M TADMÏIR M FATÂ «I1ÂÏ FUERIMT

COPPEÎ.1PALMYRAE25721'""M TADMÏIR M FATÂ «I1ÂÏ FUERIMTDISSERTATIO IN MJGURALISQUAMAI) SU M.M OS IN PH1LOSOPHIA HONORESai; _____PI__S____.0PHILOSOPHOEUÎ- OBDINE IN ALMA LITTEEAEUMBEROLINENSI>. , _'\ RITE QiPETRANDOSscRirsiTHUBERTUS GRIMM11 \ I . I _U.0_UIE1.SIS.MONASTERII GDESTFALORUM.EX TYPOGRAPB I _R _.TB__NvMIM.. i LXXXVI

PRAEMONITUM.Cum in offfcina typographica nonnullae litterarum formae, quibus exactelitterae quaedam Arabicac transsoribi soient, desiderentur , a transscriptioneusitata paulum rocodens litteris cursivis. /., s, d, t litteras lia (sine punctodiacritico), sud, dâd (cum punctosuperiore), ta iniitor ;ceteroquin consuetudinemvulgarem secutus sum.

25721PATRI SUO CARISSIMOPIETATIS CAUSA.

Caput primum.Brevis Palmyrae historia al) anno 273incursion Ârabum.usoue ad\juva multi fuerint, qui fata Palmyrae antiqua, quo temporeinter potentes Orientis urbes potentissima exstabat, uberius et proinscriptionum aliorumque fontium copia penitus tractabant, parvatantum doctorum inquisitione fructi sunt ii anni, quibus postfatalem illam expugnationem urbis splendor evanuerat.x) Et paeneiure quidem, cum et propter summam fontium penuriam res ingratavideretur, et urbs, quae tam graviter ceciderat, ut eiusauctoritas inter urbes orientales minima facta esset, monographiaindigna putaretur. At non, ut multi volunt, 2) Palmyra tumsolitaria omnique populo privata fuit, sed prae commodis illiset divitiis Zenobiae aetatis omnes res détériore erant loco.Longum de causis ruinae commentarium scribere omitto, cumomnia fere documenta et praecipue inscriptiones 3) sileant, et paucatantum leviter signabo.Familia principum exstirpata cum exercitus urbis dissipatus,munis et templurn dirutum, confinium devastatum esset, praeterhaec damna statum urbis maxime commutasse videtur, quod exa) Cf.commentariolum G. Miigeli in Ersoh et Gruber: RealencyMopâdie ;et praecipue oxplicatio uberior in Ritter : Erdkunde XVII. 1501 ff. ; in libro :Neue Beitrage zur Kunde Palmyras auotore Mordtmann (Sitzungsbericlite derAkad. d. Wiss. zu Miinoben 1875 tom. II.)usque ad expugnationem tantumurbis per Arabes factam agitur.■2)Exempl. o. Hoinmsen: Rômisohe Geschichte t. V. p. 441 —42.3) Cf. apud Mordtmann: Neue Beitrage, inscriptio latina de statione Diocletianiet Maximiani Impp. et Constantii Maximianique Caess. in urbe habita(ut videtur,ex anno 297) etWaddington, Inscriptions grecques et latines n.2029 etiam ex Diocletiani aetato,sed nimis mutilata.1

loco pagano Christianus, ex emporio Orientis municipium mercaturafere carens fiebat.exsistunt.Primae religionis Christianae vestigiaex IV saeculi initioAnno 325 inter episcopos Nicaeae congregatos MarinusPalmyrenus nominatur, e successorum série duo Johannes notisunt, quorum prior in protocollo concilii anno 451 Chalcedonehabiti et sub litteris quibusdam a. 457 de Proterio martyre adLeonem imperatorem datis, bis per manum Theodori, Damascimetropolitae, subscripsit, *)alter a Justino imperatore simul cumepiscopis monophysiticis Johanne de Hewwârîn 2), Thoma de Jabrûd,Alexandro de Abila sede deiectus et relegatus est a. 518. 3) AddoGeorgium quendam, de quo infra tractabitur. Quare nihil impedit,quominus seriemcontinuam ad initium imperii Muslemici pertinentemconstituamus.Quae propagatio religionis Christianae, cum cultum Solis,olim Palmyrae tam magnificum, ut ipse Aurelianus numinis laesiiram pertimescens templum dirutum reparare studeret, celeriter opprimeret,ad obliterandam antiquae urbis naturam multum valebat.Templum Solis,quod, ut ex ruderibus cognoscendum est, facileprimum Orientis fuerat, quando clausum sit, traditum non est, sedcum Constantino eiusque successoribus regnantibus delubra paganastudiose clauderentur4)aut Christianis praeberentur, Palmyrenumcerte in fine saeculi quarti Christianorum fuit.Cum ex céleri religionis Christianae Victoria deminutio urbisantea penitus paganae antececfens concludi possit, magis ex illacommercii declinatione potentia tabescens apparet, quoniam mercatorumagendi ratio semper certam rerum mensuram praebet.Viaantiqua, qua Palmyrae opes creatae erant, unde oriretur, exinscriptionibus elucet. A Vologesia 5)et Karkâ (i), ubi commutatio*) Le Quien: Oriens Christianus II. 845.2) Cum Assemani urbem Baras tabul'ae Peutingerianae comparet, satisevidens est,jffiiwwàrain ibi significari.3) Locos hue spectantes ap. Assemani: De Monophysitis.") Templum Beliopolitanum celebemmum Thoodosio impevante Chronicol'ascbali teste clausum est, a Constantino ex. c. templum Veneris Aphacense.ù) Corp. Insc. Graec. ed. Boekh 4489.°) Vog.W'': Inscriptions Sémitiques T. (i.

urbes3mercium Indicarum per mare advectarum fiebat, rnercatores praesidiisPalmyrenis defensi praeter Euphratem proficiscebantur.A qua urbe desertum et Tadmur peterent, haud ita liquet;Circesiumquidem, ubi etiam via ex interiori Asia ducens excipiebatur,bene situm erat, praesertim cum loca sive praesidia a geographisPalmyrenae addicta Resafa, Oriza alia prope essent. Ubi adPalmyram ventum est, iter, quod reliquum erat, minus periculosumet molestum erat.Inde in duas partes proficiscebantur,aut per Apamaeam Antiochiam (etiam Tripolim per Emesam saepepetitam esse verisimile est), aut per montes -HaùrânPalaestinaecapessebant.Sed post expugnationem Palmyrae, cum terra vastata esset,multa praesidia, quae vias munirent, deleta iacerent,putei exhaustiessent, securitas illa, qua praeteritis saeculis, dum bella Parthorumet Persarum cum Romanis incepta Syriam septentrionalem turbabant,rnercatores in terra Palmyrena usi erant,est.Itaque,omnino desideratapraesertim quod paulo post Romani hostibus repulsisSyriam totam firmo tenebant praesidio, omne fere commerciumvia perquam antiqua urbes septentrionales Syriae attingente fiebat. *)Cum aliae causae multae coniici possint, quare Palmyra tamceleriter omni potentia totoque flore privata sit,certi nihil proptertestimoniorum silentium intelligi potest.Gravem quidem, sed obscuram quaestionem perstringerenecessarium est, qua stirpe urbis incolae orti fuerint. Cum interdoctos principalis adhuc lis diiudicata non sit, utrum nomina propria linguae Arabicae potius an Aramaicae addicenda sint, paucatantum alia addam.urbe commercio aucta valde verisimile est.Palmyrae varias gentes mixtas fuisse, proLingua inscriptionummère paene Aramaica non ita praevalere potuisset, nisi primiscivitatis annis incolae gente Aramaica orti urbem tenuissent.Arabes autem, quorum generalis ex Arabia interiore in Syriamterrasque adiacentes emigratio in fine secundi saeculi fiebat, cumsatis diu vicini Palmyrenorum fuissent, mature his admistos esseverisimile est.Scriptores Arabici, si ad hanc quaestionem decernendameos adhibere licet, domum Odenati eiusque populum nun-*)cf. capitis IV initium.1*

quam Arabes, sed Amalecenses nominant; nibilominus scriptorsatis accuratus, el-Bakrî1) enarrat, filios Sali/» e gente ArabicaQue?âca équités praefectosque reginae Zenobiae fuisse. Nonnecredibile est, exercitus illos magnos, quibus ad tempus Aegyptuset Syria subiecta tenebantur, rêvera ex incolis deserti Arabiciscompositos esse?Cum ex saeculis subsequentibus omnia desintdocumenta, tempore Muslemico Arabes soli in urbe nominantur.Notandum videtur, a M. de Vogué in inscriptionibus nonnullanomina Iudaica reperta esse. Nec tamen Judaeorum magnumnumerum in urbe censedisse putem, quippe cum Tharmudaei, quonomine in Talmud Palmyreni significari soient, 2)olim tam maieaudirent, ut ne proselytae quidem ex iis sumerentur. 3)Veniamus ad raros nuntios historiam Palmyrae usque adannum 634 pertinentes.In „Notitia dignitatum imperii Romani"inter urbes Phoenices 4) numeratur, quae regio terraminter Antilibanum et Palmyram sitam comprehendebat (ultra urbemet ad orientem et septentriones versus Syria erat).Palmyrae igiturlegio I Illyricorum collocata erat sub dispositione ducis Phoenices.Quae militum copia, quantam praeter Danabam urbem nulla eiusterritorii urbs habebat, imperatores summam finis orientaliscuram5)adhibuisse mihi probare videtur; singularem Palmyrae magni-') Lexicon geographicum âuctore el-Bakrî ed. Wiïstenfeld. p. 19.2) Boc nomen non ex falsa lectione ortum, sed apud Judaeos usitatumesse, eo confirmatur ,quod EusebiA et Hieronymus Oeç/iorid- et Thermothsoribant.3) Neubauer: La géographie de Talmoud. Paris, 1868. I. p. 301 f. Eicnomen Tharmud de industria depravatum vult, ut lippitudo incolamm secun-in-dum Billel his addicta verbo signiflcaretur. Suspicatur etiam aliam vim,cursandi nempe, quod Palmyreni toties in finitimorum terram incursavissent.4) Land in commentatione : Aramaische Alphabete aus dem 9ten Jahrhundert (ZDMG XXII. 549) alphabstum quoddam adfert Tadmurenum „sivePhoenicium",quod ut explicetur, in manuscripto additur: Tadmur id est PlioeniceSyriae. Quae nomina ignorantia soribae confusa esse eenseo, quod illotempore nomen Phoenice, doctis tantum notum, ui'bi Arabicao Tadmur additumesse crodibile non est.6) Praecipue propter Persarum iuvasiones, quod etiam Palladius (VitaChrysostomi p.194) ubi Palmyra to tmi- neom'n- yçoi-oioi- , id est castellumad defendendos Persas nominatur,signiflcat (apud Uranium contra fçovçiov2vy

■5tudinem aut auctoritatem minime ex ea deducam.Sub dispositioneautem ducis Thebaidis ala VIII equitum Palmyrenorum et „cuneusequitum secundorum clibaniorum Palmyrenorum" sub Magistromilitum per Orientem erat.*)Num Palmyra perturbationibus illius temporis implicata fuerit,a nullo traditur; facta autem graviora cum illa in regione ferenulla acciderent, urbs facile neglecta et ignota fieri poterat.Quapropter Justinianus imperator iam primo regni anno (527 menseOctobri) tum alias termini orientalis urbes, tum Palmyram renovareet reparare constituit.3)Procopii verbis elucet:„Urbs est alicubi in Phoenice Paralibanesia,Quam exigua tum et ignota haec fuerit, exPalmyra vocata, constructa a pristinis hominibus in terracarenti quidem vicinis, sed ad transitum Saracenorum hostiumopportuna."Justinianus igitur ingentia urbi moenia circumdedit,quae adhuc praecipue ad septentriones et meridiem versus exstant.3)Materia architectones, ut opus maturarent, antiquis ruderibususi esse videntur, ut, si nunc mûri eruantur, certe monumentorumpretiosorum copia in lucem proditura sit.Item aquaeductus tumrefecti sunt; num remotiores illi, qui olim vel e Antilibani regionefontes ducebant (cf. mappa I ad : Sachau : Reise durch Syrien undMesopotamien) inter eos fuerint, dubito; ad defendendas munitionesautem militum praesidium in urbe collocatum est.Theophanes, cuius verba magna ex parte Johannes Malalasrepetit, maximam pecuniam, nullus rex unquam donavit",„quantamad renovandam urbem datam esse memorat. Nihilominus generalemrenovationem non intelligo,quamquam Malalas verba illadilatans addit: et ecclesias et aedificia publica refecta esse;Procopius,non fuisset.namtestis luculentus, huius memorationem certe omissurusTheophanes quidem ducem Emesenum cum praesidio>) Not. Dign. ed. Bôcking. Bonn. 1839. p. 85, 76, 27.—3) Procopii opéra ed. Dindorf, Bonn. 1838. IL lib. II. cap. 11 in fine.Theophanis Chronographia ed. C. de Boor, Leipzig 1883. p. 174; Malalae Chronographiaed. Dindorf, Bonn. 1831. p. 425.3)Apud "Wood: The ruins of Palmyra otherwise Tadmor in the désert1752. vide in tabulis primis.

6Palmyrae stationem babere iussum esse scripsit, ut imperiumRomanum sacraque loca defenderet. ])Justiniani consilium totum imperium vi murorum et turriumab hostibus defendendi, cum ultima quidem salutis ratio videretur,Palmyram innumerabilesque alias urbes ab expugnatione servareminime valuit; quin etiam minis magis, quam armis vix centumpost annos Arabes eam cepere.Ultima Palmyrae ex hoc tempore mentio in côdice Syriacoperantiquo commentarium Johannis Chrysostomi in evangeliumMatthaei continenti2) invenitur; cuius voluminis in pagina 107adnotatio nos docet, esse id coenobii cuiusdam Nâtfa de Zagala latere Tadmur scriptumque esse impensis abbatis Simeoniset fratrum, aetate episcoporum Jacobi et Theodori, régnanteKarib.AbuQui rex pleniore nomine 'Abu Karib Nucmân VI, unusex Gassanidis, ab a. 597—600 régnasse videtur.3)Plura verba inprima pagina leguntur: volumen exinde coenobii Mose consecratiin monte Rêshâ rabbâ ad orientale latus Nâtfae spectantis,provincia Damascena, siti impensis abbatis Georgii,episcopiTadmureni, proprium factum esse4).inAnno 932 denique hic liberab abbate Mose Nisibeno bibliothecae monasterii Mariae Deiparaeadiectus est.Coenobium primum Nâtfa quamquam adhucrepertum non est, ex situ secundi nuper a viro bene meritoDr. Moritz ab orientali Nebk urbis latere visitati, notius fit; inadnotatione secunda, de cuiusfcquidem tempore nil constat, abbasGeorgius nescio an nomen tantum episcopi Tadmur, non munushabuerit. De ambitu dioeceseos Tadmur ex his verbis coniecturamnon faciam. Adnotatio tertia ad clarum coenobium Nâtfa propeZa'faranum in regione Mârîdîn, addictum Deiparae et Mâr Théodore, spectat, quod copiosa bibliotheca gaudebat.ft)J) Lacunam verbis Malalae suppleo.2) "Wright: Catalogue of the Syriac. manuscr. DLXXXV.3) Secundum Caussin de Peroeval: Essay. sur l'hist. II. 245.*) Verba mendis scatent, Nâf.a pro Nà.fa semel scriptum est, prius Tudmarpro Tadmur,nisi forte iam tum hoc nomen populari locutioni Tudmuraccomodatum est.5) Crebra huius coenobii fit mentio, quod anno 793 ab episcopo AnaniaMârîdîno eonsecratum per multa saecula florebat. cf. "Wright: Catalogue XI,

