Astravo dvaro sodybos ypatybės - Žiemgala

ISSN 1648-7230. ÞIemgala. 2006/1
NIJOlË lUKÐIONYTË-TOlVaIÐIeNË
Astravo dvaro sodybos ypatybës
Ita lið kø vi lø sti liaus Ast ra vo rû mai yra vie na gra þiau siø ro man tiz mo lai ko tar pio dva rø re zi den ci jø Lietu
vo je. Kar tu su par ku ir ke liais ki tais pa sta tais 1963 me tais jie pa skelb ti ar chi tek tû ros pa min klu.
Ast ra vas – tai Bir þø mies to da lis, esan ti Ðir vë nos eþe ro ðiau ri nia me kran te. XVII a. pir mo je pu së je
ði vie to vë mi ni ma kaip Kris tu po Rad vi los Bir þø val dø pa li var kas.
SO DY BOS PRIE ÐIS TO RË
Birþai Rad vi lø val da ta po XV a. pa bai go je. Bir þø­Du bin giø Rad vi lø gi mi nës at ða kos pra di nin ku laiko
mas Jur gis Rad vi la, Lie tu vos di dy sis et mo nas, dar va di na mas Lie tu vos He rak liu. Jo duk të Bar bo ra
ið te kë jo uþ Lie tu vos ir Len ki jos ka ra liaus Þy gi man to Au gus to. Po jo val dë Mi ka lo jus Rad vi la Ru da sis,
ku ris 1547 m. ga vo Ðven to sios Ro mos im pe ri jos ku ni gaikð èio ti tu là. Jo sû nus Kris to fo ras My ko las Radvi
la Per kû nas pir mas ap si gy ve no Bir þuo se ir pa sta të pir mà jà pi lá, be to, 1589 m. ið rû pi no ið ka ra liaus
Bir þams Mag de bur go tei ses. Mies to her be átei sin tas Rad vi lø þen klas – juo das Ro mos im pe ri jos ere lis
gel to na me fo ne. Rad vi la Per kû nas pra plë të të vo ásteig tà mo kyk là, XVII a. ta pu sià áþy mia re for ma tø
ko le gi ja, ku rià lan kë Lie tu vos ir Kur ðo ba jo rø vai kai. Dieg da mi pro tes tan tiz mà, Rad vi los sie kë ið lai ky ti
Lie tu vos at ski ru mà nuo Len ki jos ir átvir tin ti ra cio na lis ti næ Va ka rø Eu ro pos kul tû ros dva sià.
Astravo rûmø projektas. Architektas Tomas Tiðeckis.
Ið Vilniaus universiteto bibliotekos Rankraðèiø skyriaus
Prieð pra de dant Kris tu pui Rad vi lai Per kû nui sta ty ti Bir þø pi lá, 1575 m. bu vo uþ tvenk tos Apað èios ir
Ag luo nos upës, kars ti nës kil mës pel kës vie to je su for muo tas 400 ha plo to eþe ras. Jis skir tas tvir to vës ir
mies to pri ei goms ap sau go ti. Pir mo ji Bir þø pi lis pa sta ty ta 1586–1589 m. pa gal ita lø bas tio ni niø kvad rati
nio pla no tvir to viø sche mà. Kie me sto vë jo tri jø aukð tø rû mai su re ne san si niais fron to nais, evan ge li kø
re for ma tø baþ ny èia, ar se na las, mais to san dë lis. Ke lià á pi lá sau go jo puoð nûs var tai su bokð tu. Pir mo sios
pi lies vaiz das, nors ir ne vi sið kai tiks lus, uþ fik suo tas To mo Ma kov skio XVII a. pra dþios gra viû ro je. Lietu
vos ir Len ki jos ka ro su Ðve di ja me tu 1625 m. tvir to vë bu vo su griau ta. Ant rà jà Bir þø pi lá pra dë jo staty
ti bû si ma sis Lie tu vos di dy sis et mo nas Jo nuðas Rad vi la. Jis pa si kvie të á Lie tu và olan dið kø bas tio ni niø
pi liø þi no và ka ro in þi nie riø Ado mà Frei ta gà (Fre y tag), ku ris 1641 m. su da rë Bir þø for ti fi ka ci jø pro jek tà.
Ta èiau dël Rad vi los pa si ra ðy tos uni jos su Ðve di ja pi lis 1655 m. be pa si prie ði ni mo bu vo uþ im ta ðve dø ir
dël to ne tru kus su de gin ta Lie tu vos ka riuo me nës. Tvir to vës at nau ji ni mo ëmë si Bo gus la vas Rad vi la. Nors
jis gy ve no Ka ra liau èiu je, ta èiau se kë vi sà sta ty bos dar bø ei gà. Ið Ka ra liau èiaus á Bir þus at siun të sa vo
ar chi tek tà Te ofi lá Spi nov ská, ku ris 1661–1662 m. pa ren gë átvir ti ni mø ir pi lies rû mø pro jek tà. Dar bams
1662–1665 m. va do va vo in þi nie rius Sa mu e lis Ar ci ðev skis. Gy ny bi ná kvad ra to kon fi gû ra ci jos áren gi ná suda
rë dvi gu bas py li mas, fo sa ir ke tu ri bas tio nai kam puo se. Tvir to vës rû mø (pa laz zo in for tez za) sta ty ba
vy ko 1665–1669 m.
1704 m. ðve dø ka riuo me në uþ ëmë Bir þø tvir to væ ir jà su sprog di no. Pra ra du si stra te gi næ reikð mæ,
ji ne be bu vo at sta to ma. 1804 m. Bir þai uþ sko las uþ sta ty ti Juo za pui Tið ke vi èiui. Bai gë si Rad vi lø val dymo
lai ko tar pis, tru kæs apie 360 me tø ir at spin dë jæs ðios ðei mos ga lià bei tur tà. Nors Lie tu vos sta tu tas
drau dë par duo ti ar uþ sta ty ti të vo ni jà, ási ki ðus Ru si jos ca rui, Bir þai 1811 m. pri pa þin ti Tið ke vi èiams. Po

uþ si tæ su siø teis mø 1844 m. Bir þai ga lu ti nai ta po Tið ke vi èiø nuo sa vy be.
