻌﺑ<br />
ﺧ<br />
رﺎا<br />
ﻳﻟا<br />
هه<br />
5<br />
. ﺎﻬﺗاذ<br />
نإ<br />
ء ﻲﻓو ،ﻟا<br />
حوﻟا ،ﻌﻓاﻟا ﻣ ﻲﻟا كﻟا هﺎﻣ ﻌﺑ فﺎﺳا ﺳراﻟا ﻣ ﻟا<br />
1 -Pierre ROLLE, op.cit. p57<br />
2<br />
156ص2003<br />
،ﻳرﺳا ،ﻌﻣﺎﻟا ﻓﻌﻟا راد ،ﻟا عﺎﺟا ﻋ ،ﻣ ﻰﻋ ﻣ -<br />
4<br />
- Pierre ROLLE, Op Cit,p47<br />
5<br />
111ص<br />
،2004<br />
،ﻗ ،يرﻣ ﻌﻣﺎﺟ تارﻣ ،ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ،ﻲﺑﻏ ﻲﻋ -
ﻗو<br />
ﻲﻟا<br />
ﺧاد<br />
ﻲﻓو ،<br />
1<br />
، ﺎﻬﺗاﺷﻣو<br />
ﺟﺎﻧﺎﺑ<br />
ﻲﻟا ﻟا تﺎﻳﻧ ﺎﻬهأ<br />
داﻓﻸﻟ<br />
داﻓﻷا<br />
42<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
هﺎﻟا هه آ ﻗﻼﻋو<br />
ﻋﺎﻟا ﺳﺎﺗ ،ﻳﻌﻟا<br />
ﻲﺟﻟﺑ ﺗ تﺎﻳﻧ ﻋ<br />
ﻰﻋ<br />
اﺛﺄﺗ<br />
ﻲﻓ ﻳروﻀﻟا تﺎﺟﺎﻟا<br />
" ﺳﺎﻣ"<br />
ﻋ ﻗو<br />
نأ<br />
آﻷا<br />
ﺟﻟا اه ﻋ ﻌﺗ<br />
،ﻰﻟوﻷا<br />
ةﻳﻋ<br />
ﺟرﻟﺎﺑ ﻧ ءﺎﻋ<br />
تﺎﻳﻧ تﻬ<br />
ﺎﻬﻌو<br />
ﻳﻌﻟا تاﻟا هﺎﻣ ﻳﺗ ﻰﻋ آﺗ ﻟا<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ مﺗ ﻲﻟا<br />
،ﺗ<br />
رﻣ نﺗ<br />
ﺣ ﻟا دﻟا تﺎﺟﺎﺣ ﺗﻳ<br />
" ياو و آا"<br />
ﻟا<br />
عﺎﺷا<br />
ﻳﺗ<br />
ﺑ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻳﻧ ﻋ<br />
. ﻳﻟا<br />
هه ﻊﻣ ﺷﺎﻣ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻣاﻋ<br />
ﻰﻋ<br />
داﻓﻷا<br />
يﻟا<br />
نأ<br />
" ﺳﺎﻣ"<br />
لﺎﻋأ<br />
ﻳ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو ﻲﻧ<br />
ﺻأ<br />
زﺗ قﺎﻟا اه<br />
ﺎﻬﻟ دﻟا ةﺎﺣ<br />
ﻬﻟا تﺎﺟﺎﻟا مه ﻋ هه ﻳﻧ ﻋ<br />
" يرﻐﻳﻏﺎﻣ سﻼﻏود"<br />
ﺗ ﺟﻟﺑ ةﻧ ﻰﻋ ﺗﺗ<br />
ﻊﻓﺗ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
نأ<br />
ﻌﻟا<br />
ةرادا<br />
آﺗ ﻲﻬﻓ<br />
ﻳ ﻲﻟاو<br />
ﻌﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا ﻏﻟا نﺄﺑ<br />
لﺗ ﻲﻟا<br />
ﺎﻧ<br />
ﺎﻣ<br />
ﻌ نﺗو<br />
" غرﺑزرﺎه"<br />
،داﻓﻷا<br />
ﻳﻧ<br />
ح<br />
داﻓﻷا<br />
ﺧأ<br />
ةرادإ<br />
. ﺎﻬهأو<br />
ﻧﺎﺟ ﻲﻓو<br />
ﻣ اﻳﺟ<br />
ﺎهﺛﺄﺗ<br />
ﺎﻋﻧ<br />
،ﻋ<br />
ﻟا<br />
ﻟذو<br />
ﻌﻟ<br />
ـﻟ<br />
ﻣﺎﻌﻟا ﻳﻧ<br />
ىﻟ ﻟاو ﻳﻌﻟا<br />
" موﻓ رﻓ"<br />
. ﻌﻟا ﻲﻓ<br />
آأ<br />
ﺎﻣأ<br />
حﻳ ﻬﺟ ﻣ<br />
ﻟاو<br />
تادﻬﻣ<br />
ﻋ ﺗﺗ فﺳ ﻌﻟا ﻟذ نﺄﺑ<br />
دﻟا ىﻟ ﻊﻗﻟا ةﻗ ﻰﻋ ﻌﺗ ﻌﻣ ﻳﺑ<br />
. ﺎﻟا ﺗ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻳﺗ ﻲﻓ ﺎﻣﺎه ارﺗ<br />
بﺎﺣ ﻰﻋ نﺎآ اه ﻟ<br />
ﻟإ<br />
رﺎﺷأ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
ﻣ ﻻﺑ سﺎﻟا ﻰﻋ آﺗ"<br />
لﺻﻟا ﻲﻓ ﺗاذ ﺣ ﻲﻓ دﻟا ﻏر ﻰﻋ ﻌﻳ ﺎآ ،ﻌﻣ<br />
ﻧﺎﻧا<br />
،ﻟا<br />
،تﺎﻳﻟوﻷا<br />
ﻣ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ىﻳ<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟا<br />
ﺳرﻣ<br />
ﺧاد دﻟ<br />
ﻌﺗ ﻧﺎآ<br />
ﺣ<br />
بﻣ<br />
ﻧﺎﻧإ<br />
" ﻳﺎﻣ نﻟا"<br />
ﻳ<br />
ةﻧ ﺑ<br />
ﻲﻟا ءﺎﻟا ﻣ<br />
لﺎﻋﻷ<br />
ﻣﺎﻋ ﺑو<br />
ﺻو ﻳ<br />
ىﺧأ<br />
ﻗﺗ ﻋ<br />
ﻧاﺟ<br />
" ﺑ"<br />
1<br />
158ص<br />
،هآذ<br />
ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﻣ ﻲﻋ ﻣ -
43<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
مﺎهﻻا لﻼﺧ ﻣ ىﻟا ﻟا تﻼﻟا ﺣ ﻧ ﻬﺗا ﻲﻬﻓ ،<br />
هﺎﺗ<br />
ﻟا<br />
ﺎﺑ ﺗ<br />
ةرادإ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﻰﻟإ<br />
اه<br />
ﻰﻟإ<br />
هﺎﻧﻻا مﻋ<br />
ﻧﺎﻧا<br />
2<br />
فﺎﻀﻳو ، ﻟا<br />
ﻟآو<br />
ﻰﻟإ<br />
3<br />
، ةراداو<br />
ﺗ<br />
نأ<br />
1<br />
" ﻟا<br />
نود ﻋﺎﻟاو دﻟا ىﺑ<br />
لﺎﻌﻟا ﺑ عاﻟا<br />
ﺣ<br />
و<br />
ﻌﻗاو<br />
. ﻣﺎﻌﻟا ءﻻو ةرﺑ ﺎهرﺎﻋﺎﺑ ﺑﺎﻟا ﺎﻬﻳدﺗ ﻲﻟا ﻟﺎﻌﻟا<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟا ﺳرﻣ بﻣ<br />
ﺻﺎﺧ ﺑو<br />
رﺗ ﺣاﻣ<br />
ﻣ ﻧﺎﻟا ﺣﻟ ﻳﻟا ﻟا<br />
،ﻟا<br />
ﺧاد<br />
ﻲﻧﺎﻌﻣ ﻣ ﺗ<br />
فاﺄآ<br />
لوأ رﻬ<br />
داﻓﻸﻟ<br />
ﻧ ءﺎﻋ<br />
ﻲﻓ<br />
ةﻟا ﻲﻓ ﻲﺣ لﺗ<br />
ﺎﻣ ﺑ ﻣﺎﻌﻟا ةﻟا مﻬﻣ<br />
لﺧدو<br />
ﺎﻌﻗاو ﻌﻧا<br />
تﺎآﻟا زوﺑ ﻲﻓ ﺗ<br />
.<br />
،ﻟا ﺧاد<br />
اه<br />
آ<br />
و<br />
دوﻣ ﺑ ﻟو<br />
ﺎآ<br />
ﻰﻟإ<br />
داﻓﻷا<br />
،"<br />
ﻳﺎﻣ نﻟا"<br />
تﺎﻳﻟا<br />
هه<br />
تارﺗو<br />
ﻋ ﻌﺗ ﻲﻬﻓ<br />
نإ<br />
ئدﺎﻣ ﻣ ﺗ<br />
،ﻳﻟا<br />
دراﻟا<br />
ﻣﺎﻌﻟا ﻟا مﻬﻣ ﻣ لﺎﻧﻻﺎﺑ<br />
ﻊﻣ ﻣﺎﻌﻟا ﻌ<br />
لﺎﻣأ<br />
داﻓﻷا ﻟ ﻣو<br />
: ﻲﺟﻟﺳﻟا و<br />
ﻲﻓ<br />
ﻌﻧا<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻋﺎﻓ<br />
ﻲﺳﻼآﻟا<br />
ةﺷﺎﻣ<br />
رﻟا<br />
: ﻲﺳﻼآﻟا رﻟا . 1.2<br />
ةﻳﺟ تﺎﻳﺗ ﻲﻓ بﻟا اه ءﺎﺟ ﻟ<br />
ﺟﻟاو ،ةﻟا تﺎآﻟاو تﺎﻟا ةدﻌﻟا تﺎآﻟاو<br />
تﺎﻣﻟ ىﻟا<br />
ﺑ ﻟﺗ ﻟا ﻲﻓ ه<br />
ﺎﻬﻓ ﻟاو<br />
ﻧﻳار"<br />
هداور<br />
ﻟاو<br />
ﻲﻌﺟﻟا ﺑﺎآ ﻲﻓ<br />
،1985<br />
هأ<br />
ح<br />
رﻟا<br />
. ﻧﺎﻧا<br />
اهو<br />
،ﻟﺎﻋ<br />
تاءﺎآ ووذ ﻣﺎﻋ ﺗ<br />
ﻰﻟإ<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟا بﻣو ﻌﻟ ﻲﻌﻟا ﻟا بﻣ<br />
ﺻﺎﺧ ﻟﺎﺣ ﻲه ﻣ آ<br />
ﻣو ،ﻌﻟا<br />
يﻟاو<br />
ﺗاﺳاو<br />
" غرﺑﻣ يه"<br />
و<br />
نأ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
مﻳ هو<br />
ﻲﺟرﺎﻟا<br />
ﻟﺎﺑ ﺗﻳ<br />
" ﻳرد ﺑ"<br />
و<br />
" ﻟﻧﺎﺷ<br />
و<br />
.2<br />
1<br />
-<br />
278ص<br />
2<br />
-<br />
توﺑ ،ﻟاو ﻋﺎﻟ<br />
ﺑﻌﻟا ﻀﻬﻟا راد ،ﻲﻟا عﺎﺟﻻا ﻋ ﻲﻓ ﺳارد"<br />
ﻊﻟا ﻊﻣ ،ﻣ<br />
ﻰﻋ ﻣ<br />
193 ص ،ﻊﺟﻟا<br />
ﻧ<br />
193<br />
ص هآذ ﺳ ﻊﺟﻣ ، ﻣ<br />
ﻰﻋ ﻣ -<br />
3
لﻼﺧ ﻣ ﺎﻬﺣ ﻲﻟا<br />
:<br />
ﻲهو ﻲﻟا ءﺎﻟا ﻲﻓ<br />
،ﻳرادا<br />
ﻓﺎإ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻳﺗ<br />
ﻲﻓ ﻟا<br />
ﻲﺗﺎﻌﻟا آﻟا ﻊﻣ<br />
و ﻟ ﻣﺎﺷ بﻣ<br />
ﺎﻬﻣ آ هأو<br />
ﺗاﺳا<br />
ﺗاﺳا<br />
44<br />
ﺎﻬﺗﺎﻧﻣ<br />
ﻟا ، ﻊﻳزﺗو<br />
ﻟا ﺑﻳ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
" تﺎﻟا تﺎآﺣو ءﺎﺑ"<br />
جﺎﻧإ<br />
ﻣ<br />
يﻟا<br />
ﺧ<br />
ﺑ ﻗﻼﻌﻟا<br />
ﻣ ﻲﺗﺎﻌﻟا آﻟا<br />
ﻲﺷراﻬﻟا ﺑاﻟا<br />
ﻟﺎﺑو ، ﻲﺟﻟا ﻋﻟاو ﻌﻟا ﺗو ﺗ ﻲﻟا ةﺣﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
دﻌﻳ<br />
داﻓﻷا<br />
ﺗ<br />
ﺑ ﺑﻟا نﺎو ﻣ مﺎﻬﻣ<br />
1<br />
. فاهﻷاو<br />
داﻓﻷا<br />
ةرادإ<br />
ﻳ<br />
ﻰﻟإ<br />
يﻟا<br />
ﻟﺎﺳأو<br />
ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا ﺗ نﻓ<br />
ﻌﻟا ﺗ ﺟأ<br />
ﻰﻟإ<br />
" غرﺑﻣ"<br />
ﻣ ﻌﻟا ﺎﺳﻟا<br />
ﺗاﺳاو ﻲﺟرﺎﻟا ﻟا آﺣ<br />
: ﻲﺟﻟﺳﻟا بﻟا.<br />
2.2<br />
ﻟا<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ مﻳ ﻲﻟا ﻟا ﻲﻓ ﻲﺟﻟﺳﻟا بﻟا<br />
ﻟﺎﻟاو عاﻟﺎآ ﺟﻟﺳﺳ ها ةﻋ ﻳ ﺎﻣ<br />
ﻊﻗاو<br />
ﻲﻓ ﻌﻳ<br />
" ﺑ ﻧرﻟ"<br />
و<br />
عﺎﺟا ﻋ آﻣ<br />
ﻟا ﺧاد دﻟا ﻌﻳ<br />
. ﻟا ﺧاد يدﺎﻗﻻا دﻟﺎﺑ لﻳ<br />
" درووداو نﺟ"<br />
1960<br />
ﻲﻓ<br />
آﻧ<br />
داﻓﻷا<br />
نإ<br />
ﻊﻟ نﺎآ<br />
ﺎﻣ اهو ،ﻟﺎﻟا ﻋ عﺎﻓﻟا قﺎﺳ ﻲﻓ<br />
ﺳأ يﻟا<br />
يﻟا<br />
حﻟا ﻗﺎﻳ ﻲﻋﺎﺟا<br />
بﻟا اه ﻲﻓ ﻳﻟا<br />
" رﻳوآ"<br />
و"<br />
نارﺗ<br />
هأ<br />
ﻣو<br />
نﻻأ"<br />
و<br />
ﺑﺎآ ﻲﻓ تﺎﻟا ﺧاد ةﻟاو ﻟا ةهﺎ رﻳوآ سرد ﻗو ،تﺎﻟا<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟا ﻲﻓ ﻓ ﺗ ﻻ ةﻟا تﺎﻗﻼﻋ<br />
ﺳرﺎﻣ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻰﻌﻳ دﻓ آ<br />
رﺎﻋا<br />
ﻰﻋ<br />
نأ<br />
وأو<br />
،داﻓﻷا<br />
2<br />
ﻣ ﻊﻣ ﺑ ﻣﺎﻌﻳ ﻻ ﻣﺎﻌﻟﺎﻓ ، ﺻﺎﻟا<br />
ءﺎﺑ ﻲﻓ ﻟذ ةﺎﻋاﻣ ﻳ اﻟ<br />
نأ<br />
ﻰﻟإ<br />
" اﻗوﻟا ةهﺎ"<br />
ﺎهاﻌﺗ ﺑ<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﻳﺗو<br />
ﺷراﻬﻟا<br />
هﺛﺄﺗ<br />
،ﻲﺗاﺳا ﻋﺎآ فﻳ ه ﺑ ﻟا ﺧاد<br />
1 - Sans auteur, Management : Théorie des Organisations. Imprimé en compte d’auteur ,Algérie2005, P59<br />
2 -SANS AUTEUR ,MANAGEMENT ,op cit, P64
ﺗاﺳا ﻗﺎﺗ مﻋ ﻀﺗ ﺑ ﻟا ﻲﻓ داﻓﻷا<br />
ﻳﻟا<br />
دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
45<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﺗ<br />
تارﺗ<br />
. ﺻﺎﻟا ﻬﺗﺎﺗاﺳاو داﻓﻷا<br />
فاهأ ﻊﻣ ﻟ ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻳﺗ ﻲﻓ<br />
ﺳﺎﺳأ<br />
ﺟﺎﻧا تﺎﻟا ﺑ نزاﺗ ﺧو<br />
،ﻣاﻋ<br />
ةﻋ ﺑ<br />
دﻟا ﺑ ةﻣ<br />
ﺗﺗ<br />
ﻲﻧﺎﻧا<br />
ىﺧأ<br />
لوﻷ<br />
لﺎﻋﻷ<br />
ﻓ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﺎآ ،داﻓﻸﻟ<br />
لﺎﻟا ﻓو ةدﻟاو ﻐﻟا<br />
ﻧﺎﻟا ﻰﻋو ﻟا ﺳارد ﻲﻓ<br />
،ﺳﻼآﻟا<br />
و ﻲﺟﻟﺳﻟا<br />
ﻋ تﻋ ﻓ<br />
ةﻋﺎﻗ ﻌﺗ بﻟا اه<br />
تﺎﻳﻧو<br />
ﺎﻬﺟواﻣ<br />
ﻋﺎﺟﻻاو<br />
ﺟﺎﻧا<br />
لﻼﺧ ﻣ<br />
ﻧﺎﻧا<br />
،ﻳﻟا<br />
تﺎﻟاو<br />
ﻟدﺎﻌﻟا ﺑو<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻲﺟﻟﺳﺳﻟا ﻟا ﻰﻋ<br />
. ﻬﻟ ﻟا ةﻟا ﻳﺗ ﻋ داﻓﻸﻟ ﻲﻋﺎﺟﻻاو<br />
رﻟا ﻣ آ<br />
تﺎﻳﻧ<br />
ﻌﺗ ﻣﺎﻋ ﺑ<br />
،ﻳﻟا<br />
دراﻟا ةرادإ رﺗ ﺣاﻣ ﻣ ﻟﺎﻟا ﺣﻟ ﻳﻧ<br />
ﻳرادإ ةﺣو زوﺑ ﻲﻓ ﻟذ ﻰﺗو ﻳﻟا ﺎﻬﺑ ﻳﻟا دراﻟ<br />
ةرادإ<br />
ﺧ<br />
رﻬ ﻳاﺑ<br />
ﺧاﻟاو ﺟرﺎﻟا قﺎﻧﻷاو تاﻐﻟﺎﺑ ﺎﻬﺑرو ﻟا هه ﻲﻓ ﻣ<br />
ﺑ ﻲﻟا ﻟا ﻲﻓ ﻲﺳﻼﻟا جذﻟ<br />
ﻳﺎﻬﻧ ﺷ ﺎﻬﻧأ ﻰﻟإ ﻓﺎإ ،ﻟا<br />
. داﻓﻸﻟ ةﻟا ﻧﺎﺟ ﻲﻓ ﺻﺎﺧ ﻧﺎﻧا تﺎﻗﻼﻌﻟا ئدﺎﻟ ﻳﻗ ﻌﻓد ﻋأو ﻣﺎﻋ<br />
ﻟا رﻬو ﻳدﺎﻗا ةآ نﺎﺑﺎﻟا<br />
ﻌﻟ ةآ<br />
ﻗﻟا مﺎﻧ ﻣ<br />
هأ<br />
ﻟوأ ﺣ<br />
،جﺎﻧا<br />
ﻟ<br />
ةﻗ ﻧوﻣو تارﺎﻬﻟا دﻌﺗ ﺎﻬدﺎﻣ<br />
تأﺑ<br />
زوﺑ<br />
: ﺗاﺳا<br />
ﻳاﺑ ﻊﻣ بﻟا اه ﺗ<br />
ﺑرﺎﻟا.3<br />
أﺑ<br />
،ﻲﺎﻟا<br />
نﻟا ﻣ تﺎﻌﻟا ﻲﻓ ﻲﻧﺎﺑﺎﻟا ﻲﻟا<br />
ﻧأ<br />
هأ<br />
ةﻋ ءﺎﺑ ﻲﻓ<br />
ﻣ ﻲﻟا ةدﻟا<br />
سﺎﺳﻷا<br />
ﻧأو<br />
نﺎآ<br />
يﻟا<br />
،يﻟا<br />
" نﻳﺎﻟا"<br />
و دﻟا<br />
،ﻣﺎﻋ<br />
ﺑ ﻲﻧﺎﺑﺎﻟا ﻲﻟا ﻟا حﺎﻧ ﻊﻣو ،ﻟا ﻳآﻣ ﻻو ﻌﻟا<br />
دراﻟا ﺗ<br />
داﻓﻸﻟ<br />
وأ<br />
جﺎﻧا<br />
ﻧ<br />
ﻲﻓ ءاﺳ<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻟا رﺎﺧﻻاو<br />
يﻟا ﻌﻟ ﻬﻟا ﻳﻟا<br />
ﻟ<br />
أﻣ<br />
ﻳﻣﻷا<br />
ﻲﺗ ﺗو<br />
ﻟﺎﺳﻷا<br />
،ﻳﻟا
46<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
1<br />
تﺎﻧﺎﻟا<br />
ﻳاﺑ ﻲﻓو ، فﻟ ﻬﻣﺎﻣأ ﻊﺳاﻟا لﺎﻟا ﻓو هﺗو<br />
ﻟذو ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﻲﻓ ةﻳﺟ ﻓ ﻳﺗ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺧاﻟا دراﻟا ﻳﻧ رﻬﺑ هﺎﺗﻻا اه زﻌﺗ ﻗو ،ﺎﺗاﺳا<br />
، ﺎهﺗ<br />
ﻋ ﺎهﺗ<br />
ﻣ آ<br />
ﺑ<br />
ﻧو ﻳﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
ﻳﺛﺄﻟا<br />
ﺳﻟا<br />
ﻲﻟا ئدﺎﻟا هآﺗ ﺎﻣ اهو<br />
ﺳر ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
لوأ<br />
. ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﺎﻬﺗاءﺎﺑ<br />
ﺳﻟا حﺎﻧ ﺑﺗ ﻲﻟاو<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻬﻟاو ﺎﺗرﻻا ﻗﻼﻌﻟا<br />
ﺗاﺳا<br />
ﻣ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺑ ﺑﻟﺎﺑ فﻌﻳ<br />
نأ<br />
، ﺎﻬﻓ<br />
ةرادإ<br />
نﺎﺳﺎﺳأ<br />
هأ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻬﻳﺗو<br />
ﻋﺗ ةﻳﺟ ﺳرﻣ تﻬ<br />
اﻌﺑ<br />
ﺎﻬﺎﻋﺑ<br />
" ﻣﺎهو<br />
ادﻻﺎهﺑ"<br />
ل<br />
ناﻋ ﺎهرﺎﻋا ﻰﻋ<br />
ﻰﻋ ﺎﺗا<br />
ةرادإو<br />
نﺎهﺎﺗا<br />
ﻟا<br />
2<br />
: ﺎهو ﺑﻣ ﻰﻋ مﻳ<br />
و ﻳ يﻟاو<br />
. ﺎﻬﻓﺎﻣ<br />
ﻬ ﻗو<br />
ﺗاﺳإ<br />
. هﺎﺗا آ ﺎﻬﻋ ﺗﻳ<br />
لوﻷا<br />
ﻋﺎﺗرﻻا بﻣ<br />
ﻊو ﻲﻓ ةﻋﺎﻟاو ﻓ ﺎﻬﺑ ﺗﻟا تﺎﺳﺎﻟا<br />
ةرادإ<br />
مﺎﻗﺑ<br />
ﻲﺻﺗ ﻲﻟاو<br />
. ﺳﻟ ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﺎﻣ هو تﺎﺳﺎﻟا ﻓﻌﻣ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻳ ﺳﺎﻟا<br />
ﺎﻣأ<br />
ﻣ ﺎﻬﺑ يﻬﺗ ﻲﻟ ﺎﻌﻟا<br />
ةرادإ<br />
هأ<br />
،ﻌﻣ<br />
فه ﻟ هرﺎﺧا ﻳ<br />
ةرادا<br />
كﺎﻬﻓ ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ﺗ<br />
ﺛﺄﻟا<br />
ﺗاﺳا<br />
ﺑﺎﺳ بﻣ<br />
ﻊو تاﺧ<br />
ﻰﻋ مﻓ ﻲﻧﺎﻟا هﺎﺗﻻا<br />
هﺎﺗﻻﺎﻓ<br />
ﺎﻣأ<br />
تﺎﺳﺎﺳ قﺎﻧأو<br />
تﺎﺗاﺳﻻا قﺎﻧأ<br />
يﻟا<br />
رﺎﻟا ﻲه تﺎﺗاﺳﻻا<br />
ﺎﻬﻌﻀﺗ ﻲﻟا هﺎﻟاو ئدﺎﻟا عﻣ ﺎﻬﺑ<br />
تاءاﺟإو<br />
ﻣاﺑ ﻊو ﻋ<br />
ﻳرادا<br />
-<br />
-<br />
تﺎﻳﻟا<br />
،ﻲﻟﺎﻌﻟا دﺎﻗﻻا ﻲﻓ ﻳاﻟا ﺳﻟا جﺎﻣﻧﻻ جﺎﻧا ﺗ ﺗ سﺎﺳأ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ،ﺧأو<br />
ةﻣ يوﺎﻳ<br />
سرﺎﻣ 10-09<br />
" ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ ،ﻳﻟا تاءﺎﻟاو ﻓﻌﻟا دﺎﻗا ﻲﻓ جﺎﻣﻧﻻا صﻓو ﻳﻟا ﻟا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻰﻟا<br />
175ص<br />
،2004<br />
- 2<br />
ﻰﻟا ﻓﻌﻟا دﺎﻗا ﻲﻓ ﻓﻟا تﺎﺳﻣ ﻲﻓ ﻳﻟا تاءﺎﻟ ﻳﺗ ﺗاﺳإ<br />
ﺟأ ﻣ ،ﺳﻐﺑ ﻟا ﻋ<br />
مﻌﻟاو قﻟا آ ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ ،ﻳﻟا تاءﺎﻟاو ﻓﻌﻟا دﺎﻗا ﻲﻓ جﺎﻣﻧﻻا صﻓو ﻳﻟا ﻟا لﺣ ﻲﻟوﻟا<br />
124ص<br />
2004 سرﺎﻣ09<br />
- 10 ﻳدﺎﻗﻻا<br />
-<br />
1
ﺗاﺳاو<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
47<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
تﺎﺳﺎﺳ ﺑ ﻏﺎﻟا ﻗﻼﻌﻟا دﺎﻳ ةرو<br />
ﺗاﺳا ﻊﻣ ﻳﻟا تاءﺎﻟا كﺳو آﺣ ﺗ ﻣو ﺳﻟ ﻣﺎﻌﻟا<br />
تاءﺎﻟا تﺎآﺳو<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
هأ<br />
تﺎهد<br />
ﻲﻓ ﻐﺗ ﺣﺎﻳ<br />
نأ<br />
ﻳ<br />
يأو ﺳﻟ ﻋﻟا<br />
ةﺧﻷا<br />
هه<br />
ﻲﻓ ﻐﺗ<br />
1<br />
. ﺻﺎﻟا ﺗاﺳﺎﺑ فﻌﻳ ﺎﻓ ﻳﻟا<br />
ىﻣ ﻋ ﻳﻟا اآ زوﺎﺗ ﻲﺗاﺳﻻا بﻟا<br />
آاﻟ ﻣ آ اهو ﻟا ﻲﻓ ﻲﺗاﺳﻻا روﻟا ﻰﻋ آرو<br />
ﻌﺑاﻟا ﺣﻟ<br />
ﻳﻟا ﻟا ﻳ<br />
ﻲﻓ يرﺟ ﻐﺗ ﻋ ﻋ ﻓ<br />
ﻗو ،ﻲﺗاﺳا لﺎﺳأرو<br />
ﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
ﺻأ<br />
ﺣ ﻳﻟا درﻟا<br />
هو<br />
،<br />
،ﻳﻟا<br />
دراﻟا<br />
ﻟا ﺧاد ءﺎآﺷ<br />
ةرادإ مﺎﻬﻣو<br />
نإ<br />
ﻟا ﻲﻓ<br />
ﻣ ﺣاﻣو برﺎﺗو<br />
تﺎﻳﻧ<br />
ةرادإ<br />
هرﺎﻋﺎﺑ<br />
راودأ<br />
رﺗ ﺣاﻣ ﻣ<br />
ةﺧﻷاو<br />
ﻳﻟا دراﻟ ةﻟا<br />
ﻋﺗو ﻊﺳﺗ<br />
ﻟا ﻰﻋ نوﻳ ﻻ ﺎﻬﻓ ﻟا ﻋﺎﻟا ﻌﺟ<br />
ﺎﻌﻟا<br />
تﺎﻳﻟا ﻲﻓ<br />
ﻳراداو<br />
ﻳﻟا<br />
تﺎﺟﻟﺗ لﺎﻌﺳا ﻧ ﻟا ﺟﻟا<br />
هه<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻰﻟإ<br />
تﻣا ﺑ ﻓ<br />
ﻓﺎإ<br />
ﻣ ﺗ ﻲﻓ ﺎﻣﺎه ارود ﻌﺳ ﻲﻟا<br />
ﻲﻟا تﺎﻳﻟا و ﻳﻟا دراﻟا<br />
مﺗ<br />
ﻟا<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
درﻟ<br />
ﻰﻟوﻷا<br />
ﺧاد<br />
ﻣ ﺎﻗﻼﻧا<br />
،ﻟا<br />
هه<br />
ﺗاﺳإ<br />
تﺎﺎﻟاو<br />
ﺎﻬﻟ ﻳ<br />
ﻰﻟإ<br />
ةرادإ<br />
رﺗ ﺣاﻣ<br />
ﻲﻓ<br />
اه<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
،ﻟﺎﻌﻟا تﺎﺑﺎﻟاو<br />
ﻌﻧا<br />
ادﺎﻌﺑأ<br />
ةرادإ<br />
ﻟ<br />
ﻳﻟا ﺗﺎﻣﻌﻟاو لﺎﺗﻻا<br />
ﻟ<br />
ضﻌﻟا اه<br />
ةﻟا ﻲﻓ ﻣ ﻬﺟﺗ ﻋ ﺎﻟ ﻳ<br />
تارادا<br />
ﻬﻓ<br />
ﻲﻧﺎﻟا ﺟﻟا<br />
،ﺎﻬﻟ<br />
. ﻟا<br />
نإ<br />
ﺳأ<br />
ﻟ ﻌﺑﺎﺗو<br />
ﻣ ﻏ و ﺎهرﺎﻋا ﻰﻋ<br />
ﺎﻣأ<br />
،ﻟا<br />
ﻟﺎﺳأ<br />
ةﻧ ﻌﺗ ﻲﻟا ﺻﺎﻟا ﺎﻬﺗﺎﺎﻧو ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ﺎﻬﻟ<br />
ﻲﻓ ﻌﻳ<br />
ﻣ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
ةرادإ<br />
1<br />
125<br />
ص ،هآذ ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﺳﻐﺑ ﻟا ﻋ-
داﻓﻷا<br />
ﻋﺎﺑ<br />
دراﻟا<br />
ﺗ<br />
ﺗﺗ<br />
ةرادإ<br />
،ﺎﻬﻓ ﻟا<br />
ﻟ<br />
ةﺧﻷا<br />
ﻲﻟا<br />
ههو<br />
48<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
رﺗ طﺎﺗرا ىﻣ فﻼﺧﻻا اه ﻳو<br />
،ﻟا<br />
ﺧاد<br />
داﻓﻸﻟ<br />
ﻲﻓ رﻟا روﺎﻣو ﻧاﺟ زﺑﺄﻓ<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
. يﻟا<br />
ةﻟﺎﺑ<br />
ﺎهءﺎﺑو ﺎﻬﺷو<br />
،ﻟا ىﻣ ﻰﻋ<br />
تﺎﺎﻧو مﺎﻬﻣ ﻰﻋ ﻬﻟاو ﻋﺎﻟا ىﻣ ﻰﻋ<br />
آو<br />
ﻣﺎﻌﻟ ﻟا ةﻟا ءﺎﺑو ﺗ<br />
لﺎﻟا ه ﺎآ ﻟﺑ<br />
ﺗﺗ ﻲﻟا ﻌﻟا تﺎﻳﻟا<br />
لﺎﻣأ<br />
ا ﻳﻟا<br />
ﺳﻬﻣ ﻊﻣ ﻳﻟا دراﻟا<br />
و ،هﻏو<br />
ﺧاﻣو ﻣﺎﺷ ﺑ<br />
ةرادإ<br />
لﻼﺳاو<br />
" ﻳﺎﻣ<br />
نﻟا"<br />
،داﻓﻷا<br />
ﺗ<br />
ةرادإ<br />
لﺎﻣأ<br />
ئدﺎﻣ<br />
ﻲﻓ ﻟا زوﺑ ﻊﻣ ﻟ ،داﻓﻸﻟ<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
سﺎﺳأ<br />
ح<br />
نﻳ<br />
ﺎﻧﺎﺣأو<br />
رﺗ ﺣاﻣ ﻣ<br />
ﻟا ءﺎﻋ<br />
ﺗ ﻲﻟا<br />
وأ<br />
ﻬﻧأ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻧﺎآ<br />
ﻳﺧ<br />
ﻳﻟا<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ ﻟذو<br />
،ﻬﻋ ةﻗ لﻼﻐﺳا<br />
ﻰﻟوﻷا<br />
" لﻳﺎﻓ"<br />
و<br />
ﺣاﻟا ﻲﻓ<br />
" رﻳﺎﺗ"<br />
ﻟا ﻬﺗﺎﻳﻧ<br />
ﻟا ةﻟا ﻰﻋ ﺎﺳ ﻌﻧا<br />
ﺧادو ﺟرﺎﺧ تاﻐﺗ ةﻌﻟ ةﺷﺎﻣ ﺑﺎﺳﺎآ<br />
ﻟا هه<br />
تﺎﺎﻧو مﺎﻬﻣ ترﺗ ؛ﻣ<br />
لﺎﺳأرو<br />
ﻲﺗاﺳا ﻳﺷ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻣ ﻣ ﻳﻟا دراﻟا<br />
اه<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺧﻷا<br />
ﺗو<br />
ﻲﻓ ﻲﺗﺗ<br />
ةرادإ<br />
ﻳرادإ<br />
نأ<br />
ةﺣآ<br />
داﻓﻷا<br />
داﻓﻷا<br />
ﺗ<br />
ﺗو<br />
طﺎﻧ<br />
ﻲﻟا ﻣ نﺎآو آ ﺑ<br />
ﻲﻓ ﻋﺎﻟا دﻌﻟ سﺎﻌﻧﺎآ<br />
. تﺎﺑﺎﻟاو ﻋﻟا<br />
تﺎﺎﻟا ﻣ يﻣو ﻣﺎﻋ<br />
ةرادإ<br />
ﺣاﻣ ﻣ نﺎﻳ ر<br />
ةﻟاو ﻳﻟا ةﻟا<br />
ﺎهو<br />
ةرادإو<br />
رﺗ ﺣاﻣ ﻣ ﺗ ﻳ ﺧﻷا ﻲﻓو<br />
هﺎﺗا<br />
وأ<br />
،ﻳﻟا<br />
دراﻟا<br />
ﺗﻧ ﺑ<br />
ﻳ<br />
ةرادإ<br />
رﺗ<br />
روﺎﻣو<br />
يﺑ<br />
ر<br />
يﻟا حﻟا<br />
تﺎﻳﻧو<br />
1<br />
:<br />
ﺎﻬﺑ فﻼﺧﻻاو رﻟا ﺟوأ<br />
ﻣ ﻳ ﻲﻟﺎﻟا لوﻟاو ،ﻳﻟا
ﻳﻟاو ﻳﻟا ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﺑ ﻧرﺎﻣ<br />
راد،ﺗاﺳا<br />
ﻳﻟا<br />
دراﻟا ةرادإ،ﻲﻟا<br />
ﻲﻋ<br />
45ص،2002،ةهﺎﻟا،ﻳﻏ<br />
ﻓﻋ يﻟا رﻟا ىﻣ<br />
ﺣاﻣ<br />
ةﻋ<br />
ﻋ ﻌﻳ<br />
ﻻ ﻧأ<br />
تﺎﺟرﻟا<br />
ﺑ<br />
ﺎﺣاو<br />
،نﻵا<br />
ةﻳﻟا ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
و هﻟا ﺗارﻗ و نﺎﻧا ﻌﺑ ﻬﺗ*<br />
ﻲﻓ آرﺎﻟا و رﺎﺑﻻا و ﻟا ﻲﻓ ﺗﺎﻧﺎﻣإ<br />
. تﺎﻟوﻟا ﺗ و آﺎﻟا ﺣ<br />
ﺎآ ﻟا و ﻌﻟا ىﻟ ﻬﺗ*<br />
ﻓاﻟﺎﺑ ﻬﺗاﻟ و دﻟ هﻟا تارﻟا ﻳ<br />
تﺎﺣﻼﻟا ﻣ و نﺎﻧا ﺗ و ﻳﻌﻟا<br />
. تﺎﻟوﻟا<br />
ﺗ ﻲﻓ آرﺎﻟ<br />
ﻋاﺑإ ﺗ ﻲه ﺎﺳﺎﺳأ ﻳﻟا ﻟا*<br />
ﻋ رﺎﺑﻻا و ﻟا تﺎﻗﺎﻟ قﻼإ و<br />
حور ﺷ و ﻲﻋﺎﻟا ﻌﻟا ﺗ و ، نﺎﻧا<br />
. ﻳﻟا<br />
ﻋ ﻲه ﻲﻟا<br />
ﻳﻟا<br />
ﻬﻳ يﻟا<br />
ﻻإ<br />
ﻟا اﻬﻟ<br />
،ﻓ<br />
ﺳﺎﺳأ<br />
ﻬﻓ<br />
ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻋﺎﺗ<br />
49<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ةﻟا<br />
ﺣﻣ ﻋ<br />
:( 2)<br />
لوﺟ<br />
: رﻟا<br />
ﻌﻗاﻟا<br />
ﻣ ﻏﻟﺎﺑ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﺎﻬﻧأ ﻊﻣ ،ﺎهرﺗ ﺣاﻣ ﻣ ﻣﺎه<br />
تﺧأ ﻰﺣ ةرادا هه ﺎﻬﺑ تﻣ ﻲﻟا<br />
جذﺎﻟاو<br />
ﻣاﺗ ﻲﻟا ﻲﻋﺎﺟﻻاو يدﺎﻗﻻا ﻊﻗاﻟا تاﻐﺗ ﻣ ﻓﻌﻣ ﻰﻟإ ﻓﺎإ<br />
ةرادإ ﺎﻬﺑ سرﺎﺗ<br />
نأ ﻳ<br />
ﺑ ﺑﺗ نأ ﻟوﺎﺣ ﺑ<br />
ﻬﺟﺗ هأ ﻰﻟإ<br />
ﺎه<br />
ﻲﻟا<br />
ﻳﻟا ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
و ﻀﻌﻟا هاﻗ و نﺎﻧﻟ يدﺎﻟا ءﺎﻟﺎﺑ ها*<br />
ﻲﻟﻵا ءادﻷا ﻰﻋ تآر ﺛ ﻣ و ، ﻧﺎﻟا ﺗارﻗ<br />
و ﻟا ﻲﻓ رود ﻟ نﻳ نأ نود ﺎﻬﺑ ﻳ ﻲﻟا مﺎﻬﻟ<br />
. تاراﻟا ذﺎﺗا<br />
ها و ﻌﻟا ﻲﻓ ﻳدﺎﻟا ﻧاﻟا ﻰﻋ تآر*<br />
ﻳدﺎﻟا ﻟا ﺗ و ﻟﺎﻟا ﻓاﻟا و رﺟﻷا ﺎﻳﺎﻀﺑ<br />
. ﻌﻟ<br />
ﻳﻟا ﺷ سﺎﺳﻷا ﻲﻓ ﻳﻟا ﻟا<br />
تﺗا*<br />
ﻧﺎﻣ تارﺎﻬﻣ دﻟا بﺎآإ ﻰﻋ آﻳ يﻟا ﻲﻬﻟا<br />
تارﺎﻬﻟا ﻟ ﻲﻌﻟا نود ﻌﻟا ءادأ ﻲﻓ ﺎﻬﻣﻳ<br />
.<br />
ﺎهرﺎﺳا وأ ﻳﻟا<br />
. رﻟا اه<br />
ﻰﻋ تﺛأو<br />
: ﻳﻟا دراﻟا ﺗ جذﺎﻧ<br />
هأ<br />
ﻟﺎﺳﻷا ﻰﻟإ ﻗﺗ<br />
ﻣ تﺎﻬﺟﺗ ةﻋ كﺎه<br />
.IV<br />
،ﻟا<br />
ﺧاد داﻓﻷا ﺗ ﻲﻓ ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ﻳﻟا دراﻟا<br />
قﺳ ﺎﻟ ،لﺎﻟا<br />
ﻲﻓ ﻲﻟاو يﻟا ﻬﺟﻟا ﻣ آ
ةرادإ تﺎﻳﻧ هﺄﺑ<br />
و<br />
" ﻌﻟ<br />
ﻲﻌﻟا ﻟا"<br />
جذﺎﻧ ﺧو ﺗ ﻰﻋ<br />
ةآ<br />
ﺗ<br />
اﻟاو ﻟا ﺎﻬﺎﺗرﻻ اﻧ ﻟذو<br />
يرﻳﺎﻟا ﺟﻟا<br />
50<br />
ﻣ آ<br />
ﻊﺳاﻟا ﺎهﺛﺄﺗ ﻰﻟإ ﻓﺎإ<br />
ىﺧأ جذﺎﻧ كﺎه نأ ﻲﻳ ﻻ اه ﻟ ،ﻳﻟا<br />
ﻣ<br />
ﻓ<br />
قﺳ ﻳﻟا<br />
ةدﻣ ﻧاﺑ ﻬﺗ<br />
ﻲه<br />
ﻬﺟﺗ هأ ﻋ ﻰﻋ اﺟ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
،اﺛﺄﺗو<br />
ارﺎﻧا<br />
،ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﺗ ق ﻲﻓ اﺛﺄﺗ آﻷا جذﻟا<br />
،ﻧﺎﻧا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﺳرﻟ ﻳﻟا تﺎﻬﺟﻟا<br />
ﻣ<br />
و<br />
ﻲﻓ ﻟاو<br />
،ﻓ<br />
ﺳرﻣ<br />
وأ<br />
ﻳﻟا<br />
دراﻟا<br />
،"<br />
ﻧﺎﻧا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﺳرﻣ"<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻗأ<br />
ﺎﻬﻟ<br />
ةرادإو<br />
ﺻﺎﺧ تارﺗ ﻰﻋ ﺗﺗو<br />
ﻋ<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ىﺧﻷا دراﻟا ﻲﻗﺎﺑ ﻋ ﻳ درآ داﻓﻷا<br />
نأ رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
ﺣو<br />
،ىﺧﻷا<br />
دراﻟا ﻣ هﻐآ<br />
ﺗ<br />
ﻟ ﺑﺎﻗ<br />
،داﻓﻷا<br />
. ﻊﺳﻣ ﺑ ﺎﻬﻟإ<br />
1<br />
: دﻓرﺎه ﺳرﻣ<br />
.1<br />
ﻌﺗ<br />
ﺳرﻟا هه<br />
ةﺎﺣﻣ ﺎﻬدﺎﻣ نأ رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
يﻟا درﻟا ﻳ<br />
نأ<br />
ﻌﺗ ﺎﻬﻧأ ﺑ<br />
ﻳ ﻼﻓ ﻋو<br />
،ﻟا ﻲﻓ ﻋﺎﻟا ﻲﻗﺎﺑ ﻋ هﺗ ﻲﻟا ﺻﺎﻟا ﻬﺗﺎﺟﺎﺣ ﻬﻳﻟ داﻓﻷا<br />
ﻳﺗ ﻋو تاراﻟا ذﺎﺗا ﻲﻓ ﻬآاﺷإ ﻋ نﻳ داﻓﻷا ﺗ نﻓ<br />
ﺳرﻟا هه<br />
ﻌﺑرأ ﺳرﻟا هه مﺗو ،ﻲﻋﺎﻟا ﻌﻟا و ﻟا ﻰﻋ ﺗﺗ ﺗ ﻓﺎﺛ<br />
: ﻲهو ﻳﻟا دراﻟا ﺑ ﻌﺗ ﻣﺎﻋ تﺎﺗاﺳا<br />
. ءادﻷاو ﻌﻟا<br />
ﻋ<br />
نﻳ يﻟاو<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﻓﺑ ﻌﺗ<br />
ﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
فﻬﺗ<br />
ﻲﻟاو تﺂﻓﺎﻟاو<br />
رﺟﻷا<br />
ﻟا ﺧاد<br />
مﺎﺑ ﻌﺗ<br />
داﻓﻷا<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﻰﻋ ﻓﺎﻟاو<br />
1 -<br />
M. ROUSSON et autre, La gestion des ressources humaines en rupture de la gestion sociale à la gestion des<br />
ressources Séminaire « Changement et Intervention dans les Organisations », Université de Genève ، avril 2003,p4.<br />
-<br />
-
ﻰﻟإ<br />
ﻓﺎإ<br />
.<br />
ﺎﻟا ﻣ ﺗو ﻳﺑو ﻌﻟﺎﺑ ﻌﺗ<br />
ﻬﻟ ﺎﻌﻟا تﺎﻳﻟا ﻗاﺑ<br />
51<br />
داﻓﻷا<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﺛﺄﺑ<br />
. ﻟا ﻲﻓ<br />
ﻌﺗ<br />
تاراﻟا<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﺗاﺳإ<br />
ذﺎﺗا<br />
ق<br />
ﻋﺎﻟاو<br />
ﻳﻟا آ ﻬﻣ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺗ ﻋ ﺳرﻟا هه ﻌﺗ<br />
ﻼﻓ داﻓﻷا ﺗ ﻲﻓ ةءﺎﻟا<br />
ﻣ ﻟﺎﻋ ﺟرد ﻰﻋ ءﻻه نﺎآ<br />
ﻗﺎﻳ ﻗ اهو ،ﻟا<br />
ﺧاد<br />
ﻲﻟاو<br />
ﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﻌﺗ ﻲﻟا<br />
اذإو<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﻲﻓ ﻣ ﻰﻟإ<br />
راودﻷا<br />
-<br />
-<br />
،ﻟا<br />
ﺧاد<br />
اذإ<br />
ﺟﺎﺣ<br />
ﻳاﺗو ﻟا هه<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا<br />
تﺎﻬﺟﻟا ﻊﻣ<br />
ﻣ ﻲﻟﺎﻋ ىﻣ ﻰﻋ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻲﻓ ﻣ ﺟاﺗ هأ زﻌﺗ<br />
ﺎﻣ اهو ﺎﻬﺑﺎﺳ ﻋ ﻌﻟا ﺻ<br />
ﻧﺎﻧإ<br />
ﻗأ<br />
تﺎﻬﺟﺗ<br />
1<br />
: نﺎﻐﻣ ﺳرﻣ<br />
تاذ<br />
رﺗ ﻰﻋ مﺗ ﻲﻬﻓ ،ﻌﻟ ﻲﻌﻟا ﻟا ﻲﻓ يرﻳﺎﻟا<br />
ﺟﻟا<br />
دراﻟا ﻣ ﺎهﻐآ<br />
مﻳ<br />
ﺎﺑ ﺟرد<br />
ﻟا تﺎﺟﺎﺑ<br />
نأ حﻟا<br />
داﻓﻸﻟ<br />
ﻰﻗأ<br />
ﺗﻳ<br />
ﻰﻟإ<br />
نأ<br />
نإ<br />
. ةءﺎﻟا<br />
.2<br />
ﺳرﻟا<br />
هه<br />
ﻰﻟإ<br />
ةﺷﺎﻣ ﺎﻳ<br />
ﺎهرﺎﻋا ﻣ ﺎﻗﻼﻧا ﻳﻟا دراﻟا ﺗ قﻟ ﻲﺳﺎﻗ<br />
ﻐﺗو رﺗ<br />
نأ<br />
ﻳ ﺑ<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻳ ﻣﺎﻌﻟ ﻲﺳﺎﺳﻷا مﺎهﻻﺎﻓ ﻋو ﻟا<br />
اه ﻓو ﻳ ﻳﻟا دراﻟا يﻣ<br />
ﻌﺗ تﺎﺗاﺳا مﺗ<br />
. ﺎﻬﻓاهأو<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
نأ<br />
ىﺧﻷا<br />
فاهأ<br />
ﺎآ ، ﻌﻟا ﻟو ﺎﻬﻓاهأو<br />
ﺳرﻟا ههو ،ﻬﺎﻧ ﻲﻓ ةﻣ ﻳﺣ ﻬﻟ نﺗ<br />
ﺳﻟا تﺎﺟﺎﺣ<br />
ﺗ ﻰﻋ ﺑﺎﻗو ةرﻗ<br />
: ﻲهو ﻳﻟا دراﻟا ﺑ<br />
آﻷا<br />
رﺗ ﻰﻋ مﺗ تاءﺎﻟا ﻳﺗو كﻼﻣا ،ءادﻷا<br />
ﻰﻋ ﺟﻷا<br />
. ﻟا ﻲﻓ ﺎﻌﻟا تﺎﻳﻟا ﻣ نﻳ راﻟا<br />
1<br />
- -M.<br />
ROUSSON et autre, op.cit., P4<br />
نأ<br />
يأ<br />
داﻓﻷا<br />
رﺎﺧا<br />
، ﻟا ،ءادﻷا<br />
" ﺳأ -ﻰﻋأ"<br />
-<br />
-
دراﻟا ﺗ ق<br />
ﻟﻬﺑ<br />
ﻼﺗ ﻟ<br />
ﺗ<br />
ﻰﻋ<br />
ﺛﺄﺗ<br />
ﺎﻬﻓ ﻟذ ﻣ<br />
ﻏﻟﺎﺑو ﻟ<br />
52<br />
آأ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﺎﻬﻟ ﺳرﻟا ﺗﺎه<br />
ﻣ آ<br />
،ﺎﻧآذ نأو<br />
ﺳ ﺎآ<br />
ةﻟا تﺎﻳﻻﻟا ه سﺎﺳﻷا ﻲﻓ ﺎهﺄﻣ نأ ﻰﻟإ اﻧ<br />
ىﺧأ<br />
نإ<br />
ﻣﺎﻋ ﺑ ﻳﻟا<br />
ﺗ<br />
تﺎﻓﺎﺛ ﻲﻓ<br />
ﺗ ﻲﻓ ﺻﺎﺧ ﻟﺎﺣ ﺎﻧﺎﺣأ ﺗ ﺎﻬﻧأ ﻰﻋ نوﻟا ﺎﻬﻟإ ﻳ ﻲﻟاو ﻳﻣﻷا<br />
نأ ﺎﻬﻣ<br />
ﺗ<br />
ىﺧأ<br />
بﺎﺳأ<br />
نأ ﻰﻟإ ﻓﺎﺎﺑ<br />
ﻟا ﻲﻓ آ<br />
ﻣ<br />
ﻌﺗ<br />
ﺑﺎﺛ<br />
.<br />
ﻐﺗ<br />
ةءﺎآ ﻊﻓرو<br />
ﻲﻓ<br />
آأو<br />
ةﻋ<br />
كﺎه ﻟ ،تﺎﺳﻟاو<br />
تﺎﻟا ﺧاد<br />
ﻌﻟا ﺗو<br />
،داﻓﻷا<br />
ﻟ فداآ ﺎﻟﺎﻏ ﻋا<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺗ<br />
ىﻟا ةﻌﺑ ةﻧ ﻳ ﺗ ةآ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻌﻟا بﺎﺑرﻷ ءﺎرإ آﻷاو ﺗ ﻗﻷا ىﻟا ةﻗ ةﻟا ﻗﺎﻳ<br />
ﻊﻣ<br />
راودأ<br />
تارﺎاو<br />
ﻗﺄﺗو<br />
ﻐﺗ ﻟا ﻲﻓ<br />
كﺎه ﻟ ،ﺎﻬﻣ<br />
ﻲﻓو<br />
. ﻟا<br />
ﺟﺎﻧا<br />
تارادا<br />
تاﻐﻟﺎﺑ ﺗﺗ<br />
1<br />
: ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻳﻟا<br />
دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
ةرادإ<br />
راودأ<br />
راودا<br />
نإ<br />
.V<br />
ﻟا ﺗ ﻲﻓ تﺎﻬﺟﻟاو تﺎﻌﻟا<br />
ﺛﻣو<br />
ﺗ ه ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻟ<br />
2<br />
، ﻬﻣ ﻰﻋ لﺎﻌﻟاو ﻟا<br />
ﻋﻟاو<br />
ﻬﻓاﺷإ<br />
ةراد<br />
ةﻳﺟ<br />
ىﺧأو<br />
ﻲﺳﺎﺳﻷا<br />
،ﺳﺎﺳأو<br />
روﻟا ﺎﻳﻓ<br />
ةﻋﺎﻟا ﻳﺗ<br />
لﻼﺧ ﻣ ﻟذو<br />
ﺟأ<br />
ﺎﻟا<br />
ﺳ ﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻲﻧﺎﻟاو<br />
ةرادإ<br />
ﻲهو<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻟاو<br />
فﻬﺗ<br />
ةرادا<br />
ﻳﺗ<br />
،ﻓاﺣاو<br />
ﻟﺎﻌﻓ ﻳﺑ<br />
ﻲﻓ ﻟا روﻟا ﻳ<br />
ﻳﺗ<br />
،ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻣ ﻟا تﺎﻳﻟا ﻣ<br />
ةرادإ<br />
ﺗﺎﻋ ﻌ وذ<br />
ﻟاو<br />
. ﻳﻟا<br />
داﻓﻷﺎﺑ<br />
لوﻷا<br />
ﻌﺗ<br />
يﻟا<br />
ﻳﻣ<br />
. ﻣﺎﻌﻟا ﺗ<br />
ةرادا<br />
ﺗﻟا ﺗوﻟا<br />
ﺎﻟا ﻣ ﺎهﻏو<br />
رﺟﻷاو<br />
روﻟا ﻟو<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎﻬﻟ ﻳﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻟا روﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻟا روﻟا<br />
ﻣﻟا<br />
ﻟا<br />
تﺎﺎﻟا ﺗو<br />
تﺎﻋ<br />
1 - Michel Audet, Op Cit, p35-34<br />
2 - St-Onge, S., et autres « Relever les défis de la gestion des ressources humaines », Gaëtan Morin éditeur,<br />
1998.Montréal , p 716.<br />
ﺗ
53<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﻋ ﻣﺎﻌﻟا تﺎﻣو قﺣ ﻋ عﺎﻓﻟا ﻲﻓ ﻳ ﻬﻓ ﻣﺎﻌﻟا ﺗ رود<br />
ﺑ ﻲﺑﺎﻟا<br />
ﺳو ﻋ<br />
ﺟﻟاو<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻟﺎﺑ ﻟ ﺎﻌ اهو<br />
ﺎﻣأ<br />
،ﻟ<br />
ﺎﻌﻟا تﺎﻳﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا<br />
داﻓﻷاو<br />
ةرادا ﺑ آﺎﻟا ﻟ<br />
ﺟ لﺎﻣو نزاﺗ ﺑ ﻳ ﺑ<br />
ةرادإ<br />
ﺎﻬﻋ ﻌﻳ<br />
راودأ<br />
ﺎﻣ ﻲهو<br />
حﻟا اه ﻓو<br />
ىآ<br />
روﺎﻣ ﻊﻣ ﻊﺎﺗ<br />
. ﻟا ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ راودأ<br />
. ﻟﺎﻟاو فاهﻷا ﻧ ﻟ ﻲﺧاد<br />
" Ulrich""<br />
ﻳﻟا"<br />
:( 1)<br />
ﺳﺎﺳأ<br />
ﺷ<br />
راودأ<br />
ﻗ ﻗو<br />
ﻌﺑرأ<br />
Ulrich D., Human Resource Champions, Harvard Business School Publishing. Adaptation de : رﻟا<br />
Peretti J.M., Ressources humaines, Paris, Vuibert1999, P.34<br />
جذﻧ<br />
ﻋاآ<br />
ةرادإ<br />
ﺣ<br />
لوﻷا<br />
ﺎﻬﻣ ﻳﻟاو<br />
ﻳرﺎﻋا<br />
ﻲﻓ ﻟا<br />
نأ<br />
وأ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻳﻟا ﻳﻟا<br />
ﻌﻣ ﻳ<br />
" ﻳﻟا"<br />
يﻟا<br />
ﻳ ﺣ<br />
ﻳﻳﻟا ةﻋﺎﻣ<br />
لﻼﺧ ﻣ ﻲﺗاﺳا ﻳﺷ<br />
ﻰﻌﻟا<br />
ﺎﻣأ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺗﻳ<br />
يﻟا<br />
تﺎﻋ<br />
،ﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﻳرادا<br />
ﻲﺗاﺳا ﻳﺷ<br />
فاهﻷا<br />
ﺎو<br />
ةﻟا<br />
ﻲﺗاﺳا -ﺟﻷا<br />
ﺗو مﺎﻬﻣ<br />
نأ<br />
ﻳ<br />
ﻲﺗﺎﻋ -ﺟﻷا<br />
ﻗ<br />
ﻐﺗ ﺑارو ﻣﺎﻋ<br />
دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
راودﺄﻓ<br />
: ﻲﻓ<br />
ﺗ<br />
ﻋو<br />
: ﻲﺗاﺳﻻا ﻳﻟا رود.1<br />
،ﻟ<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
اﻧﻳ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻲﻋﺎﺟﻻا خﺎﻟ ﻣﺎ<br />
نأ<br />
ﺑ ﻟ ﻓﺎﻟا<br />
ﻟ ﻲﻓﺎﻟا مﻟا ﻳﺗو ﻳﺎﺣ ﻲﻓ<br />
ﺗاﺳﻟ<br />
ﻳ ﻳﻟا دراﻟا<br />
تﺎﺗاﺳﻻا ﻳﺗ ﻰﻋ<br />
ةﻟا<br />
ﺎﻣﺎه<br />
داﻓأ<br />
ﻬﻓ<br />
ﻲﻧﺎﻟا<br />
ارود<br />
ﻌﺗ<br />
ﻰﻟإ<br />
: ﻲﻟﺎﻟا<br />
" ﻳﻟا"
ﺎهﻳﺗ ﻳ ﻲﻟا ةردﺎﻟا تارﻟا<br />
ﻣ ﻌﺗ ﻲﻟاو<br />
ﻲﺗو ﻬﺗ ﻰﻋ<br />
قو<br />
تﺎآﺳ<br />
ﻊﺗو لﺎﺗﻻا<br />
ﺎﻗﻼﻧاو ﺎﻧﺎﺛ<br />
ﺗ<br />
ﻻو<br />
دراﻟا<br />
ﻟ<br />
اﺑأ<br />
ةرادإ<br />
ﺎﻣأ<br />
ﺗ<br />
رود<br />
تارﺎا<br />
ﻐﺗ ﺟأ<br />
نﺎﺗإو<br />
ﺗ تارﻗ<br />
ﺑﺎﻗﻟ يﻟا روﻟ<br />
ةﻋﺎﻣ<br />
ﻲﻓ<br />
54<br />
ﻻوأ<br />
ﻳ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
يﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟﺎﺑ<br />
: ﻐﺗ<br />
. ﺎﻬﻋ<br />
ﻓﺎﻟ<br />
ﻣﺎﻋ رود.2<br />
ﻣ ﻟذو<br />
ﻳﻟا دراﻟ ةﻳﻟا ﻟا ق<br />
ﻌﻗاو ةﻧ كﻼﻣا ﺟأ<br />
ﻣ<br />
ﻬهﺄﺗو<br />
تارﺎا<br />
ﺗ<br />
،ﻗﻟا ﻧ ﻲﻓ ﻲﻌﺗو ﻲﺗ روﻟا اﻬﻓ ﻋو ،ءارﻵا<br />
ﻻ ﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
دﻌﻳ<br />
نأ<br />
روﻟا<br />
ﻰﻋ ﺗﺗ ﻟا ةرﻟا<br />
اه نﻓ<br />
ﺗ<br />
ﻲﻟ ﻳﻟا<br />
ازوﺎﺗ<br />
ﻳ<br />
يﻟا<br />
،دراﻣ<br />
يأ<br />
دراﻟا<br />
ﻟﺎﻌﻓ ﻳﺑ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﺗ تﺎﺎﻧ<br />
تﺎﺳﺎﻟا ﻳﺗ ﻰﻋ ةردﺎﻗ نﺗ<br />
،ﻟﺎﻟا ﺗو ﻌﻟا در ﻋﺳ<br />
ﺟأ<br />
ةدﺎﻳﻟ<br />
ﻣ ﻬﺎﻧ سﺎﻗ ﻰﻋ ةرﻟا<br />
ﺎﻀﻳأو<br />
،ﻟ<br />
ﻊﻳﻟا ﻟا ﻰﻋ ةرﻟا اه آ<br />
ﻰﻟإ<br />
نأ<br />
اورﻳ<br />
روﻟا هو<br />
ةرادإ<br />
نأ<br />
ﻲﻌﺗ ﻻو<br />
ﻳﺗ لﻼﺧ ﻣ<br />
. ﻟا<br />
: ﻳرادا<br />
ﻧ<br />
ﻳ ةﻟا دراﻟا<br />
ﻳﺗو<br />
نأ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
ﻰﻟإ<br />
فﺎﻀﻳو<br />
ﺎﻬﺗرادإ<br />
ﻳ<br />
ﻧ<br />
أﻣ<br />
ﻣ<br />
تاراﻗ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
ةﻟا رود.3<br />
،داﻓﻸﻟ<br />
ةرادﻓ<br />
ﻲﻓو<br />
ﻟﻟا<br />
،ﻬﻣو<br />
،ﻣاﻟاو<br />
ﻳﻟا<br />
دراﻟا يﻳﻓ<br />
ﺎﻬﻣﺗ ﻲﻟا ﻟا ﺗ<br />
،ﻊﻟا<br />
ﻬﺟﺎﺣو ﻣﺎﻌﻟا تﻻﺎﻐﻧاو<br />
تﺎﺑ ﻌﻳ هو<br />
ﻬﺗ ﻳﺑ دراﻣ<br />
ﻣ نﺗ<br />
ﺎﻬﺑ<br />
نﻳ<br />
ةرادإ<br />
ﻬﺟ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻰﻟإ<br />
"<br />
ﺑ"<br />
و ﻣ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻧ ﻲﻓ ﺎﻬﻗاﻣ<br />
. ﻟا ىﻣ ﻰﻋ آﺎﻟ<br />
: ﻣﺎﻌﻟا ﺗ رود.4<br />
ﻬﺟﺎﺣ لﻼﺧ ﻣ هﺗ ﻳ ﺎﻓ تﺎﻧﺎ<br />
نﺟﺎﻳ<br />
ةرادإ<br />
ﻬﻧأ<br />
يأ ،ﺎﻌﻟا<br />
ةرادا<br />
نﺗ<br />
نأ<br />
ﺟأ<br />
مﺎﻣأ<br />
ﺎﻣ ﻳﺑ<br />
ﻣو ،ﻟا<br />
ﺧاد
ﺧاد<br />
داﻓﻷا<br />
ﻊﻣ ﺷﺎﻟا كﺎﺣﻻا<br />
رﻌﺷ ﻓﻌﻣ ﺎﻬﻋ ﺟﻳ ﻧﻓ<br />
ﺎه<br />
ﻬﻟا ﻣو<br />
. ﺎﻌﻟا<br />
،ﻟا<br />
ةرادﻟ<br />
ﺎﻣ ﺎﻋﻧ ﺗ ﻳﻟا دراﻟا ةراد<br />
ﺎآ ةﻳﺟ<br />
55<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
" ﻳرﻟا"<br />
ﻰﻟإ<br />
تﺎﻌﻣو تاﻐﻟ ﺑﺎﺳﺎآ تﻬ ﺎﻬﻧأ رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
ﺳ<br />
ةﻳﻟا<br />
ةﻳﻟا راودﻷا ههو<br />
دﺎﻌﺑﻷا<br />
و جذﺎﻟا<br />
ﻣ<br />
مﺎﻬﻣ ﺗ وأ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻓ<br />
ﻲﻟا<br />
ﻌﺗ ﺣ ﻣﺎﻌﻟا<br />
نوﻳ آو ﻟا<br />
ﺎﻬﻳﺗو تﺎﻣﻌﻟا ﻊﻟ<br />
اراودأ<br />
داﻓﻷا<br />
كﺎه نأ ﺣﻼﻟا ﻣ<br />
،ﻓوﻌﻟا<br />
ﻳﻟا راودﻷا ﻋ<br />
،ﻟ ﻲﺟرﺎﻟاو ﻲﺧاﻟا ىﻟا ﻰﻋ ةﻳﺟ<br />
ﻲﻓ آ ﺑ<br />
ةرادإو<br />
جﺎﻣﻧﻻﺎﺑ<br />
ﺗ ﺣ ﻣ ءاﺳ<br />
،ﻳﻟا<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ ﻲﻓ لﺎﻟا ه ﺎآ<br />
ةﻟا<br />
تاﻐﻟاو<br />
تﻻﻟا<br />
ﻊﻣ بوﺎﻟاو ﻗﺄﻟﺎﺑ ﺎﻬﻟ ﺗ ﻳﺑ<br />
ﻊﻣ يزاﻟﺎﺑ<br />
ﻟذو<br />
. ﺎﻬﻬﺟاﺗ ﻲﻟا<br />
ﻐﺗو<br />
: ﻳﻟا<br />
دراﻟا<br />
ﻣ ﻋﻣ ﺎﻬﻣ ﻲﻓ ﺗ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺳﺎﻟاو<br />
ﺗاﺳا<br />
ﻟا عوﻟاو<br />
ﻣﺎﺷو<br />
لﺗ<br />
ﻲﺟرﺎﻟا<br />
ﺎﻬﻣو<br />
مﺎﻬﻟاو<br />
ةرادإ<br />
ةرادإ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةراد<br />
،ﻳﻟا<br />
تﺎﻟ<br />
ﻌﺳﻣ ﺗاﺳإ<br />
نﻵا<br />
تﺎﻳﻟاو<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
اﻌﻟا<br />
ﺎوو مﺎﻬﻣ<br />
ﺎوو مﺎﻬﻣ<br />
نإ<br />
ثﺗ<br />
ﻣ<br />
.VI<br />
ﻊﻣ ﻣﺎﺗو ﻊﺎﺗ ﻲﻟا ﻟا تﺎﺳﺎﻟاو تﺎﺗاﺳﻻا<br />
ﻳرادا<br />
تاﺣﻟا تﺎﺗاﺳا ﻣو ﻟ ﻣﺎﻌﻟا<br />
دﻣ ﻲﺗ قﺎﻧ ﻳﺗ ﻌﻟا ﻣ ﻌﻳ ﺧاﻟاو ﻊﺎﻟا اهو ،ﻟا<br />
ﺣاﻟا ﻣ ﺳ ﺗ<br />
. ﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺳﻼﻟا<br />
قﺎﻟا ﻋ و يأ ﻓ ﻳ<br />
حﺎﻧ ﻰﻋ ﻗﻳ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻻ ﺑ<br />
ﺗ ﺳﺎﺳ حﺎﻧو ﻟﺎﻌﻓ<br />
ةرادإ<br />
ةرادإ<br />
تﺎﺗو تﺎﺎﻟ<br />
ﺎوو مﺎﻬﻣ<br />
،ﺎو<br />
ﺎﻬﻀﻌﺑ ﻊﻣ ﻣﺎﻟاو ﻟﺎﻟا<br />
نأ<br />
ﺎآ ،ﺎﻟا<br />
.<br />
اﺣ<br />
و<br />
ﻲﻗﺎﻟ<br />
مﺎﻌﻟا<br />
ﻰﻋ طﺎﻧ آ
ةﻋ<br />
ﻓو<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
56<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﺎو آ ﺗ ﻳ ﻣﺎﻋ ﺑو<br />
ﺎﻟا ﻣ ﻋﻣ ﺎﻬﻣ آ ﺗ ﺑ ر<br />
ةدﻟاو<br />
ىﺧﻷا<br />
تﺎﺗاﺳﻻا آ<br />
: ﻲﻟاﻟا ﻰﻋ ﻲه<br />
سﺎﺳأ<br />
تﺎﺳﺎﺳو<br />
تﺎﺗاﺳﻻا<br />
ﻲهو ﻟا<br />
ﻲﻟا ﺎﻟا آ ﺗ ﻲهو ﻳﻟا دراﻟا<br />
بﺎآا<br />
ﻰﻋ ةردﺎﻟا و<br />
ﻰﻟإ<br />
فﻬﺗ<br />
تﺎﺗاﺳا<br />
ههو ،تﺎﺎﻟاو<br />
ﺗاﺳإ<br />
. ﻋﻟاو ﻣﺎﻌﻟا ﺎﻬﻓاهﻷ<br />
هﻟا ﻳﻟا دراﻟا ﻣ ﻟا تﺎﺟﺎﺣ ﺑﺗ<br />
ﻲﻟا<br />
ﺎﻟا ﺗ ﻲهو ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﺗ<br />
. ﺎﻬﻓاهأو<br />
ﻲﻟا ﺎﻟا<br />
ﺗ ﻲهو ﻳﻟا دراﻟا ﻰﻋ<br />
ﻲﻓﺎﺗ<br />
ﺎﻬﺗ ﻲﻟا ﺎﻟا<br />
ﻣ عﺑ<br />
نﻵا<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﻰﻟإ<br />
. ﺎﻬﻓاهأ<br />
ﺗاﺳإ<br />
فﻬﺗ<br />
ﺗ<br />
ﻟا تﺎﻣ ﻓو داﻓﻷا ءادأ ﻳﺗو ﺗ<br />
ﻓﺎﻟا<br />
و يﺑ لﺎﻣ سأآ<br />
هﻟا داﻓﻷا ءﺎﺑ نﺎ<br />
ﺎﻬﻟإ<br />
ﻣ<br />
قﺳ<br />
ﺗاﺳا ﺗو ءﺎﺑ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﻣ<br />
ةراد<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
و تﺎﺗاﺳﻻا<br />
ﺎﻬﺑ<br />
سﺎﺳأ<br />
،ىﻟا<br />
ةﻗ<br />
ﺑﺗ<br />
ﻲﻟا ﻟا<br />
هه<br />
ءﺎﺑ<br />
: ﻳﻟا دراﻟا ﺗ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﺗ<br />
ﻳ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
تﺎﻟاو تﺎﺟﺎﻟا ﻣ ﻳﺗو ﻋﻟاو ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﺗاﺳا<br />
و<br />
ﺑ ﺑر ﺣ<br />
ﺗ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﻰﻟإ<br />
فﻬﺗ<br />
. ﻟ<br />
-ﺃ<br />
-ﺏ<br />
-ﺕ<br />
-ﺙ<br />
اﺟ ﻬﻧ ﻲﻟو<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟاو ﺎﻬﻣ آ فاهأو<br />
. ﻟا<br />
ﺗاﺳإ.1<br />
ﺗاﺳإ<br />
ةراد<br />
فاهﻷا<br />
ﻓﺎإ<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﺗ<br />
ﺳﺎﻟاو<br />
ﺗ<br />
،هﻟا<br />
داﻓﻷا
ﻲهو ،ﺎﻬﺗارادإو<br />
ﺎﻬﻋوﻓ ﻣو ﻟ ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻣﺎﻌﻟا ىﻟا ﻧرﺎﻣ ﺎهﺎﻀﺑ ﻳ ﻲﻟا ﻌﻟا<br />
ﻟا تﺎﺟﺎﺣﺎﺑ<br />
،ةﺣاو<br />
ﺳ<br />
57<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﺗاﺳا<br />
: ﻟا<br />
ﺎﻟﺎﻏ نﺗ ﻲﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻣزﻼﻟا ﺑاﻟا ﻳﺗو ﻣﺎﻌﻟا ﻣ ﺎﻟا<br />
آﺄﻟا<br />
ﻋ"<br />
ﺎﻬﻧﺄﺑ<br />
ﺑو ﻳﻟا دراﻟا<br />
: ﻟﺎﻟا ﺎﻟا ﺗ<br />
ﻋ.<br />
1.1<br />
ﻲه ﻳﻟا دراﻟا ﺗ<br />
وأ<br />
فﻌﺗ<br />
ﻲهو بﻟا نزاﻟا ثاﺣ<br />
ةﻓ لﻼﺧ ﺣﺎﻟا<br />
ﻌﻟا ﻰﻋ فﻌﻟاو<br />
ﺳﺎﻟا<br />
تاءاﺟاو<br />
نﺎﻣﻟاو نﺎﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا ىﻟا ﻣ ةﻟا ﻋﻟاو ﻟا ﻓﺗ ﻣ<br />
ﺳﻟا تﺎﺟﺎﺣا ﻊﻣ ﺳﺎﺗ لﺎﻋأ ﻣ ﺎﻬﻣ بﻣ ه ﺎﺑ مﺎﻟاو<br />
ﻼﻟا<br />
،ﺛا<br />
ﻳﺗ ﻟا<br />
ﺗاﺳإ<br />
،ﻟ<br />
ﻲﻟﺎﻟا ﻊﻟا ﻊﻣ<br />
ﻰﺷﺎﻳ<br />
. ﻟا<br />
. تاءﺎﻟاو تاﻟا<br />
ﺗ<br />
ﺎﺑ<br />
1<br />
." ﻣﺎﻌﻟا ﺎر ﺗ<br />
ءﺎﺛأ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
داﻌﻟ<br />
ﻀﻓأ ﻰﻋ لﻟا ﻲﻓ ﻏﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ةرادإ<br />
يدﺗو<br />
ﺟاﺗو<br />
ﺎﻬ<br />
ﻟوﺎﻣ ﻬﺟ ﻓ<br />
ىﺧأ<br />
: ﺎﻬهأ<br />
ﻣﺎﻌﻟا ةﻟا ﻲﻓ ﺎﻟاو ﻌﻟا اﻣ ﻰﻋ فﻌﻟا<br />
. ﻟا<br />
ﻳﻟا نﺎو ﻳﻟا دراﻟا لﻼﻐﺳا ﻌﺗ<br />
فاهأ<br />
ﻟ ﺳﺎﻟا<br />
. ﻟا<br />
ﺟﺎﻧا<br />
ةرﻟا ﻰﻋ لﻟا نﺎ<br />
فاهأ ﻊﻣ ﻳﻟا دراﻟا تﺎﺎﻧ ﺑر<br />
. ﻟ<br />
ﺟﺎﻧا<br />
ةرﻟا<br />
ةدﺎﻳز<br />
. ﻗﻟا ﻧو ﻳرﻟا ﻣاﺑ ﺗ تﻻﺎﻣ ﻳﺗ ﻰﻋ ةﻋﺎﻟا<br />
ﻬﺟ ﻣو<br />
1<br />
286-285ص<br />
ص،1999<br />
،1ط،<br />
نﺎﻋ ،ﻟ او راد ،ﻳﺣ هﺎﻣو تﺎﺳﺎﺳأ ﻲﻟا رﻟا ،يزﻟا ﻰﺳﻣ -<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-
: ﻳﻟا دراﻟا<br />
دراﻟا تﺎﻋ ﺗ-5<br />
ﻳﻟا<br />
ﺗ ﻋ ﺗ ﺣاﻣ<br />
. ﻟا ﻋ ﺗ ﺣاﻣ<br />
58<br />
:( 2)<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﻣ<br />
ﺷ<br />
ﻳ<br />
Jean-François DUMAIS et autres, Guide de Gestion des Ressources Humaines, ,TECHNO :<br />
Compétences,2003, Montréal (Québec), p12<br />
ﻲﻟﺎﻟا ﻟا و<br />
رﻟا<br />
ةﻗ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﺗاﺳ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻊو نإ<br />
دراﻟا ﺗ<br />
تﺎﺟﺎﺣ ﺗ نﺎ<br />
تﺎﺗاﺳا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻲﻗﺎﺑ<br />
سﺎﺳﻷا<br />
تﺎﻋ ﻰﻋ مﺗ ﻲهو ،هﺄﻟ<br />
ﺗ<br />
. ﻟا<br />
أﺑو ﻊﺑ ﺎﻬﻟ ﻳ ، ىﻟا ﻳو<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﻰﻋ ﺎﻬآ ﺗﺗ ﻲﻟا<br />
و ﻳﻟا<br />
: ﻳﻟا دراﻟا بﺎآا ﺗاﺳإ.2<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا بﺎآا<br />
ﺑﺎﻟا<br />
وأ<br />
ﺗاﺳإ<br />
فﻬﺗ<br />
هﻟا ﻳﻟا دراﻟا ﻣ ﻟا<br />
ﺎﻬﺑﺎآا ﻳ ﻲﻟا ﻳﻟا<br />
دراﻟا تﺎﺻاﻣو داﻌﺗ ﻓاﺗ ﻀﺗ ﻣﺎﻣ تﺎﺎﻧو<br />
. ﺎﻬﻣ ﻟا تﺎﺟﺎﺣ ﻊﻣ<br />
دﺗ ﻲﻟا ﻟا ﺗاﺳإ ﻰﻋ ﺎهءﺎﺑ ﻲﻓ ﺗﺗ ﺗاﺳا ههو<br />
. ﺎﻬﻓ<br />
ﻟ ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﺑﻟا تاءﺎﻟاو تﻼهﻟاو ﻳﻟا دراﻟا ﻣ ﻟا تﺎﺟﺎﺣ<br />
ﺗاﺳﺎﺑ<br />
ﻣ تﺎﺟﺎﺣﻻا ﻳﺗ<br />
ﻳﻟا<br />
دراﻟا<br />
-2<br />
قﻟا ﺗ -4<br />
دراﻟا ﻣ ﻓﻟا ﻳﺗ-3<br />
ﻳﻟا<br />
ﺗﺗ ﻳﻟا دراﻟا بﺎآا<br />
: ﻲهو<br />
ﺣﺎﻣ<br />
ﻲﺗاﺳﻻا ﻟا -1<br />
ﻲﺧاﻟا ﻟا ﺗ<br />
ﻲﺟرﺎﻟاو<br />
ﺗ فاهأ داﻋإ<br />
ﻣ ﻲﻓ ﻟا : فﻬﻟا<br />
ﻟا<br />
فاهأ<br />
ﺗاﺳإو<br />
ﺎﻬﻟ ﺗ<br />
ﺑ
. ﻟا ﻣ وﻌﻟا ﺻﺎﻟا<br />
. ﺑﺎﺷو ةﻳﺟ ﻳﺑ دراﻣ<br />
ﺎﻗﻼﻧا ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺑﻟا<br />
: ﻳﻟا<br />
دراﻟا بﺎآا<br />
ﻰﻟإ<br />
59<br />
ﺷﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺟرﺎﻟا تاءﺎﻟا ﻊﻓد<br />
لﺎﺧدإ لﻼﺧ ﻣ ﻟ ﻲﻓﻌﻟا ءﺎﻋﻟا<br />
ﻊﺳﺗ<br />
. ﻓﺎﻟا ﻟا تارﻗ ةدﺎﻳزو ﻊﻳﺗ<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﻳﻟا دراﻟا بﺎآا ﺗاﺳإ ﺣاﻣ<br />
تﺎﺻاﻟاو<br />
Jean-François DUMAIS et autres, op.cit., p22<br />
بﺎآا<br />
ﻣﺎﻌﻟا ﻟ<br />
ﺎﻟا هﻬﻟ<br />
ﻲﺗ ﻳﺗ<br />
داﻋإ<br />
راﻟا-6<br />
ﻟا-5<br />
. ﺎﻟ<br />
فﻬﺑ<br />
ﺎﻟ<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﺗ<br />
ءﺎﺑ ﺣاﻣ ﻳ<br />
ﻲﻟﺎﻟا ﻟا و<br />
:( 3)<br />
ﺷ<br />
: رﻟا<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
تﺎﺟﺎﻟا دﺗ ﻲﻟا<br />
ﻟا<br />
ءاﺟإ<br />
ﺗ ﺳارد<br />
ﻳ<br />
ءاﺟإ ﻋ<br />
ةرادإ<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﺎﻣ اهو ،ﻣﺎﻋ ﺑ<br />
اهو ﺎﻬﻟ<br />
: ﺎﻟا ﺳارد<br />
ﺷﻟا<br />
ﻋ<br />
. 1.2<br />
-<br />
-<br />
-<br />
أﺗ<br />
ﺎﻧ ﻣ<br />
فاهﻷاو<br />
تﺎﺻاﻟو<br />
ﺗو ﺗو ﺻﺗ ﻋ ﻲه ﺎﻟا ﺳارد<br />
ﻟا ﻟا ﺳارﻟاو ﻟا ؛ﻌﻟا ﺑ<br />
ﺑ ﻟا ﻌﻟا ﺑو<br />
ﻣﺎﻌﻟا ﻟا ﻣ تﺎﺟﺎﺣﻻا ﺗ-1<br />
رﺎﺧﻻا-4<br />
ﺗ-2<br />
رﺎﺧﻻا ﻗ-3<br />
ﻳو ،ﺎﻬﻟ<br />
ﻲﺗ ﺻو<br />
،ﺎﻬﻣ<br />
نﻳ ﻲﻟا تﺎﻟاو تﺎﺟاﻟا ﻳﺗ ﺑ ﻟ
تﺎﻟاو ﺎﻟاو هزﺎﻧﻻ ﻣﻟا<br />
.<br />
60<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
تﻻﻵاو<br />
تاﻌﻟاو<br />
تاودﻷاو<br />
1<br />
. ﻳﺎآو حﺎﺑ هءادأ ﻊﻳ<br />
يﻟا دﻟا ﻲﻓ ﺎهﻓاﺗ ﺟاﻟا ﻧﺎﻧا<br />
. بﺎﺳﻻا ﻋ<br />
. ﺎﻟا ﻣ ﻐﻟ<br />
داﻓﻷا<br />
ﺎﻬﻣاﺑ ﻊوو ﻳرﻟا ﻣاﺑ<br />
. ﻓاﻟاو<br />
رﺟﻷا<br />
ﺳﺎﺳ<br />
حﺎﻧإ<br />
ﺟأ<br />
: ﺎﻬهأ<br />
ﻣ ﻣﺎﻣ تﺎﻌﻣ ﻓﺗ<br />
رﺎﺧا ﻋ ﻟﺎﻌﻓو ﻬﺗ نﺎ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺟﺎﻟا ىﻣ ﻳﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
ةﻋﺎﻟا<br />
ﺗو ﻟاو ﻗﻟا تﺎﻋ ﻣ آ ﻬﺗ<br />
. ءادﻷا<br />
ﺗ ﻣاﺑ ﻋد<br />
دراﻟا ﻣ ﻟا تﺎﺟﺎﺣ<br />
ﻋ ﻟا ﻟا تﺎﻌﻟا ﻓﺗ ﻌﺑو<br />
ﻋ<br />
ﻲﻌﻳ<br />
أﻟ<br />
ةﻌﻣ ﻳﻟا دراﻟا<br />
نأ<br />
ﻣ دﻋ آأ<br />
2<br />
.<br />
نود رﺎﺧﻻا ﻌﻟ<br />
ﻏﺗ"<br />
ﺎﻬﻧﺄﺑ<br />
ﻳﻬﺗ<br />
ةرادإ<br />
نﺗ<br />
،ﺎﻟ<br />
: بﺎﺳﻻا<br />
ﻗد ﺻﺗو ،ﻳﻟا<br />
ﻋ.<br />
3.2<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
. بﺎﺳﻻا<br />
ﻋ ﻊﻗاﻟا ﻲﻓ ﻲه بﺎﺳﻻا ﻋ<br />
فﻌﺗ ﻲهو ،ﺎﻬﻣ<br />
هأ<br />
ﻗأ<br />
وأ<br />
ﻣﺎه<br />
" ةﻏﺎﻟا ﻌﻟا ﺻﺎﻣ ﻰﻋ ﻓﺎﻟ ﻟﺎﺑ لﺎﺗﻻا ﻲﻓ<br />
: ﺎﻬهأ<br />
ﺗ تﺎﻋ ﻟا ﻳ دﻣو ﻊﺳاو رﺎﺧا لﺎﻣ ﻓﺗو ءﺎﺑ<br />
3<br />
. ﺎﻬﻓ ءﺎﻟا ﻲﻓ ﻟا<br />
داﻓأ<br />
ﻏﺗ لﻼﺧ ﻣ ﻌﻟا ﻟﺎﺗ<br />
ﺗ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
داﻓﻷا<br />
-<br />
ﻟذ<br />
ﻣ<br />
. ﺷﺎﻓ<br />
9ص<br />
ةهﺎﻟا ،ﻳرادا مﻌﻟ ﺑﻌﻟا ﻟا ،ﻬﻬﺟﺗو ﻣﺎﻌﻟا رﺎﺧا ،ةدﺟ لدﺎﻋ -<br />
91ص<br />
،2001<br />
،ﻗ ،يرﻣ ﻌﻣﺎﺟ تﺎﻋﻣ ،ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ، ﺧﺑ حﺎﻟا ﻋ -<br />
92ص<br />
،ﻊﺟﻟا ﻧ -<br />
-<br />
1<br />
2<br />
3
ﺑﺎﻟا ﻳﻟا دراﻟا ردﺎﻣ هأو<br />
ﺣ ﻋ<br />
61<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ةﺟ<br />
ةرﺻ ءﺎﻋإ<br />
. ﻼﻣ لﻼﻐﺳﻼﻟ<br />
هﻟا ﻳﻟا دراﻟا ﻣ ﺎﻌﺳاو ﻻﺎﻣ ﺟﺎﻟا بﺎﺳﻻا ﻋ ﻀﺗ<br />
تﺎﻌﻣ ﻓﺗ ﻋ<br />
ﻳ<br />
ﺎﻣ هو<br />
،ﻟا<br />
ﺧاد ﺻﺎﻣ ﻐﺷ ﻲﻓ ﻏاﻟا<br />
،تﺎﻣﻌﻟا<br />
ﻣ ﺎهﻏو ةﻏﺎﻟا ﺎﻟا ﻌو ﻟا ﻋ ﻓﺎآ تﺎﻣﻌﻣو<br />
.<br />
ﺧاد ﻌﻟ<br />
" ﻣﺎﻌﻟ ﻟد"<br />
ﺷﻟا<br />
ﻓﺗو ﻊﺑ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ مﺎﻗ ﻋ اه نﻳو<br />
داﻓﻷا<br />
وأ<br />
ﺎﺳو<br />
ﻌﺗو ،ﺟ ﺑ ﺎﻬﻓاهأو<br />
: ﻣﺎﻌﻟا ﻟد ﻊو<br />
ﻋ.<br />
4.2<br />
ﻣﺎﻌﻟ ﺗ ﻲﻟا ﺳﻟا ه ﻣﺎﻌﻟا ﻟد<br />
ﺎﻬﻓﺎﺛ ﻰﻋو اﺟ ﺎﻬﻋ فﻌﻟﺎﺑ ﻟا<br />
. اﺟ مﺎﻬﻟا ﻧﺎﻟا اه ﻌﺗو ﻋﺗ ﻲﻓ ﻻﺎﻌﻓ ارود ﻧﻧﻻﺎآ ﻳﻟا لﺎﺗﻻا<br />
. ﻟا<br />
: ﺎﻬهأ<br />
ﺎﻬﻓاهأو داﻓﻷا ﻣ ﺎﻬﺗﺎﻌﻗﺗو ﻟا تﺎﻬﺟﺑ ﻳﻌﻟا<br />
. ﻟا<br />
داﻓأ<br />
ﻟ ﻓﺎﻟا تﺎﻣﻌﻟا<br />
ءﺎﻋإ<br />
. ﻲﺧاﻟا ﺎﻬﻣﺎﻧو ﻟا ﺳ ﻋاﻗ ﻳﺗ<br />
. تاءﺎﻟا<br />
:<br />
ﻣﺎﻌﻟا ﻟد ﻓﺗو<br />
بﻟ<br />
ﻟ ﻓﺎﺗ ةرﺻ ﺳر<br />
. ﻣﺎﻌﻟا ﻣد و ﻌﺗ ﻋ ﻬﺗ<br />
ﻊو ﺣاﻣ ﻧ ﻲﻟﺎﻟا ﻟا ﻲﻓو<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-
ﻣﺎﻌﻟا ﻟد ﻊو ﺣاﻣ<br />
Jean-François Dumais et autres, op cit,p47<br />
62<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
:( 4)<br />
ﻟا<br />
: رﻟا<br />
ﻟ ﻟ ﻲﻳﻌﺗ ﻟد ﻓﺗو ،بﺎﺳﻻا ﻌﻟ<br />
ﻼﻣ<br />
آﻷا<br />
1<br />
داﻓﻷا<br />
. رﺎﺧﻻا ﻋ ﻟ<br />
داﻓﻷا<br />
رﺎﺧا ﻳﺎﻌﻣو ﻗﻟا<br />
ةﻌﻣ ﻳﻟا<br />
رﺎﺧا ضﻐﺑ تارﺎﺧا<br />
ﺳأ<br />
ﻳﺗ<br />
ﻗﻟا ﻓﻌﻟا ﻳ ﻋ ﻌﻣ ﻌﻟ دﻓ ﻧأ<br />
ﺎهﺗ<br />
ﻌﺑ<br />
دراﻟا ةرادإ نﺗ ،ﺷﻟا<br />
: رﺎﺧﻻا<br />
ءاﺟإ<br />
هﻷا<br />
ﻋ<br />
.<br />
5.2<br />
رﺎﺧﻻا ﻋ ﻲﻌﺗ<br />
ﻣو<br />
رﺎﺧا"<br />
فوﻟاو ﺎﻬﻣ آ ﻲﻓ دﻟا ﺎﻬﺑ مﻳ ﻲﻟا تﺎﺟاﻟاو ﻟا<br />
ﻰﺣ ﻓ<br />
ﻓﺗ<br />
نأ<br />
ﻳ ﻲﻟا تﻼهﻟاو طﻟاو ﺟاﻟا<br />
،ﻌﻟا تﺎﻟ<br />
ﻧﺄﺑ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
لﺎﻋﻸﻟ<br />
2<br />
. حﺎﺑ ﻋ يدﻳ<br />
فﻌﺗو<br />
ﻣﺎﻟا<br />
اه<br />
ﺎﻬﻓ يدﻳ ﻲﻟا<br />
نأ<br />
ﻊﻳ<br />
: ﺗ ﻲهو ﺎﻬﺣﺎﻧ نﺎﻀﻟ ﻣﺎه تاﺧ ةﻋ ﻀﺗ رﺎﺧﻻا ﻋو<br />
ﻰﻋ ادﺎﻋا<br />
ﻲﻟا<br />
ةءﺎﻟا<br />
ﻣ<br />
ﺷﻟا<br />
دﺎﻌﺑأ<br />
ةرﻟا ،دﻟا تﺎﺻاﻣ<br />
ﻋ ﻟﻟا ﻊﻳزﺗو ﻧ-4<br />
ﺳﻟا داﻓا<br />
ﺑ ﺻﺎﻓ<br />
ةﻋ ﻳ<br />
،(<br />
ةﻟا<br />
يﻟا<br />
ﺗ ﻋ ﻟ ﺧ-1<br />
ﻣﺎﻌﻟا ﻟد ﻳﺗو ﺑﺎآ<br />
-3<br />
ﻊو<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻌﻟا راﻓ<br />
،ﻟا<br />
فﻬﻳ<br />
،ﻀﻟا<br />
تﺎﻧﺎهﻟاو ﻊاﻟا آ ﻲﻓ ﻟا-2<br />
ﻳﻟا دراﻟﺎﺑ ﻌﻟا<br />
يﻟا<br />
،رﺎﺧﻻا<br />
ﻟا رﺎﺧﻻا<br />
ﺛ<br />
،ﻳرﻟا<br />
،ةدﻣ<br />
ﻳﺎﻌﻣ<br />
،ﻌﻟا)<br />
ﺗ<br />
. ﻗﺄﻟا ﻰﻋ<br />
ﻳﻟا ﻲﻌﻣﺎﻟا ﻟا ،ﻋﺎﺟﻻا ﻳﺎﻋﻟا تﺎﻣ ﻲﻓ ﻳرادا تاﻐﻟا<br />
،دﺟﻟا ﻋ ﻟا ﺑا ﺳ ضﻋ ﺑﺎﺟ -<br />
185ص<br />
2004،ﻳرﺳا<br />
2<br />
7ص<br />
،هآذ ﺳ ﻊﺟﻣ ،ةدﺟ لدﺎﻋ -<br />
1
63<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
: ﺎﻬهأ<br />
تﺎﻣ ﻊﻣ ﺑﺎﺗ ﻲﻟا ﺳﺎﻟا تاءﺎﻟا ءﺎﻧا رﺎﺧﻻا ﻋ ﻀﺗ<br />
ﻲﻓ ﻓﺎإ ﻟﺎﺗ ﻟا ﺗ ﻟﺎﻌﻟا رﺎﺧﻻا ﻋ ﻀﺗ -<br />
،ﻬﻌﺗ<br />
ﻋ ةروﻀﻟﺎﺑ ﺎﻬﻌﺗ ﻲﻟاو ﺳﺎﻟا<br />
ﻟذو<br />
هدﻬﺟ ﻣ ﻌﻳﻟا ةدﺎﺳﻻا ﻀﺗ<br />
. ﻟا ﻲﻓ<br />
نأ<br />
داﻓﻟ<br />
داﻓﻷا<br />
-<br />
. ﻟا<br />
. ﻳرﻟاو ﻳﻟا<br />
رﺎﺧا ﻋ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
مﺎﺗإ<br />
ﻌﺑ<br />
ﻰﻋ ﺟﻳ<br />
ﻟﺎﻌﻓ ﻣدو لﺎﺳا ﻋ ﻳ ﻋ<br />
: ﻣﻟاو لﺎﺳﻻا ﻋ<br />
ﻲﻟا تﺎﻟا ﻲﻓ ﻣﻟاو<br />
لﺎﺳﻻا ﻣاﺑ ﺗ ﻲﻓ<br />
نأ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺗ<br />
تﺎﺎﺣاو<br />
دﻟا ﻣﺎﻌﻟا ﻣ دﻋ آأ<br />
ﺎﻌﺳاو<br />
. 6.2<br />
اﻳاﺗ<br />
ﺣﻼﻳ<br />
،ﻟا ﻣ ﻊﻣ ﻟا ﻰﻋ ﻳﻟا دﻟا ﻋﺎﺗ<br />
ﺗ لﺎﺳاو ﻣد ﻣاﺑ<br />
1<br />
. ةﺷﺎﻣ ﻬﺗ ﻲﺗ ﻲﻟا ﻰﻟوﻷا ﻌﻟا<br />
ﺗ ﻻ ﻲﻟا تﺎﻟا<br />
ﻬﺷﻷا<br />
: ﺎﻬهأ<br />
ﻳﻟا خﺎﻟا ﺧاد ﻲﻬﻟاو ﻲﻋﺎﺟﻻا<br />
دﻟا جﺎﻣﻧا ﻋ ﻬﺗ<br />
ﻰﻟإ<br />
لﺻﻟاو ﺗﻻؤﺎﻟ<br />
. دﻟا ﻣ ةدﺎﺳﻻاو ﺗ ﻲﻓ ﻟا ﻧ<br />
تﺎﺑﺎﺟإ<br />
. ﻣ ﻗو<br />
. ﺎﻬﻓاهأو<br />
عﺳأ<br />
1 - Jean-François Dumais et autres, op cit,p55<br />
رﺎﻬإ<br />
ﻰﻋ لﻟا ﻰﻋ ﻣﺎﻌﻟا ةﻋﺎﻣ<br />
. ﻟا لﺣ تﺎﻣﻌﻟا ﻣ<br />
ﻲﻓ دﻟا ةردﺎﻣو<br />
ﻟﻼﺳا<br />
نﺎ<br />
ﺎﻬﻓﺎﺛو<br />
ﻟا ﺳﺎﻟ ﻣﺎﻌﻟا ﻓﻌﻣ نﺎ<br />
-<br />
لﻼﺧ<br />
. ﻌﻟ<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-
لﺎﺳأر<br />
. داﻓﻷا<br />
ﺑ ﺎﺧاد ﻟا ةرﺻ ﺗ ﻰﻋ<br />
64<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﻋﺎﺗ<br />
: ﻟا ﻲﻓ لﺎﺳﻻاو ﻣﻟا ﻋ ﺗ ﺣاﻣ ﻧ ﻲﻟﺎﻟا ﻟا ﻲﻓو<br />
لﺎﺳﻻاو ﻣﻟا ﻋ ﺗ ﺣاﻣ<br />
Jean-François Dumais et autres., op.cit., p56<br />
:( 5)<br />
ﻟا<br />
: رﻟا<br />
: ﻳﻟا دراﻟا ﻰﻋ ﻓﺎﻟا<br />
هرﺎﻋﺎﺑ<br />
ﻟا ﺧاد دﻟا ءﺎﺑ نﺎ<br />
ﻓاﻟا مﺎﻧو تﺎﻓﺎﻟاو ﺗاوﻟاو<br />
ﻳ<br />
يﻟا<br />
ﺑ ﺗﺎﺣو<br />
ﻓاهأ<br />
ﻰﻟإ<br />
: 4ﺣﻟا<br />
ﻌﺑﺎﻟا<br />
رﺟﻷا<br />
. ﻟا ﺧاد<br />
ﻣﻷاو<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺗاﺳا<br />
-<br />
ﺗاﺳإ.3<br />
هه فﻬﺗ<br />
ﺳﺎﺳ ﺗ ﻲهو ،ﻓﺎﺗ ةﻣو<br />
ﻟاو ﻗﻟا مﺎﻧ<br />
ﻟا ﺧاد دﻟ ﻲﻬﻟا<br />
رﺎﻟا رﺗ ةﺎﻋاﻣ ﻰﻋ ﺗﺗ ﻲهو<br />
ﻟ<br />
ﻳو ﻬﻟا<br />
ﺗارﻟ ﻲﻋاو<br />
ةدارإو<br />
ﻓاهأ<br />
ﻏ دﻟا ﺎﻬﻓ نﻳ ﻲﻟاو ﺳ<br />
ﻰﻟإ<br />
1<br />
: ﻲهو ىآ ﺣاﻣ<br />
26-21<br />
ﺑﺎﻣ<br />
. آ ﻼﻣﺑ ﺎﺗراو<br />
ﺑ ﺗﺧ نﺗو ،ﺟ<br />
ﻟﻼﺳا<br />
ﻏأ<br />
آأ<br />
ﺣ ﻧأ<br />
ﺎﻬﻓ دﻟا نﻳ ﺳ<br />
دﻟا ﻌﻳ ﺳ<br />
40-26<br />
ﺑ<br />
ﺎﻣ<br />
. ىﻟا<br />
ﻳ ﻬﻟا<br />
60-40<br />
ﻬﺗ ىﻣ لﺣ ﺷ كﺎه نﻳ ﻌﻟ ﻟﺎﺑ ﻟ ،ﻳﺧﻵا<br />
1 - Jean-François Dumais et autres.,opcit, p126<br />
لﺎﺳﻻا ﻀﺗ:<br />
1ﺣﻟا<br />
ﻣﻟا:<br />
3ﺣﻟا<br />
لﺎﺳﻻا:<br />
2ﺣﻟا<br />
. ﻬﻟا<br />
ﺑ<br />
ﺎﻣ<br />
ةﻋﺎﻣ<br />
ﻬﻓاهﻷ<br />
ﻓﺎإ<br />
ﻌﺑرﺄﺑ<br />
-<br />
-<br />
-
ﺎآ ﻟ يرﺎﺳا ﻋد ﻳﺗ ﻊﻣ هﻋﺎﻟ دﻟا ﻀﻳ<br />
ﻰﻋ ﻓﺎﻟا<br />
ﻋ ﻳ<br />
ﺗاﺳإ<br />
يﻟا<br />
ﻳﻌﻟا"<br />
ﻲﻓ ﻟا ﻰﻋ<br />
ﺎﻬﻣ<br />
. رﺟﻷا<br />
آﻧ<br />
65<br />
اﺛﺄﺗ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﺳ<br />
60<br />
ﻣ آأ<br />
. ﺗﺎﻗﻼﻋو ﺗﺧ ﻣ دﺎﻳ ﻧأ<br />
ﺳﺎﺳ<br />
نأ ﻳ<br />
آﻷاو<br />
ﻊو<br />
: رﺟﻷا<br />
رﺟﻸﻟ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﻣﺎﻬﻟا ﻧاﻟا<br />
-<br />
ﻣو<br />
ﻲﻓ ﺗ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺳﺎﺳ.<br />
1.3<br />
تﺎﻳﻌﺗ ةﻋ كﺎه<br />
طﺎﻟا ﻟﺑ ﻣﺎﻗو<br />
ﻐﻟا فﺗ ﺗ عوﻟا ﻲﻬﻟا طﺎﻟا ﺑﺎﻣ ﻣﺎﻌﻟا<br />
يدﺎﻟا ﻳﻌﻟا ه<br />
ﻋ ﻳ<br />
ﺳﺎﺳ<br />
يﻟا<br />
2<br />
. " جﺎﻧا<br />
وأ<br />
تﺎﻌﻗﺗو<br />
ﺻﺎﻟا<br />
وأ<br />
ﻟا"<br />
ﻬﺟﺗو<br />
ﺎﻬﻧﺄﺑ<br />
ﻋ ﻲﻓ ﻟﻳ<br />
مﺎﻧ ﺗ ﻲﻓ<br />
فاهأ<br />
ﺎﻳﺗ<br />
ﺑو ﻟا<br />
ﻗ ﻰﻋ ﻟذ ﺛﻳ<br />
. نزاﻣ ﺑ<br />
هﻣﺄﺑ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
يﻟا<br />
ﺟاﺗ<br />
فاهأ<br />
نأ<br />
نود<br />
رﺟﻸﻟ<br />
ﻟﺎﻟ ﻌﻳ ﻟ<br />
وأ<br />
1<br />
فﻌﺗو<br />
، " ﻲﺑﺎآﻻا<br />
ﻲﻌﻟا<br />
ﺑ<br />
وأ<br />
ﻳﻟا<br />
رﺟﻷا<br />
. ﻟا ﻲﻓ ﺧاﻟا ةاوﺎﻟاو ﻟاﻌﻟا<br />
. ﻟدﺎﻋ<br />
.( ﺟرﺎﺧ ةاوﺎﻣ<br />
رﺟأ نﻳ ﻬﻧأ ﻟا<br />
ﻐﻟا بﺎﻟ<br />
نﺎﻧا<br />
ﻌﻟ<br />
ﻲﻋﺎﻟا دﻬﻟا ﻧ ﻣﺎﻌﻟا<br />
دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﻧزاﻟا ﺎﻬﻟوﺎﻣ<br />
ﺣ ﻣ<br />
آ و ﺷﺗ يأ<br />
ﻋ ﻟاو<br />
. داﻓﻸﻟ<br />
: ﺎﻬهأ<br />
ﻟا ﻟا ﺗو ﻗاﻣ<br />
أﻣ<br />
ماﺣاو ﺗ<br />
) ﻓﺎﻟا ﻟا ةرﺻ ﺗ<br />