égnante"Verba illa ,,'Abu Karibopinionem nobis subiiciunt,reges Gassanidas etiam Palmyrenam et fortasse Palmyram urbemad tempus possedisse sive gubernasse. Huius rei alia quoquehabemus argumenta. Auctor Arabicus satis antiquus .Hamza'Isfahânî, 4)quem etiam Abulfidâ exscribit 2), haec narrât : PostNûmân, fil. eKHarith, 'Abu Karib, regem el-'Aiham, fil. Djabalae,fil. el-J-Târith, fil. 'Abu Shamir, per 27 annos et 2 menses regnavit.Hic Tadmur possidebat et Qasr Birka et Dhât 'Anmâr.Abulfidâsecundum nomen per coniecturam Qasr Barqac, quod cum QasrBurqû a ad orientale es-/î.afâ latus situm componam, scribit.Caput secundum.Tadmur sub imperio Arabum.Cum ad id, quod nobis proposuimus, propius accedamus, nempeut historiamorientalibussolum adhibetur, ab initio regni MuslimiciTadmur, quod nomen vernaculum a scriptoribusdescribamus,praemonendum est, ne plura ab auctoribus, quos sequimur,poscamus,cum antiqui urbis status rudes, alia religione, aliis moribusducti novam et recentem Tadmur imaginem pingant. Nonnullatantum fata veteris urbis e vertice inscitiae conservata, sedfabulose fucata inter eos diffundebantur , quae proprio capiteinfra tractatiuï nunc de iis, quae sub imperio Muslimico urbiaccidebant et eveniebant, disseremus.Post mortem Mu/iammadi 'Abu Bakr, primus khalifa, idagebat, ut consilia prophetae imperfecta de subigenda Syria adeffectum perducerit.Khâlid, filius Sacîd, primus pristinum terminumultra Tabûk cum exercitu transiit, incaute autem remgerens ad Mardj-es-suffar proelium simul et vitam amisit. ItaqueAbu Bakr plures cohortes in Palaestinam misit, quattuor ducibusCatalogus codicum manuscript. bibl. Bodleianae scrip. P. Smith p.248, Slane:Catalogue des manusc. Syriaques de la bibl. Nation, n. 66 etc.ed.J) Gottwaldt. I. 120-21.'2) Eistoria anteislamitica ed. Pleischer 1831. p. 130-

attributas, e quibus Jazîd, filius 'Abu Sufjân, in Balqâ, Shura&bîl,filius .Hasanae,in provinciam el-'Urdunn aut ad Busrâ invasit,'Abu 'Ubaida ad el-Djâbijam, cAmr, filius el-cAs, ad Ghamrel-cArabâtconsedit1); omnes igitur circa montes iZaurân congregatierant.Dum autem Graeci numeroso exercitu ad flumenJarmûq appropinquant, duces Arabici discordia distenti communenihil gerebant.Quocirca 'Abu Bakr Khâlid, filio Walid, duciferocissimo, quem gladium a Deo destrictum nominabat,imperavit, ut cum illis se coniungeret. Khâlid,qui modo iZiracapta bellum Persarum secundo Marte inceperat,summam imperiihand libenter el-Muthannae tradidit ipseque modico exercituffira profectusest.2)El-Belâdhurî ei 800, 500 aut 600 militesattribuit, e^-Tabarî et el-'Athîr variis locis etiam 6000, 9000,10,000 memorant. Ducem autem baud ita parvum secum duxisseexercitum probabile est, cum non minus eius copiae quam virtusimperatoria desiderarentur in -HauranĖl-Belâdhurî eum menseRabf-el-âkhir anni 13 (mense Junio 634)castra moventemfacit idemque tradit, Khâlid, postquam in Damascenam ad MardjRâhi^ venit, Christianos ibi diem paschalem célébrantes deprehendisse;unde ut per decem menses ilie desertum pererraverit,sequeretur.Mordtmann, qui huic narrationi assentitur, causamtam diuturni itineris nonnulla deverticula a Belâdhurî relatafuisse putat, de quibus suo loco agemus.Khâlid, cumet periculis circumdatisMirum autem videtur,Abu Bakr ei id^piidem mandasset, ut copiis laboreauxiliveniret 3), tam longum tempus inhoc itinere collocasse.Neque in talem ingressus est viam, quadiu detineretur; nam viam ad Euphratem ducentem multisurbibus et castellis periculosam vitans, desertum sibi sumpsit; siquaeurbes4) occurrebant, aut capere celeriter conabatur aut, sidifficilius videbatur, praeteribat. Profecto, aut Khâlid in hacexpeditione segnem potius quam ferocem se praestitit, aut el- Belâdhurî verba aliquid addubitanda sunt.') Tabaristanensis Annales^ed. Kosogarten n. 114.2) De his et sequentibus vide ol-Belàdhurî : Kitâb el-futû/. ed. do Goeje.Leyden 111 f.8)et-Tabarî n. 116.*) Si quidem haec loca omnia urbes nominai'o fas est.

progenies"9Uberius expeditio Khâlid, filii Walid, nunc tractanda videtur,quod antiquissimum Palmyrenae statum, in termino quasi duarumaetatum ante oculos demonstratum in ea videmus.el-Belâdhurîhabebimus.Pro fundamentorelationem, quae plurima urbium nomina continet,Sunt autem haec:'Ain-et-tamr, Sandaudâ, MurZajja/ï, el-iïusaid, Qurâqir; postiter quinque dierum per vastitatem susceptum, finitum ad Suwâ,sequitur el-Kawâthil, Karkîsijâ, iterum desertum, 'Araka (siveArak), Dauma-ed-djandal, Qusam, Tadmur, el-Qarjatarn,wârain, Mardj Râhi£.Ain-et-tamr *) vi capta captivorumque multitudo, viri deindeclariores, abducta est. Hanc expugnationem Ibn 'ls7taq 2)anno 13attribuit, etf-Tabarî autem, cum sub anno 12 verbosius eamexponat 3), itineri Khâlid eam non inserit. 4)Sandaudâ 5) prope jHîram sita esse videtur ;intra eius murosviri de gentibus Kinda et 'jjâd nec non Persae congregati erant,qui victi et Sacd, filio 'Amr, subiecti sunt.6)sunt.De MuJajja7i urbe discrepantiae auctorum vix coniungendaeNomen a Jâqût Musajja7* scribitur et explicatur: ultimusSyriae fons, ad quem Khâlid descendit, postquam Suwâ reiiquit,in itinere contra Syriam incepto, in exitu duarum vallium situs.Contra e^-Tabarî eam ambiguë inter Hauran et el-Qalt ponit.7)Hue et in el iïusaid bomines de gente Taglib - confluxisse, deindecaptos bonisque spoliatos esse el-Belâdhurî scribit.Atque apudet- Tabarî iterum sub anno 12 huius rei narrationem reperimus(es-Surrî teste confirmatam), quod eum non impedit,quominus') Jâqût: urbs antiqua in occidentem Kûfae versus, prope el-'Anbàr, inmargine deserti.*)e.-Tabarî. H. 128.3) n. 62.4) IL 114; etiam el-Belâdhurî relationem adfert, epistolam chalifae duciKiâlid in urbe 'Ain-et-tamr esse redditam.5) Apud ei-Tabarî et el-'Athîr fladaudâ, quem locum hac quidem regione geographi ignorant,cum fladaudâ in teiïitoris 'Udhra longe absit.6)Additamentum el-Bel. : „inest usque hodie eiushune locum satis diu mansisse notumque fuisse.comprobat

tenebat,'KawâthilSocin10sub anno 13 nomen ipse répétât. ])Deinde dux ad Qurâqir etSuwâ transiit, quae sive oppida sive aquandi loca fuere, a nullofere scrïptore omittuntur atque versibus quibusdam, ut videtur,antiquis satis testificatae sunt. Illa ab initio, baec ab exitulati deserti sita erat. 2) Ad Qurâqir 3) igitur, quam gens KalbKhâlid dissentientibus militibus etRâficipso ductoreinvito consilium permetiendae vastitatis cepit. De hoc itineremultae fabulae narrantur, camelos quaternos singulis diebus essemactatos, ut aquam in ventribus repertam equi biberent; totumexercitum siti paene periturum fuisse, nisisub rhamno quodamfontem deprehendisset.RâficDie quinto ad SuwâJ)ventum est,ubi viri de Kalb et Bahrâ subito opprimuntur. Khâlid tumâumiui Euphrati eiusque viae, cum ad el-5)et Qarkîsijâ6)pervenisset, prope accesserat; sed statim, ubi huius urbispraefectus cum exercitu eum petivit, in desertum deflexit. Deinde'Arakam sive 'Arak 7) cinxit, cuius celeriter deditionem accepitmodicas pacis conditiones imponens s). Haud igitur ita multamilia a Tadmur urbe distans tantum aberat, ut eam oppugnaret,ut in Dauma-ed-djandal, arcem Christianam ex prophetaeMuTiammad historia notam in territorio Arabiae el-Djauf sitam,*)et -Tab. II. 114.2) O. Blau,qui (ZDMG XXIII. 559 ff.) hace loca in Wrâdi SirMn, Suwâmultum a septontiiono ,Qurâqir Aneridie eollooat ,el Belâdhurî opinioni rc--pugnare videtur.3) Apud el-Bakrî: in confinis Syriae.4) Nescio an Jtavtj in deserto Arabiae (apud Ptolemaeum) comparai'eliceat; adnotetur, etiam formam Sawâ,apud poetam quendam l'eperiri.")Non apud el-Bakrî.6) Anno 19 ab 'Ijàd, filio Ghanm foedere tradita est.') Palsc Urul apud c.-7W_arî IL 116.8) 'Araka,quod oppidum munitumcognoscimus, inter antiqua eius regionisloca ponenda est, quamquam nullo tempore maioris fuisse momenti videtur.Nam huic rei impedimento erat Palmyrae vicinia, a qua urbe secundum tabulamPeutinger. XVIII milibus aberat, si quidem Haras cum 'Araka compararelicet. Alio loco eam non reperio momoratam. Secundum Pseudo -"Wàqidîibi telonium Graecorum erat patriuiusque Graecus stationem habobat. Posteaminuta erat nec crebro eius nomen memoratum est.diem conservataest, et Balad 'Arak apud Baedeker-fur Palâstina und Syrien,ultra Tadmur vicus exiguus nominatur.Nihilominus ad hodierum: Reisehandbuch

profectuseddjandal11invaderet. Hanc itineris declinationem eiusque causas cogitationesibi fingere, difficile est; iam scriptores Arabici ad hanc traditionemexplicandam inanes impetus fecerunt. El- Belâdhurî incapiteDauma-ed-djandal1) complures testes componit, quidiversa proférant. Secundum el-'Abbâs, filium Hishâm, 'Ukaidir,rex illius urbis, post mortem prophetae eleemosynam renuntiansad -Hîramerat ibique novam arcem Dauma condiderat2).Hanc igitur frater régis 'Ukaidir, Khuraith Muslimis tradebat,posthac autem possessionem recepit.Videtur haec traditio, situDauma-ed-djandal remoto offensa libenter alium locum, iïiraevicinum, illius loco supponere.Idem Abbâs alium testem sequens distincte pronuntiat,Khâlid ducem ab Abu Bakr missum Dauma cepisse et 'Ukaidirinterfecisse, qui post mortem prophetae ex sua arce egressus iamilluc revenisset; quo facto Khâlid Syriam petisse. El-Wâkidîdenique scribit: Cum Khâlid ex cJrâqcastra moveret, ut Syriampeteret, Dauma-ed-djandal praeteriit; qua urbe expugnata captivosmultos fecit. Alios auctores minores omittens certum putoKhâlid bis Dauma--expugnasse ,incertum autem, quoanno3), a quo loco, qua via eam petiverit, num 'Ukaidirin secunda expugnatione regnaverit et interfectus sit. Nequeprobo, el-Belâdhurî Khâlid ducem inter 'Arak et Qusam ad Daumaeexpugnationemdiscedentem facere, cum via inter urbes illas desertiet regionem ed-Djauf nunquam memoretur;ex .Hîrae autKûfae territorio vero hoc iter expedite fieri poterat.Porro Khâlid ad Qusam progressusMasdja'a ben et-Taim ben Namir, unaesse dicitur, ubi gensex gentibus Quc7âca, inpotestatem eius se permittit.De huius oppidi situ a scriptoribusArabicis certi nihil comperimus ; Jâqût cum dicat eum esse4) locumprope a Syria in terra el-cIrâq, ad quem Khâlid praeteribaV etc»)pag. 61.2) Eidem seutentiae 'A/.mad, filius Djâbir, in libro expugnationum assentitur(apud Jâqût,sub Dauma-ed-djandal).s) Ei-ïabarî p. 64 ff. sub anno 12 post expugnationem 'Ain-et-tamrsatis verbose oocupationem Dauma-ed-djandal exponit;qua finita Khâlid eliïîramrevertisse et inde arces a Persis praesidiis munitas aggressum esse scribit.

est."deQâmil),12hoc ex ipsa expeditionis historia suspicatus esse videtur. Inel-'Athîr1)autem relatione Qusam post el-Qarjatain etrain ponitur et recte quidem, ut putamus. Eodem enim locoapud Ptolemaeum Kâaa/.ia (Tabul. Peuting. Casama, inter Cehereet Adamona sita, Notit. Dign. Casama, ubi équités sagittarii indigenaecollocatierant) reperitur,ponere non dubito.quam parem oppido QusamTum quidem secundum el-Belâdhurî Khâlid ad Tadmururbem pervenit, cuius de traditione legatur infra. Proxima urbsel-Qarjatain2) erat, ad quam pugnatum raptumque est. Indeexercitus Arabum ad .HuwwârainetBa'lbak) venit,Sanîr 3)(monte] inter -Himscuius cives subsidiis ex urbibus Balbak etquominuscum quattuor illis imperatoribus se coniungeret GraecosqueBusrâ acceptis frustra ducem Khâlid impedire conabantur,instructa acie exspectaret.') Chronicon ,quod vocatur perfectissimum-(el ed. TornbergIL 313.2) Hoc nomine quamquam inter antiquas illius regionis urbes nulla vocataest, tamen vetera rudera antiquam originem satis evidenter testificantui'. Atqueinquisitione Mordtmannii lucide comprobatumest, el-Qarjatain (sive el-Qarjatân),ut nomen ipsum ihdicat,olim duos fuissi vicos, quorum unus Nazalailla fuit, ubi équités promoti indigenae collocati erant (cf. "Waddington : Inscript.2571 et 2571 a); mendose Tabul. Peuting. scribit Nehala. Locum alterius vicidoctus ilie invenisse se putat, quaAris nomen eius non investigaverit.illi igitur siti erant média in via, qule a Palmyra Damascum versus ducebat;etiam hodie 2 dierum spatio ab utraque urbe distat el Qarjatain. Incolas-omnes fuisse Christianos Jâqût postero tempore testatur; idem haec addit:el-Q. magnus est vicus in territario Hims ad viarn deserti situs, inter es-Sukhnam et 'Arak (?). Memoravit 'Abu iïudaifa in libro expugnationis Syiiae :Profectus est Khâlid, fil. "Walîd, a Tadmur ad el Qarjatain - , quod idem estoppidum ac .Huwwârain. Inter Tadmur et el Qarjatain 2 dierum distantia-Graviter peccat auctor, cum el-Qarjatain inter es-Sukhnam et 'Arakponatur, non minus, cum errorem non corrigat, el-Qarjatain aliud tantum nomen pro i7uwwârain esse.") Apud Ptolemaeum Avema sive rJÏ>açn, in Tabul. Peut, deest, in Notit.Dignit. Euhari (Euhara? Syriace Chewwàrîn),ubi équités scutarii Illyriciauicollocati erant. Apud Jâqût locus castellum in territorio Hims nominatur. IbiJazîd, filius Mu'âwijae, princeps ilie ah omnibus Arabibus gravitervituperatus,anno 44 diem obiit. Quae adhuc ex antiquitate relicta sint, rudera nempe basilicaeet castelli Romani, legatur apud Sachau: Reise in Syrien und Mesopotamien.Vici