MA JO RA TO VAL DY TO JAI
Bir þø dva ro pa li var kà Ast ra và Rad vi los nuo mo jo ávai riems as me nims 1 . Pas ku ti nis val dy to jas – Ka ro lio
Rad vi los bi èiu lis ba jo ras Le o nas Ba raus kas. Jis Ast ra ve gy ve no pa si tu ri mai, lai kë dva ro ka pe là; rû mai
tuo met bu væ se ni, me di niai 2 . Yra mi ni ma, jog pa li var ke sto vë jo di de lis gy ve na ma sis na mas rau do nai
da þy to mis ta ðy tø ràs tø sie no mis, bra vo ras, tvar tai, kluo nai, pir tis, kar èe ma, ma lû nas.
Juo za po Tið ke vi èiaus anû kas Jo nas Tið ke vi èius (1802–1862) Ast ra và pa si rin ko nuo la ti ne sa vo re ziden
ci ja, pa si sta të mû ri nius rû mus. Jis ne tik kû rë Ast ra vo dva ro so dy bà, bet ir fun da vo ka ta li kø baþ nyèias
Ne mu në lio Rad vi lið ky je (1849–1854) ir Bir þuo se (1853–1858). Pats daug ke lia vo, su kau pë ávai riø
me no ver ty biø rin ki ná.
1862 m. jis ástei gë ne da lo mà þe më val dos vie ne tà – Bir þø ma jo ra tà su 50 000 ha þe mës. Ma jo ra tas
bu vo pa tvir tin tas ca ro ása ky mu 1862 m. ge gu þës 29 d., o tø pa èiø me tø rug pjû èio 20 d. Jo nas Tið ke vièius
tra gið kai þu vo. Ka dan gi gra fas bu vo vien gun gis, ma jo ra tas ati te ko bro lio Juo za po sû nui My ko lui 3 .
Ant ra sis Bir þø ma jo ra to val dy to jas My ko las Tið ke vi èius (1828–1897) Ast ra vo rin ki nius pa pil dë ra di niais
ið Egip to bei Pom pë jos ir Her ku la nu mo ar che o lo gi niø ka si në ji mø. 1865 m. gra fas My ko las per si kë lë
gy ven ti á Ro mà, ta po gar siu Eu ro po je an ti kos ra di niø ko lek ci nin ku. Apie 1865–1871 m., po Vil niaus senie
nø mu zie jaus uþ da ry mo, Ast ra vo dva re gy ve no Eus ta chi jus Tið ke vi èius, pa ra ðæs kny ge læ apie Bir þø
pra ei tá ir dar ke le tà is to ri niø pub li ka ci jø. Ma jo ra tà 1872 m. pa vel dë jo My ko lo sû nus Juo za pas Tið ke vi èius
(1850–1905), ku ris val dë já 8 me tus. Juo za pas do më jo si mo ne tø ko lek ci jo mis, 1880 m. ið vy ko á Poz na næ,
kur pa ra ðë ir ið lei do vei ka là Tys zkie wi cia na. Ma jo ra tà jis do va no jo jau nes nia jam bro liui Jo nui Tið ke vi èiui
(1852–1901). Po pas ta ro jo mir ties dva rà pa vel dë jo jo sû nus Al fre das Tið ke vi èius (1882–1930) – pas kuti
nis Ast ra vo sa vi nin kas. Jo nas Yèas já cha rak te ri za vo kaip Lie tu vos di plo ma tà, mi ru sá Pran cû zi jo je.
SO DY BOS RAI DA
Ið sa miau sius is to ri nius duo me nis apie Ast ra vo an sam blá 1982 m. yra su rin kæs Ro ma nas Fir ko vi èius 4 .
Tuo me ti nio pa min klø res tau ra vi mo ins ti tu to ar chy ve bu vo su kaup ta iko nog ra fi nës me dþia gos apie dva rà 5 .
Ji bu vo nau do ja ma ren giant par ko su tvar ky mo pro jek tà 6 . Is to ri næ me dþia gà 1983 m. pa pil do mai rin ko
Ra mu në Le be dy të 7 , at krei pu si dë me sá á par ko áran gos ele men tus.
Rem da ma sis Tið ke vi èiø ko res pon den ci ja, R. Fir ko vi èius nu sta të, jog 1841 m. sau sio më ne sá bu vo
su ga ben tos me dþia gos (ply tos, ak muo, me die na) rû mø sta ty bai 8 . 1842 m. rug së jo më ne sá Pe ter bur ge
per ka mas stik las, vy riai ir durø ran ke nos. 1850 m. ási gy ja mos sta ty bi nës me dþia gos – ge le þis, skar da,
stik las; mo ka ma uþ dar bà ta py to jui Pfai fe riui 9 . 1849–1851 m. bu vo sta to ma ofi ci na ir ðpi to lë (ðiø pa sta tø
vie ta ne ið aið kin ta). 1851 m. ið Pe ter bur go á Ast ra và at veþ tos liû tø skulp tû ros 10 . 1851 m. á dva rà ga bena
mi vie ti nës kil mës me dþiø so di nu kai par kui, 1859–1861 m. tvar ko mos alë jos, oran þe ri jos ir ke liai prie
rû mø. 1857–1860 m. va lo ma te ri to ri ja ir statomas til tas­uþ tvan ka. 1861–1862 m. bu vo sta to mi pa vil jo nai
ir juos su rû mais su jun gu sios ar ka dos. Tik riau siai so dy bà steng ta si uþ baig ti iki ofi cia laus Bir þø ma jo ra to
átei si ni mo 1862 me tais. Is to ri ko Fir ko vi èiaus ið aið kin ta de ta li sta ty bos ei ga lei dþia tiks liai da tuo ti rû mø
sta ty bos pra dþià – 1841–1842 m.
Var ðu vie èio dai li nin ko Mak si mil ja no Fa jan so (1827–1890) li tog ra fi jo je 11 rû mai nu pieð ti dar be ðo ni niø
pa vil jo nø ir ar ki niø ga le ri jø, o Na po le o no Or dos pie ði niuo se, da ry tuo se apie 1876 m., ðios da lys jau pavaiz
duo tos. XIX a. pa bai go je ar ba XX a. pra dþio je bu vo uþ mû ry ta de ði nio ji rû mø ga le ri ja, ku ri N. Or dos
pie ði niuo se dar vaiz duo ja ma at vi ra.