داﻓأ<br />
عﻟ<br />
رﺎﻬا<br />
رﺟﻷا<br />
،داﻓﻷا<br />
ﻟﺎﺑ<br />
1<br />
61ص<br />
،1961<br />
،1ط<br />
،ةهﺎﻟا ،ﻲﺑﻌﻟا ﻟا راد تﺎﻋﺎﻟا<br />
ﻣ ﻲﻓ ﻌﻟا تﺎﻗﻼﻋ ،يوﺑ ﻲآﺗ -<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-
ﻲﻓ دﻟا<br />
نأ<br />
ﻰر<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
دراﻟا<br />
ةرادﻓ<br />
ﻳﻧ تﺎﻋﻓﻣ يأ<br />
داﻓﻷا<br />
ﺳﻟا<br />
ﻣ<br />
ﻰﻋأ<br />
آ ﻲﻓ<br />
ﻲﺳﺎﺳﻷا<br />
ﻣﺎﻌﻟا ﻰﺗ<br />
،دﻬﻟا<br />
ﻣ ﻳﻟا<br />
ﻧ ﻊﻓد<br />
66<br />
وأ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
رﺟﻷا<br />
ﺳﺎﺳ<br />
نأ<br />
ﻣ ﻏﻟﺎﺑو<br />
ﺗ ﻣﺎﻋ ﺗ ﻻ ﻲﻬﻓ<br />
،ﻟا<br />
ىﻟ ،ﺟرﺎﺧ ﻧاﺑ نﻀﻣو ﻲﺳﺎﺳأ ﺣ ﺟﻷا ﻌﻳ دﻟا<br />
وأ<br />
تﺎﻣﻟا ﺑﺎﻟ<br />
رﺟﻷا<br />
. ﻟا ﻋ<br />
ﻰﻟإ<br />
: ﻓاﻟا مﺎﻧ.<br />
2.3<br />
ﻲﻓ ةدﺎﻳﻟا"<br />
1<br />
ﻊﺗ ﺑ ﻳ ﺎآ ، " ﻌﻟا<br />
ﺣﺎﺻ ﺎﻬﻳ<br />
فاهأ<br />
ﺗ ﺟأ<br />
ﻣ<br />
ﻬﻟﺎﻋأ<br />
ﺟا ﻬﻋ ضﻌﻳ نﺄآ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻲﻓ<br />
اﻳ<br />
ﻰﻋ ﻲﺟرﺎﻟا<br />
ﺎﻬﻧﺄﺑ<br />
رﺟﻷﺎﺑ<br />
ﺄﺗ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻓاﻟا فﻌﺗ<br />
ﺗﻣ ﻏ<br />
ﻰﺣ ﻬه ضﺎﻬﺳاو<br />
ﺛﺄﻟﺎﺑ<br />
ﻌﺑ ﺗ ﺧاد ﻣاﻋ ﻰﻋ ﻗﻳ ﺎﻬﺣﺎﻧ ﻟ ،آأ<br />
ﺧاد<br />
ةرادإ<br />
ىﺧأ<br />
هءﺎﺑ<br />
. ﺗدﺟ ﺗو ﻊﻓر<br />
و<br />
. ﻟ ءﺎﻧﻻﺎﺑ<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
ف ﻣ ﺎﻬﺗﺎﻋاﻣ ﻳ<br />
ﻌﻟا<br />
أﺗو<br />
ﻌﺑ مﺎﻟا ﺟا<br />
2<br />
. ﻟا دﻟا<br />
: ﺎﻬهأ<br />
ﻰﻟإ ﻓﺎإ ﻋﺳو جﺎﻧا ةﺗو ةدﺎﻳز<br />
. ﻟا ﺧاد رﺎﺑﻻاو ةردﺎﻟا ﻊﺗ<br />
ﻬﺳﺎﺣإ ةدﺎﻳزو داﻓﻷا<br />
ﻰر<br />
ﺗ نﺎﻀﺗ ﻻ ﻓاﻟاو<br />
ىﺧأ<br />
ﻟ ﻰﻗﻟا ﻟا ﻐﺷ"<br />
ﻳﻌﻣ<br />
ﻧاﺟ كﺎه<br />
. ﻟا ﻗﻟا تﺎآﺣ<br />
ﺎﻬﻧﺄﺑ<br />
ﻰر<br />
ﺗ<br />
رﺟﻸﻟ<br />
ﺎﻬهأ<br />
و قﻳ آﻟاو ﻟاو ﻟوﻟاو ﺑﻌﻟا ﻣ<br />
108ص<br />
،2<br />
نأ<br />
-<br />
-<br />
-<br />
ةﺟ ﺳﺎﺳ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
ﻌﻟو<br />
: تﺎﻗﻟا.<br />
4.3<br />
نإ<br />
،ﻟا<br />
،ﻳﻟا<br />
دراﻟا<br />
ﻟا ﺎﻬﺷ ﻲﻓ ﻗﻟا فﻌﺗ<br />
ﻰﻋأ<br />
ىﻣ تاذ<br />
159ص<br />
،1989<br />
،ﻳرﺳا ،ﻟ ﻌﻣﺎﻟا راد ،داﻓﻷا ةرادإ ﻲﺣ رﺎﻐﻟا ﻋ -<br />
ج ،اﻟا ،ﻌﻣﺎﻟا تﺎﻋﻟا ناﻳد ،تﺎﺳﺎﺳأ ﻟ ﺧﻣ ،ﻟا ﻓر ﻣ -<br />
1<br />
2
ﻟا ﺧاد تاﻟا ﻳوﺗو<br />
ﻬﺣور ﻊﻓرو<br />
مﺎﻣأ<br />
ﻬﺟﺎﻧإ<br />
ةدﺎﻳز<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻟا ﺎﻬﻣ<br />
. ﻣﻟا ﻳﻟا دراﻟا ﺣ<br />
2<br />
. ﻳﻟا دراﻟا ﺎﻬﻋ ﻓﺗ ﻲﻟا<br />
مﻟاو ﻗﻟ صﻓ دﺟو ﻊﻣ ﻌﻟا ﻋ<br />
67<br />
دﺎﻌﺑأ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ةﻋ<br />
ﺗ ﺎﻬﻟ<br />
: ﺎﻬهأ<br />
ﻣﺎﻌﻟا ﻊﻓدو ﻌﻟا ﻰﻋ ﻟا<br />
ﻐﺗو<br />
ﺟﺎﻧا<br />
تﺎﻟا<br />
ﺗ<br />
تﺎﻗﺎﻟا رﺎﺳا<br />
ﻰﻟﺎﺑ<br />
رﻌﺷ<br />
ﺧ<br />
3<br />
. ﻟا ﻲﻓ ﻟﺎﻌﻟا تاءﺎﻟاو تارﺎﻬﻟا ﻣ ﻲﻓﺎﻟا دﻌﻟا ءﺎﺑ نﺎ<br />
لﻼﺧ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺧاد<br />
ﻣﻷاو<br />
ه ﻟا ﻌﻟا<br />
ﻟا<br />
آﺎﻣأ<br />
ةرادإ<br />
ﺎﻬﻋاﺗ<br />
ﺎﻬهأ ﻳﻟا<br />
. داﻓﻷا<br />
نأ<br />
ﻳ<br />
ىﺧأ<br />
دراﻟا ﻰﻋ<br />
ﻰﻋ آ ﺛﺄﺗ<br />
ﻲﻓ ﺳﺎﻟا ماﻌﻧا<br />
تاذو<br />
1<br />
" ﻟﺎﻟا<br />
. ﺎهﻏو<br />
-<br />
. ﻳﻌﻟا<br />
-<br />
-<br />
-<br />
. ﻣﺎﻌﻟا<br />
-<br />
ﻳﻌﻣ ﻧاﺟ كﺎه<br />
ﻓﺎﻟا<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﺗ<br />
ﻣﺎه ﺟ ﻧاﺟ ﻲهو ﻟا<br />
: ﻌﻟا ﻲﻓ ﻣﻷاو ﻟا.<br />
5.3<br />
نأ<br />
ﻳﺣ<br />
ﻳﻣأ<br />
ﻗ ةﻟ بﺎﻟا دﻟا ﻌﺗ ﺎﻬﻀﻌﺑ ﻳ ﻲﻟا ﻌﻟا ثداﻟ<br />
ﻟا<br />
هأ<br />
ﻲﻳﻟاو ﻲﻟا<br />
،1976<br />
ﻳ<br />
ﻣﻷا<br />
ﺎﻣ اهو ،ﻌﻟا ﻌﺗ<br />
و ﻬﻟا ﻣﻼﻟا<br />
4<br />
ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو،<br />
5<br />
. ثداﻟا ﻊﻣو ﻣﻼﻟا ﻣاﺑ ﻣ ﺎهﻏو<br />
ﺎﻣﻳ<br />
ﺳارد تآأ<br />
35<br />
لوﻷا<br />
ﺗ ﻲﻟاو ﻌﻟا ﺧاد<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻟا<br />
ﺗ<br />
ﻣﻷاو<br />
ﻲﻋﺎﻟا ﻣﻷاو دﻟ<br />
،بﻌﻟا ﺳ ﻊﺑﺎﻣ ،ةهﺎﻟا ،ﻧﺎﻧا تﺎﻗﻼﻌﻟاو داﻓﻷا ةرادإ ﻲﻓ<br />
ﻳﻟا تﺎهﺎﺗﻻا ،ﺷﺎه دﻣ ﻲآز .<br />
229ص<br />
2<br />
72ص<br />
،هآذ ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﻲﺑﻏ ﻰﻋ -<br />
3<br />
184ص<br />
،هآذ ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﺧا و ﺳ ضﻋ ﺑﺎﺟ-<br />
4 - Jean-François DUMAIS et autres, op.cit. p109<br />
96ص<br />
،هآذ ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﻲﺑﻏ<br />
ﻲﻋ<br />
1<br />
5
ﻬﻣأ<br />
.<br />
. داﻓﻸﻟ<br />
. داﻓﻷا<br />
ﻲﻟﺎﻣ ﻋ ﻣ<br />
68<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
: ﺎﻬهأ<br />
ﻣﻼﺳو ﺻ ﻰﻋ يدﺎﻣ ﺧ يأ<br />
ﺎﻬﺻﺑ<br />
ﻟ ﻓﺎﻟا ةرﻟا<br />
. داﻓﻸﻟ<br />
ﻲﻧﺎﻟا جﺎﻣﻧﻻاو<br />
ﻟاو ﻧﺎﻟا ﺎﻟا ﻊﻣ ﻌﻟا ﻣ<br />
ﻰﻋ ﻟا ﻲﻓ ﻟاو ﻓﺎﻟا تﺎﺑﺎﻳﺎﺑ<br />
: ﻟا<br />
ﺧاد<br />
ﻗاﻟا<br />
ﻳﺎﻗﻟ<br />
لﺎﻌﻓ ﻣﺎﻧﺑ<br />
ﻟا ﻳﺗ<br />
ﻳﺎﻗﻟا ﻣﺎﻧﺑ تاﺧ<br />
ﻣﻷا<br />
ﺗ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻟازإ-<br />
ﺗ<br />
-<br />
نﺎ-<br />
نﺎ-<br />
ﺗ-<br />
. ﻬﺻو<br />
ءﺎﺑ تاﺧ ﻧ ﻲﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﻲﻓو<br />
:( 6)<br />
ﻳﻟاو<br />
ﻟا<br />
ﻟا<br />
Jean-François DUMAIS et autres, Op.cit., p109:<br />
رﻟا
ﺎﻟا ﻣ تﺎﻋو مﺎﻬﻣ<br />
ﺗﺗ<br />
ﻬﺑﺎﻗو<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
ﺎهداﻓأ<br />
ﻳﺗو ﺗ<br />
،ةآ<br />
: ﻳﻟا دراﻟا ﻳﺗو ﺗ<br />
ﻣ ﻋ ﺗ ﺎﺑ<br />
هأ<br />
ﻲﺗ<br />
ﻲﻬﻓ<br />
ةءﺎآو ﻋﺎﻓ ﻰﻋ مﺗ ﻲﻟا<br />
ﺗاﺳإ<br />
69<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
داﻓﻷا<br />
ﺗاﺳا<br />
ﺗ ﻲﻓ<br />
ﺗاﺳإ.4<br />
هه ﻌﺗ<br />
ﻣﺎﻬﻟاو<br />
ﺣﺎﻟا<br />
،ﻟا<br />
ﻓﺎﺗو ﻋﺎﺑ ةﺷﺎﻣ<br />
ﻋﺎﻓو حﺎﻧ ﻰﻋ هروﺑ مﻳ يﻟاو<br />
ﻟا ﻳﻟ<br />
ﺎﻟﺎﻏ ﺎﻬﻟ ةﻣو اد<br />
ﻳﺗو ﺗ ﻣاﺑ ﺎﻬﻟ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺗ ﻋ ﻋ ﺎهﻳﺗ ﻳ يﻟاو<br />
ﻲﻓ هءادأ<br />
ماﺣا ﻊﻣ دﻟ ﻟا ﻳﻟا"<br />
ﻳﻐﻟا<br />
ﻰﻋ ﻟا ﺎﻬﺳاﺑ ﺗ<br />
ﺑﺎﻣو دﻟا ﺣﻼﻣ ﺗ<br />
ﻗ ءادﻷا<br />
: ﺎهو<br />
ءادﻷا<br />
ﻲﻓ تاﻐﻟا<br />
:" ﻌﺑﺎﻟا"<br />
ءادﻷا<br />
ﺎﻬهأ<br />
ﺗ ﻋ.<br />
1.4<br />
ﺎﻬﻧﺄﺑ ءادﻷا ﺗ ﻋ<br />
ﻋ"<br />
. ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإو<br />
تاﺷﺑ ﺗﺗ<br />
" ﺑ"<br />
فﻌﻳ<br />
1<br />
. " رﻟا<br />
ﻲﻓ ﻣاآو ﻌﻟا<br />
ﺎﻬﻧﺄﺑ<br />
" شﻼﻳﺳ"<br />
ﺎﻬﻓﻌﻳ<br />
ﺎآ<br />
2<br />
ﺗ ﻋو ، " ﺎﻬﻣ ﻟﺎﻌﻟ ةﺗﻟا<br />
: ﺎﻬهأ<br />
. ﻗﺎﻣو<br />
ﺎﻬهأ ﻲﻓ ﻳﻌﺑ ءادﻷا ﺗ ﻋ ﺗ<br />
ﻟا ﻧ ﺗﺎﺟاﻟ ﻓﻌﻣ<br />
: ﻣﺎﻌﻟ ﻟﺎﺑ<br />
-<br />
. ءادﻷا<br />
102ص<br />
،هآذ<br />
ﺳ ﻊﺟﻣ<br />
،ﺧﺑ حﺎﻟا ﻋ -<br />
102ص<br />
،ﻊﺟﻟا<br />
ﻧ-<br />
1<br />
2
. ﻟا ﻲﻓ<br />
. ﻟا ﻲﻓ<br />
. ﺎﻬﺳﺎﺳأ<br />
ﻰﻋ<br />
هءادأ<br />
ﺎﻬﺗ ﻲﻓ هﺎﻳ<br />
70<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﻳ ﻲﻟا ﻟاو ﻳﺎﻌﻟ<br />
ﻓﻌﻣ<br />
نأ<br />
ﻳ ﻲﻟا<br />
. مﻟاو ﻳﻟا<br />
فاهﻸﻟ<br />
تﺎﻧﺎﻣ<br />
ﻓﻌﻣ<br />
ﻗﺎﻣ<br />
. ﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﺟﺎﻳ ﻲﻟا مﺎهﻻا قو ﻟ هﻳﺗ<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
: ﻳﻟ ﻟﺎﺑ<br />
داﻓﻷا ﻲﻗﺎﺑ ﻊﻣ ﺗﺎﻗﻼﻋ ﻲﻓو ﻋ ﺗ ءﺎﺛأ دﻟا ﻳﺗ -<br />
ﻐﻟا تﺎﻋو ةﻳﻟا ﻌﻟا تﺎﻣ ﻊﻣ<br />
وأ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻗﺄﺗ<br />
. ﻲﻬﻟا هرﺎﻣ ﻳﺗ<br />
ﻣﻣ ﻐﺗ تﺎﻌآ ﻟا تﺎﻳﺗ ﺑ<br />
. ﺎﻬ ﻲﻓ<br />
ﻬآاﺷإو<br />
. ﻟا ﻲﻓ<br />
:<br />
ﻟﺎﻌﻓو ﺟﺎﻧ<br />
ءادأ<br />
ﻣدﺎﻟا ﺣاﻟا<br />
ﻟﻟا<br />
ﻣ<br />
فاهﺄﺑ<br />
داﻓﻷا<br />
وأ<br />
ﻧﺎﻣإ<br />
ﻳﺗ<br />
ﻲﺟﻟﻟا<br />
داﻓﻷا ﻳﻌﺗ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻳﻌﺗ<br />
تﺎﻌﻗﺗ ﻓﻌﻣ<br />
. ﻳﻟاو ﻳﻟا ﻣاﻟ ﺟﺎﻟا ﻳﺗ<br />
. داﻓﻷا<br />
ﻊﻣ ﻟدﺎﺗ تﺎﻗﻼﻋ ﻳﺗ<br />
-<br />
-<br />
. ﺎهﻏ<br />
ﺗ ﻋ ءﺎﺑ تاﺧ ﻧ ﻲﻟﺎﻟا ﻟا ﻲﻓو<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-
ﻬﺗ ﻌﻟا<br />
ﻳ<br />
ﺎﻣ هو<br />
. ﻟا ﻋ ءﺎﺑ ﺣاﻣ<br />
71<br />
:( 7)<br />
ﻟا<br />
Jean-François Dumais et autres, Op Cit .P75:<br />
رﻟا<br />
ﻳﻐﻟﺎﺑ<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
فﻌﺗ ﻲﻟاو<br />
ﺗﺎآﺳو<br />
ءادﻷا<br />
داﻓﻷا<br />
هه ﻟﺎﻌﻣ ﻀﺗ ﻳﺗو ﻳرﺗ ﻣاﺑ ﻊﻀﺗ<br />
تارﺎﻬﻟﺎﺑ هﻳوﻟ ﻌﻣ ﻋ ﻰﻋ ﻳرﺗو دﻟا<br />
تﺎﻣﻌﻟاو فرﺎﻌﻟا ﺑﺎآا ﻟآو ﻌﻟا اﻬﺑ<br />
ﻲﻓ<br />
اﻟا<br />
ﺣ -3<br />
ﺟﺎﻧإ<br />
ةدﺎﻳزو<br />
ﺻﻼﻟا -4<br />
ﺟﺎﻧا<br />
ﻌﻟا ﺣﺎﺻ ﺎﻬﺑ دّوﻳ ﻌﺗ<br />
ﻀﻟا -1<br />
لدﺎﻟا-5<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﺗ ﻋ ﺎﻧ<br />
ءادأ<br />
ﻲﻓ<br />
نأ<br />
: ﻳرﻟا<br />
داﻋإ<br />
ﺗءﺎآ ىﻣ ﻊﻓر ﺟأ<br />
ءﺎﻟا<br />
ءاﺟإ-2<br />
ﺎﻟاو<br />
ﻣ ﺎﻗﻼﻧاو<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
"<br />
. ءادﻷا<br />
ﻋ.<br />
2.4<br />
ﻧﺄﺑ<br />
ﻟا ﻧاﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﻣ<br />
ﺗو تﺎﻟا<br />
ﻳرﻟا فﻌﻳ<br />
اﻳﺟ<br />
ﻌﺗ ﻲﻟا تاﻟاو<br />
برﺎﺗ ﻣ ﻳرﻟا نﻳو،<br />
قﺎﺗﻻاو شﺎﻟا -1<br />
قﺎﺗﻻا ﻌﺑﺎﻣ -2<br />
ﻣ ﺗ ﻲﻟا<br />
1<br />
" ﺳﻟا<br />
1<br />
19ص<br />
،1999<br />
،1ط<br />
، نﺎﻋ ،ﻟ او راد ،ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ،ﻲﻋ ﺣ ﻰﻋ سﺎﻋ ﻣ ﻬﺳ -
72<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ةﻳﺟ فرﺎﻌﻣو تارﺎﻬﻣ ﻟ ﺗ برﺎﻟا ههو ﻳاﻟا ﻲﻓ ﻳﻟ ﻣﺎﻌﻟا<br />
1<br />
. . ﻌﻟ ةدﻌﻟا ﻋ ةﻗ ﻣز ةﻓ ﻌﺑ وأ لﺎﻟا ﻲﻓ مﺗ نأ ﻊﻗﻳ<br />
. ﻟا ﻬﻟ ﻲﻌﻗاﻟاو ﻲﺗاﺳﻻا ﻟا لﺣ<br />
. ﺟ<br />
. ﺟﺎﻧا<br />
. ﻟا تﺎﻳﻟا آ ﻲﻓ<br />
. ﻣﺎﻬﻣ<br />
ﺑ ﻋ ﻣ ﻣ ﻧﺄﺑ<br />
ﻳرﻟا ﻌﺑﺎﻣو ﻳﺗ -4<br />
ﺎﻬﺗءﺎآو<br />
داﻓﻸﻟ<br />
: ﺎﻬهأ<br />
داﻓﻸﻟ<br />
ﺗ<br />
ﻟا<br />
ﻋﺎﻓ ةدﺎﻳز<br />
ﻲﻓﻌﻟا ﻲﻋﻟا ةدﺎﻳز<br />
. ﻲﻟا ﻬﻟا ﻳراﺳا ﻰﻋ ﻓﺎﻟا<br />
. ﻟا ﺧاد<br />
ﻧﺎﻧا<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟا ﻳﺗ<br />
ﺗ<br />
ق ﺗ ﻋ ﻣﺎﻌﻟا ﻣﻼﺳ نﺎ<br />
ﺳﺎﺣإ<br />
ﻋ ﻣﺎﻌﻟا تﺎﻳﻌﻣ ﻊﻓر<br />
: لﺎﻌﻓ ﻳرﺗ ﻣﺎﻧﺑ ءﺎﺑ تاﺧ ﻧ ﻲﻟﺎﻟا ﻟا ﻲﻓو<br />
ﻳرﻟ تﺎﺟﺎﺣﻻا ﻳﺗو ﺗ -1<br />
ﻳرﻟا ﻊﻳزﺗ -3<br />
ﻣاﺑ ءﺎﺑ ﺣاﻣ<br />
:( 8)<br />
ﻟا<br />
Jean-François DUMAIS et autres Op.cit P86, : رﻟا<br />
ﻳرﻟا ﻣاﺑ ﺗو ﺗ -2<br />
ﻟا حﺎﻟا ﻋ : ﺟﺗ ،ﻟا ﺣ ﻰﻟإ ﻳرﻟا ﺛأ ﻧ تﺎﺗاﺳا : ﻳرﻟا ﻳﺗ ،موﺳ ﻧ نﺟ ،دوﺑ يرﺎﻣ<br />
. 21 ص ،1997<br />
،ﻣ ﺑ ،ﻧﺎﻟا ﻌﻟا<br />
،ﻲﻧﺎﻌﻟا<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
1
اهو<br />
ﺗ<br />
دراﻟا<br />
،ﺎﻬﺗاذ ﺣ ﻲﻓ<br />
ﻋ<br />
تﺎﻟا<br />
ةرادإ<br />
هه ﻲﻓ ﻳ<br />
نﻵا<br />
ﻌﻟا<br />
ةرادا"<br />
ﻟ<br />
ءادﻷا<br />
لﺎﻣو<br />
73<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﺗ ﻋ ﻋ ﻳرﻟا ﻣﺎﻧﺑ حﺎﻧ ىﻣ ﻳﺗ ﻳ<br />
ءادﻷا<br />
ﺗ ﻌﻟ ةﺷﺎﻣ<br />
ﻧ ه ﻳرﻟا<br />
. ةﻣو ﻣﺎﻣ ﺣ نﻼﻳ<br />
ﺎوو تﺎﺗاﺳا ﻟ<br />
تﺎﺎﻧ ﻣ<br />
ﻻ<br />
يﻟا ﻟ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺎﻬﻧأ يأ<br />
ﻟا<br />
ﺷ<br />
ﻲﻓ ةرادا هه<br />
ﺎﻬﺗ ﻲﻟا هﻷا ىﻣ<br />
ةرادإ<br />
ﺟاﻳ<br />
يﻟا<br />
،ﺎﻬهأ ﻧ ﻻ ﻲﻟا ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻲﻓ ﻊﺳاﻟا جﺎﻣﻧﻻا ﻧ<br />
ـﺑ<br />
ﺗﺗ ﻲﻟا<br />
ﺎﻬﻳ<br />
ﻗ<br />
ﻲﻟا<br />
و<br />
نﻵا فﻌﻳ ﺎﻣ<br />
ﺗاﺳا<br />
ةﻳﺟ<br />
،ﺎﻬﻳدوﻣو<br />
اراودأ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةراد<br />
رﻬﻟ ﺳأ ﺎﻣ اهو<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺎﻬﻟ ﻀﻳ<br />
ﻳﻟا<br />
ةﻳﺟ تﺎﻣو تﺎﻌﻟ<br />
ﺣ<br />
راودﻷا<br />
ﺎﻣ<br />
اهو<br />
ﻌ<br />
ةرادإ<br />
: ﺗاﺳا<br />
ﻧ ﻲه<br />
ﻟا ﻲﻓ ةﻟا تاﻐﻟﺎﺑ ةﺷﺎﻣ ﺗﺗ<br />
هه رﺗ ﺣاﻣ ﻣ<br />
ىﺧأ<br />
وأ<br />
نأ<br />
،ﻗﻟا<br />
ﻧ ﻲﻓ<br />
ةﻟا هه<br />
ﻟا يﻟا ﻟ<br />
ةراد<br />
ﻳاﻟا ﺟﻟا<br />
،ﻟ<br />
نإ<br />
ﻲﻌﻳ<br />
ءادﻷا<br />
ﺎﻟ آﺗ ﻳﻟا<br />
،ﻳﻟا<br />
ﻳﻟا ةرﻟا<br />
مﺎﻌﻟا<br />
" ﻳﻟا دراﻟ<br />
،ﻟ<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻋ ﺎﻣ ﺎﻋﻧ ةﻌﺑ<br />
. ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺗاﺳا<br />
ﺗاﺳا<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﻲﻓ ﻳ<br />
ﻲﺗاﺳﻻا<br />
ﺗاﺳا<br />
ﻋﺗو<br />
ﻰﻋ ﻌﻟا<br />
ﺑ ﺗﺗ و ﺗ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ.VII<br />
ةرادإ<br />
،تﺎﻟ<br />
ﻳﻟا ﻟا ىﻣ ﻰﻋ<br />
ﺣﻣ ﺎهرﺎﻋا ﻳ اﻟ<br />
،ﻟ<br />
ﻲﺧاﻟاو<br />
ﻲﺟرﺎﻟا<br />
. ﺎﺣ ةﺧﻷا نﺗ ﻟ ﻲﻟاو ﻟا<br />
يأ ﺧﻷا ﻌﻟا اه ﻣ ﺎﻗﻼﻧا ﺗاﺳا ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ فﻌﺗ<br />
،ﺎﻬﻳؤرو ﺎﻬﻓاهأو ﻟا ﻳﺎﻏ ﺗ ﻰﻋ ﻌﺗ"<br />
ﺎﻬﻧأ ﺑ ﻲﺗاﺳﻻا ﻌﻟا
74<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﺗ ﺗاﺳإ ﻰﻟإ<br />
ﻟ ﻣﺎﻌﻟا ﺗاﺳا ﺟﺗ لﻼﺧ ﻣ ﻟذو<br />
ﺣﻼﻧ<br />
نأ<br />
ﻳﻌﻟا اه لﻼﺧ ﻣ<br />
ﻳ<br />
1<br />
، " ﻳﻟا دراﻟا ﺎﻳﺎﻀﻗ<br />
ﻲﻓ ﻣو<br />
ﺎﻣ اهو ،ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﺎﻬﻋ ﻌﺗ ﻲﻟا تﺎﻳﺎﻐﻟاو فاهﻷا قﺎﻧ ﻊﺳﺗ ىﻣ<br />
2<br />
: ﻲﻳ ﺎﻓ<br />
ﺎﻬﺗ ﻳ<br />
ةﻳﺟ مﺎﻬﻣو ﺻﺎﻋ ةروﻀﻟﺎﺑ ﻳ<br />
ﻰﻋ فﻌﻟا فﻬﺑ ﺳﻟﺎﺑ ﻟا ﻓﺎﻟا<br />
ﻣاﻌﻟا ﺗو ﺳارد<br />
،ﺎهرﺎﺳﻻ<br />
ةﻟا طﺎﻧ ﻳﺗو<br />
،ﻳﻟا<br />
-أ<br />
. ﻟا<br />
تاﻳﻬﻟاو ﺣﺎﻟا صﻟا<br />
دراﻟا مﺎﻧ ﺗ و ﺳارد<br />
. ﺎﻬﻟﺎﻌﻣ بﻟا ﻌﻀﻟا طﺎﻧو<br />
ﺗاﺳا ﻟ<br />
ﻳﻟا دراﻟﺎﺑ ﺻﺎﻟا ﺗاﺳا اﻟا ﻏﺎﺻ<br />
-ب<br />
-ج<br />
. ﻓﺎﻟا<br />
ﺳﻟا<br />
. ﻳﻟا<br />
دراﻟﺎﺑ ﺻﺎﻟا ﻣاﻟا و تﺎﺳﺎﻟاو ﻟا ﻟا ﻊو -د<br />
فاهﻷا ﺗ ىﻣ ﺗو ﻳﻟا دراﻟا تﺎﺗاﺳا ﻗاﻣ<br />
-ه<br />
. ﺗاﺳا<br />
ﻲﻓ ﺗاﺳا ﻳﻟا دراﻟا ﻋ بﺳأ ﻲﻓ تاﻐﻟا هأ تاﺛﺄﺗ آﺗ ﺎآ<br />
ﺗاﻟا ىﻟا ردﺎﺑ<br />
،2ﻌﻟا<br />
،ﺎﻟا<br />
آرﺎﻣ<br />
ﺎهرﺎﺳﻻ<br />
. ﺎهرﺎﺛ ﻳﺗ<br />
1<br />
: ﻲﻳ<br />
ﺎﺑ مﺎﻟا ةرو<br />
. ﻟا ﺎهرﺎﺛأ ﻊﻗﺗو تاﻐﻟا ﺻر<br />
داﻋاو خﺎﻟا ﻲﻓ صﻟا ﻋ ﻟا<br />
وأ ﺎﻬﻳدﺎﻟ خﺎﻟا ﻲﻓ تﺎﻗﻌﻟا ﻋ ﻟا -<br />
-<br />
-<br />
. ةرادﻟ<br />
77-76<br />
ص ص ،هآذ ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﺗاﺳا<br />
ﻳﻟا ةرادإ، ﻲﻟا ﻲﻋ -<br />
،جﺎﻣﻧﻻا<br />
،ﻬﻟا<br />
ةدﺎﻋإ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟ ﺗاﺳا ةرادا ،بﺎﺧ ﺳ ةﻳﺎﻋ -2<br />
. 8ص<br />
،1990<br />
، ةهﺎﻟا ،ىﻟا<br />
تﺎﻟا<br />
1<br />
81<br />
ص ، هآذ ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﺗاﺳا ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ، ﻲﻟا ﻲﻋ.<br />
د<br />
1
75<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
. ﺎهﻳﺗو ﺎﻬﺗو ﻟا ﻲﻓ ةﻟا طﺎﻧ ﻋ ﻟا<br />
. ﺎهرﺎﺛ ﻳﺗ وأ ﺎﻬﺟﻼﻌﻟ داﻋاو<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻌﻀﻟا طﺎﻧ ﻋ ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻲه ،ﺗاﺳا ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﺎﻬﺑ ﺗ ﻲﻟا ﻧاﻟا هه آ نإ<br />
ﻲﻟﺎﻟا لوﻟا ﻲﻓو ،ﺳﻼﻟا ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﺑو ﺎﻬﺑ قﻟا ﺗ ﻊﻗاﻟا<br />
:<br />
قوﻟاو تﺎﻓﻼﺧﻻا هه ﻣ ﺳ<br />
-<br />
-
دراﻟا ﻟ ﻲﺳﻼﻟا ﺧﻟا<br />
ﻳﻟا<br />
تﺎﻌﻟا ﺑ مﺎهﻻا -<br />
ﻣﻟا<br />
ةرادا ﻣ اًءﺟ ﻌﺗ<br />
ﻳﻟا<br />
وأ ﺳﻣ ٍﺟرﺑ ﻣﺎﺗ -<br />
ﻀﻣ<br />
ﺳﻣ ٍﺟرﺑ ﺗو ﻣﺎﺗ<br />
وأ<br />
دراﻟا مﺎﻧ ءاﺟأ ﺑ ﻀﻣ<br />
ﻳﻟا<br />
ــــــــــــﺧاـــــــــــــــــــﻟا<br />
ﻟ ﻲﺗاﺳﻻا ﺧﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺗ ﻲﻓ آرﺎﻟا<br />
،ﺳﻟ ﻣﺎﻌﻟا ﺗاﺳا<br />
ﻣﺎﻟا ﺗو<br />
دراﻟا ﺗاﺳإ ﺑو ﺎﻬﺑ<br />
ﻳﻟا<br />
ﺎﻌﻟا ةرادا ﻣ اًءﺟ ﻌﺗ<br />
ﻟا ﺎﻧ ﺟﻳ ذإ ،ﺳﻟ<br />
دراﻟا نوﻟ<br />
،ىﺧﻷا ﺎﻟﺎﺑ ةًﺳأ ﻳﻟا<br />
ﻟﺎﻟاو ،ﻳﻟاو ،جﺎﻧﺎآ<br />
ﻊﻣ ﻌﺗﻣ ٍﺟرﺑ<br />
ﺗو ﻣﺎﺗ<br />
. ىﺧﻷا ﺎﻟا ﺑ<br />
،ىﺧﻷا ﻳﻟا ﺎﻟا<br />
جﺎﻧﺎآ<br />
. ﻟﺎﻟاو ،ﻳﻟاو<br />
ﻌﺗﻣ ٍﺟرﺑ ﺗو ﻣﺎﺗ-<br />
. ﻳﻟا دراﻟا مﺎﻧ ءاﺟأ ﻊﻣ<br />
76<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
تﻻﺎﻟا<br />
-ﻲﺗاﺳﻻا<br />
ﻟا<br />
ﻲﻟا ﻧﺎﻟاو ﻟا<br />
ﻟاو ﻣﺎﻟا-<br />
ﻟا ﻳ ﺣ ،ﻣﻟا ﻳﺗ ﻣ ﻣﻟا ﻲﻣﻟ ﻟا دراﻟا و ﻊﻣ نﻣﺎﻌﻟا-<br />
ﻣﻟا ﺗو ،ﺎﻬﻋ ،هﻏو ﻣﺎﻌﻟاو ﻳﻳﻟا<br />
ءﻼﻋ ﻬﻧأ ﻰﻋ<br />
ﺎه ﻣو ،ﻬﻣ وأ ﺳﻟ<br />
ﻳ<br />
ﺗو ،ﻣﻟا ةدﺟ ﺗ<br />
ﺎر<br />
. ﻬﺗﺎﺟﺎﺣ<br />
عﺎﺷإو<br />
،ﻣﺎﻌﻟا<br />
ةرادإ ﻣ ﻣﻟا ﻣﻟا ﺗ-<br />
ﻣﺎﻌﻟا ﻓﺎآ ﻳﻟا دراﻟا<br />
تﺎﻳﻟا ﻓﺎآ ﻰﻋ ﻳﻳﻟاو<br />
ﻳرادا<br />
ﻳﻟا<br />
ﻟا ىﻟﺎﺑ مﺎهﻻا ﻌﻟا ىﻟﺎﺑ مﺎهﻻا ﻟ ﻲﻧﺎﻣﻟا ىﻟا<br />
ﺗاﺳا ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ و ﺳﻼﻟا ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﺑ ﻧرﺎﻣ :( 3)<br />
لوﺟ<br />
،ﻋﺎﻟ يﻳﻟا آﺷ راد ،ﻳﻟا دراﻟ ﺗاﺳا ةرادا ،بﺎﺧ ﺳ ةﻳﺎﻋ : رﻟا<br />
15ص<br />
،2003،ةهﺎﻟا<br />
ﺎﻬﻬﺟاﺗ ةﻳﺟ تﺎﻌﻣو تﺎﻣ ﻋ ﻌﺗ ﻲه ﺗاﺳا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﻗﻼﻋ ﺎﻬﻟ ﻲﻟا تﺎﻳﻟا ﻣ ﻰﻋ تاﻐﻟا ﻳاﺗ ﻊﻣو ،ﻳﻟا<br />
تﺎﻟا<br />
نإ
77<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
دراﻟا ةرادإ نﻓ<br />
،ﺗﺎﻣﻌﻟاو لﺎﺗﻻﺎﺑ ﺗﻟا ﺎﺟﻟﻟا ﺻﺎﺧ ﻟﺎﺑ<br />
نﺳ ﻧأ<br />
نوﻟا مﻳو ﺗ ﻣﻼﻣ<br />
ﻳ ﻻ ﻓﺎﺗ ةروو ﻊﻗاو<br />
تﺎﻟا ﻣ<br />
ﻲﺳﺎﺳأ<br />
تأﺑ<br />
ﺎﻌﺳاو<br />
: ﺎﺟﻟﻟاو<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
نﻵا<br />
ءآ ﻳﻟا دراﻟا<br />
اﻐﺗو<br />
ﻻﺎﻧا ﻬﺗ ﻳﻟا<br />
. ﺎﻳرﺛو<br />
ﺎﻳرﺟ<br />
ةرادإ.VII<br />
ﻲه ﺎههﺎﻣ ﺑ ﻳﻟا ﺎﺟﻟﻟا<br />
ةرادإو<br />
،ﺎﻬﻋ ءﺎﻐﺳﻻا<br />
وأ<br />
ﺎﻬهﺎﺗ<br />
ﺎﺟﻟﺗ ﺻﺎﺧ ﺟﻟﻟا تارﻟا ﻣ ﻊﺳاو ﺑ آاﺗ ﻳﻟا<br />
هﻬﻟ<br />
ﻻﺎﻌﺳا<br />
تارادا<br />
ءﺎﻳ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
آأ<br />
و<br />
ةراد<br />
لوأ<br />
ﻣ<br />
ﺗ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﺣ<br />
ﻳاﻟا جﺎﻣﻧﻻا ﻊﻣو<br />
،لﺎﺗﻻاو<br />
تﺎﻣﻌﻟا<br />
ﺎﺟﻟﺗ ﺎﺳو ﻣد ﻧ ﺟﻟا دادﻳ ﻟ ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﺣاﻣ<br />
ثﻼﺛ ﻋ<br />
ﻓﺎإ<br />
ﻟذو<br />
People soft, SAP *<br />
،ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﺗ تﺎﺗ ﻲﻓ آأ<br />
تﺎﻣﻌﻟا<br />
مﻟا ﺎﻟ ،ﺎﺳﻟا<br />
ﺗاﺳا<br />
ﺑ لﺎﺗﻻاو<br />
ﻣ ﻳﻟا دراﻟا ﻟ ﺻﺎﺧ ﻣاﺑ لﺎﻌﺳا<br />
ﺻﺎﺧ ﻣاﺑ ﺎﻬﻋﺗ<br />
ﻧﻧﻻا ﺷ ﻰﻋ ﻳﺑ دراﻣ<br />
ﺷ<br />
لﺗ<br />
آأ<br />
رﺎإ<br />
ﻧﻧﻻا لﺎﻌﺳا ﻋ<br />
. تﺎﻣﻌﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
. ﺑﺳﺎﻟا ﻣاﻟا ﻣ ﺎهﻏو<br />
ةرادﺑ<br />
ﺻﺎﻟا ﻊﻗاﻟا<br />
. ﻣ ﻌﻣ ﻊﻣو<br />
"<br />
ةرادإ<br />
: ﻲهو ﺳﺎﺳأ<br />
-<br />
ﻊﻗاﻣ ثاﺳا ﻰﻟإ<br />
: ﻣ<br />
Peoplesoft’s Version 8<br />
ﻋ ﻣﺎﻀﻟا ﻌﺟ<br />
آﺎﻣأ<br />
ةﻋ ﺑ<br />
ﻲﻓ ﻌﻟا ﻟ ﻧﻧﻻا ﻟ تﺎﺳﻟا لﺎﻌﺳا<br />
ةﺷﺎﻣ<br />
ﻏ ﺻ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻣ ﻰﻋ راﺳﺎﺑ ﻳ ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻌﺗ<br />
ﻋﺎﺗو<br />
اﺧأ<br />
ﻳﻟاو ﻣﺎﻌﻟا ﺑ تﺎﻗﻼﻌﻟا<br />
ىﺧأ<br />
لﺎﺗا ﺎﺳوو<br />
*<br />
.<br />
ةﻟا تﺎﺳﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﻲﻓ ﻌﺗ ﺗﺎﻣﻌﻣ ﻧأ ﻋ ةرﺎﻋ بﺳﺎﺣ ﻣاﺑ-<br />
-<br />
-
،ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺗﺎﺑ لﺎﺗﻻاو<br />
ﻣ ﻌﻳ<br />
ﺎﻣ<br />
اﻬﺑ ﺗﻳ ﻧأ<br />
ﺎﻬﻐﺗ<br />
نأ<br />
تارﻟا<br />
ةرادإ<br />
مﻼﻋا<br />
78<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
ﺎﻬﻌﺗ ﻲﻟا تاﻐﻟا ةﺣ ىﻣ آﺗ ﺣاﻟا هه<br />
ﺎﺟﻟﺗ ﻲﻓ ثﺗ ﻲﻟا تارﻟا<br />
اهو ،هﺎﻣ ﻻو ﻌﺳاو ﺎﻬﻓ ﻳﻟا صﻓو<br />
رﺎﻋا<br />
ﻰﻋ<br />
ﻳ ﻟاو ﻳﻟ<br />
هه<br />
لﻼﻐﺳا ﻋ<br />
ﻲﻟا ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةآ صﻓ كﺎه<br />
ﺎﻬﻧأو ﺎﻬﻟﺎﺳأ ﻳﺗ ﻲﻓ<br />
ةرادإ<br />
نأ ﺎه<br />
نأ<br />
ﺑ<br />
ﺎﻓﻋ<br />
نإ<br />
اذإ ﺻﺎﺧ<br />
،ةﻣو ﻌﻳﺳ<br />
ﻟا<br />
آﻟا ﻟ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻌﻟا<br />
،لﺎﻟا<br />
تارادإ<br />
تﺎﻬﺟﻟا هه<br />
ﻣ ﺎﻬﻋ ضﺗ ﺎﻬﻟ ةﻳﻟا<br />
راودﻷا نأو<br />
ﺻﺎﺧ ،ﺟﻟﻟا<br />
.<br />
ﺗاﺳا
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادﺑ<br />
ﺗﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
نأ<br />
ﻓﺎإ<br />
،ﺎﻬﻟ<br />
كرﻧ ﺎﻌﻳ<br />
،ﺎﻬﺑ ﺻﺎﺧ<br />
ﺣاﻣ ﻣ<br />
ﺣاﻟا هه<br />
ﺗ<br />
ةﻳﺟ<br />
ﺗاﺳا<br />
هﻷا<br />
،ﻟذ<br />
ﻲﻓ هﺎﺳ<br />
تارﺗ<br />
ﺣﻣ<br />
ﺎﻬﻟ<br />
ﺗ<br />
ﻋ ﻳﻟا دراﻟا<br />
79<br />
ﻧاﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻟﺎﻟا ﻟا<br />
: ﺻﻼﺧ<br />
ﻟ ﺎاﻌﺳا<br />
ﻳاﺗو رﻟا ﺣاﻣ ﻟذ ﻲﻓ ﺎﺑ<br />
ﻲﻟا ﺟﻟﻟاو ﺳﺎﻟاو ﻋﺎﺟﻻا<br />
و ،ﻟا<br />
ﻣ<br />
ﻊﺳوأو ﻋأ<br />
ةراد<br />
ﻟا<br />
ﺎﻣﺎه<br />
ءﺟ<br />
ﺎهرﺎﻋﺎﺑو<br />
نإ<br />
،تﺎﻟا<br />
تاﻐﻟا<br />
ﻟا هه<br />
ةﻳﺟ تاﻐﺗ ﺷ نود فﻌﺳ<br />
تارﻟاو<br />
ﻊﻗاﻟا و ﻲﻟا ﻟا ﻲﻓ ﻋ تاﻐﻟ ﺎﺳﺎﻌﻧا ﺗ<br />
ﺎﺗﺎﺳﻣو ﺎﺗﺎﻣ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﺗو<br />
و<br />
،ﺎﻬﻓ<br />
ﻳﻟا<br />
دراﻟ<br />
ﻲﻟا دﻬﻟا ﻏر ﻓﺎﻟا<br />
ﺑ<br />
ﻌﻗاو<br />
ﺎهداﻓأ<br />
ﻧ<br />
ﺗاﺳإ<br />
تﺎﺳرﺎﻣ كﺎه نﺗ<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﺎﻬﺗاﻣ<br />
ﻏ<br />
ﻣ<br />
لﺎﺷﻷﺎﻓ<br />
ﺎاد<br />
،ﺎهرﺗ<br />
ﻧﺎآ،<br />
ةﻳﻌﻟا<br />
. ﻟﺎﺑ ﻟا يدﺎﻗﻻاو ﻲﻋﺎﺟﻻا<br />
ةﻧو<br />
ةﻟا<br />
ةﻟ ﻣ آ<br />
نأ<br />
دراﻟا ﺗو ﻳﻟ ﻟوﻟا ﺎهﺎﺗ<br />
ﺎﻣ<br />
اهو<br />
.<br />
ﻣﺎﻋ ﺑ<br />
،تﺎﻳﻟاو<br />
تﺎﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﻊﻗاو<br />
ﻰﻳ<br />
اه آ ﻏرو<br />
،ﻲﻟا<br />
ﻟا ﻲﻓ ادﺟ<br />
ةدﺎﺳﻻا<br />
ءﺎﺑ<br />
نأ<br />
ﻣ ﺎﻬﺗرﻗ<br />
مﻋ<br />
ﻌﻳ<br />
ﻲﻌﻳ اه<br />
ﺎه لﻟا ﻳ ﻻو ،ﺎﻬﻟﺗ<br />
ﻳ ﺑ ،ﻓﺎﺗ ةﻣ ﺑ ﺎﻬﻟ ﺳ<br />
ﻣﺎﻋ ﺳﺎﺳ<br />
دﺟو<br />
ﻣ ﻊﻣ ﻰﺷﺎﺗ ﻲﻟ<br />
ﻲﻟا دﺎﻗﻻا ﻰﻋو تﺎﺳﻟاو<br />
تﺎﻟا<br />
ﺗ<br />
ﻣ<br />
ﻣﺎﺷ ةﻧ ﻓو<br />
،ﻣﺎﻋ<br />
ﺑ<br />
ﻳﻟا<br />
ءادأ ﻰﻋ ﺎﺣ<br />
ﻌﺳ
ﻊﺑاﻟا ﻟا<br />
ــــــــﺳﻟا ﻲﻓ ـــــــــــــﻐﻟا<br />
ﻐﻟا عاﻧا<br />
ﻐﻟا ﻊﻓاود<br />
ﻐﻟا تﻻﺎﻣ<br />
ﻐﻟا فاها<br />
ﻐﻟا تﺎﻳﻧ<br />
ﻲﺗ عوﻣ ﻐﻟا
عﺎوﻷﺎﺑ<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ ﺑر<br />
ةﺧﻷا<br />
ﻳدﺎﻗﻻاو ﻟﺎﻟا<br />
ﻣ ﻗﻣ ﻏو ﻟﺎﻋ ةﺗو تﻬﺷ ةﺧﻷا تاﻟا<br />
ةروﻀﻟﺎﺑ ﺎﻬآ ﺗ ﻟ ﻲﻟا تﺎﻟا ﻣ<br />
ﻲﻓ<br />
ةراﻟا<br />
ﺗاﺳإ فاهأ ﺗ<br />
ﺗو ﻗﻼﻋو ةآ تﺎﻣ<br />
ه لوﻷا<br />
80<br />
ﺎﻬﻏأ<br />
ﺎﻬﺗﻧو<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
نإ<br />
نأ<br />
ﻊﻣ<br />
: ﻬﺗ.<br />
ﻣزﻷا<br />
I<br />
تدﺎﻋأ<br />
،تﺎﻟ<br />
ﺟﻟا<br />
ﺎﻬﺗ ﻲﻟا ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
ﺑ<br />
،ﻌﺻ<br />
تﺎﻌو ﻌﺗ<br />
ﺎﻬﻌﻓاد نﺎآو<br />
،ﺎﻬﻓ ﺗ ﻲﻟا تﻻﺎﻟا ﻣ<br />
ﻳدﺎﻗﻻا تﺎﻌﻟا ﻲﻓ ﺛﺣ ﻲﻟا ﺎﻬﻟا تاﻐﻟﺎﺑ<br />
ﺗﺗ<br />
،ﻣ<br />
ادﺎﻌﺑأ<br />
تﺎﺳﻟاو<br />
ﻣ ﻟا<br />
وأ<br />
تﺧأ<br />
تﺎﻟا<br />
ﺎهزوﺎﺗ<br />
راﺳﺎﺑ<br />
ﺎﻬﻟ<br />
ﺟأ<br />
ﺄﺗ<br />
ﻣ<br />
ﻐﻟا<br />
ﺎﻬﻣ<br />
ﻣ ﻻ<br />
ﻊﻗاﻟا اه<br />
ﺎهدﺟو دﻬﺗ<br />
،ﻟا<br />
ةﺎﺣ ةرود ﻳﺎﻬﻧ ﻲﻓو ﻳدﺎﻗﻻا<br />
ﻋﺗ<br />
و<br />
نأ<br />
ﻳﻟا<br />
تﺎﻟا لوﺎﺗ<br />
ﺑﻟ ةﻳﺟ تﻻﺎﻣ ﺗو<br />
ﻲﻓ ةاﻟا<br />
،ةرادا<br />
تﺎﻳﻟا<br />
ﻐﻟا<br />
ﺎﺗاﺳا<br />
ﺑﻐﻟا ﻟا تﺎﻟا<br />
ﺎﻬﺳرﺎﺗ ﻲﻟا<br />
ةﺣ<br />
تﺎﻌﻟ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻳاﺗ ﻊﻣ ﺻﺎﺧ<br />
ﻟا<br />
. ةﺧﻷا تاﻟا ﻲﻓ<br />
<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ﺗاﺳإ ةرو<br />
ةﻌﻣ<br />
تﺎﻣزﻷا<br />
ارﺎﺧ<br />
ﻟا ﺎﻬﺗارﺎﺧ<br />
و<br />
تﺎﻌﻟ<br />
ةﻟا ﻲﻓ<br />
ﻟا<br />
ﻌﺗ<br />
ﻓﺎﺗو<br />
ﺟﻟﻟاو<br />
تﺎﻋ<br />
نإ<br />
ﻬﺟ ﻣ ﻲﻬﻓ<br />
تﻼﻣ ﺟاﺗ ﻲﻟاو ةﻌﻟا<br />
ﻲﻓ ﺎﺟ ﻬﻳ اهو<br />
ﻌﻳ<br />
ﻗ<br />
ﻲﻓ<br />
وأ<br />
ﻓﺎﻟا<br />
ﻟإ<br />
ﻳ<br />
يروو ﻲﻌ<br />
ﺎﻬﻟ ﻲﺗاﺳاو<br />
اآ<br />
لﺎﻌﻓ<br />
اﻐﺗ<br />
ﻲﻌﻳ<br />
ﻐﻟﺎﻓ<br />
ىﺧأ<br />
،ﺎهﺛﺄﺗ<br />
ﻬﺟ ﻣو<br />
ﺎﻬﺗﺎﻌو ﻟﻼﺧ ﻣ<br />
مﻟا ﻐﻟا<br />
داﻣﺎآ<br />
ﻳآ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
.<br />
ﻊﺳﻟا<br />
نإ<br />
،لﺎﻟا اه<br />
ﻌﻳ<br />
ﺎﻧﺎﺣأو<br />
،ﻋﺎﻟاو<br />
.<br />
ﺎﻬﺣﺎﻧ سﺎﻗو ﺎﻬﺗ ﻟﺎﺳأو ﺎﻬﻌﻓاودو
ﻟوﺎﻣ تﺎﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
تﺎﻌﻟ ﺎﻗﺗ نﺳ<br />
ﻣاﻟاو<br />
نأ<br />
ﺎهروﺑ<br />
ﻟﺎﺳﻷا<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
ﺗ ﻲﻟاو<br />
آﻧ نأ ﻳ<br />
ﻟ<br />
اﺻر<br />
و<br />
،لﺎﻟا<br />
اه<br />
ﻲﻓ<br />
. ﻟاو ﻳﻟا ﺣﺎﻟا ﻣ ﻟذو ﻌﻟا<br />
،ﻣﺎآ<br />
ﻧاﻟا<br />
ﺑ ﻟا<br />
ﺧاد ﻐﻟا عﻧأ<br />
،ﻌﻟا<br />
هه ﺻﺎﻋو ﻧاﺟ هأ<br />
هه<br />
هأ ﻣو<br />
ﻣ ﺎﻗﻼﻧاو ،ﻓﻬﻟا<br />
تﻻﺎﻟاو<br />
ﺣ ﻣ<br />
ﻐﻟا<br />
عاﻧأ<br />
هأ<br />
ﻰﻟإ<br />
،ﻐﻟا<br />
فاهﻷاو<br />
81<br />
عاﻧأ<br />
ﻟا<br />
قﻟا<br />
لوﺎﺳ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
تﺎﻌﻟا هه ﻟ اﻧو<br />
ﻳﻟا تﺎﻬﺟﻟا هأ ﻊﻟ<br />
هه<br />
ءاﺟإ<br />
ﻲﻓ ﻌﻟا<br />
: ﻐﻟا عاﻧأ.II<br />
ﻳﺗ ﻲﻓ<br />
ﻣ<br />
ئدﺎﻟا ﻊﻣ ﻣ آ ﻧﺎﺟ ﻲﻓ ﻊﺎﻳ ﻐﻟا عاﻧأ ﻳﺗ<br />
آ ﺣ ﻳ ﻻ<br />
ﺎﻓﻼﺧا<br />
ﻳﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻣاﺑو ﻟﺎﺳأ<br />
فﻼﺧﻻاو<br />
دﻌﻟا<br />
ﻼﺻأ<br />
ﺎﻣﺎه<br />
كﺎه<br />
ﺎﻣ<br />
و ﻐﻟا ﻊﻓاود<br />
اه<br />
ﻌﻗاو<br />
. ﻌﻟا هه ﻧاﺟ ﺑ ﺎﻬﺎﺗرا<br />
نأ<br />
ﺎه اﻟا ﻣو<br />
ﻲﻓ ﻼﻣ ﻓ<br />
،تﺎﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻰﻟإ ﻗﺗ ﻲﻟا تﺎﻳﻟا ﻌﻟ ﺳﺎﺳﻷا<br />
هﻳﺗ<br />
،ﻳﺧو<br />
ﻣ ﺻﺎﺧ ﻌﻟا هﻬﻟ ﻣﺎﻌﻟا<br />
تﻼﻳﻌﺗ<br />
ﺧ<br />
ﻰﻟإ<br />
: ﺎهو<br />
ثاﺣإ<br />
يدﻳو<br />
" Tushman et Romanelli<br />
ﺳﺎﺳأ ﻋﻧ<br />
ﻬﺗﻧ<br />
ﻰﻋ ﻓ ﻳ ﺑ<br />
ﻰﻋ<br />
" ﻲﻧﺎﻣورو نﺎﺗ"<br />
ﻳﻌﻣ<br />
ﻟذ ﻣ ﺎﻗﻼﻧا اﻌو<br />
. ﻟا ﻲﻓ ﻼﺻأ<br />
ﺎﻟا<br />
ﻟا ﻲﻓ<br />
1<br />
. ﺎهﻏو تﺎﺗاﺳاو<br />
ﺎآ<br />
،تﺎﺳﻟا<br />
ﻗو<br />
،<br />
ﻲﻓ<br />
ﻣ<br />
ﻐﻟا<br />
آ رﺗ<br />
عاﻧﻷ<br />
ﺎﻬﺎﻧو ﺎﻬﻓاهأ ﺣ<br />
ىآ تﻻﺗ ثﻳ ﻻ يﻟا<br />
ﻐﻟا<br />
ﺗاﺳا<br />
تﺎﻬﺟﻟا ﻲﻓ<br />
اﻐﺗ<br />
ثﻳ يﻟا<br />
يرﻟا ﻐﻟا<br />
تﺎﻣﻣو ﺻﺎﻋ ﻣ ﺗ ﺎﺑ<br />
مﺎﺗ<br />
ةﻳﺟ ﻌو<br />
1 - Mohamed Jaouad EL QASIME et autre, l’Entreprise Marocaine Face au Changement Organisationnel, article,<br />
Ecole Supérieure de l’Informatique et l’Analyse des Systèmes, Al Irfane, Rebat,2003 Maroc.p4<br />
-ﺃ<br />
-ﺏ
ارﺗ<br />
82<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
ﺎﻬﻣ ﻧ نأ ﻳ ﻐﻟا ﻌﻟ ﻗﺗ ﻲﻟا ﺎﻳﺗ تﺎﻳﻟا آ نإ<br />
ﻟذ ﻋ اﻌﺑو ﻟ<br />
اذﺎﻣ<br />
يأ<br />
ﻟا<br />
ﻐﻟا ﻳﻌﺗ ﻳ<br />
،تﺎﻳﻟا هﻬﻟ ﻊﺳﻟا ﺎﻗﺗ ﻲﻓ ﺣﻼﺳ ﺎآ ﻐﻟا عاﻧﻷ<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﻣ ﻳﺗ<br />
. ﻐﻟا عاﻧأ هأ ﻧ<br />
نا ﺎه لوﺎﺳ<br />
ﻰﻋ ناﺗﻳ ﻐﻟا ﻣ ﻋﻧ كﺎه<br />
: ﺎهو<br />
؟ﻟا<br />
: ﻲﺗاﺳﻻا<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ﺗاﺳا ﻳﻌﺗ ﻣ ﺎﻗﻼﻧا<br />
ﺑ ﻌﻟا ﻟا تاراﻗ ﻲﻓ ﻐﺗ<br />
تﺎﻣ<br />
ح"<br />
تاﻓ ﻰﻋ<br />
ﻳو<br />
ﺎﻬﻓو ﻋﺎﺟﻻا<br />
ﻟذ لﺎﻣو ةﻟا<br />
فاهﻷا<br />
1<br />
. " ةﻳﺟ<br />
ﻟا ﻲﻓ ر ﺎﻳﺎﻀﻗ<br />
ﺎﻬﻟﺎﺳرو<br />
ﻟ<br />
ﺎﻌﻟا<br />
ﻧأ<br />
ﻐﺗ<br />
قاﺳأ<br />
ﻰﻋ<br />
ﻣﺎﻋ ﺑ<br />
فاهﻷﺎآ<br />
ﻐﻟا<br />
ﻋ فﻬﺗ<br />
. 1<br />
ﻲﺗاﺳﻻا<br />
ﺎﻀﻳأو<br />
لﺧد وأ<br />
فﻬﻳ<br />
دراﻟا<br />
ةﻳﺟ<br />
هو<br />
ﻳ ﻣز<br />
ﺗ ﻲﻟا ﻟاو رﺎﺑﻻاو ةدﻟاو رﻟاو ﻟا ﻋ آﻟا<br />
ﻊﺳاو ﺛﺄﺗ تاذو ﻋ ﺎﻧ ﻣ ﻌﻳ<br />
ﺎﺑﺎﻳا<br />
ﺗو<br />
ءاﺳ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻣ ﻣ ﻏو<br />
ﺎﻣ اهو<br />
ةﺷﺎﻣ ﻏ<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
. و اﺟ ةدوﻣ ﻐﻟا ﻣوﺎﻣ ﻌﻳ<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻋﻓ ﺎﻳﺎﻀﻗ<br />
ﺷﺎﻣو ﻲﺳ<br />
ﺎﻬﺎﻧ<br />
ﻟ<br />
ﺎهﺛﺄﺗ<br />
ﻌﻳ ﺎﻣ<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﺎﻬﻟ ﻟا ﻰﻋ<br />
ﺎﻣ<br />
،ﺎﺳ<br />
وأ<br />
: ﻲﻟا ﻐﻟا<br />
ﺗﻻﺎﻣ نﺗ يﻟا<br />
ﻐﻟا هو<br />
ةدوﻣو ةﻗ ﻧﺎﻣز تاﻓ ﻰﻋ<br />
،ﻟا<br />
تﺎﻋﺎﻗ ﻣ ﻲﻓ ﻌﻟا تﺎﺗ ﻰﻋ<br />
1<br />
313ص<br />
،1999،ﻣ<br />
،ﻳرﺳا ،ﻌﻣﺎﻟا راﻟا ،تﺎﻟا ﻲﻓ كﻟا ،ﺣ ﻳوار -<br />
.2
،ﺎﻬﻣ<br />
ﺑﺎﻳا<br />
ﺟﻳ<br />
هه<br />
ﺎﻣ<br />
وأ<br />
اهو<br />
ﻟا<br />
،ﻐﻟ<br />
ءاﺳ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻣ ﻣ<br />
83<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
نﺗ<br />
ﻌﻟا ﻣوﺎﻟا قﺎﻧ ﻣ ﻊﺳﻳ<br />
ﻰﻋ ﻣوﺎﻟا ﺛﺄﺗو ةﺣ ﻀﻟ ﻟﺎﻌﻓ تاءاﺟإو<br />
ﻋﻟا ىﺧﻷا<br />
عاﻧﻷا<br />
ﺎﻋﺗ<br />
آأ ﺑ ﻟ<br />
ﻬﻟا ﻲﻓ ﻐﺗ<br />
ثاﺣإ<br />
ﻣ ﻋﻣ<br />
اآ<br />
ﺎههﺎﻣو<br />
ﻗ<br />
ﺎﻣ<br />
اﻀﺗ<br />
. ﻌﻟا<br />
نﻼﻳ<br />
ﻗ ﻐﻟا ﻣ ﻋﻟا ﻳذﺎه<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﻣ ﻳﺗ ﻰﻋ<br />
: ﺎﻬﻣ<br />
آﻧ<br />
نأ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﻳو<br />
فﻬﻳ يﻟا<br />
ﻐﻟا<br />
هو:<br />
ﻲﻬﻟا ﻐﻟا<br />
ﻊﻳزﺗ مﺎﻧو ﺧاﻣ ﻋﻓ آﺎه ﻣ ﻳ ﺎﺑ ﻟ<br />
1<br />
. تاراﻟا<br />
ذﺎﺗا<br />
مﺎﻌﻟا<br />
ردﺎﻣو<br />
ﺎﺳﻟا ﻐﺗ فﻬﻳ يﻟا<br />
ﻐﻟا هو:<br />
ﻲﺟﻟﻟا ﻐﻟا<br />
تﺎﻣﻟاو<br />
ﻋ ﻣﺎﻌﻟاو<br />
جﺎﻧا<br />
تﺎﺎﻧو ﻟا ﻟا تﺎﻋ ﻲﻓ<br />
ﻲﻧوﻟﻻا<br />
ﻊﻓﻟا مﺎﻧ دﺎﻋاو<br />
لاﻣﻷا<br />
ﺗﺗ ﻲﻟا<br />
،ﺎﺗو<br />
. أ<br />
ﻲﻟا<br />
ﺎﻟا<br />
. ب<br />
ﻣﻟا ﺟﻟﻟا<br />
ﻳﺗ ق ﻣ<br />
2<br />
. ( ﻧوﻟﻻا<br />
ةرﺎﻟا)<br />
،ﻣﻟا<br />
ﻧﻧﻻا<br />
1 - Jean BRILMAN, Les Meilleurs Pratique du Management au Coure de la Performance, Edition d’Organisation ,<br />
paris, 3² tirage, 2000, p 363<br />
،2002<br />
،1ط<br />
،ندرﻷا ، نﺎﻋ ، ﻊﻳزﻟاو ﻟ ءﺎﻟا راد ،ﻳﻟا تﺎﻟا ﻲﻓ ةدﻟا ،ﺧأ<br />
و ﻲآادرﻟا نﻣﺄﻣ<br />
220ص<br />
-<br />
2
ﻟا<br />
. تاءاﺟا<br />
ﻲﻓ داﻓﻷا<br />
عﻣ<br />
فﻬﻳ<br />
يﻟا<br />
ﻣ ﺎهﻏو ﻳﻌﻟاو ﻳﻟا<br />
ﻐﻟا هو:<br />
ﻲﻧﺎﻧا<br />
84<br />
ﻳ ﻋ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻐﻟا<br />
1<br />
: ﺎه ﺷ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻳﺗ<br />
. ﻳﻟاو ﻳرﻟا تﺎﻋ ﻳ ﻋ ﻳﻟا دراﻟا ﻳﺗو ﺗ<br />
،ﻟذ ﻲﻓ<br />
ﺎﺣو<br />
آﻷا<br />
ﻟ وأ<br />
داﻓﻷا ﻰﻋ اﺛﺄﺗ<br />
ﺎآ ﺗﻳ ﻲﻧﺎﻧا ﻟ ،داﻓﻷا ﻰﻋ ﻌﻣ<br />
ﻟا ﻲﻓ هﺗ<br />
ﺎﻬﺑ<br />
اآ<br />
يﻟاو ﻼﻣ<br />
ﻰﻋ<br />
يزاﻣ<br />
ﻼﻣﺎﺗو<br />
ﻳ ﺎﻬﻣ آ<br />
نأ<br />
ﺎﺎﺗرا<br />
كﺎه<br />
ﻲﺟﻟﻟا ﻐﻟﺎﻓ<br />
فﻼﺧﻻا ﻟذ ﻣ ﻟﺗ<br />
ﻲﻟا ﻟا ﻣ<br />
ﻲﻌﻳ ﻻ<br />
نأ<br />
ﻲﻧﺎﻧإ ﻐﺗ ﻳ<br />
ﺛﺄﺗ<br />
آﻷا<br />
ﺎﻬﻟ<br />
ه<br />
ﻟا<br />
،ﻐﻟا<br />
عاﻧأ ﻣ ﺑ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ ،ىﺧﻷا<br />
،ةﺣاو<br />
ﻋ رﺎإ ﻲﻓ<br />
. ﺎﺳﻟا هه ﻊﻣ ﻟا ﻣﺎﻌﻟ<br />
ﺎﻋﻧ<br />
ﻳ<br />
ﻟا ﻲﻓ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
. ج<br />
ﺧﺄﻳ<br />
هو<br />
-<br />
-<br />
ﻲﻧﺎﻧا ﻐﻟاو<br />
ﻐﻟا<br />
ﻟا<br />
عاﻧأ<br />
ﻓ<br />
. داﻓﻷﺎﺑ<br />
نإ<br />
عاﻧﻷا ﻋ ﻣ ﺑ<br />
ﺎﻬﺗ ﻲﻓ<br />
ﺎﻣاﺗ<br />
ﻳ<br />
ﻳﺣ ﺟﻟﺗ ﺎﺳو لﺎﻌﺳاو لﺎﺧدإ ﻲﻌﻳ<br />
ﻐﻟا بﺎﺳأ<br />
،ﻟ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﻳﺗو ﺗ ىﻣ<br />
وأ<br />
: ﻐﻟا<br />
ﻊﻓاود<br />
نأ<br />
ﻊﻓاود<br />
. III<br />
ىﻳ ﻣ كﺎه<br />
ةﺟﻟا ﻟﺎﻟاو ﺎﻟا ﻟﺎﻟا ﺑ<br />
2<br />
ﻟﺎﺑ ﺗﺗ ﻌﻣ ﻣاﻋ ﺎﻌ كﺎه ﻟ ، ﻐﻟا ﻋ<br />
ﻊﻓاود هأ ﺗ ﻲﻟا ﻲهو ،ﻟﺎﻟا ﺑ<br />
ﻊﻓاوﻟا<br />
هه<br />
هأ<br />
ﻳ ﻊﻗاﻟا<br />
ﻲﻓو<br />
ﻳﺗ ﻟوﺎﺣ<br />
،ﻐﺗ ﻋ<br />
256ص<br />
،<br />
ﻳﻧ<br />
ءاﺟإ ﻰﻟإ<br />
تارﺗ<br />
قﻟا ﻟذ ﻊﺗ<br />
ﻟا<br />
ﻲﺗ<br />
ﻲﺟرﺎﻟا<br />
ﻰﻟإ ﻊﻓﻳ<br />
ﺎﻬﺑو<br />
ةﻋ كﺎهو ،ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ﻊﻓﺗ<br />
ت د ،ةهﺎﻟا ،ﻟاو ﻋﺎﻟ ﻳﻏ راد ،<br />
وأ<br />
ﺗ<br />
ﻗ<br />
ﻲﻟا<br />
بﺎﺳﻷاو<br />
1<br />
" ﻲﻟا ﻟا رﺗ"<br />
،ﻲﻟا ﻲﻋ -<br />
2 -Ann-Laure BASSETTI , Gestion du Changement, Gestion de projet : Convergence – Divergence. Cas des risques<br />
en Conception et Mise en place d’une Organisation de Management de l’Environnement THÈSE PRÉSENTÉE<br />
POUR OBTENIR LE GRADE DEDOCTEURDEL' ECOLE NATIONALE SUPERIEURED'ARTS ET MÉTIERS<br />
Spécialité : GÉNIE NDUSTRIEL Centre de Paris 2002 ,p41
ﺎﻬﺎﺗرﻻ<br />
اﻧ ﺎه ﺎﻬﻟ قﻧ نأ ﺎﻳأر ﻗو<br />
ﻲﻓ ،<br />
ﻊﻓاود<br />
هو<br />
: آﻧ<br />
نأ<br />
Hannan et Freeman<br />
ﺎﻬﻓ<br />
نﺎﻌﺟﻳ<br />
85<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻐﻟا تﺎﻳﻧ روﺎﻣ هأ ﻧﺎﻟا اه<br />
ﻳ تارﻟا هه<br />
هأ ﻣو<br />
" نﺎﻳﻓو نﺎﻧﺎه"<br />
ﻣ ﻟ<br />
: ﻲﻟا<br />
،ﻐﻟا ﻊﻓاوﺑ ﻟا<br />
رﻟا<br />
1<br />
ﻳﻟاو<br />
" ﻲﻧﺎﻟا ﻟا ﻋ"<br />
ب فﻌﺗ ﻲﻟا ﺎﻬﻳﻧ<br />
،ﺎﻬﻋ<br />
ﺟرﺎﺧ بﺎﺳأو<br />
ﻣاﻋ<br />
ءﺎﻟا نﺗ ﻲﻟا ةﻣﺎﻟا<br />
ﺎﻣ ﺎﻬﻣ ﻲﻓ ﺗ<br />
ﺟﻟا<br />
طﻐﻀﻟا ﻣ<br />
اهو<br />
ﺎﻬﻣ<br />
وأ<br />
ﻲهو<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ﻋ ءاﺟإ<br />
ﺑﺎﻟا ﻣاﻌﻟاو ﺎﻟا ﻰﻋ آﻳ رﺗ<br />
،ﺧاﻟا<br />
ﻣ ﻟا ﻰﻋ ﻓﺎﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎﻬﻓﺎﺛ<br />
ﻲﻓ<br />
ﺟﺗو<br />
ﻌﻳ ﺎﻣ ﻟا ﻲﻓ ﻳراﺳا ﺻﺎﻋ<br />
،ﻐﻟا ﻧ ﻊﻓﻳ<br />
ﻲر كﻣو ﻲﺳﺎﺳأ<br />
تاﺛﺄﺗ هﺎﺗا<br />
ﺑ ﻗﺄﻟا ﺎﻬﻟ ﻀﺗ ﻌﻓ تادر ﻰﺣ<br />
3<br />
ﺳ تﺎﻧﺎآ ﺎهرﺎﻋﺎﺑ<br />
تﺎﻟا<br />
وأ<br />
. ﻲﺟرﺎﺧ ﺧﺗ نود<br />
ﺗاﺳا<br />
تارﺎﺧﻼﻟ ﻲﻟا روﻟا ﻰﻋ آﻳ<br />
هﻷا ﻣﺎﻌﻟا ﺎهرﺎﻋﺎﺑ<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا لﺎﻌﻓﻷا نأ يأ ،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
،ﻟ<br />
ﻲﻬﻟا<br />
فﻬﺗ ﻲﻟا تﺎﻟا ﻣاﻌﺑ فﻌﻳ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
يأ<br />
رﻣ ﺟرﺎﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
تﺎﻣﻧﺎﻣ ﺎﻬﻟ ﻟو<br />
2<br />
، ﻐﻟ<br />
ﻣاﻌﻟاو<br />
ﻳ رﻟا<br />
،ﻲﺟرﺎﻟا<br />
ﺎﻬﻣ ﻊﻣ لﺎﻌﻓو ﻲﺑﺎﻳا<br />
هو<br />
: يدارا رﻟا<br />
نﻟا نﻋﺎﻟا ﺎهﺎﻳ ﻲﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻊﻣ ﻗﺄﻟا<br />
ﻰﻋ ﻟا ةرﻗ ىﻣ ﻳﺗ ﻲﻓ ﺎﻳآﻣ ارود<br />
ﺎﻬﻳﻧ ﻲﻓ اآﻳ ﻳﻟا<br />
هرود ﻰﻋ اآﻳو<br />
ﻲﻧﺎﻧا<br />
ﻊﻓﻟا ﻲﻓ ﻲﺳﺎﺳﻷاو<br />
ﻌﺗ<br />
ﻟا<br />
4<br />
" ﺷو ورﻧا"<br />
ﺎهداور ﻣو،<br />
ﻲﺟرﺎﻟا ﺎﻬﻣ<br />
ﺧﻟا ةرو ﻰﻋ<br />
" ﺗاﺳا<br />
تارﺎﺧﻻا<br />
1 - Abdelhalim BEDRANE, Leadership et changement stratégique :le style de leader dans la démarche de<br />
transformation, Stratégies et ressources humaines. Institut international de l audit social, Algérie 19 et20<br />
mai2001,p16<br />
2 -Véronique PERRT « La Gestion du Changement Organisationnel » Article (recherche aboutie) présenté à la 5 ème<br />
Conférence Internationale de Management Stratégique, le 13, 14 et 15 Mai 1996 – Lille, p3<br />
3 Abdelhalim BEDRANE,OP CIT , p16.<br />
4 - Véronique PERRT, Op.cit., p3<br />
.1<br />
.2
لﺎﻌﻓﻷا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻐﻟا ﻊﻓاود نأ<br />
ﺣر"<br />
يﻟا<br />
هﺄآ<br />
ﺑﺎآ ﻲﻓ<br />
86<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﺎﻌﺟﻳ ﺎهو ،ﻳرادا ﻣﺎﻳﻟا ﻲﻓ مﺎﻬﻟا<br />
" غﺑﺗه"<br />
رﺎﺷأ<br />
ﺣ<br />
ىﻳ<br />
ﻬﺟ ﻣ<br />
،ﻟا ﻲﻓ<br />
ﺗاﻟا<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻋﺎﻟا ﻣ ﺑ ﻋﺎﻟا كاذ<br />
ﻳﻟا<br />
نأ<br />
ﻲﻌﻳ<br />
ﻗ<br />
ﻲﻓ ﻐﻟ ﻲﻟا ﻊﻓاﻟا<br />
تارﺎﺧﻻا ﻳﻧ ﻲﻓ<br />
و<br />
1<br />
، ﺗاﺳا تارﺎﻟاو<br />
ﺧاﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
،ﻌﻣ<br />
ﺣﻣ ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
وأ<br />
" ﺷ"<br />
و<br />
ﻲﻟا كﻟا<br />
" ورﻧا"<br />
ﻣ آ<br />
ﻟإ<br />
ه<br />
ﻳ<br />
ﻣاﻌﻟا<br />
ﻲﻓ ﺗ<br />
" ﻟا آﻣ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻊﻓاﻟا ﻳ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻋﺎﻓ<br />
ﺎﻣ<br />
اهو ،ﻟا<br />
يأ ﻟ ﻟا ءﺎﻀﻋﻷا رود هأ ﻋ ثﺗ ﻲﻟا ﺗاﺳا<br />
ﻟا ﻲﻓ ثﺗ ﻲﻟا تاﻐﻟا ﻗاﻣ ﻲﻓ ﻳ يﻟاو<br />
ﻊوو رﺎﺧا<br />
ﻣ اﻳ<br />
ﻲﻟا ﻣﺎﻬﻟا ﻣاﻌﻟا ﻣو<br />
ﻣﺎﻋ<br />
نأ<br />
ﺟأ<br />
ﻣ ﻟ<br />
ﻲﺧاﻟا<br />
وأ<br />
،ﻳﻟا<br />
ﻲﺟرﺎﻟا<br />
،ﺎهﻳﺗو ﻟا ﻟ ﺳﺎﻟا<br />
تﺎﺗاﺳﻻا<br />
ﻲه ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻋﺎﻟا ةدارﺑ ﻐﻟا ﻋ طﺎﺗرا ىﻣ آﺗ<br />
ﻐﻟا ﻲﻓ ﻏﻟا ﺎﻬهأ قﺎﻟا اه ﻲﻓ ﻣﺎه<br />
دﺎﻌﺑأ<br />
" يود نﺟ"<br />
ـﻟ<br />
ﻟا ﻐﻟا ﻳﻧ هآﺗ ﺎﻣ اهو<br />
ةﻋ ﻳ<br />
ﻋ ﻟاو ﻟ ﻧ ﻲه ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ<br />
وأ<br />
ﺎﻳدﻓ ﻟذ<br />
نﺎآأ<br />
جﺎﻧ ﻲه ﻐﻟا<br />
ﻋ<br />
ﻌﻳ<br />
يﻟا<br />
روﻟا<br />
ءاﺳ ﻟ ﺑﻏﻟا ﻟﺎﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
3<br />
" ﻲﻋﺎﻓﻟا ﺗوﻟا<br />
نأ<br />
" نﺷ"<br />
و<br />
ﻰﻟإ<br />
ىﺗ ﻳﻟا هﻬﻓ<br />
ﻋو<br />
" ﻳﻏرا"<br />
يﻟا<br />
ﻟا<br />
،ىﻟا<br />
ةﻌﺑ ةﻟاو<br />
نأ<br />
لﺻﻟ ﻟا<br />
،ﺎﺗ<br />
ىﺗ ﻲﻟاو<br />
وأ<br />
ﻀﻓأ<br />
ﺎﻋﺎﺟ<br />
2<br />
ﻳ ﺎهو ، ﻧﻼﻋ تﺎﻌﻟ<br />
" زوﺎﺗو ﻧﺎﻧا ﻧﻷا رﺗ ﻲﻓ ﻬﻟاو ﻳرﻟا<br />
1<br />
-IBID., p16.<br />
2<br />
-Jacques RHEAUME, ,Changement, Vocabulaire de psychosociologie ,références et positions ,Paris ,Érès , 2002<br />
p66<br />
3<br />
- Ramdane MOSTEFAOUI, , Les compétences Managériales Condition de Succès de Changement, Revue<br />
Internationale sur le Travail et la Société, Juin, volume5, n1,2007p4
ﻳآ"<br />
ﻣ آ<br />
ﺑ ﻟا ﻟوﺎﻣ<br />
87<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
رﺗ هو ،ﺑﺎﻟا ﻳرﻟا ﺑ ﺑﻳ ﻟﺎﺛ رﺗ كﺎه<br />
اﻧا ﻳﻟا<br />
"<br />
Quin et Cameron"<br />
" نوﻣﺎآ و<br />
،ﻐﺗ<br />
ﻋ ءاﺟ<br />
ﻟا ﻊﻓﺗ ﻲﻟا ﺟرﺎﻟا ﻣاﻌﻟاو ﺧاﻟا ﻣاﻌﻟا<br />
1<br />
ﺎﻣ اهو ،<br />
ﺎﻬﺑ كﻣ و ﻲر ﻣﺎﻌآ<br />
" لﻼﺳﻻا ﺷ"<br />
ـﺑ هﺎﺳ<br />
ﺎﻣ ﺎﻣﻗو<br />
ةدﺟﻟا ﻗﻼﻌﻟا ﺗ ﻰﻋ نﺣﺎﻟا ﻓ آر يﻟا ﻳﻟا رﻟا ﻟ قﺗ<br />
جرﺎﻟا ﻟا ﺑ<br />
يﻟاو<br />
ﺄﻳ<br />
يﻟا ﻋﺎﻟا ﻰﻋ مﺗ<br />
ﻲﻟاو ﻳرﻟا ﻳه<br />
ﺑ<br />
ﻟ<br />
يدارا ﻌﻟا ﺑو<br />
ﺣ ﺎﻬﻓ<br />
ﻋ<br />
ثاﺣإ<br />
ىﺧأ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻣ آ نأ نﺎﻳﻳ ﺎﻬﻓ<br />
ﻬﺟ ﻣ<br />
ﻣ ﻳﻌﺑ نﻼﻳ ﺎه ﺑ<br />
نﺎﻓ نﺎﻓ"<br />
نﺎﺗﻳ<br />
ﻟا ﻰﻋ ﺎﻬﻳ ﻲﻟا طﻐﻀﻟاو<br />
و ،ﻟا<br />
ﻲﻓ نﻟا نﻋﺎﻟا ﻳ<br />
ﻊﻓﻟا ﻲﻓ لدﺎﻣ ﻲﻧوﺎﻌﺗ رود ﺎﻬﻟ<br />
" ﻳﺟ و كﺎﺑه"<br />
،ﺎﻬﺑ<br />
ﺎﻌﻓ<br />
ﺎﻣأ<br />
" نﺎﻓ ود نﺎﻓو ﻲﺷا"<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ﺎﻀﻗﺎﺗ<br />
نﻼﻳ<br />
ﻻ<br />
ﻣ آ نﻓ<br />
ﻬﻬﺟ ﻣو ،جﺎﻣﻧاو ﺑﺎﺗ ﺎﻬﺑ نﻳ<br />
يداراو<br />
ﻟا ﻲﻓ ثﺗ<br />
دﺣ<br />
ﻋ<br />
ﻲﻟا رﻟا ﻣ آ<br />
وأ<br />
ﺟاﺗ<br />
نأ<br />
نأ<br />
اوﻋا<br />
ﻳرﻟا<br />
نأ<br />
ﻳو<br />
" نوآو ﻳآ<br />
ﻳ ﻲﻟا ئراﻟاو تﻻﺎﺣﻻا<br />
ﺑ<br />
." ﻟا<br />
ةﺎﺣ ةرود"<br />
،ﻲﻟاو<br />
يدارا ﻳرﻟا ﻣ آ ﺑ يﻟا لﻟا<br />
ثاﺣإ<br />
2<br />
: ﻲهو ﻐﺗ ﻋ ءاﺟ ﻟا ﻊﻓاود هأ<br />
ةروﻀﻟ<br />
ﺷﺎﻟاو<br />
ﻲﻌﻗاﻟا ﺷﻟا<br />
ﻌﺗ<br />
ﻲهو<br />
ﻟ ﻟا ةرﻟا ﻳﺗ ﻰﻋ ةرﻟﺎﺑ ﺗﺗ ﻲهو<br />
1<br />
. ﺎﻬﻓ<br />
- Mohamed Jaouad EL QASIME, et autre , Op.Cit,p4<br />
21ص<br />
، 2001<br />
ﻐﺗ ﻋ<br />
ءاﺟإ<br />
اه<br />
ﻋ<br />
ﻬﺟ ﻣ<br />
: ﻣزﻷا<br />
ﻣ<br />
.3<br />
اﻌﺑو<br />
" نﺑور"<br />
. أ<br />
. ﻟا ﻲﻓ ﻐﺗ<br />
ﺎﻬﻳ<br />
: ﻳؤﻟا<br />
. ب<br />
ﻲﻟا<br />
ﻟا<br />
2<br />
، ةهﺎﻟا ، ﺑ تاراﺻإ ، ﻐﻟا : ﻓﺗ ﺣﻟا<br />
ﻋ -
ﻳ<br />
نأ<br />
ﻳ<br />
. ﻀﻓﻷا<br />
ىﻣ<br />
يأ<br />
ﻰﻟإ ﻳﺗ<br />
ﻲﻟا ﻟا ﻗاﻌﻟاو آﺎﻟﺎﺑ<br />
ﻋ<br />
ﻊﻓاود<br />
ثاﺣﺑ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻳ<br />
ﻰﻋ ةرﻟﺎﺑ ﺗﺗ ﻲهو<br />
88<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
: ﺻﻟا<br />
ﻧ ﻳﻟ ﺗاﻣ ﺻﻓ ﻟا ﻲﻓ ﻐﺗ ﻋ ءاﺟإ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
ﺎﻬﻧ نأ<br />
ﻳ<br />
ﻟا ﻰﻋ ةرﻟﺎﺑ ﺗﻳ هو<br />
،ﺎﻬﻳراﺳا<br />
دﻬﺗو<br />
ﻟا<br />
. ﺎﻬﻳهﺎﺟ ﻣ ﻊﻓﻟ<br />
نﺑور"<br />
ﻳﻟاو ﻟ ﻊﻓاودو ،(<br />
ﻳﻬﻟاو<br />
"<br />
ﺎﻬﻬﺟاﺗ<br />
ﺳﺎﻟا ﻗﻟا<br />
. ج<br />
: ﻳﻬﻟا.<br />
د<br />
نأ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻳ<br />
ﻐﺗ<br />
ﺣ ﻐﻟا ﻊﻓاود<br />
نأ<br />
ﺣﻼﻟا ﻣ<br />
ﻣزﻷا)<br />
ﻊﻓاوﻟا ﻳﺗ ﻰﻋ ﺣ ﻲﻓ ﻗا ﻧأ<br />
ﺎآ<br />
ﺎﻬﻋ ةرﺧو هأ<br />
ﺗ<br />
ﻻ ﺟرﺎﻟا<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﻣ وأ<br />
ﻣاﻌﻟاو<br />
ﻌﻗاو آﺎﻣ يدﺎﻟ<br />
ﺣﻼﻳ ﺎآ ،(<br />
ﺻﻟاو ﻳؤﻟا)<br />
ﻊﻓاوﻟا نأ<br />
ﻊﻣ ﻓ ﺧاﻟا<br />
: ﺟرﺎﻟا تاﻐﻟا.<br />
1<br />
ﻟا ﺎﻬﻓ ﺗ ﻲﻟا ﺟرﺎﻟا ﻟا ﻲﻓ ثﺗ ﻲﻟا تاﻐﻟا ﺗ<br />
ﻲهو<br />
. ﺣﻼﺳ<br />
ﻣاﻌﻟا ﻣ آ ﺗ ﻣﺎﻋ ﺑ ﻲهو ةﺷﺎﻣ ﻏ وأ ةﺷﺎﻣ ﻳﺑ ﺎﻬﻓ ﺛﺄﺗو<br />
1<br />
نأ ﻳو ، ﻓﺎﻟاو ﻧﻧﺎﻟاو ﻋﺎﺟﻻاو ﺟﻟﻟاو ﻳدﺎﻗﻻاو ﺳﺎﻟا<br />
ﻧاﻟا ،ﻟﻌﻟا، ﻳدﺎﻗﻻا عﺎوﻷاو<br />
تﺎﻟا ﺑ دﺎﻟا ﻓﺎﻟا ﺎﻬﻣ آﻧ<br />
آﻟا ﻐﺗ ،ﻟﺎﻌﻟاو ﻬﻟا تﺎﺑﺎﻟاو تادﺎﺗﻻا ،ﻣﻟا تﺎﻌﻳﻟاو<br />
1<br />
،1،1999<br />
ط ،ﺑﻌﻟا ﻟا ﻋﻣ ،ةهﺎﻟا ،هﺎﻣو ﺳأ ةرادا ئدﺎﻣ ،رﻣ ﻣ ﻲﻋ -
89<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
تاﻐﻟاو ﻟا تاﻐﻟا ﻣ ﻰﻟإ ﻓﺎإ ،ﻲﻌﻟا ىﻟا عﺎﺗراو ﻟﺎﻌﻟا<br />
2<br />
: ﻰﻟإ<br />
ﺟرﺎﻟا<br />
ﻣاﻌﻟا<br />
هأ<br />
ﺗ<br />
1<br />
ﻳ ﻣﺎﻋ ﺑ ،<br />
: ﻟا ﻟا<br />
ﻣاﻋ -أ<br />
ﺎﻬﻟ ﻲﻟا و ﻋرﺎﻟاو ﺎﻬﻟاو ةﻟا ﺟﻟﻟا تاﻐﻟا ﻲﻓ ﺗ ﻲهو<br />
ﻰﻋ ﻰﺣو ﻟ ﻲﻬﻟا ءﺎﻟاو ﻲﺟﺎﻧا طﺎﻟاو ﻌﻟا ﺑ ﻰﻋ<br />
. داﻓﻷا<br />
تﺎﻬﺟﺗو<br />
ﻟا ﻳدﺎﻗﻻا تاﻐﻟا ﻲﻓ ﺗ ﻲهو:<br />
ﻳدﺎﻗﻻا ﻟا<br />
دراﻟاو<br />
لﺎﻟا سأر<br />
لﺎﻋﻷاو جﺎﻧا<br />
فوو<br />
ﻰﻋ ﺷﺎﻟا ﺛﺄﻟا<br />
تاذ<br />
ﺛﺄﺗ<br />
تﺎآﺳ<br />
ﻣاﻋ<br />
: ﻣ ﻟا طﺎﺑ ةﺷﺎﻣ ﺻ ﺎﻬﻟ<br />
ﻲﻟا<br />
ﻟﺎﻌﻟا<br />
قاﺳﻷا<br />
ﻐﺗ<br />
آﺣو ﻳدﺎﻗﻻا<br />
. ﻳدﺎﻗﻻا تﺎﻣزﻷاو<br />
ﻓﺎﻟاو دراﻟا ةرﻧو ﻳﻟاو<br />
ﻰﻋ ﺛﺗ ﻲﻟا ﻟا<br />
ﻟاو ﻳﻟا ئدﺎﻟاو<br />
ﻲﻧﺎﻟا ﻟا ﻓﺎإ<br />
: ﻋﺎﺟﻻا ﻟا ﻣاﻋ<br />
-ب<br />
-ج<br />
ﺟرﺎﻟا ﻋﺎﺟﻻا ﻟا ﻣاﻋ ﻲﻓ ﺗ ﻲهو<br />
ﻟﺎﻟاو<br />
تادﺎﻌﻟﺎآ ﻟا<br />
ﻳو ،ﻟاو ﻌﻟا ﻧ داﻓﻷا<br />
ﻗاﻣو تﺎﻬﺟﺗ<br />
. ﻣﻟاو ﺳﺎﻟا ﻧﻷاو<br />
ﺟﻷا<br />
ﻟﺎﻌﻟاو<br />
ﻟا<br />
ﻟا<br />
ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،ﻟا ﺧاد ءادﻷا ﺗو ﻲﻟا ﻐﻟا ،ﺧأو<br />
مﻼﻟا ﻋ ﻲﻓﻣ-<br />
498-497ص<br />
ص ،ﻳدﺎﻗﻻا<br />
مﻌﻟاو قﻟا آ ،ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2005 سرﺎﻣ 09-08<br />
،تﺎﻣﻟاو تﺎﻟ<br />
2<br />
547ص<br />
،1995<br />
، ضﺎﻳﻟا ، ثﻟ ﻣﺎﻌﻟا ةرادا ، ﻲﻟاو ﻲﻧﺎﻧا كﻟا ، ﻰﻳﻌﻟا ﻣ ﺻﺎﻧ -<br />
1
ﺗ<br />
ﻲﻟاو<br />
دراﻟاو<br />
ﻲﻓ<br />
ﻐﻟا<br />
ﺎﻟ<br />
90<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
: ﻐﻟا تﻻﺎﻣ<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﺳﺎﺳﻷا تﺎﻧﻟا آ<br />
ﺗ لﺗ ﻋ ه ﻐﻟا<br />
،ﻳدﺎﻟا تﺎﻧﻟا ،ﻟا ق ،آﺎﻬﻟا<br />
ﻐﺗ ﻋ<br />
تﻻﺎﻣ<br />
،ﻣﺎآ<br />
ﺑ<br />
. ﺎﻬﻋ ﺗﺗ<br />
ﻲﻟا<br />
،ﺳﺎﺳأ<br />
ﺣ<br />
ﻲﻓ<br />
داﻓﻸﻟ<br />
ﻐﻟاو<br />
يﻷ<br />
ﻟا تﻻﺎﻟا<br />
ﻣ ﻊﻳ يﻟا مﺎﻌﻟا<br />
ﺎه<br />
ﺎهﺣ ﻳ ﻻ<br />
ﺻﺎﻌﻟا<br />
ﺎﻣ<br />
رﺎا<br />
و تﺎﻟا<br />
ﺣ<br />
ﻲهو<br />
ﺳﺎﺳأ<br />
تﺎﻳﻣ<br />
ﻌﺑرأ<br />
.IV<br />
ﻲﻓ<br />
ﻌﺗ ﻲﻬﻓ ﻋ و ،ﻳﻟا<br />
ﺗ<br />
تﻻﺎﻟا هﻬﻟ<br />
تﺎﻳﻣ ثﻼﺛ ﻰﻟإ ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﻟذو ﺎﻬهأ<br />
ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ ﻋﺎﻟا هأو<br />
ﻟا ﺻﺎﻋ<br />
آﻟاو ﻟا ﻧاﻟا<br />
كاردإو<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻓﺎإ<br />
تﺎﺗ ةﻋ كﺎهو<br />
ﻰﻟإ قﻧ<br />
تﻻﺎﻣ هأ<br />
نأ<br />
ﺗ ﻳ<br />
،ﻟا<br />
. ﻋﻟا<br />
لوﺎﺳ<br />
1<br />
: ﻲهو ﻟا<br />
تﺎﻧﻣ هأ ﻰﻋ ﺗﺗ ﻲهو<br />
ﻬﻓ ﻲﻓ<br />
ﺎه<br />
هأ<br />
ﻣ<br />
: داﻓﻷا.<br />
1<br />
داﻓﻷا ﻌﻳ<br />
ﻐﻟا ﻳو ،ﺎﻬﺗاذ<br />
. ﻟ ةﻳﻟا ﻌﻟا تﺎﻣ ﻓو ﺎﻬﻳﻌﺗو ﺎهﻳﺗ ﻰﻋ ﻌﻟاو<br />
،ﻟﺎﻟاو نﺎﻟاو<br />
مﺎﻗﻷاو تارادا<br />
ﻣ<br />
ﺎهﻳﺎﻌﻣو ﺎﻬﺑ مﺎهﻻا ﺣ ﻣ ﻋﺎﻟا ﻟﺎﻌﻟا ﻳﺗ<br />
ﻳﻌﺗو تﺎﻋﺎﻟا ﺑ تﻼﻟا ﺣ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻓﺎإ<br />
: ﻌﻟا تﺎﻋﺎﺟ.<br />
2<br />
ﻌﻟا تﺎﻋﺎﺟ<br />
ﺗ<br />
،ﺎﻬﺳﺎﺗو<br />
ﻋ نﻳ<br />
ﺎه<br />
ﺎﻬﻓاهأو<br />
. ﺎﻬﺑ لﺎﺗﻻا<br />
: ﻧ ﻟا.<br />
3<br />
1<br />
39ص<br />
،1998<br />
،ةهﺎﻟا ، ﻀﻬﻟا راد ،تﺎﻟا ةرادإ ،نﺎﻀﻣر ﺣا ﻣﺎﺣ -
مﺎﻗﻷا<br />
ﻣ ﺗ ﻲﻟاو<br />
ه ﺎﻬﻓ ﻐﻟا ﻳو ،ﻟا تارادا<br />
91<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
،ﻟا<br />
ﻟا تاﺣﻟا آ ﻟا ﻳ<br />
وأ<br />
ﻳﻟاو<br />
جﺎﻧﺎآ<br />
ﻟا<br />
،ﻟا ﻳراداو ﻟا تﺎﻌﻟاو<br />
تﺎﻣﻌﻟاو لﺎﺗﻻاو ﺎﻟا<br />
1<br />
:<br />
ﻲهو<br />
ىﺧأ<br />
تﻻﺎﻣ ﻰﻋ<br />
هروﺑ<br />
ﻳ<br />
ﺧاﻟا تﺎﺎﻟا أو<br />
ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا ﻳ يﻟاو<br />
. ﻟ ﻲﺷ ءﺎﺑ<br />
ﻰﻟإ<br />
نأ<br />
ﻳ ﻐﻟ لﺎآ<br />
ﻲﻣه ءﺎﺑ ﻣ لﺎﻧﻻا<br />
ﺟﺎﻧا و ﻳرادا ﺎﻟا ﻣ ﻳ يﻟاو<br />
. نﻣ ﻧ<br />
: يدﺎﻣ لﺎﻣ<br />
ﻟاو<br />
. أ<br />
: ﻟذ لﺎﻣو<br />
: تﺎﻌﻟا لﺎﻣ.<br />
ﻰﻟإ ﺣﻣ ﻧ ﻣ لﺎﻧﻻا : ﻟذ لﺎﻣو تﺎﻗﻼﻌﻟاو تﺎﺎﻟاو<br />
تﺎﻬﺟﺗ ،ﻟ ﺗاﺳا تﺎﻬﺟﻟا ﺗ<br />
ﻓﺎﺛ ﻣ لﺎﻧﻻا<br />
ﻣ ﻋﻣ نﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻟا<br />
ﻟا<br />
نأ<br />
ﺎهﺛﺄﻟ اﻧ<br />
تﺎﺗاﺳاو<br />
ﻲهو<br />
: يﻓ لﺎﻣ.<br />
: ﻟذ لﺎﻣو فرﺎﻌﻟا عﻣو ﺧاﻟا ﻓﺎﻟا<br />
. ﻟا ﻰﺗ ﻓﺎﺛ<br />
ﻳ ﻲﻟا تﻻﺎﻟا ﻌﺑ<br />
ةآ<br />
ﺎﻬﻓاهأ<br />
هأ<br />
ﻲﻓ<br />
. ﺟرﺎﻟا وأ ﺧاﻟا<br />
ﻲﺗ<br />
تﻼﻳﻌﺗ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻰﻟإ<br />
ب<br />
ج<br />
،داﻓﻷا<br />
ﻗاﻟا ﻰﻋ ﺗﺗ<br />
ﻧ<br />
نأ<br />
ﺧﻷا<br />
ﻲﻓ ﻰﻳو<br />
ﺎﻬﻟ<br />
،ﺎهﺎﻧآذ نأو<br />
ﺳ ﻲﻟا تﻻﺎﻟا<br />
: ﻲه<br />
تﻻﺎﻟا ههو<br />
،ﻟا<br />
: تﺎﺗاﺳاو<br />
ءاﺟﺑ<br />
تﺎﺳﻟا<br />
طﺎﻧ<br />
فاهﻷا .1<br />
ﻌﺑ<br />
مﺗ<br />
تاﻐﻟ ﺑﺎﺳا فاهﻷا ﺗ ﻟ<br />
: ﻌﻟ<br />
آﺎﻟا<br />
ﻋاﻟاو<br />
تﺎﺳﺎﻟا.2<br />
1 -Karima BEN KAHLA, , « Les Analyses du Changement Organisationnel Quelques Questions Théoriques,<br />
Méthodologiques et Epistémologiques » article présenté au colloque « La Flexibilité: Condition de Survie? »<br />
Organisé par l’ISCAE, Tunis1999, 10-11 mars, p3<br />
ءﺎﺑ
ﻟا ﻟا<br />
ﻊﺑا<br />
:<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
92<br />
ﻳ<br />
ﻐﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
فو<br />
ﺑو<br />
ﻋ<br />
ﺳﻟا<br />
ثاﺣإ<br />
ﻐﺗ<br />
ﻳﺗو<br />
ﻲﻓ<br />
تﺎﺳﺎﺳ<br />
ﻋاﻗو<br />
ﻌﻟا<br />
،ﺎﻬﻓ<br />
ءاﺳ<br />
ثاﺳﺎﺑ<br />
ﻋاﻗ<br />
ةﻳﺟ<br />
وأ<br />
ﻳﺗ<br />
تﺎﺳﺎﻟا<br />
ﻋاﻟاو<br />
ﻟﺎﻟا<br />
نﻟ<br />
آأ<br />
ﻧوﻣ<br />
ﻗأو<br />
ﻳآﻣ<br />
.<br />
.3<br />
لﺎﻋﻷا<br />
وأ<br />
ﻧﻷا<br />
ﻲﻟا<br />
ﺎﻬﺳرﺎﺗ<br />
ﺳﻟا<br />
:<br />
ﻳ<br />
ﻟذ<br />
ﻲﻓ<br />
ﺳا<br />
ثا<br />
لﺎﻋأ<br />
ةﻳﺟ<br />
،<br />
وأ<br />
كﺗ<br />
لﺎﻋأ<br />
ﺎﻗ<br />
،<br />
وأ<br />
ﻐﺗ<br />
ﻳﺗو<br />
بﺳأ<br />
ءادأ<br />
لﺎﻋﻷا<br />
و<br />
ﻧﻷا<br />
ﻟﺎﻟا<br />
.<br />
.4<br />
ﻬﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟاو<br />
ﻟا<br />
:<br />
ﻌﺗ<br />
آﺎﻬﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻣ<br />
آأ<br />
ا<br />
ﻟ<br />
تﻻا<br />
ﺎًﻌﺗ<br />
ﻐﻟ<br />
ﺣ<br />
نأ<br />
ﻌﻣ<br />
تاﻐﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
ثﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻟا<br />
ﺎًﻟﺎﻏ<br />
ﺎﻣ<br />
ﺎﻬﻌﻳ<br />
تاﻐﺗ<br />
ﺑ<br />
آﺎﻬﻟﺎ<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟاو<br />
،ﻟا<br />
ثﻳو<br />
ﻐﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻬﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
ﻳﻌﺑ<br />
وأ<br />
ﻳﺗ<br />
ﺳأ<br />
و<br />
ﻳﺎﻌﻣ<br />
داﻋإ<br />
آﺎﻬﻟا<br />
ﺎﻣ<br />
ﻳ<br />
ﻋ<br />
فﺣ<br />
ﻌﺑ<br />
تاﺣﻟا<br />
ﻟا<br />
وأ<br />
ﺎﻬﻣد<br />
،ﺎًﻌﻣ<br />
وأ<br />
ثاﺳا<br />
تاﺣو<br />
،ةﻳﺟ<br />
وأ<br />
ﻐﺗ<br />
ﻌﺗ<br />
ﻌﺑ<br />
تاﺣﻟا<br />
ﺎﺑ<br />
ﻳ<br />
ﻧوﻟا<br />
ﻟ<br />
ﺎﻟا<br />
ﻼﻣو<br />
<br />
<br />
ﻊﻣ<br />
ﻟا<br />
تاﻐ<br />
ةﻳﻟا<br />
.<br />
.5<br />
ﺎﺟﻟﻟا<br />
:<br />
ضﻳ<br />
مﻟا<br />
،ﻲﺟﻟﻟا<br />
ﺻﺎﺧ<br />
ﺎﺟﻟﺗ<br />
،تﺎﻣﻌﻟا<br />
ةرو<br />
ﻐﺗ<br />
تاودﻷا<br />
ﻟﺎﺳﻷاو<br />
ﻣﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﺳﻟا<br />
ﻗو<br />
نﺗ<br />
هه<br />
تاﻐﻟا<br />
ﺑ<br />
ﻻ<br />
ىﻌﺗ<br />
ﻧﺎﻌﺳﻻا<br />
تﺎﺳﺎﻟﺎﺑ<br />
ﻟﻵا<br />
ﻲﻓ<br />
ءادأ<br />
ﻌﺑ<br />
لﺎﻋﻷا<br />
،<br />
وأ<br />
نﺗ<br />
تاﻐﺗ<br />
ﺳﺎﺳأ<br />
ﻗ<br />
ﺗ<br />
ﺗاﺳا<br />
<br />
ﺟﻟﻟا<br />
ﻣﺎﻟا<br />
ﻟ<br />
.<br />
.6<br />
ﻧ<br />
ﻌﻟا<br />
:<br />
ﻗ<br />
ﻳ<br />
ﻐﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
فو<br />
ﺑو<br />
ﻋ<br />
ﻟا<br />
ثاﺣإ<br />
ﻐﺗ<br />
ﻳﺗو<br />
ﻧ<br />
ﻌﻟا<br />
،ﻟﺎﺑ<br />
ﻟذو<br />
ﻣ<br />
لﻼﺧ<br />
ﺗ<br />
تاءاﺟإ ﻳﺗو<br />
تﺎﻟوﻣو<br />
ﻌﻟا<br />
تﺎﺣﻼﻟاو<br />
،تﺎﻟاو<br />
ﻧأو<br />
ﻌﺑﺎﻟا<br />
ﺗو<br />
،ءادﻷا<br />
ﻧو<br />
ﻟا
ةءﺎﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ةدﺎﻳزو<br />
ﺟﺎﻟا<br />
تارﺎﻬﺑ<br />