13Hic quidem itineris exitus apud Belâdhurî est; apud TbnWâc_i7t '), qui alio fonte usus est, descriptio expeditionis haec fereest: Khâlid primum in castellum cAin-et-tamr impetum facit,quod postquam cepit proeliumque cum gente Taghlib commisit, adel- Anbâr proficiscitur (urbem anno 12 secund. e£-Tabari II. 58a Khâlid expugnatam), unde per médium desertum ac Tadmururbem pervenit.Porro ad .Hauran (meliusfortasse .HuwwârainJprogressus proelio cum incolis dimicat.Itinere Khâlid in generali exposito, ea, quae ad Tadmurattinent, accuratius démonstrabimus.Ubi ab 'Arak, ut putamus, equitum agmen ad Tadmur processif, quae urbs etiam tum caput quasi deserti fuisse videtur,incolae se intra muros receperunt et pro viribus se communiverunt.Videntur ergo tum veteris urbis circuitum totum incoluisse,licet sparsim habitaverint, et quae moenia Justinianusconstruxerat, ea celeriter reparasse et défendisse. Khâlid cumtam firmum castellum praeterire eum non oporteret, ante portasconsedit.Secundum Jâqût 2), qui de primis Arabum expugnationibusbene adnotare solet, haec minatus esse dicitur, postquamfrustra cives ad deditionem vocavit: Per deum, o Tadmureni, siin nubibus abditi essetis, vos assequerer deusque me vobis superioremfaceret. Nisi ergo foedus initis, certe redibo, etsi ex hocloco discessero; tum urbem vestram introibo, nec priusquammaritos interfecero, liberos captivos reddidero, desistam. Quibusverbis permoti cives cum eo pâcificati sunt ea conditione, ut tribntumdarent. Accuratius el-Belâdhurî narrât, eos in clientelamesse acceptes, quae ratio apud Christianos et Judaeos subiectosusitata erat; porro ut Muslimos apud se assumèrent partemqueagrorum iis attribuèrent ducem esse pactum.Facile his ex conditionibus cognoscimus, quantum Khâlidducis interfuerit, ut Tadmur urbem firmiter teneret; hac enimurbe capta etiam viam inter Syriam etel-cIrâq ducentem fereexpeditam possidebat.Coloniam autem illam Muslimorum omnibus viribus contendisse, ut fidem Mu7_ammadi nec non nationem•) 'Ibn Wàclih Historiae ed. Houtsma IL 149 f .■21 Hi.1i TW.mnv"atipa

"Wakidî14Arabicam in urbe superiorem faceret, eocomprobatur, quod exeo tempore nulla vel Christianorum vel Syrorum fit mentio.Quomodo postero tempore de propagatione Islami sensumquamque placidus duxcapite libri el-Wâqidîx)ferocissimus Khâlid depictus sit, ex hocadscripti intelligi potest:„Traditum mihi est Khâlid pacem fecisse cum civibus 'Arakaede 2000 dirhamis argenteis et 1000 denariis ;* quofacto litteraspactionis eis scripsit. Nec de loco discessit, donec urbes es-Sukhna2) et Tadmur3)pactae sunt.Perlatus autem est nuntiuscivibus Tadmurenis, quibus patricius el-Karkar(Gregorius?)praeerat; qui civibus congregatis: „Nuntiatum mihi est"- inquit,„istos Arabes 'Arakam et es-Sukhnam ex conventu cepisse.Quodad eos attinet, populus noster multa de eorum integritate, iustitiabonitateque morum narrât nulloque modo eos depravationem expetere.Est quidem nobis arx ita inaccessa, ut nemo in eameniti possit ;sed de palmis nostris et segetibus pertimescimusQua oratione gavisi cives pabulum hospitiumque praeparabant.Et factum est,ubi Khâlid advenit, ut donis eum adirent; quibusacceptis ilie cum civibus de 300 unciis auri4)et argenti pactuslitteras foederis scripsit. Emptis cibariis pabulisque tum interram fiaurân abiit.Rebellionum istarum, quae primis Islâmi temporibus tamcrebro exardescebant ,relatio tantum dubia5) haec*efert:Tadmur nullam partem attigisse videtur;Post Damasci occupationem,a Jazîd Di7ijam, fil. Khalîfae, virum de Kalb, cum equitibus adTadmur emissum foedus hic par Damasceno constituisse (scil.ut cives dimidium pecuniae supellectilisque Muslimis cédèrenttributumque capitis penderent). Non scriptum est, rebellionem"-x) The conquest of Syria commonlyadscribcd to AlNassau Lee, Calcutta. I. 44.2) Es-Sukhnae (Jêq. Sukhna)editedbynomen illo tempore apud scriptores autlienticosnoninveni,postero autem tempore crebro. Sita erat in confinio 'Arak et'~Urd urbium (Jâq); magnopere eius fontes calidi et balneae praedicantur.Incolae sec. Jâqût Arabes,sec. Ibn Bâiû.a magna ex parte Christiani orant.8) Nomen Tadmur dolendum censeo.4) Libra Syriaca 12 unciac (Muq.iddasî 182).r')o.-rabarî n. 168. (nil apud el-Bel.)

15praecessisse ; quare testem nostrum prioris occupationis insciumper errorem foedus cum Tadmurenis factum in annum 14 fugaecontulisse puto.Tadmur per decennia subsequentia haud levem tenuisse locumverisimile est, cum toties desertum exercitibus Muslimorum implereturet ingens ex Arabia populorum descensus in terras septentrionales et orientales fieret. Sed nuntiis caremus, et ex temporedemum factionum 'Alî et Mu âwijae certaminis, cum in ipso utriusqueterritorii fine Tadmur sita esset, ut decernere non possimus,a qua parte steterit, eius fit mentio. Inter latrocinia enim anni39 fugae (659 p. Chr.), quae fere omnia agilitate et temeritateequitum Syrorum Mu'âwijae bene succedebant, hoc etiam apudel Athîr legitur x).-„Itemque Mu âwija ed-DsJiààk, filium Qais, emisit eique imperavit,ut inferiore Wâqisae 2) loco in omnes de factione cAlîArabes, qui praeterirent, invaderet. Cui 3000 militum addidit,qui procedentes bona rapuerunt et ad eth-Tha'labijjam3) profecticompilarunt.Tum ad el Qu„qu£ânam perrexere.sunt, ubi praesidium ab cAlî collocatum interemerunt et4) Quo comperto 'Alî-filium.Hûdjar, cAdî, (e gente Kinda: el- cumJa'qûbî) 4000 militumeis obviam misit, quorum singulis quinquagenas drachmas dabat.Qui ed-DsJihàk illum ad Tadmur consecutus undeviginti de eiusmanu interfecit, duos tantum de suis amisit. Nocte intervenienteed-Da,hhCik cum suis aûfugit et /Judjar cum sociis rediit."Ibn WMih, qui idem refert, nomini Tadmur verba adiungit:in provincia Hims. 5) Hanc distributionem iam ad primum Islamitempus quadrare puto, quia Hims ea nominatur urbs, cui totaSyria septentrionalis addicta esset, simul etiam ea pars, quaepostea provincia Qinnesrîn erat. El-Belâdhurî enim6)narrans!) III. 316.2) In via sacrae migrationis a Qâdisijâ ducente.3) Eodem in via infra el-Qar'a.4) Ad orientem Kûfae spectans, in latere deserti.5) Item Qudâma ad primant nominis mcmorationem in itinere Khalîd cf.adnotat. ad. el-Bel. locum.

Bel.16multarum urbium numerum ut Jïamât, Shaizar, Macarra Hims, ];Fâmia ab 'Abu 'Ubaida subiectum esse hoc addit: tum finita eratres Emesena : nam Sims et Qinnesrîn erant una provincia. 2)Cum ordinem temporis posterioris in generali iam tam matureinveniamus, dubitari vix potest, quin etiam Tadmur, quae a geographisfere semper territorio Hims attribuitur, illo iam temporesub jHims stetisse.Anno 65 fugae3) Tadmur totam Umajjae familiam intramuros habebat.buius domus sedes ibiForsitan etiam perpétua nonnullorum liberorumerat, quoniam haec familia desertum solutamquevitam plus amasse notum est, quam tumultum magnarumurbium. Nonne Jezîd, filius Mu'âwijae, urbem exiguam .Huwwârain,'Omar II oppidum Khunâsiram, Hâshiin Rusâfam omnibus locis anteferebant?Traditum quoqueest,4) Abd-er-RaTiinân, filium Mu âwijae,filii Hishâm, qui splendorem 'Umajjae dynastiae in Hispania renovavit,in montuosa Tadmur regione natum esse.Anno igitur supra dicto etiam'Ubaid-'Allah, filius Zijâd, procurator Basrae fugitivus, eodem se contulit et Marwân I khalifamincitasse dicitur, ut et aemulo regnied-Da,hhïiq bellum inferretet Fâkhitam, uxorem Jezîd mortui, in matrimonium duceret.Quo facto tota familia 'Umajjae dextris datis simul etiam populus*) Muqaddasî cas omnes Qinnesrîn attribuit.st%>t;Jezîd, fil. Mu âwijae, urbes Qinnesrîn, Antiochiam, Mambidjcum omnibus, quaeRashîd Qinnesrîn cum districtis suis provincia mansit, Mambidj, Daluk, Ru'bânQûrus, 'Antâkija, Tîzîu m'bes el-'Awâsim nominatae sunt, id est praesidia-ad tutandos fines, (el132). Adnotetur etiam, in tabula publicae ceusoriaead eas pertinebant, propriam provinciam constituit; régnante autem Hârùn-er-tempore Mahdî aut Hâdî orta (apud Ibn Khaldun roservata cf. Kremer : Kulturgeschichted. Orients I. 266) iîims nomen omitti, Qinnesrîn nominari,apud el-Jâ'qûbî Hims tantum inveniii.contraQuod ad ceteras Syriac provincias Dimashq, el-'Urdunn, Pilas^în attinet,cum etiam primis temporibus saepissime nominentui', satis elucet, eas non abArabibus institutas,sed conservatas esse. Provincia autem apud Muqaddasiesh Sharât nominata inter incertos fines -quasi fluctuât et ab aliis aliter doscribituret nominatur.')el-'Athîr IV. 125.4) el-'Athir VI. sub anno 171

aureis"17Tadmurenus fidem voverunt, ut mox Marwân magno exercitucontracto contra adversarium bellum inire posset.Magnos spiritus Tadmurenr diebus ultimi e domo 'Umajjaekhalifae Marwân II, filii MuT^ammad, sumpsisse videntur, cummultitudine civium freti in primis novis rébus studerent, sed nihilnisi iram régis graviaque detrimenta sibi pararent.x)Quia incolae Tadmur Kalbitae erant, quae gens cumx)JTmisalias que urbes tum totum fere desertum Syiïacum implebat, ut etiamdesertum filiorum Kalb nominari soleret, semper partes eius khalifaesequebantur, qui gentes Jemenses gentibus Mudar praeferebat;cives TadmurMarwân II igitur, qui genti Muo.ar favebat, ideoinimicos habebat, qui cum occasione rebellionis daretur, ad confligendumsemper parati erant. Khalifa2), postquam puerosWalîd II se defendere praetexens Damascum intravit etsimulationiscausa nece liberorum sublata libenter fidem familiaeUmajjae accepit, prudentiam sequens victo suo aemulo Ibrahim,filio Walîd, eiusqae suasori Sulaimân, filio Hishâm, pepercit, quinetiam in familiaritatem eos adegit. Hic autem antea cum fratribussociisque Tadmur confugerat.Ibir secreto seditionem, cumnunquam quamvis fide data sincerus khalifae amicus esset, confiasse videtur.Non multo post factum est, ut .Hims,quae urbs prima fidemkhalifae voverat, prima eam violaret.Erant autem tum animi subjectorumtam levés, vera fides tam rara, cupiditates tam celeriterallectae, ut homini factioso partes nunquam deessent. Praecipue Hims mutabili animo omnes antestabat, quare mala fama,eam esse stupidorum urbem, fruebatur. 8) Thâbit igitur, filiusNu'aim, cum eius cives sollicitasset, statim subsidia Tadmurenorumaccessere, viri de Kalb ducibus el Asbagh, filio Dhuwâlae, ipsiusquefiliis et Mu'âwija es-Siksikî. Plures ex aliis urbibus cum venissent,*) Mas'ûdî in „pratisIV. 68 incolas e Qaldàa ortos exactiusii Kalbitae nominantur apud el-Jaqûbî, Kitâb el-buldân ed. Juynbollscribit,111et ab mstoricis pluries.2) Quae sequuntur, vide apud el-Athîr tom V p. 245 ff.,cum quo IbnKhaldun multis locis ad verbum congruit. (editio Qâhirensis).3) Apud Jâqût sub Hims; vide etiam Muqaddasî p. 34.2

Qasifal18Thâbit ûltimo die mensis Ramadan anni 127 rebellionem incepit.Sed Marwân iam duos post dies cum exercitucingebat.s^derat urbemqueQuae esset causa coniurationis, praeconem cives inclamareiubet. Sine mora, cum rationes praetendere non possent, illisubmissionem obsequiumque pollicentur.Portis patefactis nibilominuscontra 'Amr, filium Waddhâ7i, urbem intrantem acriterpugnatum est, sed brève post proelium omnes rebellantes e portaad Tadmur spectante in apertuin erumpunt. Multis occisis tamenel-'Asbagh filioque Farâfisae, ut aufugerent, contigit.iZims autemgraves proditionis poenas multis necatis crucique affixis muriqueThâbit*parte diruta dédit. postea in Palaestina cum denuo urbesconiuratione implicare studeret, in manus novi praefecti inciditac crudelibus tormentis e vita decessit.Tota Syria iam pacata Tadmur sola rebellium continuabat,plus locorum asperitate fréta quam potentiae fiducia superbiens.Quapropter Marwân a Dair 'Ajjûb x) castris motis celeriter processif,dum ad el-pervenit. Quamvis Tadmureni obrutis omnibusputeis iter difficillimum fecissent, ut exercitui magna et utriumet camelorum copia opus esset,nihilominus khalifa incepto desisterenolebat, cum el -'Abrash, filius Walîd, wazîrus et Sulaimân ilie, filiusHisham, intercesserunt et a Marwân impetraverunt, ut per legatoscum civibus Tadmur ageret. El- Abrash in urbem missus ubiincolas adhortatus est, ne nimis résistèrent, illi poenitentiamostendebantobsequiumque^ iurabant, quamvis quaedam parsverbis diffisa in desertum efaberetur. Ceteri incolae , postquamurbis suae murum fiangi viderunt, qui posthac non iam restaurâtes est, exercitui khalifae adiungebantur.Haec narratio simplex apud Jâqût diversis fabulis miscetur:Marwân khalifam ipsum in urbe adfuisse et non solum murosdestruxisse, sed vel incolas ab equitibus conculcari, ut sanguis cumcerebro mixtes ungulis equorum adhaereret, iussisse.apud Qudâma (Spren-"•) Jâqût: in monte .Hauran,in territorio Damasceno;ger: Post- u. Reiserouten im Orient p. 7): 7 sikkas (domus stationis)a Da—masco sita. Adnotetur, editionom Ibn Khaldûni Qâhirao iinpressam mcndosehoc loco nomen Tinnirf pro Tadmur scribeie (Tinnidh aut Tinnid in ripa Djai/Vûnsita est.)