Rû mai, smar kiai nu ken të jæ Pir mo jo pa sau li nio ka ro me tu (juos api plë ðë vo kie èiø ka riuo me në), iki
1920 m. sto vë jo tuð ti. Bu vo ið grobs ty tas par ke tas, me di niai sie nø pa ne liai (bu a ze ri jos), kok liai, lan gø
stik lai. 1918 m. ma jo ra to þe mës fik suo ja ma tik 36 000 ha 12 . Pas ku ti niam dva ro sa vi nin kui Al fre dui Tiðke
vi èiui per re for mà pa lik ta 80 ha þe mës. Da lis val dø per duo ta Bir þø mies to plët rai. Sa vi nin kas dva rà
nuo mo jo (po to par da vë) ag ro no mui Po vi lui Va ria ko jui. Ðis 1923–1924 m. èia ástei gë vil nø ver pyk là, o
1929–1930 m. ið plë të jà á li nø fab ri kà. Jam bu vo pri tai ky tas þir gy no pa sta tas, o ad mi nist ra ci ja ási kû rë
rû muo se. Ant ro jo pa sau li nio ka ro me tu rû mai vi sið kai ap leis ti, jø bûk lë 1956 m. bu vo ava ri në. Li nø fabri
kas „Siû las“ dva re vei kë so viet me èiu, te bë ra ir da bar. Jo ini cia ty va rû mai 1965 m. res tau ruo ti. Da bar
èia vei kia Bir þø AB „Siû las“.
Yra ið li ku sios 1935, 1939, 1956 m. rû mø fo to fik sa ci jos, 1942 m. Kle men so Èer bu lë no su ra ðy tas rûmø
ap þiû ros ak tas (ja me kon sta tuo ta blo ga pa sta to bûk lë) bei tais pa èiais me tais D. Pe kars ko su da ry ti
ap ma ta vi mo brë þi niai 13 . 1956 m. ap þiû ros ak te K. Èer bu lë nas kon sta ta vo, jog lenk ti stik lai ið vog ti jau
1933 m., bokð te ne bë ra laik ro dþio; ves ti biu lio lu bo se ið li kæ Vy ties ir Ere lio her bai, o an tro aukð to sa lëje
– fres kos, vaiz duo jan èios paukð èius ir vy nuo giø ke kes.
DVA RAS TY RI NË TO JØ AKI MIS
Ast ra vo rû mai anks ti pa trau kë ty ri në to jø dë me sá. Pir ma sis re zi den ci jà pa mi në jo Eus ta chi jus Tið ke vièius
1869 m. Sankt Pe ter bur ge ið leis to je kny go je apie Bir þø pra ei tá. Jo je pub li kuo ta M. Fa jan so li tog rafi
ja, vaiz duo jan ti rû mus iki ið plë ti mo (kny gos au to rius spe cia liai uþ sa kë M. Fa jan sui iliust ra ci jas), ta èiau

nie ko ne raðoma apie sta ty bas ir so dy bos ypa ty bes.
XX am þiu je Ast ra vo dva ras ir jo ori gi na lios ar chi tek tû ros pa sta tai ne kar tà mi në ti ávai riuo se krað toty
ri niuo se lei di niuo se. An tai Bro nius Kvik lys „Mû sø Lie tu vo je“ 14 pla èiai ap ra ðo Ast ra vo dva ro val dy to jø
kai tà, nu ro do rû mø sta ty bos da tà (1862 m.), mi ni gra þø par kà su vie ti niais ir sve tim ða liais me dþiais.
Rû mø ar chi tek tû rà B. Kvik lys api bû di na esant anks ty vo jo re ne san so ir ru sø kla si ciz mo sti liaus, V. P. Staso
vo kû ri niø dva sios. Nuo ro dos á re ne san sà ir vë ly và já kla si ciz mà në ra klai din gos, ta èiau ar chi tek tû ros
is to ri kas api bû din tø ðià kryp tá kaip ro man ti ná kla si ciz mà ar ba, se kant XIX a. ter mi no lo gi ja, „ita lið kø vi lø
sti liø “. Pa sak B. Kvik lio, rû muo se bu væ 44 kam ba riai, prieð Pir mà já pa sau li ná ka rà juo se gy ve no ir dir bo
Bir þø ma jo ra to ad mi nist ra ci ja.
Jo nas Yèas kny ge lë je „Bir þai. Tvir to vë, mies tas ir ku ni gaikð tys të“ (Kau nas, 1931 m.) per pa sa ko ja
Eus ta chi jaus Tið ke vi èiaus teks tà apie Rad vi lø lai kus ir pa tei kia duo me nø apie esa mà si tu a ci jà; Tið ke vi èiø
val dy mo lai ko tar pis já ma þiau siai do mi no. Tar pu ka riu dva re, be li nø fab ri ko, vei kë ga ri në pie ni në (vë liau
ið kel ta á Bir þus), bu vo su tvar ky tas ir vei kë ma lû nas. 1924 m. Va ria ko jis nu pir ko ið Tið ke vi èiaus Bir þø
alaus bra vo rà, Ast ra vo van dens ma lû nà, va di na mà ma þuo ju, ir þe mu ti ná ma lû nà ant Apað èios upës, taip
pat vil nø ver pi mo fab ri kà ir ply ti næ Dir vo nið kiø pa li var ke. Dva ro cen trà jis ið si nuo mo jo ið sa vi nin ko il gam
lai kui. 1929–1930 m. kar tu su M. Pa kðèiu ir H. Jan so nu jis ákû rë di de lá li nø ir pa ku lø ap dir bi mo fab ri kà.
Par ke esan èia me fab ri ko pa sta te dir bo per 150 dar bi nin kø.