تارﺎﻬﻣ<br />
راودﻷا<br />
،تﺎﻌﻣ<br />
ءﺎﺛأ<br />
نﺎآ<br />
ﻋ<br />
،ﻟاو<br />
رﻬ<br />
نﻌﻳ<br />
ﻳﺗو<br />
ﻊﻣ<br />
لﺗ<br />
اذإ<br />
ﻓاﻳ<br />
ﻰﻟإ<br />
دﺟ<br />
ﻐﺗ<br />
ةﻌﺑ ﻐﻟا<br />
ﻼﻓ<br />
ءاﺟإ<br />
ﻲﻟاو<br />
ﺎﺑو<br />
ﻗﻟا<br />
ﻟا<br />
داﻓأ<br />
ﻰﻋ<br />
ﺗ<br />
ﻌﻟا<br />
ﻟﺎﺑ<br />
ﻋ<br />
،ﻌﻟا<br />
هه<br />
،ﺎﻬﻋ<br />
ﻋﻟا<br />
ﻣ<br />
ﺎه<br />
فﻬﻟﺎﻓ<br />
ﺗﺗ فاهﻷا ﺻأ ﻐﻟا<br />
هأ<br />
ﺑو<br />
ﻓﺎﺑ<br />
ءاﺟإ<br />
وأ<br />
ﻲﻟ<br />
فاهﻷا<br />
ضﻐﺑ ﺧاﻟا<br />
فو<br />
،ﻳﻟا<br />
داﻓﻷا<br />
ﻳدﺟﻟا<br />
ﻣ<br />
ﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻟا ﻲﻓ<br />
تﺎﻋ<br />
93<br />
ﻲﻓ<br />
ﻌﺑ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻧﻷا<br />
ﻐﻟا<br />
دراﻟا<br />
داﻓﻷا<br />
ﻋ<br />
ﺎهﺎﺧﺗ ﻲﻟا<br />
ﻌﻓد<br />
ﻓﺎﺎﺑ<br />
داﻓﻷا ءادأ<br />
هأ ﻳاﺗ<br />
. ﻟ<br />
جﺎﺳا ﻳ ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ<br />
: ﻲهو<br />
ﻐﺗ ﻋ<br />
ﻣ<br />
ﻟا<br />
ﻣ<br />
. ﻟا<br />
: ﻳﻟا<br />
يدﻳ<br />
ه<br />
ءﺎﻐﺳﻻا<br />
تﺎآﺳو<br />
1<br />
. ﻬﻣ<br />
وأ<br />
ﻲﻓ<br />
ﺎهﻏو<br />
ﻟﺎﻌﻟاو<br />
دراﻟا.7<br />
نأ<br />
وأ<br />
ﻳ<br />
ﻐﻟا<br />
،ةﻳﺟ<br />
تﺎهﺎﺗاو<br />
ﺑﻟا ةﻳﻟا<br />
: ﻐﻟا<br />
ﻟا فاهأ<br />
ﻓ ﻲﻟا<br />
ﺎﻬﺗ ﻳ<br />
ﻊﺟاﺗ ه<br />
ﻊﻣ<br />
ﻓﺎﻟاو<br />
تﺎﻳﻌﺗ<br />
فاهأ هأ<br />
ﻟ<br />
فاهأ<br />
فاهأ<br />
ﺗﺗ<br />
ﻣاﻌﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻐﻟا ﻧ<br />
،ءادﻷا<br />
ﻊﻓر ه<br />
.V<br />
ﺎﻬهأ<br />
ﻐﻟا<br />
ﻊﻓاﻟا<br />
ﻐﻟا<br />
ﺗاﺳا دﺎﻌﺑﻷﺎﺑ آأ<br />
ﻣ<br />
لﻼﺧ ﻣو<br />
ﺎﻬﻟﺣ روﺗ ﻲﻟا روﺎﻟا<br />
.<br />
ﻳرﺎﺗ نوﺑ ،ﻳﻏ ﻣ ،ةﺻﺎﻌﻟا ةرادا ،ﻲﻟا ﻲﻋ.<br />
د<br />
1
94<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
. ﻓﺎﻟا<br />
تﺎﻳﺗ ﺎﻬﻓ ﺎﺑ ﻟا ﺎﻬﻬﺟاﺗ ﻲﻟا تﻼﻟا ﺣ<br />
. ﻣ تﺎﻳﺗو تﻼﻣ ﻬﺟاﻟ ﻟ ﻣﺎﻌﻟا ةءﺎﻟا ﻊﻓر<br />
ﻣ ﻋﻣ ﺎﻬﻟ نﺎآ ﻐﺗ ﻋ<br />
تﺟأ<br />
. ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
تاراﻟا<br />
ﻟﺎﺗ<br />
. ﻓﺎﻟا<br />
وأ<br />
ﺗﺎﻣﺧ<br />
لﺎﻣ<br />
ﻲﻓ<br />
. ﻟا ﻧاﺟ ﻣ ﻲﻓ<br />
و ﺟﺎﻧإ<br />
ﺎر<br />
ادﻣ<br />
ﻳﻟاو ﻳﻟا<br />
. 1<br />
. 2<br />
. 3<br />
ﻲﻟا تﺎﻟا ﻏﺄﻓ<br />
ﻣﺎﻋ<br />
ﺑو<br />
1<br />
: ﺎﻬهأ<br />
ﻣ<br />
ﻲﻟا<br />
و ،آﻟا<br />
فاهﻷا<br />
ﻟﺎﺗ ﻧﺎآ ءاﺳ ﻟﺎﻟا ﺧ<br />
نﻵا<br />
ﻌﺗ ﻲﻟاو<br />
. ءﻼﻌﻟاو ﺎﺑﻟا ﻣ<br />
ةدﻟا ﻳﺗ<br />
ءﺎرإ<br />
ذﺎﺗا<br />
ﻋﺳ ﻰﻋ ﺛﺗ ﻲﻟا ﺷراﻬﻟا تﺎﻳﻟا ﺧ<br />
. ﻟا تﺎﻳﻟا<br />
. ﻟا ﻲﻓ<br />
ﻲﻓ ﻟا تﺎﺎﻟا ﻣ ﺎهﻏو<br />
ﻋ ﻰﺗ ﻲﻟا تﺎﻟا ﻏأ<br />
. قﻓ ﻲﻓ ﻌﻟا مﺎﻧ ﻣ<br />
. ﺎﻬﻋﺎﻓو<br />
ةدﺎﺳﻻا<br />
ﻣ ﻲﻓ تﺎﻣﻌﻟ ﻟا لدﺎﻟاو ﺳﺎﻟا<br />
داﻓﻷا<br />
ﻟاو<br />
ىﻟ ﻟﺎﻌﻟا ﻟوﻟا حور ﺧ<br />
ﻟا<br />
ﻲﻓ ءاﺳ<br />
ﺑ كﺗ ةآ ﻋﻓ<br />
: ﺎﻬﻣ<br />
لﺎﺟﻵا<br />
فاهأ<br />
آﻧ<br />
ﻊﺟ ﻲﻓو ﻟا ﻲﻓ ﻋﻟا تﺎﻋﺎﻟاو داﻓﻷا<br />
ﺑ ﻟا ﻋاﻗ<br />
1 " Mohamed Jaouad EL QASIME et autre, Op.Cit, p5<br />
ﺗ<br />
. ﻟا<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
نأ<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
كﺎهو<br />
ﻳو ﻐﺗ<br />
ءﺎﺳرإ<br />
. ﻟا تﺎﻳﻟا<br />
-
ﺗ ﺑ<br />
ﺑ وأ<br />
ﺎﻣ بﻗأ<br />
ﻟذو<br />
،ﻟا<br />
ءﺎﺟرأ<br />
ةﺣاﻟا ﻋﺎﻟا ﻲﻓ ءاﺳ<br />
. ﻳﺧﻶﻟ<br />
ﺎﻬﺗ وأ<br />
95<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻊﺟ ﻲﻓ تﻼﻟا ﻟ حﻣ خﺎﻣ ﺧ<br />
تﻼﻟا<br />
،حوو<br />
ﺣاﺑ<br />
ءﺎﺧإ<br />
نﺗ ﺑ تﻼﻟا ﺣو تاراﻟا<br />
يأﻟا<br />
تﺎﻓﻼﺧا<br />
لﺑ ﻟذو تﺎﻋﺎﻟا ﻣ<br />
ذﺎﺗا<br />
ﻟوﻣ ﻊﻳزﺗو ﻳﺗ<br />
،نﺎﻣا<br />
رﺑ ﻟا ةﺷﺎﻟا تﺎﻬﻟو تﺎﻣﻌﻟا ردﺎﻟ ﻳ<br />
. ﺣاو ﻲﺗ ىﻣ وأ<br />
. ﺎﻬﻓاهأو<br />
ﻟ<br />
ﻌﻣ و ﻲﻓ ﺎهآﺗ ﻣ ﻻﺑ<br />
ءﺎﻧﻻﺎﺑ<br />
ﻌﻟا تﺎﻗﻼﻋ ﻬﺑﺗ ﻳﻟا<br />
تﺎﻋﺎﻟاو داﻓﻷا<br />
ﺑ<br />
سﺎﺣا<br />
ﺟرد ةدﺎﻳز<br />
نوﺎﻌﻟا ﺟرد ةدﺎﻳز<br />
دراﻟا نﺄﺑ<br />
ﻓﺎﻟا داﻓﻷاو<br />
تﺎﻋﺎﻟا ﺻﺎﺧ ﻟا رﺎإ ﺧاد<br />
ﺎﻬﻬﺟﺗو ﺎﻬﺗرادإ<br />
،ءادﻷا<br />
ﺑ ثﻳ<br />
،ﺛﺄﻟا<br />
ﻳ ﺑ او ﻓﺎﻟا هه نﺗ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو ةدﻟا<br />
ﻰﻋ ﻟا ﺎﻬﺎﻧو ﻋﺎﻟا<br />
. ﻟا ﺎهﺛﺄﺗ<br />
تﻻﺎﺣا ﻣ ﻻﺑ ﻟا ﻟﺎﻟ<br />
ﻣﺎﻳﺑ<br />
ﺎﻣ ﻰﻋ ﻬﻓﻌﺗ ﺟرد ةدﺎﻳز ﻰﻋ داﻓﻷا<br />
ةﻋﺎﻣ<br />
،لﺎﺗﻻا<br />
ﻰﻋ هدﺎﻋا ﻣ ﻻﺑ<br />
رﺎإ<br />
. تﺎﻣزﻷﺎﺑ<br />
ﺧاد<br />
ﻲﺗاﻟا<br />
)<br />
ةدﻟا ﺎﻬﻬﻣ ﻲﻓ ﺎﻬﻋ<br />
ءﺎﺛأ<br />
.( عاﻟا ةرادإ ﻟﺎﺳأ ،ﺎﻬﻋاﺻو ةدﺎﻟا<br />
. ﻟا<br />
فاهﻷﺎﺑ<br />
فاهﻷاو<br />
ةرادا<br />
ةرادا ﻣ ﻋﺎﻓ ﻗأ<br />
ﺟﻟاو<br />
ﺗاﻟا<br />
ﻟﺎﺳأ<br />
سﺎﺣا<br />
ﺟرد ةدﺎﻳز<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﻲﻓ ﻋﺎﻟا<br />
ﻟﺎﺑ ﻣﺎﻌﻟا<br />
جذﺎﻧ<br />
سﺎﺣإ<br />
ﻌﻳو<br />
ءﺎﻀﻋأ<br />
،ﻋﺎﻟا<br />
ةدﺎﻳز<br />
ﻲﺗ ﻰﻋ ﻳﻳﻟا<br />
ةﻋﺎﻣ<br />
ﻟﺎﺳﻷ ﻬﺗو ﻟا ﻬﺗاﺧ<br />
ﺑﺎﻗﻟا ﻰﻋ داﻓﻷا<br />
تارﻗ ةدﺎﻳز<br />
1<br />
. ﻟا<br />
1<br />
40ص<br />
،1985<br />
،ضﺎﻳﻟا ،ﻣﺎﻌﻟا ةرادا ﻬﻌﻣ ،ﻲﻟا رﻟا ،يﻐﻟا هاﺑإ-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-
ﺗﺗ ﻲﻟا ﻧاﻟا ﻣ<br />
ﻋ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﺗﻟا<br />
حﺎﻧإ<br />
هرﺎﻋﺎﺑو<br />
ﻲﻓ<br />
فاهﻷا<br />
داﻓﻷا<br />
،ﻣﺎه<br />
دﺎﻌﺑأ<br />
هأ<br />
ﻰﻋ<br />
فاهﻷا<br />
ىﻣ ﺎﻟ ﻳ<br />
ﻳ ﻐﻟ<br />
ﻓ اﻟ<br />
،ﻟا<br />
ﺣ ﻣ<br />
.<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻌﻟ ىﻟا<br />
96<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
هه<br />
عﻣ رﺗو<br />
آﺗ<br />
يرﻣو<br />
،ﻟا ﺧاد<br />
ﻲﺳﺎﺳأ<br />
نإ<br />
ﻋﺎﻟاو دﻟﺎﺑ<br />
لﺎﻣ هرﺎﻋﺎﺑ ﻐﻟا<br />
ﻌﻟا هه ﻲﻓ ﺷﺎﻣو ﻲر ﻋﺎﻓ<br />
فاهﻷا<br />
حﺎﻟ ﻧﺎ ﻳ<br />
داﻓﻷﺎﺑ
ﻋ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻗﺗ<br />
ﻣ تﺎﻣ ﺎﻬﻟو ةدﻌﻣ<br />
هه<br />
هاو ﻏا<br />
هﻬﻟ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻟا ﺳرﺎﻟا ﻰﻋ<br />
ىﻟا ﻟا تﺎﻳﻟا ﻣ<br />
ﺗ ﻐﻟا ﻌﻟ ﻳ ﻟ ﺑ<br />
ﺎﻬﻣ<br />
ﻌﺟ<br />
ﻲﻟاو<br />
ﻲﻟا تارﻟاو تﺎﻳﻟا آ ﻧ<br />
و ةآ<br />
تﺎﻳﻧ<br />
97<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
قﻟا لوﺎﺳ ﺎﻟ ،ﻐﻟا ﻋ<br />
،نﻵا<br />
تﺎﻬﺟﺗ ﻣ ءﺟ ﺗ<br />
ﺎهرﻬ<br />
ﻣاﺗ<br />
ﻲﻟﺎﺳأﻟا<br />
ﺑ ﺑﻟاو<br />
يﻟا<br />
مﺎﻳﻷا<br />
ﻊﻟاو<br />
اﺛﺄﺗ ﺎهآأ ﻰﻋ آﻧ ﺑ<br />
ﺎﻬﺑ ﺗ<br />
: ﻐﻟا تﺎﻳﻧ<br />
نأ<br />
ﺎﻟ<br />
ﻳ ﻻ<br />
،ﻟا<br />
ﻧاﺟ<br />
ﺑ<br />
.VI<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ﺗﺗ<br />
،تارﻟاو<br />
تﺎﻳﻟا<br />
اءﺟ<br />
ﻧﺎآ ﺎﻬﻳاﺑ ﻲﻓ ﻲه ﻐﻟا تﺎﻳﻧو<br />
. ﻌﻟا<br />
،ﻣ ﻌآ<br />
ﺷﺎﻣ ﺑ ﺎﻬﻟ قﻟا ﻳ ﻟو<br />
ﻲﻟا<br />
تﺎﻳﻧ<br />
كﺎﻬﻓ اﻟ<br />
ةﻟا<br />
،ةآ<br />
تاﺛﺄﻟاو<br />
هأ<br />
ﺗاﺳا<br />
تاذ<br />
دﺎﻌﺑﻷا<br />
ﺗ<br />
ةهﺎ<br />
ﻣ ﻐﺗ تﺎﻳﻧ كﺎهو ﺳﻼﻟا ﺎﻬﻣ ﺻﺎﺧ ﻣﺎﺷ ﺗ<br />
جﺎﻧا<br />
. تﺎﻳﻟا هه ﻟ<br />
ﻲﻟﺎﺳأﻟا<br />
نﻵا<br />
قﺳو ،ﻐﻟا<br />
هأ ﻳاﺗ ﻊﻣ<br />
: ﺳﻼﻟا تﺎﻳﻟا.<br />
1<br />
: " آرﺎﻣ لرﺎآ"<br />
ل ﻲﻟﺎﻳداﻟا ﻗﻟا<br />
جﺎﻧا<br />
ةدﺎﻳز ﻧ اد<br />
ﻟ ﺳارد لﻼﺧ ﻣ ﺷ<br />
ةدارإو<br />
ﺟﺗ ﻓ نﻳ<br />
ﻟا ﺎﻓ راﻣ ﻣ آ ةدﺎﻳﻟ ﺎﻣود ﻲﻋﺎﺻ<br />
روﺑو<br />
ةﻓ<br />
ﻲﻟﺎﺳأﻟا<br />
،ﻬﻣ<br />
هﻌﻳ<br />
يﻟا<br />
ﻟا ﺎﻓ لﻌﻣو<br />
يﻟا<br />
ﻲﻟﺎﺳأر<br />
ﻣ ﺣﺎﻧ ﻓ ﻳﺑ ﻬﻟا هﻬﺑ ﻲﻟﺎﺳأﻟا مﺎﻗ<br />
. 1.1<br />
ﻗو<br />
،ﻲﺑﻐﻟا<br />
آ ﻓﺎﻳ<br />
،ﻟﺎﻋ<br />
ﻳ<br />
ماﻋﻷاو
ةدﺎﻳز ﺑﺎﻣ ﻟﺎﻌﻟ<br />
ﻳﻌﻟا ﻲﻓ ةدﺎﻳز نود<br />
اﻳ ﻲﻟ لﺎﻌﻟا<br />
ﺟﺎﻧإ<br />
ﻲﻟﺎﺳأﻟا<br />
ﻋﺎ ﻓ<br />
98<br />
ﻲﻋﺳﻷا<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
ىﺧأ<br />
لﺎﻌﻟا ةءﺎآ ﻊﻓﺑ اه ﺗ ﻟو ،ﻗﻟا ﻣ ﻧ ﻟا تاذ ﻲﻓ<br />
" ﻧاو آرﺎﻣ"<br />
ﻳ ﻻ<br />
تاودأ<br />
1<br />
ﻋ ﻗو ، آا ﻋﺑ<br />
" ﻲﻋﻟا نﺎﻟا<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا ﻲﻓ<br />
ﻲﻓ ةﻣ ةرﺛ<br />
ثاﺣإ<br />
نود ءﺎﻟا<br />
2<br />
. ﻊﻟا ﻲﻓ ﻗﻼﻌﻟا آ ﺎﻬﻌﻣو<br />
ﺎﻬﺗاذ<br />
جﺎﻧا<br />
وأ<br />
ﻲﻣﻟا ﻌﻟا<br />
ﺣﺎﻧ ﻣو ﻬﻋ<br />
آأ<br />
ﺎﻌﺳ<br />
مﺎﻬﻟا ﺗ تﺎآﺎﻣ ءاﺷو<br />
ﻲﻟﺎﺳأﻟا<br />
( ﻟﺎﺳأﻟا<br />
ﺟﻟا اه ﻋ<br />
يأ)<br />
ﻳزاﺟﻟ<br />
تﺎﻗﻼﻋ ﻲﻓ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو<br />
3<br />
: ﻌﻟا ةرادا بﻣ ﻲﻓ ﻐﻟا.<br />
جﺎﻧا<br />
2.1<br />
ﻲﻟا ﻟ<br />
ﻧﺎﻟا ةﻟا ﺗ ﻰﻋ بﻟا اه ﻲﻓ ﻐﻟا ﺗﻳ<br />
نوﺑ ﺎﻬﺗﺎﻋو ﻟا ﻧاﺟ آ ﺗ ﻲﻟا و<br />
ﺳﺎﺳأ ﻳأﻣ ﻰﻋ مﺗ ﻲهو ،ﺎﻬﺗﻼﻋﺎﺗو ﺎﻬﺗﺎﺎﻧ آ ﺗو<br />
ﻳهو<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﻟ ﻊﻓاد هاو ﻐﻟا<br />
.<br />
فاﺷا<br />
فاهأ<br />
هأ<br />
ﻌﻳ<br />
،<br />
يﻟا<br />
" رﻳﺎﺗ"<br />
ﺎﻬﺣ<br />
جﺎﻧا<br />
: ﺎه<br />
،ءﺎﺳا<br />
ﻳﻟ<br />
ﻳأﻟا<br />
ﻬﺳ ﺗ<br />
ﻲﻟ ﻟا ﻊﻟا تﺎﻋ ﺗ<br />
. آأ<br />
ﻋﺑ جﺎﻧا ةدﺎﻳز ﻰﻋ لﺎﻌﻟا ﺗ -<br />
،ﻳﻟا ،ﻓﺎﻟ ﻰﻋﻷا ﻟا ،ﻲﻟا<br />
ةﻋ ﺟﺗ ،ﻳﻌﻟا نﻟا ﻲﻓ ﻟاو ﻐﻟا ،نﺳﺗﺎﺑ س سﺎﻣﺗ<br />
62ص،2005<br />
2<br />
63ص<br />
،ﻊﺟﻟا ﻧ -<br />
3 - Nathalie, CLARET Proposition d'une Méthode d'Evaluation des Processus de Changement<br />
Pilotés par des consultants, Thèse de doctorat, Ecole Centrale Paris, 1995.Sp<br />
-<br />
-<br />
1
ﻳﻟا<br />
ﻳ<br />
يﻟاو<br />
تاءاﺟا<br />
ﻧاﺟ ﻰﻋ<br />
يﻟا<br />
ﺗ ﻰﻟإ<br />
فﻬﺗ ﻟ ﻧﻼﻋ ةﻧ ﻰﻋ<br />
ﺟﺎﻟا ﻐﻟا نﻳ ﺑ<br />
آ ﻓ ﻌﺗا<br />
يﻟا<br />
1<br />
، ﺎﻟا ﺗو<br />
و اﺟ ﻟا<br />
ﻐﻟا ه<br />
ﻗا بﻟا اه ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ﻋ<br />
و بﻟا اه داور ﺣا<br />
ﻳهﻟا ﻟا<br />
ﻊو<br />
ﺗ<br />
ةرادا<br />
ﻲﻟاو<br />
هأ<br />
" لﻳﺎﻓ"<br />
ﻰﻟإ<br />
نأ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
99<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
رﺗ<br />
مﻳ ﻬﻓ ﻋو<br />
ﺟﺎﻧا<br />
. ﺎﻣ<br />
،ﻓ<br />
ﻳ ﻲﻟا ﻟا ﻲﻓ<br />
2<br />
ﻟ ةﻳﻟا تارﺎﺧﻻا تاراﻗ<br />
ئدﺎﻣ ﻟﺎﻳ ح مﻳ ﻻ ﺎﻌ ﺎه<br />
ذﺎﺗا<br />
" لﻳﺎﻓ"<br />
و<br />
نإ<br />
ﻟﺎﻌﻓ<br />
ةدﺎﻳﻟاو<br />
ةرﺑ<br />
ﺎﻬﻟ ﻟا<br />
لﻟا<br />
ﺗدﺎﻳزو<br />
ﻳرادا<br />
ﻳ<br />
جﺎﻧا<br />
ﻻ<br />
ﻧاﻟﺎﺑ<br />
ﻳﺗ<br />
ها<br />
ءﺎﺛأ رﺎﻋﻻا<br />
ﻲﻓ دﻟ<br />
،ﻐﺗ<br />
تﺎﻋ<br />
ةروﻀﻟﺎﺑ<br />
ﻳﺗ ﻲﻓ هﺎﺗ ﻟﺎﻌﻓ تاﻐﺗ ﺗ ﻲﻓ مﺎه ﻣﺎﻋ حﻳ ﻟ ﻓوﻌﻟا ﻌﻟا<br />
ﻧ<br />
ﺎﺑ<br />
ﺎهرﺎﻋﺎﺑ<br />
تﺎﻌﻟا<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟا ﻲﻋاﺗ<br />
ﺛﺄﺗو<br />
ﻟ<br />
ﻣ<br />
ﻋﺎﺟﻻا<br />
ن<br />
3<br />
: ﻧﺎﻧا<br />
" ﻳﺎﻣ نﻟا"<br />
ﻲﻓ دﻟا<br />
كاﺷإ<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟا بﻣ ﻲﻓ ﻐﻟا.<br />
3.1<br />
رﺗ<br />
ﺟﻳ<br />
ﻰﻋ بﻟا اه ﻳ<br />
ﺎﻣ هو<br />
،ﺳﺎﻣ<br />
ﻲﻋﺎﺟا<br />
ﻳ ﻐﺗ تﺎﻌﺑ مﺗ ﻲﻟا ﻟﺎﻓ ، ﻐﻟا<br />
ﻟا ﻓﺎﺛ<br />
و ،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻋﺎﻟا ﺑ<br />
ﺎﻬﻓ<br />
ﻧﺎﻧا<br />
. جﺎﻧا<br />
1<br />
- Laurent MULLER et autre . Maîtrise du processus de changement dans un environnement incertain .1998 ,S L ,<br />
p2<br />
2<br />
-Thierry SIEBENBORN, Une approche de formalisation du processus de Changement dans l’entreprise, THÈSE,<br />
pour obtenir le diplôme de DOCTEUR DE L’UNIVERSITÉ DE SAVOIE,2005, p13<br />
3<br />
- Laurent MULLER et autre, op.cit., p3
100<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
1<br />
ﻰﻋ ﻳردﺎﻗ ﻳﻟا نﻳ ﺎﻣﻋ ﺎﺟﺎﻧ نﻳ ﻐﻟاو ، ﺷراﻬﻟا<br />
ﻰﻋ آﻟاو<br />
ﻟا ةﺎﻟا ﻋﻧ ﻳﺗ لﻼﺧ<br />
ﻣ آرﺎﻟا ﻗ ﻊﺗ<br />
ﺟ ﻲﺗ ءﺎﺑ<br />
ﻳﻧ ﻟ ﻗﺗ<br />
نأ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
ﺎﻣ اهو ﻐﻟا<br />
ﺑ ﺑار ﻳﺗ ﻻوﺎﺣ ﺎﺣ<br />
ﺳأ ﻰﻋ مﺗ ﻲﻟا<br />
ﻲﻓ ﻣ<br />
وأ<br />
ﻐﻟا تﺎﻋﺎﻟا<br />
ﻟ ﻧا ﻊﻣ<br />
ﻐﻟ ﻲر كآ ﻟا ﻓﺎﺛ<br />
تﺎﻋ ﻲﻓ داﻓا ﻌﻟ ﻲﻳ ﻻ ﻟ<br />
" نرﺎﻳرا"<br />
و"<br />
سوروه"<br />
ـﻟ<br />
" ﻲﻋﺎﺟﻻا<br />
ﺛﺄﻟا"<br />
. ﻟ ﺧاﻟا ﻓﺎﻟاو ﻋﺎﺟﻻا ﻓﺎﻟا<br />
تاﻐﻟا نﻀﻓﻳ بﻟا اه ﺣ<br />
داﻓﻷاو<br />
ﻳﻣ<br />
يﻷ ﻳ ﻲﻟاو ،ﻋﺎﻟاو ﻟا ﻣ ﻣ<br />
ﻰﻟإ<br />
" ﻣوﺎﻟا<br />
ءﻟا<br />
ﻳﻧ"<br />
ﻰﻟإ<br />
تﺎﻳﻧ ﻣ<br />
ﻲﻓ ﺎﺟ ﻬﻳ<br />
داﻓﻷا ﻊﻓﻳ ﺎﻣ اهو ،ﺎهﻳ<br />
ـﻟ<br />
ةﻋﺎﻗ ه بﻟا اه<br />
ﺎﻣ اهو<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟ او رﺗ ﺗ ﺗ ﻟ ﻲﻟا<br />
اذﺎﻟ<br />
ﺗ<br />
اذﺎﻟ<br />
ﺎﺑ<br />
ﻳ<br />
كﺎه<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
نأ<br />
ةﺷﺎﻣ ﺑ<br />
ﻲﻓ هﺎﺳ ﺎﻬﻟ<br />
وأ<br />
اهو<br />
ﺳﺎﻣ"<br />
،ﻟا ﺧاد ﺗﻟا ﻣ عﻧ<br />
ﺎﻬﻓ لﻳ ﻲﻟا<br />
"<br />
مهو<br />
نأ<br />
ﻟا<br />
2<br />
. ﻟذ ﻰﻋ ﻌﻓ دآ ﺳر<br />
ﻌﻟا<br />
نأ<br />
ﻌﻟ<br />
نوﻟا ﻌﻳو<br />
ةﺷﺎﻣ قﻳ<br />
ﻲﺟﻟﻟا<br />
" غرﺑزه"<br />
رﺎإ<br />
ﻟا<br />
ﻳﻧ ﻣ<br />
ﻲﻓ لﻟا ثﻳ<br />
،ﻓ بﻏﻟا ﻐﻟا ﻟا ﻲﻓ تﻼﻳﻌﻟا هه ثﺗ ﻻ<br />
" ياو"<br />
و<br />
" آا<br />
ﻐﻟا ﻌﺑ ﺎﻬﺑﻳ ﻟ<br />
ﻧا<br />
"<br />
" يرﻐﻳﻏ كﺎﻣ"<br />
ﻣ<br />
ﻏﻟﺎﺑو<br />
ﻳﻧ<br />
ﻰﻋ<br />
ةدﺎﻟ ةﺣاو ﻳ<br />
1 - ibid., p3.<br />
2 -Sans auteur, Management Théorie des Organisations, les mémos, imprimé en compte d’auteur , Algérie2005, p32
ﺳﺎﻣ<br />
ةﺣاو ﻳ كﺎه ﻧأ<br />
1<br />
. " يرﻐﻳﻏ كﺎﻣ"<br />
ضﻧ<br />
ﺑ<br />
ﺣ ﻟ ﺳﺎﻣ<br />
101<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
ةروﻀﻟﺎﺑ ﺎﻬﻋ ﺗ ﺎﻬﻟ<br />
ةﺣاو ﻳ كﺎه مادﺎﻣ<br />
ﻐﻟ<br />
: ﻲﺟﻟﺳﺳﻟا بﻟا.<br />
4.1<br />
ﻣ ﻐﻟا تﺎﻋ ﻧ ﻟا ﻲﻓ داﻓﻷا<br />
ﻌﻓ در ﻰﻋ آﻳ<br />
بﻣ هو<br />
ﻣوﺎﻟﺎﺑ ﺗﺗ ﻲﻟا ﺗ<br />
وأ<br />
ﻲﻓ ﺗ ﻲﻟا ﻲه ﺟﺎﻟا ﻐﻟا ﻌﻓ<br />
ﻬﻗاﻣو داﻓا تاﻌﻣ<br />
ﻰﻟإ<br />
نأ<br />
ﺟﻟﻟا ﺎﻬﻣ ﺻﺎﺧ ﻲﺣاﻟا ﻣ<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا ﻌﻟ ﻌﻟا<br />
2<br />
. داﻓا<br />
ﻣوﺎﻣ زوﺎﺗ<br />
ىﺗ ﺎﻬﻣ ﻲﻓ بﻟا اه تﺎﻳﻧو<br />
قﺗ ﻲهو ،ﻟا ﻲﻓ ﻟا ﻐﻟا ﻟ ﻬﺑﺎﻗ ﻰﻋ ﺛﺗ ﻬﺗﺎﻓﺗو<br />
ﻐﻟا ﻌﺑ ﻗﻼﻋ ﺎﻬﻟ ﻲﻟاو ﻟا ﺧاد داﻓا ﺑ ﻋﺎﻟاو ﻋﺎﺟﻻا<br />
ﻐﻟا ﻣﺎﻳد<br />
ﻳﻧ ﺎﻬﻟ ﻗﺗ ﻲﻟاو عاﻟا<br />
ﺎﺟﻟﺳﺳﻟا ار ﺎهر ﻗو ،"<br />
ةﻟا تﻻﺎﻣ"<br />
مﻌﻟا ﻣ ﺎﻬدﺎﻣ هأ ﻰﺣﺳا ﻲﻟاو<br />
ﻲﻓ نﺗ<br />
ﻲﻟاو<br />
ﺎﻳ ﺎﻣ اهو<br />
وأ<br />
ﻐﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
" داﻓﻸﻟ<br />
آاردا<br />
ﻰﻟا"<br />
ةهﺎ ﺎﻬﻣ ﺻﺎﺧ<br />
جذﺑ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
دﺎﻌﺑﻷا<br />
ﻟا ﻲﻓ<br />
فﻌﺗ ﻲهو<br />
" ﻟ ترآ"<br />
ﻲﻳﻣﻷا ﻟا ﻟﺎﻋو<br />
نﻵا<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ داﻓﻷا<br />
ﻲﻗﺎﺑ ﻊﻣ ﻋﺎﻳ<br />
3<br />
ﻧ ﺎﻣ ﻰﻋ آﺗ ﻲهو ، ﻌﻟا<br />
يﻟا<br />
دﻟ ﻲﺟﻟﻟا<br />
لﺎﻟا<br />
ﻋﺗ ﻲﻟا ءاﺳ ﻟا ﻲﻓ ﻓﺎﻟاو ﻟا ىﻟا عاﺻ<br />
. ىﻟا عاﺻ ﻲﻓ ةدﺎﻌﻣ ﻣ ﻏ نزاﺗ ﻌو لﺣ ﺟاﺗ ﻲﻟاو<br />
ﺗ ﺎآ ،ﻣ ﺑ ﺗ دﻓ ﺟﻟﺑ<br />
ﻟاو نوﻳ ﻳﻟا ﺑ ضوﺎﻟ لﺎﻣ ﺟﻳ<br />
نأ<br />
آ<br />
ﻳ<br />
نأ<br />
جذﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
،ﻌﺗ<br />
ﻲﻟا<br />
اهو<br />
ﻳ ﻋ ﻋﻣ ﻲﻓ ﻧا<br />
1 -Mohamed BAYAD, Bernard DELOBEL, Article « GRH et Changement Organisationnel Discours et réalités »,<br />
Centre Européen de Recherche En Management des Organisations (CEREMO), metz, 1999,p8<br />
2 - François CHAMPAGNE , La Capacité de Gérer le Changement dans les Organisations de Santé, Novembre<br />
2002, Université de Montréal , p VII<br />
3 -Jacques RHEAUME, Op.Cit, p67
داﻓﻷاو<br />
ةﻣ ﻊﻗاﻣ<br />
ﻐﻟا ﻋ ةﺄﻧ<br />
تﺎﻋﺎﻟا لﺎﻌﺳا آ ﻬﺑ<br />
ﺑر<br />
وأ<br />
آ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
102<br />
ﺎﻟ ﻳ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻧا ﺎآ<br />
،ﻟا ﻲﻓ ﻬﻋ<br />
عﺎﻓﻟا ﺟا ﻣ ةﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟ ﻟا تﺎﻳﻟا ﻣو<br />
ﻓ ﻳ<br />
وأ<br />
ﻳ ﻻ اه هرﺗ ﻲﻓ<br />
ﺑ ﻳﻟاو ﻐﻟا رﺎﻣ ﻲﻓ ﺛﺗ ﺧﻟ ﻬﻣ حﻳ<br />
ﻲﻓ ﻐﻟاو رﻟا ﻟﺎﺣ ﻳ<br />
ثﻼﺛ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺗ<br />
نﺗ ﻲﻟاو ﻟا ﻲﻓ<br />
وأ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
1<br />
، ﻟا ﻲﻓ<br />
" ﻟ"<br />
نإ<br />
ﻟ ﻟا ﻲﻓ<br />
. ﻟ ﻌﻟا ىﻟاو ﻐﻟ ةﺎﻟا ىﻟا ﻌو ﻓو ﻟذ نﻳ<br />
" ﻟ ترآ"<br />
ﻼﺻأ<br />
يﻟا<br />
ه<br />
رﻟا اه ﺣ عاﻟا نإ<br />
ﺣ ﻲهو تاﻓو ﺣاﻣ ﻋ<br />
ﺎﻟا ﻌﻟا<br />
ﺗ<br />
وأ<br />
: ةرﻟا<br />
ﺗ<br />
. ﻐﻟ ﺟﺎﺣ ﺗو ﻣ ﻏ<br />
ةﻳﻟا صﻟا<br />
ﻋ ﻟا ﻋ ﻟذو : ﻐﻟا ﻋ ﻧ كﻟا<br />
ﻣوﺎﻣ رﻬ ﻊﻣ ﻣاﻳ اه آو ةﻳﻟا<br />
. ىﻟ ﻳﺟ نزاﺗ<br />
دﺎﻳإ<br />
تﺎآﻟا<br />
بﺎآا<br />
ﻋﺎﻟا ﻟوﺎﻣو<br />
نزاﻟ ةﻳﺟ ﻌو لﺣ ﻐﻟ رﺗ كﺎه نﻳ ﺑ<br />
: ةرﻟا<br />
رﺗ كﺎه نﻳو ،ﻟ ﻌﻟا ىﻟاو ﻐﻟ ةﺎﻟا ىﻟا ﺑ<br />
ﻲﻓ ﻌﻟا ﻣو<br />
1 - Mohamed BAYAD et autre, Op.Cit p 7<br />
2 - Mohamed BAYAD et autre, p p 7-8<br />
،ةﻳﺟ ﻓﺎﺛ ﻳﺎﻌﻣ رﻬو<br />
ةﻳﻟا<br />
تﺎآﻟ<br />
2<br />
. راﺳﻻا ﻧ ﺗ ﻟا<br />
ﻟذو<br />
ﻟا<br />
: ﻲهو ﺣاﻣ<br />
-ﺃ<br />
-ﺏ<br />
-ﺕ
كﺎه ﻟ<br />
هأ<br />
ﻧ ﻻ<br />
يﻟا<br />
ئدﺎﻟا<br />
قﺎﺳ ﻋ جﺗ ﻟ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
ةدوﻣو<br />
،ﺎﻬﻓ<br />
103<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
عاﻟا ﻣﺎﻋ ﻰﻋ آ ﺑ ﻟ آر ﻟ<br />
. عاﻟا ﻋ ةﻌﺑو نزاﻟاو راﺳﻼﻟ<br />
داﻓﻷا<br />
ﺗ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
تﺎﻳﻟا هه<br />
ﻲﻓ<br />
قو<br />
ﻟا ﻋ<br />
ﻧ<br />
نﺗ ىﺧأ ﻣاﻋ<br />
ﺣﻼﻧ ﻣﺎﻋ ﺑ<br />
ﺎهداور<br />
ﺎﻬﻳ ﻲﻟا تارﻟاو<br />
اﺟ ﻧاﺟ ﻰﻋ ﻳ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻌﻟ ﺎهرﺗ<br />
هﻬﻟ ﻣﺎﻌﻟا ئدﺎﻟ<br />
ىﺧﻷا<br />
ﻓ<br />
ﻧاﻟا ﻣ<br />
ﻳ ﻟ ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
هه<br />
ﻏا نأ ﻟﻟاو<br />
فاهﻸﻟ<br />
ﻊﻓرو<br />
ﻐﻟا<br />
ةﻌﺑو<br />
تﺎﻋ<br />
ﺎهزوﺎﺗو<br />
هاﻟا<br />
تاداﻣا<br />
ﻰﻟإ<br />
نﺄﺑ<br />
قﻟا<br />
اه<br />
ﺎﻬآو ،دﻟ ﻲﻟا ﻧﺎﻟا<br />
ﺗ<br />
ﺎﻬﻣ ﻲﻓ<br />
هأ ﻗو<br />
ﻳو<br />
ﻣﺎﻟا ﻳرادا ﻌﻟا ﺻ ﻳ<br />
وأ<br />
ﻌﺟ<br />
جﺎﻧا ﻳآ<br />
،ﻟا<br />
تﺎﻳﻟا<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻌﺑ ﻌﻟا ﻣاﻌﻟاو<br />
. ةﺷﺎﻣ<br />
تﺎﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻋ ﺛﺄﺗو هأ<br />
تﻼﻟا آ<br />
تﺎﻋ ﻋ ﻳﻟا<br />
ﺣ<br />
ﺑﻳ<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﺻأ<br />
يﻟا<br />
دﺎﻌﺑأ<br />
ﻀﻟا<br />
ﺻأ<br />
تاذ<br />
يﻟا<br />
وأ<br />
موﻌﻟا<br />
،ىﻟا<br />
ةﻗ<br />
فاهﺄﺑو<br />
ﻟو ﺗ ﻟﺎﺷإ ﻳ<br />
ﻟ<br />
قﺗ ﻟ تﺎﻳﻟا<br />
: ﻐﻟ<br />
ﻳﻟا تﺎﻳﻟا.<br />
2<br />
ﻳاﺗ ﻊﻣ<br />
ﻲﺗاﺳﻻا ﻌﻟا تاذ<br />
فاهﻷا<br />
ﻟا ﻲﻓ<br />
ﻧﺎﻟا ﻰﻋ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
اﺛﺄﺗ<br />
ﻣ<br />
ﻌﻧا<br />
آأ<br />
ﺎهﻏو<br />
ﻳﻟا<br />
ﺟﺎﻧا<br />
ﻧاﺑ ﺗﻳ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
،ىﻟا<br />
ﻳﻟا تﺎﻳﻟا هأ ﻰﻟإ ﻲﻳ ﺎﻓ و ،هاﻟا ﺎﻬﺗﺎﻳﺗو تﺎﻟا ﻊﻗاﺑ آأ ﻐﻟا<br />
.<br />
ﻐﻟا ﻌﻟ
ه<br />
و ،ﻐﻟا<br />
ﻋ آاﻟ ﻣﺎآ ﻬﻣو<br />
104<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
1<br />
: ﻲﻟا ﻳﻟا.<br />
1.2<br />
رﺗ ه<br />
ﻲﻟا ﻳﻟا<br />
ﻣو ﻣ تﺎﻬﺟﺗ ﻣ ﺣﺎﺑ ةﻋ تﺎﻟا ﻳاﺑ ﻲﻓ ﻊﺟ ﺟﺗ<br />
ﻳﻟا فﻌﻳو ،ﺟﻟا اﻬﻟ<br />
ﻐﺗ ﺟا ﻣ ﻣو ةﻌﻣ<br />
اﺟ<br />
ﻗﺄﺗ<br />
نأ<br />
اوﻷا<br />
ﺳﻟا ﻣ ﻌﻳ<br />
ﺗاﺳإو<br />
ﻐﻟ ﺣ<br />
يﻟا<br />
" ﻧﺄﺑ<br />
ﺟا ﻣ ﻟذو تﺎﻟا هو ﻟاو<br />
ﻗاﻟاو<br />
ﻐﻟا ﻋﺳو ةﻟا تﺎﻳﻟاو<br />
ﻣ ﻳﻌﻟا<br />
ﺎﻬﻟﺣ<br />
" يرﻐﻳﻏ كﺎﻣ"<br />
و<br />
" ﺑ"<br />
ﻬﺑ<br />
ﻲﻟا<br />
رﺎﻓﻷا<br />
قﻟاو ﺎﺟﻟﻟا ﻊﻣ ﺳﺎﻣ ﻳﺑو<br />
: ه ﻲﻟا ﻳﻟا<br />
نأ ﻓ<br />
" ﺗاذ ﺣ ﻲﻓ<br />
" دآﺎﺑ"<br />
. ﻣ ﻐﺗ ﻋ<br />
. مﺎﻌﻟا مﺎﻟا ﺗو ﺗ<br />
. ﻟ ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا ﻗ ﻣ ﺎﻗﻼﻧا ﺗ<br />
. ﻟا ﻌوو ﻋﺎﻓ ﻳﺗ ﺟأ<br />
ﻌﺟ ﻲﻟاو<br />
" ﻳﻏرا<br />
ﻲﻟا<br />
" و<br />
ﻣ<br />
ﻣ<br />
. آﻟا مﻌﻟا ﻰﻋ مﻳ<br />
ﻳﻟا<br />
" ﻳﺎﻧ"<br />
ﻐﻟاو ،ﻟا ﻓﺎﺛ ﺗ ﻣ تﺎﻋ ه<br />
ﻳﻌﺗو ﻓ ةﺎﻟا ﻌﻟا<br />
1 - Mohamed BAYAD et autre, opcit, P11<br />
رﺗ<br />
و ﻲﻟا خﺎﻟا فﻬﻳ<br />
ﺎﻣأ<br />
-أ<br />
-ب<br />
-ت<br />
-ث<br />
-ج<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا ةﻟا نإ<br />
ﻣ ﺎﻳﻓ ﻳﻋﺎﻟا ﺣﺎﻟا<br />
ﻐﻟا<br />
. ﻐﻟﺎﺑ ﻓﻬﻟا<br />
نﺎﺑ لﻟا ﻲه<br />
ءاﺟإو<br />
ﻋﺎﻟا<br />
،"<br />
تﻟو<br />
ﻌﻓ ه ﻟا ﻲﻓ<br />
تﺎآﺳو<br />
ﻗاﻟا
105<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
ﺗﺗ ﻋﻣ ﺟ ﻋ ﻳﻟ ﺣ ه ﺟﻟا اه ﻲﻓ ﻬﻟا ﻧاﻟا ﻣو<br />
مﺎﻬﻟا ﻣ ﺗو ﻊﺳﺗ ﻰﻋو آرﺎﻟا ﻰﻋ مﺗ<br />
. ﻟ ﻲﻌﺟﻟا لﻌﻟا ﻰﻋو<br />
ﻟ ،ﻟ<br />
ﻬﻟا ﻰﻟا ﻳﻟ فﻬﻳ<br />
ﺻﻷا<br />
ﻟاو<br />
ﻲﻓﺎﻟا ىﻟا ﻲﻓ ﻌﻟا ﻰﻋ آﻟا هﻟا ﻣ ﻧأ<br />
مﺎﻗﻷا<br />
ﻣ ﺑﻌﻟا ﻟا<br />
راودﻷا<br />
لﺎﻣ<br />
ﻲﻓ ﺗ ﻲﻟا تارﺎﺧﻻاو<br />
رﺎﻋﻻا ﻲﻓ<br />
راودﻷاو<br />
مﺎﻬﻟا<br />
ﻐﻟا ﻲﻓ ﻟاو ضﻌﻟا ﺑ ﻲﺳﻼﻟا<br />
ﻟا<br />
ﺎآ ،ﻟا<br />
ﻌﻟا<br />
ﺗ<br />
جﺎﻧا<br />
،ﻣ<br />
ق ﻰﻋ<br />
،(<br />
قﻟا ءﺎﺑ)<br />
تﺎﻋﺎﻟا<br />
ﻲﻓ نﺎآ ﻲﻟا ﻳﻟا نإ<br />
ﺧﻷا<br />
ﺗ<br />
ﺎﺳﺎﺳأ<br />
ﻳﺗو<br />
ﻰﻋ ﺎﻌﻳﺳ ﻬﻳ<br />
أﺑ<br />
نود ﻟا ﻲﻓ ﻳﺎﻌﻟاو<br />
ةدﺎﻋإو<br />
،ﻌﻟ<br />
ﺳﻟا<br />
. ﻌﻟا ﻌﺗو ﺗ ﺟردو ،ﻟا<br />
تﺎﻳﻟا<br />
هﺎﻟ ﻟا ﻳﺎﻬﻟا كرﺗ تﺎﻟا<br />
: ﻧﻷا بﻣ.<br />
2.2<br />
أﺑ تﺎﻌﻟا<br />
ﻣ ﺎﻗﻼﻧا<br />
تأﺑو<br />
ﺗ ةروﻀﺑ ﺗﻣ ﺎآ ةﻳﺟ ﺗ آﺎﻣ ﺟاﺗ تأﺑ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎﺟاور ﻰﺗ<br />
ﻧأ<br />
ﻓﺎإ<br />
" ﻧﻷا"<br />
،ﻟا<br />
ﺣ ةﻳﺟ تﺎﻣ لﺣ ﻟا ءﺎﺑ<br />
ﻳﻧ ﻣ ﻌﺟ<br />
ﺎﻣ اهو ،تﺎﻣﻟا<br />
ثﻼﺛ ﻣ نﻳ ﻌﻣ مﺎآ ﻟ ﺗ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﻓو ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋو ،تاراﻟا ،تﺎﻣﻌﻟا ،ةدﺎﻟا<br />
ىﻟا تﺎﻌﻟا نﺗ ﺑ ﺎﺳﻟا ﻳﺗ<br />
ﻋ ﻣ ةﺟﻟا<br />
فاهﻷا<br />
1 - Thierry SIEBENBORN, Op.Cit,p15<br />
ﺑ ﻳ ﺑ<br />
ةدﺎﻋإ<br />
يرﻟا<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ةدﺎﻋإو<br />
ﻣ ﺑ ﺧاﻟا<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ اآ<br />
:<br />
ﻲهو ﻋﻓ<br />
ﻋ نﺗ تﺎﻌﻟا هه<br />
1<br />
، ﻧوﺎﻌﻣو ﺑاﻣ ﻟ<br />
. ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
: ﻲﺗاﺳﻻا ﻟا بﻣ.<br />
3.2
106<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
هرﺎﻋﺎﺑ ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟ ﺎهرﺗ ﻲﻓ كﺗ ﺑﺎﻟا تﺎﻳﻟا ﻧﺎآ ﻟ<br />
أﺑ تﺎﻧﺎﻟا<br />
ﻣ ﻳاﺑ ﻟ ،ﻳرﺗ<br />
ﻗﺄﺗ<br />
ﻋ<br />
وأ<br />
ﻳﻳﺗو ﻋﻓ ﻋ<br />
،تﺎﻟا<br />
ﻲﻓ ﻐﻟ ﻀﻟا رﻟاو حﻟا اه ﻲﻓ ﻟا ﻲﻓ نﺣﺎﻟا<br />
ﻌﻗ ﺗ<br />
ﺎﻬﻧأو<br />
،ةﻣ<br />
ﻏ ﺎهرﺎﻋﺎﺑ ﻐﻟا ﻌﻟ ﻟا ﻲﻓ<br />
حﺎﺑ ﺗﻳ ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ حﺎﻧ نﻓ<br />
بﻟا اه ﺣو،<br />
ﻟا ﻓﺎﺛ<br />
وأ<br />
ﻧ<br />
ﻣزأ<br />
ﻟﺎﻟ<br />
ﻳرﺟ<br />
ﺑو ﻳﺗ ﻰﻋ ﺎﻬﻓ ﺗاﺳﻻا<br />
ﺎﻬﻬﺟاﻣ قﺎﺳ<br />
وﺑ<br />
و<br />
ﻳرادا<br />
ﻲﻓ ﻟذو<br />
ﻲﻬﻟا ﺎهءﺎﺑو ﺎﻬﺗاﺳإو<br />
1<br />
. ﺎﻬﺧاد<br />
باا<br />
: تﺎﻌﻟا بﻣ.<br />
4.2<br />
9000وﻳﻻا<br />
ﻳﺎﻌﻣ رﻬ ﻊﻣ اآ ﺎﺣﺎﻧ بﻟا اه فﻋ ﻟ<br />
ﻣ ﺑ ﻣﻟا<br />
أﻣ<br />
بﻟا<br />
اه تﺎﻳﻧ<br />
تﺎﻌﻟ<br />
2<br />
ههو ،<br />
ءﺎﺛأ<br />
لﺎﺷأ ﻌﺑرأ<br />
مﻼﻋا<br />
ﻰﻋ مﺗ بﻟا اه ﻓو ﻐﻟا ﻋو ،2000<br />
هأ<br />
ﺎﻬﻓ<br />
ﻣو<br />
،ﻳرادا مﺎﻬﻟا ﻣ ﻟا ﻲﻓ<br />
حﺗ ﻲﻟاو<br />
،دراﻟا ،ﻟا ،تﺎﺎﻟا<br />
" ثادﺎﻧرﺎﻓ"<br />
ـﻟ<br />
:<br />
ﻲهو<br />
" جذﺎﻟا"<br />
ﻟا<br />
تﺎﺎﻟا<br />
ﻳﻧ<br />
ﻟا<br />
ﺎﻬﺑ نوﺎﻌﺗ لﺎﻣ ﺧو ﺎﻬﻣد ﺟﻳ بﻟا اه ﻓو تﺎﻌﻟا<br />
. ةﻟا<br />
فاهﻷا<br />
ﻳﻟا ﻊﻗاﻟا ﻋ ﻌﺗ ﻲه<br />
ﻣ ﻌﺟ ﻲﻟاو<br />
،ﺎﻬﻬﺟاﺗ<br />
ﺗ ﺟا ﻣ ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻋ ﻲﺗ<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا ﻌﻟ<br />
ﻲﻟا ةﻟا تﺎﻳﻟاو<br />
تﺎﻳﻟا ئدﺎﻣ ﺎﻬﻋ ﻌﺗ نأ ﻳ<br />
ةﻌﻟا ﻟﺎﺳﻷاو<br />
ﻣاﻟا<br />
1 - François Champagne ,Op.cit. ,p VII<br />
2 -.Thierry SIEBENBORN, Op.Cit, p15<br />
ﻳﻟا<br />
لﺎﺷأ ﻰﻋ ﻟا لﻟا<br />
ﻳﻟا تﺎﻳﻟا نإ<br />
تﺎﻟﺎﺑ ﻳ تﺎﺑ<br />
يﻟا<br />
ﻻ ﺗاﺳإ دﺎﻌﺑأ تاذ ﻋ ﻐﻟا<br />
اه<br />
ﻌﻧا ﻗو<br />
،ﺳﻼﻟا
ةدﺎﻋإو<br />
ﺻﺎﺧ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
ﺎهآذ<br />
،ﻳﻟا<br />
ﻌآ<br />
ﻐﻟا<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﻌﻣ<br />
ه<br />
لوﺎﻧ<br />
ﺎﻬﻋ<br />
ةرادآ<br />
،ﻐﻟا<br />
تﺎﻋ زﺎﻧﻻ ﻳﻟا<br />
ﺳ ﻲﻟا ﻳﻟا تﺎﻳﻟا<br />
نأ<br />
ﺎهﻳ<br />
ﺣﺎﻟا ﻣ<br />
ه ﺎﻬهأ<br />
ﺎﻣ هأ<br />
و<br />
ئدﺎﻟ ﺗ<br />
ﻐﻟ ﻲﺗاﺳﻻا ﻟاو<br />
107<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
تﺎﻟا<br />
ﺎهﺎﺗ ﻲﻟا<br />
ﻊﻗاﻟا<br />
: ﻲﺗ عوﻣ<br />
ﻲﻓ ﻲهو<br />
،ﻬﻟا<br />
ﻲﻟا ﻳﻟا ﺎﻬﻣ<br />
ﻐﻟا<br />
ﻐﻟا ﻧاﺟ هأو<br />
ﻟ ﺎﺑﺎﺳ ﺎﻗﺗ ﻟ<br />
ﻌﻟ ،ﺎﻬﺑ<br />
ﺗﻣ<br />
،ىﺧﻷا<br />
ﻲﻌﻳ اهو<br />
،دﻣ<br />
فه<br />
ﺗ ﺟا ﻣ<br />
و ةدﻣ<br />
ﻣز<br />
نأ<br />
اذإ<br />
ﺗ<br />
ةﺑ دﻣ<br />
ﺎه<br />
ةﻓ<br />
ﻧﺎﺟ تاﺛﺄﺗ و<br />
هه<br />
. ﻟا<br />
وأ<br />
مﺎﻬﻟا<br />
ﻟ<br />
،"<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﻣو<br />
ﺻﺎﺧ<br />
حﺎﻟا<br />
نﻳ يﻟاو<br />
ﻳرادا<br />
ﺳﺎﺳأ<br />
تﺎﻌﻟا<br />
.VII<br />
طﺎﻧ ةﻋ ﺑ ﺎﻟ ﺳ<br />
ﻋ اآ ﺗ ﻻ ﻳرادإ<br />
ةدوﻣ<br />
ﻣز ةﻓ ﻰﻋ ﺗو ﺎﺳا<br />
" عوﻟا"<br />
تﺎﺻاﻣ<br />
ﺗ<br />
،ﺣﺎﻧ<br />
وأ ﻓ دﺗ ىﻟا ةﻗ فاهﺄﺑ<br />
عوﻣ"<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﻣ ﺎﻗﻼﻧا ﻐﻟا<br />
ﺗ ﻣاﺑو تاﺧو ﺣاﻣو<br />
سﺎﺳأ ﻰﻋ نﺗ<br />
ةرادإ ﻲﻓ ﺳﺎﺳأ ﻬﺟﺗ ﻰﻋ آﺗ<br />
ﻓ<br />
ﻲﻓ ﺻﺎﻌﻟاو تﺎﻌﻟا ﻣ نﻼﻳ ﻳﻟاو<br />
ﻟا ﻳﺎﻌﻣ<br />
ﻋ<br />
ﺎﻣ<br />
ﺣ<br />
ﻰﻟإ<br />
طﻀﻣو<br />
ﻧاﺟ ﻣ ﻬﻓ<br />
ىﻟا ةﻗ فاهأ<br />
نا<br />
ﻰﻟإ<br />
كﺎه<br />
نﺎآ ﻐﻟا ةراد<br />
ﻓﺎإ<br />
ﺎﻳﻌﺗ<br />
،ﻲﻟاو<br />
ﻲﻟا ﺎهو<br />
،ﻣ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻌﻟا<br />
وأ ﺎﻬﻋﻧ نﺎآ<br />
ﺎﻬﻣ ﻐﺗ ﻋ يأ نأ ﻰﻋ آﺄﻟا ﺎه يروﻀﻟا ﻣو ،ﻟا<br />
ﻐﺗ كﺎه نﻳ ﻟ<br />
ﻧﺎﻓ ﻻإو<br />
ﻟ<br />
وأ<br />
،ﻐﻟا ﻗ<br />
ﻲﺗو ﻲﺗ ﻲﻋ<br />
ةروﻀﻟﺎﺑ<br />
ﻀﺗ ﻲﻬﻓ<br />
،ﺎهاﻣ<br />
ﻟا<br />
ﻲﻓ ﺎﻟا ﺻﺎﻌﻟاو تﺎﻌﻟا آ ﻰﻋ<br />
ﻓﺎﻟا ﺗ<br />
ﻳه<br />
ﺳ ﻲﻟﺎﻟا جذﻟا ﻲﻓو ،ﺎﻬﻋ<br />
ﻳﺑ و<br />
اذإ<br />
ةﻳﺟ ﺻﺎﻋو تﺎﻌﻣ ﻲﺗ ﻳ<br />
:<br />
ﻐﻟا ﻋ ﻣ ﻧﺎﻟا
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻳﻣ<br />
108<br />
( 9)<br />
ﺷ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
رﻟا<br />
ﻲﻌﻟا ﺗﻟا،ﻐﻟ ﻳﻟا تﺎﺗاﺳﻻا هﻷ ضﻋ ﻊﻣ ﺳﻷاو تﺎﻟا : ﻐﻟا ةرادإ ،لﺎآ ﻲﺳﺎﻗ :<br />
-53<br />
ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو قﻟا آ ،ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2005 سرﺎﻣ 09-08<br />
،تﺎﻣﻟاو تﺎﻟ ﻟا ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا<br />
54ص<br />
،61<br />
ﺳﻟا ةدﺎﻗ ﻏﺗ ﻲﻟا ةﻳﻟا<br />
ﻟا ﻲﺗ ﺑ ﻧو<br />
: ﻲﻟا ىﻣ<br />
. ﺎﻬهﺎﺗﺎﺑ ﻐﻟا<br />
-<br />
أ<br />
ثاﺣإ<br />
1<br />
. ﻟا ﻗ ﻣ ﻗ ﻋ ﻲﻟا ﺑ ﻲﻌﻧو : ﻲﻟا ىﻣ -ب<br />
تاﺧ ﻣ ةﺧ وأ ﺣﻣ ﺎﻌﻓ<br />
ﺎﻬﺗاءاﺟإ<br />
يأ<br />
نﻼﻳ<br />
ﻻ ﻳﻟا ﻳه<br />
ﻟو ﻐﻟا ﻌﻟ ﻣﺎﻋ ﺻو<br />
ةﻣ<br />
نأ ﺎآ ،ﻲﺗو ﻲﺗ ﻋ<br />
. ﻲﺗ<br />
وأ<br />
ﻲﺗ ﻋ<br />
ﻟا ىﻣ<br />
ﻀﻟا<br />
ىﻣ<br />
ماﻟﻻا ىﻣ<br />
لﺎها ىﻣ<br />
ﻟا ةدﺎﻋإ ىﻣ<br />
رﺎﻧﻻا ىﻣ<br />
ﻧﺄﺑ<br />
ﻐﻟا<br />
ﻌﻧ نأ ﻳ ﻧأ<br />
ﻧﺄﺑ هرﺎﻋا ﻳ<br />
ﻲﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
ﻣ<br />
آ نإ<br />
نﻼﻳ ﺎﻬﻟ<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻐﻟا ﻲﻓ<br />
يأ ،ﺎﻬﻣاﺑو<br />
ءاﺟإ<br />
وأ<br />
ﺣﻣ<br />
ﻐﻟا تﺎﻳﻣ<br />
ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا،ﻐﻟ ﻳﻟا تﺎﺗاﺳﻻا هﻷ ضﻋ ﻊﻣ ﺳﻷاو تﺎﻟا : ﻐﻟا ةرادإ ،لﺎآ ﻲﺳﺎﻗ -<br />
،54ص<br />
، ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو قﻟا آ ،ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2005 سرﺎﻣ 09-08<br />
،تﺎﻣﻟاو تﺎﻟ ﻟا ءادﻷا لﺣ<br />
-<br />
1
ﻰﻟإ<br />
ﺎهروﺑ<br />
ﻐﻟا ﺗ<br />
ﺑ ﻳ ﻻ<br />
ﻗﺗ<br />
ﻲﻟاو<br />
ئدﺎﻣ وأ<br />
يﻟا<br />
ﻻ ﻗ ﻣ ﻧﺎﻣز ﺣاﻣ<br />
قﻧ<br />
نأ<br />
ﺎه<br />
و<br />
لوﺎﺳ<br />
ﺎﻬﻟ قﺳ ﻌﻣ ﻐﺗ ﻣاﺑ<br />
ﻳﻟا ﻋ ﻐﻟاو ﻌﻟا<br />
،ﻐﻟا<br />
تﺎﻳﻧ ﻣ<br />
تارﺑ<br />
ﻌﻳ ﺎﻣ<br />
ﺎﻌ<br />
109<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
: ﻐﻟا ﺗ تﺎﺑﻣ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎﻬﻣ<br />
ﺎﻗﺗ ناو ﺎﻟ ﺳ ﻟ<br />
.1<br />
،ﻌﻟا<br />
هه<br />
ﻣ ﻧاﺟ ةﻋ<br />
آ ﺑ يﻟا ﺟﻟا ﺎﻬﻋ ﻰﻐﻳ ﻲﻟاو ،ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻲﺗ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻓﺎإ<br />
ىﻟ ،ﻳﻟا<br />
تﺎﻟﺎﺑ ﺗ ﻲﻟا<br />
ﻰﻋ ﺎﻬﺎﺳإو<br />
ثاﺣإ<br />
ﻲﻓ ﺳ ﺎﻟ ﺎﻬﺑ ﻲآ ﻗﺎﺗ كﺎه<br />
يرﺟ ﻐﺗ كﺎه نﺎآ<br />
ﺳﻟا ﻧﺎآ<br />
ثﻳ<br />
ةدﺎﻋﺑ<br />
يﻟا<br />
ﻟ<br />
اذإ<br />
ﻧا<br />
اذإو ،تﺎﻌﻟا ﻣ<br />
ﻐﻟﺎﻓ<br />
ﻳ<br />
،ﻣ<br />
يﻟا<br />
. ﺎﻬﺑ<br />
،ﺎﻬﻟ<br />
لﺎﻌﻓ<br />
ﻲﺗ<br />
رﺗ<br />
ةﻳﻟا تﺎﻌﻟا ﻲﻋاﺗ<br />
ﺎﻬﺑﺑ ﺎﻟ ﺗ ةدﻣ تﺎﺑﻣ<br />
ﻋ ﻐﻟا ﺎهو ﺳﺎﺳأ<br />
ﺑﻣ كﺎه<br />
نأ ﻰﻟوﻷا هﻟا ﻣ وﻳو<br />
ﻣﺎﻟاو برﺎﻟا ﻧاﺟ هأ ﻟﺎﻟا<br />
1<br />
: ﻌﻟا<br />
ثاﺣإ<br />
ﻌﻳ<br />
ﻲﻣ ﺑار ﻣ<br />
ﻣزأ<br />
ﻓ ه<br />
ﺎهﻏو<br />
ﺗ<br />
نأ<br />
تﺎآﻟاو<br />
تاﻓ ءﺎﺛأ ﺎﻟﺎﻏ ثﺗ ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
ءﺎﺑ<br />
ةدﺎﻋﺑ<br />
نأ ﺎآ ،ءادﻸﻟ<br />
ﺗﺗ<br />
1 -Ann-Laure BASSETTI, Op .Cit,p49<br />
ﺎﺟﻟﻟاو<br />
آ<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ ثاﺣإ ﻲﻓ<br />
ﻊﻳﺳ ﻳﺑ ﻳ اهو<br />
ﻳﺗ<br />
وأ<br />
ءادﻷا<br />
نأ<br />
،ةﻳﺟ<br />
ﺟﻟا<br />
ﻋ ﻐﻟا.<br />
1.1<br />
بﻟا اه<br />
ﻓﺎﻟا<br />
ﻣزأ<br />
ﺣﻼﻳ<br />
ﺳأ<br />
ﻳ<br />
ﻋاﻗ ﻲﻓ<br />
ﻌو ﻌﺗ<br />
ﻳﺗ ﻲﻓ آ ةﻗ<br />
ﻧا ﺎآ ،ﻊﻗﻟا<br />
اه<br />
تﺎﺑﺎﻳا<br />
. تﺎﻣزﻷا<br />
هأ<br />
ﻰﻟإ<br />
. ﺎﺣﻻ<br />
،ﻟا<br />
نإ<br />
ﻣ ﺎﻗﻼﻧا ﻟا<br />
بﻟا
110<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻳﺎﻬﻧ ﻲﻓ وأ ىﻟا تﺎﻣزﻷا تﻻﺎﺣ ﻲﻓ اﺟ ﻻﺎﻌﻓ نﻳ نأ ﻳ ﺟﻟا اه<br />
،ﻲﻟا ﻟا<br />
ﻲآ<br />
: ﺎﻬهأ<br />
ﻌﺳاو<br />
ﻣ ،دراﻟا<br />
ﻰﻋ ﻟا<br />
ﺳ<br />
ﻟا<br />
هأ ﻣ ﻌﻳ يﻟا ،"<br />
ﻬﻟا ةدﺎﻋإ"<br />
ﻟا ﻳﻟاو<br />
تﺎﻣزﻷاو<br />
،"<br />
ﻲﺳ<br />
وأ<br />
هﺎﻣ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ثﻳ<br />
.<br />
ﻟا ةﺎﺣ<br />
ﺟﻟا اه<br />
ﻟ<br />
،ﻋﺎﻟا ﻊﻣ دﻟ ﻌﻟا<br />
ﻟا<br />
. ﺎﻬﻳرﺎﺗ<br />
و ﻟا ﻓﺎﻟ<br />
ﻌﻟا ﻋ ﻐﻟا ﻣأ هأ ﻣ و<br />
. ﻼﺗ آأ ﺑ ﺎﺣﻻ ﻟإ قﺳ يﻟاو ﻐﻟا ﻣاﺑ<br />
هﺄﻟا<br />
: ﻟا ﻳﻟا ﻋ ﻐﻟا.<br />
2.1<br />
ﻰﻋ ﻟا ةرﻗ ﻰﻋ ﺟﻟا اه ﺗﻳ<br />
تﺎﻋﻟا ﺑ ﻳ ﻟا رﻟا اهو<br />
ﻲﻧﺎﻧأو<br />
ﻲﻋﺎﺟا<br />
ﺛﺄﺑ<br />
ﻟ ﻐﻟا ﺗ<br />
نأ<br />
ﻳ"<br />
تﺎﻌﻟ ﻧ ﺗ ﻟ تﺎﻟا ﻲﻓ تاﻐﻟا ﻏا<br />
،ﻲﻳرﻟاو<br />
ﻲﻟاو ﺧاﻟا<br />
نأ ىﻳ ﻧأ<br />
ﺎآ<br />
ﺑﺗ ﺎﻧ ةﻣ ﺗور تﺎﻌﻟ ﻧ ﻧﺎآ ﻟ ﻳدﺎﻋ ﻏ دﻬﺟ<br />
" نﻳﺎﻟا"<br />
ﻲﻟاو<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻟﺎﺗ ﺟأ<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
ﻣ<br />
ﻣاﺑ<br />
ﻣﻟا تﺎﺎﻟﺎﺑ<br />
نﺗ ﺎﻧ<br />
نأ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻲه<br />
هأ<br />
ثاﺣإ<br />
ﻣ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻣ ﻣ رﻗ آأ<br />
ﺗﻳ ﻐﻟا<br />
ﻐﻟا<br />
ثاﺣإ<br />
. ﻲﺟرﺎﻟا ﺎﻬﺑ<br />
ﺟﻟا اه ﻰﻋ<br />
ﻲهو ﻟا ﻳﻟا"<br />
نأ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻌﻳ<br />
ﻣﻷا<br />
ﻟا<br />
هأ<br />
ﻣ<br />
ﻲﻌﺗ ﻲﻟاو<br />
كﺗ ﻳﺗ ﻋ ﻰﻋ مﺗ<br />
هو<br />
ﻟا ﻳﻟا<br />
،ﻌ ﺎﻧ نﺗ<br />
. داﻓﻸﻟ<br />
تﺎﺳ هأ ﻣ<br />
. ﻋ ﺎﻧ ﻳ ﻗ ﺎﻣ ،ﺑ<br />
:<br />
ﻲﺑرﺎﻟا ﺟﻟا.<br />
3.1
ﻟ<br />
،ﻧاﻟا<br />
ﻌﺑ ﻲﻓ ﻀﻗﺎﻣ ﺎﻧﻳ<br />
تاراﻟا<br />
ذﺎﺗا<br />
. ﺎﻬﺑ<br />
ﻊﺗ<br />
ةآ<br />
نأ<br />
آﻣ<br />
ﻌﺑو ﻲﺗاﺳﻻا ﻧﺎﻟﺎﺑ<br />
ىﻟﺎﺑ ﺗﻳ<br />
ﻟا ﻳﻟا ﻋ ﻐﻟا نأ<br />
ﻳﻟا<br />
. ﺎﻬﺑ<br />
نﻓ<br />
ﻣ ةدﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
111<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻳ ﺑﺎﻟا ﻬﺟﻟا<br />
طﺎﻧ كﺎه<br />
نأ<br />
نإ<br />
اﻟا ﻣ<br />
ﺗﻳ ﻌﻟا ﻋ ﻐﻟﺎﻓ<br />
ﺣ ﻲﻓ<br />
ﻣﺎﻟا ىﻣ ﻳ اهو<br />
،ﻟا ﻲﻓ<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻐﻟ ثﻣ<br />
ﻟوﻷا<br />
فاهﻷا<br />
ءارو<br />
،تاﻐﻟ<br />
ىﻟا ﻳﻟا راﺳﻻا<br />
ﻟ ،يرﻣو مﺎه لاﺳ<br />
نﺗ ةﺣاو<br />
هه<br />
نأ<br />
ﻳ<br />
ح<br />
ﺎﻣ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻰﻋ<br />
هأ<br />
بﺎهﻟﺎﺑ<br />
. ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ﻲه ﻌﻟا<br />
ﻳ<br />
يﻟا<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
يﻟا<br />
ﻧﺎآ اذإو<br />
ه ﻟا<br />
ﺣﻟا ﻣﺎﻀﻟا هو ،ﻳﻟا<br />
ﺗ<br />
؟ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻐﺗ ﻋ<br />
ﻀﺗ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ ،ﻧﺎآ<br />
ﺎﻬﻣ<br />
،تﺎﻟا<br />
آ ﻲﻓ<br />
ﻌو ﻟﺎآ<br />
ﺗﻟا ﻣاﻌﻟا<br />
ﺎﻬﺗ ﻲﻓ<br />
ىﺧأ<br />
آﻧ<br />
نأ<br />
آﻣ<br />
وأ<br />
ﺎﻬﺗاذ ﺣ ﻲﻓ<br />
ﻰﻟإ<br />
. ﻌﻟا هه ﻣ<br />
اآ<br />
ﻓﺎإ<br />
ﺑ ﻟ<br />
ﺑﺎﺛ<br />
ىﻣ<br />
: ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ءاﺟﺑ<br />
ﻌﻗو ةدﻣ<br />
ﻰﻋ ﺷﻟاو<br />
ﺑﺎﺟإ<br />
ﻣ يأ ﻲﻓ ﻟ ﺑﺎﻗو<br />
ﻏو ﻣ<br />
تادﻣو<br />
ﻣاﺑ<br />
ﻟا مﺗ<br />
هأ<br />
آ<br />
. 2<br />
كﺎه ﻟ ﻊﻗاﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﺟذﻧو<br />
ﻣاﻌﺑ ﺗﺗ<br />
تﺎﻟا ﻌﺑ ﺗﻟا تﺎﻌﻟا<br />
،ﺎﻬﻓ<br />
ﻌﻟا ﻟا<br />
ﻓﻬﻟا<br />
تﻻﺎﻟاو<br />
ﺎﺣﺎﻧ ﻓﻋ<br />
ﻲﻟا ﻣاﻟا<br />
تﺎﻣ ﻲﻓ ﺎﻬﺗ<br />
ﻳ<br />
جذﺎﻟا<br />
ةدﺎﻋإ<br />
هه<br />
هأ ﻣو<br />
ﻧﺎﻣإ<br />
،ﻣﺎﺷو<br />
وأ<br />
طﺎﻧأو<br />
فاهﻷاو<br />
جذﺎﻟا<br />
ﻟذ ﻣ هﻷاو<br />
ﻣﺎﻋ<br />
ئدﺎﺑ<br />
ةرادا<br />
ﻊﻓاوﻟا<br />
ﻣ<br />
ﺎﻬﻣ<br />
ﻌو<br />
ﻟﺎﻣ<br />
ﻌﻟا<br />
ﺻﺎﺧ<br />
طﺎﻟا<br />
ﻐﻟا ﻌﺑ<br />
ﻣ ﻋﻣ كﺎه ﻟ<br />
،تﺎﻟا ﻣ ﻋ<br />
ﺎﻬﺎﺗراو ﺎﻬﻧوﻟ اﻧ
ﻊﻟا ﻟا<br />
نﻳ ﻲﻟا<br />
ﺗ ﻲهو<br />
بﺳأ<br />
ﺣ<br />
ﻣاﻟا ﺗ ﻲهو:<br />
،ﺳأ<br />
ﻰﻟإ<br />
ةﻳﺎﻌﻟا،Reengineering<br />
ﺗ نﻳ ﻲﻟا<br />
ىآ<br />
ﻲﻟا<br />
. Benchlearning<br />
جذﺎﻟا<br />
ﻰﻟا تﺎﻳﻟا يأ<br />
" ﻲﺟﺎﻧا<br />
ﺎﻳﺗ"<br />
مﺎﻧ<br />
ﻣ ﺎﻬﻓ ﻐﻟا نﻳ ﻲﻟا<br />
ﺗ ﻲهو<br />
قﺳ<br />
ﻣ<br />
صﺎﺧ ﺑ<br />
. six Sigma<br />
ﺎﻧﻓ<br />
نﺎﺟذﻟا ﺎهو<br />
ﻋ ﻰﻋ<br />
ﻲهو:<br />
تﺎﻋﻣ ثﻼﺛ<br />
112<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
TOP-DOWN-"<br />
ﺳأ<br />
مﻬﻟا سأر<br />
ﺳﻬﻟا<br />
اﻌﻟﺎﺑ<br />
ﺗ ﻲهو<br />
-ﻰﻋأ"<br />
،ﺎﻬﻣ<br />
ﻋﻣ<br />
ق<br />
ﻣ ﺎﻬﻓ ﻐﻟا ﻋ ﺗ<br />
وأ<br />
ةرادا<br />
Bottom-up-"<br />
ﻲﻋا<br />
ﻬﻟا<br />
ةدﺎﻋإ<br />
،Benchmarking<br />
-ﺳأ"<br />
ق<br />
ﻐﻟا ﻣ ﻌﻟا ﻋﺎﻟا ﻣ ﺎﻬﻓ ﻐﻟا<br />
،<br />
Kaizen<br />
جذﺎﻟا<br />
ﻲهو<br />
نﻳﺎﻟا"<br />
ﻌﻟا هﻬﻟ<br />
ﻬﺟﻣ و<br />
" ءﺎﺧأ ﻼﺑ ةرادا"<br />
،ﺎﻬﻀﺗ<br />
ﻲﻟا<br />
ﻋ ﺎﻬﺗ ةدﺎﻋإو<br />
،ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
آ ﺑ<br />
ﻟ<br />
1 - Thierry SIEBENBORN, Op.Cit ,p20<br />
ﻟﺎﺳﻷا<br />
: ﺗ ﻲهو<br />
.<br />
،ﻟ<br />
TOYOTA<br />
: ﻟا<br />
قﻟا ﻋ ﻐﻟا<br />
و ،TQM<br />
ﻣو<br />
ﻣ ﻐﺗ قﻓ ﻣ<br />
" ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
ﻣاﻟا<br />
هه<br />
ﺎﻬﺗ ﻲﻓ ﺎﺣﺎﻧو ارﺎﻧا ﺎهآأو<br />
ةرادإ و<br />
ﺎﺳﺎﺳأ<br />
. ﻓ يﻧﺎﺛ ءﺟ<br />
،ﺳﻬﻟا<br />
وأ<br />
ﻬﻟا<br />
ةرادإ"<br />
1<br />
: ﻲهو<br />
-<br />
-<br />
-<br />
آ هأ ﻏر<br />
ةدﺎﻋإ<br />
ﺎﻬهأ<br />
ﺎﻬﻓ<br />
ﻰﻟإ ﻓ<br />
ﺎهو ،تﺎﻟا<br />
ارﻣ<br />
ﻐﻟا ﻋ ﺎﻬﻓ ﺗ<br />
ﺎﻬﻓ<br />
ﻐﻟا نﻳ<br />
ﻲﻟا<br />
ىﺧﻷا<br />
ناﻟا<br />
جذﺎﻟا
تاراﻗ<br />
فﻌﻳو<br />
،<br />
ﻰﻋ<br />
ﺑ<br />
ءادﻷا<br />
ذﺎﺗا<br />
ﻳرادا<br />
ﺳأ<br />
ﻳرادا<br />
نإ<br />
يأ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻬﻟا وأ<br />
" ﺳأ–<br />
ﻰﻋأ"<br />
ﻲﻟا مﻬﻟا ﻰﻋأ<br />
ﺳﻬﻟا<br />
تﺎﻌﻟا ﺗ<br />
ةدﺎﻋإ<br />
ةدﺎﻋإو<br />
ﻳﺎﻌﻣ ﻲﻓ ﻣﺎه ﻟو ﺎﻓ<br />
: ﺳﻬﻟا<br />
ق ﻰﻟإ<br />
113<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
وأ ﻬﻟا<br />
ةدﺎﻋإ.<br />
1.2<br />
ﻲﺗ ﻲﻟا ﻣاﻟا ﻣ ﻲهو<br />
ﻣ نﻳ ﺎﻬﻓ<br />
" ﻲﻣﺎﺷ ﺟ"<br />
و<br />
ﻲﺳﺎﺳﻷا<br />
ﻲﻟا<br />
ﻟا قو<br />
" ﻣﺎه ﻳﺎﻣ"<br />
ﻟا<br />
ةدﺎﻋإ<br />
ﻳهﺟ تﺎﺗ ﺗ فﻬﺑ<br />
ﻐﻟا<br />
ﻣ آ<br />
" ﺎﻬﻧأ<br />
ﻳرﺟ<br />
ﻬﻟا تﺎﻏر ﻟ ﺎﻌﺳ ،ﻗﻟا ،ﻣﻟا ،ةدﻟا ،ﻟا ﻣ ﺳﺎﻟا<br />
1<br />
نﻟا ﻣ تﺎﻌﻟا لﻼﺧ ﺎﻬﺗ جار ﻗو ، " ةﻗ ﻣز ةﻓ لﻼﺧ ﻟذو<br />
ﺟا ﻣ<br />
ﻐﻟا ﻋ ﻋ<br />
ح ﻰﻋ ﻬﻟا<br />
ﺗ ﻋ<br />
ﺎﻳرﺟ<br />
ةدﺎﻋإ<br />
ﻣ نﺗ<br />
لﻟا<br />
2<br />
: ﺎﻬﺗاﺗﻣ ﻣو<br />
ﻲﺎﻟا<br />
. ةﻳﺟ قﺑ ﻟا<br />
. تﺎﻌﻟا ﺗ<br />
ةدﺎﻋإ<br />
. ﻳﻟاو<br />
رﺎﺑﻻا<br />
. ﻣﻣ ﺗ قو ﺎﺟﻟﺗ دﺎﻋا<br />
. تﺎﻣﻌﻟا ﺎﺟﻟﺗ ﻰﻋ آﻟا<br />
: ﺎﻬﻌ طﺎﻧ ﻣو<br />
ﻲﻓ ﺎﻣﻳرﺎآ ﻓﺗ ﺑ ﻊﻟا ﺑﻌﺻ<br />
ﻳﻓ ةرﻗ ﺑو ،يرﺟ ﻐآ ﺗو ﺣ<br />
ﺎﻣ<br />
ﺎﻟﺎﻏ ﻲهو ﺎﻬﻣدو ةﻳﺟ ﻋ ق<br />
3<br />
. ﻼﺻأ<br />
: ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
ةدﺟﻟا<br />
ةرادإ.<br />
2.2<br />
267-266<br />
ص ،هآذ<br />
ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﻲﻟا ﻳﻟا ،يزﻟا ﻰﺳﻣ -<br />
2<br />
،ةهﺎﻟا ،يرادا ﻳﻟاو ةرﺎﺳﻼﻟ ﻓﺳ ﻳاو آﻣ ،ةراداو ﻟا ﻲﻓ ﺻﺎﻌﻟا ﻟا ، ﺧأو ﻣﺎﻋ ﻳ ﻌﺳ -<br />
551ص<br />
، 1998 ،ﻧﺎﻟا ﻌﻟا<br />
3 - Thierry SIEBENBORN, Op.cit. , p25<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
1
" ه ﻣﺎﻟا ةدﻟا ﻗاﻣ"<br />
ﻣ ﻌﺳا<br />
114<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
،ةدﻟا<br />
ﻟ ﻣﺎﻣ مﺎآ ﻣﺎﻟا ةدﻟا مﻗ يﻟاو"<br />
Feigenbaum<br />
ﻲﻟاو<br />
،<br />
ةدﻟا<br />
ﻰﻋ<br />
ةﺗﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻳﺑ ،ﻳﻟا ىﻟا ﻰﻋ ﺗ ﺗ<br />
ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
ةرادإو<br />
1<br />
، فوﻌﻣ<br />
وأ<br />
ﺗ<br />
ةدﻣ<br />
ﻰﻟإ<br />
لﺎﺷأ<br />
فﻬﺗو<br />
تﺎﻣو<br />
ﻣ<br />
"<br />
ﻣ<br />
ﺎﻬﻧﺄﺑ<br />
لوأ<br />
نإ<br />
فﻌﺗ ﻲهو<br />
،آرﺎﻟا<br />
ﻰﻋ ﻌﺗ<br />
تﺎﺟﺎﺣا<br />
ﺗ<br />
ﻀﺗ<br />
ﻲﻬﻓ اﻟ<br />
ﻣ قﻓ ﻋ ﻟا ق ﻰﻟإ ﻲﺗ ﻲﻟا ﻐﻟا ﻣاﺑ ﻣ<br />
ﻋ نﻳ<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
تاﻳﺗ ﻰﻋ ﻌﺗو ﻳ<br />
ءاﺟإو<br />
ﻲﻣز<br />
،ﺎﻣ ﺎﻋﻧ<br />
ﺎﺎﺳاو<br />
ﺎﺻﺎﺧ<br />
اﺗ<br />
فﻌﺗ<br />
ىﻣ ﻰﻋ نﺗ ﺑ ،تﺎﻌﻟﺎﺑ<br />
ﻟا<br />
ﻗ ﻲﻟاو ﻋ تاﻐﺗ ﻰﻋ ﻟو ﻟا ﻲﻓ ةﻣو ﻣ ةﻐﺻ<br />
،ﻳﻀﻟا ﺣﻟا<br />
: ﻲهو ﺣاﻣ ﻰﻋ ﺗ ﻲهو<br />
2<br />
، ﻲﺳ<br />
ﺛﺄﺗ<br />
تاذ<br />
نﺗ<br />
ﺗو لدﺎﺗ ﺣﻣ ،ﻟا ﺣﻣ،ﻳﻟاو ﻳﻟا ﺣﻣ ،ﻟا ﺣﻣ<br />
ﺎﻬﺎﺗرا<br />
ﻐﻟ ﻣﺎﻧآ ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
تﻣ ﻲﻟا بﻟا ﻌﺑ<br />
ﺎﻣ ﻌو ﻲهو<br />
4<br />
. ﻟا ﻲﻓ بﺳﻷا اه<br />
عﺎﺗإ<br />
ةرادإ<br />
ﺎهرﻬ<br />
بﻋ<br />
ﻲﻓ<br />
هأ<br />
3<br />
ﻣو.<br />
تاﻟا<br />
هﺎﺳ<br />
ﻲﻟا فوﻟﺎﺑ<br />
ﺎﻬﻋ ﻓ و ﻧﺎﺑﺎﻟا تﺎآﻟا ﺎﻬﺑ<br />
تﺎﻣزﻷا تاﻓ ﻲﻓ ﺻﺎﺧ ﻐﻟا<br />
تﺎﻋ هأ ﻳاﺗ ﻊﻣو ﻧا آﻟا ﻣ<br />
ﻣ ﻲﻋاﺗ ﻧوﻣو ﻋﺎﻓ آأ ﻐﺗ ﻣاﺑ ﻬﺳ ،ﻟﺎﻟاو ﻳدﺎﻗﻻا<br />
ﻧاﻟ آأ<br />
ﺑ رﺎﻋﻻا ﻲﻓ ﺎهﺧأ ﻰﻟإ ﻓﺎإ تﺎﻌﻟاو تاﻟا<br />
1 - Claude JAMBART : l'assurance qualité – les normes ISO 9000 -,ECONOMICA, 2èm, édition, Paris, p27.<br />
2 -Thierry SIEBENBORN, Op.Cit, p45<br />
ﻲﻟوﻟا<br />
ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،ﻐﻟ ﻳﻟا تﺎﺗاﺳﻻا هﻷ ضﻋ ﻊﻣ ﺳﻷاو تﺎﻟا : ﻐﻟا ةرادإ ،لﺎآ ﻲﺳﺎﻗ<br />
57ص<br />
،ﻳدﺎﻗﻻا<br />
مﻌﻟاو قﻟا آ ،ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2005 سرﺎﻣ 09-08<br />
،تﺎﻣﻟاو تﺎﻟ ﻟا ءادﻷا لﺣ<br />
4<br />
- Thierry SIEBENBORN, Op .Cit, p49 -48<br />
-<br />
3
آﻷا ﻌﺗ ﻲﻟاو<br />
. ﺗاﺳا<br />
ﻐﻟا<br />
اورﻳ<br />
ﻻ<br />
نأ<br />
ﺷ<br />
،ﻳﻟا<br />
دراﻟﺎﺑ ﺗﻟا<br />
ﻣاﻋ هأ<br />
نود<br />
نﻌﻳ<br />
ﻬﻟ ،ﺎﻬﻧوﻳﻳ ﻲﻟا ﻳﻟﺎﺑ<br />
ﻌﺗ ﻲﻟاو<br />
ةﺷﺎﻣ ﺗﻳ<br />
،ﻐﻟا<br />
اﻬﻟ ﺑﻟا<br />
هو<br />
،ﻓ<br />
وأ<br />
115<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
تﺎﻟ ﻧﺎﻧاو ﻋﺎﺟﻻا<br />
نﺗ ﺎﻣ ﺎﻟﺎﻏ ﺎﻬﻧأ ﻣ ﻏﻟﺎﺑ ﻐﻟا<br />
تﺎﻌﺑ اﺛﺄﺗ<br />
ﻟا<br />
ﺎهﺗ<br />
: ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋﺷ.<br />
3<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ ﻋ<br />
ﺛ ﻣ<br />
ﻋﻟا<br />
ﺣﺎﻧ<br />
ىﻣ سﺎﻟ<br />
وأ<br />
ﻟﻟا<br />
و ﻟا ﻲﻓ ﻐﺗ ﻋ<br />
ﻼﻟا<br />
ﻲﺳﺎﺳﻷا<br />
ﺧاد ﺎﻬﻳ ﻲﻟا ةﻳﻟا عﺎوﻸﻟو ﻐﻟ ﻬﺗ ىﻣو<br />
ﻼﻟا<br />
نﻳ ﻳﻟا<br />
ﻳ يﻟا ءﺎﻋﻟا<br />
داﻓﻷا<br />
نﻳو<br />
ﺎﺟﺎﻧ<br />
نﻳ نأ ﻳ ﻧا ﻏر<br />
ىﻣ ﻰﻋ ﻟ<br />
ﻌﺗ<br />
هﻷاو<br />
تﺎﻋﺎﻟاو<br />
ةروﻀﻟﺎآ<br />
داﻓﻷا<br />
1<br />
: ﻲهو<br />
نأ<br />
هﺎﺗا<br />
ﺳﺎﻣ<br />
ةﻳﻟا ﻟا<br />
،ﻻﺎﻌﻓ<br />
ﻳ<br />
ﻋﺎﻟ ﻟﺎﺑ<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﻸﻟو<br />
اﻐﺗ<br />
ﻟا ﺗ<br />
ﻳﺎﻌﻣ ثﻼﺛ كﺎهو<br />
اﻳ<br />
رﺎﻌﻟا<br />
ﻰﺗ<br />
وأ<br />
نأ<br />
ﻲﻟا<br />
،ﻟا<br />
ﺧاد<br />
نوﻓ<br />
ىﻟ<br />
نإ<br />
ءاﺟإ<br />
نﻌﻳ<br />
دﻟا<br />
داﻓﻷﺎﺑ<br />
،ﻟا<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟ ﻋﻟاو<br />
نأ<br />
ﻳ<br />
ﻼﻓ<br />
،ﻟا<br />
ﺣﺎﻟا ﻣ<br />
،ةﻳﻟا<br />
ﻟا<br />
هﺗ ﻲﻓ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ ﻋﺷو ﻼﻣ<br />
. تﺎﻳﻟ اﻟا ﻓﻌﻟا<br />
. ﻌﻗاﻟا تﺎﻟاو ﻐﻟا ﺑ ﻗﻼﻌﻟا<br />
. ﻐﻟا ﻰﻋ لدﺎﻟا ﻲﻓ ﻋﺎﻟا ىﻟ ﻲﻟا ةرﻟاو<br />
تﺎﻣ<br />
ىﻟ ﻲﻟا<br />
ﻣو داﻓﻸﻟ<br />
ﻟﺎﺑ<br />
1 - Ann-Laure BASSETTI , opcit, p42<br />
ﻰﻋ ﺗﺗ ﻳﺎﻌﻟا هه<br />
نأ<br />
تارﻟاو<br />
ﻲﻋﺷ ﻳو ﻳ<br />
-<br />
-<br />
ﻧﺎﻣا -<br />
ﺣﻼﻟا ﻣ<br />
ﻟا ﺑ<br />
ةﺷﺎﻣ ﺗﺗ ﻲهو<br />
. هأو<br />
ﻐﻟﺎﻓ ﻋو<br />
ةﺎﻓ وذو<br />
يرو نﺎآ<br />
،ﻊﻓﺎﻟاو<br />
،ﻟا ﺧاد<br />
اذإ ﻋﺎﻟا
ةﻌﺑ ﺗ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻣ<br />
ﺛ<br />
داﻓﻷا<br />
،ةورﻟا<br />
ﻓ اﺛﺄﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻲﺗﺄﺗ<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻋﻟاو ﻼﻟا ﻌو ﻐﻟا ﻋ<br />
ﻌﻓ تادرو تﺎﻌو ﻋ ﻌﺗ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﻗﻣ<br />
ﻳ<br />
آﻷا<br />
: ﻲﻟﺎﻟا<br />
جذﻟا<br />
ﺎﻬﻟ<br />
ﻳ<br />
ﻐﻟا ﻋﺷو ﻼﻣ ﺣاﻣ ﻣ<br />
يﻟا<br />
ﺎهﻋ<br />
ﺎﻬﻧﻷ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
ﻧ جﺣﻟا ﻳاﺑ ﺗ<br />
ﻣﺄآ<br />
Ann-Laure BASSETTI ,opcit, p46<br />
و ﻲﻟا<br />
ﻟ<br />
116<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
ﺧﺄﺗ ﻲﻟو<br />
ةروﻀﻟﺎﺑ ﺣ ﻟ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
،ﻐﻟا<br />
( 10)<br />
ﻟا<br />
: رﻟا<br />
جرﻳ ﻲﻟا ﺣاﻟا<br />
ﻣ ىﻧ<br />
ﻓﻟا ﻗﻣ ﻣ<br />
ﻼﺗ<br />
آأ<br />
ﻐﻟا ﻋ<br />
ﻲﻬﻓ<br />
ﺑ<br />
ءﺎﺛأ<br />
ﺣاﻟا ﻲﻗﺎﺑ<br />
ﺎﻗﻼﻧا<br />
ﺎﺣﻻ<br />
ﺎههﺎﻣ ﻲﻓ<br />
ﺎﻣأ<br />
ﻋ<br />
جذﻟا<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﺣاﻣ<br />
هﺎﺗا ﻟا<br />
اه<br />
ﻲﻓ<br />
ﻐﻟا ﻋ<br />
ﺎﻬﻟ قﺳ ﻲﻟاو ﻣوﺎﻟا<br />
ﺎﺗ<br />
آﻷا<br />
،ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ ﺳﺎﺣ<br />
ﺎﻬﻧﻷ<br />
ﻟ<br />
تاﻓ<br />
ءاﺳ ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﺗ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو ﻐﻟا دﻬﺟ ﻲﻓ جﺎﻣﻧﻻاو لزﺎﻟا<br />
ﻐﻟا ﻋﺷ ﻳ ﺎﻣ اهو ،داﻓﻟ<br />
تﺎﺑﺎﻳا ﻳ<br />
ﻧﻷ<br />
وأ<br />
ضوﻣ<br />
ﻊﻗاو<br />
. ﺑﻟا<br />
: ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ﻣوﺎﻣ.<br />
4<br />
" ﻧروﻻ"<br />
ه ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻣوﺎﻣ ﻋ ﻌﺗ ﻳﻧ ح ﻣ لوأ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻐﻟا نﻣوﺎﻳ ﺑ ﻲﻟا ﻐﻟا نﻣﺎﻳ ﻻ ﻟا ﻲﻓ<br />
و ﻧﺎﻧا<br />
و ﺎﻌﻣ<br />
لزﺎﻟا<br />
ﻻ<br />
ﻣوﺎﻣ<br />
جﺎﻣﻧﻻا<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟا تﺎﻳﻧ ﻌﺗو<br />
ﻬﻟا ﻓر<br />
ﻐﻟا ﻋ ﻋ نﻼﻋا<br />
داﻓﻷا نأ<br />
نإ<br />
آأ يﻟا<br />
،ﻟ ﻲﻋﺎﺟﻻا ﻊﻟا ﻲﻓو تﺎﻗﻼﻌﻟا
ﻟ ﺎﻬﻧأ ﻣ ﻏﻟﺎﺑ<br />
" ﻣوﺎﻟا ﻳﻧ"<br />
ﺎﻬﻌﻣ ﺗ ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
نﻳ ﻟذو ،داﻓﻷا<br />
ﻐﻟ ﻟا ﻲﻓ<br />
ﻲه ﻐﻟا ﻣوﺎﻣ<br />
ءاﺟإ<br />
ﻧ نأ ﻳ ﺎﻟ سﺎﺳﻷا<br />
ءﺎﺛأ<br />
117<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻲﺟﻟﻟا<br />
ﻟا<br />
. ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻌﻟ ةﺷﺎﻣ قﺗ<br />
ﻧا<br />
" لﺎﻧرﺎآ"<br />
ىﻟ ﻣوﺎﻟا ﺗ ﻋ ﻌﺗ ،ﻧﺎﻟا<br />
. ﻐﻟا ﻋ ﻣ ﻌﻟاو هﻷا رﺎﻧإ<br />
. ﻟﺎﻣ ﻋ عﺎﻓﻟا دﻟا ﻟوﺎﻣ<br />
أﻟاو ﻐﻟا ﻋ ﺑﺎﻟا ةﻟا<br />
نأ<br />
" لﺎﻧرﺎآ"<br />
لﻬﻟا ﻣ فﻟا ﻰﻋ ﺗﺗ<br />
دﺎﻌﺑإ<br />
. يروو ﻲﺣ ﻧا ﻰﻋ<br />
. ﻐﻟا ﻊﻣ ﻗﺄﻟا ﻟوﺎﻣ<br />
و<br />
" ﻧروﻻ"<br />
ﻟ ،ﻟا ﻲﻓ ﺻﺎﻟا ﻟﺎﻣ دﻟا هﻌﻳ<br />
اه<br />
ﻲﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻐﻟا ﻋ ﻣوﺎﻣ<br />
داﻓأ<br />
ﻋﻣ<br />
وأ<br />
ﻊﻣ ﺟﻟا اه<br />
طﺎﺗرا ىﻣ ﻋ ﻟا ﻐﺑ<br />
ﻣ ﻋﻣ<br />
ﻰﻟإ<br />
1 -Karima BEN KAHLA, Op .Cit,15-16<br />
لﻳ ﻬﺟ ﻣو<br />
تﺎﻌﻟا ﻣ ﻋﻣ<br />
1<br />
: ﻲهو ﺣاﻣ ﺧ ﻋ<br />
-أ<br />
-ب<br />
-ت<br />
-ث<br />
ﻣ آ رﺗ ﺣ ﺣﻼﻧ ﺎﻧإ<br />
،داﻓا<br />
ﻣ ﺎﻬﻟ ﻣ ﻏ ﻌﻓ ةدر<br />
ﻊﻗاﻟا ﻲﻓ<br />
نأ<br />
ﻳ ﺎﻣ ﻰﻋ ظﺎﻟا ﻟوﺎﻣو<br />
ﻊﻓاودو بﺎﺳأ آ ﻧ نأ ﻳ ﻻ<br />
ﻟا ﺧاد دﻟا ﻊﻓﺗ بﺎﺳأ ةﻋ كﺎﻬﻓ ،ﻓ<br />
ﺎه قﺳو ،ﻌﻟا<br />
هه<br />
2<br />
: ﻐﻟا ﻣوﺎﻣ<br />
" ﻐﻟ<br />
ﻣوﺎﻣ"<br />
ﻧ ﻧﻼﻋ<br />
وأ<br />
ﺷ نود<br />
ﻣ<br />
رﻟا<br />
ﻌﻓ ةدر وأ ﻗﻣ<br />
ﻌﻣو ﻌﻗاو ةﻧ<br />
ﻰﻟإ داﻓﻷا ﻊﻓﺗ ﻗ ﻲﻟا ىﺧﻷا بﺎﺳﻷا<br />
ﻟا ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،ﻟا<br />
ءادﻷا ﻟ ﻲﺗاﺳإ ﺧآ<br />
ﻟا ﻓﺎﺛ ،ﻳﻣﺑ ﺑ<br />
287ص<br />
ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو قﻟا آ ،ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2005 سرﺎﻣ 09-08<br />
،تﺎﻣﻟاو تﺎﻟ<br />
-<br />
2
ﻟا ﻟا<br />
ﻊﺑا<br />
:<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
118<br />
-<br />
ﻗ<br />
ىﻳ<br />
ﻌﺑ<br />
داﻓﻷا<br />
نأ<br />
ﻐﻟا<br />
<br />
ﻟ<br />
ﻟﺎﺣ<br />
ﻌ<br />
نأو<br />
رﻣﻷا<br />
ﻻ<br />
ﺗ<br />
ﻰﻋ<br />
ﺎﻣ<br />
،ماﻳ<br />
ﺎﻣ<br />
ﻳ<br />
ﻬﻟ<br />
ﻟﺎﺣ<br />
ﻣ<br />
ﻟا<br />
هﺎﺗا<br />
ﻐﻟا<br />
ﺗﻟا<br />
.<br />
-<br />
صﺎﺷﻷا<br />
ﻳﻟا<br />
نﻳ<br />
ﻐﻟا<br />
ﻗ<br />
ﻻ<br />
نﻣﻳ<br />
ﻟدﻷا<br />
ﻓﺎﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
ﺗ<br />
نأ<br />
ﻐﻟا<br />
دﻌﺳ<br />
ﻌﻟﺎﺑ<br />
ﻰﻋ<br />
ﻊﺟ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻰﻋو<br />
ﺳﻟا<br />
.<br />
-<br />
ﻌﻣ<br />
داﻓﻷا<br />
نﻳ<br />
ﻳﻟﺎﺑ<br />
ﻲﻟا<br />
ﺗ<br />
ﻬﺑ<br />
ا<br />
ﺳﻟا<br />
،<br />
يأ<br />
أ<br />
ﻬﻧ<br />
م<br />
نﻳ<br />
ﺎﻬﻟ<br />
ﻟو<br />
ﻬﻳﻟ<br />
ﻣ<br />
ﺎهﻐﻟ<br />
.<br />
-<br />
ﻗ<br />
نﻳ<br />
ﻗﻟا<br />
ﻏ<br />
ﺳﺎﻣ<br />
ﻐﻟ<br />
،<br />
اﻧ<br />
مﻌﻟ<br />
داﻋا<br />
ﻲﻓﺎﻟا<br />
داﻓﻸﻟ<br />
ﻟﻟ<br />
.<br />
-<br />
ﻟﺎﺑ<br />
ﻌﻟ<br />
،داﻓﻷا<br />
ﻗ<br />
نﻳ<br />
ﻐﻟا<br />
ةﻗ<br />
ﻧ<br />
ا<br />
ﻟ<br />
له<br />
،<br />
ﻟﻟ<br />
نﺟﻳ<br />
ﻣ<br />
ﺎﻓﺧ<br />
.<br />
-<br />
ﻌﺑ<br />
داﻓﻷا<br />
وأ<br />
تﺎﻋﺎﻟا<br />
،<br />
ﻗ<br />
نوﻳ<br />
نأ<br />
ﻐﻟا<br />
نﺳ<br />
اﻣ<br />
فاﻷ<br />
ىﺧأ<br />
ﻟو<br />
اﻣ<br />
ﻬﻟ<br />
.<br />
-<br />
ﻗ<br />
نﻳ<br />
رﻌﺷ<br />
ىﻟ<br />
داﻓأ<br />
ﺳﻟا<br />
ﺄﺑ<br />
ﻬﻧ<br />
م<br />
اﻟ<br />
ىﺑ<br />
تﺎﻳﻟا<br />
ةﻳﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
ﻬﺟاﻳ<br />
ﻬﻧ<br />
ا<br />
يأ<br />
نأ<br />
ﻬﻳﻟ<br />
ﻌ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻟا<br />
ﻟﺎﺑ<br />
ﻋ<br />
ﻬﺟاﻣ<br />
ﻐﻟا<br />
.<br />
-<br />
ﻗ<br />
ىﻳ<br />
ﻌﻟا<br />
نأ<br />
ﻐﻟا<br />
ﻻ<br />
ةﺎﻓ<br />
ﻰﺟﺗ<br />
ﻣ<br />
ﻧأو<br />
عﻧ<br />
ﻣ<br />
ﻌﻟا<br />
عﺎﺻﻻاو<br />
تﺎﻌﻟاو<br />
ﻟا<br />
<br />
<br />
ةءﻟا<br />
ﻳﻟﺎﺑ<br />
.<br />
-<br />
ﻧ<br />
تﺎﻣﻌﻟا<br />
يدﻳ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺧ<br />
رﻌﺷ<br />
ﻧرﺎﻟا<br />
ىﻟ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻷ<br />
ﻬﻧ<br />
م<br />
ﻻ<br />
نﻓﻌﻳ<br />
آ<br />
ﻐﻟا<br />
-<br />
ﻣوﺎﻣ<br />
ﻐﻟا<br />
ﻣ<br />
ف<br />
ﻌﺑ<br />
داﻓﻷا<br />
وأ<br />
تﺎﻋﺎﻟا<br />
ﻗ<br />
ﻬﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
ﺳﻟا<br />
ﻣ<br />
ﻣ<br />
ﻬﺷ<br />
ﻲﻓ<br />
ﺎﻳاﻧ<br />
ةدﺎﻗ<br />
ﻐﻟا<br />
.<br />
-<br />
وﻳ<br />
ﻐﻟا<br />
<br />
ﻟﺎﺑ<br />
ﻌﻟ<br />
ﻲﻓ<br />
هﻬﻣ<br />
اﺟ<br />
ﻬﻟو<br />
نﻳ<br />
نأ<br />
ﻲﺗﺄﻳ<br />
ﺎﺑ<br />
ﻏ<br />
ﻌﻗﻣ<br />
<br />
ﺳو<br />
.