-Himset19Khalifa occasionem tum se nactum esse rates, uted-DaMâqopprimeret, Qarqîsijâ se iam contulit, cum repente Sulaimânillum, Rusâfae relictum, universae Syriae coniurationem confiasseregnumque sibi vindicasse nuntiatum est. Sed secundo Marteferocissime adKhusâf1)proelio Marwân pugnavit, ubi 30,000hostium interieiunt 2). Aemulum postquam usque in regionemultra persecutus est, hic fugitivus iterum Tadmur petebatibique aliquantum temporis moratusporro ad ed-DaJihakse contulit. Hune relatum, quamquam apud el-'Athîr alius testis 3)eum statim in Persida fugientem facit, etiam Theophanes testaturet iure haec anno 128 attribuit.Certe nova khalifae offensio inulta non mansisset, et Tadmuriram domini lacessiti graviter experta esset, nisi hic eotemporeprimo quidem rebellionem ed-D&hh&k exstinguere coactus, paulopost ab exercitibus 'Abbasidarum de Chorasan appropinquantibuspropulsus pro vita potius quam pro imperio dimicare debuisset.Novae dynastiae, a qua ubique restitutio pristini ordinis exspectabatur,vel in Syria sectatores non deerant et proelio ad Zâbflumen commisso populi laeti ubique colorem illum nigrum,est 'Abbasidarum, ferebant. Mox autem scelera, quibus es-Saffâ7t initium imperii contaminavit, Marwân khalifae miserabilisinsectatio familiaeque Umajjae exstirpatio, alia, qualis tyrannusregnum teneret, ostendebant. Quare Syria Mesopotamiaequepars ultimos familiae ramos etiam ad dignitatem pristinamelevare conabantur, atque Tadmur paratissimam se ad defendendoseos, in quos paulo ante hostiliter egerat, praebuit.4)Immo vero Sulaimân, urbis amicus, inter necatos illos erat. 'AbuMu/iammad igitur, filius c Abd -Allah, filii Jazîd, postquam 'Abu-1-Ward, unus ex amicis praefectisque Marwân, novoidkhalifae anno132 obsequium renuntiavit, e Tadmur urbe, latebris suis, exivitmultis civium Tadmur et iTims urbium milibus sequentibus.IntereacAbd -'Allah, filius cAlî, avunculus khalifae, rebellione -Habib,a) In planifie inter flalab etBêlis,eodem nomine appeJlata,Secundum Theophanem 60,000 (ed. de Boor S. 422).-)In fine capitis.")el-'Athîr.

montibusaufugit,20filii Murrae, in.Hauranoccupâtes celeriter cum hoc pactes est, ut periculosiori hosti resisteret. Ubi vix ad -Himspervèhit,a tergo Damasceni procuratorem modo institutum'AbuGhânimcum asseclis occidunt; paulo post 'Abu Muhammad simul cum'Abu-1-Ward, quorum exercitus iam quadraginta millia militum efficiebat,'Abd-el-Samad, fratrem 'Abd-' Allah, ad Mardj-el-'Akhram devincit.Denuo autem ab cAbd- 'Allah eodem loco pugnatum est,et tune quidem prospère, ut 'Abu- 1- Ward interficeretur et AbuMu7_ammad Tadmur receptaculum repetere cogeretur.Inde postquam in provinciam .Hidjâzrégnante Mansûr ibi necatusest.Tadmur igitur urbem ultimam, quae 'Umajjae partibus studuerit,nominare fas est.Centrum quasi et caput decerti fuerat,cuius cives bellatores magis quam rnercatores et quamvis satis animositamen haud ita fortunati erant.Postero autem tempore, cummediae Asiae provinciae florere et pollere inciperent, Syria autemnegligereter, Tadmur in ordinem urbium minorum relapsa est. Inhistoria illius aetatis per longum tempus eius nomendesideratur.1)Quoties autem Hims turbas conciebat ,Tadmur ei - adiunctamfuisse opinari licet.Solebant enim rebelliones, quantulumcunquetotam civitatem irritabant, communem consanguineorum coalitionemefïïcere. Sed de singulis non liquet. 2)Quarto demum fugae Mu7.ammadi saeculo, quo tempore bellicosus.Halab princeps Saifc-ed-Daula ad septentrionem versusGraecos forti manu repelleolt,nec minorem Badawinis desertipavoremincutiebat, in quibusdam sodalis et poetae Mutanabbi carminibusstatum deserti Tadmureni artificiose et vere depictumvidemus. 3)Iam anno 343 (954 p.Christ.)gentes Kilàb praefectum latrocinioquodam exacerbaverant et ad puteos el-Gabârât etx) Apud Theophanem memorantem, qua duritie Abdelas sive 'Abu-1-'Abbâs in Christianos invexerit,eundem Aruritas in desertum Palmyrenumrelegasse legimus.2) Quam seditionem anno 250 (864) iïïms contra Mustain excitabat, eamtotam gentem Kalb ad arma concitasse el-'Athîr confirmât.3) Duo carmina hue pertinentia vid. apud Dioterici: Mutauabbii cai-miuap. 559 ff. et 568 ff. (conf. de Sacy : Clirestomathie arabe, 2 edit. vol. H in iuitio.)

Zarâ'jaZarqâ21_el-Kharârât sub monte Bishr1)victi erant.Primam hanc expeditionemgeneralis in totem desertum incursio et quasi pervestigatiosecuta est anno 344.Gentes 'Uqail, Qushair, 'Adjlân neque nonKa b ben Rabî'a in planitiem ad Salamijjam sitam, Kilâb benRabfa ad puteum ez-Zarqâ inter Khunâsiram etSûrijam8) utconvenerunt, communi consilio agere constituerunt.Initio nimisneglecti in excursione Marbû\ virum de Taghlib, in oppido Zarâ'jaipsum Qinnesrîn urbis praefectum, SabbâTi, filium 'Umârae,interficiebant.His rébus permotus Saif-ed-Daula ad eorum bellum sepraeparavit, sed per undecim dies, primo agmine praemisso, adiïalab castris se tenebat, ut latus hostium aptum, in quod irrueret,specularetur (ante diem VI. Kai. Junias usque a. d. VIII. Jd.Jun.) Tum celeriter castris motis ad er-Râmûsam3), TallMâsiT.4), inde aliquid deflectens ad aquamel-Khijâr5) processif,quo nuntiato gentes Kilâb ad obsequium redierunt manibusquepraefecti adiuncti sunt; dein ad puteumBâdijjame)et Salamijjamurbem a rebellantibus relictam ventum est..Hairân7)Arabes copias adetel-Furqulus8) -collegere, proelium incepere, moxcelerrimae fugae se dedere.Quos insectans Saif-ed-Daula ubix) Jâqût: „el-Bishr, n\imen montium, quae ab 'TJrcl urbe (inter Tadmurel Rusâfam sita) ad flumen Euphratem porriguntui', in provincia Syria a desertilatere.denique,Ibi 4 fodinae sunt, et picis et terrae rubrae tinctoriae et argillae, arenaequae ad fabricandum vitrum in urbe iïalab in usu est."Ex primisverbis clare eluoet, cui'sum montium potius a septentrione ad meridiem versusfuisse, quam, ut in mappa Kiepert. ad Sachau: Reise etc., secundum Euphratem.Nunc dicitur el-Bishrî cf. Sachau 250. In earum regione olim Taghlib consedebant,nunc Anêze habitant.-) Legas ez-; ez-in via ab iïalab Tadmur versus, quae estocto dierum, tertio die attigis, quarto autem el-Esrijje id est ez- Zarâ'ja.Sachau: Reise etc. 129—30.Plus de ez-Zarâ'a in capite IV.*) Vicus,qui 2 milibus ab iïalab distat sec. el-Bekri (Jâqût: 2 parasangis).*) Oppidum in circuitu iïalab iam ab Imru-ul-Qais memoratum (el-Bekrî).5) Mendose ap. de Sacy el-/.-wâr.6)7) Inter Salamijjam et Mutafikam. (el-Bekri.)Duobus diebus ab iïalab Salamijjam versus distans..»)In cap. XXXI Notit. Dignit. qiù locus Betproclis memoratur , ubiéquités saraoeni indigenae collocati erant (inter nomina Calamona etThelsea)et situ et nomine simillimus est el-Furqulus nostro;cf.apud récentes viatores

—Aliter22ad el - GunthurJ) accessit, dispersos hostes ad Tadmur esse collectes audivit.Itaque aliquantum, ut videtur, ad septentrionesretrogressus ad el-Djabât, 2)porro ad orientem se vertens puteosel-'Awîr3), Nihjâ4), el-Baidams), Ghudar,el-Djifâr attingit, quosomnes humore vacuos invenit.Die XVII. mensis es-_Safar brevipost lucem cum Tadmur videret, Arabes, quos spes tuti receptaculifefellerat, erumpunt salutemque fuga petunt. StatimSaif-ed-Daula omnes, qui ad viam ad Samâwam tendentemapproperabant, praecipue gentes Mahajja, Ifautha, 'Amîr ben'Ukail persequens ita eos disiicit, ut, fere omnes in terra aridacarenteque aqua périrent, praesertim cumet Lu'lu'a non satis aquae praeberent.putei Bi r- Abu-Su âdaVictor ad Tadmur reversusduosque dies ibi moratus (a. d. XVII et XVI Kai. Jul.anni955)urbes deinceps 'Arak, es-Sukhnam, 'Urd,er-Rusâfam*)percurrit Raqqamque venit, ubi submissionem gentisNumair accipit.Ante diem VII Kai. Jul. caput .Halabintroivit.ol-Eerklus appellatus ab F. O. von Richter hic putens ab oriente JEfimsultra el-'Awîr visitatus est (ap. Ritter: Géographie s. XVII. 1448).Nuperrimeetiam Dr. Moritz viam inter Tadmur et ÏTims permetiens hune puteum invenit; rudera quidem antiquorum aedificiorum se vidasse nulla affirmât.J) In regione circam fluwwârain patenti (nunc el- Gunter videtur vocariof. Mappa ad Sachau: Reise in Syrien und Mesopotamien) ; el-Bekrî: fluviialveus inter Salamijjam et Ï7ims.2) De his puteis fere nihil apud géographes niemoratur, quippe qui hactantum expeditione noti sunt.^3) Etiam el-Ghawîr scribitur, sed nullo modo, ut apud de Sacy, 'TJwairlegendum est.—4) Mendose apud el-Bekrî sub voce: Râmûsa Fihjâ scriptum est.De Sacy in Chrestomathia adnotat : Aqua Kalbitarum in via Syriae, quendamauctorem citât:Spectavi in via Damasci inter Rusàfam etQarjatain,oppidum(balad),ubi multiputei, agii culti, cisternae invcniuutur ,nulli;cui nomen est Nihjâ.fontes autem et rivi6) In carminé eius nominis deminutivum el-Bujaida legitur.6) 'XJrd et er Rusâfa loca antiqua sunt. Vix dubium - est, quin illa urbseadem sit, quae apud Ptolemaeum "OçiÇa (inter XoU.-q et HlovTta), in Notit.Dignit. cap. XXXH. (Syria) Oresa,De qua Jâqût ita scribit:ad provinciam iialab pertinens.Hishâmijjam)."porriguntur.stativa legiouis IV. Scythicae, nominatur.,,'Urd est oppidum parvum in deserto Syriao, mmoSita est inter Tadmur ct er-Rusâfam (el-Montes el- Bishr supra memoratae ab hac urbe ad Euphratemquidem apud ol-Dimishqî: (ed. Mehren: Manuel de la

Sha'm_23_HishâmijjaHaec excursio, cuius relationem poeta ex ore praefecti ipsiusaudiverat, optimum itinerarium nobis praebet, quod de interioreSyriae deserto possidemus, non quo alia et quidem accurata prorsusnon exstent, sed quia illa vias has inusitatiores minus respiciuntfrequentioresque describunt.Anno 970, ubi primum Nâsir ed-Daula, dominus Mausil,a filiis imperio privatus est et perpetuae inter illos rixae oriebantur,per aliquid temporis desertum circa Tadmur patens fortissimo eorum, .Hamdan,refugium erat, dum impetu repentinopristina sua possessione, er-Ra7*aba, urbe ad Euphratem sita, potitusest ; l) viam frequentatam inter er-Ra7jabam et Tadmur duxisse, incapite quarto explicabimus (p. 75).Bellis Francorum ad liberandam sacram terram susceptisTadmur nec tacta nec turbata est; nemo Francorum per latumdesertum, quod urbem Tadmur omni ex latere ambit, penetravit,ea potissimum causa,quia nunquam aut Damascus aut -Halabin illorum manus venerat.Inde etiam intelligitur,. quare scriptoresoccidentales nunquam eius mentionem faciant, nisi forte quiscosmogi'aphie orient.) "Urd ui'bs magna in margine deserti." A recentibusviatoribus non iam reporta est.De er-Rusâfa (ap. Ptolemaeum Pijaâfa, Tab. Peut. Risape, Notit. Dign.c. XXXII. Rosapha, castra equitum promotorumindigenorum) e multis, quaeexempl, gr. apud Jâkût narrantur, pauca adferemus. Inter militas eiusdemnominis urbes illa cognomine esh-aut el-distinguitur. Sitaerat in margine deserti, 4 paras, a Raqqa urbe distans et quidemad occidentemversus. Secundum vulgi opinionem ab Hishâm Khalifa, filio 'Abd-el-Malik,pestilentia Syriam urente, propter situm salubemmum condita quaqueaestate ab eodem inhabitata est. Non autem Jâqût ignorât, iam Nu'mân, filiumïïàrith, fil. el-'Aiham, er-Rusâfae cisternas restaurasse. Spcctabatur ibi castellum lapidibus cxstructum conspicuum ot basilica magna, musivo splendide decprata,cuius conditor Constantinus fuisse Unde auctori nostroelucèt, Hishâm nihil nisi renovatoris nomen meruisse. Nonnulla idem de cisternisaddit, quae plus 120 cubita quidem profundae tamen malam saisi saporisaquam dabant. Interdum aestate omnino illas exsiccatas esse. el-'Asma'îparera illam ac Zaurâ (ad Euphratem 4 dies a RaAaba) volebat, sed graviterpeccat. Etiam hoc oppidum Dr. Moritz in itinere ann. 1884/85 confectoperscrutatus est et satis bene conservataminvenit, mûris ingentibus et turribusnec non eoclesiis, tempore Byzantinorum aedificatis, instructam.el-'Athîr») t. VHL sub anno 358.