Len kø ty ri në to jas Ro ma nas Af ta na zis Ast ra vo dva rà ap þvel gia kar tu su Bir þø val do mis 15 . Ma jo ra to
stei gë jà Jo nà Tið ke vi èiø jis va di na an glið ko jo sti liaus ða li nin ku; nau jus rû mus esà pa sta ty di næs XIX a. 6
de ðimt me ty je. Rû mai ita lið kø vi lø sti liaus. R. Af ta na zis pub li ka vo pla èiai þi no mà M. Fa jan so li tog ra fi jà ir
N. Or dos pieð tus rû mø at vaiz dus ið prie kio ir nuo eþe ro pu sës.
AST RA VO SO DY BOS KÛ RË JAI
Ar chi tek tû ros is to ri kas Kle men sas Èer bu lë nas yra pa skel bæs straips ná apie Ast ra vo dva rà 16 , ku ria me
pir mà kart ávar di jo rû mø ir par ko au to rius. Ne nu ro dy da mas ðal ti niø, jis tei gia, jog rû mus pro jek ta vo ir
par kà per tvar kë vil nie tis ar chi tek tas To mas Ti ðec kis, dir bæs kar tu su bro liais Sta nis lo vu ir Bro nis lo vu, o
sta ty boms va do va vo Ce za ris Lau ry nas Ani chi nis, gy ve næs pas Be ne dik tà Tið ke vi èiø Rau dond va ry je prie
Kau no (Èer bu lë nas já va di na Rau dond va rio ir Bir þø baþ ny èiø sta ty to ju). Ani chi nis va do va vo sta ty boms,
kai kà pro jek tuo se pa keis da mas. Pa sak Èer bu lë no, grakð tus dvi tarps nis bel ve de ris pri me na Bir þø Jo no
Krikð ty to jo baþ ny èios bokð tus. Èer bu lë nas ávar di jo taip pat meist rà Ste pà Ju re vi èiø (1818–1893), at li ku sá
ko ky bið kus ir ið raið kin gus me dþio ap dai los dar bus rû mø vi du je. Ste pas Ju re vi èius, pra mo kæs dai li dës
ama to pas Ast ra vo dva ro meist rà, dro þi në jo pa tal pø fri zus (15–20 cm plo èio), da rë sie nø pa ne lius
(apie 1,5 m aukð èio) ir par ke ti nes grin dis, taip pat Tið ke vi èiø ðei mos lo þes ir pres bi te ri jos tvo re læ Bir þø
baþ ny èio je. Pas ku ti nius de ðimt gy ve ni mo me tø Ju re vi èius kû rë re li gi nës te ma ti kos gra fi kà (me dþio raiþi
nius) ir skulp tû rë les 17 . Straips ny je pa mi në ti ki ti so dy bos pa sta tai – XIX a. pra dþios kla si cis ti nis na mas
su por ti ku, sar go na me lis bei ak ve du kà pri me nan tis til tas­uþ tvan ka (1860 m.).
Astravo þirgyno projektas. Architektas Tomas Tiðeckis.
Ið Vilniaus universiteto bibliotekos Rankraðèiø skyriaus
Vi sið kai nau jø (iki ðiol ne skelb tø) duo me nø tei kia Vil niaus uni ver si te to bib lio te ko je sau go mi ar chi tek to
To mo Ti ðec kio brë þi niai. Bib lio te kos rin ki ny je yra Ti ðec kio pa si ra ðy tø ir ne pa si ra ðy tø brë þi niø; pir mø jø
brai þo ypa tu mai, pa si kar to jan tys ne asig nuo tuo se brë þi niuo se, lei dþia tvir tai teig ti, jog Ast ra vo rû mø ir
þir gy no pro jek tus su kû rë To mas Ti ðec kis. Rû mø pa grin di nio fa sa do brë þi nys ne da tuo tas, o pir mo jo ir
ant ro jo aukð tø pla nai da tuo ti 1840 m. ko vo 23 d. 18 Tai gi pro jek tas bu vo pa reng tas ið anks to, o 1841 m.,
kaip ma ty ti ið R. Fir ko vi èiaus su rink tø duo me nø, pra dë ta sta ty ba. Rû mø brë þi nys bu vo vi sið kai tiks liai

ágy ven din tas – tai ma ty ti pa gal jo ati ti ki mà M. Fa jan so pie ði niui ið na tû ros. Vyks tant rû mø sta ty boms,
T. Ti ðec kis ren gë þir gy no pro jek tà. Siû lë uþ sa ko vui net ke lis þir gy no va rian tus, bet bu vo pa si rink tas
pas ku ti nis. Ant brë þi nio pa si ra ðë Jo nas Tið ke vi èius, pa þy më da mas da tà – 1845 m. sau sio 20 d. Apie
tai, kad Ast ra vo rû mus ir þir gy nà (ar kli dæ) pro jek ta vo ið si la vi næs ar chi tek tas, by lo ja pro fe sio na li pa sta tø
ar chi tek tû ra, ati ti ku si reik lø fun da to riaus Jo no Tið ke vi èiaus sko ná.
Tai gi Ast ra vo rû mai ir kai ku rie ki ti so dy bos pa sta tai pri klau so vil nie èio ar chi tek to, Vil niaus uni ver site
to ar chi tek tû ros ka ted ros ab sol ven to To mo Ti ðec kio kû ry bai. Ðis ar chi tek tas taip pat yra au to rius Bir þø
ka ta li kø baþ ny èios, pa sta ty tos 1853–1858 m. Jo no Tið ke vi èiaus lë ðo mis.
C. L. Ani chi nio da ly va vi mà Bir þø baþ ny èios sta ty bo se mi ni S. Ùoza 19 , ta èiau tai lei dþia tik da ry ti
prie lai dà apie jo sà ly tá su Ast ra vo rû mais. Þi no ma, ne at mes ti nas tei gi nys, jog jis va do va vo dar bams,
ta èiau re mian tis brë þi niø da to mis ga li ma drà siai teig ti, jog 1840–1845 m. lai ko tar piu Ti ðec kis nuo lat
ben dra dar bia vo su ma jo ra to sa vi nin ku. La biau ti kë ti na, jog Ani chi nis (be je, mi ræs 1861 m. sau sá) ga lëjo
da ly vau ti ant ra me so dy bos for ma vi mo eta pe, kai 1859–1862 m. prie rû mø bu vo pri sta to mos ðo ni nës
ga le ri jos su pa vil jo nais, taip pat mû ri ja mi van dens ma lû nai bei til tas­uþ tvan ka.
RÛ MØ AR CHI TEK TÛ ROS YPA TY BËS
Pa sta to ar chi tek tû ra dvel kia ele gan ci ja, aris tok ra tið ku mu. Rû mø kom po zi ci ja si met rið ka, ta èiau tû ris
di na mið kas, cen tre ið ki læs grakð tus bokð te lis­bel ve de ris pri me na Bir þø baþ ny èios bokð tus. Fa sa dai modi
fi kuo tø or de ri niø for mø: vie toj ko lo nø su mû ry ti ke tur kam piai stul pai, o cen tri næ aðá pa brë þia prie an gis
ir me zo ni nas lëkð tu tri kam piu fron to nu. Vir tuo zið kai pa nau do tas pus apsk ri èiø ar kø mo ty vas: pra dë tas
bokð te ly je, jis lei dþia si pa sta to aði mi ir ga le ri jo mis „nu te ka“ á pa vil jo nus. Ga le ri jø ar ka dos ið pra dþiø bu vo
at vi ros, vë liau de ði nio ji uþ mû ry ta. Eþe ro pu sës fa sa de ak cen tuo ti du stam bûs ri za li tai lenk tais kam pais.