ﻰﻋ<br />
. ﺑ<br />
لﻟا<br />
نوﻳﻳو<br />
اﻬﻧﻗﻳ<br />
نﻳ ﻻ ﻟﻟ ﻣ دﻋو<br />
ﻻو<br />
ﻰﻋ<br />
ءﺎرإ نأ ﺎﻬﺎﻀﻋأ ىﻳ ﻟﻟ ﻐﻟا<br />
ﻟ<br />
رﺎﻟا<br />
نأ<br />
ﺣ<br />
ﻳ<br />
هه<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻟو<br />
وأ<br />
ﻲﻓ<br />
وأ<br />
. ﻰﺗ<br />
ﺧأ<br />
ﻊﻟا<br />
دﻋﻟﺎﺑ<br />
مﻳ<br />
ﻐﻟا<br />
119<br />
نﻓﻌﻳ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻻ<br />
صﺎﺷﻷا<br />
ﻌﺑ<br />
ﻬﻟ ﻟﺎﺑو ، ﻳرﻓ ﺎﻧ<br />
ﻣ ﺎﺳ ﻗﻣ ﻰﺗ تﺎﻋﺎﻟا ﻌﺑ -<br />
تﺎﻋﺎﻟاو نوﻐﻳ داﻓﻷا نأو ، ﻐﻟا ﻣ هأ ﻋﻣﻟا<br />
نﺎﻣ<br />
. ﻐﻟا<br />
ﺳﻟ<br />
. ﻗأ<br />
ءﺎﻋﻷا<br />
ﻐﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻳ<br />
ﻗ<br />
ﻊﻣ رﺎﻌﻣ ﺎﻗ<br />
ﻟا<br />
ﻲﻟﺎﻟا<br />
ﻰﻋ<br />
مﻋ<br />
ﻐﻟا<br />
ﺎﻳﻟ<br />
ﻣ<br />
ﻓﺎﻟا<br />
ﻣ<br />
نأ<br />
نﻻ<br />
ﻣ<br />
صﺎﺷﻷا<br />
ﺎﻧﻋ<br />
ﻬﺗ<br />
نوﻳ<br />
ﻳ<br />
ﻗ<br />
ﻌﺑ<br />
ىﻳ<br />
نأ ةروﻀﻟﺎﺑ<br />
ﻐﻟا<br />
صﺎﺷﻷا<br />
ﻣوﺎﻣ<br />
. ﺳﻟ<br />
ﻌﺑ<br />
ﺎﻬﻌﻳ ﻧأ وأ ، ﻟﺎﻟا تازﺎﻣﻻا نوﻳ ﻬﻌﻳ ﻐﻟا<br />
ﻣ<br />
نوﻳ<br />
ﻳﻟا<br />
مﻬﻧأ<br />
يأ<br />
رﺎﺧﻻا ﻣ عﺑ ﻧ<br />
ﻬﻳ<br />
،<br />
نأ<br />
ﻧﻷ<br />
ﻐﻟا<br />
اﻬﻧﻳ<br />
ﻻ<br />
نﻀﻓﻳ<br />
ةﻳﺟ<br />
تارﺎﻬﻣو<br />
صﺎﺷﻷا<br />
. ﻬﻟ<br />
ﺎﻟ ﻳ بﺎﺳﻷا هه آ<br />
: ﻲهو ﻐﻟ ﻣوﺎﻟا ﺗ ﻲﻟا ﻊﻓاوﻟا<br />
ﺟﺎﻟﺎﺑ رﻌﺷ دﺟو مﻋ ،راﺳﻻا و ﻣﻸﻟ ﺟﺎﻟا ، لهﻟا<br />
،ﺳ<br />
ﻗﺗ ،ﻳﺎﻣ<br />
فﻟا ،ﻟا<br />
ﺛﺄﺗ،ءﻼﻣﻟا<br />
مﻋ<br />
ﻣ<br />
تاﺗ ،ﻣ<br />
ﻓﺗ ،لهﻟا<br />
ﻐﻀﻟا<br />
،<br />
ﻣ<br />
ﻲﻟا<br />
ﺎﻳاﻣ<br />
فﻟا<br />
ﻣﻷا<br />
و<br />
وأ<br />
و<br />
ﻟﺎﻣ<br />
ﻳدﻬﺗ<br />
فرﺎﻌﻣ<br />
اﻳدﻬﺗ<br />
ﻰﻟإ<br />
ةﺄﺟﺎﻟا ، دراﻟ<br />
آﻟا<br />
ناﻓ،<br />
هأ<br />
ﻌﺑ<br />
-<br />
ﻬﻣ<br />
ﻟﺎﻟا<br />
-<br />
-<br />
-<br />
ﻲﻟﺎﻟا<br />
-<br />
ﻓﺎﺎﺑ<br />
ﻣ ﻋﻣ<br />
ﻣ فﻟا -<br />
،<br />
ﻐﻟ<br />
رﺎﻓﻻا<br />
ﻟا<br />
ﻣ
و<br />
ﻟا<br />
دﺎﻓا،<br />
تﺎﻟا<br />
برﺎﻀﺗ<br />
ﻐﻟ ﻣوﺎﻣ ﺗ ﻲﻟا بﺎﺳﻷا هه<br />
ﺟ<br />
ﻲﻟاو<br />
،ﻋﺎﺟﻻا<br />
نأ<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ ﻧ ﻋﺎﻟا<br />
هزﻌﻳ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
ﻏرو<br />
آأ<br />
ﻟ ،ﻐﻟا<br />
120<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟا<br />
و<br />
1<br />
. ﺳﺎﻟا<br />
ﻓﺎﻟا<br />
ﻏ<br />
حو<br />
ﺑ ﺣﻼﻧ<br />
وأ<br />
ﻟﺎﻟا<br />
ﻗﻟا<br />
نأ<br />
ﻳ<br />
ﻟا داﻓﻷا ةﺑ ﺗﺗ<br />
،ﻌﻟا هﻬﻟ<br />
ﻟا ﻧاﻟ ﻬﻣ ﻏو ﺳ نﺗ ﺎﻣ ﺎﻟﺎﻏ<br />
ﻋ<br />
ءﺎﺛأ<br />
ﻟا<br />
ﺧاد<br />
ىﺧأ ﻣاﻋ ﺎﻬﺗ ﻲﻟا بﺎﺳﻸﻟ<br />
ﻟا ﺛﺄﻟا<br />
دﻬﻟ<br />
ﻟا ﻟا ﻌﺗ ﺎﻬﻧأ<br />
ق ةﻋ كﺎﻬﻓ<br />
ىﻟ<br />
ﻳﺗو ﻌﻟا ﻗاﻣو ﻐﻟا<br />
لﺎﺗﻼﻟ لﺎﻌﻓ مﺎﻧ ﻧ<br />
هﺎﻧ<br />
نأ<br />
. ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻣوﺎﻣ ﺧ<br />
ﻻإ ﻌﻟﺎﺑ ﺻﺗ<br />
ﻐﻟا ﻣوﺎﻣ<br />
وأ<br />
ﻳ ﻻ<br />
،ﻧﻼﻋ ﺳأ ﻰﻋ ﻧﺎآ اذإ ﻐﻟا ﻓ ﺗ ﻗو<br />
نأ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻊﻣو<br />
بﺎﻏ<br />
ﻟذ<br />
ﻧﻼﻋ<br />
،ﻐﻟا<br />
: ﻲهو ﻌﻟا ﻣوﺎﻟا ﻣ رﻗ ﻗﺄﺑ ﻐﺗ ﻋ ءاﺟ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺟﺎﻟا ﻳﻟ حﺎﻣ هو<br />
: ﺧﻟا<br />
. تاﻳﻟا ءاﺟإ آ ضﻋو لﻟا زﺎﻧﻻا<br />
تﻻﺎﻣ لﺣ تاراﻟا ﻊﺻ ﻲﻓ ﻣﺎﻌﻟا كاﺷإ ﻲهو : كاﺷﻻا<br />
. ﻌﻟا ﻣ ﻋﻣ<br />
اﺻﺗ ﻲﻟا تاﻐﻟا ﻊﺑ ءاﻟا وأ ةدﺎﻟا ﻟوﺎﻣ ﻲهو : عﺎﻗا<br />
. ﻳﺧﻵا ﻰﻟإ ﺎﻬﻟ<br />
ﻟا ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا<br />
ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،ﻰﻟا ﺧاد ءادﻷا ﺗو ﻲﻟا ﻐﻟا ،ﺧأو ،مﻼﻟا ﻋ ﻲﻓﻣ -<br />
498<br />
ص ، ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو قﻟا آ ،ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2005 سرﺎﻣ 09-08<br />
،تﺎﻣﻟاو تﺎﻟ<br />
-أ<br />
-ب<br />
-ت<br />
1
ﻣ ﻳﺧﻶﻟ ﻣاوﻷا راﺻإ ﺎﻌﻟا ةدﺎﻟا ﻰﻋ<br />
ﻌﻟ ﻌﻟا ﻣوﺎﻟا ةﺣ ﻣ ﺗ نأ<br />
121<br />
ﻧأ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
يأ<br />
: مﺳﻟا<br />
1<br />
. ﻟا ﺟأ<br />
-ث<br />
ﻳ تاءاﺟا هه نأ لﻟا ﻟا ﻣ<br />
ﻰﻋ ﺳ رﺎﺛأ نود ﻐﺗ تﺎﻋ ءاﺟإ ﻧﺎﻣإ ﻲﻓ ﻳ ﺎه لؤﺎﻟا ﻟ ،ﻐﻟا<br />
ﻐﻟا تﺎﻌﺑ ﺻﺎﺧ ﻳﺑ دراﻣ<br />
. ﻳﻟا<br />
ﻌﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﺑﺎﻟا<br />
ﺳرﺎﻟاو ﻟا ﻲﻓ<br />
ﻲﻟاو<br />
،ﻣﺎﻬﻟا<br />
هﺎﻟا<br />
ﻌﻟا<br />
هه<br />
،تﺎﺳﻟاو<br />
تﺎﻟا<br />
ﻣ<br />
ﺎﺟ اه ﻬﻳو<br />
تاﻣ<br />
رﺎﻬﻧاو<br />
تﺎﺗاﺳا ﻋ ﻌﺗ نﻵا ﺗﺎﺑ<br />
،ﻋ<br />
ﻓﺎﻟاو<br />
ءﺟ<br />
ﻳﺗ<br />
تﺎﻟ<br />
ﺻأ ﻐﻟا نأ ﻲﻌﺗ<br />
ةرادإ<br />
ﻳﺗ ﻋ<br />
ﻻإ<br />
ﻳ ﻟ اهو ،داﻓﻷا<br />
ﻳﻟا ﺎﻬﺗارﺗو<br />
ﺎﻬﻟﺎﺳأو ﺎﻬﻟﻼﺳا ﻲﻓ يزاﺗ<br />
ةﺧﻷا تاﻟا ﻲﻓ<br />
ﻲﻓﺎﻟا<br />
ﻲﻟاو<br />
: ﺻﻼﻟا<br />
ﻐﻟا ﻋ ﺻأ ﻟ<br />
،ﺳﻟا ةﺎﺣ ةرود راﻣ ﻰﻋ<br />
ﻐﺗو<br />
ﻗﺄﺗ<br />
ﻬﺗو<br />
ﺎﻬﻟ<br />
آ ﻓﻋ ﻲﻟا<br />
ﻌ ﺣاﺑ<br />
ﺎﻬﺳرﺎﻣ ﻲﻓ<br />
ﻟا<br />
،ﺑﻐﻟا<br />
ﻟا<br />
ﺗﺗ<br />
ﻧﺎآ<br />
،ىﻟا<br />
ﻟﺎﻟاو ﻳدﺎﻗﻻا تﺎﻣزﻷﺎﺑو<br />
مﻟا ﻋﻟ<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻓﺎﺑ<br />
ﻲﻓ ﻌﻟا هﻬﻟ<br />
ةﻟا هﻷا ﻌﺗ<br />
ﺗ تﺎﻬﺟﺗو تارﺗ<br />
ﺎﻬﺳرﺎﻣ ةﻣ ﻗ ﻰﻟإ<br />
ةﺟو ةﻓ ﻲﻓ<br />
ﺎﻗﺗ ﻲﻟا<br />
ﻗدو ﻣ<br />
نﻵا<br />
فﻌﻳ ﺎﻣ<br />
ﻣاﺑو<br />
تﺎﻬﺟﺗو<br />
ﻰﻟإ اه رﺗ ﻗو<br />
ﺎﻬﻧأ ﺎآ ،ﻟا<br />
ﺗاﺳإ ﻣ<br />
. ﻳدﺎﻌﻟا ﻟا ﺳرﺎﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﺟﺎﻣﻧا ىﻣو ،ﻳﻟا<br />
تﺎﻟا<br />
ىﺧأ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻓﺎإ<br />
ﻐﻟا ﻓﺎﺛ<br />
ﻰﻟإ ﺗ<br />
ﻲﻟا<br />
،ﺎﻳﺗ<br />
ﻲﺑﻏ<br />
ﺎﺗﺎﺳﻣ ﻊﻗاو<br />
هرﻣ<br />
ﻌﻣ ﻳدﺎﻗا تارﺗ<br />
ﻣ<br />
نأ<br />
ﻲﻌﻧ<br />
نأ<br />
ﻳ<br />
ﺎﻬآ نﻷ<br />
،ﻋﻣو<br />
ﻰﻋ<br />
ﺎﻬﻟﺎﻧاو<br />
سﺎﻟﺎﺑو<br />
،ﻼﺻأ<br />
،ﻟا<br />
ﺎﻬﺑ ﺻﺎﺧ<br />
ﻌﻟ<br />
ﺳورﻣ ﻏ قﺑو<br />
ﺗﻟا ،ﻟا حﺎﻧإ ﺟا ﻣ ﻲﻟا ﻳﻟاو ﻐﻟا : ﻣﺎﻟا ةدﻟا ةرادإ ،يﻌﻟا ا ﻋ ،ﻟﺎﻟا ﻋ ار<br />
ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو قﻟا آ ،ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2005سرﺎﻣ09-08<br />
تﺎﻣﻟاو تﺎﻟ ﻟا<br />
ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا<br />
81ص،87-75<br />
-<br />
1
ﻟازﺎﻣ<br />
ﺎﻬﻓ<br />
ﻐﻟا<br />
،ﻲﺟرﺎﻟا<br />
ﺎﻬﻣ ﻲﻓ<br />
ﻋ<br />
وأ<br />
ناو<br />
ﻟا<br />
،ﻗﻷا<br />
ﻰﻋ نﻵا<br />
ﺧاد<br />
آﺎﻣ<br />
122<br />
وأ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
ﺎﺗﺎﺳﻣو ﺎﺗﺎﻣ ﻲﻌﺗ ﻻ<br />
تﺎﻳﺗ<br />
ﺎﻬﻳ ﻲﻟا ﺗاﺳا تاﻟا ﻣ ةدﺎﺳﻻا ﻣ ﺗ<br />
ﻟ<br />
،تﺎﻳﻟاو<br />
تاﻐﻟا آ ﻊﻣ ﻗﺄﻟﺎﺑ<br />
ﺗ<br />
،ﻳﺣ<br />
،تﺎﺑﻌﺻو<br />
صﻓ ﻣ ﻳ ﺎﻣ ﺑ ﻲﺟرﺎﻟا ﻟﺎﻌﻟا ﻰﻋ<br />
ﻲﻓ ﻐﺗ ﻓﺎﺛ ﺧ<br />
وأ<br />
ﻟ<br />
ﻣﺎﺷو مﺎﻋ رﺎإ<br />
بﺎآا ﺎﻋ<br />
ﻊو<br />
ﺟأ<br />
ﺎﻬﻟ<br />
يروﻀﻟا ﻣ تﺎﺑ<br />
ﻣ ﻟذو<br />
ﻬﺟاﻟ<br />
سرﺎﺗ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
،ﺎﻬﻟإ<br />
و ﺗﺗ<br />
ﻲﻌﻳ اهو<br />
ﻲﺗ ﻐﺗ ﻓﺎﺛ بﺎآا<br />
ﺎﻧدﺎﻗا حﺎﻧا ﻊﻣ ﺻﺎﺧ<br />
ﻧا<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
اه<br />
ﻲﻌﻳ ﻗو<br />
ﺎﺗﺎﺳﻣو<br />
ﺎﺗﺎﻣو<br />
ﺎﺗﺎﻌﻣ<br />
.<br />
ﻳﺣ ﺳأ ﻰﻋ<br />
ﻳﻟاو
ﻣﺎﻟا ــــﻟا<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟاو داﻓﻷا ةرادإ ﻊﻗاو<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻟا رﺗ<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ داﻓﻷا ةرادإ رﺗ<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻋ رﺗ
ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ةرادإو<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
تﺎﻬﺟﻟا<br />
ﻋ ﻳﻟا نود<br />
ﺎﻀﻳأ اه<br />
ﺳﺎﺳ<br />
وأ<br />
ﻲﻌﻳ<br />
تﺎﻬﺟﻟا ﻰﻋ<br />
ﺣاﻣ<br />
ةرادإ رﺗ<br />
نﻵا ﺎﻬﻌﻗاوو<br />
ﻗو،<br />
اه ﺎﻣﻳ ﻰﻟإ لﻼﺳﻻا ﻣ<br />
ﺟﺗ ﻣ لﺎﻧﻻا آاو ﻲﻟا<br />
ﺎهﺛﺄﺗو ،ﻟذ<br />
ﻰﻟإ<br />
تﻬﺷ ﻲﻟاو ،ﻣﺎﻋ ﺑ ﻳاﻟا<br />
ﻟا هﺎﻣ ﺎﻬﻓ ﺟزﺎﺗ<br />
ﻟا<br />
هﺎﻣ ﻊﻣ ، ىﻟا<br />
ﺳأ<br />
ﻲﻟا<br />
123<br />
ﺣاﻣ<br />
ﻳاﻟا<br />
اﻟا<br />
: ﻬﺗ.<br />
ﻋ ﻳﻟا ﻳ ﻻ<br />
I<br />
تﺎﻟاو تﺎﺳﻟا<br />
ﺎﻬﺗ<br />
تاﻐﻟاو تﻻﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
هأ<br />
ﻌﻓد ﻲﻟا ﺗ ﻊﻟﺎﺑو ىﺧﻷ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻣﻌﻟا<br />
تﺎﺳﻟاو تﺎﻟا<br />
ﻟﺎﻧﻻا<br />
ﻰﻋ ﻣ ﻣ ﺗ تﺎﻬﺟﺗ ﻣ ﺗ ﺎﺑ<br />
ﺣﻟا<br />
ﻟا ﻣ ﻟا ﻳه ﺑ ﻧرﺎﻟ ﺎﻌﺳاو ﻻﺎﻣ ﺧ<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ةرادإو<br />
تﺎﺳارد ﺗ ﻲﻟا ةﻌﻟا<br />
ﻟا<br />
ﺎﻬهأ<br />
ﻳدﺎﻗﻻا<br />
ﻋ ﻳﻟا<br />
ﻳدﺎﻗا<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا<br />
ﻌﻟ ﻣ<br />
تﺎﺳﻟا ﻲﻓ ﺻﺎﺧ ﻳﻟا ﻲﻣﻌﻟا<br />
ﺻﺎﻟا تﺎآﻟا رﻬو<br />
ﺎﻣ اهو ،ﺎﻧ<br />
ﻳﺣ<br />
. ﺎﻬﺎﻧو<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﺗ<br />
هﺎﻣ ﻋ ﻳﻟا ﻌﻳ ﻊﻗاﻟا اه<br />
رﻣﻷا<br />
نإ<br />
ﻣ ،ﻳاﻟا تﺎﻟاو تﺎﺳﻟا<br />
رﻟا ﺣاﻣ ﻋ ﻳﻟا ﻋ ﻣﺎﻋ ﺑ ﺎﻬﻟ قﺳ<br />
ﻓ ترﺗ يﻟا مﺎﻌﻟا رﺎا ﻬﻟ ﻣﺎﻋ ﺑ ﻳاﻟا ﺳﻟا<br />
ﺳﻟا ﻲﻓ<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
لﺎﺷأ<br />
ﻣ ﻰﻟإ ﻓﺎﺎﺑ<br />
اﻟ ﻋﺎﺟﻻاو ﻳدﺎﻗﻻا تﺎﻟﺎﺑ ﺎﻬﺑر<br />
تﺎﻋو ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﻊﻗاو ﻋ ﻳﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻋ<br />
ﻟذ<br />
ﻓﺎإ<br />
داﻓﻷا<br />
نﺳو<br />
.<br />
ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﻲﻓ<br />
ىﻟ<br />
،ﻌﺳﻣ<br />
ﻌﺻ ﻰﻋ<br />
ﺗ<br />
و<br />
،ﻳاﻟا<br />
،ﺣاﻟا ﻣ ﻲﻓ<br />
نﻵا<br />
ﻐﻟا
ﺣﻣ<br />
ﻲه ﻰﻟوﻷا<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
: ﻳاﻟا ﺳﻟا<br />
124<br />
ﻲﻓ<br />
ﻟا<br />
رﺗ.II<br />
،ﻳاﻟا<br />
ﺳﻟا ﺎﻬﺑ تﻣ ﺳﺎﺳأ ﺣﻣ كﺎه<br />
ﻌﺑ ةﺷﺎﻣ تﺎﺳﻟ ﻲﺗاﻟا ﻟا ﺑﺗ ﺷ ﻲﻟاو<br />
1<br />
ﻲﻟا دﺎﻗﻻا<br />
،تﺎﺳﻟ ﻲآاﺷﻻا ﻟا ﺑﺗو ،ﻟا تﺎآﻟا ﺳﺄﺗ ﺛ ،لﻼﺳﻻا<br />
دﺎﻗﻻا<br />
ﻧ ﺟﻟا ﺛ<br />
ﻰﻋ<br />
ﻲﻬﻓ ﻧﺎﻟا<br />
،ﻣﻌﻟا<br />
2<br />
ﺣﻟا<br />
ﺎﻣأ ، ﻳدﺎﻗﻻا<br />
ﻣﻌﻟا تﺎﺳﻟا اﺧأو<br />
تﺎﺳﻟا ﻟﻼﺳا<br />
،ﺣﻟا<br />
ﻣ آ ﺑ ﻧرﺎﻣ يﻧ نأ<br />
ﻲﻓ ياﻟا<br />
دﺎﻗﻻاو ﺎﻬﻳاﺑ ﻲﻓ لاﺗ ﻻ<br />
ﺎﺧ<br />
ﺗ<br />
ﺎﻌ<br />
فﻌﺗ ﺣﻟا هه نا ةرﺎﺷا يروﻀﻟا ﻣ<br />
3<br />
ﻳاﺑ ﻓﻋ ﻲﻟاو ، ﻲﻟا<br />
ﺎه ﻳ ﻻو<br />
ﻲﻟا دﺎﻗﻻا<br />
،قﻟا دﺎﻗا<br />
ﺣﻣ نأ رﺎﻋا<br />
ﻟ ،ﺑ ﻟﺎﻧا ﺣﻣ<br />
ﻲﻟا وأ ﻳاﻟ آﻟا ءاﺳ ﺻﺎﻟا ياﻟا تﺎﺳﻟا ﻣ ﻳﻌﻟا ﺑ<br />
ﺑو<br />
،تﻻﺎﺗﻻاو ﻗﺎﻟا لﺎﻣ ﻲﻓ ﺻﺎﺧ ﺟﻷا تارﺎﺳﻻا رﺎإ ﻲﻓ ﺧﺗ<br />
ﺗاﺳإ تﻻﺎﻣ ﻲﻓ ﺗ ﻲﻟاو ﻟوﻟ<br />
آﻟا ىﻟا ﻣﻌﻟا تﺎﺳﻟا<br />
تﺎﺳﻟﺎﻓ ﻋو ،ﺎهﻏو<br />
ﻲﻌﻳ اهو<br />
" اﻟا تﻻﺎﺗا"<br />
،ﺗوﺎﻣ<br />
ﺑ صﺎﻟا مﺎﻌﻟا<br />
ﻟﺎﻌﻟ اﻟا ﺗ يﻟا<br />
ئوﺎﻣ ﻰﻟإ اﻣ اﻬﻧ<br />
ﻋﺎﻟا<br />
،"<br />
كاﺎﻧﺳ"<br />
ﻣ آ<br />
،"<br />
زﺎﻐﻧﺳ"<br />
ﻣ<br />
ﺑ ﻋزﻣ ﻳاﻟا<br />
. ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﻲﻓ ﻟا ﻣ ﻧ كﺎه<br />
ﻟا ﻣﺎﻧﻟ<br />
ةﺷﺎﻣ ﻧ ه ﻊﻟا<br />
اه نإ<br />
ﻗ نﻳدﺎﻗا ءاﺧ نﺎآ ﻗو ،يدﻣ يدﺎﻗا ﻊﻗاو<br />
،ﺎهﺗ ﻰﻋ ﻌﻟا ﻗ ﻲﻓﺎﻟا جﻀﻟا ىﻣ ﻎﺗ ﻟ ﻲﻟا<br />
مﺎﺗإ ﻌﺑ ﺎﻧ اﺧﺄﻣ ءﺎﺟ ﻗ<br />
نأ<br />
ﻟا ﻣاﺑ<br />
ﺎﻟﺎﺣ ﻟوﻟا ﺧﺗ نأ ىﻳ ﻬﻀﻌﺑ نأ ﻰﺣ<br />
. ﻣﻋ ﺳﻣ<br />
550<br />
ﺧ<br />
1<br />
ــهاﻟا ﻋﺎﺟﻻا و ـﻳدﺎﻗﻻا ـﻌﻟا ـ ﻲـﻓ ﻳاﻟا تﺎـﺳﻟا ﻲﻓ ﻟا ﻊﻗاو ،ﺣر ﻟاﺣ ﻳﻣﺑ -<br />
12ص<br />
،2002<br />
يﺎــﻣ 22 و 21 ةـــــﻟا ـﺣد ـﻌــﺳ ﻌﻣﺎــﺟ ،ـﻟﺎﻟا ﻟﻻا ﻲﻓ ياﻟا دﺎــﻗﻻا لﺣ لوﻻا ﻲــﻟا ﻰـــﻟا ،<br />
2<br />
6.4ص<br />
ص ،ﻊﺟﻟا ﻧ -<br />
3<br />
14 ص ،ﻊﺟﻟا ﻧ -
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
: ﺎﻬهأ نﺎآ طﺎﻧ ﺑ ﻬاﻋا نﻳدﺎﻗﻻا ءاﻟا دﺣو<br />
125<br />
ﻳؤﻟا حو مﻋ<br />
. ﻟا<br />
ﻰﻋ ةهﺎﻟا تﺎﺳﻟا ﻲﻓ دﺎﻟاو ةﺷﻟا رﺎﻧا<br />
. ﻲﺟﻷا رﺎﺳﻻاو ﻟا<br />
تﺎﻌﻟ ﻟا ﻧاﻟا ﻌ<br />
. ﻟا<br />
مﺎﻧ ةﻳﺎﻣ ﻲﻓ كﻟاو فرﺎﻟا ﻓ<br />
. ﻲﻋﺎﻟا عﺎﻟا<br />
ﻊﺟاﺗ<br />
. ﻣﻟا تﺎآﻟاو ﻊﻧﺎﻟا ءاﺷ ﻲﻓ صﺎﻟا عﺎﻟا تﺎﻧﺎﻣإ ﻌ<br />
.<br />
لﺎﻌﻟا ﻳﺑ ﻳﻟا مﺎﻗ<br />
. ﺎﻬﻋ ظﺎﻟا ﻳ ﻲﻟا ﻣﻌﻟا تﺎﺳﻟا دﺗ ﺗاﺳإ بﺎﻏ<br />
1<br />
. ﺎﻬآﻼﻣأ ﺗ ﻲﻓ ةﺧ تاذ تﺎﺳﻟ ﻟوﻟا كﻼﻣا مﻋ<br />
ﻌﺗ ةآ آﺎﻣ ﺟاﺗ ﻳاﻟا<br />
ﺳﻟا نأ لﻟا ﻳ اه لﻼﺧ ﻣ<br />
ﺟ<br />
نأ<br />
ﻐﺗ ﻻو<br />
ﻲﻓ<br />
65 %<br />
،ﻟا<br />
وأ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﻓ هﺎﻣ ﻣو<br />
ﺎﻳﻗ<br />
و<br />
ﻟا<br />
ادﺎﻋ زﺗ<br />
ءﺎﻟا<br />
ﻌﺻ<br />
عوﻟا<br />
داﻣ<br />
ﻰﻋ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻲﻓ<br />
ﺎﻬﻣ<br />
ﻣﻌﻟا<br />
64 %<br />
47 %<br />
ءاﺳ<br />
ﺟ<br />
ﻰﻟإ<br />
ـﺑ<br />
ﻻإ<br />
ﺻﺎﺧ<br />
24 %<br />
آﺎﻣ<br />
ﻧﺎﻟا<br />
ﻣ<br />
،ﺎﻬﻳراﺳاو ﺎهرﺗ<br />
ﺑو<br />
ﻳدﺎﻗﻻا<br />
دﺎﻗﻻا<br />
اﻐﻟا<br />
تﺎﺳﻟا<br />
تﺎﺳﻟا<br />
عوﻓ<br />
ﻲﻓ<br />
تﺎﻋﺎﻟا<br />
هه<br />
ﻲﻧﺎﻌﺗو<br />
ﻲﻓو جﺎﻧا ﻟﺎﺗ عﺎﺗرا ﻲﻓ ﺗ ﺎﻣ هو ،ﻳﻟا وأ جﺎﻧا وأ ﻳﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ءاﺳ<br />
ﻓﺎﺗ<br />
ةرﻗ<br />
ﻳﻷ<br />
ﺎﻬﻧاﻓو<br />
ﻣ ﻲﻓ ﺎﻬﻟﺎﻐﺷا ﻰﻟإ ﻓﺎإ ﻊﻟا اه<br />
اﻗوﺑ<br />
،ﻲﺟﻟﺗ<br />
،يدﺎﻗا<br />
ﺎهرﺎﻌﺳأ<br />
عﺎﺗراو<br />
تﺎﻟا<br />
ةءادر<br />
ىﻌﻳو ،ﻲﻟوﻟا وأ ﻲﻟا قﻟا<br />
،ﻲﻌﻳﺗ<br />
. 2009ﻳﻓا<br />
7-1<br />
،527دﻌﻟا<br />
،ﻲﺳﺎﺳ<br />
ﻣ)<br />
ﻼﻣﻏ<br />
ﻲﻋﺳﻷا ﻟا ،ﺎﻬﺑﻋ ﻋ ﺗ ﻟا ﻣاﺑ-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
1
ءﺳ<br />
ﻰﻟإ<br />
( ﻣﻗ<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
ﻰﻋ<br />
ﻟو<br />
ﺳأر<br />
ﻰﻋ<br />
126<br />
ﻳ<br />
ﻗ<br />
ﺳ،ﻣﻟا<br />
1<br />
. تاوﻟا<br />
تارادا<br />
ﻳﺗو ﻟا<br />
ﺎﻬﺗ ﻲﻟا ةﻳﻟا ﻳدﺎﻗﻻا تﺎﺳﺎﻟاو تﺎﻬﺟﻟا نﺎﻓ ﻣﺎﻋ ﺑو ﻟ<br />
ﻣﻌﻟا ﻳاﻟا تﺎﺳﻟ اﻳﺟ ﺎﺧﺎﻣ ﺧ<br />
تﺎﺣﻼﺻا<br />
ﺗﻳ<br />
داﺳ<br />
يﻟا<br />
ﻲﻌﻳ<br />
،صﺎﻟا<br />
وأ<br />
رﺎإ<br />
ﻣﻷا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻲﻬﻟا<br />
،قﻟا<br />
ﺎﻣ ،ةرﺎﻟا<br />
ﻲﻣﻌﻟا<br />
ﻳﺗ<br />
عﺎﻟ<br />
2<br />
ﺎﻣ رﺑ ﻊﻟا اهو ، ءاﻟا<br />
ﻳﻌﻟا<br />
دﺎﻗا<br />
ﺎﻬﺑ<br />
ﻟﺎﺑ<br />
ﺣ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻣ<br />
تﺎﺳﺎﻟ<br />
ءاﺳ<br />
ﻰﻋ<br />
لﺎﻧﻼﻟ<br />
ةﻳﺟ<br />
( يدﺎﻗﻻا حﺎﻧﻻا)<br />
اﻟا<br />
اﻟا<br />
سﺎﺳﻷﺎﺑ<br />
فوﻟ<br />
ﻳدﺎﻗﻻا<br />
ﻟوﻟاو<br />
جﺎﻬﻧﺎﻓ ،ﺎﻬﻣ ﺻﺎﻟاو<br />
فﻬﻳ<br />
تﺎﺳﻟا<br />
ﻳدﺎﻟا<br />
ﻟا<br />
نﺎآ<br />
ﻌﻣ<br />
ﻳدﺎﻗﻻا<br />
ﻬﺟاﻣ<br />
ﻲﻓ<br />
قﻟا ىﻣ<br />
ﻋ<br />
ﻓﺎﻟا<br />
ﻰﻋو<br />
،ﺎﻬﺎﻧ تﻻﺎﻣ ﻊﺳﻟ تﺎﺳﻟا هه مﺎﻣأ صﻓ ﻳ ﻬﻓ تﺎﻳﺗ ﻳ<br />
ﻓﺎﻟا<br />
ﻰﻋ<br />
صﻟﺎﺑو<br />
ﻏأ<br />
ﻲﻓو<br />
آ<br />
وأ<br />
نﻷ<br />
اﻧ<br />
،ﻲﻌﻟاو<br />
آﺗ<br />
ﻬﻟا<br />
ﺛ<br />
ﻲﻟا<br />
،ﻳاﻟا<br />
قﻟا<br />
ﺳﻟا<br />
حﺎﻧا<br />
( ﻊﻳزﻟاو ،ﻳوﻟا<br />
ﻲﺟﺎﻧا<br />
ﻣو<br />
تﺎﻏرو<br />
رﻟا<br />
؛ﻳﻟا<br />
تﺎﺟﺎﻟ<br />
. نﺑﻟا<br />
3<br />
. ﻳﻟاو ﺟﺎﻧا ﺎﻬﻟﺎﺳأ<br />
ﻳﻟ ﻊﻓادو<br />
ﻋ<br />
تﺎﺳﺎﺳ<br />
ﺎﻬﻋ<br />
ﻳﻟا<br />
،ﻌﻟا<br />
ﻊﻳ<br />
ﻓﺎﻟ<br />
رﺎﻋﻻا ﻌﻳ<br />
زﻓأ<br />
ﻣ<br />
(<br />
ﻲآ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻰﻋ<br />
،ﻟا<br />
ﺻﺎﺧ<br />
ﺧﻷا<br />
ﺷ<br />
)<br />
ﺛأ<br />
وأ<br />
نود<br />
ﺟﻟا<br />
يﻟا<br />
ﻲﻳﻟا<br />
بﺎﻏ<br />
ﻣﻋ<br />
كﺎه<br />
،ضﻌﻟا<br />
اه<br />
ﻣﻷا<br />
ﻌﺗ<br />
ﺎﻬﻳﻣ<br />
)<br />
نإ<br />
،ﺟﻷا<br />
ﻰﻋ<br />
تﺎﺳﻟا<br />
ﻧ ﻗﻟا<br />
ﻰﻋ<br />
دﻬﻟا<br />
ﺎر ﻋ ﻟا ﻋ ﻟﺑ ﻬﻣ ،ﻌﻟا<br />
ﻟا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻰﻟا ،ﻳدﺎﻗﻻا ﺳﻟ ﻓﺎﻟا ةرﻟا ﺗ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا رود ،ﻟا ﻋ طﺎﻋز<br />
09 - ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو قﻟا آ ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ ، ﻳﻟا تاءﺎﻟاو ﻓﻌﻟا دﺎﻗا ﻲﻓ جﺎﻣﻧا<br />
صﻓو ﻳﻟا<br />
217،216<br />
ص ص ،2004،<br />
سرﺎﻣ10<br />
- 2<br />
217،216ص،ص<br />
،ﻊﺟﻟا ﻧ<br />
- 217ص<br />
،هآذ ﺳ ﻊﺟﻣ ، ﻟا ﻋ طﺎﻋز -<br />
-<br />
1<br />
3
ﻌﺗ<br />
ﻰﻟإ<br />
،ﻬﺟ<br />
اه<br />
ﻲﻟا<br />
ىدأ<br />
ﻣ<br />
ﺳﻟا<br />
ﺻﺎﻌﻟا<br />
ﻓ<br />
ﻓﺎﻟا<br />
نﺎﻣﺣ<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
،ﺳﻟا<br />
ﻳﻟا<br />
ﻧأ<br />
ةﻟ ﻧ<br />
ﻰﻟإ<br />
ىدأ<br />
ﺎﻣ<br />
ﻓﺎﺛ<br />
بﺎﺣ<br />
ﺗ<br />
،تﺎﺳﻟا<br />
،ﻓﺎﻟا<br />
127<br />
ﻲﻓ<br />
ﻰﻋ<br />
ﻳاﻟا<br />
ﻏأ<br />
ةرﻟا<br />
ضﻌﻟا<br />
ﻧ<br />
تﺎﻣ<br />
كﻼﻣا<br />
ه<br />
ﻓﺎﺛ<br />
داﺳ<br />
ﻊﻟاو<br />
ﻰﻋ<br />
مﻋ<br />
ﻟا<br />
ىﺧأ<br />
<br />
ﻲﻓو<br />
ﻬﻟا<br />
ضﺎﻧا<br />
ﻬﺟ<br />
ﻣو<br />
ﺎﻬﻧأ ﺎﻬﻧ ﻳﺎﻬﻟا ﻲﻓ تﺎﺳﻟا ﻌﻣ ﻟ ،ﻓﺎﺗ ﺎﻳاﻣ لﻟا ﻣ ﻳاﻟا<br />
ﻋﺎﺳا<br />
ﺎﻬﻣ<br />
ﻧﺗ<br />
ﻣ<br />
ﻊﻣ<br />
ةرﺎﺷﻟو<br />
؛ﺎﻧ<br />
ﻟا ﺗاﺳإ<br />
ﺗ<br />
ﺎﻬﻌﺟ<br />
ﺎﻣ<br />
ﻌﺗﻣ<br />
ﺗ<br />
،ﺎﻬﺗﺎﻟ<br />
ﺎهرﺎﻌﺳأو ،ةدﺟ<br />
ﺎﻬﻧﻷ<br />
ﻓﺎﺗ<br />
ﻟا<br />
ةﻣ<br />
ﻟا<br />
تاذ<br />
ﺗ<br />
ﺳ<br />
ﻟ<br />
تﺎﻣ<br />
تﺎﺳﻟا<br />
ﻬﻧاو<br />
ﺗ<br />
ﻌﺑ<br />
،ﻳﻟا<br />
. ﺎﻬﻟﺎﺗ<br />
1<br />
تﻻﺎﻣ ﻲﻓ ﺗ ﻲﻟاو ىﻟا ﻣﻌﻟا تﺎﺳﻟا نأ ﺎﻀﻳأ ﺎه ﺣﻼﻟاو<br />
ﺎﻬآ ﺟاﺗ اﻟا تﻻﺎﺗاو زﺎﻐﻧﺳ ﻣ ﺎﺑﺎﺳ ﺎهﺗ ﻧﺎآ ﺗاﺳإ<br />
حﻳ ﺎﻣ اهو ،ﺻﺎﻟا تﺎﺳﻟ تﻻﺎﻟا ﻣ ﻓ ﻌﺑ ﺣ ﻓﺎﻣ<br />
ﻓﺎﻟا تﺎﻳﺗ ﻬﺟاﻣ ﻰﻋ ﺎﻬﺗرﻗ ىﻣو ﺎﻬﻓ ﺎﻟا ﻟا طﺎﻧأ<br />
ﻟﺎﺷإ<br />
تﺎﺳﻟا ﻋ ﻰﻋ ،تﺎﻳﻣ ةﻋ ﻰﻋ آﺎﻣ ﺟاﺗ نﻵا ﺎﻬﻏﺎﻓ ،ﻳﻟاو<br />
نأ ﺎآ ﻳﻟا ﺎﺟﻟﻟا ﻲﻓ ﺗ ﻟﺎﻋ تﺎآﺷ ﻲﻬﻓ ﺎﻬﻓﺎﺗ ﻲﻟا ﺻﺎﻟا<br />
جذﻟا<br />
ه<br />
ﻌﻀﻟا لﻼﺧ<br />
ﻳاﻟا<br />
ﻣ<br />
ﻬﺗ<br />
تﺎﺳﻟا<br />
ﻲﻟاو<br />
ﻲﻓ<br />
ﺑﻟا<br />
ﺎﻟﺎﺣ ﻟا<br />
ﺎﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
. ﻳﺣ ﺎﻬﻓ ﻟا ﻧ<br />
جذﻟا<br />
يدﻳ<br />
ﻌﻳ<br />
ﻟ<br />
ﺎﻳاﻟ<br />
يﻟا<br />
ﺣﻼﻟﺎﻓ<br />
يرﻳﺎﻟا<br />
1<br />
216_217<br />
ص ص ،ﻊﺟﻟا<br />
ﻧ -
تﺎﺳﻟا<br />
ةرﻟا<br />
،ﻓﺎﺗ<br />
ﻳ<br />
ﻬﻟا<br />
ﻌﺑ<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
سﻼﻓإ<br />
،<br />
جﺎﻧا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻧ<br />
128<br />
،<br />
ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ةءادر<br />
،<br />
ﺄﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
1<br />
. ﻟا...<br />
ﺗ فﻬﺑ تاءاﺟا ﻣ ﻋﻣ اﻟا ﺗ ﻊﻟا اه ﻬﺟاﻟو<br />
هو<br />
ﺎﻳاﻣ<br />
ﺗ<br />
ﺛ<br />
ﻣو<br />
،رﺎﺳﻻا ناﺑ<br />
ةدﺎﻋإو<br />
ﻋﺎﻟا<br />
،ةﻳﻟا<br />
ﻌﻳ<br />
ةرازو<br />
ﻓﺎﻟا ﻟا<br />
لوﻷا<br />
فاﺷإ<br />
،ﻳﻟا دراﻟا ﻳ ﻲﻧﺎﻟاو ،ﺳﻟاو<br />
ﻟا<br />
؛ﺳﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻣ)<br />
ﻳدﺎﻟا<br />
ﻳﻟا<br />
،ﻲﻋﺎﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
. ﻲﻬﻟا<br />
ﻳﻟا<br />
ﻌﻀﻟاو<br />
،ﻳﻌﺑ<br />
ﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
<br />
ﻲﻓ<br />
تاءاﺟا<br />
ﺳﻟا<br />
تﺎﺳﻟ<br />
هﺄﺗ<br />
هه<br />
ﻓﺎﻟا<br />
ﺗو<br />
ﻣﺎﻧﺑ<br />
ﻲﻓ<br />
ةﻐﻟا تﺎﺳﻟا ةرازو آرﺎﺑو<br />
ﻳﻟا ةرازو ﻳﺎﺻو ﺗ ﻳﻟا مﺎﻧ ﻣﺎﻧﺑ ﻌﻳو<br />
تاودﻷا<br />
ﻏو ﻳدﺎﻟا<br />
ﺎﺟﻟﻟا<br />
ﻓﺎﻟا<br />
ﻰﻋ<br />
ةﻟا<br />
بﺎآا<br />
ﻲﺗو<br />
ﻧاﻟ<br />
تارﺎﺳﻻا<br />
ةرﻟا<br />
ﺟأ<br />
2<br />
. ﻳدﺎﻗﻻا<br />
ﻣ<br />
ةزﺎﺑ<br />
،ةدﻟا<br />
تﺎﺳﻟا<br />
ﺗ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻲﺗاﺳا ﻟا<br />
ﺗو<br />
ﻋد<br />
( …تﺎﻣﻌﻟا<br />
ﻟﺎﻣ<br />
ﺳﻟا<br />
ﻰﻋ<br />
مﺎﻧ<br />
هﺄﺗ<br />
ﻣﺎﻧﻟا<br />
ﻣﺎﻧﻟا<br />
ﻣ<br />
ﻣﺎﻧﻟا<br />
ﻣﺎﻧﺑ.1<br />
،ﻓﻌﻟا<br />
ﻰﺣ ،ﻟﺎﻌﻟاو ،ةءﺎﻟا ،ةدﻟا ﺣ ﻣ ﻓﺎﻟا ﻰﻋ ﺳﻟا ةرﻗ<br />
. قﻟا<br />
3<br />
: ﻲﻓ<br />
اه<br />
اه<br />
فﻬﻳ<br />
،ﻲﺗاﺳا<br />
اه<br />
. ﺎﻬﻓ<br />
رﺎإ<br />
ﻲﻌﺗ<br />
ﻲﻓ راﺳﻻاو ءﺎﻟا طوﺷ<br />
آﻳو<br />
،ﻳﻟا<br />
ﻟاو<br />
ﻲﻓ<br />
اذإ<br />
ﻲﻟاو<br />
ﻣﺗ<br />
ﻣﺎﻧﻟا اه ﺗ ﺣاﻣ هأ ﺗو<br />
دﺎﻗﻻا ﻲﻓ ﻳاﻟا ﺳﻟا جﺎﻣﻧﻼﻟ جﺎﻧا ﺗ ﺗ سﺎﺳأ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺗ ،ﺧأو ةﻣ يوﺎﻳ<br />
سرﺎﻣ 09 - 10 ﻳﻟا تاءﺎﻟاو ﻓﻌﻟا دﺎﻗا ﻲﻓ جﺎﻣﻧﻻا صﻓو ﻳﻟا ﻟا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻰﻟا ،ﻲﻟﺎﻌﻟا<br />
183ص،2004<br />
2<br />
ﻟا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻰﻟا ،ﻓﺎﻟا<br />
ةﻟا ﺗ ﻲﻓ ﺳﻟا تاءﺎآو دراﻟ لﺎﻌﻟا ﻟا رود ،ﻟا يواﻟا-<br />
09 - 10 ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو قﻟا آ ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ ﻳﻟا تاءﺎﻟاو ﻓﻌﻟا دﺎﻗا ﻲﻓ جﺎﻣﻧﻻا صﻓو ﻳﻟا<br />
268 ص، 2004سرﺎﻣ<br />
3<br />
268<br />
ص، هآد ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﻟا يواﻟا -<br />
-<br />
1
ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
:<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ<br />
129<br />
أ<br />
-<br />
ﺣﻟا<br />
،ﻰﻟوﻷا<br />
ﻟا<br />
ﺗاﺳا<br />
ﻟﺎﺟا<br />
؛ﺳﻟ<br />
يﺗو<br />
هه<br />
ﻟا<br />
ﻰﻋ<br />
ﻊﺟ<br />
ﺳﺎﺳﻷا تﺎﻣﻌﻟا<br />
ﻋ<br />
ﺳﻟا<br />
،<br />
داﻋإو<br />
ﻧ<br />
ﻟا<br />
ﺗاﺳا<br />
ﻼﻟا<br />
ﻣ<br />
لﻼﺧ<br />
ﺳارد<br />
ﻌو<br />
ﺳﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
،قﻟا<br />
دﺎﻋﻻﺎﺑ<br />
ﻰﻋ<br />
ﺎﻬﻌو<br />
ﻓﺎﻟا<br />
ﺗاﺳاو<br />
ﻌوو<br />
ﺎهدراﻣ<br />
ﻳﻟا<br />
…<br />
؛<br />
ﻌﺑ<br />
ﻟذ<br />
ﻲﺗ<br />
ﺗاﺳإ ﺗو<br />
ﻳﻟ<br />
ﺳﻟا<br />
ﻣ<br />
لﻼﺧ<br />
ﻳﺗ<br />
ﺗ<br />
تﺎﻟا<br />
قاﺳﻷاو<br />
آﻷا<br />
،ﻳدودﻣ<br />
ﺳو<br />
ﻬﺟاﻟا تﺎهﻳرﺎ<br />
.<br />
ب<br />
-<br />
ﺣﻟا<br />
،ﻧﺎﻟا<br />
ﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻋد<br />
ﺗ<br />
ﻣﺎﻧﺑ<br />
،هﺄﻟا<br />
ﻣ<br />
لﻼﺧ<br />
ةﻋ<br />
تاﺧ<br />
ﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
:<br />
ﺳﻟا ﻳﺗ<br />
ﻟ<br />
ﻀﻳ<br />
<br />
ةﻋﺎﻣ<br />
ﻟﺎﻣ<br />
ﻲﻓ<br />
رﺎإ<br />
‘‘<br />
قوﺻ<br />
ﻳﺗ<br />
ﻓﺎﻟا<br />
ﻋﺎﻟا<br />
‘‘<br />
،<br />
ﺛ<br />
ﻟﺎﻌﻣ<br />
ﻣ ﻟا<br />
ف<br />
ﻟﺎﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻟ<br />
ﻟا<br />
ﻓﺎﻟ<br />
ﻟا<br />
ﻋﺎ<br />
( CNCI )<br />
،<br />
ﺎهﻌﺑ<br />
مﻳ<br />
ﻟا<br />
اذإ<br />
ﻗ<br />
ﻳﺎﻌﻟا ﺣ<br />
ةدﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻓﺎﻟ<br />
ﻋﺎﻟا<br />
ﻟ<br />
ﺎﺎﻬﻧ<br />
وأ<br />
ﻓﻳ<br />
.<br />
.2<br />
حﻼﺻإ<br />
ﻣﻣ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻬﻟاو<br />
.<br />
اﻧ<br />
ﻧﺎﻟ<br />
ﻣﺎﻬﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
ﺎﻬﺗ<br />
تارﺎﺳﻻا<br />
ﻏ<br />
ﻳدﺎﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻣﺎﻧﺑ<br />
،هﺄﻟا<br />
ﺻأ<br />
ﻣ<br />
مﺎهﻻا يروﻀﻟا<br />
دراﻟﺎﺑ<br />
ﻳﻟا<br />
ﺎهﻳﺗو<br />
ﻲﻓ<br />
؛ﺳﻟا<br />
ﻓ<br />
مﺎﻧ<br />
ﻌﻟا<br />
ﺎﻓو<br />
تﺎﺟﺎﺣﻻ<br />
،قﻟا<br />
،ﻓﻌﻟا دﺎﻋاو<br />
ﻌﻳ<br />
ﻣ<br />
ﺎﻋﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻳﻟ<br />
ةرﻟا<br />
ﻓﺎﻟا<br />
ﻬﺗو<br />
ﺳﻟا<br />
؛ﻓﺎﻟ<br />
ﺗو<br />
حﻼﺻإ ﺗاﺳإ<br />
ﻣﻣ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻬﻟاو<br />
ﻲﻓ<br />
اﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻧاﻟا<br />
ﻟﺎﻟا<br />
:<br />
-<br />
ﺗ<br />
<br />
ﻌو<br />
مﺎﻧ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻬﻟاو<br />
ﻐﺑ<br />
فﻗﻟا<br />
ﻰﻋ<br />
طﺎﻧ<br />
ﻌﻀﻟا<br />
.<br />
-<br />
ﻊو<br />
ﻣ<br />
ﻲﺗاﺳإ<br />
ﻟ<br />
هﺄﺗو<br />
ﻣﻣ<br />
ﻳﻟا<br />
.<br />
-<br />
ﻳﺗ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻬﻟاو<br />
ﺻاﻟا<br />
1<br />
1<br />
-<br />
يواﻟا<br />
،ﻟا<br />
هآذ ﺳ ﻊﺟﻣ<br />
ص،<br />
268
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
اه نأ ﻻإ ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻓﺎﺗ ﻳﺗو ﻋﻟ دﻬﻟا هه آ ﻣ ﻏﻟﺎﺑ<br />
: راﻏ ﻰﻋ ﻣﺣ تﺎﺳﺎﺳ<br />
وأ<br />
130<br />
حﻼﺻإ ﻣاﺑ ﻰﻋ دﺎﻋﻻا يأ ﺟﻟا<br />
ﻟﺎﻟا تﺎﻟاو ﻳاﻟا ﻳدﺎﻗﻻا تﺎﺳﻟ ىﻟا هﺄﻟا ﻣاﻟا-<br />
ﻟ<br />
ﻲﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻣ<br />
ﻲﻳدﺎآﻷا<br />
. ﻟا<br />
1<br />
. ﺎهﻼﻋأ<br />
ﻲﻌﻟا<br />
. ةﻳﻟا<br />
ﻲﻳدﺎآﻷا<br />
ﻟا<br />
ﻋﻟ<br />
ىﻟا<br />
تﺎﺟﻟﻟا داﺳا<br />
ﻲﻌﻟا بﺎﻟا داﺳا<br />
. ﺎﻬﻟ<br />
ﻣاﻟا-<br />
. ﻲﻌﻟا<br />
ﻣاﺑ-<br />
ﻣاﺑ-<br />
ﻰﻟإ ﺗﺎﻳﻣ ﻰﻧدأ ﻣ ﻳﻟا ﺳﺎﺳ-<br />
ﻐﻟا تﺎﺳﻟا ﻋد ﻲﻓ ﺻﺎﺧ ﺎﻬهأ ﻏر ﻣاﻟاو تﺎﺳﺎﻟا هه<br />
ﻟوﻟا ﻰﻋ ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ىﻟ ﻟﺎﺗا<br />
و ﻌﺗ ﺗ ﺎﻬﻧأ ﻻإ، ﺳﻟاو<br />
ﺎﻬهﻳ<br />
ﻻ ﻌﺻ يدﺎﻗا ﻊﺑ ﺎﻣ ﺣﻣ ﻲﻓ مﺗ ﻗ ﻲﻟا ﺎﻬﻣاﺑ ﻰﻋو<br />
ﻲﻣﺣ ﻋد كﺎه نﻳ نأ ﺟاﻟا ﻣ اﻟ ،تﺎﺳﺎﻟاو ﻣاﻟا هه ﺑ مﺎﻟ<br />
ﺗ ﻋ هﻟا ﻳﻟا دراﻟا ﻓآ ةدﻣ ﻧاﺟ ﻲﻓ ﻟ تﺎﺳﻟ<br />
تﺎﻬﺟﻟا ناو ﺻﺎﺧ<br />
،ﻟوﻟا هﺎﻌﻣو تﺎﻌﻣﺎﺟ ﻣ ﻲﻓ ﻌﻟاو ﻳﻟا ﻣاﺑ<br />
هرﺎﻋﺎﺑ آ ﺑ يﻟا ﻧﺎﻟا ﻰﻋ<br />
ﻌﺗ ﻟا لﺎﻣ ﻲﻓ مﻟا ﻳﻟا<br />
. ﻓﺎﺗ ﻗو ﻲﺗاﺳا لﺎﺳأر<br />
آ ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ ،تارﻟا هه ﻣ ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻳأ تاءﺎﻟا ﻳﺗ و ﻓﻌﻟا ةرادإ ، ﺧأو ﻳزر لﺎآ<br />
09 ﻳﻟا تاءﺎﻟاو ﻓﻌﻟا دﺎﻗا ﻲﻓ جﺎﻣﻧﻻا صﻓو ﻳﻟا ﻟا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻰﻟا ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو قﻟا<br />
221<br />
ص 2004سرﺎﻣ-<br />
10<br />
-<br />
1
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
: ﻳاﻟا<br />
ﻣﻌﻟا ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﻲﻓ<br />
مﺎﻟا ﻌ<br />
ﻌﻟا تﺎﻌﻳﺗ ﻌو ،<br />
طﺎﻧأ ﻰﻟإ ﻓﺎإ،<br />
ﻟا و<br />
اهو ،ﺎآ<br />
ﺎﻬﻣاﻌﻧا<br />
ﻲﻓ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻻو ،ﺎﻬﺗﺎﻣ<br />
ﺎﻬﻓ<br />
هﻬﻟ<br />
ﺧو<br />
داﻓﻷا<br />
ﻳﺣو<br />
جﺎﻧا<br />
ﺳﻟا<br />
131<br />
ﻲﻓ<br />
داﻓﻷا<br />
و رﺗ.III<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﺗ و رﺗ<br />
ﺎﻬهأ تﺎﻌﻣ ةﻌﻟ سﺎﻌﻧا ﻟا ﻲﻓ<br />
و<br />
ﺗ و<br />
ه<br />
اﻟا ﻲﻓ ﻲﻋﺎﺟﻻا ﻊﻗاﻟاو<br />
ﺎﻟا<br />
ﺑﺎﻟا تﺎﺳرﺎﻟاو<br />
ﻓﺎﻟا ﻌو ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ<br />
نإ<br />
ﺎﻬﻣ ﺻﺎﻟاو<br />
يدﺎﻗﻻا<br />
ﻟوﻟا ف ﻣ ةﻌﻟا<br />
ةﻌﻟا<br />
ﻟا<br />
. ﻟا هه ﺎﻬﺑ تﻣ ﻲﻟا ﺣاﻟا ﻣ ﻋ ﺎﻌ<br />
رﺗ ﺣاﻣ ﻧ<br />
نأ<br />
ﻳ<br />
ﻟا هه لﻼﺧ ﻣو<br />
: ﺳﺎﺳأ ﺣﻣ<br />
ﻰﻟإ<br />
: تﺎﺳﻟ ﻲﻣﻌﻟا ﻟا ﺣﻣ.1<br />
ﺑ<br />
ﻣﻌﻟا تﺎﺳﻟ ﻟوﻟا ﺗ<br />
ﺗ<br />
ﻊﻗاو<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﺣ ﻣ ﻟ<br />
لﺎﺷأ<br />
،ﺣﻟا<br />
هﻬﻟ ﺎﺗ ﻲﻌﻧ<br />
اﻟا<br />
آ ﺗ ﻲهو<br />
نأ<br />
ﺎه ﻳ<br />
تﺎﺳﺎﺳ ﻳﺑ مﺎها كﺎه ﻳ ﻟ ﻧا لﻟا ﻳ<br />
ةدﺎﻳزو ﻳﺗ ﻰﻋ آ<br />
ﻓو ﻟو ﻣﻟا تﺎﻣ<br />
ﺎﻬﻓاهأ ﺣ ﻊﺗ ﻻ تﺎآﻟﺎﻓ<br />
آﺗ كﺎه نﺎآ ﻧأ<br />
و تﺎﺳﺎﺳ<br />
،ﻟا<br />
ﻓو<br />
ﻟذو<br />
تﺎﺳﻟا<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
،ﻟا<br />
،ﻊﺳاو<br />
ﻲﻋﺎﺻ ﻧ<br />
تﺎﻌﻣو تﺎﻣ<br />
ﻣ ةﻋ ﻣاﻋ ﺑ ﺎﻬﺎﻧ ﻌو ضرﺎﻌﺗ ىﺧأ فاهأ كﺎه نﻷ<br />
،ﺻﺎﻟا<br />
طوﺷ ﺧ ﻋﺎﺟﻻا ﻟﺎﻟا ﺗ ،ةﻟا ﻧو تارﺎا ﻗ ﺎﻬﺑ<br />
آ<br />
ﺗاﺳ<br />
ﻋﺎﺟﻻا تﺎﺳﺎﻟا<br />
ﺑ<br />
ﺎهﻳﺗ<br />
ﻟو ﻟود ﺳﺎﻟ جﺎﻧ<br />
ﻳ<br />
ﻊوو<br />
ﻓاﻟاو<br />
ﻲه ﺎﻬﻓ<br />
رﺟﻷا<br />
ﻳﺗ<br />
داﻓﻷا<br />
نأ<br />
داﻓﺎﺑ ﻌﻟا رﻣﻷا ﻣ ﺎهﻏو<br />
. ﻲﺳﺎﻟا راﺳﻻا<br />
ﺗ<br />
يأ ،اﺣ<br />
ﺳﺎﻓ<br />
ىﻟ<br />
ﻰﻋ<br />
ﻌﻟا ﺑ<br />
ﺳﻣ<br />
ﻳﺗو
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
ﻗﺎﺗ ﻗ ﺳﺎﺳو ﻋﺎﺟا ﺳأ ﻰﻋ نﻳ اهو<br />
132<br />
،ﻟوﻟا<br />
ف ﻣ<br />
يآﻣ<br />
ﺎه ﻲﻌﻧ نأ ﻳ و ،ﺳﻣ<br />
ﺑ ﺻﺎﻟا تﺎﻌﻟاو ﻳدﺎﻗﻻا تﺎﻟا ﻊﻣ<br />
مﺎﻌﻟا ﻲﺳﺎﺳﻷا نﻧﺎﻟا<br />
ﺳ ﻏ5ﻓاﻟا<br />
ﻲﻓ ءﺎﺟ ﻓ<br />
ﻣ ﻟﺄﺗ رﺟﻸﻟ و ﻟ<br />
ﻟا تاراداو<br />
،رﺟﻷا ﻳﺗ ﻌﻟ<br />
1398مﺎﻋ<br />
نﺎﻀﻣر<br />
ﺄﺗ"<br />
،داﻓﻸﻟ يآﻟا ﻟا ﻌ ﻋ ﻻﺎﻣ<br />
لوأ<br />
ﻲﻓ خرﻣ<br />
ﻧا ﻣ مﺎﺣأ بﺎﺑ<br />
12-78ﻗر<br />
نﻧﺎﻗ)<br />
ﻣﺎﻌﻟ<br />
211ةدﺎﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
( 1978<br />
،ﻳهﺎﻟا تﺎﻟاو بﻟا<br />
نﻳ<br />
هﻣ صﺎﺷأ<br />
يآﻟا ﻊﺑﺎﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
1<br />
ﻳ اهو " آاﺷﻻا تﺎﺳﻟاو<br />
ﻰﻋ ﺛﻳ اهو ،ﻟوﻟا<br />
تﺎﺳﺎﺳ ﻊﻣ ﻰﺷﺎﻳ ﻲﻋﺎﺟا ﻊو ﺧ ﻰﻟإ فﻬﺗ ﻲهو<br />
ﻊﻓرو ﻟا لﻼﺧ ﻣ ﻳﻟا ﺎهدراﻣ ﻋﺎﻓ ةدﺎﻳز ﻰﻋ ﺳﻣ آ ﻧﺎﻣإ<br />
ﻟا ﻲﻓ هﺎﺳ<br />
يﻟاو<br />
،ﻲﺑﺎﻟا<br />
ﻌﻟ ﺣ ﺳرﺎﻣ بﺎﻏ<br />
ﺷ ،تﺎﺳﻟا<br />
ﺧاد داﻓﻷا ﻟ ﻳﺣ تﺎﺳﺎﺳ ﺧ<br />
ﻳاﻟا ﻣﻌﻟا<br />
. رﺟﻷا<br />
ﺷ ىﺧأ ﻬﺟ ﻣ<br />
ﻰﻋ<br />
تﺎﺳﻟا<br />
ﻲﻓ ﻧزاﻣ داﻓأ ﺗ تﺎﺳﺎﺳ<br />
ﻟﺎﻌﻟا لود ﻣ<br />
رﻬ<br />
مﺎﻣأ<br />
ﺎﺎﻋ<br />
ﻊﺑﺎﻟﺎﺑ ﺗ ﻣﺎﺷ ﻧﺎآ ﺎﻬﻟﺎﻓ<br />
ﺑﺎﻧ دﺟو ﻏرو ،ﺣﻟا<br />
هه ﻲﻓ<br />
ﻰﻟإ ﻰﻌﺗ ﻟو ،ﻣﻟا ﻊﻣ ةﺷﺎﻣ ﻳ نﺎآ ﺎﻬﻟﺎﻣ ﻰﻋ ﺎﻬوﺎﺗو ،ﻲﻋﺎﺟﻻا<br />
ﺎآ<br />
،<br />
ﺎﻬﻣ<br />
ﻳﻌﻟا<br />
،ﺟﻷا تارﺎﺳﻻا<br />
ﺧ<br />
ﻟا تارﺎﻬﻟاو تاءﺎﻟا<br />
ﻲﻓ فﻬﺗ ﻳﺣ<br />
داﻓأ<br />
. ﻣ ﺑ<br />
تﺎﺳﻟا ىﻣ ﻰﻋ ﺛﺄﺗ ﺧ<br />
: يدﺎﻗﻻا<br />
حﺎﻧا<br />
و ﻣﻌﻟا تﺎﺳﻟا ﻟﻼﺳا ﻳاﺑ<br />
لﺧدو<br />
ﺻﺎﻟا<br />
تﺎﺳﻟا<br />
ﺗ<br />
ءﺎﻧإ مﺎﻣأ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﺣﻣ<br />
.2<br />
تﻬﺷ<br />
ﻲﻟاو<br />
لﺎﻟا<br />
ﻓ<br />
ﺎﻀﻳأ ﺷ ﻲﻟا ،ﻓﺎﻟ<br />
ﺎﻌﺳاو ﻻﺎﻣ ﻓ ﺎﻣ اهو<br />
تﺎﺳرﺎﻣ<br />
رﻬ<br />
( 1978 ﺳ ﻏ5ﻓاﻟا<br />
1398مﺎﻋ<br />
نﺎﻀﻣر لوأ ﻲﻓ خرﻣ<br />
ﺗ<br />
ﻲﻓ هﺎﺳﺎﻣ اهو ،اﻟا<br />
ﻲﻓ ﻼﺻأ<br />
12-78ﻗر<br />
نﻧﺎﻗ ،ﻣﺎﻌﻟ<br />
مﺎﻌﻟا ﻲﺳﺎﺳﻷا نﻧﺎﻟا<br />
-<br />
66ص،<br />
1
ﻲﻓ ﻓ<br />
ﻗا اه ﻟ<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
،تﺎﺳﻟا<br />
ﺧاد<br />
ﺳﺎﻣ ﻋ تﺎﺧﺎﻣ ﺧ ﻰﻟإ سﺎﺳﻷا<br />
لﺎآ ﻟﺎﻋ تارﺎﻬﻣ ﺗ تﻻﺎﻣ ﻲﻓ ﺷﺎﻟا ﺗ وأ ىﻟا<br />
دراﻟا ﻟ ﺎﻧ ﻳﺣ<br />
تارادإ<br />
رﻬ تﻬﺷ ﻲﻟاو<br />
133<br />
،تﻻﺎﺗﻻا<br />
،ﺎﻬﻓ ﻣﺎﻌﻟا تاءﺎﻟا ﻰﻋ ﻓﺎﻟا ﻲﻓ ةآ تﺎﺑﻌﺻ ﻬﺟاو نأ ﻌﺑ<br />
ﻻ ﺎﻬﺎﻧ<br />
و<br />
ﺣ ﻓﺎﻣ ﻬﺗ ﻟ ﻲﻟا ﺳﻟاو<br />
تﺎﺳﺎﺳ ﻳﻟ ﻰﻌﺗ ﻟ ﻲﻬﻓ<br />
ﻲﻓ ةﻳﻟا تﻼﻳﻌﻟاو ﻲﺑﺎﻟا ﻌﻟ<br />
تﺎﺳﻟا<br />
وأ<br />
ﻗﺎﻟا<br />
ﻳﻟا<br />
ةﻐﻟا تﺎﺳﻟا ﻲﻓ<br />
ﺎﻣأ<br />
،اﺟ<br />
آ ﺎﻬﻳﻟ<br />
ﻌﻟا قﺳو ﻟﺎﻋ تارﺎﻬﻣ ﻳ<br />
. ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻲﻟا رﻟا هﺎﺳ ىﺧأ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﺗ و ﺳرﺎﻟ<br />
مﺎﻌﻟا رﺎا ﻐﺗ<br />
ةراد<br />
ﻳﺣ<br />
ﻬﺟ ﻣ<br />
ﻰﻋ ،ﻌﻟا تﺎﻌﻳﺗ<br />
ﻗاﻟ ةدﻌﻣ ﺟرﺎﺧ تﺎﻬﺟ دﺟو ﺣ ﻣ ،ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﺧاد<br />
تﺎﺳﺎﺳ<br />
ﻳﺗ<br />
ﻰﻟإ<br />
. ﻋﺎﺟﻻا ءﺎآﻟﺎﺑ فﻌﻳ ﺎﻣ ﻲهو ،داﻓﻷا ﺗ ﻟﺎﺳأ<br />
ﻳاﻟا<br />
وأ ﻣ تارادإ ﻰﻟإ ﻟا هه ﻗﺗ<br />
دﺎﻋاو<br />
: اﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
تﺎﺳﻟا<br />
ﻣ<br />
ﻋ ﻟذو<br />
،ىﻟا تﺎﺳﻟا ىﻣ ﻰﻋ ﺻﺎﺧ<br />
هﻬﻟ ﻲﺗاﺳﻻا ﻌﻟا ﻟ<br />
،ﻊﻗﻟا<br />
ةدﺎﻋإو<br />
ﻓﺎﻟا تﺎﺑ<br />
ﺟﺗ ةﺧﻷا<br />
،ﺎﻬﻓ<br />
ﻳﻟا<br />
ةرادإ ﻊﻗاو .3<br />
ةﻟا تﻬﺷ<br />
دراﻟا<br />
ﻳﺑ دراﻣ تﺎﻳﻳﻣ<br />
ﺗ<br />
ءﺎﻧإ<br />
ﺎﻓﺎآ ﻳ ﻟ اه ﻟ ،ﻟذ<br />
ﻲﻓ ﻳﺣ تﺎﺳﺎﺳ<br />
ﺎﻋﻓﻣ<br />
نﺎآ<br />
ﻟﺎﺧو ﻲﺗاﺳا لﺎﺳأر ﻳﻟا دراﻟا ﻌﺗ<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟ ﻓﺎﻀﻟا ﻟا<br />
ﻌﻳ ﺎﻣ<br />
هو<br />
ﻌﻀﻟﺎﺑ<br />
ﺎﻣﻋ<br />
ﻳ<br />
نأ<br />
ﺣﻼﻧ<br />
ﻟذ نأ رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
ﺗاﺳإ<br />
نأ<br />
تﺎﻣ<br />
،ﻟا<br />
ﻓو ﻟو<br />
ﻳ ىﻟ ،ﻓﺎﻟا ةﻟ<br />
ﺎهءادﺄﻓ اﺟ ﻌ ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا<br />
1<br />
: ﻲﻳ<br />
ﺎﺑ<br />
216_217<br />
ﺗ<br />
ﻲﻬﻓ<br />
،ﺳﻟا<br />
ﻓﺎﻟ<br />
ﺎﻣ<br />
1<br />
ص ص ،هآذ ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﻟا<br />
ﻋ طﺎﻋز -
ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
:<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ<br />
134<br />
-<br />
رﺎﺧا<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﺎﺑ<br />
ﻬﻓ<br />
ﻳدﺟﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻰﻋأ<br />
مه<br />
تﺎﺳﻟا<br />
ﻳدﺎﻗﻻا<br />
ﻻ<br />
ﻳ<br />
ﻰﻋ<br />
ةءﺎﻟا سﺎﺳأ<br />
ﻻو<br />
ﻰﻋ<br />
سﺎﺳأ<br />
ﻓاﻟا<br />
ﺑ<br />
ﻟا<br />
صﺎﺧاو<br />
ﻟا<br />
ﺷﻟا<br />
،ﻟ<br />
ﺎﻧإو<br />
ﻰﻋ<br />
سﺎﺳأ<br />
ﺑﻟا<br />
ءﺎﻧﻻاو<br />
يﻟا<br />
يﻬﻟاو<br />
.<br />
-<br />
ماﻌﻧا<br />
ﻟا<br />
ا<br />
ﻲﺗاﺳﻻ<br />
ىﻟ<br />
ﻳﻟا<br />
مﻋو<br />
ةرﻗ<br />
ﻬﻏأ<br />
ﻰﻋ<br />
ﻟا<br />
ذﺎﺗاو<br />
تاراﻟا<br />
،ﻟا<br />
ﺎﻣإ<br />
نﻷ<br />
ﺎﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
ﺎﻬﻧﻐﻳ<br />
ةﻌﺑ<br />
ﻋ<br />
ﻬﺗ<br />
وأ<br />
نﻷ<br />
ﻬﻌﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻬﺻﺎﻣ<br />
ﻊﻀﺧ<br />
ﻳﺎﻌﻟ<br />
ىﺧأ<br />
ﻏ<br />
ةءﺎﻟا<br />
.<br />
-<br />
ةدﺎﺳ<br />
ﻟا<br />
ﻟا<br />
ىﻟ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻰﻋ<br />
ﻟا<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻬﻟﻼﻐﺳاو<br />
هآاﻟ<br />
ﻟا<br />
اذإ<br />
ﻌﺗ<br />
ﻣﻷا<br />
تﺎﺳﻟﺎﺑ<br />
،ﻣﻌﻟا<br />
ﻬﻓﺗو<br />
نﺄآو<br />
ﺳﻟا<br />
ﻣ<br />
ﺷ<br />
.<br />
-<br />
ﻓﺎإ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻲﺗ<br />
ةﺷﻟا<br />
دﺎﻟاو<br />
نﻓ<br />
ةرادا<br />
ﺗ<br />
ﻌﻟﺎﺑ<br />
ﻲﻓ<br />
ماﺳا<br />
ﺎﻬﺗﺎﺳ<br />
مﻋو<br />
ﺗ<br />
أﺑ<br />
ﻟاﻌﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻗﺗ<br />
لﺎﻌﻟا<br />
وأ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻊﻳزﺗ<br />
تﺂﻓﺎﻟا<br />
.<br />
-<br />
ﻓ<br />
ةرادا<br />
ﻲﻓ<br />
ﺗ<br />
ءاﺣﻻا<br />
ﻋﺎﺟﻻا<br />
ﻲ<br />
ﻣﺎﻌﻟ<br />
ﺑ<br />
ماﻌﻧا<br />
راﻟا<br />
مﻋو<br />
ﻟﺎﻌﻓ<br />
تاﻗ<br />
لﺎﺗﻻا<br />
ﺑ<br />
زﺎﻬﻟا<br />
ﻟا<br />
لﺎﻌﻟاو<br />
هرﺎﻗاو<br />
ﻰﻋ<br />
اﻟا<br />
ﻳراﻟا<br />
تﺎﻧﻼﻋاو<br />
،<br />
يدﻳ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻟﺎﺳا<br />
ﺗ<br />
تﺎﺟﺎﺣا<br />
تﺎﻏرو<br />
لﺎﻌﻟا<br />
ﻌﻟا<br />
ﺎﻬﻋ<br />
ﻋ<br />
يوﺎﻟا<br />
تﺎﻟاو<br />
ﺎﻣ<br />
ﻳﻳ<br />
ﻣ<br />
ﻬﺳ<br />
ﻬﺳو<br />
ءﻧو<br />
ﻗﻼﻋ<br />
ءاﻋ<br />
ﻳرﺗ<br />
ﺑ<br />
سأر<br />
مﻬﻟا<br />
ﺗﻋﺎﻗو<br />
ﻗ<br />
لﺗ<br />
ﻊﻣ<br />
روﻣ<br />
ﻗﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
دﻟا<br />
بااو<br />
.<br />
-<br />
مﻋ<br />
ﺎر<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻋ<br />
ﺟﻷا<br />
يﻟا<br />
هﺎﺎﻳ<br />
ﺑﺎﻣ<br />
ﻬﻟا<br />
،لوﻟا<br />
ﻓﺎإ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻌ<br />
رﺎﻋﻻا<br />
يﻌﻟا<br />
يﻟا<br />
ﻊﻳ<br />
ﺑ<br />
ﻲﻓ<br />
؛ﻊﻟا<br />
مﻋو<br />
ﻧﺎا<br />
ﻰﻋ<br />
ﻣ<br />
نﻷ<br />
ﻣ<br />
نهﻣ<br />
ﻰﺑ<br />
ﺎﺳؤر<br />
.