-Din,24errorem Guilelmi, episcopi Tyri *) , sequitur, quem Wilken 2)nonperspexit.Saladino enim régnante anno 1176 totus regni christianiequitatus per agros Sidonios praedatum profectus erat. Montesquosdam transgressi ubi in vallemvenerunt, in urbemvalidis mûris cinctam incidunt, quae speciem pristinae magnitudinisprae se ferebat. Tum se invenisse doctiquidem putabaut, quam urbem ex Ulpiano Tyrio noverant. Quodnos probare non possumus, quia sites et nomen, quo illo auctoretestante recentiores homines urbem appellabant,inurbem 'Ain-el-Djarr, locum clarum et secundum 'Abulfidâm ingentibusruderibus excellentem (Chalkida antiquorum)bene convenit.Iam C. Ritter hoc perquisivit, praeterquam quod ambigit,utrum Qâmid an 'Ain-el-Djarr fuerit.3)Ex priore apud elAthîr relatione (p. 23) concludi potest, Tadest, cum anno 514 (1120)mur ad urbes Euphratensis potius quam Damasceni territorii aut aliusSyriae urbis eo tempore adjectam esse. Qui rerum status finituscon-'Atâbak Tugtekîn Damascenus exvento urbes Tadmur et el-Shakîf accepit.4) Levi autem tantumconnexu coniunctam illam fuisse eo cognoscimus, quod initio anni529 (1135) aulicum fugitivum, Iûsuf, filium Fairûz, mûris suisexcepit, quem Shams el-Mulûk, dominus Damasci,suspectera propterconsuetudinem cum matre sua initam ita habebat, ut insidias eiparare conaretur.Qui cum in Tadmur urbe se munisset, princeps postquam in matrem siàm ingenti ira exarsit, ab hac mulierede capite pertimescenti necatus esse fertur. 5)Haud exigui momenti Tadmur tum fuisse videtur, quod anno531 (1136) ex pacte vel Hims, urbe florentissima, permutata est.6)Nam cum potentia cImâd-ed-Dîn Zankî, domini Mausil, in diescresceret, et iam _Hamâ,urbs ad Orontem sita, ei oboediret, filiiKhîrkhân, qui Hims tenebant, anxii Shihâb-edDamasci») Guilm. Tyrius XXI. 11.2) Geschichto der Kreuzzùge. VI.■■) Erdkunde. XVII. 227.el -'Athîr4) t. X. sub anno 51-1.e)el -'Athîr t. XI. sub anno 529.el -'Athîr°) t. XI. sub anno 531.

positis25principem, adierunt, petentes, ut permutationi illi adnueret.Shihâbed-Dînquidem cum ditiorem quidem sed periculosiorem partem sesumere certo videret, non recusavit, quin morem eis gereret.Novi autem domini non diu sua possessione utebantur; facregnarint, quo tempore Benjamin Tudelensis in peregrinationesual) aedificia tam magnifica, incolas tam bellicosos deprehendit,certe Saladino, cum urbes Syiiae deinceps suo imperio subiiceret,mox succubuerunt.Cuius post mortem cum regnum immensuminter propinquos divideretur, Tadmur viro cuidam ex familia'Ajjubidarum Shîtkûh, filio Mu7jammad, filii Shîrkûh, una cumffims et er-Ra7»aba addicta est2) (anno 1193).Illo tandem saeculo, quo Tatarorum quasi torrens Timur ducetotum Orientem iuundabat et devastationem omnem modumsuperantem efficiebat, Syria, ut notum est, abhis praedonibusintacta non mansit.ad .HimsAnno 1401 (mense Mart.-April.)ex stativislegatis suis Mirza Rustem et 'Abu Bekr necnon Emîris Sulaimân Shah et Shaikh Nûr-ed-Dîn imperatorimperavit, ut cum dextro exercitus cornu ad Tadmur incursantesgentem Du-1-Qadr castigarent. Iussi mandate satisfecere200000 ovium abducentes; homines autem, qui cum equis camelisquein desertum Arabiae se coniecerant, attingere non poterant.Tatari tum Euphratem petebant; urbibus etiam, quae interpositaeerant, detrimentum grave eos intulisse, proeorum consuetudinesatis credibile est.Fas est, hoc loco historiae Tadmur urbis terminum collocare,quia desolatione et summa impotentia affecta partes suas penitusperegerat ideoque eiusmemoratio apud scriptores rarissima etvalde ieiuna facta est.*) Vide caput UI.2) 'Abulfidâ, Historia generalis cap. 40. in appendice ad Bahâ-ed-Dïn:Vita Saladini,ed. Schultensius.s) Histoire de Timur -Bec par Cheref-ed-dîn,1712 A. m. c. 28.traduite par P. de la Croix.

inTadmur'26Caput tertium.Quid geographi de Tadmur dixerint.Tadmur urbs*)a plurimis geographis Syriae (esh-Shâm) addictaest; el-'lstakhrîa)et qui hoc loco fere ad verbum cum eoconvenit, Ibn iZauqal, inter terminos Arabiae et Syriae locum eidantneque in tractanda Syria eam memorant; secundum el-Muqaddasî3)in margine deserti, qui ab JAila 'Amman versus, tum ad territorium Damascenum, inde ad Tadmur Salamijjamque porrigitur,dein per regionem Hims ad Bâlis flumenque Euphratem pervenit,sita est Inaccurate a scriptore libri Masâlik el Absâr 4) in confinioTrâcensi et Syriaco ponitur; nam secundum geographos - diligentissimosregio 'Irâcensis vix ad el-_Hadîtham et er-Ra/iabamextenditur. 'Abulfidâ urbem in tabula Arabiae collocat.5)Quarto climati, quod a meridie urbibus Bairût, Tabarijjaaliis determinatur, Tadmur attribuebatur, sub 631/!" (apud Ptole71°maeum arabic.30') long, et 342/3°Iat. sita.6) NonnullarumJ) Nomen nunc Tudmur est. sicut medio aevo Abulfidâ teste (Reinaud,(Tudmar V),apudtraduction II, 05) a plobe prouuntiabatur ; SyriaceJndaeos Tharmud,similiter ap^lEusebium, Onomasticon, (ft.(>(iovid-, apudHieronymum Tharmud.2) Ed. de Goeje et apud Arnold: Chrestomath. arab. L 77.3) Ed. de Goeje p. 252.4) Quatremère, Appendice de la traduction do Makrîzî (ex manuscriptohuius libri inforiore medii aovi tempore conscripto).5) Apud geographos Syriacos uno loco nomen Tadmur inveni et quidemin opère encyclopaedico: Causa causarum (n. ISO coll. Sachau Bcrolincnsis),quod adseribitur Jacobo Edesseno,sed multis indiciis originem recentioremprae se fert: quid, quod auctor partes occidentalesEuropae, Mare Mediterraneum,Graeciam et,quae insulae oircumiacent, bene novit,vel nontrès, sed quattuorterrae partes, Asiam , Buropam, Africam, Amliqî (Americam) nominat! Hocin, libro loco quodam pone Arabiam et desertum, in quo Arabes (Badawini)„Tadmurhabitent, deserto", memoratur.°) Ap. Jâqût; adde, quod soc. el-'A/wâl librum sub 62° 34"long. Iat.,socuud. er-Rasm sub 67° 35"long.Jlas'ûdi (t. I. pag. 190) sub34°Iat. ponitur.Iat.,secund.

27urbium distantiae hae sunt : a Damasco 59 milia, *)a Ra7«aba102 mil.,,2)ab Hims et Salamijja circa 3 dies,3)ab 7/alab 5 dies(sic)4) aberat.Quod Raqqa et Tadmur sub pari circulo meridiano sita essevidebantur, geometrici Ma mûn régnante earum distantiam emensirectum terrae ambitum invenisse se putabant.ft) Etiam differentiamsites Tadmur et Wamîae ad idem propositum definitam esse 'IbnJûnus memorat.6)Plurimi scriptores urbem praefecturae Hims adiiciunt, Dimashqîautem Damascenae. Hadji Khalfa7) narrât, suo tempore, cum olimad ffims pertinuisset, Tadmur proprium habuisse praefectum.Etiam ex geographis gradum potentiae urbis in annos deminutaeconcludere possumus, vocabulum apud Muqaddasî, qui insecundo dimidio quarti fugae saeculi vixit, scriptum el-Qasaba,id est caput territorii, comparantes cumscriptorum (el-Bakrî, Jâqût alii)et „parvaAbulfidae, auctorisinitio saeculi octavi fugae scribentis.urbe"serioris aetatisQuod ad diversas urbis descriptiones ab auctoribus Arabicisdatas attinet, vix idoneae essent, quibus nos, nisi nostrorum viatorumnarrationibus uteremur, lucide urbis imaginera fingere possemus.Pauci enim illorum ex propria cognitione scripserunt;ipse Jâqût, natione Syrus, qui saepius terrae tractes permigraverat,de generali mercatorum via non decessit et ideo ex alio relate, quae de Tadmur scribit, hausit. Num Muqaddasî urbemspectaverit, ex descriptione perspicuum non est; tamen quod setotum desertum „et ad Jaman et ad Syriam, ad occidentem etorientera versus"8) perlustrasse affirmât, Tadmur eum praeter-') Sec. el-'Azîzi apud 'Abulfidàm.2) Sec. el-'Azîzî.3) Sec. 'Abulfidàm.') Sec. Jâqût. Nunc, si quis hoc iter suscipit,certe 8 dies consumuntur.5) Mas'ûdî A. I. 190 et 'Abulfid. Traduction p. Reinaud 1. 273.e) Eodem loco I. 270.

28iisse non putamus; inter alios el-Dimishqî, Abulfidâ, 'Abu 'Ubaida1)coram eam vidisse videntur.Quod ad soli regionisque depictionem attinet, apud 'Abulfidàmlegimus, solum maxima ex parte salsugine opertum esse, palmasautem et oleas ibi provenire, ad quod codex Lugdunensisaddit,rivos fluentes, fruges segetesque cerni. In libro Masâlik el - Absârvel magnifiée praedicatur,inveniri ibi; quae quales fuerint, non video,agrorum cultura minima sit, et nihil,splendidos hortos praeclarasqué mercescum nostro temporepraeter quod desertum gignit,sal et kalium ab incolis in urbibus vicinis venumdetur. 'AbuUbaida flumen quoddam, quo palmaria hortique rigentur, adfert,quod praeter eum alius scriptor nullus novit. Vix dubito, quinCui etiam Ptolemaei illudilie fontem calidum suifuratumque designet, qui in valle sepulcrorumad occidentem versus scaturit.2)flumen par idemque videtur, praeterquam quod antiquo temporearte maiores aquas collectas et ampliorem alveum effectum esseputamus; nam aliter percipi non potest, quare ilie auctor intertôt Syriae rivos hune unum praedicet flumenque vocet.Nominant scriptores antiqua urbis monumenta moles mirabileslapidibus exstructas; utinam diligentius has perscripsissent, utnos, quantum antiqui tum exstitisset, cognoscere possemus!Sedvix haec et illa noscitamus. quod illi terminos technicos, quod adantiqua attinet, minus bene, quam in aedificiis recentioribus usitabant.Ingens ilie columnaruAordo, urbem antiquain transverse persecans,verbis toties iteratis „exstantaedificia mirabilia super columnismarmoreis exstructa," praecipue denotatus videtur;altitudinismensuraeque designatio semper desideratur, porta arcuataab initio eminens a nullo describitur. Id quod facile intelligimus,templum Solis magnum nimis conspicuum erat, quam ut omitteretur,praesertim cum Mas ûdî aetate i. e. quarto saeculo fugaetotus incolarum numerus intra eius muros vitam degeret et immaniusprorsus aedificium toto Oriente vix reperiri posset. SedJ) Hoc nomen sec. C. Ritter, Erdkunde XVH. 1500.•0 Olim hic fons tanti eratdiscriminis,ut suum haberet curatorem(Corp. Inscript. Graec. n. 4502). Nomen fontis "Eyy.a eodem loco legitur.

'Abulfidâ,aedificatum"29et de hoc minores tantum scriptores, ut 'Abu 'Ubaida verbafaciunt1): „Vivit nunc inquit, populus,"„in quodam castello(7iisn)urbis mûris circumdato lapideis, in quibus portae duabusvalvis lapideis instructae insunt; etiam sacella (aut terres) inurbe ad hune diem exstant."Murus templi exterior 235 metralongus, 15 metra altus tune certe melius conservâtes nunc aparte septentrionali tantum integer, sed recentioris restauratiouisest.Valvae lapideae pro ianua impositae etiam in aliis aedificiisproprie Syriacis inveniuntur; adhuc ex tôt una et quidem minorin mûri latere exstat.Quod ad sacella illa, non dubito, quinauctor sepulcra tetragona, saepe haud mediocris altitudinis, quaeTadmur aliisque Syriae regionibus propria sunt quibusque tôtinscriptiones sépulcrales debemus, lucide significet.Gymnasium (mafab), de quo Mas'ûdî2) in memorationeTadmur scribit, forsitan templum Solis sit; quid autem templumad formam coenobii constructum bis ab el-Dimishqî praedicatumfuerit, difficile est dictu.Laudibus factis «decolumnis murisque, nec non de aedificiorummateria addit ilie :„Inest magnum sacellum 3), cuius tectumquinque saxis exstructum quattuor mûris impositum est, duodenain quadrum cubita habens,septem cubita altum"Si mensuraerecte traditae sunt, templum vix magnum nominari poterat, cumpraecipue in Tadmur urbe ingentiora aedificia stuporem excitent.Haesito, utrum parvum, quod dicitur, Solis templum ab auctoresignificatum sit an una ex turribus sepulcralibus. Accurate quidemad nullum, quale nunc est, aedificium descriptio congruit.Moenia urbis si memorata reperimus4),omnii.o illa, quae spatiumtempli Solis amplum cingunt, intelligi debent; nam Justinianimunimenta ex Merwâni tempore, sive quod nimis deleta erant,*) Index ad vitam Saladini ed. Schultensius sub Tadmur.*) Mas'ûdî ed. Barbier de Meynard. A. IV. cap. 68. Gymnasium autaccuratius ludendi locum pro antiquis reliquiis columnis' ornatis saepius apudscriptores Arabicos notavi;ex. gr. apud 'Edrîsî in descriptione Ba'lbak,apudMuqaddasî mafab Sulaimân in 'Amman p. 175, mal'ab Sulaimân prope 'Istokhr,„admodum ludendi locorum Syriaep. 444.3) Manuel de la cosmograph. etc. trad. Mehren. p. 36 et 40.,*) 'Abu 'Ubaida.

Damaskus,30sive quod urbis utilitati non iam serviebant, contemplatorem etdescriptorem non habuerunt.Item castellum *), quod nunc summo de monte a septentrionedespicit lateribus solidissime constructum fossaque defensum,ut aditum difficilem praebeat, scriptoribus Arabicis plane ignotumest. Quae res nos, ut post Saladini regnum, ex quo numerosaeexstant arces, id ponamus, adducit. 'Abulfidae dictum ,Tadmurmuros et arcem(qal'a) habere, nullius momenti est, cum,quamvisverba ipsa ancipitia sint, tamen locutioni Abu 'Ubaida „7.isnetmûri"quibus lucide templum Solis significatur, plane ea respondeant.Spéculum mundi Jïadji Khalfae (f mense Septemb. 1658) infine descriptionis Tadmur narrât: quaedam quoque vestigia arcis aSalomone exstructaeinveniuntur.2)Quod scriptor arcem Salomoniattribuit, clare ostendit, etiam hoc loco templum Solis significari,quia homo Oriente natus aedificium tam recentis structurae,qualem castellum illud praebet, Salomoni non adscripsisset.Nihilominus iîadji Khalfae aetate arcem iam aedificatam fuisse,sed praesidio vacuum stetisse putamus. Cui opinioni favet persuasiopopuli Tadmureni, primo a mercatoribus illis Lanoy etGoodyear, qui anno 1691 urbem Europae denuo invenerunt,audita: arcem illam esse opus Drusorum principis Ma'n Oglu etAmurat III régnante exstructam (1574—95). Addit Woodanno 1751, Arabes sibi narrasse, famosi illius Fakhr-ed-Dîn etopus et receptaculum eam fuisse; per quod tempus pater eius inEuropa moratusesset.3)Err% quidem narratio, quod patrem, nonFakhr-ed-Dîn ipsum in Europa supplicantem facit, certe autemDrusorum et Fakhr-ed-Dîn (sive Ma'n Oglu, sive Ibn Macn4)mentio et tempus fabulosa non suut.Uno enim hoc temporeDrusorum res tam potens erat, ut eos quoque Tadmur territoriuma) Castellum quoddam antiquum nominatum est ap. Palladium: VitaSt. Chrysostomi p. 194 domicilium Cyriaci, episcopi Emeseni, ab Arcadiorelegati.2)ed. Norrberg, IL 333.3) Vide praefationem ad: „The ruins ofTadmur, otherwise etc."4) Sccund. A. von Kremor: Mittel- Syrien _,.p.203, A. deCaraman, Voyage do Homs à l'almyro 1837 (Bull, de la Société do géogr. 1840)p. 330 arci nunc nomon est: Kal'a-Ibn-Ma'n.