Jø ið gaub to se plokð tu mo se lan gai se niau bu vo ástik lin ti lenk tais stik lais. Cen tri në ðio fa sa do da lis su
deng ta te ra sa yra átrauk ta. Pla tûs lan gai, lenk tos sie nos, ar ka dos, ðli fuo to gra ni to laip tai Tið ke vi èiø bu vo
per im ti ið va ka rie tið kø ar chi tek tû ros pa vyz dþiø. Ta èiau rû mø co ko liui pa nau do tas vie ti nei sta ty bos tra dici
jai bû din gas ak me nø bei skal dos mû ras. Cen tri në je pa sta to da ly je su mû ry ti skliau tuo ti rû siai.
Sun ku pa sa ky ti, ko dël rû mø fun da to rius Jo nas Tið ke vi èius pa si rin ko re ne san si nës ita lið kos vi los
pro to ti pà. Ga li bû ti, jog sà sa jos su Ita li jos re ne san su ákû ni jo sa vi nin ko troð ki mà ðiuos rû mus pa vers ti
ðvie të jið ka me no bei ra ri te tø ga le ri ja. Rû mø vi du je – rep re zen ta ci ja ir ele gan tið ku mas. Aðy je ið dës ty tas
pa ra di nis ves ti biu lis ir ova li në sa lë, ið ku rios pa ten ka ma á te ra sà ir laip tus, be si lei dþian èius eþe ro link.
Nors pa brëþ ta si met ri ja, pa tal pos su jung tos lais vai. Ves ti biu lis uþ ima du aukð tus ir yra pa puoð tas kolo
na do mis. Apa èio je ke tu rios po ros jo në ni niø ko lo nø re mia ga le ri jà, vir ðu ti në je da ly je jø rit mà at kar to ja
ko rin ti nës ko lo nos. Pla tûs an tab le men tai gau siai puoð ti lip di niais (gri fø ir gul biø fi gû rë lës, akan to la pai,
ro ze tës). Laip tai, pa slink ti á ðo nà nuo ves ti biu lio, bu vo me di niai, dro þi në tais tu rëk lais. Ves ti biu lio sie nas
den gë àþuo lo pa ne liai – bu a ze ri jos – su ásprû do mis ir pro fi lia vi mu. Abi pus ova li nës sa lës ið dës ty ti valgo
mo jo, bi liar di nës, bib lio te kos kam ba riai. Jø sie nas taip pat den gë àþuo lo pa ne liai, dro þi në ti fri zai,
val go ma ja me bu vo ámon tuo tos in dau jos, grin dys ið klo tos ge o met ri nio rað to par ke tu. Vi sus me dþio dar bus
in ter je ruo se at li ko vie ti nis meist ras Ste pas Ju re vi èius. Au ten tið kø sa liø gip sa tû rø frag men tai yra pa te kæ
á Bir þø krað to mu zie jø. Ves ti biu lio lu bo se bû ta ta py tø Lie tu vos bei Len ki jos her bø, ant ro jo aukð to kamba
ry je – ta py ta kom po zi ci ja su paukð èiais ir vy nuo giø ke kë mis.
Ast ra vo in ter je rø frag men tus at spin di ke lios fo to gra fi jos. Vie no je ið jø 1868 m. Eus ta chi jus Tið ke vièius
nu fo tog ra fuo tas rû mø bib lio te ko je, ki to je XX a. pra dþio je uþ fik suo ta ne oba ro ki nio sti liaus sve tai në
su veid ro dþiais prað mat niuo se rë muo se 20 .
TIÐ KE VI ÈIØ KO LEK CI JOS AST RA VO RÛ MUO SE
E. Tið ke vi èiaus kny go je apie Bir þus pa mi në ti rû muo se sau go mi moks li niai rin ki niai 21 – bib lio te ka,
nu pirk ta ið gra fo My ko lo Bor cho, ku rio je yra daug is to ri jos kny gø len kø kal ba ir lo ty nið ki in ku na bu lai;
sla við ki met rað èiai, ávai rûs Rad vi lø, Sa pie gø do ku men tai. Iliust ra ci jø, ge og ra fi niø þe më la piø ir gar siø
dai li nin kø pie ði niø bib lio te kos rin ki niuo se uþ re gist ruo ta 1063. Ar che o lo gi në je ko lek ci jo je, be lie tu við kø
se nie nø, su kaup ta daug My ko lo Tið ke vi èiaus su rink tø ra di niø ið Pom pë jos ir Her ku la nu mo. Et no gra fi næ
ko lek ci jà su da rë daik tai ið Ame ri kos, par veþ ti ma jo ra to stei gë jo. Bib lio te kà ir gy ve na mà sias pa tal pas
puo ðia mar mu ro skulp tû ros ir pa veiks lai. Au to rius kny gos pa bai go je pri du ria, jog nuo 1862 m. Ast rave
gy ve nàs pui kus pie ðë jas Ar tû ras Bar te lis (ma jo ra to val dy to jo gra fo My ko lo Tið ke vi èiaus ága lio ti nis),
ku rio es ki zus Pa ry þiu je ið lei do J. K. Vil èins kas. Bar te lis ga lë jo nu pieð ti ir Ast ra vo so dy bos vaiz dø. Pasak
Af ta na zio, pa sta tæs rû mus Jo nas Tið ke vi èius ëmë si rin ki niø, ku rie bu vo kau pia mi iki pat 1914 m.