ﻊﻣ<br />
ﻓاﺗ<br />
مﻋ<br />
وأ<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
ﻲﻌﻟا<br />
هاﻣ<br />
135<br />
ﻌو<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
ىﻟ<br />
ةﻟا<br />
ﻧ-<br />
ﺎﻧإو ﻋﻟا ﻳﺎﻌﻟ ﻊﻀﻳ ﻟ ﺻﻷا ﻲﻓ ﻟا نﻷ ﺳﻟا تﺎﺟﺎﺣا<br />
دراﻟا<br />
1<br />
. ﻳﺎﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻟ ﻊﻀﺗ ﻳرﻟاو هﺄﻟا ةدﺎﻋإ نأ ﺎآ ،ﺗاﻟا ﻳﺎﻌﻟ<br />
ﻋﺎﻟا<br />
ﻏا<br />
نأ<br />
ﺎﻬهأ<br />
،بﺎﺳأ<br />
ةﻋ<br />
ﻰﻟإ<br />
اه آ<br />
عﺎﺟرإ<br />
ﻳ<br />
ﻲﻓ ﻣ اﻟ ،ﻣﻌﻟاو ﺎﻬﻣ ﺻﺎﻟا ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﻳﻟا<br />
ﻋ ﺎﻬﺳرﺎﻳ ﻬﻏاو لﺎﻟا اه ﻲﻓ<br />
دراﻟ ةرادإ اﺧﻣ ﻧأ ﻲﻟا ﺻﺎﻟا تﺎﺳﻟا<br />
دراﻟا ﺗ ﻲﻓ ﻟو ﻣﺎﻋ ﺑ<br />
ﺎﺻﺎﺧ<br />
ﻳﺗ اﻳ ﻟو ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻟا<br />
نأ<br />
ﻰﺣ ،ﻳرادا ةﻟا<br />
ﻲﻓ ةآ ةﺧ ﺗ ،ﺎﻬﻓ ﻳﻟا<br />
هه ﻲﻓ داﻓﻷا ﻟ ﻌﻣ ﻓﺎﺛ ﻳﺗ ﻲﻓ هﺎﺳ ﺎﻌ اهو<br />
سﺎﺣ عﺎﻗ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
،ﻳﻟا<br />
. ﻟا هﻬﻟ ﻳﺗ يأ ﻊﺗ تﺎﺳﻟا<br />
ﻊﻗاو ﻰﻋ ﻻﺎﻣ ﺎه ﻲﻌﻧ<br />
نأ<br />
ﺎه<br />
ﻳ<br />
ﻻ ﻟازﺎﻣ اﻟا ﻲﻓ كﻟﺎﻓ<br />
،كﻟا<br />
عﺎﻗ هو ياﻟا دﺎﻗﻻا ﻰﻋ ﺛﻣو<br />
ﻰﻋ<br />
،<br />
لﻳ<br />
دﺟﻟا<br />
اهو<br />
هه ﻌﺟ ﺎه<br />
2<br />
. ﻳﺣ<br />
ﻌﻟا<br />
،ﺎﻬﻟ<br />
ﺣو<br />
ﻀﻓأ<br />
ﺗ<br />
ﻟا<br />
نﺎﻀﻟ<br />
دﻋ<br />
ﻲﻓ<br />
ﺗ ﻳ نأ ﻻإ، كﻟا هذﻬﺑ<br />
اﻬﺗﺎﻣاﺳاو<br />
لﻼﺧاو<br />
ﻟﺎﻌﻓ<br />
ﺎهدراﻣ<br />
مﻋو<br />
ﺑ<br />
ﻟا<br />
و<br />
مﺗ<br />
ﻌ<br />
تاءﺎﻟا ﻌﺑ دﺟو ﻣ ﻏﻟﺎﺑو<br />
تﺎﺗ ﻣ ﻓﻌﺗ ﺎﻣ ﺗو ﺎهرود يدﺗ ن أ ﻊﺗ ﻻ هﻟا تاءﺎﻟا<br />
ﻲﻟ ﻟوﻟا ﻊﻓد ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﻓﺎﺗ ﻰﻋ ﺛﻳ يﻟا ﻊﻟا اه<br />
ﺗ<br />
ﻟﺎﺳأ<br />
اهﺎﺳ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻊو ﻳاﻟا ﻣ<br />
ﻧﺎﺟﻷا<br />
اﻟا ﻟوﺎﺣ ﻓ<br />
ءاﻟاو ﻧوﺎﻌﻟﺎﺑ ﻧﺎﻌﺳﻻا<br />
نإ<br />
،تاءاﺟا ﻣ ﻋﻣ<br />
" لﻼﺧ<br />
ﻣ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
216_217 ص ص ،هآذ ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﻟا<br />
ﻋ طﺎﻋز -<br />
2<br />
ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،ﻌﻣﺎﺟ<br />
تﺎﺣﻼﺻا ةﻓ ﻰﻟإ لﻼﺳﻻا<br />
ﻗ ﻣ ياﻟا ﻲﻓﻟا مﺎﻟا ءادأ ،ﻟﺎﺻ حﺎﻣ -<br />
سرﺎﻣ 08-09ﻟا<br />
مﻋ ﻗ ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو قﻟا آ ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ تﺎﻣﻟا و تﺎﻟ ﻟا ءادﻷا لﺣ<br />
119صاﻟا2005<br />
-.<br />
1
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
مﺎهﻻا ،ﻌﻟا نﺎﻣ ﻲﻓ ﻳﻟا ،ﻟا ﻳاﻟا<br />
136<br />
تارﺎا<br />
ﻳﺗ ﻲﻓ<br />
1<br />
. ﺳﻟاو ﺎﻌﻟا ﻟا هﺎﻌﻟاو تﺎﻌﻣﺎﻟا ﻲﻓ ﻲﻟاو ﻲﻟا<br />
ﻌﻟا ﻣاﺑ<br />
ةدﻟا ةرادإ ﺎﻬﻣو تﺎﺳﻟا ﺗ ﻲﻓ ﻟﺎﻋ ﻳﺎﻌﻣ ﻲﺗ ﻟوﺎﻣ<br />
ﺗ<br />
ىدأ<br />
ﻗو<br />
يﻟا ﻌﻟا ﻰﻋ آﻟا<br />
ﻋﺎﻳ<br />
هﺄﻟا<br />
،ﺳﻟ يﻟا ﻧﺎﻟا ﻳﺗ ﻰﻋ اآ آﺗ<br />
ﻲﻟاو<br />
اه ،داﻓﻷا<br />
ﻰﻟإ<br />
هﺄﺗ<br />
. ﺳﻟﺎﺑ ﻲﺧاد<br />
ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﻲﻓ ةدﻟا<br />
ﺗ ﺻﺎﻟا<br />
ءاﺟإ<br />
وأ<br />
ﻧﻷا<br />
ﻣ ﺎﻀﻌﺑ<br />
ﻰﻟإ<br />
ةرادإ<br />
ﻓﺎإ<br />
،ﻣﺎﻟا<br />
ﻧأ<br />
2<br />
: ﺣ ﻣ<br />
نإ<br />
: هﺄﻟا<br />
ﻳﺎﻌﻣ ﺗ ﺑﺎﻗ ﻰﻋ هﻟا ﻲﻓ<br />
اﺟ ﻟاو ﻀﻟا ﻌﻟا هأ ﺗ ﻲﻌﻳ اهو ةدﻟﺎﺑ ﻟاو<br />
ﻟا-<br />
،نﺑﻟا ءﺎرإ ﻋ ﺟﺎﻟا ﺎﻟا ﺗ ﻰﻟإ ﻓﺎإ ،ﺳﻟﺎﺑ دﻓ ﻟ<br />
ﻧأ<br />
. ﺳﻟا هﺎﻓرو ﻟﺎﻟا ﻰﻋ ةﻟا<br />
نﺳرﺎﻳ ﻳﻟاو ﺳﻟا ﺧاد داﻓﻷا فﺎﺻأ آ ﻳ يﻟا ﻳﻟا<br />
ﻲﻓ داﻓﻷا فﺎﺻأ ﻟ ﻟا تﺎﺟﺎﻟا ﺟﺗ ﻓ ،ةدﻟا ﻰﻋ ﺛا تاذ<br />
-<br />
. ﻳﻟا ﺧ<br />
ﻳﻟا دراﻟا لﻼﻐﺳاو ﺗ ﻳﺗ ﺟا ﻣ ﻟوﻟا ﺎﻬﻟﺗ يﻟا دﻬﻟا هه نإ<br />
يدﺎﻗا ﺟﺗو ﻣﺎﻣ ﺳﺎﺳ ﻓو نﺗ نأ ﻳ ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ<br />
ﺑ<br />
داﻓﻷا<br />
ﺻﺎﻟا ﻳاﻟا<br />
ﻧ ﻳ ﻲﻟا<br />
عﻼﺳا ﻲﻓ<br />
ﺗ تﺎﻳﻣ ﻲﻓ<br />
تﺎﺳﻟا<br />
ﻣﻌﻟا<br />
ﺎﺗوﺎﺗ<br />
،ﻳﻟا دراﻟ ﻳﺣ<br />
ﺳ<br />
ﻲﻓ داﻓﻷا ﺗ لﺎﺷﺄﻓ<br />
تﺎﺳﻟا ﻋ ﻰﻋ<br />
ةرادإ<br />
تﺎﻌﻟا هه ﻣ بﺎﻐﻓ ،او<br />
ﻳﺗ<br />
،عرﺎﻣو<br />
مﺎﻣأ<br />
،تﺎﺳﻟا ﻣ<br />
آ ﺑ رﺗ<br />
اآ<br />
ﺎﺎﻋ<br />
ﺎﻬﻓ ﻟا<br />
. 199ص.<br />
2000ﻣ<br />
ﻋ . ىﻬﻟا راد . ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ،ﺧأو.<br />
ع ﻲﺑﻏ -<br />
2<br />
دﺎﻗﻻا ﻲﻓ ﻳاﻟا ﺳﻟا جﺎﻣﻧﻼﻟ جﺎﻧا ﺗ ﺗ سﺎﺳأ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ م ،ﺧأو ةﻣ يوﺎﻳ -<br />
183ص<br />
، ﻲﻟﺎﻌﻟا<br />
1
ﻣ<br />
%<br />
ىﻣ<br />
98نأ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
ﻰﻟإ ﺧ<br />
حﺑ ﻳ<br />
ةﻌﻟ ةﺷﺎﻣ ﻧ ﻧﺎآ ،<br />
ﻲﻓ<br />
ﻣﻌﻟا<br />
ﺎﻣ اهو<br />
: ﻳاﻟا<br />
ةرادا<br />
1<br />
، هرﺟأ<br />
ﺳﻟا<br />
137<br />
ﻲﻣﻟ ﻟا ﻟا ﺑﺎﻟ<br />
ﻋ<br />
ار ﻏ<br />
. تﺎﺳﻟا هه<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ةرادا<br />
ﻲﻓ داﻓﻷا<br />
لﺎﺷأ<br />
ﻲﻣ<br />
ﺗ<br />
رﺗ.IV<br />
لﺎﺷأ ةﻋ ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﺗا ﻟ<br />
اﻟا ﺎهﺎﺗ ﻧﺎآ ﻲﻟا ﻳدﺎﻗﻻا تﺎﻬﺟﻟا ﻌﺑ ﺗﺗ تﺎﻌﻣ<br />
ﺎﻬﻋ تﺗرا ﻲﻟا ﻟاو ﻳﻟا تﺎﻟا ﻰﻟإ ﻓﺎإ ،ﺣاﻟا ﻣ<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ رﻟ ﺣاﻣ ةﻋ ﻳﺗ ﺎﻟ ﻳ اه لﻼﺧ ﻣو ،ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
. ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﻲﻓ<br />
: ﺟﻟا ﻐﻟا<br />
ﺣﻣ.1<br />
دﺟو مﻋو<br />
ﻣﻌﻟا تﺎﺳﻟ يآﻣ ﺑ تﺗ ﻲﻟا ﺣﻟا هه ﻲﻓ<br />
ﺷ ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻋ تﺗا ،ﺻﺎﺧ تﺎآﺷ<br />
ﻲﻟاو ،ىﻟا ﺣﻼﺻا ﻣاﻟا ﻣ ﺎهﻏو ،ﻬﻟا ﻳدﺎﻗﻻا تﺎﺣﻼﺻا<br />
ﺎﻬﻓاهأو ﺎهﺗ ق ﺣ ﻣ تﺎﺳﻟا آ ﻳ ﻊﺳاو قﺎﻧ ﻰﻋ نﺗ<br />
، ﺣﻟا هه ﺧاوأ<br />
ﻲﻓ ثﺣ ﺎآ<br />
ﺎﻬﺧو<br />
هه ﻧﺎآ ﻗو ،ﺎﻬﺎﻧ ﻌو ﺳﻣ آ تﺎﺻﻟ<br />
و<br />
يدارا<br />
يدﺎﻗﻻا<br />
حﻼﺻا<br />
ﺑﺗ<br />
ﺣﻣ<br />
ﺎﻬﺣ وأ ﺎﻬﺗﺎﺎﻧ ﻊﻳزﺗ ةدﺎﻋإو<br />
ةﺎﻋاﻣ<br />
نود اهو<br />
2<br />
: ﻲهو ﺣاﻣ ةﻋ ﻋ ﻣاﻟا<br />
ﻲهو<br />
. حﺎﻧﻻا<br />
1985-1980:<br />
ﺣﻣ<br />
ﻧ ﻲﻳرﻟا لّﻟا<br />
. 2009يﺎﻣ04ﺛﻻا<br />
،2601دﻌﻟا<br />
،قوﻟا<br />
ةﻳﺟ -<br />
2<br />
، -ﻣﻼﺳا<br />
ﻳوؤر-ياﻟا<br />
دﺎﻗﻼﻟ ﻟﺎﻌﻓ ةراد ةادﺄآو ﻟا ءادﻸﻟ ﺳآ ﻟا ﺗ ،ﺧأو<br />
ﻲﺣﻓ ﻣ -<br />
مﻋ ﻗ ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو قﻟا آ ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ تﺎﻣﻟا و تﺎﻟ ﻟا ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا<br />
80.<br />
ص 2005سرﺎﻣ<br />
08-09ﻟا<br />
-<br />
1
يرﺎﺟا<br />
ﻳﻌﻟا<br />
يدﺎﻗﻻا<br />
ﻣاﻟ<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
حﻼﺻا<br />
. ﻲﻬﻟا<br />
ﻲﻌﻟا<br />
ﻟا<br />
ﺑﺗ<br />
– حﻼﺻاو<br />
ﺣﻣ<br />
ﺣﻣ<br />
138<br />
ﻲهو<br />
1993 - 1986ﺣﻣ<br />
ﻟا تﺎﺳﺎﺳ ﻲﻟ ﻀﻟاو<br />
ﻲهو-<br />
1994<br />
-<br />
1998ﺣﻣ<br />
. ﻲﻬﻟا<br />
ﺳﻟا ﻰﻋ ﺎهﺛﺄﺗ ﺣﺎﻧ ﻣ ﻌﺗ ﻟا يدﺎﻗﻻا حﻼﺻا ﻣاﺑ نإ<br />
ﻌﻣ<br />
تﺎﻬﺟﺗ ﺎﻬﻋ ﻓ ﺎﻬﻧأ ﺑ ،ةﺷﺎﻣ ﻏ ﻐﺗ تﺎﻋ ،ﻳاﻟا<br />
ﺻﺎﺧ ،ﺎﻬﻌﻣ ﻰﺷﺎﻟ ﺧاد تاﻐﺗ ءاﺟإ ﺎﻬﻋ ﻓو ،ﺎﻬﻋ اآ تﺛأ<br />
نأ ﺎآ ،اﻟ ﻟﺎﺑ ﻌﺻ يدﺎﻗا ﻊﻗاﺑ ﺗرا حﻼﺻا ﻣاﺑ آ نأ<br />
ﻣ ﺑ ﻐﺗ تﺎﻋ ﻲﻟ هﻣ ﺗ ﻟ ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﻏا<br />
ﻲﺣاﻟا ﻣ ﻣ ﺎﻬﻌ ﻰﻟإ<br />
ﻓﺎإ ،ﻣﻌﻟا ﺎهﺗ ﻌﻟ اﻧ ،لﺎﻌﻓو<br />
ﻲﻟﺎﻟا ﻊﻟﺎﺑ ﺎﺗﻣ نﺎآ يﻟا ﻲﻟﺎﻟا ﺎﻬﻌوو ﺎﻬﻓ ﺎﻟا ﻟا ﻧ ﺻﺎﺧ<br />
ﻣ ﻲﻓ حﻼﺻا ﻣاﺑ<br />
مﺳﻣ<br />
ﺗ<br />
ﻰﻟإ<br />
هﻬﻟ<br />
جﺎﻧا<br />
ﺟﺑ<br />
ﻟﺑو<br />
،<br />
يدﺎﻗﻻا<br />
ﺳﺎﺳﻷا<br />
مﺎﻬﻣ<br />
1<br />
: 93-80<br />
تﻬ<br />
1980<br />
ﺑ<br />
طﺎﻟا<br />
فاهﻷا<br />
ﻟاو<br />
هأ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎه قﺳو ،ﻣﺎﻋ ﺑ ﻟوﻟ ﻌﻟا<br />
ةﻟ ﻬﻟا ﻳدﺎﻗﻻا تﺎﺣﻼﺻا زﺑأ 1.1<br />
ﻲﻟا<br />
ﺑآأ<br />
عﺎﺑرأ<br />
ﻣ<br />
ﻣﻌﻟا<br />
14<br />
ﺛﻼﺛ<br />
1983 .<br />
ﻳدﺎﻗﻻا<br />
ﻲﻓ ﻣﻌﻟا<br />
ﻀﺗ<br />
،تﺎﺳﻟا<br />
ﺳ<br />
ةآ<br />
ﻳاﻬﻧ<br />
ﺗ<br />
ﺳﻟا<br />
ﻳدﺎﻗﻻا<br />
ﻣﻋ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻲﻓ<br />
ه<br />
ﺳﻟا<br />
ﺳﻣ<br />
ةﻳﺟ<br />
ﻧوﻟا<br />
. ﺎﻬﻣﺎﺣأ<br />
100<br />
ﺳﻣ<br />
ﻣ<br />
ةدﺎﻋإ<br />
-<br />
-<br />
. ﺣاﻟا<br />
ه<br />
ﻧ<br />
500<br />
ﻳﻟا<br />
ﺣﻣ-<br />
ةدﺎﻋإ<br />
ﺗ<br />
ﻲﻟاﺣ<br />
ﺣﻟا<br />
لﺎﺧدإ-<br />
ﺗو ﻊﻳزﻟاو<br />
لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا<br />
،ﻳاﻟا ﻋﺎﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ جﺎﻧا مﺎﻟ ءادﻷا تاﺷﻣ ،ﺧأو<br />
ةﻣ يوﺎﻳ -<br />
سرﺎﻣ 08-09ﻟا<br />
مﻋ ﻗ ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو قﻟا آ ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ تﺎﻣﻟا و تﺎﻟ ﻟا ءادﻷا<br />
94ص<br />
،2005<br />
-.<br />
1
،ﻋﺑ<br />
. جﺎﻧا<br />
ﻣﺎﻗإ<br />
ﻲﻓ<br />
ةﻳاﻟا<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
ﻋﺎﺟﻻا<br />
تﺎﺟﺎﺣﻻﺎﺑ<br />
139<br />
ءﺎﻓﻟ<br />
ﻟا<br />
تاودأ<br />
تﺎﻣ داﻋإ و تﺎﺳﻟ ﻲﻟﺎﻟا ﻬﻟا ب مﺎﻟا ﻳ<br />
ﺗﺟ<br />
ﺎﻣ<br />
اهو<br />
. ﻟا<br />
،ﻲﻟاو<br />
تﺎﺳﻟا ﻣ ﺷ<br />
يﻬﻟا<br />
دﺎﻗﻻﺎﺑ<br />
ضﻬﻟ<br />
ﻟذ<br />
ﻳآﻣﻼﻟا<br />
ﻳﻌﺗ-<br />
ﻟو<br />
دﺎﻋا-<br />
ءﺎﻧأ ﻣ ﻲﻓ ﺻﺎﻌﻟا جرﺎﺧ ﻟا تﺎآﻟ تاﻣ<br />
يﻟا<br />
ﻐﻟا<br />
نأ<br />
فاهﻷا<br />
هه لﻼﺧ ﻣ ﺣﻼﻟا ﻣ<br />
آ ﻌوو تﺎﻟ رﺎﻋﻻا ﻲﻓ ﺧﺄﻳ ﻟ ﻟ ﺎﻌﺳاو نﺎآ تﺎﺣﻼﺻا هه رﺎإ<br />
. ﺎﻬﻋ ضوﻣ ﻐﺗ ﻧا رﺎﻋا ﻰﻋ اﺣ ﻰﻋ ﺳﻣ<br />
ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو ،ﻟا رﺎﻌﺳأ رﺎﻳﻬﻧا<br />
ﻋ ؛ﻣﻌﻟا ﻳدﺎﻗﻻا ﺳﻟا ﻟﻼﺳا ﺣﻣ-<br />
ﻼﺷ<br />
ﻌﺑﺎﻟا<br />
ﺧﺄﺗ<br />
1986<br />
ﻋارﻟا<br />
تﺎﺳﻟا<br />
1<br />
. ﻳاﺗ<br />
ﺳ ﻣ ءاﺑا<br />
كﻼﻣﻷا<br />
ﻟﻼﺳﺎﺑ<br />
ﺗ<br />
ﻌﻟا<br />
تﺎﺣﻼﺻا<br />
ةدﺎﻋﺑ<br />
ﻧاﻟا<br />
ﻌﻟا<br />
تأﺑ<br />
تاردﺎﻟا<br />
ﺧاﻣ<br />
ضﺎﻧا<br />
87/<br />
19نﻧﺎﻗ<br />
روﺻ لﻼﺧ ﻣﺧا<br />
روﺑ<br />
1988<br />
ﻲﻧﺎﺟ<br />
ﻲﻓو<br />
،<br />
ﻟوﻟ<br />
ﻲﻓ قﻟا دﺎﻗا ﻧ ﺟﻟا ةﺗو تﺧأ 1989 ﺳ ﻣو ،ﻣﻌﻟا<br />
فﻬﺗ ﻣﺎﺷ ﻳدﺎﻗاو ﺳﺎﺳ تﺎﺣﻼﺻإ ﻲﻓ اﻟا ﻋﺷ<br />
1988<br />
ﺳ لﻼﻓ<br />
تﺎﺣﻼﺻا هه ﻣ ﻗو ،قﻟا<br />
دﺎﻗا ﻋاﻟ ﺎﻳرﺗ باﺑﻷا ﻓ<br />
ﻀﺗ ﻲﻟا ﻧاﻟاو تﺎﻌﻳﻟا ﻣ ﻳﻌﻟا راﺻإ ﻳ ﻋ ﻲﺗﺎﺳﻟا ﻧﺎﻟا<br />
ﺎﻓ ﺎهزﺎﻳإ ﻳ ﻲﻟاو ،قﻟا دﺎﻗا ﻲﻓ لﺧﻟ يروﻀﻟا ﻲﻟا رﺎا<br />
ﻰﻟإ<br />
2<br />
: ﻲﻳ<br />
رﺳد ﻲﻓ ﺟﺗ يﻟا قﻟا دﺎﻗا تﺎﻣﻧﺎﺑ ﺎﻳرادإ ﻟا دﺎﻗﻻا ﻳﻌﺗ<br />
1989<br />
94 ص ، ﻳاﻟا ﻋﺎﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ جﺎﻧا مﺎﻟ ءادﻷا تاﺷﻣ ،ةﻣ<br />
يوﺎﻳ -<br />
2<br />
لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،ﻳدﺎﻗﻻا تﺎﺣﻼﺻا ﻲﻓ اﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا ﺳﺎﻟا ءادأ ،ﺧأو<br />
ةﺟﺎﻣ خوﻣ -<br />
سرﺎﻣ 08-09ﻟا<br />
مﻋ ﻗ ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو قﻟا آ ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ تﺎﻣﻟا و تﺎﻟ ﻟا ءادﻷا<br />
.<br />
296ص<br />
،2005<br />
.<br />
1
ﻋاﺑ<br />
ﺗ<br />
ﻟﻼﺳﻻا<br />
نأ<br />
ﻣ<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
ﻳ<br />
ﻀﻳ<br />
ﻲﻟاو<br />
. اﻬﻧﻳد<br />
يﻟاو<br />
مﺎﻌﻟا<br />
01/<br />
عﺎﻟا<br />
88نﻧﺎﻗ<br />
140<br />
تﺎﺳﻟ<br />
ﺗ<br />
آا<br />
لﻼﺧ<br />
ﻟﻼﺳا<br />
ﻣ<br />
ﻟذو<br />
ءﺎﻋإ-<br />
ﻳرﺎﺗ<br />
ﻣو ﺎﻬهﺄﺗ ةدﺎﻋإ ﻊﻣ ﻣﻌﻟا تﺎﺳﻟ ﻧﻧﺎﻟا<br />
ﻀﻳ<br />
عﺎﻗ ﻧﻷ دﺎﻗﻻا ﻳﺗ ﻲﻓ آرﺎﻟ صﺎﻟا عﺎﻟ آأ صﻓ ﻣ-<br />
. ﻋﻟا<br />
ﻋ ﻲﻳرﻟا ﻲﻟا لﻼﺧ ﻣ<br />
. ﻟا<br />
ءادﻷا<br />
رﺎﻌﺳﻷا ﻳﺗ-<br />
ﻟا نﻧﺎﻗ ﻊو لﻼﺧ ﻣ ﻳﻟا ﻋ اﻟا ﺑو ﻳرﺎﻟا كﻟا ﻟﻼﺳا-<br />
ﻰﻋ<br />
ﺑ<br />
ةدﺎﻋإو<br />
قﻟ<br />
ﺑﺎﻗﻟا<br />
يﻗﺎﻌﻟا<br />
ﻲﺎﻟا<br />
ﻟاو<br />
ﻟوﻣ<br />
مﻬﻟا<br />
ﻐﻀﻟا<br />
ةرﺎﻟا<br />
يآﻟا<br />
لﺎﺧدإ<br />
ﺗ<br />
أﻣ<br />
ﻟ ﻰﻋأ<br />
لﻼﺧ<br />
ﺧدأ<br />
يﻟا ﺎﻬﻧ ﻟا ﻲﻓ تارﺎﺳﻻا<br />
يدﺎﻗﻻا حﺎﻧﻻا<br />
ﻌﺳاو<br />
<br />
ﻲﻓ<br />
لﻼﺧ<br />
ﻣ<br />
يﻟا<br />
نﻧﺎﻗ<br />
ﻳﻟ<br />
. ﻳﻟا<br />
ﻣ<br />
ﻌﻟا<br />
يﻟاو<br />
. ﺟرﺎﻟا<br />
ﻟذو<br />
1993<br />
،ﻟا<br />
ﺣ<br />
10/<br />
ﺳﺎﻟا ﺗو ﻲﻓﻟا<br />
تﺎﻗﻼﻋ<br />
ﺳ<br />
راﺻإ ﻰﻟإ<br />
ﻳﻟا<br />
مﻬﻣ<br />
. لﺎﻌﻟاو<br />
ﻳﻌﺗ<br />
ةرﺎﻟ ﻟوﻟا رﺎﺣا<br />
ﻊﻟا<br />
ﻲﺎﻟا<br />
. آﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
يرﺎﻟا<br />
ﻓﺎﺎﺑ<br />
تاءاﺟاو<br />
مﺎﻟا<br />
90ضﻟاو<br />
زﺎﻬﻟا<br />
ةدﺎﻋإ-<br />
ﻣﻟا<br />
ءﺎﻐﻟإ-<br />
حﻼﺻإ-<br />
تﺎﻳﻌﻟا ﺗ<br />
نﻧﺎﻟا<br />
،تﺎﺳﻟ<br />
تﺎﻧﺎﻀﻟا<br />
. جرﺎﻟا<br />
راﺻإ-<br />
ﻟﺎﺑ<br />
دﻳ<br />
ﻰﻋ<br />
تازﺎﻣا ﻲﻌﺗ ﺎﻬﻧأ ﻣ ﻏﻟﺎﺑ تاءاﺟا هه نأ ﺎه ﺣﻼﻟا ﻣ<br />
ﻋد ﺎﻬهأ تﺎﻀﻗﺎﺗ ةﻋ ﻀﺗ ﺎﻬﻧأ ﻻإ ،ﺎهﻳﺗو ﺎﻬﻋد فﻬﺑ تﺎﺳﻟ<br />
،ﻟا ءادﻷا ﻀﻳ هرﺎﻋﺎﺑ صﺎﻟا عﺎﻟا ﻋﺗو ﻬﺟ ﻣ ﻣﻌﻟا تﺎﺳﻟا<br />
،مﺎﻌﻟا ﺎﻬﻌﺑﺎ ﻰﻋ ءﺎﺑا ﻳ ﻟذ ﻏرو اه ﻀﺗ ﻻ ﻣﻌﻟا تﺎﺳﻟا نأ يأ
ﻟﺎﺑ<br />
آﻧ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻟا<br />
لﻌﻟا<br />
. ﻣﻌﻟا<br />
ةآ<br />
ةدوﻣ<br />
تارﺎﺳﻻا<br />
ﻲﻓ<br />
رﻗ<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
ﻧﺎآ<br />
تﻻﻼﺧﺑ<br />
ةﺎﻟ<br />
ﻀﻓﻷا<br />
ﺣ<br />
ﺎﻬﻣ ﻲﻓ<br />
ﻲﻟا<br />
ﺟﺎﻧا<br />
ﻌﻟاو<br />
،ﻲﻋﺎﻟا<br />
. ﺎﻳﺗ<br />
دﺎﻗﻻا<br />
تﺎﺣﻼﺻا<br />
تﺎﻋﺎﻟا<br />
ءﺎﺧﻟا ﺳﺎﻟ<br />
عﺎﻟا<br />
. ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
141<br />
ﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
%50ﺟﺎﻧا<br />
ﻟﺎﺑ<br />
ﺎآ<br />
هه<br />
ﻣﻌﻟا<br />
ﺎﺗ<br />
لﺎﻌﺳﻻا<br />
ﻲﻟﺎﺟا<br />
ﺎﻧ<br />
،جﺎﻧا<br />
نﺎﻓ ﻊﻗﻟا ﻲﻓ و<br />
عﺎﻗو<br />
تارﺎﺳﻻا<br />
ﻋﺎﺟاو<br />
تارﻗ<br />
ﻗﺎﻟا ماﺳا<br />
ﻲﺧاﻟا<br />
تﺎﺳﻟا ﻬﺗ قوﺻ ﻓ هﺎﻳ يﻟا ﻳﻟا<br />
.<br />
. ﺟرﺎﻟا<br />
%21.2ب<br />
ﻳدﺎﻗا<br />
. تﺎﻧﺎﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
اد<br />
تﻻﻌﻟ<br />
تﺎﺳﻟ<br />
: ﺎﻬﻣ<br />
ﺗ-<br />
ﻣ<br />
آﺎه<br />
لوﻷا<br />
ﻌ-<br />
ﻲﻟا<br />
ﺗﺎﻟا ﻲﻓ ضﺎﻧﻻا-<br />
ﻲﻓ<br />
ﻲﻣﺎﻟا<br />
ﻌﻟا-<br />
رﻳ ﻳﻟا ﻟا ﻲﻓ ﻊﺗﻣ ﺟ ﻧ-<br />
. ﻟﺎﻟا ﺣ ﻳاﺗ-<br />
نﻳﻟا ﻳاﺗ راﺳاو ﻲﺟرﺎﻟا لدﺎﻟا<br />
رهﺗ-<br />
ﺎﻬﻣاﺑو ﻟوﻟﺎﺑ ﻟا تﺎﺳﻟا طﺎﺗرا ﻰﻟإ تﻻﻼﺧﻻا هه عﺎﺟرإ ﻳو<br />
تﺎﻌﻟا<br />
ﻣ ﻬﺟاﻟ ﺎﻬﺑ ﺻﺎﺧ ﻐﺗ تﺎﺗاﺳا يأ رﺗ ﻟ ﺑ<br />
. 98-94<br />
ةﻟ<br />
يدﺎﻗﻻا<br />
حﻼﺻا<br />
. ﻟوﻟا ﻰﻋ دﺎﻋﻻا نود<br />
ﻣاﺑ<br />
هأ<br />
.2.1<br />
تﺎﺳﻟا ﻰﻋ ﻊﺳاو ﺛﺄﺗ ﺎﻬﻟ نﺎآ ﻲﻟا يدﺎﻗﻻا حﻼﺻا ﻣاﺑ هأ ﻣو<br />
1<br />
95–<br />
94<br />
ىﻟا ﻗ لوﻷا يدﺎﻗﻻا<br />
راﺳﻻا<br />
: آﻧ نأ ﻳ ﻳاﻟا<br />
ﻣﺎﻧﺑ<br />
ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،ﻟوﻟا ﻣﻟا تﺎﻣاﻟاو<br />
ﻊﻟا<br />
ﻐ ﺑ ﻳاﻟا ﻳدﺎﻗﻻا ﺳﺎﻟا ،ﻲﻧﺎﺣر ﻰﺳﻣ -<br />
سرﺎﻣ 08-09،ﻟا<br />
مﻋ ﻗ ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو قﻟا آ ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ تﺎﻣﻟا و تﺎﻟ ﻟا ءادﻷا لﺣ<br />
64-65ص،2005<br />
-.<br />
. أ<br />
1
ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
:<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ<br />
142<br />
ﻰﻋ<br />
ىﻣ<br />
ةدﺎﻋإ<br />
ﻟوﻟا<br />
،<br />
ﻓ<br />
ﺗ<br />
لﺣ<br />
لوأ<br />
ﻋ<br />
ةدﺎﻋ<br />
ﻟوﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
بﺎﻋأ<br />
قﺎﺗا<br />
ﻊﻣ<br />
قوﺻ<br />
ﻲﻟوﻟا ﻟا<br />
ﺳ<br />
1994<br />
،<br />
ﻋأٌ<br />
ﺎﻬﻓ<br />
ﻟوﺟ<br />
(<br />
ﻊﻣ<br />
يدﺎﻧ<br />
ﻳرﺎﺑ<br />
)<br />
400.4<br />
نﻣ<br />
رﻻود<br />
ﻰﻋ<br />
ىﻣ<br />
16<br />
ﺳ<br />
،<br />
ﺎﻬﻣ<br />
4<br />
تاﺳ<br />
ةﺎﻌﻣ<br />
ﻣ<br />
ﻊﻓﻟا<br />
،<br />
ﻋو<br />
نﻓ<br />
ﻣﺧ<br />
نﻳﻟا<br />
ﻻ<br />
ﻻإ ﻧﺄﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻬﺷ<br />
يﺎﻣ<br />
1998<br />
،<br />
ﻓو<br />
ﻳﻟا<br />
ﻟا<br />
<br />
ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻗﺎﺳا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻟا<br />
،<br />
ﺎهﺣأ<br />
ﻲﻓ<br />
30<br />
يﺎﻣ<br />
ﻲﻧﺎﻟاو<br />
ﻲﻓ<br />
30<br />
ﻓﻧ<br />
،<br />
ﻟذ ﻰﻋو<br />
52 %<br />
ﻣ<br />
ﻎﻟﺎﻟا<br />
ﺳ<br />
ﺎﻬﻌﻓد<br />
ﻰﻋ<br />
ىﻣ<br />
9<br />
تاﺳ<br />
و<br />
48 %<br />
لﻼﺧ<br />
ثﻼﻟا<br />
تاﺳ<br />
ةﺧﻷا<br />
.<br />
ﻣ<br />
ﺣﺎﻧ<br />
ﻳ ىﺧأ<br />
قوﻟا<br />
ﺎﻣ<br />
ﻗ<br />
300<br />
نﻣ<br />
ةﺣو<br />
ﺳ<br />
ﺻﺎﺧ<br />
،<br />
ﺗ<br />
ﺳ<br />
225<br />
نﻣ<br />
ةﺣو<br />
ﺳ<br />
ﺻﺎﺧ<br />
ﻓ<br />
<br />
ﺎﻬﻣ<br />
ﻲﻓ<br />
رﺎإ<br />
ﻗﺎﺗا<br />
ﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
موﺗ<br />
ﻣ<br />
لوأ<br />
ﻳﻓأ<br />
1994<br />
ﻰﺣ<br />
31<br />
سرﺎﻣ<br />
1995<br />
يأ<br />
ةﻣ<br />
12<br />
،ﻬﺷ<br />
فاهأ جرﺗو<br />
ﻣﺎﻧﺑ<br />
راﺳﻻا<br />
يدﺎﻗﻻا<br />
ﻲﻓ<br />
رﺎإ<br />
ﻣ<br />
ﺳﻣ<br />
ىﻟا<br />
فﻬﻳ<br />
عﺎﺟﺳﻻ<br />
ﻟا<br />
يدﺎﻗﻻا<br />
ﻌﻳزﺗو<br />
ﻋ<br />
ﻳ<br />
رﺎﺧا<br />
تﺎﻋﺎﻟا<br />
تاذ<br />
ﻳﻟوﻷا<br />
.<br />
ﻟو<br />
ﻀﺗ<br />
اه<br />
ﻣﺎﻧﻟا<br />
ا<br />
طوﻟ<br />
دﻟا<br />
ﻣﺎﻌﻟا تﺎﺳﻟا ىﻣ ﻰﻋ ﻟﺎﻟا<br />
ﻟاو<br />
:<br />
ﺗ<br />
ﻟﻼﺳا<br />
5<br />
ﻣ<br />
23<br />
ﺳﻣ<br />
ﻣﻋ<br />
ﻏ<br />
ﻣ<br />
.<br />
ءﺎﻧإ<br />
ةرازو<br />
ﻣ<br />
ةدﺎﻋﺑ<br />
ﻬﻟا<br />
و<br />
ﻬﺗ<br />
ﻳ<br />
تﺎﺳﻟا<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻟ<br />
.<br />
نﻧﺎﻗ<br />
ﻳﺟ<br />
رﺎﺳﻼﻟ<br />
ﻳ<br />
آرﺎﻟﺎﺑ<br />
ﺟﻷا<br />
ﻲﻓ<br />
سأر<br />
لﺎﻣ<br />
كﺑ<br />
ﻣ<br />
.<br />
ﺧ<br />
ءﺎﻧإو<br />
ﻟﺎآو<br />
و<br />
رﺎﺳﻻا<br />
.<br />
ﺧ<br />
ﻋاﻗ<br />
ﻧﻧﺎﻗ<br />
ﻣ<br />
ﺟا<br />
ﻊﺑ<br />
تﺎﺳﻟا<br />
ﻣﻌﻟا<br />
.
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
ﻰﻋ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو ياﻟا دﺎﻗﻻا ﻰﻋ ﻲﺟرﺎﻟا ﺛﺄﻟا ىﻣ ﺎه ﺣﻼﻳ<br />
اهو ،ﻣﻌﻟا تﺎﺳﻟا ه ةدﺎﻋإو ﻟا ﻰﻟإ ﻊﻓﻟا ﺻﺎﺧ ،ﺎﻬﺗﺎﺳﻣ<br />
ضﻟ<br />
قﺎﺗا<br />
ﻧ<br />
هو<br />
،ةﺷﺎﻣ<br />
143<br />
. ﺎﻬﻓ ﻌﺳاو ﻐﺗ تﺎﻋ ءاﺟإ ﻲﻌﻳ<br />
95 - 98ﻲﻬﻟا<br />
ﻟا ﻣﺎﻧﺑ . ب<br />
لوﻷا<br />
ﻣﺎﻧﻟا<br />
ﻳاﻬﻧ<br />
ﺛإ<br />
ﻣﺎﻧﻟا<br />
127.8 لدﺎﻌﻳ ﺎﻣ يأ ﺻﺎﺧ ﺳ ةﺣو نﻣ 1169.28 ﻎﺑ ،ﻊﺳﻟا ﻲﻳﻟا<br />
وأ<br />
( ﻟا<br />
ﺗ<br />
اآو<br />
ﻰﻋ<br />
ﺻاﻣو-<br />
ﻣﺎﻧﺑ<br />
ﺗاءاﺟإو<br />
". ﻟﺎﺧدإ<br />
،يدﺎﻗﻻا<br />
ﺎﻣﻋ<br />
ﻰﻟا<br />
هدﺑ<br />
لﻼﺧ<br />
طوﻟا<br />
ﻣ<br />
ﻌﻳ<br />
ﻣﺎﻧﻟا<br />
نأ<br />
نﺎآو،<br />
اﻟا<br />
" ضوﻟا ﻣ<br />
ﺣ<br />
ﻲﻬﻟا<br />
)<br />
اه<br />
ﻰﻋ ﻳاﻟا ﻟوﻟا ﻌﺗ ﻳﺟ ﺟﺗ ﻓو ﻳدﺎﻗﻻا<br />
راﺳﻻا<br />
ﺳأ<br />
ﻌﺗو<br />
– ﻣﻌﻟاو ﻋﺎﻟا<br />
ﺗ<br />
تﺎﺳﻟ<br />
تاءاﺟإ<br />
ﻬﻟا<br />
ﻰﻋ<br />
يﻳ<br />
تﺎﺣﻼﺻا<br />
ﻣزﻼﻟا ﻳﺎﻟا نﺎ ﻰﻋ ﻌﻟا ﻧ ﻗﻟا ﻲﻓو يدﺎﻗﻻا يﻳﻟا<br />
ﻣﺎﻧﻟ<br />
ﻋﺎﺟﻻا<br />
ﻳدﺎﻗﻻا<br />
". تﺎﺣﻼﺻا<br />
1<br />
تﺎﺳﺎﻌﻧﻻا<br />
،ﻲﻋﺎﺟﻻا و يدﺎﻗﻻا ﻲﻟا ﻟﻟا<br />
آﻷا<br />
ﺳ<br />
عﺎﻟا<br />
ﻧا<br />
نأ<br />
ﺣ<br />
ﻲﻋﺎﻟا جﺎﻧا<br />
،ﻼﻣ<br />
حﺎﻧا<br />
ﻟاو<br />
ﻌﺑ<br />
ﻀﻣ<br />
ةدﺎﺣ<br />
رﺎﻌﺳﺄﺑ<br />
و<br />
و<br />
ﻳدﺎﻗﻻا<br />
،جﺎﻧا<br />
ﺷﻣ<br />
دﻟا<br />
ﺟرﺎﺧ<br />
ةﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ه<br />
ﻋﺎﻓ<br />
ﻓﺎﻣ<br />
تﺎﻋﺎﻟا<br />
ﺎﺎﻧا<br />
ﺎآ<br />
،<br />
،<br />
مﺎﻟا<br />
1997<br />
لﺣ<br />
ﻟﺑ<br />
ءﺎﺟ<br />
ﻣ%<br />
ﻳﻌﻟا<br />
ﻟا<br />
هو<br />
ﻌﺗ"<br />
ﻌﺗو<br />
هه ﻣ ةرﻀﻟا تﺎﻟ<br />
ﺗ<br />
ﺳارد<br />
لﻼﺧ<br />
ﻓ<br />
ف ﻣ ﻳﺟأ ﻲﻟا ﻲﻬﻟا ﻳﻌﻟا<br />
ﺳ<br />
ﻣ ﻬﺟاو<br />
ﻳﻧﻼﻳﺎﻟاو<br />
ﻣ<br />
يﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
و<br />
94<br />
ﺎﻟ<br />
ﻟا<br />
بﺎﺻأ<br />
ﻊﺟاﻟا<br />
ﻲﻋﺎﻟا عﺎﻟا<br />
ﺗﺎﻟا<br />
ﻲﺳ<br />
ﻟذو<br />
ﻣ<br />
ﺑ<br />
،اﺟ<br />
تﺎآﻟا<br />
1.5 %<br />
ﻧ<br />
ةآ<br />
ﻗ<br />
ﻣ<br />
65ص<br />
،هآذ<br />
ﺳ ﻊﺟﻣ<br />
11<br />
ن<br />
ه<br />
أ<br />
ﻀﺗا<br />
ارﻀﺗ<br />
ب1999<br />
ﻣ<br />
ةرﺑ<br />
ﺻﺎﺧ<br />
آﺄﺑ<br />
تﺛﺄﺗ<br />
قﻟا<br />
،ﻲﻧﺎﺣر ﻰﺳﻣ -<br />
1
ﻏ<br />
طﺎﻟا<br />
رﻬو<br />
،ﻧﺎﻟا تﺎﻋﺎﻟا<br />
نوﻟا<br />
صﺎﻟا<br />
ﻲﺗ<br />
ﻟ<br />
ﺳﻸﻟ<br />
رﻬو<br />
ﻲﻓ<br />
تاذ<br />
ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو<br />
عﺎﻧا<br />
عﺎﻟا<br />
ﻲﺣ<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
ﻬﺟ<br />
،ﻧﺎﻟﺎﺑ<br />
ﻓﺎﻣ<br />
ﻣ<br />
ﻟا<br />
تﺎﺳﻟا<br />
144<br />
ﺎﻬﺗ<br />
ﻲﻟا رﺎﻌﺳﻷﺎﺑ<br />
ﻧرﺎﻣ<br />
،ﻟا عﺎﻗ ﻣ ءﻲﻟا ﻧو ،ىﺧأ ﻬﺟ ﻣ ﻲﺳﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻌﺗ<br />
بﺎﺳﻷ<br />
دﻌﻳ<br />
ﻓﺎإ يﻟا<br />
اهو<br />
درﻟا<br />
،ﻟﻣوﻬﻟا<br />
بﺎﻏ<br />
،ﻟوﻷا<br />
و<br />
. ﻲﺟﻷاو<br />
ﺎﺑﻬﻟا<br />
داﻟا<br />
ﻣ<br />
ﻲﻟا<br />
ﺎﻬﻣ آﻧ ،ﻌﻣ ﻣاﻌﻟا ﻣ ﻋﻣ ﻰﻟإ ءادﻷا ﻌ دﻌﻳ ﻗو<br />
،ﻳاﻟا<br />
ﻲﻟاو<br />
،راﻟا<br />
تﺎﻣﻌﻟا<br />
نﺳ<br />
،فوﻟا<br />
مﺎﻧ<br />
ﻋﻧ<br />
ﺳﻟا<br />
ذﺎﺗا<br />
. ﻌﻟا<br />
نأ<br />
ةءادر<br />
ﺎﻧ<br />
ﻣﻌﻟا<br />
آ<br />
ﻋ<br />
ﺎﻋ<br />
وأ<br />
ﻲﻓ<br />
تﺎﺳﻟا<br />
ﻣ<br />
لﺎﻌﻓ<br />
ﻣاﻌﻧاو<br />
ﺎﻬﺗ<br />
ﻌﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
لوﺎﺗو<br />
. تاراﻟا<br />
ﻏو<br />
،مﺎﻟ<br />
ﻲﻟا<br />
نﻟا<br />
ﺗاﺳﻻا<br />
ةﻣو<br />
ﻟا<br />
ةﻣ<br />
ﺳﺎﻟا<br />
ﻬﻟا<br />
فاهأ<br />
. اﺑأ<br />
بﺎﻏ•<br />
ﻊﺑ<br />
ﺎﻬﻐﺗ<br />
ﻋﻧ•<br />
ذﺎﺗا ةﻣ لو ،اﻗوﻟا<br />
ﻐﻟا<br />
ﻳﻣﻟا<br />
تﺎﻣﻌﻟا<br />
ةروﻟا<br />
ﺑﺎﺑ<br />
مﺎﻧ<br />
ه<br />
ﺷ•<br />
ﺳﻟا<br />
آاﻟ تاﺷﻟا ﻎﺗ مﻋ ﺑ ءادﻷا ﻰﻋ ﺷﺎﻣ ﺛأ<br />
ﻰﻋ<br />
ةﺷﺎﻣ<br />
ﻌﺗ<br />
ﻲﻟا<br />
ﻟا<br />
. ﻊﻟا<br />
1<br />
ﻟﺎﻟاو<br />
ﻳﻟا<br />
ﻲﻟا تاﻐﻟا ﻟ فاهﻷا هأ ءادﻷاو ﻋﺎﻟاو ﺟﺎﻧا ﻣ آ<br />
ﻲه ﻳﻌﺗ تﺎﻋ ﺎﻬﻌﺗ ﻲﻟاو ، اﻟا ﻲﻓ<br />
1988<br />
ﺛ<br />
ﻳدﺎﻟا<br />
. ﺎﻬادأ<br />
دﻟا•<br />
ﻰﻋ<br />
ﻟا ﻟﺎﺳأ•<br />
1980<br />
تﻋا<br />
ﻟ<br />
ﺳ ﻧا<br />
1<br />
95-94ص<br />
ص ، ﻟا ﻳاﻟا ﻋﺎﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ جﺎﻧا<br />
مﺎﻟ ءادﻷا تاﺷﻣ ، ﺧأو يوﺎﻳ ةﻣ -
ﻣﻌﻟا ﺳﻟا ه<br />
ةدﺎﻋإ ﺷ<br />
ﻳﺑ<br />
ﻐﺗ تﺎﻋ<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
،ﻟذ<br />
ﺎﻬﺷ ﻲﻟا ﻣﻌﻟا<br />
ﻋ ﺗ ﺎﻬآو<br />
رﻬﺑ ﻳ ﻟ<br />
ﺑ<br />
ﻳاﺟ<br />
ﻊﻓاد<br />
،ﺎﻬﺧو<br />
،ﻣﺎﻟاو ﻬﺟﻟا<br />
ﻳأ<br />
145<br />
،1998و1995<br />
1<br />
. ﺎﻬﻓ ﻧﺎﺟ هأ<br />
ﺑ ﻲﻟا دﺎﻗﻼﻟ<br />
ﻟاو<br />
ﺑﺎﺑ ﻲه ﺣﻼﺻا ﻣاﻟا هه ﻣ نإ<br />
ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﻟ ﻟﺎﺑ<br />
ةﺷﺎﻣ ﻏ<br />
ﺎﻬﺣ<br />
وأ<br />
تﺎﺳﻣ آ ىﻣ ﻰﻋ<br />
ﺎﻬه ةدﺎﻋإ وأ ﺎﻬﻋد ﻋ ءاﺳ<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ ﻣ ﻟا اهو<br />
، ﻋ لﺗ<br />
ﻳﺣ ﺗاﺳإ ﻐﺗ تﺎﻋ<br />
ﺟاﻟ ﻟو ةدﻟاو ﻟاو طﺎﻟا ﻳﺑ ﺎﺎﺗرا آأ ﻊﻓاود ﻓوو<br />
ﻲﻓ هﺎﺳ<br />
نﺎآ<br />
ﻰﻟإ تدأ و<br />
ﻐﺗ ﻓﺎﺛ<br />
ﻌﻣ ﺣﻣ ﻲﻓ<br />
بﺎآاو<br />
ﻣ<br />
،ﺟرﺎﺧ<br />
طوﺷ ﻟ وأ ﻳدﺎﻗا آﺎﻣ<br />
ﺎﻬﻬﺟاو ﻲﻟا آﺎﻟا ﻟ<br />
ﻲﻓ ةﻳﻟا تﺎﻌﻟا ﻊﻣ ﻗﺄﻟا ﻣ ﺗ ﻟ ﺎﻬﻧﻷ<br />
تﺎﺳﻟا هه زوﺎﺗ<br />
ﺎﻬﻣ ﻟا<br />
ﻋو<br />
سﻼﻓإ<br />
. اﻟا<br />
: يدﺎﻗﻻا حﺎﻧﻻا ﺣﻣ.2<br />
تﺎﺳﻟا ﺣو ﺻﺎﻟا تﺎﺳﻟا<br />
مﺎﻣأ لﺎﻟا ﻓ ﻓﻋ ﻲﻟا ﺣﻟا هه<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
تﺗا ،تﻻﺎﻟا آ ﻲﻓ ﻓﺎﻟا لﺎﻣ<br />
ﻳﻟا تﺎﻬﺟﻟا ﻌﺑ ﻳ ﻰﺑ ﻟ<br />
لﺎﺷﻷ ﻟوﻟا ﻳﺗ ﻰﻟإ ﻓﺎإ<br />
ﻣ<br />
و<br />
،ﺳﺎر<br />
ﺳاﻣ وأ تاراﻗ ﻋ<br />
ﻓﺎﻟا تﺎﻳﺗ ﻬﺟاﻣو<br />
ﻲﻓ<br />
ﻓ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو ،ﻣﻌﻟا<br />
،ﻳاﻟا<br />
تﺎﺳﻟا ﻲﻓ اﻳﺟ ﻼﺷ<br />
،ﻲﻣﻟا<br />
ﻋﻟاو حﻼﺻا ﻣاﺑ ءﺎﺑ ﺻﺎﺧ<br />
ىﻟا ﻣﻌﻟا<br />
تﺎﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻲه ﺣﻟا هه ﻲﻓ ﻐﻟا ﻊﻓاود<br />
ةدﺎﻋإ ﻣاﺑ ﻓ ﻟوﻟا ﺎﻬﺗ ﻲﻟا ﻌﺳاﻟا ﻟا<br />
ﻣاﻓ<br />
هأ<br />
،ةﻳاﻟا<br />
problématique de gestion dans l entreprise algérienne et possibilité de bénéficie ،يداد<br />
ﺻﺎﻧ<br />
09-08<br />
تﺎﻣﻟ و تﺎﻟا ﻟا ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟاde<br />
système de gouvernance<br />
44ص<br />
،ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ<br />
2005سرﺎﻣ<br />
-<br />
1
ىدأ<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
ﺎﻣ صاﻟ ﺎﻬﻌﺑو ﺎﻬﺗ ﺗ ﺑ ،ﻣﻌﻟا تﺎﺳﻟا ﻣ ﻳﻌﻟ ه<br />
ﻣ ﻲﻟا<br />
،ﺎﻬﻣ<br />
ﻣﻌﻟا<br />
لﻟاو<br />
ﺻﺎﺧ<br />
ﻣﺎﻧﺑ<br />
ﺗ ﻲﻟاو<br />
ﺎﻬﻓاهأ<br />
ﻐﻟا ﻌﻟ ةﺷﺎﻣ آ لﺎﻌﻟا ﻣ فﻻﻵا ﻳﺗ ﻰﻟإ<br />
تﺎﺳﻟا<br />
" زﺎﻐﻧﺳ"<br />
. ﺎﻬﻣو ﺎهﺗ ﻧ ﺣ ﻣ<br />
146<br />
تﺎﺳﻟا هه<br />
ﻣ ﻰﻋ ﻓ ﻲﻟا ﻓﺎﻟا ﺣ ﻣ<br />
ﻣ<br />
. عﻓأ ةﻋ ﻰﻟإ ﺎﻬﺗ ﺗ ﻲﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻲﻋﻧ<br />
لﺗ<br />
ﻳاﺑ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻳ<br />
ﻌﺳاو ﻐﺗ تﺎﻋ<br />
ﻰﻋ ﺳﻣ آ ىﻣ ﻰﻋ ﺗ ﺻأ ﺑ<br />
ﺗﺎﻣ ﻰﻋ دﺎﻋﻻا<br />
ﻰﻟإ ﻓﺎإ<br />
ﻲﻬﻓ<br />
تﺎﻌﻟا هه<br />
ﺎﻧ<br />
ءاﺟﺑ<br />
ﺎﻣأ<br />
ﻣﺎﻗ ﻲﻟاو<br />
" اﻟا<br />
تﻻﺎﺗا"<br />
و ،ﻌﺳاو<br />
ه ةدﺎﻋإ<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ ﻣ<br />
،ﺎهﺗ<br />
ﻳﻟا<br />
ق ﻰﺣو<br />
ﻟا اه<br />
نإ<br />
،ﺎﻬﻣ آ تﺎﺻﺧ ﺎﻬﻓ ﻰﻋاﻳو<br />
ﺎﻬﻟﺎﺷأو<br />
،اﺣ<br />
ﺣ ﻣ ﻟ ،تﺎﻌﻟا هه ﻟ ﻣ تﺎﺳارد<br />
. جﺎﻧاو ﻟا تﺎﺳﺎﺳو تﺎﺗاﺳﻻا ﻳ ﻟ ﻐﻟا نأ ﺑ ﻌاﻣ<br />
ىﺧأو ةآ تﺎﺳﻣ ﻰﻟإ ﺗ ﻲهو ﺻﺎﻟا ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﻲﻓ ﺎﻣأ<br />
ﺎهﺟاﺗ ةﻣ ﻟ اﻧ اﺟ ةدوﻣ ﺎﻬﻓ<br />
ﻐﻟا ﻣاﻓ<br />
. تﻻﺎﺗﻻاو ﻗﺎﻟﺎآ ﺗاﺳا تﻻﺎﻟا ﻲﻓ ﺗ ﻲﻟا ﺗ ﺻﺎﺧ<br />
،ةﻐﺻو<br />
ﺳﻣ<br />
،ﺎﻬﺎﻧو<br />
تﺎﺳﻟا ﻣ ﻟﺎﻋ ﻧ ﺗ ﻲﻟا ةﻐﻟاو ﺳﻟا تﺎﺳﻟا ﻲﻓ<br />
ﻲﻓ ﺻﺎﺧ ﻳﻟا ﻲﻓ ﻣﻟا ﻋﻟا ﻣاﺑ ﻰﻋ ﻌﺗ ﻟازﺎﻣ ﻲﻬﻓ ،ﻳاﻟا<br />
ﻬﺟﻣ ﻣاﺑ ﻰﻋ ﻟوﻟا ﻌﺗو ،ﺑوروﻷا آاﻟا ﻗﺎﺗا ﻌﺑ ﻓﺎﻟا<br />
ﻬﺟاﻣ<br />
ﻣاﺑ ﻟا ﻲﻓ ﻲهو ﺎﻬﻟﺎﺳأ ﻳﺗو ﻲﻓﺎﻟا ﺎهاﻣ ﻊﻓﻟ تﺎآﻟا هﻬﻟ<br />
. ةﺷﺎﻣ ﻏ ﻌﺳﻣ ﻐﺗ<br />
نأ ﻏر ﺣ ﺗاﺳإ ادﺎﻌﺑأ ﺧﺄﺗ ﻟ ﺣﻟا هه ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻋ نإ<br />
ﻻ ﺎﻬﻟ<br />
،ﺟرﺎﻟاو<br />
ﺧاﻟا ﻓﺎﻟا ﻬﺟاآ ﺎﻧ ىﻟا<br />
ةﻌﺑ ﺻأ ﺎﻬﻓاهأ
فﻌﻳ ﺎﻣ رﺎإ ﻲﻓ<br />
ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا ﻟا<br />
ﻟا ﻣ اءﺟ ﻌﺗ ﻲﻟا ﻳﻟا ﻐﻟا ﻣاﺑ ﻰﻋ ﻌﺗ<br />
147<br />
" ﻐﻟا ﻓﺎﺛ"<br />
ب<br />
: ﺻﻼﻟا<br />
ﻣ ﻋ ﻟا ﻐﺑو ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﺎﻬﻓﻋ ﻲﻟا ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ ﻟذو ﺎﻬﻓ<br />
داﻓﻷا<br />
تﺎﻬﺟﻟا ﻣ ﻋﺎﻧ ﻲﻓ ﻟا<br />
تﺎﺳﺎﺳ ﻲﺗ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻏا<br />
ﻲﻓ ﻣ ﻏو<br />
ﺟﻟا ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو<br />
ﺗ و ﻳﺗ<br />
ﻲﻓ هﺎﺳ ،ﺎﻬﻓاهأو<br />
ةدﺎﻋ<br />
ﺎهداﻓأ<br />
ﺑﻟا آﻟا ﺗ ﻧﺎآ<br />
ﻟ<br />
ﺑ ﺑ ﻳ نﺎآ اه<br />
ﺳﻟا ﺎﻬﺗ ﻲﻟا<br />
نأ<br />
ﻣ ﻏﻟﺎﺑ ،ﻳﺣ<br />
نإ<br />
ﺎﻬﻟﺎﺷأ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﻟﺎﺳﻷاو<br />
ﻟﺎﺳأو<br />
. نﺎﺣﻷا<br />
ﻲﺧاﻟا ﻟا ﻣ ةآ تﺎﻳﺗ ﺟاﺗ مﻟا ﻳاﻟا ﺳﻟا نأ ﺎﺑو<br />
ﺗﻟا ﺎﻬﺗﺎﺗاﺳﻻ سورﻣو ﻣ ﻳﺑ ﻟﺎﻣ ﺎﻬﻧﻓ<br />
اهو ،ﻣدﺎﻟا<br />
ﺣﻟا ﻲﻓ<br />
ﻟا ﻳﻟا تﺎﻋ ﻌﺟ ﻲﻓ هﺎﺗ<br />
،ﻲﺟرﺎﻟاو<br />
ﺎﻬﻟ ﻓﺎﺗ ةﻣ هأ ﺎهرﺎﻋﺎﺑ ﻳﻟا ﺎهدراﺑ<br />
ﻲﻟا ﻐﻟا ﻓﺎﺛ ﻲﺗ ﺎﻬﻋ ضﺳ<br />
. ﺳﻟ يدﺎﻌﻟا ﻟا قﺎﺳ ﻲﻓ ﺗ<br />
ﻌﻳﻟاو<br />
ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻣ آ رﺗ نأ اﻟا ﻣ<br />
ﺎآ ،ﻣﺎﻋ ﺑ ﺎﻬﻓ ﻟا ﺳرﺎﻟا ﻳﺗ ﻲﻓ ﺎﺳﺎﺳأ ﻼﻣﺎﻋ ﻼﺷ ﻳاﻟا<br />
.<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﺎﻬﻣ ﺗ ﻲﻓ ﺎﺳﺎﺳأ<br />
ارﻣ نﻼﺳ ﺎﻬﻧأ
سدﺎﻟا ــــﻟا<br />
ﻐﻟا تﺎـــــــــــــﻋو ﻳﻟا دراــــــﻟا ةرادإ<br />
ﻐﻟا تﺎﻋو داﻓﻷا ةرادإ ﺑ ﻗﻼﻌﻟا رﺗ<br />
ﻐﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ رود<br />
ﻐﻟا ءﺎﺛأ ﻳﻟا دراﻟا ةراد ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا<br />
ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ تﺎﻳﻧ<br />
ﻐﻟا ﻣاﺑ هأ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ
ﻧاﺟ<br />
ﻟ ﺎﻣ ﺎﻋﻧ ﻊﺳﻟا<br />
ﺎهﺛﺄﺗ و ﺎهﺗ ﻲﻓ<br />
ﻊﺗ<br />
ﻧ<br />
و<br />
ﻋ<br />
ﻲﻬﻓ<br />
ﻣﺎﺷ<br />
،ﺎﻬﻟﺎﻣ<br />
وأ<br />
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
ﺎﻗﺗ<br />
ادﺎﻌﺑأ<br />
ﺗ<br />
ﺎﻬﺣ<br />
،صﺎﺧو ﻲﺎﺳا ﻲﺗ ﺟﺗ<br />
ﻣ تاﺛﺄﺗ<br />
ثﺗ<br />
اه ﻣو ،ةﺷﺎﻣ<br />
ﻏ<br />
ﻟ<br />
ﻲﺳﺎﺳأو دﻣ<br />
كﺎه نﻳ نأ<br />
نأ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
وأ<br />
رود وأ<br />
ﺎآ<br />
،دوﻣو<br />
148<br />
لﻼﺧ ﻣ<br />
ﻌﻟا<br />
و ﺎﻬﻋﻧ<br />
قﺎﺳ<br />
ﻋ<br />
هه<br />
ﻲﻓ<br />
طﻀﻣ<br />
ةﺷﺎﻣ ﺑ ءاﺳ<br />
ﻗﻼﻋ دﺟو<br />
اﺟ ﻲﻟا ﻣ ﻧأ<br />
اه<br />
ﻣ ﺎﻗﻼﻧا ﺎﻟ وﻳ ﻗو ،<br />
ﻲﻓ نﺳ<br />
ﻟ<br />
ادﺎﻌﺑأ<br />
ﻟا<br />
ﺎآ<br />
: ﻬﺗ.I<br />
ﺎﻳﻟ اﻟا ﻣ تﺎﺑ ﻟ<br />
نأ<br />
ﺎﻌ<br />
،تﺎﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ<br />
ﻟا ﻐﺑ<br />
ﻟذو<br />
ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻋﺎﻟا<br />
ﻲﻣز ىﻣ ﻲﻓ ﺣاو<br />
ﻟا ﺻﺎﻋ<br />
ضﻧ وأ<br />
رﻧ نأ<br />
،ﺎﻬﺎﻧو<br />
ﻣ<br />
ﺑ<br />
كﻣ فه<br />
و تﺎﻧﻣ آ<br />
،ﻟا<br />
ﺧاد تﺎﻳﻟا آ ﻲﻓ<br />
ﻳﺎﻣو ﻣ تﺎﺟرﺑ<br />
ﻰﻋ<br />
ﺎﻟ ﻳ ﻟا<br />
ﻋﺎﻟا آ ﻰﻋ<br />
ﻋﺎﻟا<br />
ﺎﻣ<br />
ﺛﺄﺗ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا<br />
دراﻟا ةرادإ ﺑ ﻟا ﻗﻼﻌﻟا<br />
،ﺎﻣ قﺎﺳ ﻲﻓ ﻌﻣ<br />
ﻳ<br />
ﻲﻓ ﺎﻬﻌﻀﻧ<br />
ﺎﻗﺗ<br />
دراﻟا<br />
يﻟا<br />
دﻬﻟاو<br />
وأ<br />
لﻼﺧ ﻣ<br />
ةرادإ<br />
ﺛﺄﺗو رود كﺎه ﻧأ<br />
،ﻳﻟا<br />
فرﺎﻌﻟاو<br />
ﻗﻼﻌﻟا<br />
ﻌﺗ<br />
ﻧاﺟ ﻣ ﻰﻋ<br />
هه<br />
ﻧ<br />
يأ<br />
،ﻲﻟا<br />
ﻟ<br />
وأ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادا رودو هأ ﻰﻟإ<br />
داﻓﻷا<br />
ﺎﻬﻟ<br />
ﻲﻟا ﻌﻟا ﻋ ﻧ<br />
يﻟا<br />
روﻟاو<br />
ﻐﻟا ﻌﻟ<br />
ﻲهو ﻟا تﺎﻣﻣ<br />
هﺄﺑ<br />
يدﺎﻌﻟا رﺎﻻا اه<br />
ﺗﺗ<br />
ﻟﺎﺑو<br />
ﺗاﺳإ<br />
نأ ﻲﻟا<br />
ﻏ ﻣ ﻧﺄﻓ<br />
،ﻟ<br />
ﺎﻬﻧﻣﻳ<br />
ﻲﻟا<br />
،ﺎهرﺎإ<br />
نأ<br />
ﻲﻓ ﺧﺗ ﻲﻟا<br />
ﻟا تاﺛﺄﻟاو<br />
.<br />
ﺎﻬﺗاذ ﺣ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﻰﻋو<br />
لوﺎﺳ اﻟ<br />
ﻌﻗاﻟاو<br />
،مﺎﻋ<br />
وأ<br />
ﺻﺎﻟا<br />
قﺎﺳ<br />
تﺎﻗﺎﻟ<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻋ ﻲﻓ ﻳﻟا<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
: ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﺑ ﻗﻼﻌﻟا رﺗ<br />
تﺎﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ لﺣ يﻟا لﻟا ﻲﻓ ﻟا ﻳاﻟا ﺗرا ﻟ<br />
ﻳﺗ ﻲﻓ ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﺗ تﺎﺗ ﻌﺗ يﻟا ﻲﺗاﺳﻻا روﻟا زوﺑ<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ ﻌﺟ ﻲﻓ اﻋﺎﺳ نﺎﻬﺟﺗ ﻰﻟإ ﻟا ﻲﻓ ﻊﺟﻳ اهو<br />
،تﺎﻟا<br />
نﺎﺗﻳ ﺎهو ،اآ<br />
ﻻﺗ ﺎﺛﺣأ<br />
ﻊﻣ ﻰﺷﺎﻟ ﻌو ﺗاﺳإ تﺎﻬﺟﺗ ﻰﻋ ناﺗﻳو<br />
ﺎﻌو<br />
تﺎﻌﻟا ﻳاﺑ ﻲﻓ تﺎﻟا<br />
هﺎﺗا<br />
149<br />
.II<br />
ﺎﻬﻧأ ﺑ ﻟا ﻲﻓ ﻳآﻣ ﻟﺄﻣ<br />
ﻟا<br />
،ﻳﻟا<br />
دراﻟا ةرادﺑ<br />
: ﺎه نﺎﻬﺟﻟا<br />
ناهو ،ﻣ تﺎﻣ<br />
ﻬﺟاو<br />
ﺣ تﺎﺗاﺳﻻا ﻐ.1<br />
ﻟا ﻌﻓ ةدر ﻲﻓ ﻋﻟاو ﻧوﻟا ﻣ ﻟا ﺗ<br />
ﻰﻟإ لﺗ ﺎﻣ نﺎﻋﺳ ﻳﺗو ﻳﺗ دﻬﺟ ﻟذ<br />
ﻟا ﻏ خﺎﻟا اه<br />
ﻲﻓو<br />
آاو ﻗو<br />
ﺎﻓﺎﺗو<br />
ﺎﻣ<br />
،ﻟا<br />
تاﻐﻟا<br />
،ﻟاو<br />
ﻳﻟا ﻏ دﻬﻟا ﺧو ءﺎﺑ ةدﺎﻋإ<br />
ﻲﻟا ىﻟا تﻻﻟا ﻟ آاﻣو ﺣﺎﻣ ﺎﻟﺎﻏ ﻳﻟا درﻟا<br />
ةﻣ ءﺎﺑ نﺄﺑ<br />
لﻳ<br />
يﻟا<br />
ﺟﻟا زﺑ<br />
ةرادإ<br />
ﻧﺎآ<br />
. ﻟا ﻲﻓ ﺎﻌﻟا تﺎﻳﻟا ﻣ ةرﻣ ﻧﺎآ<br />
ﺗاﺳإ<br />
تﺎﻬﺟﺗ ﻣ ﺎﻗﻼﻧاو ﺎﻧﺎﺛ.2<br />
ﺟرﺎﻟاو ﺧاﻟا تاءﺎﻟا ﻓﺗو ﺗ ﻰﻋ<br />
ﻰﻟوﻷا ﺟرﻟﺎﺑ ﺗﻳ ﻓﺎﺗ<br />
هه<br />
ﻲﻓو<br />
ﻊﻣ ﻟا<br />
،نﺑﻟ<br />
ﻟا ﺧ ﻰﻋ ةردﺎﻟاو ﻟ آ<br />
ﻰﻟإ<br />
فﻬﻳ ﺑ ﻳﺗو ﻳﺗ دﻣ ﻣ<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻲﺣ ﻲهو ﻲﻓﺎﺛ لﺗ ﺧ<br />
ﻰﻟإ<br />
آأ<br />
فﻬﻳ تﺎﺑو<br />
ﻗﻷاو<br />
ﻌﻟ ﺑﺎﻟا<br />
ﻐﻟا ﺻأ ﺣﻟا<br />
،ﻓﺎﻟا<br />
طوﻟا<br />
ضﻓ يﻟاو<br />
تﺎﻣﻌﻟا ﻊﻟ ﻊﻳﻟا رﻟا ه اﻌﺗ رﻣﻷا داز ﺎﻣ ﻟ
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
تﺎآﺳ ﻰﻋ ﺛﻳ يﻟا كﻟا ﻲﻋﺎﺟﻻا ﻟا ﻰﻟإ ﻓﺎإ ةدﻟا ﻳﺎﻣ<br />
1<br />
. ﻲﻋﺎﻟا ﻌﻟ ﻰﻌﻣ ﺎﻬﺑ ﻲﻌﻳ ﻲﻟا ﻳﻟا ﻰﻋو ﻌﻟا<br />
ﻟا ﻳو بﺎﺳﻷا<br />
ﺣ ﻣ ﻟا ﺗاﺳﻻا ﻬﺟﻟا ﻳه<br />
،ﻲﻟا<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻌﻟ ﻊﺳاو ﺧز ءﺎﻋإ ﻲﻓ<br />
150<br />
ﺎﻧآذ نأو<br />
ﺳ<br />
نإ<br />
ﺎآ ﺎهﺎﺳ<br />
تﺎﺑ ﺑ ﻳﻟا دراﻟا ﺗو ةرادإ تﺎﺗو ﺗ ﻰﻋ اﺛأ ﺎﻀﻳأ ﺎﻬﻟ<br />
ﻳﺗ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻳه<br />
نأ<br />
ﻓﺎإ<br />
،تﺎﺗاﺳاو<br />
ﻓو آ ﺎﻬﻟ<br />
ﻋ ﺣﺎﻟا ﻌﺑ ثﺗ ﻗو<br />
ﻳﺑ دراﻣ ةرادإ ﻰﻟإ ﻳﺗ<br />
و ﻳﻟا دراﻟا هأ ﻳاﺗ نأ<br />
ﻧﺎآ<br />
تﺎﻋ<br />
ﻗد<br />
ﻳه<br />
ﻋ ﻟا ﺎﻬﻋ<br />
،ﻟا<br />
تﺎﻀﻗﺎﻟا<br />
ﻲﻓ ﺎﻬﻳ<br />
ﻳﺑ دراﻣ ةرادإ ﻣ لﺎﻧﻼﻟ<br />
ﺎﺳأ ﻗ ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﺣﻼﻧ نأ<br />
،تﺎﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا<br />
دراﻟا تارادإ<br />
ﺎهﺎﺗ ﻲﻟاو<br />
هأ<br />
ﻟذ ﺗ ﻳو<br />
ﻋﺎﺟﻻاو<br />
.<br />
ﻟا اه ﻣ ﺎﻟ ﻳو<br />
. ةدﻣ<br />
ﺎهﺗ تﺎﺗ رﺗ<br />
نﺄﺑ<br />
يأ ﻐﻟا ﻌﻟ ﻲﺗاﺳا ﻌﺑ ﺧ وأ ﻳﻟ ﻲﺳﺎﺳأ كﻣ<br />
ﻧﺎﻧا<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا هأ ﻳاﻟ ﻧ ﻲه ﻐﻟا<br />
تﺎﻌﻟا ﻣ لﺣ رﺗ ﻲﻟا ﺗاذ ﺣ ﻲﻓ ﻐﻟا ﻌﺑ<br />
ﻟذ ﻲﻓ<br />
ﻏرو ﻐﻟا ﻰﻋ ﺗاذ ﺣ ﻲﻓ دﻟا ةرﻗ ﻰﻋ ﻌﺗو<br />
تاﻐﻟاو ﻳﻟا دراﻟا و رﺗ<br />
ﺗ ﻟﺎﺳأو ق ﻲﻓ<br />
وأ<br />
مﺎﻌﻟا ﺎهرﺎإ<br />
ﻳرو ﺟﺎﻟ ﻧ ﻧﺎآ ﺎﻬآ<br />
نأ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎه<br />
ةرﺎﺷا<br />
ىﻣ ﻰﻋ ءاﺳ ﺎﻬﻓ<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻬﻟا ﻣ ﻟ<br />
ﺛﺣ<br />
ﻲﻟا ةﻟا<br />
،ﺎﻬﻓ ﻟاو ﻟﻟاو ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺑ ﻗﻼﻌﻟا ﻣ ﻌﻳ ﺎﻣ اهو<br />
،ﻟ ﻲﺟرﺎﻟا ﻰﺣو ﻲﺧاﻟا ﻟا ﻊﻣ ﻗﺄﻟ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
نأ<br />
يأ اﻌﺗ<br />
آأ<br />
ﻐﻟا تﺎﻋو ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
. ﻗﻟا ﻧ ﻲﻓ ﻐﺗو ﻐﻟا ﻊﺗ<br />
1 - Mohamed BAYAD-GRH et Changement Organisationnel : Discours et Réalité, Centre Européen de Recherche<br />
En Management des Organisations (CEREMO) Metz, 1999,p2
: ﻐﻟا<br />
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺟرﻟﺎﺑ ﻰﺗ<br />
ﻟا ﺎهﺎﺗ ﻲﻟا ﻐﻟا ﻋ<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻓ<br />
ﺣ ﻣ<br />
151<br />
ةرادإ<br />
ةرادإ<br />
رود.III<br />
،ﻟﻟ ﻲﻟا رﺎا ﻋ ﻟا ﻐﺑ ،داﻓﻷا ﻊﻣ ﻲﻟا ﻣﺎﻌﻟا ﻰﻟوﻷا<br />
ﻗﻻا ﻰﻋ<br />
ﻲﻟا ﻳﻟا دراﻟا<br />
داﻓﻻا ﺗ ﻲﻓ ﻳراﺳﻻا ﻣ عﻧ<br />
كﺎه نﻳ<br />
ةرادإ<br />
نﺗ ﺎﻟﺎﻏ<br />
ﻲهو<br />
،داﻓﻷا<br />
ﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
نأ<br />
ﻟا<br />
نإ<br />
ﻲﻟا<br />
وأ<br />
ﻬﻟا<br />
ﻣ ﻲﻓ ﻬﻌﻣ ﻣﺎﻌﻟ ﻣزﻼﻟا ةﻟا و داﻓﻻا ﻋ ﻣﺎﻟا تﺎﻌﻟا ﺎﻬﻟ<br />
ﻣﻟا تﻻﺎﻟاو فاهﻷا<br />
فﻼﺧا ﻋ ﻟا ﻐﺑ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةراد ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﺗاﺳا<br />
نأ<br />
كرﻧ نأ<br />
ﻊ اهو<br />
،عﺎوﻷا<br />
يروﻀﻟا ﻣ ﻟ ،ةدﻟا<br />
ﻲﻓو ةﻳﺟ فاهاو تﺎﻌﻣ ﻊﻣ ﺎﺷﺎﺗ ﻟذو ﻐﻟا ﻋ ءﺎﺛا آ ﺑ ﺗ<br />
. ﻐﻟا ءﺎﺛا ﻳﻟا دراﻟا ةرادا ﻌﺗ يﻟا ﻓاﻟاو آاﻟا رود رﺎا<br />
ﻐﻟا ءﺎﺛا ﻳﻟا دراﻟا<br />
،ﻐﻟا ﻋ ءﺎﺛأ<br />
ةراد<br />
ةﻳﻟا<br />
ﺗاﺳا<br />
ﻳﻟا دراﻟﺎﺑ ﺗﺗ ﻲﻟا ﻧاﻟا<br />
ﺑ ﻲﺳﺎﺳﻷا<br />
كﻟا ﻲه ﻳﻟا دراﻟا<br />
وا ﺎﺟ نﺎآا ءاﺳ ﻐﺗ يﻷ<br />
. ﻟا ،ءﺎﻐﺳﻻا<br />
،ﻳﻟا ،<br />
ﺛﺄﻟا<br />
ﻐﻟ<br />
ﻲﻬﻓ<br />
ﻲﺗاﺳﻻا<br />
ﺗ<br />
ﻲﻬﻓ<br />
،ﻟا ﻲﻓ<br />
ﻣوﺎﻟا ﻟ<br />
ﺎﻬﻟﺎﺳأرو<br />
،ﻟا<br />
ﻻﺎﻣ<br />
هﺄﻟا،<br />
كﻣ رﻣ<br />
نأ<br />
نﻓ<br />
رﺎﻋﺎﺑ<br />
ﻧاﺟ<br />
هأ<br />
ﻻوأ<br />
هأ<br />
ﻓﻌﻟو<br />
فﻌﻧ نا ﻳ<br />
: ﻐﻟ لﺎﻣ-<br />
1<br />
،ﻟا<br />
تﺎﻧﻣ ﻣ<br />
ﻳﻟا ﻟذ هﺎﻣ هاو ،ﺎﻳرﺟ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ارﻣ<br />
نﺳ<br />
ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو<br />
ﺻﺎﻋ<br />
ﻟا<br />
تﺎﻧﻣ<br />
. ﻌﻟا<br />
هأ<br />
ﺎهرﺎﻋﺎﺑ<br />
،ﻐﻟا ﻣ<br />
: ﻐﻟ ﺎﻋ-<br />
2<br />
:<br />
ﺷﺎﻟاو ﻟا<br />
هﻬﻟ ﺎﻋ هأ ﺗ ﻲﻟا<br />
ﺎهرﺎﻋﺎﺑ<br />
: ﻐﻟ ﻣﺎﻋ-<br />
3<br />
ﻟ كﻟا<br />
ﻲﻟا نﻟاو ،ﻲﻓﺎﻟاو<br />
ﺎﻬﻧأ ﺑ
ﻲﻓ ﻓﺎﻀﻣ ﻗ<br />
ﻟ<br />
هأ<br />
ﻣ<br />
ﺎﻬﺎﺗراو<br />
ﺗ<br />
ﻲﻋﺎﺟﻻا<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺎﻬﺑ<br />
ﻌﺳاﻟا<br />
ﺎر ارﻣ ﺗ ﻲﻬﻓ<br />
ﻳﻟا<br />
دراﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
دراﻟا<br />
ﺗو<br />
هﺗ<br />
ةرادإ<br />
ةرادإو<br />
ةرادإ<br />
ﺗ<br />
تاﺧو<br />
ءﺎﻟا ﻳ<br />
نأ ﺎﺑو<br />
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
فرﺎﻌﻣ ﻣ ﺗ ﺎﺑ<br />
152<br />
ﻐﻟ ﻲر<br />
ﻣﺎﻋ<br />
. ﻟا<br />
: ﻲﻋﺎﺟﻻا ءﺎﻟا ﻲﻓ ﻲر ف-<br />
4<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻋ<br />
ءﺎﺛأ<br />
ﺳر ﻐﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا لﻼﺧ ﻣ<br />
ﻟ<br />
1<br />
: ﻟﺎﻟا<br />
ﻳﻟ<br />
ﻟذو<br />
ﻳﻟوأ<br />
،ﺗﺎﻧﻣ<br />
،ﻟ<br />
ﻲﺟرﺎﻟا ﻲﻋﺎﺟﻻا خﺎﻟﺎﺑ<br />
ﻲﻌﻟا<br />
. ﻟا ﻲﻓ ﻋﺎﺟا ﺳﺎﺳ و ﺗاﺳإ يﻷ<br />
ﺗاﺳإ<br />
يأ<br />
سﺎﺳأ ﺗ<br />
دﺎﻌﺑﻷا ﻓو ﻟذ نﻳو<br />
ﻌﻣ<br />
ﻧاﻟا ههو<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ<br />
: تﺎﻀﻗﺎﻟا ﺗ<br />
ﻌﺑ-أ<br />
ﺟاﺗ ﻐﺗ ﻟﺎﺣ ﻲﻓ ﻟا ﺎﻬﻓ نﺗ ﻲﻟا ةﻟا ﻲﻓ<br />
يﻟا<br />
سﺎﻟا ﻊﻗﻟ<br />
آ ﺎﻌ اهو<br />
ءﺎﺛأ<br />
،تﺎﻀﻗﺎﻟا<br />
ﻣ<br />
: ﻟﺎﻟا تﻻؤﺎﻟا ﻲﻓ تﺎﻀﻗﺎﻟا هه<br />
ﻣ ﻰﺗو ،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا<br />
،ﻟا<br />
ىﻣ يأ<br />
ﻰﻟإو<br />
ﺗاﺳ<br />
؟ﻐﻟا<br />
ﻟﺎﺑ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ءﺎﺛأ<br />
داﻓﻷا<br />
ةرادإ<br />
ﻊﻗﺗ آ<br />
تﺎﻣﺎهاو تﺎﻌﻟ ﻗﻟا ﻧ ﻲﻓ<br />
دراﻟا<br />
ﻟﺎﻣ كﺗو ﻳدﺎﻟا ﻟا ﻋ ﺎﻬﺑ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﺟﺗ ﻊﻣ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺎﻬﻋ ﻓﺎﺗ<br />
ةرادإ<br />
نأ<br />
ﻳ ﻲﻟا ﻟﻼﺳﻻا ىﻣ<br />
ﻣﺎﻌﺗ آو<br />
ﺎﻣ<br />
و<br />
؟ﻋﺎﻟا ﻣ ﻟﺎﻣ<br />
ةرادإ<br />
؟ﻳﻟا<br />
ﻏر ﺟو ﻲﻓ ﻬﺗﺎﺳ ﻰﻋ ﻓﺎﻟا ﻲﻓ ﻟا ﻲﻓ ﻋﺎﻟا ﻌﺑ ﻏرو<br />
مﺎﻣأ<br />
؟ﻟا ﻲﻓ ءﺎآﺷ ﺷ ﻳﻟ<br />
1 - Nadège GUNIA, La Fonction Ressources Humaines face aux Transformations Organisationnelles des<br />
Entreprises, Impacts des Nouvelles Technologies d’Information et de Communication, Thèse de Doctorat en<br />
Sciences de Gestion, Université Toulouse I, 2002,p p77,
ﻲﻟا ﻟا ﻣ جوﻟا تﺎﺑﻌﺻ ﻬﺟاﻣ ﻲﻓ هﺎﺗ<br />
ﻐﻟا ﻳ<br />
ﻳ ﻟ<br />
يﻟا<br />
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
153<br />
يﻟا<br />
كﻟا<br />
ه<br />
ﺎﻣو<br />
؟ ﻐﻟ عوﻣ ﻊو ﻲﻓ ﻏﻟا ﻗﻟا ﻧ ﻲﻓو<br />
ﻗﺎﻟا اه ﻲﻓ ﻌﻟﺎﺑ ﻟﺎﻣ ﻳﻟا دراﻟا<br />
. تﺎﻟاو تﺎﻧزاﻟا ﻣ ﻲﻋاﺗ<br />
1<br />
: ﻲﻟاو ﻲﺟﻟﻟاو<br />
اذإ<br />
ﺎﻋ نﻳ<br />
نأ<br />
،ﻲﻋﺎﺟﻻا<br />
ﻐﻟا<br />
ﺑ<br />
ةرادإ<br />
نإ<br />
ةدﻣ تﺎﺗاﺳا ﻋ<br />
ﻗﻼﻌﻟا ﻌﺑ<br />
-ب<br />
ﻳ ﻟا ﻲﻓ ﻋﺎﻟا ﻣ ﺑ ﻋﺎﻟا<br />
ةرادإ مﺗو ،ﻲﻟاو<br />
ﻲﺟﻟﻟا ﻐﻟا ﻊﻣ ﻣاﻟﺎﺑ ﻲﻋﺎﺟﻻا ﻐﻟا<br />
نإ<br />
ءاﺟإ<br />
تاﻐﺗ ﺗ ﻲﻓ ﻟا ﻏر ﺑ نزاﻟا ﻣ عﻧ ﺑ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻲﻋﺎﺟﻻا ءﺎﻟا<br />
ﻰﻋ ﻓﺎﻟا<br />
ﺑو ،ﺎﻬﻟ ﻟﺎﺑ ﻳرو ﺗو ﺟﻟﺗ<br />
. ﺎﻬﺑ ﻗﺎﺗ كﺎه نﻳ ﻻ<br />
: ﻳﻟا دراﻟ ﻲﺗاﺳﻻا ﻟا<br />
ﻋﻟ ﺳﺎﻟا تﺎﻟا رﺎﺧا ﻀﻳ ﻳﻟا دراﻟ<br />
ﻲﻳ ﻼﻓ ﻐﻟا ﻌو ﻲﻓ<br />
ﻊﻣ ﺳﺎﻣ<br />
فاهﻷا<br />
نأ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﻟ رود ه<br />
ﻧﻷا<br />
ﺎﻣأ<br />
هه<br />
نﺗ<br />
ﺗ قﺎﺳ ﻲﻓ ،ﺎﻬﻓ<br />
،ﻟا<br />
نأ<br />
ىﺧﻷا<br />
ﺗاﺳا<br />
ﺗاﺳإ<br />
ﻟ<br />
نﺎ يروﻀﻟا ﻣ ﻟ<br />
ﻧﻷا<br />
ﻳ<br />
ﻟ ﺎﻬﻣ ﻊﻣ ﻣ نﺗ<br />
. ﻳﻟا دراﻟا ﺗ<br />
ﻧأ<br />
نأ<br />
ﻊﻣ ﻣﺗ ناو<br />
ﺑ<br />
ﻌﺑ-ج<br />
ﻊو<br />
ﻟ<br />
نإ<br />
ﻳروﻀﻟا تﺎﻬﺟﻟا<br />
،ﻧأ<br />
ﻳ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻊو ﻓ<br />
،ﻟا<br />
تﺎﻣ<br />
. آﻟا<br />
ةرادإو<br />
ﻲﻓ نزاﻟا ﺑو تﺎﺎﻟا ﺑ ﺳﺎﻟﺎﺑ<br />
2<br />
: ﻲﻋﺎﺟﻻا خﺎﻟا<br />
ﻐﻟا ﻋ ءﺎﺛأ ﻟ ﻲﻋﺎﺟﻻا<br />
خﺎﻟا<br />
،ﻐﻟا<br />
تﺎﻋ ءﺎﺛأ ىآ هأ ﻲﻳ ﻟ<br />
1 - Nadège GUNIA, Op cit,p78<br />
2 - Nadège GUNIA, OPcit ,p79<br />
ﻣﺄﺗ ﻌﺑ-<br />
د<br />
وأ<br />
ءﺎﻟا ﺗ<br />
ﻬﺗ<br />
،ﻳﻟا<br />
دراﻟا ةراد ﻟﺎﺑ ﻳﺟ
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
ﻲﻟا تاﻐﻟاو تﻻﻟا ﻬﺟاﻣ ﻲﻓ ﻬﺑ نﻓﻳ ﻋﺎﻟا ﻣ<br />
154<br />
نأ<br />
ﺣ<br />
ﻐﺗ ﺑ ﻟا ءﺎﻀﻋأ ﺑ تاﺗﺗو تﺎﻋاﺻ ثﺗ ﻗ اﻟ<br />
،ﺎﻬﻧﻬﺟاﻳ<br />
ﻰﺣ ﻟا ﻓﺎﺛ ﻰﻋ ﻐﺗو ﻳﻌﺗ ثﻳ ﻐﻟا<br />
ﻲﻋﺎﺟﻻا خﺎﻟا ﻌﻳ<br />
اﻟ<br />
،ﻐﻟ ﺑﺎﻟا ﻟا<br />
نﺎآ ﺎآ داﻓﻷا ﻌﺑﺎﻣو ﻋﺎﺟﻻا آاﻟ لﺣ ﻳ ﻧا ﺣ<br />
نأ<br />
ﺎآ ،ﺑﺎﻟا ﻟا ﻳ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﺎآ ﻣﻣ ﻧﺎآ ﻟ<br />
،تﺎﻳﻟوﻷا<br />
ﻣ<br />
لﻼﺧ ﻣ ﻲﻋﺎﺟﻻا ﺳﻟا رود ﻌﺗ ﻳﻟا دراﻟا ةرادﻓ ﺎه ﻣو ،ﺎﻣ ﻟذ<br />
مﺎﻬﻟا ﻳﺗ ﻌﺗو ،ﻌﻟا<br />
. ﻣزﻼﻟا<br />
تﺎﻣﻌﻟﺎﺑ هﻳوﺗو ﻋﺎﻟا ﻣ ﻋدو ﻓاﻣ<br />
ﻟﺎﺳأ<br />
ﺎﻣو ةدﺟﻟا ةﻟا تﺎﻗﻼﻋ<br />
ﻣ ﻐﻟ كﻣو آ ﻣﺗ<br />
: ﻲﺳﺎﻟا ﻟا<br />
ﻌﺑ -ه<br />
لﻌﺗ ﻲﻟا ﺗ ﺻﺎﺧ ﻐﻟا ﻊﻳرﺎﻣ آ<br />
دﺗ<br />
نأ<br />
نأ<br />
نود<br />
ﺗ نأ<br />
ﻳ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻳ ﻻ<br />
،تﺎﻟوﻟاو<br />
ةرادإو<br />
،ﺎﻬﻣ ﻟ<br />
. تﺎﻌﻟا ﻓ ﺎﻣ ﻣ ﺗ<br />
ﺗ ﻲﻬﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةراد ﻟﺎﺑ ﺎﺳا و ةﻳﺟ ﻟ<br />
ﻣو ﺻﺎﺧ ﺳأ ﻰﻋ مﺗ<br />
ﻐﻟا ﻋ ءﺎﺛأ<br />
ﺎﻬﻟ<br />
راودﻷا<br />
ﺛﺄﻟا<br />
نأ<br />
هه<br />
ﺟأ<br />
،ﻳﻟا<br />
ﺎهراودﻷ داﻣا<br />
داﻓﻷا<br />
ﺗ ﻳ ﺎﻣ ﻲﻓ تاراﻟا ذﺎﺗا ﻋو دوﻟا ﻲﻣﻟا ىﻟا<br />
ﻲﻬﻟا ﺎﻬﺎﺑ ﻲﻓو ﺎﻬﻋ ﻳ<br />
ﻟﺎﻌﻓ ﻳﺑ ﺗ<br />
. ﺎﻬﻟ<br />
نأ<br />
ﺻﻷا<br />
ﻲﻓ ﻟا ﻌﺗ<br />
ﻳ آو<br />
،تﺎﺎﻟا<br />
نأ<br />
ﺗ<br />
ﺎﻬﻣ<br />
ﻳ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
ﺎﻬهأ<br />
،ﻐﻟا<br />
ءﺎﺛأ<br />
ﻰﻟﻳ ﻣ ﻳﺗ ﻲﻋاﺗ ﺑ<br />
تﺎﺻﺎﺧﻻﺎﺑ ﺎﻬﻣاﻟا ﻊﻣ ﻣاﻟﺎﺑ ﻧاﻟا هه<br />
: ﻐﻟا ءﺎﺛا ﻳﻟا دراﻟا<br />
،ﻟ<br />
ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا ﻣ ءﺟ ه<br />
ﻌﻟ اﻧ ﻟذو<br />
ةرادإ<br />
ه<br />
نأ<br />
ةراد<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةراد<br />
ﻲﻬﻟا<br />
،ىﺧﻷا ﻟا تﺎﻧﻟا آﺎه<br />
ﻲﻌﻳ اهو<br />
،ﻣﺎآ<br />
ﺑ<br />
داﻓﻷﺎﺑ<br />
ﻣ<br />
ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا.<br />
IV<br />
ءﺎﻟا<br />
نإ<br />
ﻣ ﻊﻣ ﺧاﻳ ﻧا ﺎآ<br />
ﺗﺗ ﻲﻟاو<br />
،ﺎﻬﺎوو<br />
ﺎﻣﺎﻬﻣ
ةرﺎﻌﺑ<br />
وأ<br />
،ﺎﻬﺗارادإ<br />
كﻟا نﻟا<br />
ةرادإ ﻣ<br />
ﻣو<br />
ﻌﻳ ﻊﻟا<br />
ﻏ ﻟا ﺎﻬه<br />
نﻳ ﻳﻟا<br />
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
ﻟا ه ﻊﻣ ﻲﺑﺎﺗ ﺑ ﻰﺷﺎﻳ<br />
155<br />
ﻳﻟا<br />
دراﻟا<br />
ﻟا ﻲﻓ داﻓﻻا ﻊﻳزﺗ ﻌ ﻊﻣ ﻰﺷﺎﻳ<br />
اهو ،ﺎﻬﻓ ﻲﺳﺎﺳﻷا ﻋﺎﻟاو ﺎﻬﻋوﻓ<br />
ﻣ ﻌﻳ<br />
ﺗ آو تاراﻟا ذﺎﺗا ردﺎﻣ ﺣ ﻣ<br />
ﺗاﺳﻻا ﻌﺑ ﺗﻳ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻲﻟاو<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﺎﻬﻌﺗ ﻲﻟا<br />
ﺎﻣ<br />
ىﺧأ<br />
ﻟ ﻲﻟا و<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻊﺳاو داﻣا تاذ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
راودﻷا<br />
و ﺎﻬﺗو<br />
مﺎﻬﻟا ﻊﻳزﺗ لﻼﺧ ﻣ<br />
تﺎﺗاﺳاو ﻣﺎﻌﻟا ﻟا<br />
ﺑ<br />
ﺗاﺳﺑ<br />
ةراد<br />
ﺻﺎﺧ ﺎﻣ ﺎﻋﻧ<br />
ﻟﺎﻌﻟا او<br />
. ﺎﻟاو مﺎﻬﻟا ﻣ<br />
ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا<br />
نأ<br />
ﺎآ<br />
ﻣو<br />
داﻓﻻا ﺗ ﻲﻓ ةﺎﻟا ﺳﺎﻟاو<br />
ﺎﻬﻟ ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا ﻧاﺟ ﻣ دﺗ<br />
ﺎﻌ ﺗﻳ<br />
داﻓﻷﺎﺑ<br />
ﺗﻣ تﺎﻌﻣ ةﻋ راﺳاو حو<br />
اهو<br />
،ﺎﻬﺑ ﻟا ﻋ<br />
ﻰﻟا ﻓﺎإ تارادﻻا ﻣ<br />
ﺎﻌﺗ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻰﻋ أﺗ ﻲﻟا تاﻐﻟا ﻲﻟﺎﻟا<br />
لوﻟا ﻳو ،ﺻﺎﺧ<br />
.<br />
ﺳﻟ ﻣﺎﻌﻟا ﺗاﺳا ﻲﻓ تاﻐﻟا ﻟ
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
ﺳــــﻟ ـــﻣﺎـــﻌﻟا ﺗاــــــــﺳا<br />
شﺎﻧﻻا ﺗاﺳإ ﻟا ﺗاﺳإ<br />
ﻊﺳﻟاو<br />
راﺳﻻا ﺗاﺳإ<br />
رﺎﺳﻻا ﺗ ﻣ ٍرﻗ آأ ﺗ ﻳﺎﻟ دراﻟا ﺗ<br />
رﺎﺳﻼﻟ دراﻟا<br />
رﺎﺳﻻا<br />
ﻣ ﻟﺎﻋ ﺟرد ﻏ ﺗ آﺎه آ ﺗ آﺎه:<br />
ﻳآﻟا<br />
ةﻌﻣ<br />
اﻌﺗ<br />
ﺟﻟا ﻣ ﻟﺎﻋ ﺟرد ﻳﺣ ﻣ ةآ ﺟرد ﻧﺎﻣ ﻋ ﻳﻓ<br />
ﺑﺎﻗﻟاو رﺎﺑﻻا<br />
،فﻟا<br />
،ﻊﻟاو ،ﻳﻟاو<br />
ﻳﻌﻟا حوﻟا ﻊﻓرو<br />
ﺑاﻣو<br />
نﺎﻣﻷا ﻣ ﻟﺎﻋ ﺟرد ﻣ ﻟﺎﻋ ﺟرد ﺳﻣ ةﺎﻣ<br />
ﻀﻣ ﺑﺎﻗر تﺎﻋ تﺎﻋ ةﺎﻟا<br />
. ﻗ ﺳر<br />
ﻀﻣ ﻳرادإ تﺎﻋ<br />
156<br />
دراﻟا ﺗاﺳإ<br />
ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﺗ<br />
ﻲﻟا ﻬﻟا<br />
ﺎﻟا ﺗ<br />
ةرادا ﺷ ،خﺎﻟا<br />
. ﻟﺎﻋ ﻓاﺣو تﺂﻓﺎﻣ ﻓاﺣو تﺂﻓﺎﻣ تﺂﻓﺎﻟا مﺎﻧ<br />
ﻣ ﻗأ ﻓاﺣو تﺂﻓﺎﻣ تﺂﻓﺎﻣ ةآ ةﺎﻣ ةﺎﻣ ﺳﻣ<br />
. ﻗ ةﺎﻣ ﺳﻟا<br />
. ةآ<br />
. ﺳﻣ<br />
ﻗ تﺂﻓﺎﻣ<br />
ﺳﻣ تﺂﻓﺎﻣ<br />
ﺳﻟ ﻣﺎﻌﻟا ﺗاﺳﺎﺑ ﻳﻟا دراﻟا ﺗاﺳإ طﺎﺗرا :( 4)<br />
لوﺟ<br />