31complexos esse credibile sit. Ex primis Ma'nidarum temporibus Aid est a sexto saeculofugae, postquam ex agris /falab inBiqâ'descenderunt et a Tugtekîn, Damasci principe commoti in regioneesh-Shûf consederunt, quietem magis quam expugnationes petiverunt.Nec posthac tempus augendis minoribus dynastiis prosperumerat, cum a potentibus Damasci dominis coercerentur etincursionibus Mongolorura et Timur illius misère conficerentur.Turcico autem tempore, ubi Selîm Syriam occupavit, Ma'n Oglu,dux Drusorum rubrorum, huius favore usus exercitui praefectusest et deinde dominationi suae territoria ad mare sita, litusnempe ab 'Akkâ Bafrûn tenus, magnam partem Libani, urbemquoque Ba'lbak adiecit.Anno 1583, cum Fakhr-ed-Dîn II patriQurqmas successif, Ma'nidae fastigium potestatis consecnti sunt.Fakhr-ed-Dîn mente id agitasse, ut Syriam Palaestinamque suaeditioni submitteret, satis constat.Iam priusquam iu Italiam confugit,totam Coelesyriam possidebat; post reditum suum (anno 1615)acerrime egit, ut et Damascum et Jérusalem occuparet. Anno1623 illam quidem urbem simul cum proximo confinio praefectoTurcico eripuit, ab anno 1625 usque 1631 in occupanda oramaritima multum profecerat, cum Murad IV. huic incepto graviusse opposuit.2)A quo tempore igitur Fakhr-ed-Dînvallem possidebat, nullo oppido munito impeditus est, quominus desertum etTadmur attingeret. Certain autem memorationem cum adhucnon investigaverim ,de anno arcis aedificatae coniicere omitto;unum addam, cum et castellum fere incolumem prae se ferat speciem,et apud incolas Tadmurenos memoria rerum Drusarum iamanno 1751 aliquid turbata esset, non diu praesidium in arce collocatumesse videri.Redeamus iam ad ea, quae scriptores Arabici de urbe dixerunt.Statuas maiore arte perfectas inter reliquias inventas non esse,omnes sciunt, cuius inopiae quasi compensatio lapides sépulcrales])De sequentibus vide Tornberg: Ueber die 2 von Wildenbruch'schonarab. Manuscripto der Gesch. des Libanon. ZDMG. V. 483—505 et DjihânNumâ. H. 316 f.'2) cf. Zinkeisen: Geschichte des osmanischen Reiehes A. IV.

32numerosi imaginibus unius aut plurium mortuorum ectypis ornatiinscriptionibusque pretiosi sunt.De horum nonnullis apud scriptotradidisse Isma-res narratiunculae exstant; refert igitur Jâqût, J)cîl. filium Mu7.ammad, filii Khâlid, filii c Abd -'Allah, el-Qasrî2) haec:„Aderam, quo tempore Marwân, filius Mu/mmmad,ultimus rex'Umajjadarum, muros Tadmur urbis fregit, ut rebellionis poenas repeteret."Omitto hoc loco, quae de eius crudelitate fabulosa narrât,cum supra iam verba citarim.„In proruendo igitur muro, ubi ad cacumen quoddam venturnest, sublato saxo cella gypso obducta patefacta est, et quidem tamnova, quasi artifex modo eam confecisset. Intra quam in solioseptua-(sive feretra) taulier quaedam in dorsum relapsa cernebatur,ginta vestimentis induta et septem cincinnis ad compedes pertinentibusexcellens; cuius pes praeter digitos cubitalis erat.quodam cincinno folium auratum repertum est, his verbis impletum :„Intuo,Domine, nomine! Ego Tadmur, filia .HassanInsum. UtinamDeus humilitate eum afficiat, qui hanc cellam intrabit."Tum Marwân statim omnia in pristinum statum restitui iussitnihilque de mundo absumpsit. Sed per Deum ! Paucos post diesiam c Abd -'Allah, filius cAlî, accessit, a quo Marwân interfectus,exercitus disiectus et proscriptus totaque dominatio 'Umajjadarumexstincta est.Tota historia nimis fabulam redolet et eo animo confecta videtur, ut miser Marwân khalifae interitus iustus et numinislaesi ira contractus exponerdçir.dynastiarum excusari solebat, recognoscimus.Commenta illa, quibus mutatioNumquam Marwânurbem intravit neque tanta immanitate usus est, nec pauci dies,sed complures anni inter illam expeditionem et ruinam domus'Umajjae intersunt.Nihilominus nucleus fabulae is esse videtur, inproruendo muro sepulcrum antiquum apertum esse, in quo aut corpusmulieris arte medicatum aut monumentum quoddam sépulcrale ineratex iis, in quibus saepe feminae ornatu diviti sinuosisque vestimentis indutae exsculptae cernuntur.Quod comités khalifae levi opère'-)el-Bakrî:ol-Kalbî,cui tiadid. esh-Sharqi, qui accep. a Mu/;ammad]) Sub Tadmur; ex parte congruunt el- Bakri et el-Qazwinî.

J33scripturam Palmyrenam legant, simile est interpretationibus hieroglyphicarumsaepiusl)affirmatis. Quod graves autem auctoreshas fabulas non refutarunt, quamquam historiam illius aetatis nonignorabant,credulitati nimiae fere omnium scriptorum attribuendumest.Inter alias multasstatuas Jâqût, Qazwînî, alii unam praedicant,imaginera duarum virginum brachiis inter se complexarum, 2)quippe quae inter tôt monumenta antiquitatis, quae circum Tadmur asservata sunt, sola poetis Arabicis, quae carminibus celebraretur,digna visa sit. Non quidem maioris pretii sunt illafragmenta, quae Jâqût potissimum dat, sed quod ex iis praecipueprimum non sine fama fuit, 3) hic tota séries subsequatur.igitur auctor ilie:NarrâtPraeteribat quondam has virgines 'Aus, filius Tha'labae, egente Taira, praefectus castelli Aus in urbe Basra; aspectas illasimagines tam pulchras duxit, ut hoc carmen diceret:1)O ambae filiolae populi Tadmur! enuntiate mihi: nonnepiget vos diuturnitatis status?2) Quoniam non in pulvinaribus, immo in monte durissimo marmoreoconsistitis.quanta annorum séries aeta-3) Quantus igitur numerus noctium,tem vestram transgressa est!4) Profecto vos cacuminibus filiorum duorum Shamâmi4) constantiuscursui noctium resistitis. 5)5) Et si ego mortuus ero, quot equae signatae, graciles, a iuvenibusgenerosis—flexae') Muqaddasî p. 201.2) Sic ex versu 2 carminis secundi concludo.3) Cf. el-Belâdhurî Kitâb el-futùA p. 355.*) Mons in territorio gentis Bâhilae biceps.5) Qui versus sequuntur, soh ap. Jâq. leguntur; ordo eorum impedita etdifficilis, similitudo nonnullarum elocutionum cum claris poetis (îarafa v. 101,Labîd 23, Zuliair 13, Mu ail ed. Arnold.) notanda; cum imaginibus nostris hivorsus prorsus non cohaerent.3

—(quot,346) Latera *)earum prae cursandi violentia tremunt et incruribuslora2), quibus soleae adstrictae erant, disscissa suntinquam, equae)7) Descendent cum eis3) in locum ignotum, terribilem,parcaeaquae, fulva (arena) refertum.8) Quando sitim expleverint, iterum ascendent et pètent montes,macerae, ut ossibus vestitae videantur.Tradit el Madâ'inî - : Ilie 'Aus, fil. Thalabae, adiens khalifamJazîd, fil. Mucâwijae,4) hoc carmen recitavit. Tum Jazîd: Macte,inquit, popule Irâcensis! In vestra, o Syrii, terra hae imaginescum essent, nemo vestrum eas praedicavit; advena autem irâcensis talia verba cecinit !Traditum est ab el - .Hasan,filio 'Abu Sarft,suo: Una cum "Abu Dulaf in Syriam profectus eram.mur intravissemus, ilie his imaginibus aspectis subsistit.qui accepit a pâtreCum TadEnarrabamei illud, quod ad Aus, filium Thalabae, attinebat,eiusque carmen recitabam. Tum paululuni méditâtes ita pronuntiavit :1) Cur, statuae ambae Tadmurenae, viros doctos nec non amantiumturbam tantopere obstupefecistis ?2)Quia longinquitatem temporis perduraverunt neque unquamblandi amplexus eas piguit.3) Agedum, utinam fatum ea de causa ex arcu adversitatumsagittam expellat easque feriat, ut tandem separentur, 5)4) Et tempus eas exedat^) perpétua sua reditione et tenebrarumlucisque vicibus.5) Ut docti sciant, non esse ullum nisi Deum, solum et creatorem.*) Lego farâisuhâ pro farâif.uhâ; verbum in scholio ad îkrafae Mu'llak.101 ita explicatur : Farîsa est parscarnis, quae infra pectus lateri prope est ininferiore scapulae parie; haec prima intremescit,si hominem aut animal timorincedit.2) Khidâm,plur. nominis khadam,quod plur. de khadama (scholion adLabîd 23).3) Manus sivo tui'mae, suspicor, intelligondae sunt.4) Hic princeps inter 'Umajjadas propter artium et poosis amorem oxcollobat.D) Versus nimis contractas et difficilis hune sonsum tandem praeboremilii vidotur.c) Lego ut Floischor: walijublijannahumâ.

35Dixit autem Mu.fc.mmad, filius el- JEZâdjib, talia:1) 0 Tadmur, desiderium quoddam, cui nullum aliud simile est,imagines tuae cordi meo gignunt;2) Cum de vobis meditor, 'somnus aufugit, dum alii somniculosiin lectis iacent.3)Valde admirans dico: Quid eas erexit? Nam diu iam consistent.4) Naturane aptae sunt x)ad perferenda tempora ? Mortales enimtalem potestatem attribuere non possunt.2)5) Sicut cornua duo coniuncta statum non mutant;pertinaceseas fecit controversia coram iudice. 3)6) Dies post diem fato iubente praeterit et annus annura sequitur,7) Sed perseverantia pulchriores eas facit, sicut margaritae adfilum adstrictae venustiores fiunt. 4)8) Nec tamen tempus omittet fatum divinum in iis exsequi, cumtemporis sit natura exstirpandi omnia et perdendi.5)-1-'Abu iîasan el-'ldjlî denique ita dixit:1) Duas circa Tadmur imagines aspicio, quas labor artificis intelligentiset acuti exornavit.2) Earum venustas oculos permulcet, corda autem hominumadversitatibus earum misericordia moventur."Haec hactenus ; a monumentorum descriptione, quae illo tempore certe multo numerosiora et ampliora quam nunc fuere, praesertim cum terrae tremores illi territorio nullo insaeculo defuerint6), ad incolas transeo.Qui qua gente orti fuerint, suprabreviter expositum est;religioni Moslirnicae eos addictos fuisse exsilentio scriptorum concludo, qui si cui urbi alius erat rites,x) Lego cum Eleischer: 'Amiulikatâ.-) Loctionem propono: Jumlikuhu.3) Quod tam diu tempori résistant, sub imagine hominis coram iudioelitigantis et de vita laborantis describitur. Lego: ladâ qât&i khisâmu.4) Séries annoruni cum série margaiitarumcomparatur, multitudo etannorum et margaiitarum singulis pulchritudino praeest.5) Lego: ja'duhumâ bikitâbin dahrun;nomini dahrun notioncm: fatumdivinum (cf. Freytag) subiicio.6) Unum tremorem torribilem hominibus et aedificiis aequo modo exitiosum(anno 1042) Quatremère in appendice ad Maqrîzî H. 255 notavit. 3*

36distincte plerumque id referunt. Sic Ibn Bâtûtn urbem vicinamSukhnam maxima ex parte a Christianis inhabitatam dicit, Jâqûtel-Qarjatain proximam ab altero latere urbem christianam vocat;de Tadmur huiusmodi nihil scriptum est. Sed praeter Muslimosetiam alii nominantur, Judaei scilicet.Anno enim 1172, quo incolarumnumerum iam valde imminutum ducimus, Benjamin Tudelensis2000 Judaeos in urbe vixisse testatur, quod cur omninoin dubitationem vocemus, quamvis fortasse mimerus imminuendussit, causam non habemus. Benjamin de his Judaeis notabile quiddammemorat : viros eos fuisse fortissimos, ut qui contra filios Edomet filios 'Arab, qui sub imperio Nûr-ed-Dîn starent, bellum gérèrent et Ismaeliticos vicinos adiuvarent. Principes eorum appellatRabbi Jiz7*aq Hajawânî (i. e. Graecus), Rabbi Nathan, Rabbi'Usî'el. Primo obtutu Iudaeos illos in el-_Hidjâz sedentes bellicososrecognoscere videmur, qui in arcibus lapideis regulorum instar dominabantur, donec MuTiammad et cOmar khalifa ad septentrionemeos expulerunt, sed hic gravis anachronismus eo tempore esset, quo omnibus locis Judaeos rnercatores et opifices reperimus,ex. gr. Antiochiae vitri fabricatores, in monte Drusoruminstitores et tinctores, Tyri naucleros et vitri illius clari fabricaPuto igitur, Benjamin factumtores et alios aliter occupâtes.x)quoddam recentioris memoriae nobis ignotum designare.Quo enimcertamine illi contra Christianos et non quidem Francos sed indigenas2)et contra filios c_*ab i. e. Badawinos, qui Nûr-ed-Dîn,principi Damasci et iïalab, subiecti erant, pugnaverint, nulla relationetestatum habemus.Quod insuper ad 'Ismaeliticos attinet,quo nomine apud Benjamin communiter Muslimi significantur, nostroloco incolas finitimarum urbium l\Jrd, Rusâfae, Raqqae, quae aliidominatui submissae erant, intelligo.Nec porro Judaeorum in urbe habitantium mentio fit. Nequepostea tam numerosos ibi eos fuisse suspicor, quod eo ipso tempore, quo Benjamin peregrinatus est, conditio huius gentis praecipue in territoriis Mesopotamiae et el-'lrâqvalde florebat.') Vide sub his urbibus ap. Benjamin.2) Absurdum est, quod in adnotationo tom. II edilionis Asher verba adFrancos referuntur.

37De civium possessione et quaestu parum scimus.Cum, utinfra explicare conabimur, via quaedam mercatorum urbem tangeret,incolis quoque mercaturam cordi fuisse verisimile est. Quodex tempore quidem inferiore testatum videmus in libro Masâlikel-Absâr, iam supra citato, sed, quod ad diligentiam attinet,addubitato: T) Est Tadmur urbs potens ., ubi horti magnifioiet mercaturae lucrosissimae spectantur. Incolae divites sunt, interquos rnercatores omnes terras permigrantes sunt. Quid? num, sihoc ita se habuit, urbs tantopere imminui, historia carere, intenebris quasi iacere potuit?In fine autem saeculi decimi p. Chr. ab el-Mukaddasî statumurbis praecisius circumscriptum habemus.Dicens primo 2), urbesterritorii jHims ruinosas esse, pretia in iis modica, quae loca inlitore sita essent, munita hoc addit: Similiter (puto, ruinose et munite)Tadmur se habet et quasi solium omnium Salomonis urbium est(hoc spectat ad antiquitatis rudera) et princeps3)eiusregionisurbs, prope a deserto sita, ampla et pulchra.Doctrina studiaque in hac urbe minus culta esse videntur;nam apud Jâqût, qui vel minimis vicis hune et illum doctum virumaut magistrum attribuit, nemo Tadmurenus litteris clarus memoratur.Postero tempore procurator Turcicus urbis in „Biographiaclarorum virorum saec. XIfugae" praedicatur4)et MuTiammadquidam, filius Ma/anûd, filius 'Agae Tadmur, expugnationem Syriaea Pseudo-Wâqidî conscriptam 12000 versibus Turcicis explanavit.5)Caput quartum.De nommllis deserti Syriaci viis.In libris Arabum nulla mentio commercii Tadmureni antiquisuperest itaque effectum est, ut reliquias urbis excelsas geniis]) Quatremère,-) pag. 156.Appendice 255.3)el-Qasaba.*) Quatremère, Appendice 255.5) Lee: The conquest ofSyria, praefatio p. 23.