Af ta na zis, rem da ma sis 1903 m. Poz na në je Juo zo Tið ke vi èiaus ið leis ta Tys zkie wi cia na, pa pil do E. Tiðke
vi èiaus duo me nis, nu ro dy da mas, jog kny gø Ast ra vo bib lio te ko je jo ap ra ðo mu me tu jau bu vo apie 20
000 (E. Tið ke vi èius nu ro do 4546), o ta py bos rin ki ny je bu vo fla man dø, olan dø, vo kie èiø meist rø dar bø,

sa lë se eks po nuo ti gin klai, mun du rai, or di nai ir me da liai. Sau go tas taip pat se nas Die vo Mo ti nos pa veikslo
ið Ber di èo vo baþ ny èios ap tai sas, puoð tas ema liu ir ru bi nais. Da lis ver ty biø dël ne þi no mø prie þas èiø
apie 1880 m. per veþ ta á Vil niaus rû mus Ne ries kran ti në je (da bar Þy gi man tø g. 3), kur te be bu vo XX a.
pradþio je, da lis vë liau pa te ko á Pa ry þiø.
Pa sak Jo no Yèo 22 , gra fas Al fre das Tið ke vi èius tu rë jo gra þø rin ki ná vi sø Lie tu vos mies tø her bø (lie tø
ið gip so bei pieð tø). Ðá rin ki ná ag ro no mas Va ria ko jis per da vë Bir þø mu zie jui, esan èiam Ro tu ðë je, kar tu
su dau ge liu ori gi na liø do ku men tø ir se no vi niu lie tu viø au ku ru. Va ria ko jo ið sau go tà Bir þø ar chy và 1930
m. pa bai go je yra ma tæs Bir þið ka 23 . Dva ro bib lio te kos li ku èiai pa ves ti Bir þø gim na zi jos glo bai.
Al fon so Kaz laus ko pa skelb tais duo me ni mis, ver tin giau sia tarp Ast ra vo rin ki niø bu vo ta py bos kolek
ci ja. „Jo je bu vo se nø jø fla man dø, is pa nø, vo kie èiø dai li nin kø dar bø. Pa þy më ti ni to kie ðe dev rai, kaip
Remb rand to „Ðven ta sis Je ro ni mas“, Ve las ke zo „Is pa ni jos in fan tos por tre tas“, Hol bei no „Se nu të“ ir kt.
De ja, vi sos ðios ver ty bës ið blað ky tos po vi sà pa sau lá. Te li ko tik Ru ben so „Nu kry þiuo ta sis“, du Ka na le to
„Ve ne ci jos vaiz dai“, du Ba èa re lio dar bo por tre tai ir ke le tas olan dø mo kyk los pa veiks lø“ 24 .
Mu zie ji nin kës Al do nos Snit ku vie nës duo me ni mis, da lis Bir þø rin ki niø bu vo ið ga ben ta ið Lie tu vos ir
1922 m. par duo ta auk cio ne Pa ry þiu je. Ki ta da lis gra fo Al fre do Tið ke vi èiaus tai ko mo jo me no dir bi niø buvo
par duo ta Kau ne 1927 m. vy ku siuo se auk cio nuo se. Tris eks po na tus ási gi jo M. K. Èiur lio nio ga le ri ja, o
pa veiks lø rin ki ná 1931 m. ási gi ju si Ðvie ti mo mi nis te ri ja per da vë Vals ty bës mu zie jui (da bar jis sau go mas
Na cio na li nia me M. K. Èiur lio nio dai lës mu zie ju je) 25 . Ið Ast ra vo pa te ko per 20 pa veiks lø. Dau giau sia tai
XIX a. por tre tai, ta èiau yra ke li ið skir ti nës ver tës kû ri niai – P. P. Ru ben so pa veiks las „Nu kry þiuo ta sis“,
M. Me li nio si dab ro rel je fai „Trys ka ra liai“, „Bet lie jus“ (1649 m.) 26 .
SO DY BOS SAU GO JI MAS
LTSR Mi nist rø Ta ry bos nu ta ri mu 1963 01 21 so dy ba átrauk ta á Res pub li ki nës reikð mës ar chi tek tû ros
pa min klø sà ra ðà. Á já ára ðy ti rû mai, par kas, til tas ir uþ tvan ka. 1990 12 27 Pa min klo­t var kos de par ta mento
prie Lie tu vos Res pub li kos vy riau sy bës ása ky mu pa pil do mai átrauk ti sar go na me lis, van dens ma lû nas,
ar kli dës, du ku me ty nai, du gy ve na mie ji na mai ir tvar tas. Per þiû rë jus kom plek so ið li ki mà bei sta ti niø
ver tæ, jis ára ðy tas á kul tû ros ver ty biø re gist rà (kul tû ros ver ty bës ko das G260K). Ver ty bës su dë ty je yra
rû mai, par kas, ar kli dë, sar go na mas, til tas, til tas­uþ tvan ka, van dens ma lû nas ir var tø stul pai. Nu sta ty tos
ob jek to ar chi tek tû ri në, is to ri në, ur ba nis ti në ir krað to vaiz di në ver tës. 2001 m. rug pjû èio 17 d. Ast ra vo
dva ro so dy ba ára ðy ta á LR kul tû ros pa min klø sà ra ðà. So dy bos dos jë, at ski rø sta ti niø ap ra ðai, pla nas ir
fo to fik sa ci ja skel bia mi Lie tu vos dva rø duo me nø ba zë je (www.he ri ta ge.lt).
Rû mai bu vo res tau ruo ja mi 1956–1965 m. pa gal ar chi tek tø Ro mu al do Ka mins ko ir Al gi man to Urbðto
pro jek tà. Pa sta te vei kë „Siû lo“ fab ri ko ad mi nist ra ci ja ir dar buo to jø kul tû ros na mai. Res tau ra ci ja su
per trau ko mis tæ së si iki 1989 m. Ves ti biu ly je at kur tos me di nës bu a ze ri jos. Sa lë se at kur ti fri zai, ta èiau ne
vi sið kai tiks liai at kar to jan tys se nà sias gip sa tû ras. Ast ra vo rû mø prie an gá puo ðu sios me ta li nës liû tø fi gûros,
nu lie tos Sankt Pe ter bur ge XIX a. vi du ry je, dar 1938 m. bu vo ið veþ tos á Kau nà, o prie rû mø 1965
m. pa sta ty tos jø gip si nës ko pi jos.
1984 m. pa reng tas par ko su tvar ky mo pro jek tas (ar chit. Ro mas Kaz laus kas). Pa gal já su tvar ky ta da lis
par ko, at sta ty tas til tas per eþe rà, jun gian tis Ast ra vo so dy bà su Bir þø mies tu.
PAR KAS IR KI TI AST RA VO SO DY BOS STA TI NIAI
So dy ba ási kû ru si vaiz din go je se niau sio Lie tu vos dirb ti nio eþe ro pa kran të je (eþe rui – 400 me tø).