ﺳﻣ ﻟﺎﺣ ﻳدﺎﻗﻻا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﺗ ﺗاﺳإ ،ﻲﻗﻳ ﺣ : رﻟا<br />
83ص،2007،ﻟا<br />
مﻋو ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟا آ اﻟا ﻌﻣﺎﺟ ،هارآد ﺣوأ ،كاﺎﻧﺳ<br />
ﻋ ﻣ ﻟ ﻳﻟا دراﻟا ﺗاﺳإ<br />
نإ<br />
لوﻟا اه ﻳ<br />
ﻣ جرﺗ<br />
ﻲﻟاو ﻲﻟا ﻬﻟا ىﻣ ﻰﻋ ﺻﺎﺧ ،ﺳﻟ ﻣﺎﻌﻟا ﺗاﺳا<br />
ﻌ ﻰﻟإ ﺎﻌﺗ ﻟذو ﻳآﻟا ﻣ ﻟﺎﻋ ﺟرد ﻰﻟإ ﺛ ةﻌﻣ ﻏ ﻰﻟإ اﻌﺗ آﻷا<br />
ﻲﻟاﻟا ﻰﻋ شﺎﻧﻻا ﻰﻟإ ﻊﺳﺗو ﻧ ﻰﻟإ راﺳا ﺗاﺳإ ﻣ ﺗاﺳا<br />
ةﺷﺎﻣ ﺗﺗ ﻣاﻌﻟ ﻊﺎﺧ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻐﻟا<br />
ﻌو<br />
ﻲﻓ لﺎﻟا ه ﺎآ<br />
ﻗﻷا<br />
ﻰﻋ<br />
ةراد<br />
ﻲﻬﻟا ءﺎﻟﺎﻓ ﻋو<br />
ﺎﻬﻣ<br />
ﻧﺎﺟ وا<br />
ﻟ مﺎﻌﻟا ﻊﻟﺎﺑ<br />
يأ ،ﺳﻟ ﻣﺎﻌﻟا ﺗاﺳا ﻋ ﻌﺗ ﻣاﻋ ةﻌﻟ ﺑﺎﺳا ﻟا هﺎﺗ<br />
ﻲﻟا<br />
ﻳ ﺗ ﺎﻬﻣو ،ﻲﺟ<br />
وأ<br />
ﻣﺎﺷ<br />
ﻳﻌﺗ ﺎﻬﻋ ضﻳو ﻳﻟا<br />
دراﻟا<br />
وأ<br />
،ﻣ ةرادآ ةﺷﺎﻣ<br />
ﻐﻟا<br />
ةراد<br />
ﺎﻬﻳ<br />
ﻐﻟا نﺎآأ<br />
ىﻣ<br />
ﻲﻬﻟا<br />
ءاﺳ<br />
ﻳ ﺎﻬﻓ<br />
ﻋو ، ﺎﻬﻣ ءﺟ ﺎﻬﻧأ<br />
ءﺎﻟا ﻰﻋ ﺛﺳ ﻧﻓ<br />
،هﺗ<br />
ةﻳﻟا تﺎﻌﻟا ﻊﻣ ﻰﺷﺎﻟ
جذﻟا<br />
لﻼﺧ ﻣ<br />
ﻊﻟا اه ﻬﻧ<br />
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
نأ<br />
ﻳ<br />
157<br />
و<br />
،ﻟا<br />
ﻧاﺟ ﻣ<br />
ﺧ<br />
ﻐﻟا ءﺎﺛأ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ لﺎﺷأ:(<br />
5)<br />
لوﺟ<br />
Stace D.A. et Dunphy D.C. ,1991, : "Beyond Traditional Paternalistic and Development : رﻟا<br />
Approaches to Organizational Change and Human Resource Strategies", The International Journal of<br />
Human Resource Management, vol2, n°3, Dec. p.263-283.<br />
ةرادإ<br />
ﻣﺎﻋ<br />
ﻟا<br />
ﺎهﺗ ﻲﻟا ﻟا ﻟاﻟا<br />
ﻊﺎﺑ<br />
ﺗﻳ ﻟذو<br />
ﻳ<br />
ﻋ ﺗ<br />
ﻊﻳزﺗ ﻲﻓ ﺗ ﺎﻬﻟ<br />
ﻋ او ةﻓ لوﻟا اه ﺎﻌﻳ<br />
ﻧﺎﺟ يأ<br />
: ﻲﻟﺎﻟا<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ ءﺎﺛا ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻗ ﻲهو ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﺗ ﻳ<br />
ﺎهو<br />
ﺎﻌ<br />
ﻟا<br />
نأ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادا ﻰﻋ ضﻳ<br />
ئدﺎﻣ ﺣ ﻣ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
حﺎﻧ ﻰﻋ ﺛﻳ ﺎﻣ ﺎﻬﺑ ﻗﺎﺗ كﺎه نﻳ ﻻ ﻰﺣ<br />
وأ<br />
ﺟرد ﺣ ﻣ ﻟا هﺎﺗ يﻟا<br />
دراﻟا<br />
ﻐﺗ<br />
ةرادإ<br />
ﺎﻬﺎﺑ ﻌ<br />
ﺎهﺳ<br />
ﻲﻓ اﻐﺗ<br />
ﻐــــــــــﻟا<br />
ــــﻋ<br />
عــــﻧ<br />
ﻲﻌﻣ<br />
يرﺟ ﻐﺗ يرﺗ ﻐﺗ ﻲﺟ<br />
ﻐﺗ<br />
ﺗ<br />
ةدﺎﻋا DRH<br />
ﺗﺎﻋDRH<br />
ﺎﻬﻟ<br />
اداﻣا<br />
نﺗ<br />
وأ<br />
،ﻋﺎﻟا<br />
ﻣ ﻰﻋ مﺎﻬﻟاو<br />
،ﺧﺂﺑ<br />
وأ<br />
ﺑ ﺎﻬﻌﻣ<br />
ﻐﻟا عﻧ ه ﻲﻧﺎﻟا ﻣﺎﻌﻟاو<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻲﻟا داﻓﻻا ﺗ ﺗاﺳا هﺎﻣ دﻳ يﻟاو<br />
ﻟذ<br />
ﻣد DRH<br />
ﺎﻬﻋ ضﺳ<br />
ﺗ ﻳ<br />
ﻟا<br />
. ﻐﻟ<br />
ﻣﺎﺷ يرﺟ<br />
ﻳﺑا DRH<br />
ﻲﻧوﺎﻌﺗ<br />
يرﺎﺳا<br />
ﻲﻬﺟﺗ<br />
ضوﻣ<br />
،ﺳﺎﺳأ<br />
،ﻳدﺎﻌﻟا<br />
راودﻷا<br />
ﻗﺄﺗ<br />
دﻬﺟ<br />
هاﻣ<br />
ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو ﻐﻟا<br />
ﻋ ﻲﻓ ﻳﻟا<br />
. ﻲﻬﻟا
ﻋ<br />
ﻋ<br />
ﻐﺗ<br />
ءﺎﺛأ<br />
ﺎﺑﺎﺛ ﻰﻳ<br />
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
نأ<br />
ﻳ ﻻ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةراد ﻟا طﺎﺗرﻻا<br />
نأ ﻰﻟإ ﺎه ﻧ نأ ﻰﻳ<br />
اهو ،تاراﻟا ذﺎﺗا<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
دراﻟا ﺗو<br />
ﺗ<br />
ةرادإ<br />
،ﻟ<br />
مﺎﻌﻟا<br />
158<br />
ﻳ<br />
ةراد<br />
ﺎﻣ اهو<br />
ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا<br />
نإ<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ﻲﻬﻟا<br />
ءﺎﻟا تﺎﻧﻣ ﺑ<br />
داﻓﻷا<br />
ردﺎﻣ آ ﻊﺗ و ﻊﻳزﺗ ةدﺎﻋإ ﻊﻣ ﻣاﻳ ﻲﻟا ﻬﻟا<br />
ﻳ ﺎﻣ ﻲﻓ تاراﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻟاو<br />
تﺎﻳﻟا ﻲﻓ نﻟﻟا ﺎﻟﺎﻏ هو<br />
ءﺎﺛأ<br />
تاراﻟا<br />
ذﺎﺗا<br />
آ ﻳ ﻌﻣ<br />
ﻟﻟا<br />
ﻐﻟا ﻋ<br />
تﺎﺎﻟاو تﺎﻟا دﻌﺗو ،آ ﺑ<br />
وﻳ<br />
ﺑ<br />
ﻐﻟﺎآ ﻣﺎه ﻋ ﻲﻓ<br />
ﻟا ﻲﻓ<br />
تاراﻟا<br />
: ﻐﻟا ﻋ<br />
جذﻧ<br />
ذﺎﺗا<br />
ذﺎﺗا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻰﻋ<br />
ﻌﺑ<br />
ﺗﺗ<br />
دﻌﺗ ه<br />
ﺎﻟا<br />
كﺎه ﺟﻳ ﻻ<br />
ﻟﺎﺷإ<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻋ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎﻌو<br />
دﻌﺗ<br />
مأ<br />
ﻌﻟا هه ﻌﺗ ﻳاﺗ ﻊﻣ ﻟ<br />
ﺳ ﻳﺗ<br />
حﻳ ﺎﻣ<br />
ءﺎﺛأ<br />
،ﻳﻟا<br />
،ﻟ ﺎﻌﻟا<br />
،ﻐﻟا<br />
نﺎﻓ ،ﻟ ﺧاﻟا<br />
. ﻼﻣ ﺎﻬﺣﺎﻟ<br />
ﺎﻳرو<br />
ﻲﻓ<br />
ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﺗ تﺎﻳﻧ.<br />
V<br />
ﻐﻟا ﻋ<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ تﺎﻳﻧ ﻋ ثﻧ ﺎﻣﻋ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﺗ تﺎﻳﻧ ﻋ<br />
ثﺳ<br />
ﺷ نود<br />
ﻧاﺟ آ ﺗ ﺎﻬﺑ ﺻﺎﺧو ﻌﻣ ئدﺎﻣ ﻰﻋ مﺗ تﺎﻳﻟا هه نﻻ<br />
ﺎآ<br />
،ﺻﺎﺣ<br />
آ<br />
تﺎﻳﻟا هه ﻋ<br />
ةروﻀﻟﺎﺑ ﺎﻬﻋ ﺗ<br />
ﺎﻳﺣ ﻧ<br />
نأ<br />
ﺎه<br />
ﻲﻌﻟا رﻟا مﻬﺑ ﻟذ نﺎآأ ءاﺳ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻳ ﻟو ،ةﺷﺎﻣ<br />
ﺑ<br />
ﺎه ةرﺎﺷا يروﻀﻟا ﻣ<br />
ﻌآ<br />
ﻐﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
نأ ﻳ<br />
وأ<br />
ﻟا<br />
ﺎﻧﻓ<br />
،ﺻﺎﺧ<br />
،ﻣﺎﻋ<br />
ﺑ<br />
ﻟا تﺎﻋو<br />
لوﺎﺳ ﺎﻟ ،ﻐﻟا<br />
ﻋ<br />
ﻲﻓ لﺎﻟا ه<br />
،ﻐﻟا<br />
ءﺎﺛأ داﻓﻷا ﻟ ﺎﻬﺗارﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
و ،ﻟا ﻐﻟا تﺎﻋ وأ ﻟ<br />
اﻗﻳ ﻟ ﺳﻼﻟا ﺻﺎﺧ ﻟا<br />
.<br />
ﻌﻟا هﻬﻟ ﺗاﺳا<br />
هﻷا ﻳاﺗ ﻊﻣ ﻻإ ﻟذ
هأ<br />
ﻣ ﻲﻟا<br />
" ﻌﻟ ﻲﻌﻟا ﻟا<br />
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
" ﻳﻧ ﻣ ةﺷﺎﻣ<br />
ﺎﻬﻣﻬﺑ ﻐﻟا ﻌﻟ ةﺷﺎﻣ قﻳ ﻟ ﻧأ<br />
ﺟﺎﻧا ﻟدﺎﻌﻟا ﻰﻋ ﺗﻳ ﻳﻟا هه<br />
رﻣ<br />
ةﻧ ﻰﻋ مﻳ ﻬﻓ ﻋو<br />
159<br />
: ﻲﺳﻼﻟا<br />
رﻟا.1<br />
: ﻳدﺎﻗا ﻟا ﻳﻟا.1.1<br />
ﻣ ﻏﻟﺎﺑ<br />
نأ<br />
ةﺎﺣﻣ<br />
" رﻳﺎﺗ"<br />
اﻟا ﻣ ﻟ<br />
،ﻐﻟاو<br />
ﻳﻟ ضﻣ لﺎآ ﻰﻟوﻷا<br />
ﻳﻟا هه<br />
ﺎهداور<br />
،ﻳﻟا<br />
ﺟرﻟﺎﺑ<br />
1<br />
ﺎﻟا ﺗو ﺟﺎﻧا ةدﺎﻳﻟاو ﻳﻟا ﺗ ﻰﻟإ فﻬﺗ ﻟ<br />
ﻧﻼﻋ<br />
ﻲﻟا ﻌﻟا ةﻗ ﻋ ةﻣﺎﻟا ﻟدﺎﻌﻟا هه<br />
ﻣ<br />
ﻬﻌﻓد ﻟوﺎﻣ لﻼﺧ ﻣ ﻟذو ،ﻌﻟا<br />
هه<br />
ﻳﺗ ﻋ<br />
ﻰﻟإ<br />
اهو<br />
ﻓﺎإ<br />
،<br />
ةدﺎﻳﻟ ﺑﺎﻗ<br />
ﺑ<br />
ﻟا<br />
ﺎﻬﻟ ﻟو<br />
ﺧ<br />
ﻰﻟإ<br />
،ﻣ<br />
،داﻓﻷا<br />
ﺎﺳﺎﺳأ<br />
ﻲﻓ لﺎﻣ<br />
ءﺟ هرﺎﻋﺎﺑ<br />
هأ<br />
نوﻌﻳ<br />
داﻓﻷاو<br />
ﻐﻟا تﺎﺎﻟا ﻣ ﻟاو<br />
دﻬﻟا ﻣ ﻳﻟا ﻳﺗ<br />
ﻌﻟ ﺣﻟا<br />
جﺎﻧا ةدﺎﻳﺑ ﺗ ةﻳﺟ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻋ ةﻗ<br />
ﺎﻓ<br />
جﺎﻧا<br />
ةروﻀﻟﺎﺑ<br />
ﻲﻓ آ ضﺎﻧا<br />
ﻰﺣ<br />
ﻬﻧأ<br />
وأ<br />
ﻲﻓ<br />
ةﻗ ﻲﻓ ﻓ<br />
ﻲﻓ<br />
يدﻳ ﺎﻣ<br />
ﻰﺗ<br />
ﻗﻟا<br />
ﻋ<br />
ﻌﺗ ﻲﻟا<br />
ﻟﺎﺳأو<br />
ﺟﻟا اه ﺣ<br />
قﻟ<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
ﻳﺗ ﻲﻓ<br />
نأ<br />
ﻳ<br />
اهو<br />
ﻳ<br />
يﻟا<br />
ﻳدﺎﻟا ﻓاﻟا<br />
ﻗﻟا<br />
نوﻳ<br />
ﺎﻓ<br />
ﻟ<br />
ﺎﻬﻧﻣﻳ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻣ ﻳﻟا<br />
ﻲﻌﻟا ﻟا<br />
داﻓﻷا<br />
ﺎه<br />
نأ<br />
ﻲﻌﻳ<br />
. راﺳﺎﺑ<br />
دﻟﺎﻓ اﻟ<br />
ﻟاو ﻳﻟ ﻓ لﺎﻣ<br />
،داﻓﻷا<br />
ﻟﺎﺻ ﻲﻓ نﺗ ﻗ<br />
ﻟاو<br />
. ﻊﺗﺗ<br />
ىﺧأ<br />
ه<br />
دﺎﻌﺑأ<br />
ﻳﻟا<br />
دﻬﻟ ةﻳﺷ ﻣوﺎﻣ<br />
نأ<br />
ضﻋ<br />
جﺎﻧا تﺎﻳﻣ<br />
:" ﺟﻟﻟا"<br />
ﻧﺎﻧا ﻳﻟا.2.1<br />
1 - Laurent MULLER et autre . Maîtrise du processus de changement dans un environnement incertain .1998 ,S L ,<br />
p2
" ﻧﺎﻧا<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟا<br />
ﺎﻬﻗﻼﻋو<br />
ﻟا ﺧاد<br />
ﺳرﻣ"<br />
ب ﻓوﻌﻟا ﻟا<br />
داﻓﻟ<br />
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
ﻧﺎﻧا<br />
ﺻﺎﺧ ﻟا تﺎﻋ ﻣ ﻲﻓ دﻟا<br />
ﻰﻋ مﻳ<br />
ﻲﻓ<br />
ةﺎﻋاﻣ<br />
ﺻﺎﺧ<br />
ﻐﻟا<br />
ﻐﻟا<br />
ﺟﻟا<br />
اه<br />
ﻰﻟإ<br />
نﺎﻓ<br />
ﺗ ق رﺎﺧاو<br />
ﻓﺎإ<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
نأ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
ﻳﻟا ةﻧ ﺗ<br />
،ﻟا<br />
رﺗ ﻲﻓ داﻓﻷا<br />
كاﺷإ<br />
اه ﻣ ﺎﻗﻼﻧاو<br />
ﻲﻓ<br />
ﻐﻟا ﻋ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻟا ﻟا ﺷ نود ﻲه<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻳﺗ<br />
ﻲﺳﺎﺳﻷا<br />
ﺗ<br />
ﻌﺗ ﻲﻓ<br />
160<br />
ﻳﻟا<br />
ﻧاﻟﺎﺑ ها<br />
كاﺷ<br />
ﻋ<br />
ﻲﻓ<br />
ءﺎﺛأ<br />
ﻋﺗ ﻲهو<br />
،ﻋ ﺷﺎﻣ<br />
ءﻟا<br />
داﻓﻟ<br />
ةﺷﺎﻣ<br />
ﻬﻧأ<br />
يﻌﻟا ﻟا<br />
ﺟﻟا اه ﺣ<br />
ةاد ﻊﺳﺗ<br />
1<br />
. ﻬﺗﺎﻌﺗ ﻊﻣ ﻰﺷﺎﻳ<br />
ﻰﻟاو<br />
ﺟﻟا اه ئدﺎﻣ<br />
يﻟا<br />
ﻣ<br />
ﻲﻟا<br />
ةﺎﺣﻣ<br />
،ﻌﻟاو<br />
ﺛﺄﺗ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻲه<br />
و ،"<br />
ﻳﺎﻣ"<br />
ل<br />
جﺎﻧﺎﺑ<br />
ﺎﻬﻟ ﻲﻟا ﺗ<br />
كاﺷإ<br />
أﻣ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ ﻟا<br />
ﻧﺎﻧا<br />
سﺎﺳﻷا<br />
ماﺳا<br />
ﻟا ﻲﻓ<br />
ﺳﺎﻟا<br />
ﻌﺑ ﻳ ﺎﻣ اهو ،ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ ﻋ<br />
ﻧﺎﻧا<br />
" ﻣوﺎﻟا ﻳﻧ"<br />
لﺎﻣو<br />
ﺷﺎﻣ<br />
ﻲﻓ<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟا<br />
ﺳرﻣ تﺎﻳﻧ<br />
،تﺎﻟا ﻲﻓ<br />
ﻧ<br />
نأ<br />
ﻐﻟا<br />
رﺗ رﺎإ ﻲﻓ ﻊﻳ<br />
نإ<br />
ﻧاﻟا ﻣ<br />
ﻰﻋ<br />
ﻲﻓ فﻬﻳ<br />
آﻟا<br />
نأ<br />
ﻳ<br />
ﻳﻟا دراﻟ<br />
ﻌﻟا خﺎﻣ ﻊوو<br />
ﺎﻬﺗ ﻲﻟا ﺎﻳاﻟا هأ ﻣ<br />
داﻓﻷا<br />
نوﻟا ﻌﻳ اﻟ<br />
ﻳ ﺎﻟ ةﻋﺎﻟا ﺗ<br />
تﺎﻋ<br />
تاﺗﺗ ﻌﻟا ا ﻲﻓ تﻻﻟا<br />
1 -Mohamed<br />
BAYAD, Op .Cit ,p8 .<br />
ةﺷﺎﻣ<br />
ﻟﺎﻌﺗ<br />
ﻟ ﻧا ﻣ ﻏﻟﺎﺑ<br />
وأ<br />
ﻣوﺎﻣ<br />
،داﻓﻟ<br />
نإ<br />
ﺛﺄﻟ<br />
ةﺟ<br />
ﻲﺟﻟﻟا ﻟاو<br />
ﻬﺗ<br />
يﻟا<br />
ثﺗ اذﺎﻟ ﻬﺑ<br />
. ﻓ بﻏﻟا ﻐﻟا تﻼﻳﻌﻟا هه<br />
ثﺗ ﻻ<br />
ﺎﻟ<br />
ﻟ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
" ﺳﺎﻣ"<br />
ﻣ ﻏﻟﺎﺑ<br />
مه ﻟذ<br />
ﻳ ﻟ ﻐﻟ<br />
اذﺎﻟ وأ ،ﻟا
"<br />
يرﻐﻳﻏ كﺎﻟ<br />
one best " ةﺣاو ﻳ<br />
ﺑﺎﻗ<br />
ﻰﻋ<br />
ﻟﺎﺳأ<br />
جذﺎﻧ<br />
ﺛﺄﻟا<br />
وأ<br />
ﻲﻓ ﻧﺎﺟ<br />
ﺳارد ﻰﻋ<br />
ﺑ ﺗ<br />
وأ<br />
ﺧﻟا<br />
" ياو و آا"<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻻإ<br />
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
ﻳﻧ ﻧ<br />
كﺎه ﻟ ﻧأ<br />
1<br />
. ﺎﻀﻳأ ﻐﻟا<br />
ةدﺎﻗ<br />
ﻟ<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ ﻲﺗ<br />
هأ<br />
ﻟ ﺎﻬﻳﺑ<br />
ﻋ<br />
ﻲﺗ<br />
ﺗ ﻲﻟا<br />
دﺎﻋﻻا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻳ ﺑ<br />
يدﻳ<br />
ﺎﻣ<br />
جذﺎﻧ<br />
161<br />
نأ<br />
ﻳ قﺎﻟا ﻧ ﻲﻓو<br />
ﻌﺗ ﻲﻬﻓ ، ﻟا قﻟ ﻳآ<br />
ﺧ<br />
ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو ﻟ ةدﺎﻟ<br />
: ﻋﺎﺟﻻا ﻳﻟا.<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺗ ﻻ ﻲﻬﻓ اﻟ<br />
،ﻳﻟاو<br />
ﻲﻓ<br />
"<br />
way<br />
3.1<br />
فﻬﺗ ﻻ ﻳﻟا<br />
هه<br />
ﻟا<br />
وأ<br />
ﻟ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻋﺎﻟا ﻣ تاراﻗ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﻳ ﺎﻗ ﺻﺎﺧ<br />
فﻬﺗ ﻳﻟا هه<br />
ﻟ ،<br />
ﻟﺣ تﺎﻣﻌﻣ<br />
ﻬﻟ ﻬﺗﻧ<br />
ﺗ و<br />
اوﻐﻳ<br />
ﺎهﺗ<br />
ﻟ ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا<br />
ﻊﻟ<br />
نأ<br />
ﻟا ﺣﻼﻣو<br />
ﺟأ<br />
ﺎﻣ ﻐﻟا تﺎﻋ ﻲﻓ ﻟ ﻌﻗاو ةﻧ ﻰﻋ ﻌﻳ ﺟﻟا اه<br />
ﻟ<br />
ﻟ<br />
ﻣ<br />
و<br />
ﻋﺎﻟا<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻲﻟا ءﻟا ﺗ ﻲﻟا ﻳﻟا دراﻟا ﻰﻋ ﺎﺑﺎﻳا ﻌﺳ<br />
ف ﻣ ﻟا ﻋ تﺎﻌﻟا هﻬﻟ<br />
رﺎﻋﻻﺎﺑ<br />
ﻲﻟاو<br />
،ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﻳ<br />
ﺎﻓ ﺻﺎﺧ<br />
. ﻐﻟا تﺎﻋ ﻳﺗ ﻲﻓ<br />
نﺗ ﻧاﺟ ﻣ ﻬﻓو<br />
ﻟا ﻣﺎﻌﻟﺎﺑ<br />
1<br />
-Mohamed<br />
BAYAD, Op .Cit , ,p8 .<br />
ﺣﻼﻣ<br />
ﺎﻬآاﺷإ<br />
ﻧﺎﻣإ<br />
ﻳﻟ ﻳ ﺎﻣ ،ﻣ<br />
ﺑ<br />
ﺧﻷا<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ ءﺎﺛأ<br />
ىﺑ ﺗﻳ اه<br />
ﻳﻟا<br />
نود ﺣﻼﻟ ﻓ لﺎﻣ ﻰﺗ<br />
ه ﺟﻟا اه ﺎﻳاﻣ<br />
داﻓﻷا<br />
. ﻐﻟا دﻬﻟ<br />
ﺎﻋ ﺗ<br />
نأ<br />
هأ<br />
ﻣ ﻟ<br />
اﻟ<br />
ﻐﻟا ﻣوﺎﻣ<br />
ﻗ ﺎﻬﻌﻣ ﻊﻳﻟاو
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
162<br />
: ﻳﻟا<br />
رﻟا.2<br />
1<br />
: ﻲﻟا ﻳﻟا.<br />
1.2<br />
،ﻧﺎﻧا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﺳرﻣ ئدﺎﻣ ﻰﻋ ةآ ﺑ ﺗﻳ رﻟا اه<br />
جذﻧ<br />
نإ<br />
ىﻳ رﻟا اهو ،ﻲﺎﻟا<br />
نﻟا ﻣ<br />
تﺎﻟا لﻼﺧ<br />
نإ<br />
رﺗ ﻗو<br />
ﻲﻟا<br />
تاءاﺟا ،تاراﻟا ذﺎﺗا تﺎﻋ ﻳآﻣ ﻻو ،ﻟا ﻲﻓ آرﺎﻟا<br />
،ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ حﺎﻧ ﻧﺎ ﺗ ﺎﻬآ ،لﺎﺗﻻا ﻰﻋ ﺗﺗ<br />
ﻣ ﻟ داﻓﻷا<br />
هﺎﺗا ﻟﺎﻌﻓ<br />
تاءاﺟﺑ<br />
اﻣﻳ<br />
نأ<br />
ﻳ ﻳﻟﺎﻓ ﻋو<br />
ﻌﺗ ﻲﻓ ﻳ رﻟا اه حﺎﻧ نإ لﻟا ﻳ ﺎهو ،ﻣوﺎﻟا هﺎﻣ<br />
ﻣوﺎﻣو عاﻟا هﺎﻣ<br />
ﻣ ﻳ ﺎﻣ ﻟا ءﺎﻀﻋأ ﺑ ﺑﺎﻳﻻا تﺎﻗﻼﻌﻟ<br />
دراﻟا<br />
ﻟا<br />
كﺎه<br />
هأ<br />
ﻲﻟا<br />
نأ<br />
ﻰﻟإ<br />
ةرادإ<br />
رﻟ سﺎﻌﻧا ﻐﻟا<br />
تﺎﻳﻟا<br />
ﻣ<br />
اﻟا ﻣو<br />
قﻧ<br />
نأ<br />
ﻐﻟا قو ﻣاﺑ<br />
يﻟا ﺑ<br />
ءﺎﺛأ<br />
داﻓﻷا<br />
. ﻐﻟا<br />
ﺗ ﻲﻓ ﺟﻟا اه ﻳو<br />
. ﻣﺎه ﺗاﺳإ راودﻷ<br />
ﺎﻬﻌﻟ و ﻣﺎﻋ ﺑ ﻳﻟا<br />
: ﻐﻟا ﻣاﺑ<br />
ﺎﻬﻟﺎﻋ<br />
هأ<br />
ﻲﻟا ﻧاﻟا<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
هأ<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻋ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
يروﻀﻟا ﻣ اﻟ<br />
ﺑﺎﺗ مﻋ<br />
هأ<br />
،رﺎا<br />
اه ﻲﻓ<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻗﺎﺗ<br />
كﺎه نأ<br />
ﻟ ﻟا تﺎﻳﻟا ﻣ دﺎﻣ ﺟ ﻳ<br />
وأ<br />
ﺎﻣ ،ﺎهﺣ وأ ﺎﻬﻌﻗﺗ ﻌﻳ<br />
. فاهﻷا<br />
ﺧﻷا<br />
ﻰﻟإ<br />
ةرادإ.VI<br />
ﺎﺑﺎﺳ ﺎﻗﺗ ﻟ<br />
ةرادإو<br />
ﺗ ﻳ ﺎﻓ<br />
ﺳرﺎﻟاو ﻟا ﺑ ةﻓ<br />
ةرادإو<br />
ﻲﻌﻳ ﻻ اهو<br />
اه<br />
نأ<br />
ﺗ تﺎﺗو هﺎﻣ<br />
،ﺎﻌﻓ<br />
ﺎﻬﺗ ﺗ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
،ﻲﻟاو<br />
ﻣ تﺎﻣو ﻌﻗاو تﺎﻌﻣ ﻰﻋ مﻳ ﺎﻬﺗ<br />
ﻧ ﺗ ﺎﻬﻟ<br />
ﺎﻣﺎﺗ<br />
ةﻳﺎﻐﻣ ئدﺎﻣ ﺗ<br />
ضﻳ<br />
ﻗ<br />
1 - François CHAMPAGNE , La Capacité de Gérer le Changement dans les Organisations de Santé, Novembre<br />
2002, Université de Montréal ,p 11
هو ،ﻲﻟا مﻬﻟا ﻗ ﻣ دﺎﺗ<br />
فﻌﺗ ﺑ<br />
ﻟ<br />
ﻳﻟا<br />
،يرﺟ<br />
ﺑ ﻟا<br />
تﺎﻌﻟ<br />
،ﻟا : ﻣ ﺳﺎﻟاو<br />
ﻋ ﻲﻓ<br />
تﺎﻳﻣ<br />
ﻟﺎﻟا<br />
ةﻋ ﻰﻋ<br />
يرﻟا<br />
ءادﻷا<br />
داﻓﻷا<br />
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
ﻲﻟا<br />
ءﺎﺑ<br />
ﻟا<br />
سﺎﻗ<br />
163<br />
ﻐﻟا<br />
كﺗ<br />
ةدﺎﻋإ<br />
ﻳﺎﻌﻣ<br />
تﺎﻌﻟ<br />
ﻰﻟإ<br />
ةدﺎﻋإو<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﻲﻓ<br />
: ﺳﻬﻟا<br />
جذﻧ<br />
ﻲه<br />
ةدﺎﻋإ.1<br />
ﺳﻬﻟا<br />
ةدﺎﻋإ<br />
فﻬﻳ يﻧ ﺟﺗ ﻰﻋ مﻳ<br />
ﻲﺳﺎﺳﻷا<br />
ﺎهو<br />
ﻏرو<br />
<br />
ﻟا<br />
1<br />
، " ﻋﻟا<br />
دﻬﺟ ﻲﻓ ﻬﺟﺎﻣﻧاو ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﻌﺗ ةﻗ ﻰﻋ ﺗﺗ<br />
دﺎﻋﻻاو ﻳﻟاو رﺎﺑﻻاو ةﻳﺟ قﺑ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ةدﺎﻋإ"<br />
ﻳهﺟ<br />
،ﻣﻟا<br />
ﺻﺎﺧ<br />
ﺎﻬﻧﺄﺑ<br />
تﺎﺗ<br />
،ةدﻟا<br />
ﻐﻟا<br />
ﻟا ﻰﻋ ﺎهدﺎﻋا ﻋ ﻟذو<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻰﻋ دﺎﻋﻻا ﺗ ﻲﻟاو تﺎﻣﻌﻟا ﺎﺟﻟﺗ ﺻﺎﺧ ﻳﻟا ﺎﺟﻟﻟا ﻰﻋ<br />
ﻋ<br />
ﻲﻓ ﻟ ﻧﺎﻣ ةﻧ ﻰﻋ ﺗﺗ<br />
ﻳ ﻐﻟا<br />
نأ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
ﺗ ﻊﺑ ﻳ ﻻ اهو<br />
ﻟذ<br />
ﻲﻓ<br />
داﻓﻷا<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
كاﺷ<br />
،ﺎﻧﺷا<br />
ناو ﺳ ﺎآ<br />
ﻻإ<br />
،آ ﺑ<br />
ﻳﻟا لﺎﺳأﻟا<br />
لﺎﻣ ﻻ ﻧا يأ<br />
،تاراﻟا<br />
ذﺎﺗا<br />
ﻲﻟا مﻬﻟا ﻰﻋأ ﻣ هﻳﺗ<br />
. ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﻰﻋ تﺎﺳﺎﻌﻧا ﻣ ﺗ ﺎﻣ ﺑ ﻐﻟا ﻌﻟ ﻲاﻳد<br />
ىﻳ ﻣ كﺎه اﻟو ،ﺳﻟﺎﺑ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﺳه ةدﺎﻋإ هأ ﻲﺗﺄﺗ ﺎهو<br />
ﺳﻬﻟا ةدﺎﻋ ﻧ يأ ﺗ ﻋ ﻰﻟوﻷا تاﻟا ىﺣإ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ نﺗ نأ<br />
فﺣ<br />
ﻳ<br />
ﻳ ﺎﻣ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
ﻲﻓ ﺻﺎﺧ ﺛرﺎآ ﻌﺗ ﻲﻬﻓ<br />
داﻓﻷا<br />
،ﻲآ<br />
ﺑ ﻲﻋﺎﺟﻻا خﺎﻟا ﺗ<br />
ﻰﻋ ﺎﻬﺎﻧ ﺣ<br />
ﻣ<br />
ةدﺎﻋإو<br />
ﺎﻬﻌﻳزﺗ<br />
ةدﺎﻋإو<br />
ﻲﻓ<br />
ﺳﻟا.(<br />
ﺎﻣأ<br />
ﺎﻟا<br />
ﻊﺟﻣ ،كاﺎﻧﺳ ﺳﻣ ﻟﺎﺣ ﻳدﺎﻗﻻا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﺗاﺳإ ،ﻲﻗﻳ ﺣ<br />
ص ،هآذ ﺳ<br />
118 1<br />
-
رود يأ زوﺑ ﻣ ﺗ ﺎﻬﻓ ﻐﻟا ﺗ ﻳ نأ ﺎآ<br />
ﺎﻬهأ<br />
آ<br />
ﻲﻓ<br />
هأ تاذ<br />
ﻣو ﺳﺎﺳأ ئدﺎﻣ ﻋﻣ ﻰﻋ<br />
اآﻳ<br />
ﻌﺗ<br />
نأ<br />
ﻲﻟا<br />
ﻳ ﻟا ﻲﻓ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻰﻋ دﺎﻋﻻاو دﻟا ﻳﺗ<br />
ﻣ تﺎﻣ<br />
بﻟا<br />
ﻌﺗ<br />
نزاﻟا<br />
ءﺎرإ<br />
ﻟذ<br />
ﻰﻋ مﻳ ﻐﺗ<br />
ﺗ ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ<br />
ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
ﺳو<br />
ﺎﻬﺑﺎﺳأ<br />
ةرادإ<br />
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
تﺎﻧﺎﻣإ<br />
164<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻌﻟ ةﻳﺷ ﻣوﺎﻣ<br />
. ﻳﻟا دراﻟا ةراد لﺎﻌﻓ ﻲﺗاﺳا<br />
: ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
ﻐﺗ ﻣﺎﻧآ ﻟﺎﻟا ةدﻟا<br />
ﻟا<br />
ةرادإ<br />
. ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ<br />
ﻰﻋ ﻌﻟا<br />
ﺗ<br />
نأ<br />
ةرادا<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﻰﻋ<br />
ﻰﻋ ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
. ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
داﻓﻷا<br />
ناو ﺻﺎﺧ<br />
ﺗ هﺎﺗا<br />
،داﻓﻷا ﻣ<br />
ﺎﻌ<br />
ﺗ<br />
داﻓﻷا<br />
ﻋﺎﻟا عﻣ<br />
ﻳ اهو<br />
ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
ﻰﻋ آﻟا<br />
ﺟﺳ ﻧأو<br />
ةرادإ<br />
ةرادإ.2<br />
ةرادإ<br />
نأ<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻋ<br />
آرﺎﻣ ﻋﻟ فﻬﺗ<br />
ﻌﺗو<br />
ﻊوو ةدﺎﻗو<br />
ةﻌﻟا<br />
ئدﺎﻟا<br />
ةرادإ<br />
ئدﺎﻣ<br />
داﻓﻷا<br />
مﺗ<br />
ﻰﻋ آﺄﻟا<br />
ﺣاﻣ<br />
ﻲﻓ ﺻﺎﺧ ةآ<br />
هأ<br />
تاءاﺟإ<br />
ﻣو<br />
ﻬﻓ ﺎﺑ ﻋﺎﻟا<br />
،تﺎﻟا هه<br />
ﺗ ﻋ<br />
أﺑ<br />
ﺟأ<br />
نأ<br />
ﻣ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺎه اﻟا ﻣ<br />
ﻐﻟ ﻣوﺎﻣ رﻬ ﻣ آ ﺑ<br />
ﻳﺗ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو تﻼﻟا ﻣ ﺗو ﻳﻟ مﺎﻧ ﻰﻋ ﻌﺗ<br />
ﻌﻟا ﻣوﺎﻟا<br />
هﺎﻣ ﻣ ﻬﻣ يﻷ<br />
ﻟﺎﻌﻓ ﻟﺎﻌﻣ<br />
ﻟﺎﺳأ<br />
لﺑ<br />
ﻬﻋﺎﻗإو<br />
ﺎآ ﻐﻟ ﻬﻣوﺎﻣ ﻋ ﻲﻀﻳ<br />
ﻋﻳ<br />
ذإ<br />
ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
ﻟﺎﺑ ﻣﺎﻌﻟا<br />
ةرادإ<br />
وأ<br />
داﻓﻷا<br />
داﻋإ<br />
ﻀﻳ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
،ﺎﻬﻟﺎﻌﻣ<br />
ﻓﺎإ<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻌﻟ<br />
ﻳ ﺎﻣ ﻬﻣﺎﻀﺗ نﺎو ﻣﺎﻟا ةدﻟا<br />
ةرادإ<br />
1<br />
. ﻟﻟ ﻟا ﻓﺎﺛ بﺎﻌﺳا ىﺑ نهﻣ ﻧا<br />
ﻌﺗ ﻲﻓ ىﻟا<br />
هﻷا<br />
،ﻟا ﻳرﻟاو ،ﻲﻋﺎﻟا ﻌﻟا ةﻓ ﻰﻋ ﺗﻳ مﺎﻧ<br />
ﻳﻟا دراﻟ<br />
ﻣﺎﻗإ<br />
ﻰﻟإ<br />
نإ<br />
Deming<br />
ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،تﺎﻟ يرادا ءادﻷا ﻳﻟ ﺧﻣ ﻣﺎﻟا<br />
ةدﻟا ةرادإ ،ﺣا يوﺎﻋ ﺑ<br />
510ص،518-508<br />
اﻟا ، ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2005سرﺎﻣ<br />
09-08<br />
تﺎﻣﻟاو تﺎﻟ ﻟا<br />
-<br />
1
، ﻌﻟا قﻓ<br />
ءادﺄﺑ<br />
تﺂﻓﺎﻟا<br />
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
ﺑرو ،ﻟا ﻟا ﺧ ﻊو ﻲﻓ آرﺎﻟاو<br />
165<br />
1<br />
. نﺑﻟا ﺎر ﺗ ﻲﻓ ﺎهرودو<br />
رﺎﻌﻟا ﻊﻓاﻟا<br />
تﺎﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻋ ﺗ ﻣاﺑ ﻣ ﻌﺗ<br />
ﺗاﺳإ راودا ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻌﺗ ىﻣ يأ ﻰﻟإ ﻳﻟ ﻲﻌﻗاﻟاو ﻲﻟا<br />
هه<br />
ﺗ ﻲﻓ داﻓﻷا هأ ﻳاﺗ<br />
ﻣ ﻏﻟﺎﺑو ﻧا ﺎه اﻟا ﻣو ،ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ<br />
ﻻ اهو ،ﻐﻟا ةرادإ ﻳﺑ ﺗﻳ ﻣﺎﺷ رﺎإ ﻓو ﻲﻓ ﻳ ﻟذ نأ ﻻإ ﻌﻟا<br />
. ﻳﻟا دراﻟا ةراد ﻲﺗاﺳا رود ﺑ<br />
ﻳ<br />
510ص<br />
،ﻊﺟﻟا<br />
ﻧ<br />
-<br />
1
ﻧ ﻲه تﺎﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻋو ﻳﻟا دراﻟا<br />
اﻟا ﻣ ﻟ ،ﻳﻟا تﺎﻟا ﻲﻓ<br />
،ﺣﻟا<br />
ﺳﺎﻟا ﻧ ﻟ<br />
آ ﻋ ﻟا ﻐﺑ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻐﻟا<br />
ﻟا ﻊﻳ ﻣ ه<br />
نإ<br />
ﺎﻬاﺟإ<br />
ﻐﻟا<br />
. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا ﻟا<br />
داﻓﻟ<br />
تﺎﻋ ﻲﻓ<br />
تﺎﻌﻓ اه آ ﻣ ﻏﻟﺎﺑو<br />
يﻟا درﻟا<br />
166<br />
ﺗاﺳا<br />
آﻷا<br />
ةرادإ<br />
: ﺻﻼﺧ<br />
ﺑ ﻗﻼﻌﻟا<br />
هﻷا<br />
ﺳﺎﻟا ه داﻓﻷا<br />
ﺗ ﻲﻟا ﻐﻟا تﺎﻋ ﻏا ﺎﻧ<br />
ﻟ<br />
ﺣ<br />
مﺎﻣأ<br />
،ﺎﻬﺛﺗ<br />
نأ<br />
ﺎاد ﺎﻬﻌﻀﺗ<br />
تارادإ ﻳﻟ راﺳﺎﺑ ﺎﻬﻌﻓﻳ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو ،ﻗ ﻳو<br />
هأ<br />
ﺎﻌﻳ<br />
ﺎﻣﺎﻧا<br />
يﻟا<br />
ﻲه ﻳﻟا دراﻟا<br />
،ﺎﻀﻳأ<br />
آأ<br />
رﻟا<br />
نأ<br />
ﺣ ﺑ<br />
ﺎﻬﻓ ﺣﻟا ﺳﺎﻟا ﻲه<br />
ﻐﺗ تﺎﻋ<br />
ﻗﻷا<br />
زوﺎﺗ ﺎﻣﻋ اه ﻬﻧ ﻗ<br />
ﻰﻋ ﻲآﺎﺗ<br />
ﻧ ﺟﺗ<br />
ﺎﺑرو<br />
نأ<br />
ﻟا<br />
،ﻧﺎﻧإ<br />
ﻗﻟا ﻧ<br />
ﻳ<br />
نإ<br />
ﻳاﻟ ةﺷﺎﻣ<br />
نأ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﺗ ﺎﻣ اهو<br />
ﻲﻟا تﺎﺑﺎﻳﻻا<br />
ﻲﻟا ﻲه<br />
تﺎﻟا<br />
ﻐﻟا ﻊﻳ ﻣ هو<br />
. ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﻟﺎﺳأو<br />
ﻗﺎﻟا ﻳ<br />
ﻲﻓو<br />
ﻼﻣ كﺎه نﻳ<br />
آأ<br />
يﻟا<br />
ﻊﻗاﻟا اهو<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻐﻟ كﻣ<br />
نأ<br />
لﻧ ﻻ ﻰﺣ<br />
،لﺎﻟا<br />
اه ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
راﻟا ﺳ ﺎﻬﻟ نﺗو ،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
دﻬﻟ<br />
ﻧﺎﻣإ<br />
داﻓﻷا<br />
ةرادإ<br />
ﻋ<br />
لءﺎﻧ<br />
تﺎﻌﺗ ﻊﻣ<br />
ﻟإ<br />
ﻓاﻣو ﻋاد ﺻ ةﺧﻷا<br />
.<br />
ﻐﻟا ءﺎﺛأ<br />
ﺻو<br />
هه<br />
داﻓﻷا ﺗ ﻳ ﺎﻓ
ﻊﺑﺎﻟا ــــﻟا<br />
: ﻧاـﻟا ﺳارـﻟا<br />
رﺎﻐﻟﺎﻧﺳ ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ و ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
ﺳارﻟ ﻬﻟا تاءاﺟا<br />
ﺎهﺗو تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ضﻋ<br />
تاﺷﻟا ء ﻰﻋ ﺳارﻟا ﺎﻧ<br />
ﺳارﻟ ﻣﺎﻌﻟا ﺎﻟا
جذﺎﻧ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺳرﺎﻟا<br />
قﻟا نود اه ﺎﺑ عﻣ ﻧاﺟ ﻣ ﻬﻧ<br />
ﺎﻣأ<br />
ﺻ آﺄﻟ<br />
ﺑ<br />
،ﻣﺎﻋو ﻣﺎﺷ ﻰﺗ ﻳﻟا ﻟﺎﻌﻟا<br />
تﻻﺎﻣ ﺑ ﺗو<br />
167<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
نأ<br />
نأ<br />
: ﻬﺗ.I<br />
ﺎﻟ ﻳ ﻻ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ ،ﻟ<br />
ﻌﻗاو<br />
ﺻﺎﺧو ةﻣ ﻲﻬﻓ تﺎﺳﻟا ﻲﻓ ﻟا<br />
. ﻳﻟا ﻧاﻟا<br />
،ﻳاﺟ ﺳﻣ ﻲﻓ ﻐﺗ ﻌﻟ جذﻧ ﻰﻟإ<br />
قﺳ ﻟا اه ﻲﻓ<br />
لﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﻟ ﺎﻗﺗ ﻲﻟا ﻳﻟا ﻧاﻟا ﻣ<br />
ﺑ ﺑﻧ<br />
وأ<br />
ﻧ<br />
. ﻧاﻟا ﺳارﻟا ﻣ ﺎﻬﺳ ﻲﻟا ﺎﻟاو تﺎﻌﻟا ﻣ<br />
نأ<br />
لوﺎﺳ<br />
ﻊﻣ ﺑﺎﻟا<br />
: ﺳارﻟ ﻬﻟا تاءاﺟا.II<br />
: ﺳارﻟا<br />
تﻻﺎﻣ<br />
: ﻲﻧﺎﻟا لﺎﻟا.<br />
1.1<br />
ءﺎﺑﻬﻟ ﻳاﻟا ﺳﻟ ﻋﻓ ﺎه ﺳارﻟا لﺎﻣ ﺳﻟا نإ<br />
ﻊﻳزﺑ ﺗﻟا تﺎﻌﻟا ﻣ ﻲﻓ ﻣ ﻣﻋ ﺳﻣ ﻲه و<br />
.1<br />
،زﺎﻐﻟاو<br />
ﻟوﻟ ﻟﺎﺑ ﺗاﺳإ آﺷ ﺗ ﻲﻬﻓ اﻟ ،اﻟا ىﻣ ﻰﻋ زﺎﻐﻟاو ءﺎﺑﻬﻟا<br />
ﻣ وأ اﻟا ﻣ ءاﺳ ﻗﺎﻟا ﻰﻋ ﻲﻟا<br />
ﻟا ﻳاﺗ ﻊﻣ ﺻﺎﺧ ،اﻟ<br />
زﺎﻏو ءﺎﺑﻬآ<br />
"<br />
ﻣﻌﻟا آﻟا ﺳﺄﺗ<br />
ﻊﻳزﺗو ﻧو جﺎﻧإ تﺣا ﻲﻟاو<br />
ﺻﺎﻟا<br />
تﺎﺳﻟا آ كاﻧأ<br />
تﺎﻟا ﺗﻗأ يﻟا<br />
1946<br />
1947<br />
،"<br />
EGA"<br />
" اﻟا زﺎﻏو ءﺎﺑﻬآ"<br />
. ﻳدﺎﻗﻻا تﺎﺳﻟا<br />
ﺳ آﻟا هه ﺳﺄﺗ<br />
ارﺎﺧا ﻰﺗ ﻲﻟاو<br />
" اﻟا<br />
ﻌﺟ ﻗو ،زﺎﻐﻟاو ءﺎﺑﻬﻟا<br />
مﺎﻌﻟ ﻣﺄﻟا نﻧﺎﻗ ﺎﻬﻋ ﻲﻟاو ﻊﻳزﻟاو جﺎﻧﻟ<br />
.<br />
ﻧﻟا
ﺳﻟا هه ﺗ ﻳاﻟا تﺎﻟا ﻟﺗ<br />
زﺎﻏو ءﺎﺑﻬآ"<br />
ﻣ ﺳﻟا هه ﺳا ﻐﺗ ﺗ<br />
ﻲﻓو ،"<br />
زﺎﻐﻟاو ءﺎﺑﻬﻟ ﻳاﻟا ﺳﻟا<br />
168<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
1962<br />
1969<br />
" ـﻟ ارﺎﺧا ،<br />
ﺳ اﻟا لﻼﺳا ﻊﻣ<br />
ﺳ ﻲﻓو ،ﻟ ﺗاﺳا<br />
" زﺎﻐﻧﺳ"<br />
ﻰﻟإ<br />
" اﻟا<br />
ﺎﻬﻓ ﻣﺎﻌﻟا داﻓﻷا دﻋ نإ ﺣ ،مﺎه ﺣ تاذ ﺳﻣ ﻌﺗ ﻧﺎآ ﺣﻟا هه<br />
نﺎﺳ دﻌآ تﺎﻌﻣ ةﻋ ﻊﻣ ﻧرﺎﻟﺎﺑ آ ﻗر هو، دﻓ<br />
6000<br />
برﺎﻳ نﺎآ<br />
1<br />
. ﺣﻟا ﺗ ﻲﻓ زﺎﻐﻟاو ءﺎﺑﻬﻟا ﻰﻋ ﻟا ﻓﺎآو اﻟا<br />
ﻳﻟا و ﻟا ةرﻟا ﺎهءﺎﻋإ فﻬﺑ ﻧﺎآ ﺳﻟا ﻲﻓ تاﻐﻟا هه<br />
،ﻲﻋﺎﻟا ﻧﺎﻟا ﻲﻓ ﺻﺎﺧ ﻟ يدﺎﻗﻻا رﻟا ﻲﻐﺗو ﺣﺎﺗ ﻲﻟ<br />
ﻣ نﺎآ عوﻣ هو ﺎﺑﻬﻟا ﻗﺎﻟا ﻣ رﻗ آأ ﻰﻋ لﻟاو<br />
ﺑ نﻵا ﺗ<br />
: ﻲهو ﻟا لﺎﻐﺷﻸﻟ عﻓأ<br />
. ﻣﻌﻟا تﺎﻟا ﻣ عﻟا ﻳﻟا ﻣ<br />
6<br />
ـﺑ ﺳﻟا ﻋﺗ<br />
. ءﺎﺑﻬﻟ ﻟﺎﺑ<br />
. ﻲﺎﺑﻬﻟا ﻟاو ﻟا ﻰﻟ<br />
" رﺎﻐﻧﺳ"<br />
. زﺎﻐﻟا تﺎﺷ ﻟ<br />
. ﻲﻋﺎﻟا آﻟ<br />
1983<br />
Kahrif<br />
Kahrakib<br />
. ﻧﻟا ﺳﻬﻟ<br />
Etterkib<br />
Kanaghaz<br />
Inega<br />
. ﻗاﻟاو سﺎﻟا ةﻬﺟأو تاداّﻌﻟا<br />
ﻋﺎﻟ<br />
ﺳ ﻲﻓ<br />
ﻳﻬآ-<br />
آهﺎآ-<br />
زﺎﻏﺎﻧﺎآ-<br />
ﺎﺟرﺎﻧإ-<br />
آرﺎا ﺳﻣو-<br />
AMC-<br />
نﻓ نﻟﻟا لﻳ ﺎآ ةﻳﻟا عﻓﻷا هه ﻀﺑو<br />
. اﻟ ﻲﻋﺎﺟﻻاو يدﺎﻗﻻا ﻟا تﺎﻟ ﺗ ﻳزﺎﻏو ﺎﺑﻬآ ﺗ<br />
ﻲﻋﺎﺻ ﻊﺑﺎ تاذ ﻣﻋ ﺳﻣ<br />
ﻲﺳﺎﻟا مﺳﻟا ﺟﺑ<br />
1 - WWW.Sonelgaz.com<br />
"<br />
زﺎﻐﻧﺳ"<br />
" زﺎﻐﻧﺳ"<br />
ﺻأ<br />
2002<br />
ﺻأ<br />
ﺳ ﻲﻓو ،<br />
1991ﺳ<br />
ﻲﻓ<br />
EPIC<br />
يرﺎﺗو
كﻣ ﺎﻬﻟﺎﺳأرو<br />
SPA<br />
ﻳﺑ ﻊﻳزﻟ ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﺗو ،ﻳﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻬﺳأ تاذ آﺷ،<br />
ةرادا<br />
ﺎهﻣ ﻊﻳو<br />
ﻲه ﻰﻟوﻷﺎﻓ<br />
169<br />
2002<br />
ﺳارﻟا<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ناﺟ<br />
1ﻲﻓ<br />
خرﻟا<br />
195-02<br />
ﻗر<br />
. ﻟوﻟ ﺎآ<br />
لﺎﻣ ﺳﻟا ﻳ ﺎﻓ<br />
ﻐﻟا ﻋ ﻌﺑ ﺎﻬﻟ ةﻳﻟا ﻟا ﻲهو ﻗ<br />
دراﻟا ةراد ﻣﺎﻟا ﺷراﻬﻟا ﻬﺑ ﺎﻟ ﺗ ﺎﻬﻧأ ﻲﻓ ﺳارﻟ لﺎآ ﺎﻬهأ<br />
. ﻟا ﻲﻓ ﻳآﻣﻼﻟا ﻌﻟا ﻰﻋ مﺗ ﻲﻟاو<br />
ةﻟا بﺎﺑ ﻲﻓ ﻊﺗ<br />
" زﺎﻐﻧﺳ"<br />
ﺳﻟ ﻳﻬﻟا<br />
زﺎﻐﻧﺳ ﺳﻣ ﻲﻓ ةﻳﻟا ﻳﻟا<br />
ةرادا<br />
ﻲﻬﻓ ﻧﺎﻟا<br />
ﻋ ﻳاﺑ ﺗرا<br />
ﺣ ،ﺎهءﺎﻧإ<br />
ﺣ ﻣ ةﻳﺟ ةرادإ ﻲهو<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﺳﻟا<br />
ﺎﻣأ<br />
،ﻗ<br />
ﻳﺑ<br />
ﻲﻓ ﺳارﻟا هﻬﻟ<br />
لﺎآ ﺎﻬهأ ﺗو ،زﺎﻐﻧﺳ<br />
ﺳﻣ ﺎﻬﺗ ﻲﻟا ﻐﻟا<br />
و ىﻣ ﻰﻋ ﻐﻟا ﺎﻬﺧ ﻲﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻳآﻣﻼﻟ<br />
ﻊﺳﻟا<br />
ﻓﺎإ ،تاراﻟا<br />
ذﺎﺗاو مﺎﻬﻟا ﺗ آ<br />
ﺣﻼﻣ لﻼﺧ ﻣ ﻟدو<br />
ﻲﻓ<br />
. ﺎﻬﺑ<br />
ﻬﺑ ﺎﻟ<br />
ﺳ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
مﺎﻟا ﻲﻓ ﻟﻼﺳﻻا هﺎﻣ ﺣﻼﻣ ﻰﻟإ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﻗو ةرادا ﻣ ﻟ ﻲﻟا ﻬﻟا ﻟﺎﻟا ﻟا ﻳو<br />
:<br />
ﺳارﻟ ﻲﻟا لﺎﻟا نﻼﻳ ﺎهو ،ﺳﻟا
ﻳرادا ﻟا<br />
ﻲﺳﺎﺳأ ﺗ ﻣﺎﻋ<br />
02 داﻓﻸﻟ<br />
01 تﺎﺳارﻟﺎﺑ ﻣ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
ﻳﻟا ﻣ<br />
ﻳﻟاو<br />
03تﺎﺳارﻟﺎﺑ<br />
ﻣ<br />
170<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﻟا ﺗﺳ<br />
ﻗ ﻳﻟا-ﻊﻳزﻟ<br />
ﻣﺎﻌﻟا ةرادا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةراد<br />
ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا:(<br />
11)<br />
ﻳرادا ﻟا<br />
01:<br />
ﻲﺳﺎﺳأ داﻓأ ﺗ نﻋ<br />
01:<br />
داﻓأ ﺗ نﻋ<br />
ﻳدﻟا ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : رﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﻗ<br />
ﻳﻟا ﻣ<br />
01:<br />
تﺎﺳارﻟﺎﺑ ﻣ<br />
∗<br />
ةﻟا بﺎﺑ ﻳﻬﻟا ةرادﻻا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﻟ ﻲﻬﻟا<br />
ءﺎﻟا:<br />
ﻳ ( 12 ) ﻗر ﻟا<br />
ةﻟا بﺎﺑ – ﻳﻟا دراﻟا ﻗ : رﻟا<br />
ةﻋﺎﻟا ﻣ<br />
ﻗاﻟاو<br />
03تﺎﺳارﻟﺎﺑ<br />
ﻣ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﺗ<br />
01:<br />
تﺎﺳارﻟﺎﺑ ﻣ<br />
01:<br />
ﻲﺳﺎﺳأ داﻓأ ﺗ نﻋ<br />
ﻟا
171<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
. ﻌﻟا ﻋ ﻳﻟا ﻋ ﻟا ﻳﻬﻟ آأ ﺗ ﻲﺗﺄﻳ فﺳو<br />
: ﻲﻧﺎﻣﻟا لﺎﻟا.<br />
2.1<br />
ﻳﻓا ﻣ ﻣ ﻳاﺑ ﻊﺑﺎﺳأ ﺛﻼﺛ ﻲﻟاﺣ ﻧاﻟا ﺳارﻟ ﻲﻧﺎﻣﻟا لﺎﻟا ﻣا<br />
ﺎﻗ ﺎﻌو<br />
،"<br />
زﺎﻐﻧﺳ"<br />
،"<br />
كاﺎﻧﺳ"<br />
ﻻإ<br />
ﺎﻬﻓ<br />
ﻐﻟا<br />
،يﺎﻣ11<br />
ﻰﻟإ ﺎﻳﺗ<br />
،ﻐﺗ<br />
ﻋ ﻓﻋ ﻲﻟا ﻣﻌﻟا تﺎﺳﻟا ﻓﻌﻟ تﺎﻳﻟا ﻌﻓ<br />
ﻳاﻟا آﻟا ﻧﺎآو<br />
ﻲﻓ<br />
،"<br />
اﻟا تﻻﺎﺗا"<br />
تﺎﻋ ﺻﺎﺗ ﻰﻋ آأ<br />
عﻼا<br />
ﺗ ﻲﻟا<br />
ﺎﻟوﺎﺣ<br />
ﻗو<br />
تﺎﺳﻟا هﻬﺑ<br />
،"<br />
هﺎﻟ ﻳاﻟا"<br />
،تﺎﺳﻟا<br />
ﻌﺑ ﻣ ﻗاﻌﻟا ﻌﺑ ﺎﻬﺟاو ﻧا<br />
. ﺎﻬﺑ ﻧاﻟا ﺳارﻟا ءاﺟإ ﻟ ﺑﺎﺳا ﺎﻧ ﻲﻟا ةﺣﻟا زﺎﻐﻟاو ءﺎﺑﻬﻟ<br />
" ءﺎﺑﻬﻟاو زﺎﻐﻟ ﻳاﻟا<br />
ﺳﻟا"<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
ﻊﻳزﻟ ﻣﺎﻌﻟا<br />
ةرادا<br />
ﻲﻓ ﺳارد زﺎﻧا ﻳﺗ ﺟا ﻣ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎﻬﺟﺗ<br />
،ﺑ<br />
ﻗو<br />
ﻳﻟا<br />
ﻀﻣ ﻰﻋ اﻗ ﺛ ﻟا ﺣﻣ ءﺎﺛأ نﻋ ﻲﻓﻳ نأ ىﻋﺑ تﺎﺑﻌﺻ ﺎﻬﺟاوو<br />
" زﺎﻐﻧﺳ"<br />
ﺎ<br />
ﻲﺗرادإ<br />
ـﻟ<br />
ﻳﻬﻟا ةرادا<br />
ﻲﻓ ﺎﺣﺎﻟإ ﻌﺑ ﻟﺗ<br />
. ةدﻣ<br />
ﻰﻟإ<br />
طوﺑ و<br />
طﺎﻧ ﻰﻋ فﻌﻟاو<br />
ﻲﻟا ﺟﻟﻟا<br />
ﻣ ﻋﻣ ﺎﻟ مﻗ<br />
ﻳدﻟﺎﺑ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﺎﻬﺟﺗ<br />
ﻌﻟاو ﻟا لﺎﻣ ﻊﺳﺗ ﺟﻷ و<br />
،ﻟوأ<br />
ﻓاﻣ ﺎﺎﻋإو ﺎﻟﺎﺳا ﺗ ﻳأ ةﻟا<br />
بﺎﺑ ﻲﻓ<br />
ﻲﺳر<br />
لﻗ ﻰﻟإ<br />
ﺎﺗﻋﺎﻣ ﻰﻋ ﻟﻟا ﻌﺑ ﻣ<br />
تارادا<br />
هه ﻲﻓ تﻻﻟا ﻣ ﻋﺑ<br />
ﺎﻗ<br />
ﺎهﻌﺑ<br />
ﺎﺳﻟاو ﻟﻟا ﻣو ﺎﻬﻓ ﻣﺎﻌﻟاو ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻳأ<br />
ﻳﻟا لﻣ ﻊﻣ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻲﻓ ﻟﻟا<br />
.<br />
ﻟا ﻋ ه ءﻻهو<br />
ءﺎﻟ<br />
ﻊﻣ<br />
لوأ<br />
ﺎﻟ<br />
نﺎآ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﺎﻬﻓو ،ﺎﻬﻧﻌﻳ<br />
. ﺎﺛﻟا<br />
تﻼﺑﺎﻟا ءاﺟﺑ ﺎﻗ ﺧﻷا ﻲﻓ<br />
ناﻋﻷاو ﻟﺎﻟا ءﺎﺳؤر ﻊﺟو<br />
ةﻟا بﺎﺑو
دراﻟا ةرادﺑ ﺎﻬﻗﻼﻋو<br />
ﻐﻟا<br />
هﺎ<br />
172<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
: ﺳارﻟا ﻬﻣ.2<br />
ﻟﺎﻌﻟ ﻬﺟﻣ ﺳارﻟا هه<br />
نﻷ<br />
اﻧ<br />
ﻌﻟا هه ﻧاﺟ ﻣ ﺗ ه فﻬﻟا نﺎﻓ،ﻐﻟ<br />
ﻌﻀﺧ<br />
در نﺎآ اذﺎﻣو ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﻰﻋ ﺎﻬآﺗ ﻲﻟا<br />
رﺎﺛﻵاو<br />
ﺳﻣ ﻲﻓ<br />
ﻳﻟا<br />
ﺎهرﺗو ﺎﻬﻋﺎﺗ ﻲﻓ<br />
ﺳﺎﻟا ﻬﻟﺎﻓ<br />
ﺎه ﻣ ،ﺑ ﺻو ﻲه تﺎﻌﻟا<br />
هه<br />
آو ،ةﺧﻷا هه ﻌﻓ<br />
ﻓاهأو<br />
ﻟا ﻌ ﻊﻣ ﻰﺷﺎﻳ ﻧا ﺑ"<br />
ﺛﺎﻣ ﻌﻣ ةهﺎ ﺻو"<br />
ﻧﺄﺑ<br />
ﻬﻟا اه<br />
ﻲﺻﻟا<br />
ﻬﻟا"<br />
ه ﺳارد اآ ﻟ<br />
فﻌﻳو،<br />
ﻟا ﺗﺎﻳﻌﺗ ﻣ ﻬﻳ ﺎآ<br />
ةﺛﻟا ﻣاﻌﻟاو<br />
ةهﺎﻟا ﺗ ﺎﺧ ﺑ مﻓ ،هاﻟا ﻗﻟا ﻲﻓ<br />
ﺎﻗ ﻲه ﺎآ..<br />
ةهﺎﻟا ﺳارد ﻰﻋ ﻳ ءﺎﺳا آ<br />
1<br />
" ﻧﺄﺑ ﺎﻀﻳأ فﻌﻳو " ﺎﻬﻓ<br />
2<br />
. " ﺎهﺻﺎﻋ ﺑ تﺎﻗﻼﻌﻟا ﻳﺗو ،ﺎﻬﻧاﺟ آو ،ﺎﻬﺗ ﺑ ،ﺎﻟا ﻲﻓ<br />
ارﺎﺧا ﻟا ﻊﻣ تاﺣو ﻣ ﻐﺻ ءﺟ رﺎﺧا ﻲه<br />
وأ ،ﻲاﻌﻟا دﻌﻟا بﺳﺄﺑ<br />
ﺳﺎﺳﻷا<br />
: ﺳارﻟا ﻋ.<br />
3<br />
-ﺣﺎﻟا<br />
ﻌﺑ ىﻟ<br />
فوﻌﻟا-ﺎﻣ<br />
ﺳارﻟا ﻋ<br />
وأ<br />
،ﺎاﻋ<br />
ةدﺎﻟا ﻟا ﻊﻣ تاﺣو ﻣ ءﻟا اه ﻟ ،ﺎﻳﻗ ﺎﺗ<br />
ﺳارﻟا هه ﻲﻓ ﺎﻬﻓﻬﻧ ﻲﻟا تﺎﻣﻌﻟاو تﺎﻧﺎﻟا<br />
ىﺣإ<br />
آ<br />
آاﻣ طﺷ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻲﻓ ﻣﺎﻌﻟا عﻣ<br />
ﻓﺎإ<br />
،ﻌﻟا<br />
ﻰﻋ ﺳ<br />
داﻓأ<br />
ىﻟ<br />
نأ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
و<br />
3<br />
، ﺳارﻟ<br />
ﻲﻟﺎﻋ ﻲﻋو ﻲﻓﺎﺛ ىﻣ ﺗ<br />
اه ﺎﺑ ﻲﻓ ﺳارﻟا ﻌﻓ<br />
،ﻐﻟا تاﻓ<br />
: هو ﻓ11ﻣ<br />
نﺗ<br />
ﻲﻟا ﻊﻳزﻟ ﻣﺎﻌﻟا ةرادﻟ ﻌﺑﺎﻟا ﻳﻟا دراﻟا ﻳﻳﻣ ﻣ<br />
21ص،1983<br />
. ﻟا ﻳﺳ<br />
. تﺎﺳارﻟﺎﺑ ﻣ<br />
،ةﺟ ،قوﻟا راد ،4ط<br />
،ثﺎﺑﻷا<br />
ﺑﺎآ ﻲﻓ ﺷﻟا ،ﺧأو هدﻓ ﻲﺣ ﻣ<br />
287ص<br />
،هآذ ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﻲﺳﻣ ﺑ ﺣا-<br />
170ص<br />
، ﻊﺟﻟا ﻧ-<br />
-<br />
-<br />
1<br />
-<br />
2<br />
3
ﻣ ﻣ<br />
داﻓأ<br />
. تﺎﺳارﻟﺎﺑ ﻣ<br />
. داﻓﻸﻟ ﻲﺳﺎﺳأ ﺗ<br />
173<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ثﻼﺛ ﻀﺗ ﻲﻟا ﻗاﻟاو ةﻋﺎﻟا ﻣ<br />
. تﺎﺳارﻟﺎﺑ<br />
داﻓأ ثﻼﺛ ﻀﺗ ﻲﻟا ﻳﻟاو ﻳﻟا ﻣ<br />
( 2)<br />
ﻲﻣﺎﻋ ﻀﺗ ﻲﻟا<br />
بﺎﺑ ﻲﻓ ءﺎﺑﻬﻟاو زﺎﻐﻟا ﺳﻟ يﻬﻟا عﻟا<br />
يﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﺗ عﻓ<br />
ﻊﻟ ﻼﻣﺎﺷ ﺎﻣ ﻌﺗ ﻲهو ،ادﻓ<br />
ﻣ ﻳ ﻬﻓ<br />
ﻳرادا<br />
ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﻗ<br />
-<br />
-<br />
-<br />
ﺎﻣأ<br />
ﻗ ﻳﻻو ﻲﻓ ةﻟا<br />
. تﺎﺳارﻟﺎﺑ<br />
ﻀﻳ<br />
ﻣ -<br />
. ﻲﺳﺎﺳأ داﻓأ ﺗ نﻋو<br />
. تﺎﺳارﻟﺎﺑ ﻣ ﻀﺗ ﻲﻟا ﻳﻟا ﻣو<br />
. ﻲﺳﺎﺳأ داﻓأ ﺗ نﻋ ﻀﺗ ﻲﻟا ﻳرادا ﻟاو<br />
. داﻓأ ﺗ نﻋ و<br />
ﺳارﻟا ﻋ ﻐﺑ ﻓ ﻋو<br />
ﻊﻳزﺗ ﻲﻟﺎﻟا لوﻟا ﻳو ،ﻟا ناﻋأو ﻟﺎﻟا<br />
ءﺎﺳؤرو تارﺎا<br />
ﻟا<br />
% 10<br />
% 24<br />
% 42<br />
% 19<br />
%<br />
5<br />
19<br />
: ﺎﻟا ﺣ ﻌﻟا تاﺣو<br />
دﻌﻟا<br />
2<br />
5<br />
9<br />
4<br />
1<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
ﻟا عﻧ<br />
ءارﻣ<br />
ﻟﺎﻣ ءﺎﺳؤر<br />
تﺎﺳارﻟﺎﺑ ﻣ<br />
ﻲﺳﺎﺳأ ﺗ نﻋ<br />
ﺗ نﻋ
ﺎﻟا ﺣ ﻌﻟا داﻓأ ﻊﻳزﺗ :( 6)<br />
لوﺟ<br />
174<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
: تﺎﻧﺎﻟا ﻊﺟ تاودأ.4<br />
ﺎﻬﻧﻷ ،ﻧاﻣ ﺳارد يإ ءﺎﺑ ﻲﻓ ﺳﺎﺳﻷا ﻟا تﺎﻧﺎﻟا ﻊﺟ تاودأ ﺗ<br />
نﻓ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو ،ﺎﻟا صﻼﺳاو ﻟ ﺳﺎﺳﻷا ةدﺎﻟا ﻊﺟ ﻰﻋ ﻋﺎﺗ<br />
ﻲﻓ ةآ ﺟرﺑ هﺎﻳ ،ﺎﻬﻟ ﺳﺎﻟا لﺎﻌﺳﻻاو تاودﻸﻟ ﻟا رﺎﺧﻻا<br />
. ﻗد آأ ﺎﻧ ﻰﻟإ ﺣﺎﻟا لﺎﻳإ<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﻊﺟ تاودأ ﻣ ﻋﻣ ﻧاﻟا ﺎﺳارد ﻲﻓ<br />
ﺎﻌﺳا ﻗو<br />
. ﺎﻬهأ ﺣ ﺎه ﺎﻬﻌﺳ<br />
: ﺑﺎﻟا<br />
ﺣﺎﻟا ﺑ يﻳ يﻟا ،ﺷﺎﻟا ءﺎﻟا ﻲه ﻲﻌﻟا ﻟا ﻲﻓ ﺑﺎﻟا<br />
ﻗ ،ﻌﻣ عﻣ لﺣ ﻗﺎﻣ ﺷ ﻲﻓ ،ﻟذ ﻣ آأ وأ ﺣاﻟا ثﻟاو<br />
1<br />
ةﺷﺎﻣ ﺑ ةادأ ﻌﺗ ﻲهو ، ةدﻣ ﻗاﻣو<br />
ءارأ وأ ،ﻌﻣ ﺎﺣ ﻰﻋ لﻟا<br />
ﻰﻋ لﻟا ﻗ ،ﺎﻋﺎﺟ<br />
وأ<br />
ﺎﻳدﻓ ﺛﻟا صﺎﺷﻷا ﺎﻣ ﻲﻓ مﺗ<br />
ﻣﺎﻗ ﻲﻟا ﻐﻟا ﻋ ﺎﻧو تاودأو فاهأو ﻧاﺟ ﻰﻋ ﺎﻌا<br />
.1<br />
2<br />
آ تﺎﻣﻌﻣ<br />
نأ<br />
ﻌﺑو<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﻊﺟ<br />
ءﺎﺛأ ﺑﺎﻟا ﺎﻬﻟإ قﺗ فﺳ ﻲﻟا تﻻﺎﻟا ﺎﻧدﺣ ،ﺳﻟا ﺎﻬﺑ<br />
. ﻐﻟا ﻗ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
.( روﻟا)<br />
ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
.( ﺛﺄﻟا)<br />
ﻐﻟا ﻌﺑ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
: ثﻼﺛ ﻲهو<br />
-<br />
-<br />
-<br />
214 ص ، هآذ ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﻲﺳﻣ ﺑ ﺣا-<br />
214ص<br />
،ﻊﺟﻟا ﻧ -<br />
1<br />
2
175<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﻟا ﻲﻓ ﺎﻣاﺳا ﻊﺳوﻷا ةادﻷا ﻲه ﺑﺎﻟا ةادأ ﻧﺎآ ﻓ اه ﻣ ﺎﻗﻼﻧاو<br />
: ﻊﻣ ﻳﺟأ ﻗو<br />
.<br />
ءارﻣ-<br />
. ﻟﺎﻣ<br />
ءﺎﺳؤر<br />
-<br />
. تﺎﺳارﻟﺎﺑ ﻣ-<br />
. ﺳﺎﺳأ ﺗ ناﻋأ-<br />
. ﺗ ناﻋأ<br />
ﻣﺎﺷ ﻳرﻣ ﺳأ ﻋ ةرﺎﻋ ه ﺑﺎﻣ ﻟد ﺎﻧآ ﻓ ﺎﻬاﺟإ آ ﻋ ﺎﻣأ<br />
ﻳوﺗ ﺎﻬﻟ ﻼﺧ ﻣ ﺗ ،ﺳأ ةﻋ ﻰﻟإ ﺑﺎﻟا ءﺎﺛأ ﺎﻬﻣ لاﺳ آ اﺗ ﻌﺳاوو<br />
. ثﻟا ﺑ حﻳ وأ ﻟﻳ ﺎﻣ ﻊﺟ<br />
ﺎﻧﺗ ثﻟا تﺎﻳﺗ ةءاﻗ ةدﺎﻋإ نﺎﻓ ،تﻼﺑﺎﻟا هه ﻎﻳﺗ<br />
-<br />
آ ﻋ ﺎﻣأ<br />
ﺎﻬﺗ ةﺧأ ﺣﻣ ﻲﻓو ﺎﻬﺛﺗ ﺛ ﺎهﻳﺗ ﻳ ر ةﺑ<br />
: ﺣﻼﻟا.2<br />
ثداﻟ ﻗﻟاو ﻟاو ةدﻟا ﻟا ةهﺎﻟا ﻲه ﻌﻟا ﺣﻼﻟا<br />
ﻋ ﺎﻬﺗﺎﻳﻧو ﺎﻬﻧاﻗو<br />
ﺎﻬﺑﺎﺳأ فﺎآا ﻐﺑ ﻊﺎﻗﻟاو هاﻟاو ءﺎﺷأو<br />
رﻣﻷاو<br />
ﺎﻬﻳﻌﺗو هاﻟاو ﻊﺎﻗﻟاو رﻣﻷاو ءﺎﺷﻷا هه ﻲﻓ ﻟا ﻌﺑ مﺎﻟا ﻳ<br />
تﺎﻟا ﻊو ﻲﻋ ﻳﺗ ﻗ ﻟذو ،ﺎﻓو ﺳا ﻲﻓ ﺎﻬﺗو ﺎﻬﺻﺗو<br />
1<br />
قﻟاو ﺎﺳﻟا ﻋ تﺎﻣﻌﻣ ﻊﺟ ﻲﻓ ﺣﻼﻟا ﻰﻋ ﺎﻧﻋا ﻗو ، ﻳﻟاو<br />
: ﻟﺎﻟا روﺎﻟا ﻓو ﻟذو ﺳﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
و ﺎﻬﺑ سرﺎﺗ ﻲﻟا<br />
. ﺳﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﻟ يﻟا داﻌﻟا<br />
. ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﻲﻓ ﻌﻟا ﺟﻟﻟا ﺎﺳﻟا<br />
،2005ﻌﻣﺎﻟا<br />
تﺎﻋﻟا ناﻳد ،ﻳراداو ﻧﻧﺎﻟا مﻌﻟا ناﻣ ﻲﻓ ﺎﻬﺗﺎﺗو ﻲﻌﻟا ﻟا هﺎﻣ،يﺑاﻋ<br />
رﺎﻋ<br />
204ص،5ط،اﻟا<br />
-<br />
-<br />
-<br />
1
176<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
. ﻳﻟا دراﻟا ﺗ مﺎﻬﻣ ﺗ<br />
ﻟﺎﺳأ<br />
: ﺎﺛﻟا.3<br />
ﻲﻓ ﻌﺎﻟاو ﻟا ﺑﻟا<br />
ﻟاو ﻟﻟاو ةادﻷا ﻐﻟ ﺛﻟا ﻲﻌﺗ<br />
1<br />
ﻲﻓ ﺻﺎﺧ ﺻﻟا تﺎﺳارﻟا ﻲﻓ ةآ هأ تاذ ﺎﺛﻟا ﻌﺗ اﻟ،<br />
تﺎﺛا<br />
ﻋ ﻣو ﻌﻣ تﺎﻣﻌﻣ ﻊﺟ ﺟا ﻣ<br />
ﻗو ،ﺎﻬآاﻣ<br />
-<br />
. ﻲﺎﻟا ﻲﻓ ﺛﺣ ﻲﻟا تﻻﺎﻟا<br />
،ﻲﺳﺎﺳأ ﺑ<br />
ﺎﺛﻟا ﻰﻋ ﺎﻧﻋا<br />
ﺎﻟ ﻰﻳ ﻟ ﺑﺎﺳ ةﻓ ﻲﻓ ﺳﻟا ﺎﻬﺑ ﻣﺎﻗ ﻲﻟا ﻐﻟا ﻋ<br />
: ﻰﻟإ<br />
ﻗو<br />
ﺎﺛﻟا ﺎﻗ<br />
. ﺎﻬﻓ ﻣ ﺎﻟ ﻣو ﺳﻟ ﻌﺑﺎﺗ ﺎﺛو<br />
( ﺎهﻏو ﻧﻧﻻا)<br />
ﺳﻟا جرﺎﺧ ﻣ ﺎﻋ ﺎﺗو ﺳﻟ ﻌﺑﺎﺗ ﺎﺛو<br />
ﺳ ةﻟا هه<br />
ﻲﻓو<br />
: ﺎهﺗو<br />
: ءﺎﺑﻬﻟاو زﺎﻐﻟا<br />
ﺳﻣ<br />
1983<br />
ﺳ ﻧﺎآ<br />
ﻲﻓ<br />
. عﻟا ﻋ تﻻﺎﻣو آ<br />
-<br />
-<br />
-<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ضﻋ.III<br />
ﺑﺎﻟا<br />
ﺳﻟ<br />
ﻐﻟا<br />
ه ةدﺎﻋإ<br />
: ﻐﻟا ﻋ.<br />
1<br />
تﺎﻋ.<br />
1.1.<br />
ﻋ<br />
ﻟ ﺎﻬﻟ ،ﻳﻗﺎﻟا<br />
تﻻﺎﻟا ﻣ ﻲﻓ ﻣ<br />
تﺎﺳﻣ ﺳ ﺑ ﻌﻟا هه<br />
. ةﺧﻷا<br />
ﻐﺗ ﺗ<br />
ﻐﻟا ﻋ ﺣﺎﺻ ﻲﻟﺎآ<br />
1991ﻳد<br />
14ل<br />
. ﻋﺎﺻو ﻳرﺎﺗ ﺎﺧ<br />
ةرازﺑ ﺳﻟا ﺑر ﺗ<br />
475-91<br />
تاذ<br />
280-95<br />
ﻗر<br />
ﻟاو ةﻟا<br />
يﺗ<br />
مﺳﻣ<br />
ﻣﻋ ﺳﻣ<br />
ﻗر يﺗ<br />
لوأ<br />
نإ<br />
تﺎﻳﻟا ﺧ ﻰﻋ ﺗ<br />
ﺟﺑ<br />
ﻰﻟإ ﺳﻟ<br />
1991<br />
نﻧﺎﻗ ﺟﺑو1995<br />
ﺳ<br />
ﻧﻧﺎﻟا ﻌﻟا<br />
ﺳ<br />
. ﻟﺎﻣ ﻟﻼﺳا ﺎﻬﺎﻋإو ،ﻳﻌﻟا ﻟا ﺎﻬﺎﻋإو ،ﻗﺎﻟا<br />
264ص<br />
،ﻊﺟﻟا ﻧ<br />
-<br />
1
ﻲﻟ<br />
ﻋﻣ<br />
" زﺎﻐﻧﺳ"<br />
ﺳﻟ ﻧﻧﺎﻟا ﻟا ﻲﻓ<br />
177<br />
ﻳﻌﺗ<br />
ﻣ ﻧﻣ ﻋﺎﺻ ﻋﻣ نﺗ ﺑ<br />
ءﺎﺑﻬﻟ ﻟا آﻟا<br />
ﻟا ﻊﻣ ﻰﺷﺎﻟ ﺎﻌ اهو<br />
لﺎﻣ ﻲﻓ ﻳاﻟا قﻟ ةﻳﻟا تﺎﻟ<br />
نﺎآ ﺣ<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ءاﺟإ<br />
رﺗ<br />
،ﻬﺳأ<br />
2002<br />
مﺎﻋ ﻲﻓ<br />
تاذ ﺳﻣ ﺗ<br />
" ﻣ ﺎﻬﺗ ﻐﺗ رﺗ ﻗو ،ﻣ تﺎﺳﻣ<br />
" زﺎﻐﻟاو ءﺎﺑﻬﻟ ﻳاﻟا آﻟا<br />
ﺎﻬﻋﺎﻀﺧو<br />
: ﺳارﻟا ﻣ ﻐﻟا ﻋ.<br />
" ﻰﻟإ<br />
" زﺎﻐﻟاو<br />
ﺎﻬﻟ ةﻳﻟا<br />
ﻧﻧﺎﻟا<br />
2.1<br />
2002ﺳ<br />
ﻧا ﻲﻟا ﻲه ﺎه ﺳارﻟﺎﺑ ﺎﻬﻟوﺎﺳ ﻲﻟا ﻐﻟا ﻋ<br />
. ﻗﺎﻟا<br />
ﻋ ﺗ ﻲﻟا تﻼﻳﻌﻟا هه<br />
ﺟﺑو<br />
،ﺳﻟ ﻧﻧﺎﻟا ﻟا ﻲﻓ ﻳﻌﺗ كﺎه<br />
جﺎﻧإ<br />
ﻲهو ﺎﻬﺗﺎﺎﻧ<br />
هأ<br />
ﺑ مﺎﻟا<br />
" زﺎﻐﻧﺳ"<br />
عﻓأ ءﺎﻧإ لﻼﺧ ﻣ ﻟذو ،ءﺎﺑﻬﻟاو<br />
زﺎﻐﻟا ﻊﻳزﺗ<br />
و<br />
،ﺎﻣ<br />
ﺎﻋرﺎﺗ<br />
. ءﺎﺑﻬﻟا<br />
" زﺎﻐﻧﺳ"<br />
1<br />
: ﻣ<br />
. زﺎﻐﻟا ﻧ تﺎﺎﻧ<br />
جﺎﻧإ<br />
تﺎﺎﻧ<br />
. ءﺎﺑﻬﻟا ﻧ تﺎﺎﻧ<br />
ﻰﻋ ﺟﺳا<br />
ﺎﻀﻳأو<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا عوﻣ فﻋ<br />
عﻓأ<br />
ﺗ<br />
ﺗ<br />
ثﻼﺛ ﺧ<br />
ﺟأ<br />
ﺟأ<br />
ﺗ ﺟأ<br />
ﻣ<br />
ﻣ<br />
لﻼﺧ ﻣ<br />
GRTG<br />
SPE<br />
ءﺎﺑﻬﻟا<br />
ﺟرﺎﺧ<br />
تاراﻗ<br />
زﺎﻐﻟاو ءﺎﺑﻬﻟا ﻧو<br />
2004<br />
ﻲﻧﺎﺟ<br />
ﻬﺷ<br />
ﺳ<br />
ﻲﻓو<br />
ﻲﻓ ﻟذ<br />
زﺎﻐﻟا ﻟ<br />
زﺎﻐﻧﺳ-<br />
جﺎﻧ<br />
GRTE ءﺎﺑﻬﻟا ﻟ<br />
نﺎآ،ﺳﻟ<br />
ﺗاﺳا ﻟا ةدﺎﻋإ ﻣﺎﻳد قﺎﺳ ﻲﻓو<br />
تارادإ ﻌﺑرأ ﻧﺎﻣ مﺎﻗ<br />
ﻟﺎﻧا ةﻓ كﺎه نﺗ<br />
،ةﻳﻟا ﻣﺎﻌﻟا<br />
تارادا<br />
ﻣ<br />
يﻟاو<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ يآﻟا ىﻟا<br />
نأ<br />
رﺗ ﻓ ﻋو<br />
هه<br />
حﺎﻧ ﻀﺗ ﻲﻟا<br />
،ةﺣاو ﻣﺎﻋ<br />
ةرادإ<br />
تاءاﺟا<br />
زﺎﻐﻧﺳ-<br />
زﺎﻐﻧﺳ-<br />
،ﻟا<br />
ﻧ ﻲﻓو<br />
. ةﻳﺟ<br />
ﻬ<br />
ءﺎﻐﻟ ﺟﺗ كﺎه<br />
لﺑ<br />
ﻣ<br />
2<br />
ﻊﻳزﻟ<br />
مﺎﺗﺑ<br />
1 - Noor ,Revue Trimestrielle du Groupe Sonelgaz, .AVRIL ,2005, N° 01, P 27<br />
2 -Reseaux Revue Trimestrielle Editée Par Sonelgaz. Direction De Distribution, N04 , JUILLET 2004, P8<br />
ﻣﺎﻋ<br />
ﺗ
اﻟا:<br />
،ﻗ<br />
ﻟﺎﻟا ﺎﻟا ﺗ ﻲهو<br />
،<br />
،2006<br />
178<br />
ﺳ<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﺳﻟا<br />
ﺎﻬﻗﻼﻧا<br />
ﻓﻋ ﻲﻟاو<br />
. بﻐﻟا ﻣ ،قﻟا ﻣ ،ﺳﻟا ﻣ ،ﺻﺎﻌﻟا<br />
ةﺑ ﻲﻓ تاﺣﻟا ﻊﻣ تاءﺎﻟ ﺧ ﻌﺑ<br />
ﻊﻟ<br />
،ﺳﻟا تارﺎإو لﺎﻌﻟ ﻐﻟا ﻋ تﺎﺑﺎﻳا حﻟ<br />
ﺳﻣ<br />
طﺎﻧ<br />
ﻣ ﺎﻬﻧ<br />
ﻰﻟإ<br />
فﻬﺗ<br />
مﺎﻌﻟا ﻳﻟا مﺎﻗ ﻗو<br />
،ﺻﺎﻌﻟا<br />
زﺎﻐﻧﺳ ﺎﻬﻳﺗ ﻲﻟا ةﻟا تاﻐﻟا<br />
ﻣ ﻲﻟا تاﻐﻟا ﻳ ﺎﻓو ،ﻲﺣ ﻲﻋﺎﺻ ﻊﻣ<br />
نأو<br />
ﻓﺎﻀﻣ ﻗ ﻲﻌﻳ<br />
ءﺎﻋإو<br />
نأ<br />
،ﻣ<br />
ىﻣ ﻗأ<br />
1<br />
. ﻟا<br />
ﻳ ﻻ ﻊﻳزﻟ ﺣاو عﻓ<br />
نأ<br />
ﻰﻟإ<br />
تاءاﺟ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻰﻟإ<br />
اﻟاو ناهو<br />
هه<br />
نأ<br />
آأ<br />
ﺣ<br />
ﺎﻳدﻋ ﻣﻣ<br />
رﺎﺷأ<br />
" تاراﻟا ﺳ ﻳآﻣ ﻻ"<br />
ـﺑ ﻳ ﻳﻟا<br />
ﻟا ﻳﻟﺎﺑ ﺎﻬﻟ ﺗ<br />
ﻟﻼﺳا ةﻳﻟا<br />
ﻓ ﻊﻳزﻟا<br />
عﻓﻷا<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻋ ﻣ ﻊﻟ ﻲﺟرﺎﺧ تﺎﺳارد ﻣ ﻰﻋ ﺳﻟا تﻋا<br />
ةﻟا بﺎﺑ زﺎﻐﻧﺳ ،ﻳﻟا لﻣ<br />
ﻲﻓ ﻊﻳ تﺎﺳارد ﻣ ﻣ ﻊو ﻐﻟا<br />
ﻟو<br />
ﺳا ﻀﻟﺎﺑ<br />
آﺗأ ﻻ ﺻﺎﻌﻟا اﻟا<br />
ﻐﻟ مﺎﻌﻟا رﻟا ﻊو ﻗو ،ﻲﺟأ ه<br />
هﺑ ﻧ ﺎﻗ ﺗ ﻣو<br />
ﻟا<br />
هه<br />
. ﺑ ﺳﻟا ﻣﺎﻗ ﺛ ﻣو<br />
ﻰﻋ ﻟذو داﻓﻷاو تﺎﺎﻟا ﻊﻳزﺗ ةدﺎﻋإ ﻰﻋ سﺎﺳﻷا ﻲﻓ ﻌﻳ هو<br />
ﻧو جﺎﻧإ ﻲهو ﺳﺎﺳﻷا ﺳﻟا تﺎﺎﻧ ﻣ<br />
ﺗ<br />
ه لوﻷا ﻳﻣ<br />
تﺎﺎﻟا هه<br />
ﻊﻳزﺗ ه ﻲﻧﺎﻟا ىﻟاو ،زﺎﻐﻟا<br />
ﻊﻳزﺗو ﻧ و ءﺎﺑﻬﻟا<br />
ﻊﻳزﺗو<br />
،داﻓﻷا<br />
. آا رﺎﻧا ﺗ ه فﻬﻟاو ،دﻼﻟا ﺎﻣ ﻣ ﻰﻋ<br />
ﻊﻳزﺗ ةدﺎﻋإ ﻰﻋ ﻌﺗ ﺎﻬﻧﻷ ﻌﺻ ﻐﻟا ﻋ<br />
تﺎﺎﻟا ﻣ ﺑ ﻗﻼﻌﻟا ﻳﺗ ةدﺎﻋإو<br />
ﻗ ﻊﻳزﻟ ﻣﺎﻌﻟا ةرادا-ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﻳﻳﺑ تارﺎإ<br />
1 - Réseaux , Op.Cit,p9
ةﻟا بﺎﺑ-ب.<br />
م ﻳﻣ<br />
ﻋ ءﺎﺑﻬﻟاو زﺎﻐﻟا ﺳﻣ<br />
ﻳﺟ ﺑ ﻟ عوﻟا ﺳﺎﺳ ﻰﻟإ ةدﻋ ﻲه ﻐﻟا ﻋ<br />
ﺎﻬﺗﺟأ<br />
179<br />
: ﻐﻟا<br />
ﻳدﺎﻗﻻاو ﺳﺎﻟا تﺎﻌﻟا ﻣ ﻳ<br />
ﻲﻟاو<br />
2000<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﻌﻟ<br />
مﺎﻌﻟا رﺎا.<br />
3.1<br />
ﻲﻟا ﻐﻟا ﻋ لﻌﻧ<br />
يﻟا<br />
نأ<br />
و ،ﻲﺟرﺎﻟا<br />
ﻳ ﻻ<br />
ﺎﻬﻣ<br />
ﻐﻟا ﻋ ﺎﻬﻓ ﺗ ﻲﻟا ةﻟا لﻼﺧ اﻟا ﺎﻬﻓﻋ ﻲﻟا ﻋﺎﺟﻻاو<br />
ﻣ ﺗ ﻲﻟا<br />
ةﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺧ ﻲﻓ هﺎﺳ ﻲﻟا ﻣاﻌﻟاو<br />
آﺗ ﻊﻣ<br />
تﺎﻌﻟا هه<br />
ﺎه<br />
قﺳ ﺎﻟ ،<br />
ﻊﻓاوﻟا<br />
ﻣ<br />
ﻣ ﺎه ضﻌﺳو<br />
2006<br />
رﺎﻋﻻا ﻲﻓ<br />
تﻻﺎﻟا ﻣ آﺣ ﻰﻋ آ ﺛﺄﺗ ﻟ اﻟا ﻲﻓ<br />
وأ<br />
،<br />
ﻰﻟإ<br />
2002<br />
ﺧﻸﻟ ﻟذو<br />
ﺳ ﻣ ﺗ<br />
2006<br />
ﻰﻟإ<br />
،ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟ ﺟﺎﻟا<br />
. آ ﺛﺄﺗ ﻣ ﻟ ﺎﻟ يدﺎﻗﻻا ﻧﺎﻟا ﻰﻋ آأ<br />
: ﻲﺳﺎﻟا<br />
رﺎا -أ<br />
ﻲﺳﺎﻟا ﻊﻟا<br />
ﺎﺳﺎﻌﻧا ﻧﺎآ اﻟا ﺎﻬﺗ ﻲﻟا ﻳدﺎﻗﻻا تﺎﻬﺟﻟا ﻓ<br />
ﺎﻟا مﺎﻟا ﻌ<br />
ﻰﻟإ ﻰﻟوﻷا ﺟرﻟﺎﺑ اه دﻌﻳو<br />
ﻲﺳﺎﻟا ﻊﻟا ﺗ ﻗو ،ﻌﻣ<br />
ةﻓ ﻲﻓ<br />
نإ<br />
،تﺎﻋﺎﻟاو<br />
،ﺳﺎﻟا تارﺎﻟ<br />
ﺎﻣ<br />
ﺎﻬﺑ ةﻣ ﻲﻟا ﻌﻟا عﺎوﻷا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻓﺎإ<br />
ﻳاﻟا ءﺎﺑﻬﻟاو زﺎﻐﻟا ﺳﻣ ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ ﻊﻣ ﻣاﺗ ﻲﻟا ةﻟا ﻲﻓ<br />
ﻳ ﺎﺑ ىﻟا ﻣﻌﻟا تﺎﺳﻟ<br />
ﻟا ﻋﻟا ةﻓ ﻋ مﺎﻟا ﻲﺗ ﻳاﺑ<br />
ﻣ ﻳﻌﻟا ﺑ ﻟوﻟا ﻣﺎﻗ<br />
نأ<br />
ﻌﺑ ﻟذ ءﺎﺟ ﻗو ،ﺎﻬﻟ يآﻣ ﺗ ﻣ ﻟذ<br />
ﺳﺎﺳ تاﻐﺗ ﻊﻣ ﻣاﺗ يﻟا يدﺎﻗﻻا حﺎﻧﻼﻟ ﺎﻬﺗو<br />
تﺎﻗوﻟا<br />
لﻼﺧ فﻋ<br />
قﺳأ تاﻐﺑ<br />
ياﻟا دﺎﻗﻻا<br />
اآ ﺗﻳ اﻟا<br />
نأ<br />
ﻣﻌﻟا تﺎﺳﻟا<br />
. ﺑﻟا ﻳدﻌﻟا ﻲﺗ ﻲﻓ ﺗ<br />
: يدﺎﻗﻻا رﺎا<br />
ﻲﻓ يدﺎﻗﻻا ﻊﻟا<br />
لﻟا ﻟا ﻓ<br />
،<br />
زﺎﻐﻟاو<br />
-ب<br />
نأ<br />
ﺎﺑ<br />
ﻟا ﺻﺎﺧ
ﻣ<br />
ﻓ<br />
،<br />
ب<br />
يأ<br />
ﻲﻧﺎﻟا<br />
رﺗ<br />
رﻻود<br />
180<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
،زﺎﻐﻟاو ءﺎﺑﻬﻟا ﺳﻣ ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ ﻳاﺑ ﺳ ﻲﻟا ﺛﻼﻟا تاﻟا<br />
تاردﺎﻟا<br />
رﺎﻌﺳأ<br />
ﺎآ<br />
ﺳﻟا<br />
لﻼﺧ<br />
رﻻود<br />
رﺎﻣ<br />
ﻲﺳاﻟا<br />
ﻳاﺑ<br />
تاداﻳإ<br />
،رﻻود رﺎﻣ<br />
ﺻاو<br />
ﻌﻟا<br />
رﻻود<br />
رﺎﻣ<br />
تﺎﻋﻓﻟا<br />
ﻎﺑ<br />
،رﻻود<br />
2002<br />
1<br />
2004<br />
30.2<br />
ﻟ<br />
ﻎﺑ<br />
28.3<br />
ﻣ<br />
و،<br />
ذإ<br />
و<br />
ﻊﻣ<br />
ﻟﺑ<br />
ﻟا<br />
ﻊﺗﻟ<br />
11.91<br />
ﻲﺟرﺎﻟا<br />
؛<br />
رﺎﻌﺳأ<br />
،ﻣﻟ<br />
ﻎﻟ<br />
ﻳﻟا<br />
1999ﻳاﻬﻧ<br />
1999<br />
2000<br />
10.07تﺎﻗوﻟا<br />
رﺎﻣ<br />
ﻳاﻬﻧ<br />
ﺳ<br />
ناﻓ<br />
4.3<br />
ﻲﻓ<br />
2002<br />
رﻻود<br />
راﺑ<br />
ﺳ<br />
رﺎﻣ<br />
ﻲﻓو<br />
،رﻻود رﺎﻣ<br />
ﻟ<br />
مﺎﻋ<br />
ﻲﻓ<br />
عﺎﺗرا<br />
لوﻷﺎﺑ<br />
ىﻣ<br />
ﻲﻧﺎﻟا<br />
ﻣ<br />
رﻻود<br />
لوﻷا<br />
رﻻود<br />
أﻟ<br />
23<br />
ﻧرﺎﻣ<br />
ﻰﻋ<br />
رﺎﻣ<br />
ﻲﺳاﻟا<br />
اﻧ ﺎﻣ ﺎﺗ<br />
ﻎﻟ<br />
ﻲﻧﺎﻟا<br />
ﻟا<br />
28.1.<br />
ﻲﻓ<br />
ﻲﺳاﻟا<br />
لوﻟا<br />
ﻲﺳاﻟا<br />
ضﺎﻧﻻا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
تاردﺎﺻ ﻣ تاداﻳا ﻎﻟ<br />
ﻰﺣ<br />
ﻳرﺎﻟا<br />
23.1<br />