Salamijja,potius adscriberent, quam ad causas graviores,divitiasniercaturamquecivium operosorum referrent.Non invitis Romanis, ut videtur, cum postexpeditionesAurelianirnercatores alias vias peterent, Tadmurenam derelinquerent,iter perantiquum Persis victis a septentrione Syriae patebat etdeinde rursus florebat. Per Mesopotamiam igitur qui praeterEdessam proficiscebantur, ad Zeugma Euphrate traiecto, Beroeam,Hanc fere viam, quia fuit generalis, vehiculum publicum(Barîd) khalifarum tenebat, quod e Bagdad, aut quocumque locoimperatores sedem habebant, ad occidentem et orientem provenions provincias ingentis imperii inter se coniungebat. IbnKhurdâdbah et Qudâma viam*) occidentalem, quae in fine saeculinoni initioque saeculi decimi usitate erat, describunt. Omissisaliis graviores stationes nomino : Bagdad, Uadîtha, Mausil, Nîsîbîn,Ras-el-'Ain, Raqqa. Traiecto Euphrate ad Kalcat Nadjm2)veniebatur ad Mambidj, Jïalab, -Hamâ, Hims, Ba'lbak, Damascum.Index autem saeculi XVI quidam3)viam in alterum Antilibanilatus transponit, et Qârâ Qastal alias stationes nominat,Chalcida, Epiphaniam, Emesam, Heliopolim, Damascum attingebant.Euphratis-^ue traiectum ad el-Bîram collocat. Via ergo, ut ita dicam,postalis nullo tempore Tadmur attigit.Atque adeo nomen Tadmur in optimis itinerariis deest.Haeautem viae et stationes a Raqqa Damascum versus enumerantur:*Raqqa—Rusâfa (8 Fars-3lukaddasî */_ dies).Inde secundumQudâmam duo itinera, quorum unum per terram cultam,desertum ducebat.alterum perHoc apud Qudâmam et Khurdâdbah (nec non Muqaddasî)sic describitur:(2 mans.)——Rusâfa ez ZarâV1), -— -40 mil. (2 mansiones)el Qasfeil, 36 mil.—30 mil. (1 mans.) 24 mil. (1.Hims, mans.)*) Conf. Sprenger: Post- und Reiserouten im Orient, p. 7 etc., cui libroplurima in hoc capito debeo.ed -Ut suspicamur.s)3) Cf. Sprenger,praefatio.*) Ita lectiomim discrepantiam solvam (ap. Kh. er-Rarâ'a, Qud. et Muq.-Darâ'a,apud el Belâdhurî in explioatione territorii H\ms subiectionis p. 31

———.Hurba—iïalab.Dausarin'—traiectoadQârâ,—Khusâf—39Shamsîn, 18 mil. (1 mans.)—24 aut 22 mil. (1 mans.)en-Nabk, 16 mil. (1 mans.) el-Qu^aifa, 20 mil. (1 mans.)Damascus, 24 mil. (1 mans ). J)Cui haec via molestior videretur, secundum Khurdâdbahlongius per iZalab iter faciebat:Raqqa—Nâûra3)—tendens brevissimumflumine Bâlis—2)—Alterum apud Qudâmam iter per desertumquidem sed naturae difficultatibus et praedonumincursionibus 4)periculosum sic se habebat :—Rusâfa H . r. ba 5), cui nomen peculiare Batflâmijâ (Ptolemaea ?)fuisse dicitur, 35 m. Legam Jïurba, cum Orubam tabul. Peutingeri.(42 mil. a Risape distantem)sub hoc nomine conservatam putem.Ptolemaea autem urbs in hac regione nec apud antiquos necrécentes nominatur; nihilominus hoc additamentotestatum. habemus,urbem inter antiquas habitam esse.el-'Udhaib, 24 mil.; oppidum aut vicus huiusnominis alioqui non invenitur; certe puteus quidam parvuserat, quod nomen etiam iudicat. 6)el-'UdhaibB.h.ma, 20 mil.; nomen mendose scriptum est; corrigo Nihjâ(litteris Arabicis leviter mutatis), qui puteus et vicus a compluribusscriptoribus memoratur.7)ez-Zarrâ'a in narratione expoditionis Saif-et-daulae apud do Sacy: Chrest.arabe H. Za'râjâ);parem puto ap. Jâqût sz-Zarâ'a Zufar,prope ad Bâlis interritorio iïalab sitam, et Seriane antiquam suspicor.*) Itinerarium Antonimamim in via Seriane Scytopolim ducens notât:—Seriane ad Salaminiada 32 mil. Emesam 18 mil. ; deinde per stationes aboccidentali Antilibani latere sitas via ad Damascum continuatur.-) Tractas terrae inter Bâlis et flalab, 15 mil. longus (Jâqût).3) Non apud Jâqût et el-Baqrî; sed notum ex historia rebellionis 'Abu-1-AVard praefecti anno 132 (el-'Athir t. V sub anno 132).*)Teste Muqaddasî vel Raqqam raptores circumvolitabant, nedum stationes medio deserto sitae tatae essent.5) Non quae eadem, flàrba ap. el-Bakrî et Jâqût vocatar.el Bakrî locum eius nominis alium (etiam a Mutanabbi in initioG) car--minis de Saif-ed- Daula expeditione nominatam) memorat': est aqua, inquit,Qâdisijjam et Mughîtham, 4 mil. a Qâdisijja remota (et sec. alios fluviiinter el -valhs gentis et-Taim),statio peregrinatorum a Kûfa proficiscentium.7)el-Bakrî sub er-Râmûsa mendose habet Fihjâ. Apud de Sacy:Chrestom. arab. H in adnotatione ad Mutanabbi: Nihjâ,aqua gentis Kalb in

Djarûd,A40—Nihjâ el-'A.r.sain, 20 mil. Ut in adnotatione modo dataexposuimus, urbs el-Qarjatain haud multum a Nihjâ distarevidetur, unde ad opinionem impellor, fortasse nomen illudmendose scriptum esse pro el-Qarjatain; litterae quoque taiessunt, quae, si puncta diacritica desunt, facile confundantur.Denique verba Jâqût J) respiciantur,el-Qarjatain viae deserti(iarîk el-barrijja) adiacere, quae nulla alia nisi illa apud Qudâmamdescripta esse potest. Eidem scriptori Jâkût parvam stationemel-Djulaidjil debemus, paulo ultra el-Qarjatain sitam, quae 2 diebusa Damasco aberat; idem autem intervallum saepius inter Damascumet el-Qarjatain fuisse refertur.—El-Qarjatain (?) 36 mil. Est eadem urbs quaeGeroda Itinerarii Antoniniani, hodie etiam florens, quam, quiel-Qarjatain petit, vitare non potest.Inde ad Damascum via 30 milium erat. Haec via 48 milibusbrevior quam ea, quae -Himsattingebat, desertum ad lineam ferepersecat.Parva lineae inclinatione Tadmur quamvis attingi posset,tamen rnercatores eam visere omittebant, qua ex re deexiguitate urbis concludi potest.Nec tamen Tadmur sua via carebat, quae quidem cum urbeRaqqa et Mesopotamia minime cohaerebat. Cursum enim Euphratisquae via sequebatur, ea nonnulla, ut ita dicam, deverticulaemittebat, de quibus MuqacWasi in descriptione deserti Arabici verbafacit. 2) Postquam novem vias, a septentrione meridiem versusenumeravit,très alias transversas, quae el-'lrâk et Syriamducentes, quae praecipue MeMcam Medînamque petebant,coniungebant,adfert.Harum prima, quae a Kûfa 'Amman versus ducebat, rectavia Syriae. Citatur quidam: itinere „InDamasci, inter or-Rusàfam et el-Qarjatain, urbem vidi, puteos, agros cultos cisternasquohabentem, fontibus etrivis non —utentem, cui nomen est Nihjâ". Mutanabbi Nihjâ puteus interel-'Awîr et el-Baidâ Tadmur versus memoratur.'Awîr puteus quia nobisprofectione O. F. von Richter,quam ab Hims Tadmur versus instituât, notasest (l1/. dieb. ab iïims) probabile est, Nihjâm aliquantum ad orientent versussitam et medio fere in spatio ambarum urbium 7/ims et Tadnvur inveniri possc.Ad hune locum el-Qarjatain prope osse nemo non videt.') Sub el-Qarjatain.•J) Muqadd. p. 249—52.

—41terminum petebat et exigua loca aut potius puteos attingebat :Kûfa—2 dies—el-Ghuraifa,1 dies—er-Ruhaima, 12 mil.el-Khanfas, 1 dies—Qurâkir, 1 dies—en-Na7ât, 2 dies—el-Hashijja, 1 dies—el--'Azraq, 1el-Qarâr(?),—dies 'Amman,1 dies; universe 11 dierum iter. Secunda est via Hît, tertia er-Ra7tabae, quarum descriptionem propter lacunam desideramus, quamCodex Constantinop. verbis dissimulât: et via Hît ad Damascumducens est dierum decem, item via er-Ra7iabae.Quae igitur harumviarum fuerint stationes, apud alios scriptores quaerendumest, et secundam saltem viam verbis Ibn Bâfàfcte x) (ab anno 703—777 fugae viventis)restituere possum.2) Qui per remotissimasterras Indiam, Sailân, Chinam peregrinatus, postquam navi perfretum Persicum vectus est et Persarum urbes vidit, ad Bagdadmense Shawwâl anni 748 fug. accessit; quia multo ante vias Mesopotamiaesatis perspexerat,viam Euphratensem sibi sumens deincepseius urbes 'Anbâr, Hît, -Haditham,cAnam permigravit easquepropter pulchritudinem fertilitatemque agrorum cum florentissimisurbibus Sericis comparât.Inde er-Ra7*abam profectus,quampulcherrimamurbem el-'Irâk et primam Syriae appellat, es-Sukbnam,urbem pulchram Christianos potissimum incolas habentem fontibusquecalidis et balneis praeditam, advenif, porro ad Tadmuraccessit, quam versuum nonnullorum en-Nâbighae poetae3) memorad Salomonem et genios reducit; de urbe recenti, utrum copiosaet nobilis fuerit necne, verba non facit.finem,petivit.Inde Damascum, viaeHabemus viam, quae, licet minores stationes omissae sint,e. c. el-Qarjatain,tamen lacunam MuqacWasî recte et bene explet.Non recentem eam fuisse, id argumentera habemus, quod generalitercum via, quam Khâlid tenuerat, qui postquam Euphratem attigit,') Priori viae duo forsitan loca,quae in historia expeditionis ilhus Saif-Daulae memorantui', putei nempeBi'r-'Abu-Suâda,et Lu'lu'a inserenda sunt.ed -Sita erant ad meridiem —versus, spatio cii'ca unius diei a Tadnmr distantia.Quam el-jSai'îrî in Maqâma XII viam in Samâwam ducentem describit, cuiusfinis ad 'Anam erat, cum via Hît maxima ex parte eongruisso videtur. Deeius incommodis et difficultatibus satis verbose apud oundem scriptorem agitur.2) Voyages de Batouta, par Defrémery et Sanguinetti,3) Vide caput subsequens.t. IV. p. 314.

Hobraeo42praesidium Qarqîsijae *)veritus, ab hac urbe deflexit desertumquepetivit et ad urbes 'Arak, Tadmur,el-Qarjatainaccessit, bene congruit.Nunc etiam intelligimus, quare in partitione regni Saladinier-Ra7iaba simul et Tadmur cuidam ex cognatis Shîrkûh,filio Mu7iammad, filio Sîrkûh, attributa sit, quoniam eidem adiacebantviae. Quod etiam Hims eidem addita est, satis comprobat,etiam illuc viam duxisse. Olim quidem, teste Tab. Peutingeriana,ab Apamaea, urbe frequentissima, via quaedam Palmyramversus duxerat, cuius stationes erant Theleda 2), Occaraba, CentumPutea3). Haec via tempore Muslemico, cum Apamaea iam antePalmyrae destructionem humi iaceret et saeculis subsequentibusomni careret momento, plane evanuerat. Ex Apamaeae autemiactura Hims commodum cepisse viamque Tadmurenam arripuissevidetur, quamvis vix dubitari possit, quin antea, ut ex itinereAureliani toto cum exercitu ab jHhns Tadmur versus confecto elucet,et quia linea rectissima, qua merces Palmyrenae mare attingereposseut, urbs sita erat, via prorsus non fuerit. Etiam postea,cum Tadmur , caput quidem deserti , territorio .Hims adiectaerat eiusdemque gentis homines utriusque urbis muros impleverant,num per tôt saecula sine via societas et commercium tam vigenspermanere potuit? Stationes autem cum apud geographos nonmemorentur, permittatur illos puteos aut vicos apud Mutanabbirepertos 4) repetere : el-cAwîr, Nihjâm, locum illum etiam „viae deserti"adiacentem, el-Baidâm,Jîhudar, el-Djifâr, quorum plurescerte inter desideratas illas statones ponendi sunt.5)Deinde si perscrutamur, quanam via Benjamin Tudelensis pro-') Ad flumen Khabûr sita, 6 paras, ab er- Rakaba distans, in trianguloa llumine Euphrate Khâbûr excipiente effecto. (Jâq.)-) De prima aliquid adiicerc possum: Assemani, de CoenobiumThel'edâ affert regioniquo Antiochenae id attribuit , quod potiusMonophysitis,adantiquam Theledam reforam.teste Theodoreto.favobant. Eodem loco Bar-Eusebius et Ammionius id coenobiivm condiderant,Tum monachi ineunte saeculo VI doctrinae Monophysitarumtesto Jacobus Edessenus novennio moratus-Veteris Testamenti libros emendavit.Abest, ut mappa Kiepertiana testatur,paulum a Salamijja et ad orientem quidem versus.3) IlkovTta apud Ptolemaeum cundum locum esse credibile est.') Vide caput II.6) Etiam el-Furkulus huius seriei inserendus est,cf. cap.H; el-Bairéâputeus, quem in mappa a Kiepert depicta signatum virvideo, elarissimus

et43fectus sit, cum Tadmur visitaret eamque relinqueret,propter relationem maneam paene in tenebris versamur.A Ba'lbak enimurbe, cuius reliquiae maximum eius stuporem excitant, repentead descriptionem Tadmur transsilit: Item, inquit, magnis e lapidibusexstructa est Tadmur. Praeter consuetudinem stationesinterpositas afferre omittit et paulo post hoc tantum addit,totam viam esse quattuor dierum.. Antilibano autem transiectoeum adQârâ1) in desertum se convertisse, el-Qarjatainattigisse verisimile est, cuius mentionem, ut de Ba'lbak et Tadmuruno quasi spiritu ageret, in reditum suum réservât. Rêvera tuneel-Qarjatain memorat eamque dimidium diem a Tadmur distantemscribit, quod satis falsum est, cum intervallum 2 dierum intereas intersit.Inde _Hamâversus iter unius diei se fecisse confirmât, in quo magis etiam errât, quam supra, quia certe très diesin hac via consumuntur. Prorsus hune locum deperditum et lacunosumcenseo, praesertim cum, qua Benjamin fuit cognoscendiSalaindustria, intelligi non possit, quare urbes florentes .Himsmijjam2)non visitaverit.Harum igitur descriptionem in lacunasuspicor ; qua finita recte haec verba addidit : et inde Ifamâ versus unius diei iter est.Praeter ambas vias et er-Ra7*abae et Hims, Tadmur attingentes,minores etiam raro apud scriptores inveniuntur. Ibn 'Ajâsin Historia Aegypti 2) viam .HalwijapropeTadmur memorat, quibus ex verbis, cum nimis brevia sint, nihil coniici potest.Porro cum, ut initio capitis III narravimus, apud compluresauctores nonnullarum urbium distantiae traditae sint ex. gr., praeter Damascum, Ra7^abamet.Hims,etiam Salamijjae et /falab,hac re adducti coniunctionem quandam, sive viam perpetuam etpraeparatam sive, si occasio quodammodoesset,habilem coniieerefortasse possumus, quamvis propter nuntiorum inopiam haec vestigiapersequi non audeamus.Ed. Sachau in itinero Syriae, ubi situs esset, ab indigenis ipsis exquirere nonpoterat. Secundum eundem très bac stationes: ol-Fîr, el-Ferqlus, 'Abu-1-Fawâris inter Hims et Tadmur notae nunc sunt.i) Eadem via Wood a Tadmur Ba'lbak versus profoctus est, de quo vid.praefationem libri : The ruins of Ba'lbak.2) Quatremère, Appendice 255.