Par kas su pla nuo tas kar tu su rû mais; pra dë tas so din ti apie 1851 m., vë liau, 1859–1861 m., ja me bu vo
tvar ko mi ke liai, alë jos, áren gia mos oran þe ri jos 27 .
Vi du ti nio dy dþio (18 ha) par kas áreng tas eþe ru ap juos ta me pu sia sa ly je, ri bo ja mas dre na þi nio perka
so (ka na lo) ir Apað èios upe lio. Ið kas ti að tuo ni ap ta kiø ne tai syk lin gø for mø tven ki niai. Van duo pa naudo
tas kaip la bai svar bus par ko kom po nen tas. Pei za þi ná par ko po bû dá pa brë þia lenk ti ta kai ir þel dy nø
ið dës ty mas. Au ga vie ti niai la puo èiai me dþiai bei sve tim þe miai eu ro pi niai mau me dþiai, bal to sios tuo pos,
vei mu ti nës pu ðys, kar py tie ji ber þai. Me dþiai su da ro ne di de les ta py bið kas gru pes. Piet ry ti në je par ko daly
je ant su pil tø kal ve liø pa so din ti àþuo lai.
Rep re zen ta ci në je da ly je ak cen tuo ta ðiau rës­pie tø kom po zi ci në aðis. Tie sus áva þia vi mo á so dy bà kelias
ker ta ka na là ir ási lie ja á di dþiu læ prie ðais rû mus ply tin èià erd væ – bu vu sá ap va þiuo ja mà par te rá. Ja me
vaiz din gai ið ryð kë ja ta py bið kas rû mø si lu e tas. Prie ðin go je – eþe ro pu së je bu vo ro za riu mas, pa kran tës
uþu te ky je – val èiø prie plau ka, link jos lei do si þi bin tais ap ðvie èia mi laip tai, pa puoð ti va zo mis, lie to mis ið
ce men to. Pa kran të bu vo su tvir tin ta ak me ni mis, laip tai pa da ry ti ið ta ðy to ak mens. Val tys bu vo ið ra din gø
for mø (pvz., No jaus lai vas). Ne to lie se sto vë jo ne ogo tið kas 8­kam pis dvie jø tarps niø ste bë ji mo bokðte lis
su smai lia ar këm an gom ir kuo rais. Nuo bokð te lio tæ së si mû ro tvo ra, juo su si rep re zen ta ci næ par ko da lá;
jà skai dë pus apsk ri èiø sà ra mø ni ðos. Cen tri næ par ko da lá juo së mû ro tvo ra. Ðiau ri në par ko ri ba bu vo

uþ tver ta lie to ke taus tvo re le ant ak me nø pa ma to. Èia ið li kæ var tø stul pai, su mû ry ti ið ply tø ir ak me nø.
K. Èer bu lë nas api bû di no par ko struk tû rà, van dens tel ki nius, þel dy nus kaip pa si þy min èius sen ti men taliz
mu.
Ro man ti næ par ko nuo tai kà pa pil dë an glið kà ko te dþà pri me nan tis var ti nin ko na me lis (kai kur va di namas
ðuni nin ko na me liu) ir til tu kas prie pa grin di nio áva þia vi mo á so dy bà. Na me lis sta ty tas XIX a. ant ro je
pu së je; jis vie naukð tis su man sar da, sta èia kam pio pla no. Sie nos mû ry tos ið juos to mis su dë tø rau donø
ir per deg tø ply tø, co ko lis – ið ta ðy to ak mens. Di de li sta èia kam piai lan gai ap juos ti tin kuo tais, bal tai
nu da þy tais dan ty to kon tû ro ap va dais. Dvie jø ar kø til tu kas mû ry tas ið ak me nø, tik ar kø an gok rað èiai ir
de ko ra ty vios ap skri tos ni ðe lës – ið ply tø.
Þir gy nas-ra ti në bei ma nie þas su mû ry ti ið rau do nø ply tø ir skal dy tø ak me nø pa gal 1845 m. T. Ti ðec kio
pro jek tà. Pa sta tas ak cen tuo tas bokð te liais, pus apsk ri èiø ar kø lan gais bei puoð niu fron to nu. Per sta tant
þir gy nà á fab ri kà (1929–1930 m.) bu vo pri tai ky tos pa na ðios me dþia gos bei sti li nës for mos.
Áspû din gas so dy bos ob jek tas yra 51 m il gio til tas-uþtvan ka per Apað èios upe lá, pri me nan tis ro më nø
ak ve du kà. Jis pa sta ty tas 1858–1860 m., res tau ruo tas 1996 m. Res tau ruo jant mû re at ras tas do lo mi ti nis
ak muo su sta ty bos da ta ir fun da to riaus ini cia lais (1860; HJT); ki ta me do lo mi ti nia me ak me ny je ið kal ti
ar chi tek to dar bo sim bo liai (kam puo tis su skries tu vu) ir ini cia lai MJP. Uþ tvan ka su da ry ta ið su mû ry tø
ak me nø pa grin do ir 10 rau don ply èiø ar kø, ku rio se átai sy ti pa ke lia mi ir nu lei dþia mi me di niai sky dai sulai
ko ar ba pra lei dþia eþe ro van de ná á ka na là, kad veik tø van dens ma lû nas. Virð ar ka dos yra mû ri nis
til to pa ra pe tas su ap skri to mis 40 cm sker smens ro ze të mis – lie taus van dens pra te kë ji mo an go mis. Tai
me nið kas in þi ne ri nis sta ti nys, vie nin te lis toks Lie tu vo je.
Be rep re zen ta ci nës so dy bos da lies su rû mais ir par ku, dva ras apë më ga my bi næ ir gy ve na mà jà­ûkinæ
zo nas (pa li var kà). Ið lau ko ak me nø su skal dos ir tin ko in tar pais mû ry tas van dens ma lû nas te bes to vi
eþe ro pa kran të je. Jis sta ty tas 1857 m. Kon tras tin gai ið si ski ria rau do nø ply tø an gø ap va dai, an tab lemen
tas su dan tu kais, sie nø kam pai. Sie nas pa gy vi na ámû ry tø per deg tø ply tø zig za gai. Pa sta to pla nas
kam po for mos, co ko lis pri de rin tas prie ne ly gaus rel je fo, cen tri næ aðá pa brë þia me zo ni nas. So dy bo je bu vo
ant ras pa na ðus ma lû nas; jie va din ti aukð tu ti niu ir þe mu ti niu. Se na sis mû ri nis pa li var ko na mas, sta ty tas
apie 1820 m., ið li kæs prie so do, ðiau rës ry tø pa krað ty je. Tai vie no aukð to sta èia kam pio pla no pa sta tas,
deng tas aukð tu pus val mi niu sto gu. Sie nø kam pai pa ryð kin ti rus ti ka. Ne ið li kæs prie an gis ið ke tu riø po romis
gru puo tø do rë ni niø ko lo nø.