ﻳ<br />
تﺎﻌﻟا<br />
ىﺑ<br />
رﻻود<br />
رﺎﻌﺳأ<br />
1998<br />
1999<br />
ﻌﺗرا<br />
ﻲﻓ50<br />
%<br />
ﻰﻟإ<br />
عﺎﺗرﻻا<br />
. 2000 مﺎﻋ ﻣ لوﻷا<br />
هﻧ<br />
ﻲﻓ<br />
آاﺗ<br />
ﻟا<br />
ﺎﻟا<br />
فﻟ<br />
27.5<br />
ةرﺎﺷا<br />
ﻳاﻬﻧ<br />
ﻲﻓ<br />
لوﻟا<br />
ﻣﻟ<br />
ﻰﻟوﻷا ﻌﻟا ﻬﺷﻷا<br />
ﻟا<br />
ﺗ<br />
ﻲﺳﻟا<br />
32فﻟا<br />
ﻲﺎﺣا<br />
ﻲﻟﺎﺟإ ﻎﺑ<br />
ﻲﺳاﻟا<br />
اه<br />
ﻲﻓ<br />
نإ<br />
ﻲﻓ<br />
ﺻاﻳ<br />
ﻲﺎﺣﻻاو<br />
2003مﺎﻋ<br />
ﻲﻓو<br />
اﻟا نﻳد ﺧ ﻣ اه ﻣ ﻗو ،رﻻود رﺎﻣ11ةدﺎﻳﺑ<br />
رﻻود رﺎﻣ<br />
ﻊﻣ ﻧرﺎﻣ2004ﻳﺎﻬﻧ<br />
لﺑ رﻻود رﺎﻣ21.4ﻰﻟا<br />
رﺎﻣ46<br />
ﻳ رﻻود رﺎﻣ55<br />
ﻲﺎﺣا ﻎﺑ<br />
ﺟﻷا ﻌﻟا ﻣ فﻟا ﻲﺎﺣا ﻎﺑ<br />
2006<br />
ﺑ ﻳﺗ ﺧ ﻊو<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺳ ﻲﻓو ،ﺟرﺎﻟا ضوﻟا<br />
ﻣﻷا<br />
43<br />
ةﻟاو ﻳﻟا<br />
2005ﺳ<br />
ﻲﻓو ،2003ﺳ<br />
اﻟا ﻟذ ﻊﻓد<br />
ﻗو ،رﻻود<br />
ﻰﻟإ<br />
ءﻟا نود ﺎﻣ ﺎﻬﻳﺗ<br />
2<br />
. 2007ﺳ<br />
رﺎﻣ118ﻐﺑو<br />
رﻻود رﺎﻣ77.8اﻟا<br />
ﻲﻓ فﻟا<br />
،ياﻟا دﺎﻗﻼﻟ ﻟﺎﻌﻓ ةرادإ ﻟ ةرو اﻟﺎﺑ ﻓﻟا ﻣﻟ ﻟا ءادﻷا ،ﺧأو نﺎﺣد حﺎﻟا ﻋ ﺑ -<br />
156ص<br />
،ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2005سرﺎﻣ<br />
09-08<br />
تﺎﻣﻟ و تﺎﻟا ﻟا ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا<br />
2009يﺎﻣ19ﻰﻟا13ﻣ<br />
، 533دﻌﻟا<br />
،ﻲﻋﺳﻷا ﻟا -<br />
1<br />
2
ﻳاﻟا<br />
اه<br />
ﺻاﺗ ﺎآ<br />
ءﺎﺑﻬﻟاو زﺎﻐﻟا ﺳﻣ ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ ﺳ ﻲﻟا ةﻟا<br />
،ﻟﺎﻟا<br />
ﺣﺎﻟا ﻣ<br />
ﺻاﺗ ﻗو ،2002ﺳ<br />
ﻧا ﻲﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ<br />
رﺎﻌﺳأ عﺎﺗرا ﺑ ﻲﺳﺎﻗ اﻧ اﻟا<br />
181<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
نأ<br />
ﺎه ﺣﻼﻳ<br />
ياﻟا دﺎﻗﻻا ﻲﻓ ﺗ ﻳاﺑ تﻬﺷ<br />
ﺧ اﻣ<br />
تﺎﺳﻟا ﻣ ﻳﻌﻟ ﻟا ﺳﺎﺳ راﺳا<br />
ﻐﻟا ﻋ ةﻓ <br />
ﻓﻋ ﺣ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
2008<br />
. ﺳﺎﻗ تﺎﻳﻣ<br />
ةﻟا هه<br />
ﻗﺎﻟا عﺎﻗ ﻲﻓ ﺻﺎﺧ ﺟﻷا تارﺎﺳﻻا تﺎﻳﻣ ﻲﻓ<br />
ﺎﻬﻟ ،<br />
رﻻود رﺎﻣ3.4<br />
ﻲﻟاﺣ<br />
2007و2006ﻲﻣﺎﻋ<br />
ﺑ ﻐﺑ ﻲﻟا<br />
. لوﻟا ﻌﺑ ﻧرﺎﻣ<br />
اﺟ ﻌ ﻧ<br />
ﻟا<br />
ﻳاﺑ ﻰﺣ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻓﻋ ﻗو<br />
ﻟا<br />
عﺎﺗراو ،ﻣﻌﻟا<br />
،تﻻﺎﺗﻻاو<br />
ﻌ ﻧ ﻰﺗ<br />
تاﺷﻣ نﺎﻓ ﻌﻟا ﻌﻟا ﻣ اﻟا ﺧاﻣ ﻲﻓ ﻟا عﺎﺗرﻻا<br />
ﻏرو<br />
لﺣ<br />
ﻲﻟﺎﻌﻟا<br />
دﺎﻗﻻا<br />
ىﻣ<br />
هّﻋأ<br />
ﻳﺗ<br />
ﺷﻣ ﻲﻓ ﺎﻟﺎﻋ 71 ﺗﻟا اﻟا ﺣا<br />
ﺑ<br />
ﻣ<br />
ﺟﺗ<br />
و<br />
89<br />
ﻲﻓ رﺎﺳﻻا<br />
20<br />
و<br />
ﺻأ<br />
ﺑﻋ<br />
ﺗﻟا<br />
ﻳدﺎﻗﻻا<br />
ﻣ<br />
ﻟود<br />
ﻰﻋ<br />
ﺎﻬﻌﻗﻟ<br />
تﺎﺳﺎﻟا<br />
ﺗ<br />
ﻓﺎﻟ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻲﻓ ،ﻌ ﻧﺎآ ياﻟا دﺎﻗﻻا<br />
2005/ 2004،<br />
لﺎﻋﻷا<br />
ﻬﻣ<br />
ﻋ تاﺷﻟ ﻌﺑ ﺎه ﻀﻧ<br />
11<br />
16<br />
ﺗﻟا<br />
ﺻأ<br />
ﻣ<br />
ﻲﻓ<br />
03<br />
اﻟا<br />
ﺗﻟا<br />
ﺗر<br />
ﻲﻓ<br />
تﺎﻟ ﻟا ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،ﻟا<br />
ءادﻸﻟ ﺷآ<br />
ةادأ<br />
ﺷﻣ<br />
ﻳﻟا<br />
نأ<br />
: ﻲﻟﺎﻟﺎآ ﻲهو<br />
2002<br />
. ﻟود<br />
اﻟا<br />
مﺎﻌﻟ ﻟﺎﻌﻟا ﻓﺎﻟا<br />
ﻊﺟاﺗ<br />
اه<br />
و<br />
ﻌﻳ<br />
،ﻓﺎﻟ<br />
و<br />
1<br />
ﻳو ، رﺎﺳﻻا<br />
ﻲﻓ:<br />
ﻳدﺎﻗﻻا<br />
ةﻟا هه ﻲﻓ<br />
ﻟا<br />
،ﻟود104<br />
ﻳﻟا<br />
تاراﻗ<br />
اﻟا<br />
ﺷﻣ-<br />
161 94 و ﺑﻋ ﻟود<br />
ﺗر:<br />
ﻟا<br />
. ﻟود<br />
ﻣاﺳﻻا<br />
ﺷﻣ<br />
142 ﺻأ ﻣ70<br />
ﻟوﻟا ﻓﺎﻟا تﺎﻀﻣ اﻟا ﻓﺎﺗ ﻳزر لﺎآ-<br />
325ص<br />
،ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2005 سرﺎﻣ 09-08<br />
،تﺎﻣﻟاو<br />
1
18 ﺻأ ﻣ 14<br />
ﺗﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
اﻟا<br />
182<br />
ﺗر:<br />
. ﻟود<br />
1<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﻳﻟا<br />
ﺎﻟ<br />
آﻟا ﺷﻟا-<br />
140 ﺑ ﻣ 87 و ﺑﻋ ﻟود<br />
ﺧد ﻓ ﻟﺎﻌﻟا تﺎﻳدﺎﻗﻻﺎﺑ ياﻟا دﺎﻗﻻا طﺎﺗرا ﺣ<br />
ﻣ<br />
اﻟا ﻧﺎآ<br />
ﻀﺗ<br />
،<br />
ﻗو ،<br />
ﺳﻣ<br />
2005<br />
وروﻷا<br />
ﺳ<br />
ﺎﻣأ<br />
ﻟا ﺣ ﻲﺑوروﻷا دﺎﺗﻻا ﻊﻣ آاﻟا ﻗﺎﺗا<br />
آاﻟا<br />
صﺑ<br />
ا هو ﻣﺎآ ﺳ لﻼﺧ<br />
ﺣﻣ آ ، ﺣﻣ 12ﻋ<br />
تاداﻳا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻟا<br />
. ﻣﺎﻌﻟا<br />
2<br />
ﻳﻌﺗ<br />
آ<br />
ﻣ<br />
ﻗﺎﺗا<br />
ﻲﻳﻀﻟا<br />
2002<br />
ﻳﻓأ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻌﻗو<br />
ﻗ<br />
آﻟا مﺳﻟا ﺗ عوﻣ<br />
مﺎﻟا<br />
مﺎﻣأ<br />
ح<br />
يﻟا<br />
ﻊﻟ<br />
تاداﻳا ﻣ ﻣﺎه ﻧ ﺗ ﺻأ آﻟا مﺳﻟا نﻷ<br />
زﺎﻐﻧﺳ ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ ﻊﻣ ﻣاﺗ ﻲﻟا ةﻟا<br />
ﻌ ﻏر<br />
ﻳاﻟا<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﻟذو<br />
ﻟا ﺧ اﻣ ﻀﺑ اﻟ<br />
ةﻟا هه ﻓﻋ ىﺧأ ﻬﺟ ﻣ<br />
هه<br />
ﻧا لﻟا ﻳ ﻣﺎﻋ ﺑ<br />
آ<br />
،ىﺧﻷا<br />
ﻲﻟﺎﻣ راﺳﺎﺑ تﺗ<br />
ﻳدﺎﻗﻻا تاﺷﻟا<br />
آاﻟا ﻗﺎﺗا ﻋ ﻲﻟﺎﻌﻟا دﺎﻗﻻا ﻊﻣ ياﻟا دﺎﻗﻻا جﺎﻣﻧﻻ ﻟا<br />
. ﻳاﻟا تﺎﺳﻟا ﺎﻬﻬﺟاﺗ ﻲﻟا ﻓﺎﻟا ﻳاﺗ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا ﻌﻟ يدﺎﻗﻻاو ﻲﺳﺎﻟا<br />
ﺎﻬﻓ ﻐﻟا ﻌﻟ ﻊﻓاوﻟا<br />
هأ<br />
دﻧ<br />
: ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ<br />
نأ<br />
ﻳرﺎا<br />
ﻳ<br />
ﻣ آ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻊﻓاود.<br />
4.1<br />
ﺎﻗﺗ لﻼﺧ<br />
،زﺎﻐﻟاو<br />
ءﺎﺑﻬﻟ ﻳاﻟا<br />
ﻋ ﺎﻬﺗو<br />
ﻟوﻟ ةﻳﻟا ﺳﺎﻟا تﺎﻬﺟﻟا ﻲﻓ ﺗ ﻲﻟاو<br />
ﻣﻌﻟا تﺎﺳﻟا<br />
لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،،FMI<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﻟوﻟا<br />
ﺷ يﻟاو<br />
ﻣﻟا<br />
ﺑوروﻷا<br />
ﻣ<br />
: ﺳﺎﺳ ﻊﻓاود-<br />
،ﻲﺳﺎﻟﺎﺑ<br />
يدﺎﻗﻻا ﻊﻟا ﺑر<br />
ﺳﻟا<br />
: ﺎﻬهأو<br />
. – 1<br />
تﺎﻣاﻟاو ﻊﺗﻟا<br />
ﻐ ﺑ ﻳاﻟا ﻳدﺎﻗﻻا ﺳﺎﻟا ،ﺧاو ﻲﻧﺎﺣر ﻰﺳﻣ<br />
66ص<br />
،ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2005 سرﺎﻣ 09-08<br />
،تﺎﻣﻟاو تﺎﻟ ﻟا ءادﻷا<br />
– 2<br />
68ص،ﻊﺟﻟا<br />
ﻧ
ﻲﻓ تﻼﺑﺎﻟا آ<br />
ةﻟا بﺎﺑ زﺎﻐﻧﺳ-ﻳﻟا<br />
183<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﻗو ﻳاﻟا ءﺎﺑﻬﻟاو زﺎﻐﻟا ﺳﻣ ﺎﻬﻣو ىﻟا<br />
كﺎه نأ لﻟا ﻳ اه ﻏرو ﻰﻟوﻷا ﺟرﻟﺎﺑ ﻲﺳﺎﺳ راﻟ ﺑ اه ﻟ ﻻ<br />
ﺳﻟا ﻲﻓ آﺎﻣ ﻬﺟاﻣ<br />
وأ ﻓﺎﻟا ﻗ ﻣ ﻊﻓاود<br />
لﻣ<br />
ﻓو ﻣﻌﻟا تﺎﺳﻟا ﻣ<br />
ﺧ<br />
ﻲﻓ ﺗ ﻲﻟاو<br />
ءﺎﺑﻬﻟاو زﺎﻐﻟا ﺳﻣ ﻰﻋ ضﻓ ﺎﻣ اهو ،ﺟﻷا<br />
: ﻲﺗﻷا ﻋ رﺎا اه<br />
: ﻳدﺎﻗا ﻊﻓاود-<br />
تارﺎﺳﻼﻟ لﺎﻟا<br />
نأ ،ﺗاﺳا ﺎﻬهﻷ اﻧ ﺎﻬﺧ ﻟوﻟا ﻀﻓر ﻲﻟاو ﻳاﻟا<br />
ﺎﻬﺗرﻗ رﺗو ﺎﻬﻟ ﻟوﻟا ﻋد ﻋ ﻰﺗ ﺑ ﻊﻟا اه ﻊﻣ ﻗﺄﺗ<br />
. ﻣﻌﻟا ﻣﻟا ﻊﺑﺎ ﻰﻋ ﻓﺎﺗو<br />
: ﺎﻬهأ<br />
ﻣو<br />
ﻌﻟا هﻬﻟ<br />
ىﺧأ<br />
ﻓﺎﻟا<br />
ﻊﻓاود كﺎه-<br />
دﻋ ةدﺎﻳز ﻊﻣ ﺻﺎﺧ آ ﺑ ﺳﻟا تﺎﻣﺧ ﻰﻋ ﻟا ﻳاﺗ<br />
ﻟوﻟ ﺳﺎﻟا<br />
ﻣاﻟا ﻐ<br />
ضﻓ ﺎﻣ اهو<br />
آ رﺎا اه ﻲﻓو<br />
ةﻟا بﺎﺑ زﺎﻐﻧﺳ -ﻲﻧاﻣ<br />
ﻣﺎﻋ<br />
ءاﺳ عﺎﻟا<br />
ﺗ<br />
ﻟﺎﺳﺄﺑ<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻓﺎإ<br />
،ﻲﻋﺎﻟا طﺎﻟا ﻳاﺗو نﺎﻟا<br />
زﺎﻐﻟاو ءﺎﺑﻬﻟﺎﺑ ﺎﻟا آ ﻐﺑ تاﻬﻌﺗ ﻀﺗ ﻲﻟا<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا<br />
ﻰﻋ ضﺗ ﻲﻟا و<br />
،آ ﺑ ﺎﻬﻋﺎﻓ ﻣ ﻊﻓﺗ نأ ﺳﻟا ﻰﻋ<br />
ﻧوﻵا ﻲﻓ ﻌﻟا ةﺗو ةﻳاﺗ<br />
ﻟ<br />
ﺗ ﺟا ﻣ ﻟذو ةﺧﻷا<br />
. ﻲﺑﺎﻧﻻا<br />
ﻣﺎﻧﺑو ﻳرﻬﻟا ر تاراﻗ<br />
ﺗﻟا ﺗ<br />
ﺟﻟﻟا<br />
،ﻳﻟا<br />
وأ زﺎﻐﻟا<br />
تارﻟا<br />
ﻧ<br />
تﻻﺎﺗﻻا<br />
وأ<br />
.<br />
ﻋﺎﻓو<br />
: ﻰﻋ تﻼﺑﺎﻟا<br />
ﻣ اه آ ﻰﻟإ فﺎﻀﻳ<br />
ءﺎﺑﻬﻟا ﻊﻳزﺗو<br />
ﺎﺳو<br />
ﻰﻟإ<br />
جﺎﻧإ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻓﺎإ ،تﺎﻟا<br />
ﻋﺑ ﺎهﺎﺗ نأ ﺳﻟا
-ﺎﻬﻓ<br />
نﻟﻟا ﻟﻳ ﺎﻣ ﺣ-<br />
ﺎﻬﻳرﺎﺗ ﻲﻓ ةﻣ<br />
لوﻷ<br />
ﻲﻓ ﻗﺎﻟا ﻊﻳزﺗ ﻲﻓ<br />
ءﺎﺑﻬﻟﺎﺑ ﻌﻟاو<br />
يﻟا<br />
ﺳﻟا<br />
ﺎﻬﺎﻟ<br />
2002<br />
ﺎآ<br />
يﻓ<br />
184<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
: ﻌﻟا<br />
ﻧﺎآ زﺎﻐﻧﺳ<br />
ﺎﻬﺗ ﻲﻟا<br />
فاهأ.<br />
5.1<br />
ﻐﻟا<br />
ﺎﻬﻓﻌﺳ<br />
ﻲﻟا ﻓﺎﻟا ﻬﺟاﻣ<br />
ةﻣ ﺎهرﺎﻋﺎﺑو<br />
5ـﻟ<br />
01-02<br />
ﻗر نﻧﺎﻗ<br />
ﻣﻋ<br />
ﺟﺑ<br />
ﻋ<br />
تﺎﻟ<br />
ﻧ<br />
ﻳاﺟ ﺳآ<br />
اهو<br />
،اﻟا<br />
عﺎﻟا ﻲﻓ ﻓﺎﻟ لﺎﻟا ﻓ يﻟا نﻧﺎﻟا هو ،تاﻟا ﻋ زﺎﻐﻟا ﻊﻳزﺗو<br />
ﻣﻌﻟا ﻣﻟا<br />
أﻣ<br />
ﻰﻋ ﻓﺎﻳ<br />
ﻓﺎﻟا نﺎﻀﻟو ،زﺎﻐﻟاو ءﺎﺑﻬﻟا<br />
ءﺎﺑﻬﻟا <br />
ﻰﻟإ<br />
فﻬﺗ<br />
ﻲهو<br />
ﻗﺎﻟا لﺎﻣ ﻲﻓ<br />
ﺳ<br />
ﻟ ،ﻟ ﻟوﻟا<br />
ﻲهو ﻣ <br />
رﺎﻌﺳﻷو<br />
ه<br />
رﺎﺣا آو<br />
زﺎﻐﻧﺳ ﻓ ﺗ<br />
ﺳﻟ ﻟوﻟا ﻋد ﻣ ﻟا<br />
ﻊﻣ<br />
ءﺎﻧإ<br />
رﺗ ﻧاﻟ<br />
،تﻻﺎﺗﻻا لﺎﻣ ﻲﻓ ﻀﻟا ﺳ ﺗ ﻲﻟاو<br />
ﻼﻣ ﺳ<br />
ﻳﺗ ه تاﻐﻟا هه<br />
ﻣ<br />
ﻳآﻣﻼﻟا دﺎﻋا يأ<br />
ﻗ ع ا -تﺎﺳارﻟﺎﺑ<br />
ﻣ<br />
وأ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
ﺎﻬﻋﺎﻀﺧإو<br />
CREGزﺎﻐﻟاو<br />
ﺗ ﻲﻟا تﺎﺳﻟا ﻣ ﺑ ﻓﺎﻟا<br />
فﻬﻟا<br />
نأ<br />
،ﺳﻟا<br />
ﻲﻓ ﺗﺎﻌﻟا آاﻟا<br />
نأ<br />
ﻰﻟإ<br />
دﻟا<br />
. زﺎﻐﻧﺳ<br />
ﺎﻌ<br />
<br />
ﺎﻬﺑ ﻣ ﻲﻟاو<br />
ﺳﻟا ﻲﻓ نﻟﻟا لﻳو<br />
ﻣ<br />
ﻣﺎﻌﻟا ﻳﻳﻟا ﺣأ<br />
يآﻟا<br />
ﻟا ﻊﻣ ﻌﻟ ﻳاﺑ ﺗ تاﻐﻟا هه<br />
. ﺎﻳدﻋ<br />
ﻣﻟاو<br />
،ﻟا ﻟﻼﺳا ،تاراﻟا ذﺎﺗا ﻳآﻣﻻ ﻰﻟإ فﻬﻳ ﻐﻟا<br />
. ﻌﻟ ﻟا ﻟا ،ﻌﻟا ﻳﺗ<br />
ﻳدﻟا ، ةﻟا بﺎﺑ-ب<br />
م ،تارﺎإ ﻋﻣ<br />
تاراﻟا<br />
ﻳو<br />
ذﺎﺗا<br />
آاﻣ<br />
،ﻟا ﻲﻓ
185<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
: ﻐﻟا ﻣوﺎﻣ.<br />
6.1<br />
ﻲﻓ ﺗﺗ ﻳاﻟا ءﺎﺑﻬﻟاو<br />
زﺎﻐﻟا ﺳﻣ ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ نأ رﺎﻋﺎﺑ<br />
ﻣوﺎﻣ تﻬ ﻓ ،ةﻳﻟا عوﻟا ﻰﻋ داﻓﻷا ﻊﻳزﺗ ةدﺎﻋإ ﻰﻋ ﺎﻬﻣ آ ﻧﺎﺟ<br />
ك ،ق ب -ب<br />
م<br />
: ه ﺎه ﻲﺳﺎﺳﻷا ﻊﻓاﻟاو ،ةدوﻣ ﻧﺎآ ﺎﻬﻟ ﻐﻟا ﻌﻟ ﻌ<br />
. ةﻳﺟ تﺎﺎﻧ ﻰﻟإ ﻳﻟ دﻟا ﺗ مﻋ<br />
. ةﻳﺟ عوﻓ ﻰﻟإ ﻟ دﻟا ﺗ مﻋ<br />
. ﻰﻣاﻟا ﺻﺎﺧ ﻣﺎﻌﻟا ﻳﺗ تﺎﻋ ﻣ<br />
فﻟا<br />
. ﻌﻟاو ﻟ ةﻳﻟا قﻟاو ﻟﺎﺳﻷا ﻊﻣ ﻗﺄﻟا مﻋ ﻣ فﻟا<br />
داﻓا ﺗ ناﻋأ ﻋﻣ<br />
ةﻟا بﺎﺑ -ب<br />
م م-داﻓأ<br />
ﺗ نﻋ<br />
. ﺣ ةﺎﻓ ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ ىﻧ ﻟ<br />
. لﺎﻌﻟﺎﺑ ﻟ ﻗﻼﻋ ﻻو ﻲﺳﺎﺳ ﻐﻟا<br />
،هددﺗو ﻬآﺷ ﻣ ﻟ داﻓﻷﺎﺑ ﻌﺳاو لﺎﺗا ﻌﺑ ﺳﻟا ﻣﺎﻗ<br />
ﻗو<br />
ﻐﻟا ﻋ ناو ،ﺎﻧﻧﺎﻗ عﻣ ﻐﻟا ءﺎﺛأ لﺎﻌﻟا ﻳﺗ نﺎﺑ ﻟا ﺻﺎﺧ<br />
ﻓ ﻲﻓ هﺎﺳ داﻓﻷا ﻊﻳزﺗ ةدﺎﻋإ نأ ﺑ ،ﻰﻟوﻷا<br />
ﺟرﻟﺎﺑ داﻓﻷا ﻣ ﻲﻓ<br />
ﻳدﻟا-ع<br />
ا -ب<br />
م م<br />
تﺗرا داﻓﻷا ﻲﻣ ﻊﻣ ﻟﺎﻌﻓ لﺎﺗا<br />
ﻌﺑ ﺎﻗ ﻟ<br />
ﻌﻟا تﺎﺑﺎﻳا ﺗ ﻰﻋ سﺎﺳﻷا ﻲﻓ<br />
-ﻳرادا<br />
ﻟا لﻣ<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
،تﺎﻗﻟ لﺎﻟا<br />
ﻲﻓ ﻟا داﻓﻷا ةﻧ ﻐﺗ ﻟ ﻐﻟا ﻋ ءﺎﻬﻧا ﻌﺑ ﻰﺣ ﻧا ﺣﻼﻳو<br />
. ةﻟا بﺎﺑ-ب<br />
ب م-ﺗ<br />
نﻋ<br />
ﻳدﻟا-ب<br />
م م-ﺗ<br />
نﻋ<br />
. ﺎﺗﺎﺑ ﻐﺗ ﻟ ﺳﻟا نﺎﻓ ﻐﻟا ﻋ ﻏر<br />
. ﺳﻟ ﻳﻟا ﻟا ﻰﻟإ ةدﻌﻟا ﻳ<br />
ﻌﻟا هه فاهأو ىوﺟ
ك ق ب -ب<br />
م ق ،ب م م -ﺗ<br />
ناﻋأ ﻋﻣ<br />
. ﻌﻟا هه ﻣ ةدﺎﺳا ﻗأ كﺎه<br />
ﻟ ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻌﻟ ﻌﻟا ﻣوﺎﻟا<br />
186<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
نأ<br />
لﻟا ﻳ اه آ ﻏرو<br />
ﻻ ﻳﻟا داﻓﻷا ﻰﻋ ﻓ تﻗا ﺎﻬﻧأ ﺎآ ،ﻌﻟا<br />
هه ﺗ مﺎﻣأ<br />
ﺎﺣ ﺎﺎﻋ ﺗ<br />
ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو ﻬﺻﺎﻣ ﺗ ﻲﻓ هﺎﻳ ﻟ ﻐﻟا نأ ﺣ ،ةﺟ ﺻﺎﻣ نﻐﻳ<br />
ءﺎﺛأ<br />
تﺎﻗﺗ ﻣ اودﺎﺳاو<br />
ةﻟا بﺎﺑ -ب<br />
م ق ﻳﻟا<br />
ك-ق<br />
ب -ب<br />
م ق-ب<br />
م م -مﺎﻗأو<br />
ةﺟ ﺻﺎﻣ ﻲﻓ ه ﻳﻟﺎﻓ ﻌﻟا ﻰﻋو ،هرﺟأ<br />
مﻟا ﻲﻧأ رﺎﻋا ﻰﻋ ﻌﻟا هه ﻣ تﺳا ﺎﺷ ﺎﻧأ<br />
هه ءﺎﻧإ ﻌﺑ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻲﻓ ﻰﻋأ ﺎﻣ ﺣا<br />
،ﺎﻬﻟ ﺎﺷﺗ ةﻳﺟ ﺻﺎﻟ لﺎﻟا ﻓ و ﻳﻬﻟا ةرادا<br />
ﻳآﻣﻻو ﻌﺳاو ﻟﻼﺳﺎﺑ ﺗ نﻵا ﻲﻬﻓ ﻟا ﺣﺎﻧ ﻣ<br />
لﺎﻌﻓو ﻣ ﺑ مﺎﻬﻟا ﻣ ﺑ ﺎﻟ ﺗ ﻣﺎآ<br />
لﻣ<br />
،ةﻳﻟا رﺟﻷاو ،نﻵا ﺎﻬﻓ ﻧ ﻲﻟا ﺻﺎﻟا<br />
ﻐﻟا ﻌﻟ ﻧ ﻲه ،ةﻟا ﻌﻟا ﻌ<br />
ﻟﺎﻣ ﻲﻟﻣ<br />
ﻐﻟا ﻋ آأ نار ﻐﻟا<br />
ﻐﻟا ﻋ ﺎﻧ.<br />
7.1<br />
،ﻐﻟا فاهأ ﺗ ىﻣ سﺎﺳأ ﻰﻋ سﺎﺗ ﺎﻣ ﺎﻟﺎﻏ ﻐﻟا تﺎﻋ ﺎﻧ نإ<br />
ﺳ ﻲﻟا ةدﻟاو ﻌﻟا فاهﻷﺎﻓ ﻳاﻟا زﺎﻐﻟاو ءﺎﺑﻬﻟا ﺳﻟ ﻟﺎﺑو<br />
ﺗ ﻧا<br />
يإ، ﺳﻟ ﻳﺟ<br />
. ﺎﻬﻋﺎﻓ ﻣ ﻊﻓﻳ<br />
ﺑ<br />
ذﺎﺗا آاﻣ ﻣ ﺑ<br />
ﻟذو<br />
عﻓ<br />
29<br />
ءﺎﻧإ<br />
ﺎﻬﻌﻳزﺗو ﺳﺎﺳﻷا<br />
ﺗ<br />
،ﻳﻬﻟا عوﻟا ىﻣ ﻰﻋ<br />
نأ<br />
وأ<br />
لﻼﺧ ﻣ آ ﺑ ﺎﻬﺗ ﺗ ﺎهآذ<br />
ﺳﻟا تﺎﺎﻧ ﻣ ﺑ ﻟا<br />
ﺳﻟا ﻋﺎﺳا ىﺧأ ﻬﺟ ﻣ<br />
ﺳﺎﺳﻷا<br />
ﺎﻬﻣﺗ ﻲﻟا تﺎﻣﻟﺎﺑ ﺗﻟا ﻟا ﺣﺎﻟا ﻣ<br />
ﺎﻣأ<br />
عوﻟا ﻳ ﺎﻓ ءاﺳ تاراﻟا<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻳآﻣﻼﻟا<br />
ﻟ
187<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
تﺎﻣﻟا ىﻣ ﻣ ﻊﻓﻟا ﻣ ةﻳﻟا عوﻟا هﺎﺳ ﻓ اﻟ ﺳﻟا<br />
. آ ﺑ ﻣﻟا<br />
،آ ﺑ ﻣﺎﻌﻟا داﻓﻷا دﻋ ﻳاﺗ ﻓ ﺳﻟ ﻳﻟا ﻟا ﺣ ﻣ ﺎﻣأ<br />
نأ رﺎﻋا ﻰﻋ ،ﺳﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا درﻟا داﻌﺗ ﻰﻋ ﺛﺗ ﻟ<br />
ﻐﻟا ﻌﻓ<br />
ﻲﻓ او ةدﺎﻳز كﺎه نﺎآ ﺑ ،ﺳﻟا ﻲﻓ لﻣ ﺣ عﻣ داﻓﻷا ﻳﺗ<br />
داﻓأ عﻓ ،صﺎﺧ ﺑ ﺎهﻌﺑو<br />
ﻲﻓ دﻓ<br />
22365<br />
داﻓﻷا داﻌﺗ ﺎﻣأ<br />
ﻐﻟا ةﻓ ءﺎﺛأ ﻬﺗ<br />
ﺗ ﻳﻟا داﻓﻷا دﻋ<br />
ﻣ ﻧا ﻐﻟا ﻋ ﻋ ﻧ ﻲﻟا ةﻳﻟا عﻓﻷا ﻣ<br />
%<br />
12.3<br />
ﻧ عﺎﺗرﺎﺑ<br />
1<br />
. ( 2007ﺳ)<br />
دﻓ<br />
2007<br />
56510<br />
ﻳﺎﻬﻧ دﻓ<br />
25124<br />
ﻰﻟإ<br />
2006<br />
ﻰﻟإ ﺻو ﻓ زﺎﻐﻧﺳ ﻊﻟ<br />
ىﺧأ تﻻﺎﻣ ﻰﻟإ ﺎﻬﺗﺎﺎﻧ ﻊﺳﺗ ﻧﺎﻣإ ﺳﻟ ﻳﻟا ﻊﻟا<br />
ﻰﻋأ ﻗو<br />
لﺎﻧﻻا اهو ،اﻟا دوﺣ جرﺎﺧ ﻌﻟا ﻧﺎﻣإ ﻟآو ،ﻗﺎﻟا عﺎﺑ ﻌﻣ<br />
طﺎﻟ ةﻳﻟا ﻋاﻟا ﻊﻣ ﻗﺄﺗ ﻲﻟ ﺳﻟ ﺎﻳرو نﺎآ آﻟا ﻲﻟﻣ ﺣ<br />
هﺎﻟا ﻰﻟإ ءﻟا ﻧﺎﻣإو<br />
ﻓﺎﻟ لﺎﻟا ﻓ ﺎﻬﻣ ﺻﺎﺧ ،نﻧﺎﻟا ﺎهﻗأ ﻲﻟا<br />
ﺎﻬﻟ ﺳو ةآ ﻟﻼﺳا ﺳﻟ ﻟا هه ﻋأ ىﺧأ ﻬﺟ ﻣو ،ﺻﺎﻟا<br />
ﻟﺎﻟا ةﻟا ﻲﻓ<br />
ﻟذ ﺗ ىﻣ<br />
،اﻟا<br />
ﻲﻓ زﺎﻐﻟاو ءﺎﺑﻬﻟا ﻊﻳزﺗ<br />
ﺣﻼﻣ ﻳ<br />
لﺎﻣ ﻲﻓ<br />
. ﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﺗﺎﻟوﻟ ﻣﺎﻟا<br />
ﻼﺻأ<br />
ﻼﻓ ﻓﺎﻟا ﻬﺟاﻣ ﻬﺟ ﻣ<br />
ﺳرﺎﻟﺎﺑ<br />
ﻓﺎﻣ ﺟﺗ ﻻ ﻧا رﺎﻋا ﻰﻋ<br />
آاﻟﺎﺑ جﺎﻧﻟ ةﻳﺟ ﻊﻳرﺎﻣ ﻲﻓ اﻟا ﻳرﺎﺗ ﻲﻓ ةﻣ لوﻷ ﺧد ﺳﻟا ﻟ<br />
. ﺎهﻏو<br />
" ﻓﻻ"<br />
و<br />
1 - Document de Sonelgaz/Emprunt Obligataire Grand Public 2008,p31<br />
" ﺳ"<br />
ﻣ<br />
ﺟأ<br />
تﺎﺳﻣ ﻊﻣ
اهو<br />
،ﻣﺎﺷ<br />
تاذ ﻌﺗ<br />
188<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
: زﺎﻐﻧﺳ ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
: ﻐﻟا ﻋ ﻗ داﻓﻷا ﺗ.<br />
1.2<br />
: مﺎﻌﻟا<br />
ﻟا -أ<br />
يآﻣ ﺗ ﻰﻋ ﻌﺗ ﻧﺎآ ﻐﻟا ﻋ ﻗ زﺎﻐﻧﺳ<br />
داﻓﻷا داﻌﺗ ﺣ ﻣ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﻣ ﻏﻓ<br />
. 2<br />
نإ<br />
،داﻓﻷا<br />
ﺗ ﻰﻋ ﺎﻌ ﻳ<br />
ﻰﻋ ﻟذ ﻗاو ﻣ ﻳﻳﻣ ﻰﻟإ ﻲﺗﺗ ﻟ ﺎﻬﻓ داﻓﻷا و نأ ﻻإ<br />
مﺗ ﻧﺎآ ﻗو<br />
،تارادا<br />
ﻣ ىﻣ ﻰﻋ<br />
ﻰﻋ ﺎﻬﺗو ﺎهﻳﺗ ﻳ مﺎﻬﻟاو ﺎﻟا ﻣ<br />
اﻟ<br />
،ﻟا<br />
تارادا<br />
ىﻣ ﻰﻋ ﻓ<br />
ﻲﻓ ﺎﻬهأو<br />
ﻟا هه ﻋﺎﻓ ﻰﻋ<br />
ةﻟا<br />
بﺎﺑ زﺎﻐﻧﺳ-ﻳﻟا<br />
لﻣ<br />
ﺎﺳ<br />
ﺎهﺗ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﻟ<br />
نأ<br />
يإ<br />
،آ ﺣ<br />
ﻗ<br />
1<br />
، يآﻣ ﺗ<br />
ﺟو<br />
ﻰﻋ<br />
ﻳ ﺛ ﻣو ﻣﺎﻌﻟا ةرادا ىﻣ<br />
ﺎﺳﺎﻌﻧا<br />
كﺎه نﻳ<br />
نأ<br />
ﻲﻟا ﻓ<br />
: ﻰﻋ تﻼﺑﺎﻟا آ ﻗو ،ﺳﻟا<br />
ﺗاﺳإ<br />
نﺎﻓ ﻐﻟا ﻗ ﺳﻟ ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا ﻌﻟ اﻧ<br />
تﻗاو ﻳﻳﻣ ﻰﻟإ ﻲﺗﺗ ﻟ ﻳﻟا دراﻟا و<br />
سﺎﺳأ ﻰﻋ مﻳ يﻟاو ،داﻓﻷا ةراد ﻗ ﻰﻋ ﻓ<br />
. داﻓﻷا ﺗ ﻲﻓ يآﻣ<br />
ﻟا هه ﻲﻓ ﻐﻟﺎﻓ ، اه ﻳﻟا دراﻟا ﻗ ﻰﺗ ﻧﺎآ ﻌﻧ<br />
ةﻟا بﺎﺑ زﺎﻐﻧﺳ-ﺗ<br />
نﻋ<br />
نﺎﻓ<br />
. ﺎﻬﻟ ﻲﺷراﻬﻟا ءﺎﻟا ىﻣ ﻰﻋ سﺎﺳﻷا ﻲﻓ نﺎآ<br />
،ﺳﻟا ﻲﻓ ةﺎﺳ ﻧﺎآ ﻲﻟا<br />
،ﻳآﻣ<br />
ﻌ تاذ<br />
نﺳ<br />
: مﺎﻬﻟاو ﺎﻟا ﻌ<br />
-ب<br />
داﻓﻸﻟ ﻳآﻟا ﻟا ﻌ ﻊﻣ ﺎﺷﺎﺗ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻲﻓ مﺎﻬﻟاو<br />
ﺎﻟا ﻣ<br />
1<br />
. ﺑﺎﻟا ﻧا
،ةدﻣو ﺻﺎﺧ تﺎﻣ ﻰﻋ ﺗﺗ ﻻ ﻧﺎآ مﺎﻬﻟاو ﺎﻟا هه<br />
دراﻟا<br />
189<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
نأ<br />
ﻲﻌﻳ اهو<br />
. تﺎﺎﻟا ﻟ ﺻﺎﻟا تﺎﻟا ﻲﻋاﺗ ﻻ ﻣﺎﺷو ﻣﺎﻋ ﻧﺎآ<br />
ةراد و هﺄآ ﻋ ﻟا آﻟا ﻣ ﻏﻟﺎﺑو ﻳﻟا ﺣ ﻓ<br />
نﻋ ﺑ ،ةﺑ ﻲﻓ ةآ ﻳﺗ آاﻣ ثﻼﻟ ﺳﻟا كﻼﻣا ﻰﻟإ ﻓﺎإ<br />
ب م ا-ﻳﺗ<br />
لﻣ<br />
ﺳﻟ ﻟﺎﺑ ﻳﻟوأ ﻳ نﺎآ ﻳﻟا<br />
11-90نﻧﺎﻗ<br />
ﻊﻣ<br />
1990 ﻣ<br />
تﺎﻟا ﻊﻣ ﻰﺷﺎﺗ ﻳﺗو ﻳرﺗ ﻣاﺑو ﺳﺎﺳ ﻰﻟإ ﺗ ﻧﺎآ<br />
ةﻟا بﺎﺑ-ب<br />
م ق-داﻓأ<br />
ﺗ نﻋ<br />
ﻳدﻟا-ةﻟا<br />
بﺎﺑ-ب<br />
م ق–<br />
ب م م-ﺗ<br />
ﻳدﻟا<br />
-ع<br />
ا -ب<br />
م ق-تﺎﺳارﻟﺎﺑ<br />
ﻣ<br />
لاﻳ ﻻو ﻌ ﺳﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا نﺎآ<br />
لﺎﻌﻟا ةءﺎﺑ ﻬﻳ ﺣا ﻳ ﻟ<br />
ناﻋأ ﻋﻣ<br />
" ﻳﻌﻟا"<br />
ـﺑ ﺑ ﻊﻟ ﻟ جرﺎﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا<br />
ﺗ جذﻧ ﻳﺗ ﻳ ﺎﻓ ةرﺎﺳا<br />
1999<br />
مﺎها ﻋ ﻌﺗ ﺗ ﻟ ﻳﻟا ﻌ نأ ﺎآ<br />
ﺑ<br />
،ﻳﻟا<br />
،ﻣ ﻋو<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﻻإ<br />
. ﻐﻟاو ﻟا تﺎﻌﻟ ةﻳﻟا<br />
ﺳ نأ ﺳﻟ ﺳ ﻗو<br />
،ﻳآ آﺷ ﻣﻗ يﻟاو ،تاءﺎﻟا<br />
ﺑﺎﻣ ةﻟا ﻬﺗ ﻟ ﻼﻓ ﺎﻬﻓ ﻣ ﻳﺗ ﺣ ﻣ ﻳﻟا دراﻟا ةرادﺑ<br />
ﻳدﻟا-ةﻟا<br />
بﺎﺑ-ب<br />
م ق-ب<br />
م م<br />
1<br />
، عﻟا اه ﻣ ﻳﺗ يأ ،ﻐﻟا<br />
ﻋ ﻗ ﻲهو 2000 -1998<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻲﻓ ﻣ ﻧ ﻟ ﻧ<br />
ﻣﺎﻋ ﺑ ﻟا ﻲﻓ ﺑ<br />
– تارﺎإ ﻋﻣ<br />
1 - Hamid YOUSFI .L’EXPERIENCE DE SONELGAZ Pratiques, enseignements et interrogations 3 ème<br />
Conférence de Formation du Secteur de L’Energie et des Mines Energie Et Des Mines Alger, 12 Alger, 12- -13 D 13<br />
Décembre 2006 , sp
ﻳدﻟا-ةﻟا<br />
بﺎﺑ-ب<br />
م ق-ب<br />
م م<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﺎو ﻲﻓ ﻌﻟا سﺎﺳأ ﻲه ةﻟا ﻧﺎآ<br />
– ﻳﺑ دراﻣ ﻳﻣ<br />
190<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﻲﻟا ةﻟا ﺳﻟا هه ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ ﻗ داﻓﻷا ةرادإ ﻊﻗاو اه ﻌﻳو<br />
ﻟ او ﺗاﺳإ بﺎﻏ ﻰﻟإ ﻓﺎإ ةﺟ ﺧاد ﻳﺗ ﺳﺎﺳ ﻰﻟإ ﺗ<br />
ﺎﻬﻣﺎها ﻣ ﻗ ﻓﺎﻟا بﺎﻏو ﺎﻬﺎﻟ ﺳﻟا رﺎﺣا ةﻓ نأ ﺎآ ،تاءﺎﻟا<br />
ﻣ تاءﺎﻟا بﺎهذ بﺎﺳأ هأ ﻣ ﻧﺎآ ﻲﻟا رﺟﻷا<br />
ﺻﺎﺧ ﻟا ﻟا ﻣاﺑ<br />
داﻓﻷا عﻣ<br />
ةﻟا بﺎﺑ-ب<br />
م ق-ﻲﺳﺎﺳأ<br />
ﻰﻋ ﻣﺎﻌﻟا<br />
. نﻵا ﻲه ﺎآ ةﺟ ﺗ ﻟ رﺟﻷا<br />
،ﺟﻷا تﺎآﻟا ﻲﻓ ﻌﻟا ه ﻲﻓه نا<br />
يﺟا فﺎﻌأ ﻌﺑرأ نﺎﻳ ﻲﻌﻣ اﺳرد ﻳﻟﺎﻓ<br />
رﺎﺟإ<br />
ﺗ نﻋ<br />
. ﺟﻷا تﺎآﻟا ﻰﻟإ ﺳﻟا<br />
ﻰﻋ ﺳﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ تﻋا ﻗو<br />
،ﺟﻷا تﺎﺳﻟ ﻬﺑﺎهذ ﻊﻟ ﻟذو ،ﺳﻟا<br />
ثاﺣإ ﻌﺗ ﻣﺎﻌﻟا ﺣا كﺎه<br />
،هﻋ ﻓ ﻟ ﻳﻟا ﻊﻣ ﻣ<br />
ىﺧأ ﺳﻣ ﻰﻟإ بﺎهﻟﺎﺑ ﻟ ﻳ ﺎﻣ<br />
ةﻟا بﺎﺑ-ب<br />
م ق-ﻳﻟا<br />
درﻟا ﺗ-تﺎﺳارﻟﺎﺑ<br />
ﻣ<br />
ﻊﻣ تاﺳ ﻟ دﻋ<br />
ءﺎﻀﻣإ<br />
. ﺎﻧﺎﺣأ ﻋ ﺎﻧ ﻰﻟإ يدﻳ ﻟذ ﻟ<br />
: ﻐﻟا ءﺎﺛأ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ.<br />
2.2<br />
: ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ روﻟا.<br />
1<br />
ﻌ ﺣ ﺗ راودا ةﻋ ﻐﻟا ﻋ ءﺎﺛأ ﻳﻟا دراﻟا ةراد نإ<br />
ناو ﺳ ﻲﻟا<br />
راودﻷا هأ ﻣو ،ﻌﻟا<br />
هه ﺗ ﻳو ،ﺎﻬﻓاهأو ﻐﻟا ﻋ<br />
:<br />
ﺎﻬﻟ ﺎﻗﺗ
ﻰﻋ آ ﺑ ﺗﺗ<br />
191<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
. ﻲﻟاو ﻲﺟﻟﻟاو ،ﻲﻋﺎﺟﻻا ﻐﻟا ﺑ ﻗﻼﻌﻟا<br />
" زﺎﻐﻧﺳ"<br />
ﺳﻣ ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ<br />
. ﻳﻟا دراﻟ ﻲﺗاﺳﻻا ﻟا<br />
. ﻲﻋﺎﺟﻻا خﺎﻟا ﻣﺄﺗ<br />
. ﻲﺳﺎﻟا ﻟا<br />
نأ رﺎﻋا ﻰﻋو<br />
ﻟ<br />
ﻳﻟا ﻬﻟا ﺗ رﺎإ ﻲﻓ ةﻳﻟا عوﻟا ﻰﻋ<br />
داﻓﻷا آ ﻊﻳزﺗ ةدﺎﻋإ<br />
ﻧﺎﻧاو ﻋﺎﺟﻻا ﻧاﻟا ﻲﻋﻳ اه نﺎﻓ<br />
،ﻣ تﺎﺳارد ﻣ ﻌو يﻟا<br />
ةرادإ ﻌﻟ يﻟا روﻟا ﻧاﺟ هأ نﺎﻓ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو ،ﻐﻟا ﻋ ءﺎﺛأ آ ﺑ<br />
ىﺧأ ﻬﺟ ﻣ ﻟ ،"<br />
ﻲﻋﺎﺟﻻا<br />
خﺎﻟا ﻣﺄﺗ"<br />
ه ﺳﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
كﺎه نﺎآ ﻓ ،ﻊﺳاو ﺑ داﻓﻷا ﻊﻳزﺗ ةدﺎﻋإ ﺗ ﻐﻟا نأ رﺎﻋا ﻰﻋو<br />
ﻳﺎﻏ ﺗ ﻰﻋ ﻌﺗ<br />
ﻲﻟاو ﻳﻟا دراﻟ ﺗاﺳإ ﺗ ﻌﻟ ةرو<br />
ﻰﻟإ ﻟ ﻣﺎﻌﻟا ﺗاﺳا ﺟﺗ لﻼﺧ ﻣ ﻟذو ،ﺎﻬﻳؤرو ﺎﻬﻓاهأو ﻟا<br />
1<br />
. " ﻳﻟا دراﻟا ﺎﻳﺎﻀﻗ ﻲﻓ ﻣو ﺗ<br />
ﺗاﺳإ<br />
،ﻐﻟا ﻋ ﺑ ﻳﻟا دراﻟا ﻲﻓ آ ﻧ ﺎﻗ ﻟ<br />
ةﻳﻟا ﻟا آﺎﻬﻟا ﺗ لﻼﺧ ﻣ ﻟذو<br />
،تارادا ﻣ ﻰﻋ داﻓﻷا ﻊﻳزﺗ ةدﺎﻋإو ةﻳﻟا ﺎﻟاو<br />
ﻟا ناﻋأ دﻋ ﻳﺗ<br />
ﻲﻌﺗ ﻲﻟاو ،(<br />
ﻟا)<br />
RATION ﻋ ﻰﻟإ ﻓﺎإ<br />
ﺎﺷ ﺎﻧأو ،ةﻳﻟا عﻓﻷا ﻌو تﺎﻌﻟا ﻌﺑ ﻊﻣ ﺳﺎﻳ ﺎﺑ مﺎﻬﻟا ﻟ<br />
ةﻟا بﺎﺑ زﺎﻐﻧﺳ -ﻳﻟا<br />
لوﻣ<br />
. ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ يأ رﺎا اه ﻲﻓ ﻋ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﺎﻣﺎه ارود ﻌﻟ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ نأ آ ﺑ اه ﻬﻳو<br />
ﻟا ﺑو ،ﻲﻋﺎﺟﻻا خﺎﻟا ﻣﺎﺗ ﺑ ﻌﺟ ﻗو ،ﻐﻟا<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
ﻌﻟ ﻟاو<br />
77-76<br />
ص ص ،هآذ ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﺗاﺳا<br />
ﻳﻟا ةرادإ، ﻲﻟا ﻲﻋ<br />
-<br />
1
192<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
آأ ﺑ راودﻷا هه ﻌ ﺎﺣﻻ ﺳو ،ﻳﻟا دراﻟ ﻲﺗاﺳﻻا<br />
: ﻲﻟا ﻬﻟا<br />
ﻣﺎﻌﻟ ﻐﻟا ﻋ ءﺎﺛأ يﻟا دراﻟا ةراد ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا ﻊﻀﻳ<br />
–<br />
2<br />
. ﻼﺗ<br />
يﻟا ﻐﻟا عﻧ ﻰﻟإ ﻓﺎإ ،ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﺗ ﻌ ﺎهو ،ﺳﺎﺳأ<br />
ﻊو ﺗ ﺑ ﻲﻬﺟﺗ نﺎآ<br />
. ﺑﺎﺳ ﻣ ﺑ ﻟﻟ ﺎﻗﺗ ﻗو ،ﺗ<br />
" زﺎﻐﻧﺳ"<br />
ﺳﻣ ﻲﻓ ﻐﻟا ﺗ ﻌ نإ<br />
ﺟﺑ ةرادا ﻣﺎﻗ ﻋ ءﺎﺑو ،ﻣ تﺎﺳارد ﻣ ف ﻣ ﻐﻟا<br />
ﻣ<br />
يرﺟ ﻐﺗ ﻬﻓ ﻐﻟا عﻧ ﺎﻣأ ،ةﻟا<br />
فاهﻷا ﻧ ﻐﻟا ﻋ<br />
ﻣ<br />
،تﺎﺎﻟاو داﻓﻷا ﻊﻳزﺗ ةدﺎﻋإو ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا ﻌ ﻰﻋ ﻗا ﻧا يإ ﻲﻌﻣ<br />
ةﻟا بﺎﺑ-ب<br />
م ﻳﻣ<br />
دراﻟا<br />
ﻣﺎﻗ<br />
. ﻳﻟا دراﻟا ﻟ<br />
يآﻟا ىﻟا ﺎﻣﺎﺗ ﻣ ﻐﻟا<br />
ةراد<br />
ﻲﻟا ﻲﻬﻟا ءﺎﺑ ﻌ دﻧ<br />
ﺎﻬﻧأ يأ ،"<br />
ﻲﺗﺎﻋ"<br />
ةﻟا بﺎﺑ-ب<br />
م ق-ﻳﻟا<br />
لﻣ<br />
ﻲﻬﻟا ﺎهءﺎﺑ ﻲﻓ لﻌﺗ نأ<br />
ﻧﺄﺑ<br />
،ﻐﻟا ﻋ<br />
ءﺎﺛأ<br />
نأ<br />
.<br />
يرﺟ ﺑ ﻟذ نﺎآ ﻟ<br />
ﻳ اه ﻣ ﺎﻗﻼﻧاو<br />
زﺎﻐﻧﺳ ﺳﻣ ﻲﻓ ﻳﻟا<br />
. ﺎﻌﻟا تﺎﻳﻟا ﻣ تءﺎﺟ ﻲﻟا تﺎﻬﺟﻟا ﺑ<br />
ﺎﻟ ﻲﻋأ ﺎآ ﻐﻟا ﻣ ﺑ ﺎﻗ<br />
ﻟ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
ﻰﻋ ﻊﻟا اه ضﻓ ﻗو<br />
ﻼﺻأ ةرادا هه نأ ﻰﻟإ ﻓﺎإ ،ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ ةﻳﻟا راودﻷا ﻊﻣ ﻰﺷﺎﻳ ﺑ<br />
.<br />
ﺎﺣﻻ<br />
ﺣﻼﺳ ﺎآ ﻐﻟا ﻌﻟ ﻻﺎﻣ ﻧﺎآ
193<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
: ﻐﻟا ءﺎﺛأ مﺎﻬﻟا ﻌ.<br />
3<br />
" زﺎﻐﻧﺳ"<br />
ﺳﻣ ﻲﻓ ﻐﻟا ءﺎﺛأ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻌﻟ يﻟا روﻟا نإ<br />
خﺎﻟا ﻣﺎﺗ و ﻳﻟا دراﻟ ﻲﺗاﺳﻻا ﻟا<br />
. رﺎا<br />
: ﺎهو ﻳﻌﺑ ﻰﻋ ﺗرا<br />
اه نﺎآ ﻐﻟا ءﺎﺛأ ةرادا هه مﺎﻬﻓ اه ﻣ ﺎﻗﻼﻧاو ، ﻲﻋﺎﺟﻻا<br />
: ﻳﻟا دراﻟ ﻲﺗاﺳﻻا ﻟا<br />
ﻋﻟ ﺳﺎﻟا تﺎﻟا رﺎﺧا ﻀﻳ ﻳﻟا دراﻟ ﺗاﺳإ ﻊو نإ<br />
ﻲﻳ ﻼﻓ ﻐﻟا ﻌو ﻲﻓ ﺎﻣأ ،ﻟا ﺗاﺳا ﻟ ﻳروﻀﻟا تﺎﻬﺟﻟا<br />
ﻊﻣ ﺳﺎﻣ<br />
ﻧﻷا هه نﺗ نأ نﺎ يروﻀﻟا ﻣ ﻟ ،ﻧأ ﻊو ﻓ<br />
فاهﻷا ﺗ قﺎﺳ ﻲﻓ ،ﺎﻬﻓ ىﺧﻷا ﻧﻷا ﻊﻣ ﻣﺗ ناو ،ﻟا تﺎﻣ<br />
ﻳ ﻟ ﺎﻬﻣ ﻊﻣ ﻣ نﺗ نأ ﻳ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإو<br />
-أ<br />
. آﻟا<br />
دراﻟا ﺗ ﻧأ ﻲﻓ نزاﻟا ﺑو تﺎﺎﻟا ﺑ ﺳﺎﻟﺎﺑ ﻬﺗ نأ ﺎﻀﻳأ<br />
ﻟ<br />
ﻣﺎآ<br />
ﻊﻳزﺗ<br />
ةدﺎﻋإ<br />
يﻟا طﺎﻟا سﺎﺳأ ﻰﻋ<br />
كﺎه<br />
نﺎآ<br />
ةﻳﻟا<br />
عوﻟا<br />
ﺳﻟا<br />
و<br />
ﻲﻓ ةﺧﻷا ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ<br />
تارادا<br />
1<br />
. ﻳﻟا<br />
ﻣ ﻰﻋ ﻳﻟا دراﻟا<br />
دراﻟا ةرادإ ﻣﺎﻗ اﻟ ،ةﻳﺟ ﺎوو تﺎﻟ ﺟﺎﻟا تﻬ ﻗو<br />
سﺎﺳأ<br />
ﻰﻋ<br />
ﻟذو<br />
" كاﺎﻧﺳ"<br />
ﻣ<br />
ىﺧأ<br />
تﺎﺳﻣ ﻣ<br />
.<br />
داﻓأ<br />
،ﻗﺎﺗا ﺟﺑ زﺎﻐﻧﺳ ﺳﻟ ﻲﻳﺗ ﺗو كاﺎﻧﺳ ﻲﻓ ﻋا آ ﺎﻧأ<br />
. ةﻟا بﺎﺑ زﺎﻐﻧﺳ-ﺗ<br />
نﻋ<br />
ﻬﻣ ﻏ ﻰﻣ ﻰﻋ ﻟذ ﻗأو ﺎﻳﺗ ﻳ ﻟ ﻧا ﺎآ<br />
،ﺳرﺎﺗ<br />
ماﺳﺎﺑ<br />
ﻳﻟا<br />
ﺳﻟا ﺑ<br />
ﻗﺎﺗا<br />
1 -- Nadège GUNIA, La Fonction Ressources Humaines face aux Transformations Organisationnelles des<br />
Entreprises, Impacts des Nouvelles Technologies d’Information et de Communication, p78
ﻣ ﻲﻓ<br />
تارﺎا<br />
ءﺎﻧإ<br />
ﻰﻋ<br />
ﻳراداو<br />
ﻳﻟا ﻣ آ دﻋ<br />
ﻣ ﻳﻌﻟ ﻌﺳاو ﻳﺗ ﻌﺑ مﺎﻟا<br />
ىﻣ ﻰﻋ ﺻﺎﺧ عﻓﻷا<br />
ﻟذو<br />
194<br />
ﻰﻟإ<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺟﺎﻟا تﻬ ﻧأ<br />
ﺳﻟﺎﺑ<br />
هه<br />
ﻣ ﻟ ﻳﻣو<br />
،ﺳﻟ ةﻳﻟا تﺎﻬﺟﻟا ﻊﻣ ﻰﺷﺎﺗ ﻳﺣ<br />
يآﻣ ﻻ ﻊﺑﺎ ﺗ<br />
ﻲهو<br />
،ﻟا<br />
ﻊﻓد ﺎﻣ اهو<br />
ﻳرادإ<br />
ﻳﺑ دراﻣ<br />
ﺎآ<br />
،تﻻﺎﻟا<br />
ﻧ ﻟ<br />
تارادإ<br />
ﻳﻬﻟا عﻓﻷاو ﻣﺎﻌﻟا تارادا آ ىﻣ<br />
دراﻟﺎﺑ ﻌﻟا مﺎﻬﻟا ﻣ ﺎهﻏو ﻳﻟا تﺎﻋ ءاﺟإ ﻲﻓو داﻓﻷا ﺗ ﻲﻓ<br />
ﻗ عا-ةﻟا<br />
بﺎﺑ ج-ا<br />
ب<br />
،ﻳﻟا<br />
ﺟﻟا اه<br />
و ﻐﻟا<br />
ﻬﻣ<br />
ﻰﻟإ<br />
سﺎﺳﻷﺎﺑ ﺗﻳ داﻓﻷا ﺗ ﻲﻓ ﻊﻳﺳ ﺎﻳﺗ ﺎﺗ ﻟ<br />
ﺎﻬﺑ مﺳ ﻲﻟا مﺎﻬﻟا ﻌﺑ<br />
تارﺎإ ﻋﻣ<br />
ﺎﻬﺗﺟأ ﻲﻟا ﻳﻟا تﺎﻌﻟ<br />
زﺎﻐﻧﺳ تﺎﺎﺣإ<br />
تﺎﻋ ﻳاﺑ ﻊﻣ ﻣاﺗ ﻲﻟا ةﻟا ﻲهو<br />
،ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻓﺎإ<br />
،ﻳرﻟا<br />
تارﺎإ<br />
ةﻋ<br />
ﻲﺳﻬﻣ<br />
ﻣاﺗ ﻲﻟاو ةﻟا هه<br />
ﻌﺑ<br />
ﻰﻋ تﻋا ﺳﻟا<br />
نأ<br />
ﻣ<br />
ﻳﺑ<br />
40<br />
ﻳﻟا<br />
ﺣﻼﻟا ﻣو<br />
2005-2001<br />
ﺳﻟا ﻣﺎﻗ ،ﺎﻬﺣاﻣ<br />
آﺗو<br />
ﺑﺎﻣ ﻧأ<br />
هأ<br />
و ،ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﻲﻓ<br />
دراﻟا<br />
ﺗ<br />
ﻲﻓ<br />
ﺎﻣ<br />
ارﺎإ<br />
ﻳﻟا<br />
ﺑ<br />
ﺗ<br />
ﻳاﺑ<br />
ارﺎإ<br />
200<br />
150<br />
ﻳﺗ<br />
1<br />
، ةﻳﺟ عﻓأ ةﻌﻟ ﻲﺳﻟا قﻼﻧﻻا ﻊﻣ<br />
. اآو ﺎﻧﻓ ﻲﻓ ةدﺟﻟا ﺎﻬﻣو ﺟرﺎﺧ ﻳﺗ تﺎﻣ<br />
ﻰﻟإ ﻓﺎإ ،ﻳﻟا ﻌﺑ<br />
ﻗﻟا ﺳﺎﺳ ﻰﻋ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
تﻋا ﻗو<br />
ﺎﻬﺛﺣأ ﻲﻟا ةﻳﻟا ﺻﺎﻟا ﻐﺷ ﺟا ﻣ اهو ،ﻲﺧاﻟا ﻟا ﻰﻋ دﺎﻋﻻا<br />
دﻋ كﺎه نﺎآ ىﻟ ﺻاﻣ ﺑ ﻳﻟﺎﺑ مﻧ زﺎﻐﻧﺳ ﻲﻓ ﻧ<br />
،ةﻳﻟا ﺻﺎﻟ ﻓ ﺎﻬﻗﺗ ﺗ ﻲﻟاو هﻟا تارﺎا ﻣ ﻊﺳاو<br />
1 - Hamid YOUSFI L’EXPERIENCE DE SONELGAZ , opcit, sp<br />
ﻐﻟا ﻋ
195<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﻓو ﻟذو ﺎﺧاد ﺎﻬﻟ ﺷﻟا ﺟا ﻣ ﺎﻟا<br />
ﻋ نﻼﻋا ﺗ ﻧا ﺎآ<br />
داﻓﻷا ﻊﻣ ﻗﻼﻌﻟا ،ﻌﻟا ،ﻟا ﻌﻣﺎﻟا تادﺎﻬﻟا ﺎﻬهأ طوﺷ ةﻋ<br />
. تارﺎﺧﻻا ﻣ ﻋﻣ ﻰﻟإ ﻓﺎإ<br />
ةﻟا بﺎﺑ زﺎﻐﻧﺳ-ﻳﻟا<br />
لﻣ<br />
ﻣﻗﻷاو ةﻟا سﺎﺳأ ﻰﻋ ﻲﻋا ﺻﺎﻣ ﻰﻟإ ﺎﻗﺗ ﺗ ﻟ<br />
ﻗ ج-ا<br />
ع-ا<br />
-تارﺎإ<br />
ﻋﻣ<br />
: ﻲﻋﺎﺟﻻا خﺎﻟا ﻣﺄـﺗ<br />
ﻣوﺎﻟا ةﺣ ﻣ ﻟا ﻰﻟإ سﺎﺳﻷا ﻲﻓ ﻲﻋﺎﺟﻻا خﺎﻟا ﻣﺎﺗ فﻬﻳ<br />
ﻣ ف ﻣ ﺗو ﻐﻟا ﻋﺷ نﺎ ﻰﻟإ ﻓﺎإ ،ﻐﻟا ﻌﻟ ﻌﻟا<br />
ةدﺎﻋإ<br />
ﻰﻋ مﺗ ﻲﻟاو<br />
" زﺎﻐﻧﺳ"<br />
ﺳﻣ ﻲﻓ<br />
ىﻟ ،داﻓﻷا ف ﻣ ددﺗو فﺗ كﺎه نﺎآ<br />
ﻣﺎﻌﻟ<br />
ﻋﺎﺟﻻا<br />
عﺎوﻷا<br />
ﻣ ﺳﻟا<br />
-ب<br />
. ﺳﻟا ﻲﻓ ﻋﺎﻟا<br />
ﻐﻟا ﻋ ﻌﻟ اﻧ<br />
ﻓ<br />
،آ<br />
ﺑ<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
داﻓﻷا<br />
ةرادإ<br />
. ﻋﺎﺟﻻا ءﺎآﻟا ﻣ ﻊﻣ راﻟاو ﺷﺎﻟا لﺎﺗﻻا ﻰﻋ دﺎﻋﻻﺎﺑ<br />
،داﻓﻷا ﻣ ﻊﻣ ﻟﺎﻌﻓ راﺣ ﺳﺎﺳ ﻰﻋ ﺎﻧﻋا ﻟ<br />
ﻋﺎﺟﻻا ءﺎآﻟا ﻣ ﻰﻟإ ﻓﺎإ<br />
ﻗ ﻊﻳزﻟ ﻣﺎﻌﻟا ةرادا -ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﻳﻳﺑ تارﺎإ ﻋﻣ<br />
ةﻟا بﺎﺑ زﺎﻐﻧﺳ-ﻳﻟا<br />
ﻗد ﻓﻌﻣ<br />
ﻧاﻟا ﻣ رﺎﻋﻻا ﻲﻓ ﺧﻷا ﺗ ﺣ آ ﺑو ﻌﻧ<br />
ﻰﻋ ﻬﻌﻳزﺗ ةدﺎﻋإ ﻲﻓ داﻓﻸﻟ ﻟاو ﻋﺎﺟﻻا<br />
تﺎﺎﻟا<br />
ﻊﻳزﺗ ﻟآو ،عﻓﻷا ﻣ<br />
يﺟ طﺎﻧ ﻰﻋ ﻌﺗ ﻲﻟا ﺗ ﺻﺎﺧ مﺎﻬﻟاو<br />
لﻣ<br />
ﻐﻟا ﻋ ءﺎﺛأ ﺳﻟ ﻲﻋﺎﺟﻻا خﺎﻟا ﻣﺎﺗ ﻳو<br />
ﻊﻳزﺗ<br />
ﻋار<br />
ﻟذو<br />
ﺑﺎﺟا ﻟوﺎﻣ ﺎﺗ ﺑو ،ﻌﻟا هه ﻋ لﺎﻌﻟا ىﻟ تﻻؤﺎﻟاو كﻟا ﻟ<br />
ةراداو ﻣﺎﻌﻟا ﺑ ﺳآ ﻌﻟا ﻰﻟإ<br />
ﻓﺎإ ،تﺎﺗ ﻳﺗو ﺎﻬﻋ
زﺎﻐﻟا ﺳﻣ ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ<br />
ﻐﻟا ﻌﻟ مﺎﻌﻟا ﻟ ﻟا<br />
ءﺎﺛأ<br />
ﺎهو<br />
196<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻧﺎﺟ<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﻰﻋ<br />
ةرادإ<br />
تﺗرا<br />
،<br />
: ﻐﻟا<br />
ﻌﺑ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻋ ﻌﺑ ﻳاﻟا ﺎﺑﻬﻟاو زﺎﻐﻟا ﺳﻣ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
مﺎﻗأو<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻟﺎﻣو تﺎﻳﻳﻣ<br />
داﻓﻷا<br />
دﻋ<br />
وأ<br />
ةﻟا بﺎﺑ زﺎﻐﻧﺳ-ﻳﻟا<br />
جا-ع<br />
ا -ب<br />
م ق-ب<br />
م م ﻲﻓ<br />
ﺗ ﺗ ﻓ<br />
تﺎﻳﻟا ةدﻌﻣ<br />
ةرادا<br />
وأ<br />
عﻟا<br />
هأ<br />
ﺣ اهو<br />
مﺎﻬﻣو ﺎو<br />
نإ<br />
ﻳاﻟا ءﺎﺑﻬﻟاو<br />
. ﻓاﻟاو ﻋﻟا ﻰﻟإ ﻓﺎإ<br />
ةرادإ . 3.2<br />
: مﺎﻌﻟا ﻟا -أ<br />
ةرادإ<br />
ﺻأ<br />
ﻌ ﺧا<br />
ﻓ ، ﻐﻟا<br />
،ﻳﻟا دراﻟا ﻟ<br />
،ﻟا ﻲﻓ ﻳآﻣﻼﻟا دﺎﻋاو عوﻟا دﻋ ةدﺎﻳز ﻊﻣ ﺎﺷﺎﺗ اهو<br />
ﻊﺳاو ﻲﺷراه ﺗ ﻰﻋ مﺗ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ مﻟا<br />
،ﻣﺎﻋ ةرادإ آ ىﻣ ﻰﻋ ﻳﺑ دراﻣ ﻳﻳﻣ ﻣ ﻳ<br />
ﻲﻟاو ﻳﻬﺟ ةرادإ آ ىﻣ ﻰﻋ ﻳﺑ دراﻣ ﻗ ﺛ<br />
ﻣ ﻲﺗ ه ﻰﻋ<br />
مﺗ ﺎﻬﻣ آو ،ﻟﺎﻣ ةﻋ ﻀﺗ<br />
ﻰﻋ ﻟا ﻲﻓ نﻵا ﻌﺳاو ﻳآﻣﻻ كﺎﻬﻓ ىﺧأ ﻬﺟ ﻣو ،<br />
. ﺎﻋ<br />
لﻣ<br />
ﻬﺑ ﺳ ﺎﻣ ﺎﻬﻣ آ ىﻣ<br />
ﺣا مﻟا ﻲﻧأ رﺎﻋا ﻰﻋ ﻌﻟا هه ﻣ تﺳا ﺎﺷ ﺎﻧأ<br />
و ﻳﻬﻟا ةرادا هه ءﺎﻧإ ﻌﺑ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻲﻓ ﻰﻋأ ﺎﻣ<br />
ﻲﻬﻓ ﻟا ﺣﺎﻧ ﻣ ،ﺎﻬﻟ ﺎﺷﺗ ةﻳﺟ ﺻﺎﻟ لﺎﻟا ﻓ<br />
مﺎﻬﻟا ﻣ ﺑ ﺎﻟ ﺗ ﻣﺎآ ﻳآﻣﻻو ﻌﺳاو ﻟﻼﺳﺎﺑ ﺗ نﻵا<br />
تارﺎإ<br />
لﺎﻌﻓو ﻣ ﺑ<br />
ةﻳﺟ تاءﺎﺑ<br />
ﺎﻬﻟ يﻟا ءﺎﻋﻟا ﻋد ﺎﻣ رﺑ<br />
ةرادإ<br />
ﻊﻗﻣ ﻋﺗ ﻲﻓ<br />
ﺻﺎﺧ ،ﺎﻬﺳﺄﺑ<br />
ﻟﻟ آ<br />
ﻣﺎﻗ ﻲﻟا<br />
عﻓﻷا<br />
هﺎﺳ<br />
ﻓ ،ﺎﻬﻓ<br />
زﺎﻐﻧﺳ ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋو<br />
ﻟﻟا<br />
لﻗ ﺣ ﻰﻋ<br />
،ﺎﻬﻓ<br />
،ﺑﺎﺷو<br />
ﻟ ﻲﻟا ﻬﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا
ﻲﻓ ﻳﻬﻟا ةرادا<br />
ﻋ<br />
ﻼﻣو<br />
اﺟ<br />
ﻲﻓ ﻊﻳزﻟ ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﺎﻬﻟإ<br />
ﺎﻌﻗﻣ<br />
ةرادﻟ<br />
02:<br />
ﻧﻧﺎﻗ نوﺷ ﻋﺎﻣ<br />
01:<br />
ﺗﺎﻣﻌﻟا ﻧﻷﺎﺑ ﻣ ﻋﺎﻣ<br />
ﻲﺗ ﻲﻟا ﺗ ﺎﻬﻣو ﻊﻳزﻟ ﻣﺎﻌﻟا<br />
197<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
تارادا<br />
ىﻣ ﻰﻋ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﻳﻳﻣ ﺎﻬﻓ ﺗ ﻲﻟا<br />
و ،ةﻟا بﺎﺑ<br />
ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا ﻳ<br />
01:<br />
ﻣﻷا ﻋﺎﻣ<br />
01:<br />
ﻲﺧاﻟا ﻣﻷﺎﺑ ﻣ ﻋﺎﻣ<br />
ﺳﺎﻟاو ﻟﺎﻟا ﻳﻳﻣ<br />
ﻳﻟاو ةرﺎﻟا ﻳﻳﻣ<br />
ﺎﺑﻬآ ﺗ ﻳﻳﻣ<br />
ﻳزﺎﻏ ﺗ ﻳﻳﻣ<br />
. ىﻟا ﻟا ﻲﻟا ﻳﻳﻣ<br />
ﻊﻳزﺗ ﻣﺎﻋ ةرادإ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
آ ﺑ ﻣﺎﻌﻟا<br />
: ﻐﻟا<br />
ﻌﻟ<br />
ﻧ نﺎآ يﻟا<br />
01:<br />
ةرادا مﺎﻋ ﻣأ<br />
01:<br />
ةرادا ﻋﺎﻣ<br />
01:<br />
لﺎﺗﻻا ﻋﺎﻣ<br />
02:<br />
ﻳرﺎﻟا تﺎﺑﺎﻟا ﻗﻣ ﻋﺎﻣ<br />
01:<br />
CREG<br />
ﻊﻣ تﺎﻗﻼﻌﻟﺎﺑ ﻣ ﻋﺎﻣ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﻳﻳﻣ<br />
ﻣﺎﻌﻟا نوﻟا ﻣ<br />
ﺑﺎﻋ ،1ﺑﺎﻋ<br />
: ﻳﻬﺟ تﺎﻳﻳﻣ<br />
،ﻳﺎﺑ ،ﺗﺎﺑ،BBA،2<br />
،2ﻗ،1ﻗ<br />
........<br />
ﻟﺎﻗ،فرﺎﻟا<br />
ﻊﻣ - ﻗ ﻲﻓ ﻊﻳزﻟ ﻣﺎﻌﻟا ةرادﻟ ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا :( 13)<br />
ﺷ<br />
ةﻟا بﺎﺑ زﺎﻐﻧﺳزﺎﻐﻧﺳ<br />
-ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﻗ : رﻟا<br />
ةرادا<br />
ﻗ
ﻳﻳﻣ ﺗ<br />
ةرادآ<br />
ﺻأ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺎﻬﺑ صﺎﻟا ﻲﺧاﻟا ﺎﻬﺎﺑ ﺎﻬﻟ<br />
198<br />
ةرادإ<br />
نﻓ<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
جذﻟا<br />
اه<br />
ﻲﻓ<br />
ﺣﻼﻧ<br />
نأ ﺎآ ،ىﺧأ ةرادإ يأ ﻋ ﻣو<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﻳﻳﻟ ﻲﻟا ﻬﻟا ﻳ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
ﺎآو<br />
،ﺳﺎﺳأ<br />
. ﻗ ﻲﻓ ﻊﻳزﻟ ﻣﺎﻌﻟا<br />
ةﻟا بﺎﺑ زﺎﻐﻧﺳ-ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﻗ : رﻟا<br />
ﻲﻓ ﻟا ﻳآﻣﻻ ﺗ ﻧ زﺎﻐﻧﺳ ﺟﻟ ﺣ ﻧ ه<br />
ةرادإ<br />
ﻳرادا ﻟا<br />
ﻲﺳﺎﺳأ ﺗ ﻣﺎﻋ<br />
02 داﻓﻸﻟ<br />
آ ىﻣ ﻰﻋ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻳﺑو يآﻣ<br />
01 تﺎﺳارﻟﺎﺑ ﻣ<br />
ﻻو ﻣ ﺑ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
ةرادإ<br />
داﻓﻷا<br />
يﻟاو<br />
تﺎﻌﻟا ﻌﻟ ﺎﻌﺗ ﺗ ه ﻰﻋ<br />
ﻳﻟا ﻣ<br />
ﻳﻟاو<br />
03تﺎﺳارﻟﺎﺑ<br />
ﻣ<br />
ﺧ نﻓ<br />
ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو<br />
ﺗ<br />
دﺎﻋﻻا<br />
ﻟا ﺗﺳ<br />
ﻗ ﻲﻓ ﻊﻳزﻟ ﻣﺎﻌﻟا ةرادا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﻳﻳﻟ ﻲﻟا ﻬﻟا:(<br />
14)<br />
ﻟا<br />
جذﻟا<br />
اهو<br />
ﻣ<br />
ﻋﻓ<br />
ةرادا<br />
،تﻻﺎﻟا<br />
ﻣ<br />
مﺎﻬﻣ<br />
ﺑ ﻳ ﻋﻓ ﻣﺎﻋ<br />
ﺎه ﺣﻼﻳ ﻟ<br />
ةﻋﺎﻟا ﻣ<br />
ﻗاﻟاو<br />
03تﺎﺳارﻟﺎﺑ<br />
ﻣ<br />
،ﻋﺎﻓ<br />
آأ<br />
1<br />
: ﺑﺎﻟا ﻲﻟا ﻬﻟا ﻓو ﺑﻋ ﻣ<br />
. ىﺧﻷا تﺎﻬﻟا لﺎﻋأ ﻋ ﻟﻟا ةﻟا ﻰﻟإ ﺗ ﻣ ه آ<br />
21ص<br />
،2001،ﻗ<br />
،يرﻣ ﻌﻣﺎﺟ تﺎﻋﻣ ،ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ،ﺧﺑ حﺎﻟا<br />
ﻋ<br />
. 1<br />
1
ﺎﺛﻟا دﻋ ةدﺎﻳز<br />
ﻰﻟإ<br />
199<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
يدﻳ ،ﻟا تﺎﻬﻟا ﺑ تﻻﺎﺗﻻا ﻋﺎﻀﺗ<br />
. 2<br />
. ﻳروﻀﻟا<br />
ﻳ ﻲﻬﻟا هرﺎﻣ ﻋو ﻌﻣ دﻓ ﺎﺧ ﻋ ﻣﺎﺷ ةﻧ ﻰﻋ لﻟ<br />
. ﻟا تﺎﻬﻟا آ ﻣ ةدراﻟا تﺎﻧﺎﻟا ﻊﺗ<br />
ﻲﻓ ﻊﻳزﻟ ﻣﺎﻌﻟا ةرادا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﻳﻳﻟ ﻲﻟا ﻬﻟا<br />
ﻣ ﻰﻟإ<br />
ﻲﻓ ﻟ<br />
ﻓﺎإ ،ةﺣاو<br />
ﻣ ﻲﻓ ﻳرادا نوﻟا ﻟ ﻊﺗ ﻀﻳ ،ﻗ<br />
ﺻﺎﺧ جذﻟا اه بﻋ ﻣ اآ ﻳ اهو ،ةﻋﺎﻟاو ﻗاﻟا ﻣو ﻳﺗ<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
ةرادا<br />
ﻲﻓ<br />
تارادا<br />
ﻲﻓ<br />
. ﺎهﻏو تﺎﻟا ﺗ ﻲﻓ ﺗﺎﻣﻌﻟا ﺎﺟﻟﺗ لﺎﻌﺳا ﻊﻣ<br />
ﻳﻟا<br />
ﺎﻌﻟا<br />
دراﻟا ﻳﻳﻟ<br />
تارﺎﻟ<br />
ﻳﻟا<br />
مﺎﻬﻟا<br />
نﻓ<br />
و ،ﻋﻟا<br />
تاﺣﻟا داﻓﻷ<br />
رﺎا<br />
1<br />
: ﻲﻓ ﻳ<br />
: ﻳرادا ﻣ<br />
اه ﻲﻓو<br />
. 3<br />
ﻊﻳزﻟ<br />
-1<br />
رﺟﻷا ﺳﺎﺳ ﻊو<br />
. ﻳﻬﻟا<br />
. ﻌﻟ ﻲﻟا آﻟا ﻊﻣ تﺎﻗﻼﻌﻟا نﺎ<br />
. ﻳرادا داﻓﻷا تاﻣ<br />
ﻳﺗو ﻳﺗ نﺎ<br />
. ﻗﻟا داﻓﻷا تﺎﻣ<br />
ﻳﺗ نﺎ<br />
. ﺟرﺎﻟا تﺎﻟا ﻊﻣ تﺎﻗﻼﻌﻟا نﺎ<br />
. داﻓﻸﻟ<br />
يرادا ﻟا نﺎ<br />
ﻳﻟاو ﻳﻟا ﻣ<br />
ﻟﻻﻟا لواﻟا ﺗو ﺎﻬﺗﺎﻳﺗو داﻓﻷا تﺎﺎﺣإ ﻰﻋ لﻟا نﺎ<br />
. ﺎﻬﻟ<br />
-2<br />
ﻳروﻟا<br />
1<br />
ﻳﻟا ﻣ ،ﻳﻟا دراﻟا ﻗ ،ﻗ ةﻟا بﺎﺑ ،زﺎﻐﻧﻟ ﻳﻬﻟا ةرادا ﻣ ﻣ ﺛو<br />
-
ﻲﻓ ﻟا ﻟا<br />
ﻟا<br />
تﺎﺗو<br />
ﺟأ<br />
ﻣ ﻳﻟ<br />
200<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﻳروﻀﻟا تﺎﻣﻌﻟاو تﻼﻟا ﻓﺗ<br />
. ﻳﻟاو داﻓﻷا ﻣ ﻲﻓ ﺎﻬﺟﺗو ﻳﻟا دراﻟا ﺗ<br />
تاداﻋا<br />
. داﻓﻷا<br />
ﻣ<br />
. داﻓﻸﻟ<br />
ﺗ و ﻟا تﺎﻋ ةﺣو نﺎ ﺟأ<br />
ﺟﺎﻟا ﻳﺗ ﻰﻋ<br />
ﻬﻟا<br />
ﻳﻟا ةﻋﺎﻣ<br />
تارﺎﻟا<br />
ﻳﺗ ﻣاﺑ رﺗ<br />
ةﻋﺎﻗ ﻰﻋ ﻟ ﻲﻬﻟا<br />
. ﻣﺎﻌﻟا<br />
ةرادا<br />
جذﻟا<br />
ﻣ ةرﻟاو<br />
ﺗ<br />
ةدﻟا<br />
. يآﻣﻼﻟا ىﻟا ﻰﻋ داﻓﻷا تﺎﻣ ﻋﺗ<br />
ﻣ مﻟا<br />
و ﻗﻟا<br />
تﺎﻋ<br />
ﺗ<br />
. ﺎﻧ<br />
. ﻳﻟ ﺟﺎﻟا ﻳﺗ ﻰﻋ ﻳﻟا ةﻋﺎﻣ<br />
. ﻳﻟا ﺳﻬﻟﺎﺑ ﺗﻟا تﺎﺳارﻟا نﺎ<br />
. ﻳآﻣﻼﻟا تﺎﻳﻟا ﻣ ﻋﻟا ﻟاو ﻳﻟا تﺎﻣ ﻋد<br />
. ﻟاو ﻟا ﻬﺟ ﻣ ﻟا ﻌﺑﺎﻣو ﻳﻟا تﺎﻣ ﺗ أﺑ<br />
. ةﺣﻟا ىﻣ ﻰﻋ ﻳﻟا ﺛأ<br />
ﺗ<br />
. ﻳﻟ ﻳدﻟا ﻣاﻟا ﺗ<br />
. ﻌﻟا ﺳو ﻲﻓ ﻳﻟا تﺎﺎﻧ ﺗ ﻌﺑﺎﻣو ﺗ<br />
. ﻳآﻣﻼﻟا ﻬﻟا ﻰﻟا<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا و ﺗو تﺎﻧاﻣ<br />
ﻋد<br />
تاﺣﻟا<br />
تارادإ<br />
ﺑ<br />
. داﻓﻷا تﺎﻣ ﺗ أﺑ<br />
. ﻳﻟا دراﻟ ﻲﻬﻟا رﺎﻟا تﺎﻣ ﺗ<br />
ﻗاﻟاو ةﻋﺎﻟا ﻣ -3<br />
ﻋﻟﺎﺑ ﺻﺎﻟا ﻳﻟا دراﻟا تﺎﺗ ﻧ<br />
.<br />
ﻳﻬﻟا
ﻰﻟإ<br />
ﺎﺗ<br />
201<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
. تﺎﻟا ﺗ ﻲﻓ تاﺣﻟا ةﻋﺎﻣ<br />
. تﺎﻟﺎﺑ ﻌﻟا تﺎﻟا ءﺎﺣإ<br />
. ﻗاﻟا ﻣاﺑ ﻊو<br />
. تاﺣﻟا ىﻣ ﻰﻋ تﺎﻟا ﺗ نﺎو ﺗ<br />
. ﻟا تﺎﺎﻧ ةﺣوو ﻧﻧﺎﻗ<br />
ﻗاﻣ ﻋ ةرادإ<br />
. ﺎﻬﻋ ﻲﻣﺎﻟا دﻟا نﺎو ﺻﺎﻟا ﻟﺎﻟا ﻟﺎﻌﻣ<br />
. ﻋﺎﻟاو ﻳدﻟا تﺎﻋاﻟا ﻣ ﻳﺎﻗﻟ ﻳروﻀﻟا تﺎﻣﻌﻟا ﻊﺟ<br />
. ﺎﻟاو تﻼﻟا<br />
ﻌﺑﺎﺗ<br />
ةﻟا بﺎﺑ ﻲﻓ ﻊﺗ ﻲﻟا ﻳﻬﻟا<br />
دراﻟا ﻣ نﻓ<br />
،ﻗ<br />
ﻳﻻو<br />
ﻲﻓ<br />
ﺎﻟا<br />
ءاﺟإو<br />
ةرادا<br />
قﻟا<br />
،تﺎﻧاﻟا ﻊو<br />
نأ<br />
ﻣ ﻏﻟﺎﺑ و<br />
ﻊﻳزﻟ ﻣﺎﻌﻟا<br />
ةرادا<br />
ﻰﻋ ﻟ ﻳﻟا داﻟا ﻳﻳﻣ ﺎﻬﺳرﺎﺗ ﻲﻟا مﺎﻬﻟا ﻧ سرﺎﺗ ﺎﻬﻓ ﻳﻟا<br />
ﺎﻣ اهو<br />
آ ﺑ<br />
ةرادا<br />
ﻋ<br />
ﻼﻣو<br />
ﺎﺳﺎﻣ<br />
ﺎﻌﻗﻣ<br />
ﺗ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﺎآ<br />
،يﻬﺟ<br />
ىﻣ<br />
:<br />
ﻲﻬﻟا ﺎﻬﺎﺑ ﻳ
ﺷﺎﻟا<br />
ﻟا اه ﺣ<br />
ﺣﻼﺳ ﺎآ<br />
لﻼﻐﺳا ﻗ<br />
ءﺎﺑﻬﻟا<br />
ﻗ<br />
ﻧﻷا ﺗ <br />
ﺗﺎﻣﻌﻟا<br />
ﻧﻧﺎﻟا نوﻟﺎﺑ ﻟا<br />
لﺎﺗﻻﺎﺑ ﻟا<br />
ﻣﻷﺎﺑ ﻟا<br />
ﻲﺧاﻟا ﻣﻷﺎﺑ ﻟا<br />
∗<br />
ﻗ<br />
ةﻟا بﺎﺑ زﺎﻐﻧﺳ-ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﻗ : رﻟا<br />
مﺎﻌﻟا ﻳﻟ ﻌﺑﺎﺗ ﻲهو<br />
ﻣ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﻳﻣ<br />
،ﻣ<br />
ةرادآ<br />
زﺎﻐﻟا لﻼﻐﺳا ﻗ<br />
ﻟﺎﻟا ﻗ<br />
ﺳﺎﻟاو<br />
ةﻟا بﺎﺑ زﺎﻐﻧﻟ ﻳﻬﻟا ةرادﻟ ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا:(<br />
15)<br />
ﻟا<br />
202<br />
ﻳﻬﻟا ةرادا<br />
نﻓ<br />
ةرادإ<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﻟا تﺎﺳارد ﻗ<br />
( ءﺎﺑﻬآ-زﺎﻏ)<br />
لﺎﻐﺷﻷاو<br />
دراﻟا ﻗ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻟا ﺗﺳ<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟا ﻗ<br />
ﻳرﺎﻟا<br />
ﺗ ﻳﻟا دراﻟا ﻣ<br />
ﻟذ ﻣ ﻏﻟﺎﺑو ،ﻲﻧﺎﺛ ىﻣ ﻰﻋ ﻟ<br />
ﺎﻬهأ<br />
آﻳ ﺎﻣ اهو<br />
،ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﺳﺎﻟا ﺳر ﻲﻓ كرﺎﻳ<br />
: ﻲﻟﺎﻟا ﻟا ﻰﻋ هو ﻟا ﻲﺧاﻟا ﺎﻬﺎﺑ<br />
نوﻟ ﻲﻋﻓ ﻗ<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻲﻓ ﻟذ
ةﻟا بﺎﺑ زﺎﻐﻧﺳ-ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﻗ : رﻟا<br />
203<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﻳﻳﻣ ه ﻋ ﻳﻬﻟا ةرادا هه ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﻗ ه ﻳ<br />
ﺎهرﺎﻋﺎﺑو<br />
ﻟ ،ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺗ ﻣ دﺟو ﺣ ﻣ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻳﻬﻟا ةرادا ىﻣ ﻰﻋ ﻳﻟا دراﻟا ﻓ داﻓﻷا ﻟ ﻣ ةرادإ<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﻳﻳﻣ ىﻣ ﻰﻋ ةدﺟﻟا<br />
و ﻳﺗ<br />
،ﻣد<br />
ﻳرادا ﻟا<br />
01:<br />
ﻲﺳﺎﺳأ داﻓأ ﺗ نﻋ<br />
01:<br />
داﻓأ ﺗ نﻋ<br />
ﻲﻓ ﻟا ﻳآﻣﻻ أﻟ<br />
،ﺗ)<br />
،ﺗ<br />
داﻓﻷا<br />
) داﻓﻷا ﺗو<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﻗ<br />
ﻲﻌﻟا ﻟا آﻳ<br />
ﺳﺎﺳﻷا<br />
مﺎﻬﻟا<br />
ﻧ<br />
ﺎﻣ اهو<br />
،ﻊﻳزﻟ<br />
ﻣﺎﻌﻟا<br />
سرﺎﺗ<br />
ةرادا<br />
: ﻲﻓ ﺗ ﻳﻟا دراﻟا ﻗ مﺎﻬﻣو ،تﻻﺎﻟا ﻣ<br />
: ﻳﻟا دراﻟا ﺗ<br />
رﺎإ<br />
ﻲﻓ<br />
تﺎﻣ ﻣ ﺗ ﻗاﻣو ،ﺟﺗ ،ﻀﺗ<br />
ﻳرادا<br />
ﻳﻟا ﻣ<br />
01:<br />
تﺎﺳارﻟﺎﺑ ﻣ<br />
ةﻟا بﺎﺑ ﻳﻬﻟا ةرادﻻا ﻲﻓ ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﻟ ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا:(<br />
16)<br />
ﻟا<br />
( ﻗﺗ<br />
تﺎﺎﻟا ﻗاﻣو ﻟا ،نﺎ<br />
( ﻳﺗو ﻗﺗ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﺗ<br />
01:<br />
تﺎﺳارﻟﺎﺑ ﻣ<br />
01:<br />
ﻲﺳﺎﺳأ داﻓأ ﺗ نﻋ<br />
،ﻳﺗ<br />
،ﻧ<br />
: ﻳرادا ﻣ<br />
-1<br />
-2<br />
-<br />
-
ةﻐﻟا ﺻﺎﻌﻟا<br />
رﺎإ<br />
( ىﻟﺎﺑ ةدﻣ ﻬﻣ)<br />
داﻓﻷا<br />
،داﻓﻸﻟ<br />
204<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﻲﻓ ﺟﻷا لﻼﻐﺳاو<br />
ﻀﻟا نﺎ<br />
: داﻓﻸﻟ<br />
ﺟا ﺗ ﻰﻋ ﻬﻟا<br />
يرادا<br />
ﻟا نﺎ<br />
ﻗﻟا ﺎﺛﻟا ﻳﺗو ﻌﺑﺎﻣ نﺎ<br />
،ناﻋﻸﻟ<br />
ﻳرادا<br />
ﻊﻣ ﻰﺷﺎﻳ ﺎﺑ ﻲﻬﻟا رﺎﻟا آﺑ ﻌﻟا<br />
ﺻﺎﻌﻟا<br />
،داﻓﻷا<br />
. ﺷراﻬﻟ<br />
دراﻟا ﻳ<br />
تﺎﻟا ﺗ<br />
ﺗو<br />
نﺎ<br />
ﻀﺗ<br />
. تﺎﻟا<br />
ﺗ ﻋاﻗ ﺗ فو ﻗاﻣو ﻌﺑﺎﻣو نﺎ<br />
،ﺎهﺗ<br />
ﺎﻣ ﻲﻓ<br />
ﻗاﻣو ،تﺎﻟ ﺣﻟا ﺗ ﻰﻋ ﻬﻟا<br />
تﺎﻟا ﺗ ﻲﻓ ﻟا<br />
يدﺎﺷرا<br />
،ﺎﻬﻋﺎﻓو<br />
ﻳﻬﻟا<br />
لواﻟا ﺗو<br />
ﺎﻬﺗﺎﻳﺗو<br />
ﻟا<br />
ﻟا<br />
ﺟأ<br />
تﺎﻓاﻧﻻا آ<br />
عﺎﻀﺧإ<br />
،ﻌﻟ<br />
ﻲﻟا آﻟا ﻊﻣ تﺎﻗﻼﻌﻟا نﺎ<br />
،ﺟرﺎﻟا<br />
تﺎﻟا ﻊﻣ ﻗﻼﻌﻟا<br />
لوﻟا<br />
ةرادا<br />
نﺎ<br />
و ﻟا ﻋ ،ﻧاﻟا ﻊو<br />
داﻓأ<br />
تﺎﺎﺣإ<br />
ﺗ<br />
،ﻳﻟا<br />
ﻰﻋ ﻬﻟا<br />
. ﻟ ﻌﻟا ﻗﻼﻋ ﻊو<br />
ﻳﻟا ﻣ<br />
داﻓﻷا ﻳﻟا تﺎﺎﺣإ ﻰﻋ لﻟا نﺎ<br />
ﻣ ﻳﻟ<br />
،ﻳﻟاو<br />
ﻳروﻀﻟا<br />
،ﺎﻬﻟ<br />
ﻟا<br />
-2<br />
ﻳدﺎﺷرا<br />
،ﻳﻟ<br />
تﺎﺟﺎﻟا ﻳﺗو ﺗ<br />
تﺎﻣﻌﻟاو تﻼﻟا ﻓﺗ<br />
داﻓﻷا ﻣ ﻲﻓ ﺎﻬﺟﺗو ﻳﻟا دراﻟ<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-
ﻟا رﺎإ ﻲﻓ ﻟا<br />
ﻀﺗو<br />
ﻲﻓ ﻟا ﻟا<br />
يزاﻳ<br />
205<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
،ﻳﻟ<br />
تﺎﺟﺎﻟا ﻳﺗ ﻰﻋ ﻳﻟا ةﻋﺎﻣ<br />
،ﻟاو<br />
ﻟا ﻬﺟ ﻣ<br />
هﺗ<br />
،ﻌﻟا<br />
ﺳو ﻲﻓ ﻳﻟا ﻣاﺑ<br />
ﻳﻟا ﻣاﺑو<br />
. ﻳرﻟا<br />
ﻣاﺑ ﺳﻬﺑ<br />
،ﻳﻟا<br />
تﺎﻣ ﻊو<br />
ﻌﺑﺎﻣو ﻳﻟا<br />
ﻣ<br />
أﺑ<br />
ﺗ ﻌﺑﺎﻣو ﺗ<br />
،ﺟرﺎﻟاو ﺧاﻟا ﻣاﻟا نﺎ<br />
. ﻳﻟا تﺎﻟ<br />
،ةﺣﻟا<br />
ىﻣ ﻰﻋ ﻳﻟا ﺛأ<br />
ﺗ<br />
ﺗﻟا تﺎﺳارﻟا نﺎ<br />
: ﻳﻟا دراﻟا ﺗ تﺎﺎﻧ<br />
؛ﻟ<br />
تﺎﺟﺎﻟا ﻳﺑ ﻲﺧاﻟا ﻟا ﻣ ﻊو<br />
رﺎإ<br />
،آاﻟ<br />
ﺑﻟا<br />
-3<br />
نﺎ<br />
ﺻﺎﻌﻟا<br />
،ﻳﻟا<br />
دراﻟا تﺎﻣ ﻣ ﻊو ﻲﻓ آرﺎﻟا<br />
ﻲﻓ ﻌﻟا و ﻳﻟا دراﻟ ﻟا ﻊﻟا ﻲﻓ ةﻋﺎﻟا<br />
. ﻟ<br />
ﻟا<br />
تﺎﻌﻟا ﻟﺎﻌﻣو ﻀﻟﺎﺑ<br />
،ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻟا<br />
تارادا ﻣ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا تارادإ ﻊﻗاﻣ نﺎﻓ اه آ ﻣ ﻏﻟﺎﺑ<br />
ﻣ ﻊﻗاﻣ ﺑ ﻧرﺎﻣ لﻼﺧ ﻣ اه ﺗ ﻳو ةآ تﺎﺳﻣ ﻲﻓ ﺎﻬﻌﻗاﻣ<br />
جذﻧ<br />
ﻊﻣ ،ﺎﻬﺗ ﺳ ﻲﻟاو زﺎﻐﻧﺳ ﺳﻣ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا تارادإ<br />
ﺎهادﻓأ دﻋ ﻳ ﻬﻟا دﺎﻋ ﻋﺎﺻ تﺎﻣ ىﺣﺑ صﺎﻟا ﻲﻟا ﻬﻟ<br />
ﻟ ﻟا آﺎﻬﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا تارادإ ﻊﻗاﻣ نأ ﺑ ،ﻓ دﻓ<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
400<br />
ﻰﻟإ<br />
:<br />
ﻬﻟا ﻋﺎﺻ ﺳﻣ ه ﻟذ ﻳ ﺎآ ﻬﺑﺎﻣ ﺎﻬﻣ
ﻬﻟا<br />
ﻋﺎﺻ ﺳﻟ ﻲﻟا ﻬﻟا:(<br />
17)<br />
ﻟا<br />
17ص<br />
،هآذ ﺳ ﻊﺟﻣ ،ﺧﺑ حﺎﻟا ﻋ : رﻟا<br />
206<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا تاراد ةآ هأ ﻋأ زﺎﻐﻧﺳ نأ ﺑﺎﻟا اه ﻳ<br />
،ﻳﻬﻟا وأ ﺎﻬﻣ ﻣﺎﻌﻟا ءاﺳ تارادا آ ىﻣ ﻰﻋ ﻐﻟا ﻋ ﻌﺑ<br />
آ<br />
ىﻣ ﻰﻋ تﺎﺳﺎﻟا ﺳر ﻲﻓ ﺎﻣﺎه ارود ﻌﺗ ﻟا هه نأ آﻳ ﺎآ<br />
ﻲه<br />
داﻓﻷا ﺗ ىﻣ ﻰﻋ ﻐﻟا ﻋ ﺎﻧ هأ نأ ﻲﻌﻳ اهو ،ةرادإ<br />
. ﻟا تﺎﺳﺎﺳ ﺳر ﻲﻓ كرﺎﺗو ﻣ ﻳﺑ دراﻣ تارادإ ﻰﻟإ ﺎﻬﻗﺗ<br />
ةدﺎﻋإ<br />
ﻰﻟإ<br />
تدأ<br />
ﺎﻬﻌﻗﻣ ﻗﺗو<br />
تارادإ<br />
اهو<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻗ<br />
زﺎﻐﻧﺳ ﺳﻣ ﺎﻬﺗ ﻲﻟا ﻌﺳاﻟا<br />
،ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﻟ<br />
،ﺎﻬﻟ<br />
ﻌﺑﺎﻟا ةﻳﻌﻟا<br />
عﻓﻷاو<br />
ﻟا<br />
ةﻳﻟا<br />
،ﻟﺎﻌﻓ<br />
راﻗ ﻳآﻣﻻو ﻌﺳاو تﺎﺣﻼﺻو<br />
: مﺎﻬﻟاو ﺎﻟا2.3<br />
ةﻟاو<br />
ﺳﻟا<br />
ﻐﻟا ﻋ<br />
آﺎه<br />
ءﺎﻟا<br />
نأ<br />
ﻏر<br />
ﻲﻓ ﻋ ﺗ<br />
ﻣ<br />
ﻲﻓ ﻲﻟا<br />
صﺎﻟا ﻲﺧاﻟا ﺎهءﺎﺑ ﺎﻬﻟ ﻣ<br />
بﺎﺑ ﻲﻓ ﻳﻬﻟا ةرادﻟ ﻳﻟا<br />
دراﻟا ﻣ ﻲﻓ ﻳﻟا لﻣ ﺎﻟ هآأ ﺎﻣ<br />
هه<br />
نأو<br />
آ ﻏر<br />
و<br />
ﺟرﺎﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ةرادإ<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻌﻟ<br />
ةﺷﺎﻣ<br />
ﻳﻟا<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻋ ﻌﺑ ﺎﻬﺎﻧإ<br />
ﻧ نﺎآ<br />
ﻳﻟا<br />
دراﻟا مﺎﻗأو تارادإ ﻣ<br />
ﻊﻟا<br />
ﻣ<br />
ﻐﺗ ﻋ<br />
ﺎﻬﺑ<br />
اه<br />
مﺗ ﻲﻟا<br />
نأ<br />
ةرادا ﻣ<br />
ت . أ.<br />
إ<br />
ت . إ ص . ع.<br />
إ ت . إ.<br />
ت.<br />
إ ﻧﺎﻧا تﺎﻗﻼﻌﻟاو داﻓﻷا ةرادإ<br />
ﻰﻋ<br />
آأ<br />
يﻟاو<br />
يأ فﻌﺗ ﻟ ﻳﻬﻟا<br />
ﺎﻟاو<br />
مﺎﻬﻟا<br />
ف<br />
. إ<br />
،ةﻟا<br />
ةرادا<br />
نﻓ<br />
اه
ﻋﻧ ةﻗ ﺗ ﻻ<br />
ناﺟ)<br />
57956<br />
ﻲﻬﻓ<br />
ﻀﺗ ﻲﻬﻓ داﻓﻷا<br />
ةﻟا بﺎﺑ ج ا-ﻳﻟا<br />
لﻣ<br />
لﺎﻟا ﻓ ﻌﺑ<br />
ﻲﺗاﺳﻻا ﻌﻟا<br />
،ﺳﻟ<br />
ﻟﺎﺑ<br />
داﻌﺗ ﺣ ﻣ<br />
207<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﺎﻣ ﺎﻋﻧ<br />
ﺎﻬﺛاﺣو ﺎﻬهأ<br />
ﺎهو ﺳﺎﺳأ ﻳرﻣ ﻋ مﺗ ﺳﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
ﻊو ﻰﻟإ ﻓﺎإ ،ﻲﺣاﻟا ﻣ ﻣ داﻓﻸﻟ ﻲﻬﻟا رﺎﻟا ﻌﺑﺎﻣ<br />
ﺳﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺗ<br />
رﺟﻷا ﺳﺎﺳ ﺗو<br />
ﺎﻬﻬﺟاﺳ<br />
ﻲﻟا ﻓﺎﻟا تﺎﻳﻟ<br />
مﺎﻬﻟا هه<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ ﻲﻓ ﺻﺎﺧ ﻣﺎهو ﺣ<br />
ﻲﺗاﺳا لﺎﺳأر<br />
ﻰﻟإ<br />
ﺎﺳﻟا ﻋ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ<br />
نأ<br />
ﺎآ<br />
راودأ<br />
ﻣ ﻏﻟﺎﺑ<br />
ﺳﻟا ﺣ ﻊﻣ ﻰﺷﺎﺗ ةآ<br />
،لﺎﻟا<br />
اه<br />
ﻲﻓ<br />
ﻌﺑ ﺎﻬﻟ ﻳ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ﻗﺗ ةرو<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻲﺗﺗ ﻻ ﺎﻬﻧأ ﺎآ<br />
و<br />
1<br />
، ( 2008<br />
ﺻﺎﻟا تﺎﺳﻟ<br />
يﻟا<br />
يروﻀﻟا<br />
،ﻟاو ﻟا<br />
لﺎﻧﻻاو ،ﺳﻟ<br />
ﻓﺎﺗ ةﻣو<br />
. ﻟا هه<br />
ﻣ ﺗ ﻲﻟاو ﻳﻟا ﺟﻟﻟا<br />
ﻋ آﺎﻣ ﺟاﺗ ﻟازﺎﻣ ﺳﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ نأ ﺎﺣﻻ ﻗو<br />
. ﻬﻌﻣ<br />
ﻣﺎﻌﻟاو داﻓﻷا<br />
ةﻟا ﻲﻓ ﻬﺗ ﺗ ﻳﻟا داﻓﻷا ﻣﻟ ﻊﺳاو ﻣﺎﻧﻟ ﻀﻟﺎﺑ مﻧ نﻵا ﻧ<br />
ةﻟا بﺎﺑ ج ا-ﻳﻟا<br />
لﻣ<br />
داﻓﻷا ﺗ ﻲﻓ<br />
ىﻟ ﺎﻌﺟ ﻬﻌﺑﺎﺑ ﻳ ﻟ اهو آو ﻊﺳاو ﺑ ةﺧﻷا<br />
آﻟ ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻬﻟ ﻣد ﻣﺎﻧﺑ كﺎه نﺳ<br />
ﺳﺎﻟا ﺑ ﻗﺎﺗ كﺎه<br />
نأ<br />
اه ﻳ ﻗو<br />
ﺗ ﻲﻓ<br />
. ﻳﻟا ﺎﻬﺑ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﺎﻬﻌﺗ ﻲﻟا راودﻷاو مﺎﻬﻟا ﻌ ﺑو<br />
1 - Informations Physiques et Financières aux Evolutions du Groupe Sonelgaz, Année 2007-1 er semestre<br />
2008.Sonelgaz spa
ﻲﻓ هﺎﺗ ﻟ ﻐﻟا ﻌﻓ داﻓﻷا ﺗ ﻲﻓ<br />
208<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﺎﺟﻟﻟا<br />
لﺎﻌﺳا ﺣﺎﻧ ﻣ ﺎﻣأ<br />
ﻌﺑ ﻰﺗ اﺧﻣ تأﺑ ﺳﻟا نأ ﻣ ﻏﻟﺎﺑ ،ﻟذ ﻧ<br />
ﻲﺣ ﺟﺗ ﺧ<br />
ﺑ داﻓﻷا ﻌﺑﺎﻟ بﺳﺎﺣ ﻣﺎﻧﺑ لﺎﻌﺳا ﻣ ﻟا ﻲﻓ<br />
ﺟﻟﻟا<br />
ﺳﻟا داﻓأ ﻣ ﺑ ﺑﻟﺎﺑ ﺗ ﻧاﻧا ﺷ ﻰﻋ ﺳﻟا ﻌﺗ ﻣﺎﻋ ﺑ<br />
. عﺳأ ﺑ تﺎﻌﻟاو تﺎﻟا لدﺎﻟ ﺎﻬﻟﺎﻣو<br />
يﺗ ﺑ ﻳ ﺎﻟا ﻋ نﻼﻋا<br />
ةﻟا بﺎﺑ ج ا-ﻳﻟا<br />
لﻣ<br />
ﻗ ج-ا<br />
ع-ا<br />
ﻟا<br />
ج-ا<br />
-ﻳﻟا<br />
لﻣ<br />
ﻓ ﻟا رﻣﻷا ﻲﻓ ﺗﻟا ﻌﻧ ﻧ<br />
ناﻋأ<br />
ﻌﺑﺎﻟا ﺟا ﻣ بﺳﺎﺣ ﻣﺎﻧﺑ لﺎﻌﺳا ﻲﻓ ءﻟ ﻣدﺎﻟا ةﻟا ﻲﻓ ﻀﻧ ﻧ<br />
داﻓﻷا<br />
ﺑ ﺗﻟا ﻧاﻟا ﻟ ةﻟا<br />
ﺎﺳﻟا<br />
ﺣأ<br />
ﻓﻋ ﻳاﻟا ءﺎﺑﻬﻟاو زﺎﻐﻟا ﺳﻣ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ نأ لﻟا ﻳ<br />
ﻰﻟإ ﻲﺗﺗ ﻟ ﻲﻬﻓ ﻟذ ﻏرو ،ﻐﻟا ﻋ ﻗ ﻋ ﻧﺎآ ﺎﺑ ﻧرﺎﻣ اآ ارﺗ<br />
تارﺎﺧ حﺎﻧإو<br />
ﺗو<br />
ةرادإ نأ ﻧاﻟا ﺳارﻟا ﺎﻧ تﻬأ ﻟ<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ﻋ<br />
ةدﺎﻋإ ﻰﻋ<br />
ﻲﻓ<br />
ﺎﻬﻣ آ ﻧﺎﺟ ﻲﻓ<br />
. ﻳﻟا دراﻟ ﻳﻟا تارادا ىﻣ<br />
: تاﺷﻟا ء ﻰﻋ<br />
ﺳارﻟا ﺎﻧ<br />
: ﻐﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ رود.<br />
1.4.<br />
ﻳﺗ ﻲﻓ ﺎﻳﺣ ارود ﻌﺗ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺎﻳﺣ ارود ﻌﻟ<br />
ﻋﺎﺟﻻا ﻧاﻟ ةآ ﻳﻟوأ ءﺎﻋإ<br />
ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
.<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
مﺎﻬﻣ<br />
ﺗ<br />
هأ<br />
ةرادإ<br />
-4<br />
نإ<br />
و ،ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻬﺟﺗو<br />
" زﺎﻐﻧﺳ"<br />
ﺳﻣ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
تﺗرا ﻐﻟا ﻋ<br />
ﺗ<br />
ﻲﻓ ﺎﻣﺎه ارود ﻰﻌﺗ<br />
نأ<br />
رﺎﻋا ﻰﻋ ،ﺳﻟا<br />
ﻲﻌﻳ اهو ،ﺳﻟ ﻳﻟا ﻟا ﻊﻳزﺗ<br />
ﻧاﻟا هه نأ ﺎﺑو<br />
،ﺳﻟ ﻧﺎﻧاو<br />
نأ ةروﻀﻟﺎﺑ<br />
ضﻳ اﻬﻓ<br />
،ﻳﻟا
209<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﻧﺎﻧاو ﻋﺎﺟﻻا ﻧاﻟا ﻣ ةﺑ ﻲﻋﺗ ﻳﻟا ﻐﻟا تﺎﻋ نأ ﺎﺑو<br />
ﻌﺗ<br />
يﻟا<br />
تﺎﻋ ﻲﻓ<br />
ﻲﺳﺎﺳﻷا<br />
ﻧﺎﻧاو<br />
. راﺳﺎﺑ زﻌﺳ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ روﻓ ،ﺳﻟا ﻲﻓ<br />
ﻐﻟا ﻋ<br />
ءﺎﺛأ<br />
ﻳﻟا<br />
دراﻟا ةرادإ<br />
. 2.4<br />
روﻟﺎﻓ ،ﻳﻟا دراﻟا ةرادﻟ ﺎﻳﺗ ﺗ<br />
ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
ﻋﺎﺟﻻا ﻧاﻟا<br />
هأ<br />
ﻳاﺗ ﻰﻟإ<br />
ﻓﺎإ<br />
نإ<br />
،ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ<br />
زﺎﻐﻧﺳ ﺳﻣ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادﻓ ،ةﻳﺟ<br />
تﺎﻌو ﺎﻬﻋ ضﺗ،ﻐﻟا<br />
ﻰﻋ ﻟذ نﺎآ ﻗو ،ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ﻋ ءﺎﺛأ ﺎﻬﻌو ﻲﻓ اآ اﻐﺗ ﻓﻋ<br />
ﻟا ﻬﻟا ﺷﻼﺗ ﺣ ،ﻐﻟا ﻋ ﻌﺑ ﺗﻳ هو<br />
،<br />
: ﺎهو ﻳﻣ<br />
: ﻲﻟا ﻬﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻊﻗﻣ ﻟذ ﻲﻓ ﺎﺑ ،ﻳﻟا ﻟا ﻲﻓ ﺎﻟا ﺷارﻬﻟاو<br />
. ﻐﻟا<br />
ﻋ ﻲﻓ ﻌﺳ يﻟا روﻟا سﺎﺳأ ﻰﻋ ﻌﻳزﺗ ﻋأ يﻟاو<br />
ﺳﻣ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ مﺎﻬﻣو ﺎو ﻓﻋ ﻓ<br />
: ﺎﻟاو مﺎﻬﻟا<br />
ﻰﻟإ ﻓﺎإ ،ﺎﻬﻓاهأو ﻐﻟا ﻋ تﺎﺑ ﺗرا ﺣ ،اآ اﻐﺗ زﺎﻐﻧﺳ<br />
دراﻟا<br />
دراﻟا<br />
،ﻐﻟا<br />
ةرادإ<br />
ةرادإ<br />
ﺗ<br />
نإ<br />
ةدﺎﻋإ<br />
" زﺎﻐﻧﺳ"<br />
. ﻌﻟا هه ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻌﺳ يﻟا روﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﺎﺳﺎﺳأ<br />
: ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻰﻋ ﻐﻟا ﺛﺄﺗ.<br />
3.4.<br />
ارود ﻌﺗ ﻐﻟا ﻋ ﺎﻧو<br />
فاهأ<br />
ﺳﻣ ﻲﻓ ﻧاﻟا ﺳارﻟا ﺎﻧ آ ﻗو ،ﻳﻟا<br />
ﻋ ﻗ ﺎﻬﻌو ﻊﻣ ﻧرﺎﻣ اهو ، ﻊﺳاو ﺗ<br />
عوﻓ ةﻌﻟ ﺗو ﺳﻟ ﻲﻟا ﻬﻟا ءﺎﺑ<br />
،ﻟذ ﻊﻣ ﻰﺷﺎﻳ ﺎﺑ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻳآﻣﻼﻟ<br />
،ﻳﻟا<br />
دراﻟا<br />
ﺎﻬﺗ<br />
ةرادإ<br />
ه<br />
ةراد<br />
ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ةروﻀﻟﺎﺑ<br />
ةدﺎﻋ<br />
ةدﺎﻋإ<br />
ﻲﻟا ﻬﻟا ءﺎﺑ<br />
فاهأ<br />
نإ<br />
ﻓﻋ ﺎﻬﻓ ﻳﻟا<br />
ةﺷﺎﻣ<br />
ﻧ اه نﺎآ ﻗو<br />
ﻣ<br />
نأ<br />
ةدﺎﻋإ<br />
ضﻓ اهو<br />
اه ﻰﻟإ فﺎﻀﻳو<br />
ﻳ اهو ،ﺳﻟا ﻓﺎﺗ ﺗو ﻟا
210<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﺗ ﻲﻓ هﺎﺗ ﺎﻬﻧأ ﺎآ ،ﻟا ﻋ ﻲﻓ<br />
ﺎﻣﺎه ارود ﻌﺗ مﻟا ﺎهرﺎﻋﺎﺑ<br />
دراﻟا<br />
ةرادﺑ<br />
يﻟا لﺎﺳأﻟﺎﺑ آأ مﻟا ﺗﺗ ﺗﺎﺑ ﻲﻟا ﻓﺎﻟا<br />
: ﺳارﻟ ﻣﺎﻌﻟا ﺎﻟا<br />
ﺎﻬﻗﻼﻋو ﻐﻟا ةهﺎ ﻧاﺟ ﻣ ﺳارﻟا هه ﻏ ﻟ<br />
،ﺎﻧ<br />
ةﻋ ﻋ ﺎﻟ آ ﻳﻟاو ﻲﻧاﻟاو يﻟا ﺎﻬﻳﻌﺑ لﻼﺧ ﻣ<br />
ﻟذو<br />
هه ﻲﻓ ﺎﻬﻣ ﺎﻧا ﻲﻟا تﺎﻟا ﺻ ﻣ آﺄﻧ نأ ﺎﻟوﺎﻟ ﻧ ﻧﺎآ<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ نإ ىﺗ ﺎهﺎﻌو ﻲﻟا ﻣﺎﻌﻟا ﻟا<br />
نأ<br />
،ﻳﻟا<br />
ﻲﻟاو<br />
ﺣ ،ﺳارﻟا<br />
ﻬﻟا ﻲﻓ ﻊﻗﺗو ﺗ ةدﺎﻋإ<br />
ﻋ فﻌﺗ ،ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ <br />
ﺎﻣ اهو ،ﻟا ﺎﻬﺎوو ﺎﻬﻓاهأو ﻲﺗاﺳﻻا ﺎهرود ﻟذ ﻳو ،ﻲﻟا<br />
ﻲﻓ ﻲه ﻟا ههو ،ﻣ ﺑ ﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﻌﻗﻣ ﻋدو ﺎهﻳﺗ ﻲﻓ هﺎﻳ<br />
ﻗﻼﻌﻟا ﻌ هﺎﻣ<br />
ﻋ<br />
ﺳارﻟا هه<br />
ﻟﺎﺷ<br />
ﻲﻟا لؤﺎﻟا ﻋ<br />
ﺑﺎﺟإ<br />
ﻊﻗاﻟا<br />
. ﻳﻟا تﺎﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻋ ﺑو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﺑ<br />
ﺎﻟا<br />
هه ﻣ آ ء ﻲﻓ نﺳ ﺳارﻟا هه ﺎﻧ نﺎﻓ اه ﻣ ﺎﻗﻼﻧاو<br />
ﺎﻬﺗو تﺎﻧﺎﻟا ﻊﻟ ﻌﻣ ﻬﻣ<br />
عﺎﺗإ<br />
ﺎﻋ ﻓ ﻲﻟا تﻻؤﺎﻟاو تﺎﻟا<br />
. ﺳارﻟا هه ﺎﻧ<br />
هأ ضاﻌﺳا ﺎه لوﺎﺳو<br />
،ﺎﻬﻣ ﺎﻟا صﻼﺳا ﺛ ﻣو<br />
تﺎﻌﻟا ﺧاﺗو ﻌﺗ ىﻣ ﻋ<br />
ةرادﺑ<br />
ﺳارﻟا هﻬﻟ يﻟا ﻧﺎﻟا ﺎﻟ<br />
آ ﻟ<br />
ﺎﻬﻗﻼﻋو ﻐﻟا تﺎﻋ ﻰﻋ ﺎﻧآﺗ لﻼﺧ ﻣ ﻟذو ،ﺳﻟا ﻲﻓ ﻟا<br />
ارود ﻌﺗ مﻟا ﺗﺎﺑ ﻳﻟا<br />
دراﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
سﺎﺳﻷا<br />
ﻰﻋ ﻟذو<br />
. ﻟا ﻌﻟا ﻧاﺟ هأ ﺣﺄآ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
نأ<br />
ﺳارﻟا هه<br />
تﻬأ ﻟو<br />
ﻲﻓ اه ﻊﺟﻳو ،تﺎﺳﻟا ﺎﻬﻳﺗ ﻲﻟا ﻐﻟا تﺎﻋ ﻲﻓ ﺎﺳﺎﺣ<br />
،يﻟا<br />
ﻧﺎﻟا ﻰﻋ آ ﺑ ﺗﺗ ﻳﻟا ﻐﻟا تﺎﻋ نآ<br />
هأو<br />
ﻐﻟا ﻌﻟ ارﻣ ﺗ ﻳﻟا<br />
دراﻟا نآ ﻲﻓ ﻳ لوﻷا ﻳﻣ
211<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
ﺎﻬﺗ ﺣ ﻣ ﺻﺎﺧ ﺎﻬﺣﺎﻧ تاﺷﻣ هأ ﺎﻬﻧآ ﻰﻟإ ﻓﺎإ قﻼا<br />
ﻰﻋ<br />
فرﺎﻌﻟاو تاءﺎﻟاو تارﺎﻬﻟﺎﺑ<br />
ﻣ ﻐﻟا ﻌﻟ كﻣ<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
نأ<br />
ﺗ<br />
ﺣ<br />
ةرادإ<br />
هأ<br />
رود<br />
ﺗﻳ ﻬﻓ<br />
ﻌﺗ ﺎﻬﻧأ ﺣ<br />
ﻲﻧﺎﻟا<br />
ﺎﻣأ<br />
ﺎﻬﺗﻻﺎﻣ<br />
،ﺑﻟا<br />
ﻋﻟا ﺎﻬﺎﻋإو<br />
،ﻳﻟا<br />
يﻟا درﻟا ﺗ ﻲﻟا<br />
ﻳﺗ ﻲﻓ هﺎﺳ اه آو ،ﻟاو<br />
،آ<br />
ﺑ ﻣﻷا اه<br />
ﻧاﻟا ﺳارﻟا ﺎﻧ<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟ<br />
ﺎﻬﺗرادإ<br />
اﺟ ﻣﺎهو ةآ ﻧﺎآ ﻌﻟا هه<br />
نأ<br />
ﻰﻋ آ ﺑ تﻋا<br />
ﻣ<br />
ﻏﻟﺎﺑ<br />
تآأ<br />
ﻟا ﺣ<br />
ﻗو ،ﻐﻟا ﻋ<br />
" زﺎﻐﻟا ءﺎﺑﻬﻟا ﺳﻣ"<br />
،ﺎﻬﺗﺟأ<br />
ﻲﻟا ﻐﻟا ﻋ<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ هأ ﻳاﺗ ىﻣ ﻰﻋ اه ﺷﻳ ﻗو ،ﺳﻟ<br />
ﻲﻓ ﻟا تﺎﻬﺟﻟا ﻋ ﻟ ﻲﻌﻳ ﻧا ﺎآ ،تﺎﺳﻟ ىﻟا تﺎﺗاﺳﻻا<br />
ﺳﻟ ﻋﺎﺟﻻاو ﻧﺎﻧا ﻧاﻟﺎﺑ آأ ﺗﺳ ﺎﻬﻧأ ﺑ ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
ﻲﻓ ﺻﺎﺧ ﻐﻟا تﺎﻋ ﻲﻓ هأ آأ ﻧاﺟ<br />
. ﻳﻟا<br />
راﺳﺎﺑ زﺗ ىﺧأ ﻬﺟ ﻣ ﻟ<br />
ﻧاﻟا ﻰﻋ ﺳﻟ ىﻟا ﻟﺎﻟا ﻰﻐﺗ ﺣ ﻳدﺎﻗﻻا تﺎﻣزﻷا <br />
تﺎﻋ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ رود نأ ﻰﻟإ اه ﻳ ﻬﻓ ،ﻋﺎﺟﻻاو ﻧﺎﻧا<br />
ﻬﻟا<br />
ﻣ ﻟ ،؟ﻟﺑ ﻟا فوﻟاو ﻐﻟ ﺳﻟا ﻊﻓاﺑ ﺗﻳ ﻐﻟا<br />
دراﻟا ةرادا رود<br />
نأ جﺎﺳﻻا ﺎﻟ ﻣأ ﺳارﻟا هه لﻼﺧ ﻣ ﺎﻟ ﻟذ<br />
آﺄﺗ<br />
ﻧاﺟ ﻰﻟإ ﻟذ ﻰﻳ ﺑ ﻋﺎﺟﻻاو ﻧﺎﻧا ﻧاﻟﺎﺑ ﻓ ﺗﻳ ﻻ ﻳﻟا<br />
ﺧ ﻰﻟإ ﻓﺎإ ،ﻲﻋﺎﺟﻻا ﻐﻟاو ﻲﺟﻟﻟا ﻐﻟا ﺑ ﺑﻟا ﺎﻬﻣ ىﺧأ<br />
تﺎﻣزﻷا ﺎﻬﺗ ﻲﻟا ةﻌﻟا ﻐﻟا تﺎﻋ ﺗو<br />
ﺗ ﻰﻋ ردﺎﻗ يﺑ لﺎﺳأر<br />
رود ه ﻐﻟا تﺎﻋ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ رود نأ ﻲﻌﻳ اهو ،ﺳﻟا ﻰﻋ<br />
.<br />
ﻌﻣ تﺎﻌﺑ ﻓ ﺗﻳ ﻻو يرﻣ
ﺎﻬﻳﺗ ﻲﻟا ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
هأ<br />
،ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻰﻋ ﺻﺎﺧ<br />
ﺣ ،ﺎﻬﺎوو ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ﻳﺗو ﻲﻟا<br />
آ ﺑ ﺗﺗ<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
ﻋ ﺳارﻟا هه ﺎﻧ آ<br />
212<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
،ﺎﻬﻌﻓاود ﻋ ﻟا<br />
ﻐﺑ<br />
ﺎﻬﻌﻗﻣ<br />
ﺗ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﻳدﺎﻗﻻاو<br />
ﻋﺎﺟﻻا ﺻﺎﺧ ﺎﻬﻋ ﺟرﺎﻟا<br />
ﺳﻣ"<br />
ﻳﺗ ﻰﻋ<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋ<br />
اآ<br />
نأ<br />
اﺛﺄﺗ<br />
ﺎﻬﻟ نﺎآ<br />
وأ<br />
ىﺧأ<br />
ﺗ ﻲﻓ هﺎﺗ<br />
ةرادإ<br />
ﻳﻟا<br />
ﻬﺟ ﻣ<br />
تﺎﺳﻟا<br />
و هﺎﺳ<br />
رﺗ ﺣاﻣ ﻣ<br />
ﻲﻬﻓ<br />
نأ<br />
ﺳﻟا ﻲﻓ ﺧاﻟا تاﻐﻟﺎﺑ<br />
ﻰﻋ ﻧاﻟا ﺳارﻟا ﺎﻧ آ ﻗو ،ﺟﻟﻟاو<br />
،<br />
ﺑﺎﻟا تﺎﻌﻟا ﻰﻟإ ﻓﺎإ<br />
" ءﺎﺑﻬﻟاو زﺎﻐﻟا<br />
ﻲﻓ ﻟا تﺎﻌﻟا هﻬﻟ<br />
مﺎﻌﻟا رﺎا نأ رﺎﻋﺎﻓ ،ﺎﻬﻓ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
اﺛﺄﺗ<br />
ﻟ نﺎآ ﻓ ،ﺎﻬﻟ ﻊﻓاوﻟا هأ ﻣ نﺎآ اﻟ ﺳﺎﻟاو ﻳدﺎﻗﻻا<br />
عﺎوﻷا<br />
ىﺧأ<br />
ةرادإ<br />
ﻬﺟ ﻣ ﻟ ،ﺳﻟا ﻲﻓ داﻓﻷا ﺗ ﺳﺎﺳ<br />
ﻌﺗ يﻟا روﻟا ﻌ ﺑ ﻗﻼﻋ كﺎه<br />
نأ<br />
ﻰﻋ<br />
ﻳﺗو ﻐﺗ ﻰﻋ<br />
ﺎﻀﻳأ<br />
اآ<br />
ﺳارﻟا هه آ<br />
ﺎﻬﻋ ﻐﻟا ﻌﻟ ﻲﺑﺎﻳﻻا ﺛﺄﻟا<br />
ﻌ ﺑو ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺳارﻟا آ ﻗو ،ﺎﻬﺎوو ﺎﻬﻣﺎﻬﻣ ﻳﺗو ﻲﻟا ﺎﻬﻌﻗﻣ ﺗ ﺣ ﻣ<br />
ﺎآ<br />
ﻧأ<br />
ﻧاﻟا<br />
ﻰﻟإ<br />
ﻲهو ﻟﺎﻟا ﻟدﺎﻌﻟا ﻋ<br />
آأ<br />
" ﻳاﻟا ءﺎﺑﻬﻟاو زﺎﻐﻟا ﺳﻣ"<br />
عﺟﻟا ﻲﻋﻳ ﻬﻓ يﻟا ﻧﺎﻟﺎﺑ<br />
،ﻐﻟا ﺗ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻰﻋ<br />
دﺎﻋﻻا<br />
آأ<br />
ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو<br />
ﻲﻓ ﻧاﻟا<br />
ﺎﺗﻣ ﻐﻟا نﺎآ<br />
،ﺳﻟ<br />
ﻋﺎﺟﻻا<br />
ﻧ ﻊﻓاد هأ ه ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻌﺳ يﻟا روﻟا اهو<br />
ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ روﻟا ﻌ نأ يأ ،ﺳﻟﺎﺑ ﺎﻬﺎوو ﺎﻬﻣﺎﻬﻣو ﺎﻬﻌﻗﻣ ﻳﺗ<br />
. ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻰﻋ ﺛﻳ يﻟا ه ﺗاذ ﺣ<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا ﻟو<br />
،ﻐﻟا تﺎﻋ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ رود ﻲﻓ رﻟا اه آ ﻣ ﻏﻟﺎﺑو<br />
،ﻳﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ هأ ﻳاﺗ ﻰﻋ ﻟﻟ ﻲﺑﺎﻳﻻا ﺛﺄﻟاو<br />
،روﻟا اﻬﻟ<br />
ﻲﺣ رﺗ<br />
مﺎﻣأ ةآ اﻋ كﺎه<br />
نأ<br />
ﻰﻋ آ ﺳارﻟا هه نﺎﻓ
ةرادإ نأ ﺎﻳﻟ فوﻌﻟا ﻣو ،ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ<br />
213<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ : ﻊﺑﺎﻟا ﻟا<br />
تاراﻟا ذﺎﺗا ﻋ ﺎﻬهأ ﻣو<br />
ﻣ ﻊﻣ ﺎهردﺎﻣ ﺧاﺗو راﻟا ذﺎﺗا ﻟﺎﺷإ ﻼﺻأ فﻌﺗ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺎهرود ﻳ ﺑ ﻐﻟا ﻋ ءﺎﺛأ ﺎﻀﻳأ اه ﻌﻳ ﻗو ،ﺳﻟا ﻲﻓ ﻋﺎﻟا<br />
ةدﺎﻳز ﺻﺎﺧ ﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا تﺎﻬﺟﻟا ﻊﻣ ﻟ ،تاراﻟا ذﺎﺗا نود<br />
ﻟا ﻲﻓ<br />
ﺧ ﻲﻓ هﺎﺗ ﻗ تاراﻟا ﻳآﻣ ﻻ ﻳﺗ ﻧ ﻳاﻟا ﺟﻟاو ﻟا ﻳﺗ<br />
تﺎﺣﻼﺻ ﻊﻳزﺗو مﺎﻬﻟا ضﺗ لﻼﺧ ﻣ ﻐﻟا تﺎﻋ ﺗ ﻲﻓ ةﻳﺟ تﺎﻬﺟﺗ<br />
ﺳ اهو ،ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ<br />
فﻌﺗ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
نأ<br />
ﻬﻓ ﺎﺑ ﻋﺎﻟا ﻣ ﻰﻋ تاراﻟا ذﺎﺗا<br />
. ﻳﻟا ﻐﻟا تﺎﻌﻟ<br />
ﻰﻋ آﺄﻟا<br />
اه ﻌﻳو ،ﺎﻬﺎوو ﺎهرود ﻟذ ﻳو ، ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
ةآ ﻋﺎﻓو ﻣﺎﻳد<br />
ه ﺳارﻟا هه<br />
ﺎﻧ هأ ﻌﻟ و<br />
ءﺎﺛأ<br />
ﺗو ﻊﻗﺗ<br />
اذﻓ ،ﺎﻬﻣ ءﺟو ﺑﺎﻟا ﺎﻟ اآﺄﺗ<br />
ﻌﻳ<br />
ﻧا ﺎآ ،ﺳارﻟا<br />
هه ﻟ<br />
هه ناو ،ﻐﻟا<br />
تﺎﻋ ﻲﻓ ﻻﺎﻌﻓو ﺎﻣﺎه ارود ﻌﺗ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ةرادإ<br />
ةدﺎﻋإ<br />
اآﺄﺗ<br />
ﻧﺎآ<br />
ةرادإ نأ ﻰﻋ آﻳ اﻬﻓ ،ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻳﺗ ﻲﻓ ﺎﺳﺎﺣ ارود ﻌﺗ ةﺧﻷا<br />
ﺎهرود ﺎﻬﻳ ﺳﺎﺣو ﻟﺎﻧا ﺣﻣ<br />
فﻌﺗ ﻐﻟا ﻋ ءﺎﺛأ ﻳﻟا دراﻟا<br />
ﺎﻧ تآأ ﻗو ،ىﺧأ<br />
زﺎﻐﻟاو ءﺎﺑﻬﻟا ﺳﻣ"<br />
ﻬﺟ ﻣ ﻐﻟ ﻻﺎﻣ ﺎﻬﻧآو ﻬﺟ ﻣ ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ<br />
ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ نأ ﻰﻋ ﻧاﻟا ﺳارﻟا<br />
ﻧﺎآ ىﺧأ ﻬﺟ ﻣو ﻬﺟ ﻣ ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ ﺎﻣﺎه ارود ﻌﺗ ﻧﺎآ<br />
" ﻳاﻟا<br />
ﻬﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﻌﻗﺗ ﻌﺗ نأ ﻟذ ﺎﻬﻋ ضﻓ ﻗو ،ﻐﻟا ﻋ ﻣ اءﺟو ﻻﺎﻣ<br />
.<br />
ﻲﺣﻣو ﻗﻣ ﺑ<br />
ﻐﻟا ءﺎﺛأ ﺎﻬﻟ ةﻳﻟا مﺎﻬﻟا ﻊﻣ ﺎهراودأ ﻗﺄﺗو ﻲﻟا
ﺗﺎﻟا
ﻲﻓ<br />
ﺎﺑ<br />
ﺎﺳﺎﺳأ<br />
،ﻟا<br />
: ﺗﺎﺧ<br />
ارﻣ<br />
ﺗ ﺻأ ﻳﻟا<br />
ﻟا<br />
ﻲﺟرﺎﻟا ﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
تﺎﺳرﺎﻟا<br />
214<br />
تﺎﺳﻟا<br />
جذﺎﻟ<br />
يرﻟا<br />
ﺛﺣ ﻲﻟا تارﻟاو<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻋ<br />
ﻟا<br />
تارادا ﻣ مﻟا ﺎهرﺎﻋﺎﺑ<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإو<br />
و ﻟا<br />
ﻣ مﺎه ءﺟو<br />
ﺣﺎﻧ ﻣ ﺻﺎﺧ<br />
هه<br />
رﺗ ﺣاﻣو<br />
،ﻳﻟا<br />
تﺎﻟا<br />
،ﻐﻟا تﺎﻌﺑ ﺷﺎﻣ<br />
،ﺎﻬﻟﺎﺳأ<br />
ﺎﻬﺧادو ﻟا ﻣ ﻲﻓ تاﻐﻟا<br />
ﺎهروادأ<br />
ﻳﻟا جذﻟا ﺗ ﻲﻓ هﺎﺳ ﻲﻟا<br />
ﻲر ﻣﺎﻋ<br />
ﻳ<br />
ﻊﻣ ﺎﺟ اه<br />
ﻬ<br />
ﻗو<br />
و<br />
تﺎﺎﻧ<br />
ﺑ<br />
ﻣﺎﻌﻟا ﺗﺎﻟا<br />
نإ<br />
ةدﺎﻋإو ﻳﻟا رﺎﻣ<br />
تاﻐﻟا ﻣ ﻊﻣ ﻰﺷﺎﻳ<br />
ﺛﺄﺗ<br />
ﻳﺗو<br />
ﻣ ﻳ رﺎﻟ<br />
ﺗ<br />
ﻲﻬﻓ<br />
،تﺎﻟ<br />
ﻲﺧاﻟاو<br />
ﻲﻓ ﻣﺎﻬﻟاو<br />
ﺗاﺳا<br />
،ﻟا<br />
ﺳرﺎﻟا<br />
تﺎﻟا ﻲﻓ<br />
سﺎﻌﻧا<br />
و ،ﻣﺎﻋ<br />
ﺑ<br />
ﻐﻟا نأ لﻟا ﻳ ىﺧأ ةرﺎﻌﺑو<br />
ﻻإ<br />
ﺎﻬﻌﻗﻣ<br />
ﻲه ﺎﻣ<br />
ﻗﺗ<br />
ﻟا<br />
ﻲﻟا ﻟا ﻲﻓو<br />
،ﻳﻟا<br />
دراﻟا ةراد<br />
،ﺣاﻟا ﻣ ﻋ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﻳﺗ ﻲﻓ<br />
ﺧ ﻰﻟإ فﻬﺗ ةﻌﻣ ﻣاﺑو ﻳرادإ تﺎﻋ رﺎإ ﻲﻓ ﻐﻟا<br />
ﺎﺑرو<br />
ةهﺎ<br />
رﺗ<br />
،ﻓ ﻗﺄﺗو سﺎﻌﻧﺎآ ﻟو ﻐﻟ ﺗاﺳإ آ بﻟا ﻳﻟا<br />
ﻰﻋ ﺗﺗ ﻲﻟاو ﻳﻟا دراﻟا ةراد ةﻳﻟا راودﻷا ﻳﺗ ﻲﻓ هﺎﺳﺎﻣ اه<br />
ﻲﺗاﺳا ﻐﺗ ﻣﺎﻋ مﻟا نﺗ نﻷ<br />
ﺎﻬهأ ﺎﻣ اهو<br />
،آ ﺑ ﻐﻟا مﻬﻣ<br />
ﻟازﺎﻣ<br />
تاراﻟا ذﺎﺗا<br />
ﻰﻋ مﺗ<br />
ﻣﺎﻬﻟا ﻌﻟا هه<br />
مﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
ﻲﻓ<br />
ﻟﻼﺳا ﻰﻋ مﺗ ﻻ<br />
ﻐﺗ<br />
،ﺣاو ىﻣ ﻲﻓ ﺎﻬﻌﺗ<br />
ﻋ<br />
يﺄﻓ<br />
وأ<br />
ﺎﻬﻌﺗ ﻲﻟا راودﻷﺎﻓ اه<br />
ﻏرو<br />
ﺎﻬﻧأ<br />
رﺎﻋا<br />
ﻰﻋ<br />
،ﻐﻟا<br />
ﻋ ءﺎﺛأ داﻓﻷا<br />
ﻟا ﻲﻓ<br />
هه<br />
ﻲﻓ<br />
ﻟا مﺎﻣأ ﺎﺎﻋ<br />
ﻳ<br />
ﺎﻣ<br />
،تﺎﺳﻟا<br />
ﻲﻓ<br />
،او ﻏو ةدوﻣ<br />
ﺑ<br />
ﺗﻟا<br />
تاراﻟا ذﺎﺗا ردﺎﻣ ﻊﻳزﺗ ةدﺎﻋإ<br />
،ﻳﻧﺎﺛ راودﻷ<br />
زوﺑ<br />
يأ ﻌﻳ ﺎﻣ
ﺧ ﻲﻟﺎﻟﺎﺑو ،ﻐﻟا<br />
ﻋ ءﺎﺛأ<br />
ﻟﺎﻌﻓ داﻓأ<br />
.<br />
ﻌﻟا هه<br />
ءﺎﺛأ<br />
215<br />
ﻣﺎﻌﻟا ﺗﺎﻟا<br />
ﺗ مﺎﻬﻣو ﺎو ﻳﻟ ﻟا<br />
ﺎﻬﺑ ﺻﺎﺧو<br />
ﻣ ﺗاﺳإ<br />
راودأ
مﺎﻌﻟا سﻬﻟا
سﻬﻟا<br />
216<br />
مﺎﻌﻟا سﻬﻟا<br />
1 .. ................................ ................................ ................................ ﻣﻣ<br />
ﺳارﻟ ﻲﻬﻣ ﺧﻣ : لوﻷا ﻟا<br />
4 .................... ................................ ................................ ﻟﺎﺷا ح.1<br />
7 ..... ............................................................................ تﺎﻟا ﻳﺗ.2<br />
8 ................... .. ............................................................... ﺳارﻟا فاهأ.3<br />
8........................................................................<br />
عﻟا رﺎﺧا<br />
بﺎﺳأ.4<br />
8 ........ . ............................................................................ ﺳارﻟا هأ.5<br />
9 ................... ..... ............................................................. هﺎﻟا ﻳﺗ.6<br />
18 ............... ..... ............................................................. ﺑﺎﻟا تﺎﺳارﻟا 7<br />
ﺎﻟاو مﺎﻬﻟا ةرادا : ﻲﻧﺎﻟا ﻟا<br />
27 .............................. . ................................................................. ﻬﺗ.I<br />
27 ......... ................................................. ............................. ةرادا مﺎﻬﻣ.II<br />
28 .... .............................................................................. ةرادا ﺎو.III<br />
30………..........<br />
.. .................... ....................................... : ةرادا عاﻧأ .IV<br />
32.......<br />
. ..... ..... ...... ........ ...... .................... .................................... ﺻﻼﻟا<br />
ﺎﻬﻣﺎﻬﻣو ﺎﻬﺗﺎﻳﻧو ﺎهرﺗ،ﻳﻟا<br />
دراﻟا ةرادإ:<br />
ﻟﺎﻟا<br />
ﻟا<br />
33 ................. .............................................................................. ﻬﺗ.I<br />
34 ....... ........................... ..................... ﻳﻟا دراﻟا و رﺗ ﺣاﻣ.<br />
II<br />
38 ........ ....................................................... ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ تﺎﻳﻧ.III<br />
49 .... .......... ............................................. ﻳﻟا دراﻟا ﺗ جذﺎﻧ هأ.IV<br />
..52.......<br />
...... ..................................................... ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ راودا.V<br />
55 ...... ................................................. ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﺎوو مﺎﻬﻣ.VI<br />
73 .... ...................................... .............. ﺗاﺳا ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ.VII<br />
77 ....................... ................................ ﺎﺟﻟﻟاو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ.VIII<br />
79 ......................... ....................................................................... ﺻﻼﺧ<br />
ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا : ﻊﺑاﻟا<br />
ﻟا<br />
80 ................................ ...................... .......................................... ﻬﺗ.<br />
I<br />
81 ................ ...................................................................... ﻐﻟا عاﻧأ.II<br />
84 ................. ................................................................... ﻐﻟا ﻊﻓاود.III<br />
90 ........... ..................................... ................................. ﻐﻟا تﻻﺎﻣ.IV<br />
93 ................. ................................................................... ﻐﻟا فاهأ.V<br />
97..........<br />
................. ................. .. .................................. ﻐﻟا تﺎﻳﻧ.VI<br />
107<br />
...... ................................ ................................ ﻲﺗ عوﻣ ﻐﻟا.VII
217<br />
مﺎﻌﻟا سﻬﻟا<br />
109 ...... .................................................... ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﺗ تﺎﺑﻣ .1<br />
111 ...... ........................................................... ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻣاﺑ هأ.2<br />
115 ........ ................. ............................................ ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻋﺷ.3<br />
116 ........ ............................................................. ﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا ﻣوﺎﻣ.4<br />
121 ........................ ........................................................................ ﺻﻼﺧ<br />
ﻳاﻟا<br />
ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا لﺎﺷأو داﻓﻷا ةرادإ : ﻣﺎﻟا<br />
ﻟا<br />
123.....................<br />
............................................................................ ﻬﺗ.<br />
I<br />
124...............<br />
....................................................... ﻳاﻟا ﺳﻟا رﺗ.II<br />
131...............<br />
......... ....... ................... ﻳاﻟا<br />
ﺳﻟا ﻲﻓ داﻓﻷا ةرادإ رﺗ.III<br />
137......................<br />
....................... ﻳاﻟا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻋ رﺗ.IV<br />
147....................<br />
............................................................................ ﺻﻼﺧ<br />
ﻐﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : سدﺎﻟا<br />
ﻟا<br />
148 ................ ............................... .......................... . ...................... ﻬﺗ.<br />
I<br />
149...<br />
. ............ .................. ﻐﻟا ﻋو ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﺑ ﻗﻼﻌﻟا رﺗ.II<br />
151 .. ............................................... ﻐﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ رود.III<br />
154 ...... ................................. ﻐﻟا ءﺎﺛأ ﻳﻟا دراﻟا ةراد ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا.IV<br />
158 .... ...................................... ﻐﻟا ﻋ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ تﺎﻳﻧ.V<br />
162 ............... ............................... ﻐﻟا ﻣاﺑ هأ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ.VI<br />
166 .............. .................................................................................. ﺻﻼﺧ<br />
تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ﺗو ضﻋ:<br />
ﻊﺑﺎﻟا<br />
ﻟا<br />
167 ....... ................................ ....................................................... ﻬﺗ . I<br />
167……………………………….……………….. ﻬﻟا تاءاﺟا.II<br />
176 .......... ................................ ............................... تﺎﻧﺎﻟا ﺗو ضﻋIII<br />
208 ................... ................................... تاﺷﻟا ء ﻰﻋ ﺳارﻟا ﺎﻧ .IV<br />
210 ......................... ................................ ................ ﺳارﻟ ﻣﺎﻌﻟا ﺎﻟا.<br />
V<br />
214.......<br />
.... ...... ... ......... ...... ...................................................... ﻣﺎﻌﻟا ﺗﺎﻟا<br />
217.......<br />
. .... ....... ...... .......... ....................................................... مﺎﻌﻟا سﻬﻟا<br />
220.........<br />
....... .. . ..... ......... .......................................................... ﺑﺎﻟا ﻟد<br />
221...<br />
.. ... ....... ............. .... ............................................................... ﻊﺟاﻟا
218<br />
: لواﻟا<br />
مﺎﻌﻟا سﻬﻟا<br />
سﻬﻓ<br />
37...............<br />
... ........................... ..... . ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ رﺗ ﻧاﺟ ﻣ.<br />
1<br />
49............<br />
... . ........................... . ﻳﻟاو ﻳﻟا<br />
ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﺑ ﻧرﺎﻣ.<br />
2<br />
76..<br />
.................. ﺗاﺳا ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ و ﺳﻼﻟا ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﺑ ﻧرﺎﻣ<br />
156....<br />
... ............. ﺳﻟ ﻣﺎﻌﻟا ﺗاﺳﺎﺑ ﻳﻟا دراﻟا ﺗاﺳإ طﺎﺗرا . 4<br />
157........................................<br />
ﻐﻟا ءﺎﺛأ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ لﺎﺷأ.<br />
5<br />
173...................................<br />
ﺎﻟا ﺣ ﻌﻟا داﻓأ ﻊﻳزﺗ<br />
: لﺎﺷﻷا<br />
سﻬﻓ<br />
53.........<br />
................ .......................... ﻟا ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ راودأ . 1<br />
58 ............................... ……………………ﻟا<br />
ﻋ ﺗ ﺣاﻣ.<br />
2<br />
59 ............ ……………………ﻳﻟا<br />
دراﻟا بﺎآا ﺗاﺳإ ﺣاﻣ.<br />
3<br />
62 ................................ ……………………ﻣﺎﻌﻟا<br />
ﻟد ﻊو ﺣاﻣ.<br />
4<br />
64 ................... ................................ لﺎﺳﻻاو ﻣﻟا ﻋ ﺗ ﺣاﻣ.<br />
5<br />
68 .......... ................................ …………………ﻳﺎﻗﻟا<br />
ﻣﺎﻧﺑ تاﺧ.<br />
6<br />
71 ..................... ................................ ………………ﻟا<br />
ﻋ ءﺎﺑ.<br />
7<br />
72 ................................ ……………………ﻳرﻟا<br />
ﻣاﺑ ءﺎﺑ ﺣاﻣ.<br />
8<br />
108 .............................. ……………………ﻟا<br />
ﻲﻓ ﻐﻟا تﺎﻳﻣ.<br />
9<br />
116<br />
................ ……………………ﻐﻟا<br />
ﻋﺷو ﻼﻣ ﺣاﻣ ﻣ.<br />
10<br />
.3<br />
. 6
219<br />
مﺎﻌﻟا سﻬﻟا<br />
170………ﻗ<br />
ﻲﻓ ﻊﻳزﻟ ﻣﺎﻌﻟا ةرادا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﻳﻳﻟ ﻲﻟا<br />
ﻬﻟا . 11<br />
170...<br />
..... .... ةﻟا بﺎﺑ ﻳﻬﻟا ةرادا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﻟ ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا . 12<br />
197 ... ………زﺎﻐﻧﺳ<br />
ﻊﻣ - ﻗ ﻲﻓ ﻊﻳزﻟ ﻣﺎﻌﻟا ةرادﻟ ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا.<br />
13<br />
198ﻗ<br />
ﻲﻓ ﻊﻳزﻟ ﻣﺎﻌﻟا ةرادا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﻳﻳﻟ ﻲﻟا<br />
ﻬﻟا.<br />
14<br />
202 ..................... ﻗ ةﻟا<br />
بﺎﺑ زﺎﻐﻧﻟ ﻳﻬﻟا ةرادﻟ ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا.<br />
15<br />
203 ......... … ةﻟا بﺎﺑ ﻳﻬﻟا ةرادا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﻟ ﻲﻬﻟا ءﺎﻟا.<br />
16<br />
206<br />
............. ……………………ﻬﻟا<br />
ﻋﺎﺻ ﺳﻟ ﻲﻟا ﻬﻟا.<br />
17
ﺣﻼﻟا
ﺑﺎﻟا ﻟد
220<br />
: ﺑﺎﻟا<br />
تﻼﺑﺎﻟا ﻟد<br />
ﻐﻟا ﻋ ﻳﺎﻋ هو ؟زﺎﻐﻧﺳ ﺳﻣ ﻲﻓ نﻌﺗ ﻧاو ﺳ آ -س<br />
؟ةﺧﻷا<br />
ﻲﻓ آﺎﻣ مأ ﻓﺎﻟا ﻲه ه ﺳﻣ ﻲﻓ ﺧﻷا ﻐﻟا ﻊﻓاود ﻲه ﺎﻣ<br />
؟ﺳﻟا<br />
راﻏ ﻰﻋ ﻐﺗ ﻣاﺑ ﻰﻋ ﺗﻋا هو هﺗو ﻐﻟ ﻟا ﺗ آ<br />
؟ﻣﺎﻟا<br />
ةدﻟا ةرادإو ﻬﻟا ةدﺎﻋإ<br />
دراﻟا ﺗ رﺎإ ﻲﻓ ﻧﺎآ هو ﻐﻟا ﻗ ﻋ ﻌ ﻲه ﺎﻣ<br />
؟ﻳﻟا<br />
؟ﻐﻟا ﻗ ﺗرادإ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا و ﺷ نﺎآ آ<br />
؟"<br />
ﻳﻟا دراﻟا"<br />
ﻣ ﻌﺗ ﻧﺎآ ه ﻟا ﺣ ﻣ<br />
ﻋ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا و ﺎﻬﺑ ﻣﺎﻗ ﻲﻟا مﺎﻬﻟا ﻌ ﻲه ﺎﻣ<br />
؟ﻐﻟا<br />
؟ةﻳﺟ<br />
ﻳرادإ ﺻﺎﻣ رﻬﻟ اﻧ ﺻﺎﺧ ﻳﺗ ﻌﺑ ﻗ ه<br />
؟ ﻟا اه ﻐﻟ ﻧا ﺎﻬﻟ ﻌﻀﺧ ه<br />
؟ﻐﻟا<br />
ﻋ ﻲﻓ ﻲﻋﺎﺟﻻا ﻧﺎﻟا ﻋار ه<br />
؟ﻐﻟا<br />
ءﺎﺛأ داﻓأ ﻳﺑ ﻗ ه<br />
؟ﻐﻟا<br />
ﻌﺑ ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ﺷ ه ﺎﻣ<br />
؟ﺗرادإ ىﻣ ﻰﻋ نﻵا ﺎﻬﻓ ﻣﺎﻌﻟا دﻋ ه ﺎﻣ<br />
؟و<br />
ﻰﻋو ﺎﺷ ﻋ ﻐﻟا ﺛﺄﺗ ه ﺎﻣ<br />
؟نﻵا<br />
ﻳﻟا درﻟا ةرادإ ﺗاﺳإو ﺳﺎﺳ ﻲه ﺎﻣ<br />
؟ﻳﻟا<br />
دراﻟا ةرادإ ﻳﻟ ﻣاﺑ كﺎه ه<br />
ﻟ بﺳﺎﺣ ﻣاﺑ نﻌﺗ ه ﺎﺟﻟﻟا لﺎﻌﺳا ﺣﺎﻧ ﻣ<br />
؟داﻓﻷا<br />
؟ﻳﻟا<br />
دراﻟا ةرادإ ﻲﻓ ﻧﻧﻻا نﻌﺗ ه<br />
؟ﻼﻣ<br />
داﻓﻷﺎﺑ لﺎﺗﻻا وأ ﺻﺎﻣ ﻋ نﻼﻋﻟ ﺑ ﻟذ ﻗا ﻻ<br />
دراﻟا ةرادإ ﻳﺗ ﻲﻓ هﺎﺳ ﻐﻟا نأ لﻟا ﻳ ه ﺧﻷا ﻲﻓ<br />
؟ﻳﻟا<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•
ﻊﺟاﻟا
221<br />
ﻊﺟاﻟا<br />
ﻊﺟاﻟا ﺎﻗ<br />
. 1985 ،ضﺎﻳﻟا ،ﻣﺎﻌﻟا ةرادا ﻬﻌﻣ ،ﻲﻟا رﻟ ،يﻐﻟا هاﺑإ . 1<br />
. 2<br />
. 1993 ،ةهﺎﻟا ،ﻟا راﻟا ،ﻐﻟا ةرادإ ،يﻀﻟا ﺣا<br />
ناﻳد ،لﺎﺗﻻاو مﻼﻋا مﻋ ﻲﻓ ﻲﻌﻟا ﻟا هﺎﻣ ،ﻲﺳﻣ ﺑ ﺣا . 3<br />
. 2005 ،2ط<br />
،اﻟا،ﻌﻣﺎﻟا تﺎﻋﻟا<br />
. 4<br />
1997 ، ةهﺎﻟا ، 6ط<br />
، ﻟ بﺎﻟا آﻣ ، ﻲﻟا كﻟا ، هﺎﻣ ﺣأ<br />
.<br />
ﻳﺗو ﻋﺎﺟﻻا تﺎﻟا ةرادإ ،آ ﻬﺑ ﻣ ،ﺎﺧ ﻰﻣ ﺣا . 5<br />
. 1999 ،ﻳرﺳا،ﻳﻟا ﻲﻌﻣﺎﻟا ﻟا ،ﻳﺎﻋﻟ تﺎﻋوﻣ<br />
بﺎآ ﺳ ،ﻟا ﻀﻌﻣو ﻟا اﻗوﻟا ،ﺣﻟا ﻋ ﻣﺎﺳأ . 6<br />
. 1982 ،ﻳﻟا<br />
،ﻓﻌﻟا<br />
،ﻲﺑﻌﻟا ﻟا راد تﺎﻋﺎﻟا ﻣ ﻲﻓ ﻌﻟا تﺎﻗﻼﻋ ،يوﺑ ﻲآﺗ . 7<br />
. 1961 ،1ط<br />
،ةهﺎﻟا<br />
ةﻋ ﺟﺗ ،ﻳﻌﻟا نﻟا ﻲﻓ ﻟاو ﻐﻟا ،نﺳﺗﺎﺑ س سﺎﻣﺗ . 8<br />
. 2005 ،ﻳﻟا،ﻓﺎﻟ<br />
ﻰﻋﻷا ﻟا ،ﻲﻟا<br />
تﺎﻣ ﻲﻓ ﻳرادا تاﻐﻟا ،دﺟﻟا ﻋ ﻟا ﺑأ ﺳ ضﻋ ﺑﺎﺟ . 9<br />
. 2004،ﻳرﺳا<br />
ﻳﻟا ﻲﻌﻣﺎﻟا ﻟا ،ﻋﺎﺟﻻا ﻳﺎﻋﻟا<br />
،ﻳرﺳا ،ﻌﻣﺎﻟا راﻟا ،تﺎﻟا ﻲﻓ كﻟا ،ﺣ ﻳوار . 10<br />
. 1999،ﻣ<br />
تﺎﻗﻼﻌﻟاو داﻓﻷا ةرادإ ﻲﻓ ﻳﻟا تﺎهﺎﺗﻻا ،ﺷﺎه دﻣ ﻲآز . 11<br />
. 1976،بﻌﻟا<br />
ﺳ ﻊﺑﺎﻣ ،ةهﺎﻟا ،ﻧﺎﻧا<br />
. 2001 ،ﻣ ،ﻐﻟا تﺎﻳﺗو ةرادا ،ﻣﺎﻋ ﻳ ﻌﺳ . 12<br />
. 13<br />
ﻟا ﻲﻓ ﺻﺎﻌﻟا ﻟا"<br />
, بﺎهﻟا ﻋ ﻣ ﻲﻋ ،ﻣﺎﻋ ﻳ ﻌﺳ<br />
ﻳﻟاو تارﺎﺳﻼﻟ ﻓﺳ ﻳاو آﻣ ،ﻧﺎﻟا ﻌﻟا ،"<br />
ةراداو<br />
. 1998 ،ﻣ ،يرادا<br />
او راد ،ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ،ﻲﻋ ﺣ ﻰﻋ سﺎﻋ ﻣ<br />
ﻬﺳ . 14<br />
. 1999 ،1ط،<br />
ندرﻷا ، نﺎﻋ،ﻟ<br />
راﻟا ( ﻲﺗ ﺧﻣ)<br />
،ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ،ﻲﻗﺎﻟا ﻋ ﻳﻟا حﻼﺻ . 15<br />
.<br />
2004 ﻳرﺳا ﻋﺎﻟا
222<br />
ﻊﺟاﻟا<br />
مﻌﻟ ﺑﻌﻟا ﻟا ،ﻬﻬﺟﺗو ﻣﺎﻌﻟا رﺎﺧا ،ةدﺟ لدﺎﻋ . 16<br />
ةهﺎﻟا،ﻳرادا<br />
ةدﺎﻋإ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟ ﺗاﺳا ةرادا ،بﺎﺧ ﺳ ةﻳﺎﻋ . 17<br />
، ةهﺎﻟا ،ىﻟا<br />
تﺎﻟا ،2ﻌﻟا<br />
،ﺎﻟا<br />
آرﺎﻣ ،جﺎﻣﻧﻻا<br />
،ﻬﻟا<br />
. 1990<br />
. 2001 ، ةهﺎﻟا ، ﺑ تاراﺻإ ، ﻐﻟا : ﻓﺗ ﺣﻟا ﻋ . 18<br />
. 1989 ﻳرﺳا<br />
،ﻟ ﻌﻣﺎﻟا راد ،داﻓﻷا ةرادإ ،ﻲﺣ رﺎﻐﻟا ﻋ . 19<br />
،يرﻣ ﻌﻣﺎﺟ تﺎﻋﻣ ،ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ ، ﺧﺑ حﺎﻟا ﻋ . 20<br />
. 2001 ،ﻗ<br />
و ﻋﺎﻟ ﻳﻏ راد ، ﺗاﺳا ﻳﻟا دراﻟا ةرادإ : ﻲﻟا ﻲﻋ . 21<br />
. 2001 ةهﺎﻟا ﻟا<br />
. 1975 . ﻳﻟا . تﺎﻋﻟا ﻟﺎآو . ﻲﻟا ﻟا رﺗ . ﻲﻟا ﻲﻋ . 22<br />
1982.<br />
ﻳرﺎﺗ نوﺑ ،ﻳﻏ ﻣ ،ةﺻﺎﻌﻟا ةرادا ،ﻲﻟا<br />
ﻲﻋ . 23<br />
،ﺷ ﻋ ﻟا ةهﺎﻟا ،ﻲﺗ ﻬﻣ داﻓﻷا ةرادإ ،بﺎهﻟا ﻋ ﻲﻋ . 24<br />
. 1974<br />
ﻗ يرﻣ ﻌﻣﺎﺟ تارﻣ ،ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ،ﻲﺑﻏ ﻲﻋ . 25<br />
. 2004<br />
ﻟا ﻋﻣ ،ةهﺎﻟا ،هﺎﻣو ﺳأ ةرادا ئدﺎﻣ ،رﻣ ﻣ ﻲﻋ . 26<br />
1999،<br />
1ط،ﺑﻌﻟا<br />
ﻧﻧﺎﻟا مﻌﻟا ناﻣ ﻲﻓ ﺎﻬﺗﺎﺗو ﻲﻌﻟا ﻟا هﺎﻣ ،يﺑاﻋ رﺎﻋ . 27<br />
2005 ،5ط،اﻟا<br />
،ﻌﻣﺎﻟا تﺎﻋﻟا ناﻳد ،ﻳراداو<br />
ﻟاو ﻋﺎﻟ ىﻬﻟا راد ،2ج،ﻲﻟا<br />
كﻟا ،ﻲﺷﺎﻬﻟا ﺎآﻟ . 28<br />
. 2006،<br />
2ج،اﻟا<br />
،ﻣ ﻋ ،ﻊﻳزﻟاو<br />
،ﻳﺑﻟاو ﻟا تﺎﻟا ﻣ ،ﻟا تﺎﻳﻧ<br />
،ﻲﺷﺎﻬﻟا ﺎآﻟ . 29<br />
،ﻗ يرﻣ ﻌﻣﺎﺟ<br />
ﺛأ ﻧ تﺎﺗاﺳا : ﻳرﻟا ﻳﺗ ،موﺳ ﻧ نﺟ ،دوﺑ يرﺎﻣ . 30<br />
،ﻧﺎﻟا ﻌﻟا ،ﻲﻧﺎﻌﻟا ﻟا حﺎﻟا ﻋ : ﺟﺗ ،ﻟا ﺣ ﻰﻟإ ﻳرﻟا<br />
.<br />
1997 ،ﻣ ﺑ
223<br />
ﻊﺟاﻟا<br />
راد ،ﻳﻟا تﺎﻟا ﻲﻓ ةدﻟا<br />
،ﻲﻟا قرﺎ و ﻲآادرﻟا نﻣﺄﻣ . 31<br />
. 2002 ،1ط<br />
،ندرﻻا ، نﺎﻋ ، ﻊﻳزﻟاو ﻟ ءﺎﻟا<br />
،ﻳﺎﻋﻟا تﺎﻋوﻣ ﻳﺗو ﻋﺎﺟﻻا تﺎﻟا ﻲﻓ ةرادا ،ﻬﺑ<br />
ﻣ . 32<br />
. 1982 ،ﻳﻟا ﻲﻌﻣﺎﻟا ﻟا ،ﻳرﺳا<br />
،قوﻟا راد ،4ط<br />
،ثﺎﺑﻷا ﺑﺎآ ﻲﻓ ﺷﻟا ،ﺧأو هدﻓ ﻲﺣ ﻣ-<br />
. 33<br />
1983 ،ةﺟ<br />
تﺎﻋﻟا ناﻳد ،2<br />
ج ،تﺎﺳﺎﺳأ ﻟ ﺧﻣ ،ﻟا ﻓر ﻣ . 34<br />
. 1997،اﻟا<br />
ﻌﻣﺎﻟا<br />
،ﻳرﺳا ،ﻌﻣﺎﻟا ﻓﻌﻟا راد ،ﻟا عﺎﺟا ﻋ ،ﻣ ﻰﻋ ﻣ . 35<br />
. 2003<br />
راد ﻲﻟا عﺎﺟﻻا ﻋ ﻲﻓ ﺳارد"<br />
،ﻊﻟا ﻊﻣ ،ﻣ<br />
ﻰﻋ ﻣ . 36<br />
. 1985 توﺑ<br />
ﻟاو ﻋﺎﻟ ﺑﻌﻟا ﻀﻬﻟا<br />
ﻟ او راد ،نﺎﻋ<br />
،ﻟاو ﻟا ﻳﻧ ،ﻲﺗﻟﻟا ﺳﺎﻗ ﻣ . 37<br />
. 2000 ،ﻊﻳزﻟاو<br />
،ﻟ او راد ،ﻳﺣ هﺎﻣو تﺎﺳﺎﺳأ ﻲﻟا رﻟا ،يزﻟا ﻰﺳﻣ . 38<br />
. 1999 ،1ط<br />
،ندرﻷا نﺎﻋ<br />
ثﻟ ﻣﺎﻌﻟا ةرادا ، ﻲﻟاو ﻲﻧﺎﻧا كﻟا ، ﻲﻳﻌﻟا ﻣ ﺻﺎﻧ . 39<br />
. 1995 ، ضﺎﻳﻟا ،<br />
اﻟﺎﺑ ﻓﻟا ﻣﻟ ﻟا ءادﻷا ،ﺧاو نﺎﺣد حﺎﻟا ﻋ ﺑ<br />
ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،ياﻟا دﺎﻗﻼﻟ ﻟﺎﻌﻓ ةرادإ ﻟ ةرو<br />
ﻌﻣﺎﺟ 2005سرﺎﻣ<br />
09-08<br />
تﺎﻣﻟ و تﺎﻟا ﻟا ءادﻷا لﺣ<br />
.<br />
ﻗرو<br />
تﺎﻣ<br />
. 1
ﻣ ﻰﻟإ ﻣﺎﻌﻟا ﻟا ﻣ ﻣ يﻟا ﻌﻟا ،يﻬﻟا ﻣ ﻰﻋ ﺑ<br />
صﻓو ﻳﻟا ﻟا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻰﻟا ،ﻲﺗاﺳﻻا لﺎﺳأﻟا<br />
2004 سرﺎﻣ 10-9<br />
ﻳﻟا تاءﺎﻟاو ﻓﻌﻟا دﺎﻗا ﻲﻓ جﺎﻣﻧﻻا<br />
. ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ<br />
ﻳرادا ءادﻷا ﻳﻟ ﺧﻣ ﻣﺎﻟا ةدﻟا ةرادإ ،ﺣا يوﺎﻋ ﺑ<br />
تﺎﻟ ﻟا ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا<br />
،تﺎﻟ<br />
. اﻟا ، ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2005سرﺎﻣ<br />
09-08<br />
تﺎﻣﻟاو<br />
ﺗ ﻲﻓ ﺳﻟا تاءﺎآو دراﻟ لﺎﻌﻟا ﻟا رود ،ﻟا يواﻟا<br />
ﻲﻓ جﺎﻣﻧﻻا صﻓو ﻳﻟا ﻟا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻰﻟا ،ﻓﺎﻟا ةﻟا<br />
مﻌﻟاو قﻟا آ ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ ﻳﻟا تاءﺎﻟاو ﻓﻌﻟا دﺎﻗإ<br />
، 2004سرﺎﻣ09<br />
- 10 ﻳدﺎﻗﻻا<br />
ﻲﻟا ﻳﻟاو ﻐﻟا : ﻣﺎﻟا ةدﻟا ةرادإ ،ﺧأو<br />
ﻟﺎﻟا ﻋ ار<br />
ﻟا ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،ﻟا حﺎﻧإ ﺟا ﻣ<br />
قﻟا آ ،ﻗرو<br />
ﻌﻣﺎﺟ 2005سرﺎﻣ09-08<br />
تﺎﻣﻟاو تﺎﻟ<br />
. ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو<br />
ﻓﺎﻟا ةرﻟا ﺗ ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا رود ،ﻟا ﻋ طﺎﻋز<br />
جﺎﻣﻧا<br />
صﻓو ﻳﻟا ﻟا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻰﻟا ،ﻳدﺎﻗﻻا ﺳﻟ<br />
مﻌﻟاو قﻟا آ ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ ، ﻳﻟا تاءﺎﻟاو ﻓﻌﻟا دﺎﻗا ﻲﻓ<br />
،2004،<br />
سرﺎﻣ09<br />
- 10 ﻳدﺎﻗﻻا<br />
هﻷ ضﻋ ﻊﻣ ﺳﻷاو تﺎﻟا : ﻐﻟا ةرادإ ،لﺎآ ﻲﺳﺎﻗ<br />
ﻟا ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،ﻐﻟ ﻳﻟا تﺎﺗاﺳﻻا<br />
قﻟا آ ،ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2005 سرﺎﻣ 09-08<br />
،تﺎﻣﻟاو تﺎﻟ<br />
. ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو<br />
ﺳﻟا ﻳأ تاءﺎﻟا ﻳﺗ<br />
و ﻓﻌﻟا ةرادإ ، ﺧأو ﻳزر لﺎآ<br />
مﻌﻟاو قﻟا آ ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ ،تارﻟا هه ﻣ ﻳاﻟا<br />
ﻲﻓ جﺎﻣﻧﻻا صﻓو ﻳﻟا ﻟا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻰﻟا ﻳدﺎﻗا<br />
2004سرﺎﻣ<br />
09 - 10 ﻳﻟا تاءﺎﻟاو ﻓﻌﻟا دﺎﻗا<br />
ﻟوﻟا ﻓﺎﻟا تﺎﻀﻣ اﻟا ﻓﺎﺗ، ﺧاو ﻳزر لﺎآ<br />
ﻟا ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا<br />
،ﻟا<br />
ءادﻸﻟ ﺷآ<br />
224<br />
ﻊﺟاﻟا<br />
. 2<br />
. 3<br />
. 4<br />
. 5<br />
. 6<br />
. 7<br />
. 8<br />
. 9
225<br />
ﻊﺟاﻟا<br />
قﻟا آ ،ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2005 سرﺎﻣ 09-08<br />
،تﺎﻣﻟاو تﺎﻟ<br />
ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو<br />
ةادﺄآو ﻟا ءادﻸﻟ ﺳآ ﻟا ﺗ ،ﺧأو ﻲﺣﻓ ﻣ . 10<br />
ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ، -ﻣﻼﺳإ<br />
ﻳؤر-ياﻟا<br />
دﺎﻗﻼﻟ ﻟﺎﻌﻓ ةراد<br />
قﻟا آ ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ تﺎﻣﻟا و تﺎﻟ ﻟا ءادﻷا لﺣ<br />
2005 سرﺎﻣ 08-09ﻟا<br />
مﻋ ﻗ ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو<br />
ﺧاد ءادﻷا ﺗو ﻲﻟا ﻐﻟا ،ﺧاو ،مﻼﻟا ﻋ ﻲﻓﻣ . 11<br />
تﺎﻟ ﻟا ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،ﻰﻟا<br />
مﻌﻟاو قﻟا آ ،ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2005 سرﺎﻣ 09-08<br />
،تﺎﻣﻟاو<br />
. ﻳدﺎﻗﻻا<br />
ﻲﻓ اﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا ﺳﺎﻟا ءادأ ،ﺧأو ةﺟﺎﻣ خوﻣ . 12<br />
ﻟا ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،ﻳدﺎﻗﻻا تﺎﺣﻼﺻا<br />
ﻗ ﻳدﺎﻗﻻا<br />
مﻌﻟاو قﻟا آ ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ تﺎﻣﻟا و تﺎﻟ<br />
، 2005 . سرﺎﻣ 08-09ﻟا<br />
مﻋ<br />
لﻼﺳﻻا ﻗ ﻣ ياﻟا ﻲﻓﻟا مﺎﻟا ءادأ ،ﻟﺎﺻ حﺎﻣ . 13<br />
ﻟا ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،ﻌﻣﺎﺟ تﺎﺣﻼﺻا ةﻓ ﻰﻟإ<br />
ﻗ ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو قﻟا آ ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ تﺎﻣﻟا و تﺎﻟ<br />
2005 سرﺎﻣ 08-09ﻟا<br />
مﻋ<br />
ﺗ ﺗ سﺎﺳأ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ،ﺧأو يوﺎﻳ ةﻣ . 14<br />
ﻲﻟوﻟا ﻰﻟا ،ﻲﻟﺎﻌﻟا دﺎﻗﻻا ﻲﻓ ﻳاﻟا ﺳﻟا جﺎﻣﻧﻼﻟ جﺎﻧا<br />
تاءﺎﻟاو ﻓﻌﻟا دﺎﻗا ﻲﻓ جﺎﻣﻧﻻا صﻓو ﻳﻟا ﻟا لﺣ<br />
، 2004سرﺎﻣ<br />
09 - 10 ﻳﻟا<br />
ﺳﻟا ﻲﻓ جﺎﻧا مﺎﻟ ءادﻷا تاﺷﻣ ، ﺧأو يوﺎﻳ ةﻣ . 15<br />
ﻟا ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ﻟا ﻳاﻟا ﻋﺎﻟا<br />
، ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ ، 2005 – 08سرﺎﻣ09<br />
،تﺎﻣﻟا و تﺎﻟ<br />
ﻊﺗﻟا<br />
ﻐ ﺑ ﻳاﻟا ﻳدﺎﻗﻻا ﺳﺎﻟا ،ﻲﻧﺎﺣر ﻰﺳﻣ . 16<br />
لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،،FMI<br />
ﻟوﻟا ﻣﻟا تﺎﻣاﻟاو<br />
،ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2005 سرﺎﻣ 09-08<br />
،تﺎﻣﻟاو تﺎﻟ ﻟا ءادﻷا<br />
. ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو قﻟا آ<br />
ﻊﻟا ﻐ ﺑ ﻳاﻟا ﻳدﺎﻗﻻا ﺳﺎﻟا ،ﻲﻧﺎﺣر ﻰﺳﻣ . 17<br />
ﻟا<br />
ءادﻷا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟا ،ﻟوﻟا ﻣﻟا تﺎﻣاﻟاو
226<br />
ﻊﺟاﻟا<br />
ﻗ ﻳدﺎﻗﻻا مﻌﻟاو قﻟا آ ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ تﺎﻣﻟا و تﺎﻟ<br />
، 2005 -. سرﺎﻣ 08-09،ﻟا<br />
مﻋ<br />
problématique de gestion dans l entreprise ،يداد<br />
ﺻﺎﻧ . 18<br />
algérienne et possibilité de bénéficie de système de<br />
و تﺎﻟا<br />
ﻟا ءادﻻا لﺣ ﻲﻟوﻟا ﻲﻌﻟا ﺗﻟاgouvernance<br />
ﻗرو ﻌﻣﺎﺟ 2005سرﺎﻣ<br />
09-08<br />
تﺎﻣﻟ<br />
هارآد ﺎﺳر<br />
ﻳدﺎﻗﻻا ﺳﻟا ﻲﻓ ﻳﻟا دراﻟا ﺗ ﺗاﺳإ ،ﻲﻗﻳ ﺣ<br />
مﻌﻟا آ اﻟا ﻌﻣﺎﺟ ،هارآد ﺣوأ ،كاﺎﻧﺳ ﺳﻣ ﻟﺎﺣ<br />
2007،ﻟا<br />
مﻋو ﻳدﺎﻗﻻا<br />
اﺟو<br />
-1<br />
تﻼﻣ<br />
ثﻟ ةرﺎﻟا آ ﻣ ،ﻓﻟا ﻌﻣﺎﺟ ،ﻲﻬﻓ ﻲﻟﺎﻌﻣ ﺑ ﺑأ ﻰﻣ . 1<br />
. 2001ﺳ<br />
،38ﻟا<br />
ﻲﻧﺎﻟا دﻌﻟا<br />
،ﻌﻟا<br />
2009يﺎﻣ04ﺛﻻا<br />
،2601دﻌﻟا<br />
،قوﻟا ةﻳﺟ . 2<br />
2009ﻳﻓا<br />
7-1<br />
،527دﻌﻟا<br />
ﻲﻋﺳﻷا ﻟا - . 3<br />
2009يﺎﻣ19ﻰﻟا13ﻣ<br />
، 533دﻌﻟا<br />
،ﻲﻋﺳﻷا ﻟا . 4<br />
نﺎﻀﻣر لوأ ﻲﻓ خرﻣ 12-78ﻗر<br />
نﻧﺎﻗ ،ﻣﺎﻌﻟ مﺎﻌﻟا ﻲﺳﺎﺳﻷا نﻧﺎﻟا<br />
66ص<br />
( 1978 ﺳ ﻏ5ﻓاﻟا<br />
1398مﺎﻋ<br />
REFERENCES EN FRANÇAIS<br />
OUVRAGES<br />
1. Bechard R ,: Organization Developpement Reading<br />
mass Addison Wesley Puplishing,1980.<br />
2. Claude JAMBART : l'Assurance Qualité – les Normes<br />
ISO 9000 -, ECONOMICA, 2ème édition, Paris.<br />
3. François CHAMPAGNE, Novembre, La Capacité de<br />
Gérer le Changement dans les Organisations de Santé,<br />
Université de Montréal2002.
227<br />
ﻊﺟاﻟا<br />
4. French,W. BELL,: Organisation Developpement :<br />
Behavioral Science Interventions for Organisation<br />
Improvment 2 nd ed Englewood Cliffs, N.J. ,Prentice<br />
Hall,1982.<br />
5. Jean BRILMAN, : Les Meilleurs Pratique du<br />
Management au Cour de la Performance, Edition<br />
d’Organisation ,paris ,3² tirage,2000.<br />
6. Jean-François DUMAIS et autres, Guide de Gestion<br />
des Ressources Humaines, TECHNO Compétences,<br />
Montréal (Québec) 2003.<br />
7. Michel AUDET, et autre, La Dimension Ressources<br />
Humaines dans la Prestation Electronique de Services<br />
Gouvernementaux, CEFRIO, 2004.<br />
8. Pierre ROLLE, Introduction à la Sociologie du<br />
Travail, Librairie Larousse, 1971.<br />
9. Sans auteur, Management : Théorie des Organisations.<br />
Imprimé en compte d’auteur, Algérie2005.<br />
10. St-Onge, S. et autres, « Relever les Défis de la<br />
Gestion des Ressources Humaines », Gaëtan Morin<br />
éditeur, Montréal, 1998.<br />
11. Ulrich, D.: « Human Resource Champions »,<br />
Boston, Harvard Business Press1997.<br />
ARTICLES<br />
1. Jacques RHEAUME,: CHANGEMENT, Vocabulaire de<br />
Psychosociologie, Références et Positions, Paris,<br />
Érès,2002 .
228<br />
ﻊﺟاﻟا<br />
2. Laurent MULLER, et autre, « Maitrise du Processus de<br />
Changement dans un Environnement Incertain »SL 1998.<br />
3. Le Changement un Processus Complexe, Extrait du livre<br />
de Françoise Kourilsky BELLIARD « Du Désir au Plaisir<br />
de Changer ».<br />
4. M. ROUSSON et autre, La gestion des ressources<br />
humaines en rupture de la gestion sociale à la gestion<br />
des ressources Séminaire « Changement et<br />
Intervention dans les Organisations », Université de<br />
Genève ، avril 2003,<br />
5. Mohamed BAYAD, Bernard DELOBEL, Article « GRH<br />
et Changement Organisationnel Discours et réalités »,<br />
Centre Européen de Recherche En Management des<br />
Organisations (CEREMO),metz , 1999<br />
6. Mohamed Jaouad EL QASIME, Abdelaziz KRIOUILE ,<br />
l’Entreprise Marocaine Face au Changement<br />
Organisationnel, Ecole Supérieure de l’Informatique et de<br />
l’Analyse des Systèmes Al Irfane, Rebat, Maroc2003.<br />
MEMOIRE DOCTORAT<br />
1. Ann-Laure BASSETTI , Gestion du Changement,<br />
Gestion de Projet : convergence – divergence. Cas des<br />
Risques en Conception et Mise en Place d’une<br />
Organisation de Management de l’Environnement. Thèse<br />
présentée pour obtenir le grade de Docteur, Ecole<br />
Nationale Supérieure d'Arts et Métiers Centre de Paris,<br />
2002.
229<br />
ﻊﺟاﻟا<br />
2. Nadège GUNIA, La Fonction Ressources Humaines<br />
Face aux Transformations Organisationnelles des<br />
Entreprises Impacts des Nouvelles Technologies<br />
d’Information et de Communication. Thèse de Doctorat<br />
en Sciences de Gestion, Université Toulouse I, 2002.<br />
3. Thierry SIEBENBORN , Une Approche de Formalisation<br />
du Processus de Changement dans l’Entreprise . Thèse<br />
pour obtenir le diplôme de Docteur de l’Université de<br />
Savoie,2005.<br />
Revues<br />
1. Dossier Presse SONELGAZ, , Rencontre Président<br />
Sonelgaz avec les journalistes du quotidien El Khabar.<br />
Alger06 Janvier 2008.<br />
2. Les Compétences Managériales Condition de Succès des<br />
Changement, Revue Internationale Stace D.A. et Dunphy<br />
D.C. (1991) : "Beyond Traditional Paternalistic and<br />
Development Approaches to Organizational Change and<br />
Human Resource Strategies". The International Journal<br />
of Human Resource Management, vol2, n°3, Dec. 1991.<br />
3. Noor , Revue Trimestrielle du Groupe Sonelgaz, , n° 01<br />
Avril ,2005.<br />
4. Réseaux , Revue Trimestrielle Editée Par Sonelgaz,.<br />
Direction De Distribution, n°04, Juillet 2004.<br />
Conférences
230<br />
ﻊﺟاﻟا<br />
1. Abdelhalim BEDRANE, Leadership et changement<br />
stratégique :le style de leader dans la démarche de<br />
transformation, Strategies et ressources humaines. Institut<br />
international de l audit social, Algérie 19 et20 mai2001.<br />
2. Hamid YOUSFI 3 ème Conférence de Formation du Secteur<br />
de L’Energie et des Mines Energie Et Des Mines Alger, 12<br />
Alger, 12- -13 D 13 Décembre 2006,<br />
3. Karima BEN KAHLA, « Les Analyses du Changement<br />
Organisationnel Quelques Questions Théoriques,<br />
Méthodologiques et Epistémologiques » article présenté au<br />
colloque « La Flexibilité: Condition de Survie? » Organisé<br />
par l’ISCAE, Tunis1999, 10-11 mars,<br />
4. véronique PERRT : « La Gestion du Changement<br />
Organisationnel » (Recherche aboutie) présenté à la 5ème<br />
Conférence Internationale de Management Stratégique le<br />
13, 14 et 15 Mai 1996 – Lille.<br />
5. Hamid YOUSFI .L’EXPERIENCE DE SONELGAZ Pratiques,<br />
enseignements et interrogations 3 ème Conférence de Formation du<br />
Secteur de L’Energie et des Mines Energie Et Des Mines Alger, 12<br />
Alger, 12- -13 D 13 Décembre 2006 , sp<br />
DOCUMENTS<br />
1. Document de Sonelgaz/Emprunt Obligataire Grand Public<br />
2008.<br />
2. Informations Physiques et Financières aux Evolutions du<br />
Groupe Sonelgaz, Année 2007-1 er semestre 2008.Sonelgaz<br />
spa<br />
Site web<br />
WWW.Sonelgaz.com
Change language