Ast ra vo so dy ba lai ky ti na vie nu ið bû din giau siø lie tu við ko jo ro man tiz mo dva rø ar chi tek tû ros pa vyzdþiø.
Ðian die nà jau ga li ma ið sklai dy ti so dy bos is to riog ra fi jo je vis dar gy va vu sias abe jo nes dël au to rys tës:
pa grin di nius Ast ra vo dva ro pa sta tus 1840–1845 m. lai ko tar piu tik rai pro jek ta vo To mas Ti ðec kis, Vil niaus
uni ver si te to auk lë ti nis, pro fe so riaus Ka ro lio Pod èa ðins kio mo ki nys.
1Eus ta chi jus Tið ke vi èius. Bir þai. Þvilgs nis á mies to, pi lies ir ma jo ra to pra ei tá (ver të Al gi man tas Baub lys), Ðiauliai,
Sau lës Del ta, 1998, p. 89–90.
2Ten pat, p. 91.
3Bir þø Tið ke vi èiø gy ve ni mo da tas ir pa vel dë ji mo se kà ið aið ki no A. Snit ku vie në. Þr.: Al do na Snit ku vie në. Bir þø
Tið ke vi èiø me ce na vi mas, kul tû ri në ir moks li në veik la. Liau dies kul tû ra, 2004, Nr. 1, p. 55–65.
4Fir ko vi èius R. Ast ra vo dva ro pa sta tai ir par kas (R 97). Is to ri në apy braiþa, 1982, ran kraðtis. Vil niaus ap skri ties
ar chy vas (VAA), F. 5 – 3064.
5VAA, F. 3c – 12164 – 1. Vie no je ið nuo trau kø – por ce lia no sa lës frag men tas prieð 1916 m. Rû mø fo to gra fi jø
tu ri Vy tau to Di dþio jo ka ro mu zie jus.
6Ast ra vo par ko su tvar ky mo pro jek tas, 1984, au to rius R. Kaz laus kas. VAA, F. 2 – 490 – 12.
7Le be dy të R. Buv. Ast ra vo dva ro ir par ko is to ri niai­me ni niai ty ri mai. Is to ri në apy brai þa, 1983, ran krað tis. VAA,
F. 5 – 3172.
8LVIA, F. 716, p. 3, b. 1422 (duo me nys ið R.Fir ko vi èiaus apy brai þos).
9LVIA, F. 716, p. 1, b. 66 (p. 39), b. 91 (p. 38), b. 65 (p. 207); F. 716, p. 3, b. 800 (p. 6–9).
10LVIA, F. 716, p. 3, b. 800, p. 6–9.
11Snit ku vie në A., op. cit., p. 61.
12Yèas J. Bir þai. Tvir to vë, mies tas ir ku ni gaikð tys të. K., 1931, p. 183.
13Fo to fik sa ci ja ir brë þi niai sau go mi KPC (buv. Moks li nës­me to di nës ta ry bos) ar chy ve.
14Kvik lys B. Mû sø Lie tu va. T. II. Vil nius, Min tis, 1991, p. 682–683. (Au to rius re mia si J. Yèo kny ga.).
15Af ta na zy R. Dzie je re zy denc ji na daw nych kre sach Rzec zy pos po li tej. Cz.I, tom 3. Wr.­War. ­Kr., 1992,
s.17–24.
16 Èer bu lë nas K. An sam blis prie Ðir ve nos eþe ro. Sta ty ba ir ar chi tek tû ra, 1971, Nr. 12, p. 23–25.
17 Èer bu lë nas K. Ste pas Ju re vi èius – ta len tin gas liau dies meist ras. –Vals ty bi nës LTSR ar chi tek tû ros pa min klø
ap sau gos ins pek ci jos met rað tis. Vil nius, 1960, p. 109–111. Au to rius rë më si þo di niais liu di ji mais, su rink tais

1940 ir 1946 m.
18VU RS, F. 78 – 376e (pa grin di nis fa sa das), 376f (pir mo jo aukð to pla nas), 376g (ant ro jo aukð to pla nas), 376a
(rû mø pjû vio frag men tai).
19Ùoza S. Ar chi tek ci i bu dow nic zo wie w Pols ce. Wars za wa, 1954, s. 13.
20Nuo trau kos pub li kuo tos A. Snit ku vie nës straips ny je. Þr. Liau dies kul tû ra, 2004, Nr. 1, p. 58, 59.
21Tið ke vi èius E. Bir þai. Þvilgs nis á mies to, pi lies ir ma jo ra to pra ei tá (ver të Al gi man tas Baub lys), Ðiau liai, Sau lës
Del ta, 1998, p. 99–101.
22Yèas J. Bir þai. Tvir to vë, mies tas ir ku ni gaikð tys të. K., 1931, p. 36.
23Ten pat, p. 55.
24Kaz laus kas A. Ast ra vas. Kul tû ros ba rai, 1971, Nr. 9, p. 71.
25Snit ku vie në A., op. cit., p. 62.
26Pas ta ruo ju me tu dau ge lá kû ri niø iden ti fi ka vo A. Snit ku vie në: Lit hu a nian Col lec tions of Count Mi chaù Tys zkiewicz
and His Fa mi ly (in) Wars zaw Egyp to o lo gi cal Stu dies I. Es sa ys in ho nour of Prof. Dr. Jad wi ga Li piñska.
War saw, 1997, p. 225–247.
27Fir ko vi èius R. Ast ra vo dva ro pa sta tai ir par kas (R 97). Is to ri në apy brai þa, 1982, ran krað tis. Vil niaus ap skri ties
ar chy vas (VAA), F. 5 – 3064, p. 4.
Vytauto Didþiojo universitetas
Menø institutas
Laisvës al. 53, LT–44309 Kaunas