44Caput quintum.De fabulis Arabum ad Tadmur urbempertinentibus.Restât, ut pauca de fabulis, quae apud Arabes de pristinoTadmur statu eiusdemque reliquiis circumferebantur ,agamus.Cum nostris quoque viatoribus monumenta Tadmur antiquamaximae sint admirationi, quanto plus homiues in Oriente natosincitari putamus, ut narratiunculis variis fabulisque ea circumfundant.Praecipue quaestio usque animos subibat, a quonamurbs condita esset.regem Sulaimân (Salomonem)iecisse.Atque a plurimis scriptoribus traditum est,geniis auxiliantibus eius fundamentaAb antiquissima Arabum aetate usque in saecula recentiahaec narratio divulgata est.Nâbigha ed-Dhubjânî, poeta celeberrimus(f 604), qui in aula regum lïîrae praecipue Nu'mân,filii MuncZir floruit, in carminé excellenti, ut potestatem et dignitatemprotectoris sui praedicaret, his verbis eum super omnestollit. (Par est, inquit,)„neSalomoquidem, cui deus dixit:Creaturis praesta easque prohibe, quominus ordinis terminosdisrumpant.Submitte potestati tuae genios, quibus iam imperavi, utTadmur ex saxis quadratis et columnis exstruant. *)"Multa alia eius narrations testimonia omittens 2)id tantumaddo, cum Wood anno 1751 in Tadmur urbe commoraretur,populum singula aedificia ad eundemeorum usum se nosse dixisse.regem retulisse certumqueQuod Salomo urbem condiderit, loco Chronicon libri IIcap. VIII. v. 4 niti satis notum est: Et (Salomo)Thadmor in') Noeldeko (Beitrage z. Kenntniss der Poes. p.XI)versus subditiciosccnset varia lectione usus, qua significatio exsistit: Nemo te excellentiorest praeter Salomonem. Lectionem autem locum rectificasse puto, quamAhhvardt proposait; hac enim summae blantitiae in regem conferuntur. Prohabet Ahlw.'-) Ex. gr. el-Bakrî, el-Ja'qûbî alii; quae vorba in iciuno Zamakhsharîloxico geographico ad Tadmur nomen adduntur: urbs sacrarii origineni aSulaimân ductam significare videntur.

45deserto aedificavit et omnes urbes promptuariorum, quas in -Hainâthcondidit.aedificavitQui locus pendet ex altero Regum libri I cap. IX „EtBa'lath et Tham-r in deserto in terra", x)ubi Qerîtantum lectionem Thadmor praebet.In versione Aramaica siveThargum etiam loco priore Thadmor nomen invenitur. Discrepantialocorum Thamar et Thadmor cum a Judaeis omnino nonadmissa sit, Rashi interpres rationes, quibus varia lectio orta sit,subtiliter profert. Quia Tharmudaei, inquit, Judaeorum hostesadiuverunt animoque se quasi permutaverunt et ad malum se converterunt,quamvis fas esset, eos Israël gratias agere pro beneficiis,in libro Regum secundo Thamar, id est conversio (a radiceiamar)scriptum est. Altero autem loco Salomonis eiusque maiestatiscausa Thadmor, id est urbs honorata2), legitur, cum honorificumrégi potenti non fuisset, urbem rebellantem aedificasse.Ut alias quoque narratiunculas Salomonis personam perstringentes3) hanc Arabes a Judaeis receperunt fabulisque aliiscommiscuerunt. Kuranus deinde fabulis in suris 34 et 38explanatis personam Salomonis mythicam ita reddidit, ut exindeMuslimi non dubitarent praeter monumenta Tadmurena etiamtempla Ba'lbak et 'is^akhr (Persepolis), arcem el-Qarja in Jemâma4)pyramides, balnea -Tabarijjae,omnes fere antiquitatis reliquiasingentes et conspicuas ad regem illum Judaeorum et geniosreferre, itaque diligentiore de eorum origine inquisitione levi opérasupersederent.El-Dimishqî autem Tadmur originem longius promovet, cumgentem 'Ad primitus eam possedisse, monumentis autem Salomonisaetate ornatam esse urbem scribat.Haec opinio, 5)cum altéra') Eo facilius etiam Judaoi posterioris temporis per errorem Ba'lath cumBa'lbak (Heliopolis)confundebant (cf. Benjamin Tudelensis).2) Derivatio haud contemnondaest,quae fere congruit cum viri celeberrimiSachau opinione, Tadmur idem esse ac tedmurta, id est miraculum.3)Praecipue hue spectat fabula potentiae in genios eiusque caput Ashmedâîsive Shamdon exercitatae (cf. Thargum ad Coheleth).4) Apud Jâqût.5) Vol Ibn Khaldun (sec. Mas'ûdî) refert,rognum régis 'Aditiei Shaddâdper magnam partem Syriae, Indiae, el-'Irâq pertinuisse, quod satis falsum est.

46cohaerere videtur , quam Jâqût affert : *) Putant incolae, inquit,monumenta tanto plus aetatem Salomonis superare, quantuminter ipsos et hune regem intervallum esset;quod Jâqût quodammodoprobat addens: profecto, cum homines mirandum aspiciuntmonumentum, Salomoni id geniisque attribuunt. Testimoniumipsorum incolarum nullius momenti habendum esse elucet,nec nisiinanem gloriationem fuisse, qua peregrinos obstupefacerent.Exstat etiam apudel-Bakrî2) fabula, quam ex traditioneA7.mad, filii Muhammad, el-Hamdânî profert, urbem a nomineTadmur, filiae .Hassan,filii 'Udhainae,antequam Salomo hichabitaret,denominatam esse; cuius etiam sepulcrum ibi exstare; quodautem idem testis affirmât, hanc feminam esse reginam ez-Zabbâmeamque,igitur ante Salomonis aetatem vixisse, absurdum est et,quam parvi momenti traditio illius viri habenda sit, docet.El- Athîr3) autem sepulcrum alius reginae, Balqîs nempe, aSalomone in Tadmur urbe constructum esse vult ; id quod studiumhominum in Oriente ortorum ridiculosum, cui severiores auctores *)frustra obluctantur, sepulcra personarum in Bibliis et Qur âno memorataruminvestigandi lucide ostendit.De alia fabula ad Salomonem pertinenti Mas'ûdî 5) scribit, qui,postquamdescriptionem templi sacri ignis Persepoli aedificati adfinem perduxit, haec addit : „Salomo ad Ba'lbak in territorio Sha m(Syria) mane, vespere autem in hoc sacrario morari solebat; exitinere autem ad Tadmur et «ymnasium, quod ibi est, devertebat.Sed satis de Salomone ,graviora tractemus et inquiramus,quae de pristina Palmyrae potentia regnantibus Odenato etZenobia ruinaque imperii repentina in hominum memoria remanserint.Quae omnia in unamez-ZabbaeG) fabulam coartata sunt,') Sub: Tadmur.2) Sub: Tadmur.3) I. pag. 122.4)ex. gr. Muqaddasî pag. 36.5)ed. Barbier de Meynard t. IV. cap. 68.°) Ez-Zabbû nomen a Zonobia haud difforre notum est; quin etiam rectiusost, cum in inscriptiono Palmyrona (apud Vogué I. 2!l) huie reginae nomenSoptimia Batli Zabbaj additum sit; Arabes suam otymologiam adhibontos nomeninterpretati sunt

—Utel - 'Aghânî47cuius omnes fere historiarum scriptores mentionem faciunt.AuctoresArabici narrant,pluribus poetarum versibus has res descriptasfuisse ; x)nobis quamvis haud multi supersint, tamen momentafabulae principalia bene cognoscuntur. Primo loco 'Adî,filius Zaid 2), nominetur, qui teste -Jâqût, Mas'ûdî, Kitâb el 'Aghânî-longo carminé res ad ez-Zabbâm et Djadhîmam nec non Qasîr pertinentes explicuerat. Huius carminis 4 aut 5 versus citari soient 3) :1) Age, o homo opulente quidem sed ignobilis: nonne maiorumfortunam exaudisti?2) Olim in el-Baqqa urbe rex Djadhîma nobilium suorum terbasconvocavit, ut cum iis corïsilia sua communicaret.3) Tum aliud, quam quod illi profectionemsuscipiendam cingulo se induit.4)consulebant, non respiciens adqui saepius dice-4) Eorum consilium sequens *) Kasîro restitit,bat : „Utinam ilie certo paruisset.(?) 6)5)uxorem posceret illam, quae proditione fallaciaque usaest; sane insidiarum plenae sunt mulieres et exsecrabiles."—7)In his versibus fabulae, sicut postea narrabatur, ordinem interitumquerégis improvidi miserum iam praesentimus ;in iis cumQasîr suasorem tantum videmus, Mutalammis poeta eum etiam ulciscentemintroducit, his verbisusus:8)Ulciscendi causa Qasîr nasum suum mutilavit (et Baihas cumgladio morti se obiecit).-») Mas'ûdî HI. 198, Kitâb XIV, 75.2) Poeta Christianus, iïîrae natus, qui cum camerae Persarum régis aliquamdiupraefuisset, Jïîrae Nu'mân, filio Mundhir, aderat; a calumniatoribusin carcerem coniectus indigna nece mortaus est (anno 582).3) Apud Jâqût sub voceel-Baqqa, Kit. el-'Agh. XIV. 75, Mas'ûdî HI. 450(valde corrupte); lectionum varietas permagnaest, interprctatio satis incerta.4) Non nisi apud Jâqût.5) Lego: 'amrahum.8) Lego: sama'a.') Vers. 5 sic apud Lane H. 762; fortasse ponendus est post vers. 2.Etiam Nahshal, fil. versu quodamifarî,(cf. apud el-Bakrî et sub el-Baqqa)se cum Qasîr comparât, quippe quod suis verbis repugnetur.8) Poota Christianus vero nomine 'Abd-ol-Masî/. (et Abd -el -'Uzzâ)11„. ,1„ ,,„...... Z7"r,,^St.„ T QOO „+ oKfnv

„VitaDjadhîmae48el-Cum certe inter tôt proverbia a Mas'ûdî, 'Athîr aliis narrationiintexta multa a poetarum versibus desumpta sint, fabulamiam mature ea quidem forma,quam historici proférant, fixam essecognoscimus.Quodillos quidem attinet, auctor satis JHamza-elantiquus,'Jsfahânî haec ad regnum Sâbûr-el-narrât.1)'Ashak pertinuit. Erat Djadhîma rex Ma'add et partis el- Jaman . . .Atque in extrema sua vita in Syriam cum invaderet, 'Amr, fil. Tarb(Darib), fil. .Hassan,fil. 'Udhainae, regem 'Amalecensem, patrem ez-Zabbae, interfecit. Quapropter haec paternum sanguinem in eoulciscendum studebat tandemque eum morte affecit, posfquam per60 annos regnavit."Auctor ieiunus, praesertim cum nihil de Qasîr et 'Amr, filio'Adî, proférât, non ita poetarum auctoritatem secutus esse videtur,quorum fabulas scriptores posteriores suis commentariis libenterinnectebant. Iam Mas'ûdî narratio verbis supervacaneis abundat,iam vero alii ex. c. el 'Athîr meram fabulam describunt. Quare-circumcise, ut totem narratiunculae ordinem exponamus, rem ptrscribamus.2)Ez-Zabbâ, cui multa et diversa nomina scriptores addixhtmodoque eam 'Amalacensem, modo Arabern, modo Graecam, modoHdbdr , modo esh-Sham et Mesopotamiae régis filiam nomiDaut,rpatris mortem ulcisci consjituit.Per aliquod tempus cum ir *periumtenuisset, intelligens i armisque Djadhîmae paremesse dolo eum irretire conabatur.3)se*'*%nNuntio ad Djadhîmam misso matrimonium simul et regnumDjadhîmae obtulit ea conditione, ut ipse eam visitaret. Cui cumin eo esset, ut rex adnueret, propinquus eius Qasîr restitit dicens,illam, si ageret sine fraude, ipsam venturam fuisse; nihil autemaliud eam animo movere, quam ut patris interfecti poenas expeteret.Nihilominus rex imperium 'Amr, filio 'Adî, sororis filio, qui0p. 96-97.2) Copiosiorem si quis fabulam desidcret,eam apud Caussin do Perceval :Essay. t. I. logat.") Et pulchritudo et potentia valde ptaedicantur ; oxpoditiones oius bellicasMas'ûdî (p. 198) memorat.

-ffir"49posthac rex factus .Hîrae sedem regiam perpetuam constituit,mandat et splendido comitatu itineri se committit.Traiecto Euphrate iam équités ez-Zabbae apparebant, qui dona se impertiresimulantes repente in manum régis impetum fecerunt et leviopéra comitibus pulsis regem captivum ad urbem reginae deduxerunt.Solus Qasîr ilie, qui celeritate equi el-'Asâ vitam servarat,nuntium funestum dolumque reginae ad 'Amr, filium 'Adî, referrepotuit.Interea rex in conspectu ez-Zabbae, quae inimico venas perforariiussit, animam simul cum sanguine lente effudit.Sed iam Qasîr cum 'Amr, qui statim rex creatus est,consiliumulciscendi Djadhîmae cepit.Ipse naribus se mutilât, tergumvirgis caedit1) et quasi exsul ad ez-Zabbâm se confert, simulanspropter perfidiam ab 'Amr se regno esse expulsum.Regina, quaeantea magorum consilio cryptam a palatio in firmam arcem ducentemfoderat, ut praesidio, si periculum esset, uteretur, callidiseius verbis fallitur et paulatim, postquam Qasîr bis modicis mercibus-3exstructus amplos thesauros ex itinere retulit, quos clamcollegerat, eum in familiaritatem accipit. Tum Qasîr tempus i lciscendi venisse ratus loco mercium homines armâtes, interquos Amr quoque erat, in saccis magnis abditos camelisque impositosin reginae urbem intromittit. 2) Emolumentum itineris utviseret ubiez-Zabbâ e palatio exiit et camelos plus solito oneratosasxit, quam gravem materiam illi baiularent, admirata interrogavit,cum repente 'Amr cum suis e saccis erumpit. Reginaperterrita frustra in cryptam fugere conata ab 'Amr ipso reiicitur,et ne ab hoste interficeretur, venenum ex anulo sugensmortemsibi consciscit.Quo facto 'Amr victor in el-'Irâk redit.Locum illius facinoris Tadmur urbem fuisse ex situ et temporeconiici licet; persuasum habeo primis scriptoribus hanc urbem anteoculos observatam esse.3)Deinde autem illa aliis urbibus,prae-*) Cf. similis Zopyri agendi ratio,por quem Cyrus Babylonem occupassedicitur.'2) Cf. similis in Shâhnâmo narratio de prima Eustemi expeditione contraSipend arcem ini. a.3) El -Bakri de regina ez-Zabbâ dicit: Aestate in Tadmur urbe,en Nikhâr (locus piano mihi ignotus) commorabatur.-4vere in

Zabbâaquila50cipue ea, cui nomen ez-Zabbae reginae erat,1)ad Euphratem sitacommixta est.Mas'ûdî cum dicat, urbes ez - Zabbaeripa occidentali et orientali Euphratis sitas esse,principales insua quidem aetateruinosas, specuque subterraneum ambas urbes coniungenssaepe memoretur, dubitari vix potest, quin haec fabula aspectisduabus arcibus contrariis nunc Zalabijja et JHalabijja (inter er-Raqqam etel-Dair) nominatis, orta sit.2)Romani et Aurelianus cum Arabibus et 'Amr confunduntur;hoc maxime notandum est.scriptores Arabicos fere generalis est,Sed inscitia rerum Romanarum apudregum autem Arabicorumres cum et copiosius et luculentius tractentur, omnia in illo territorio facta facile iis affigi potuerunt.Lex ultionis gentes Arabicas adstringens vetabat, ne mors régis 'Amr inulta maneret ideoquehaec fabulae pars morte Djadhîmae expletur.Quod insupermaritus3) Zenobiae cum pâtre commutatur, factum inde videtur,quod ipsa illi in regno successif. Zenobiam et populum eius commerciumexercuisse, ex historia Palmyrae pariter atque exfabula elucet.Non minus, illo ipso momento, quo ezaufugeret,Zabbâm captam esse, historia confirmatur. Addere postremum iuvat,ez-Zabbâm sive Zenobiam ultimam stirpis suae fuisse reginam nequeullum successorem habuisse.Sed haec hactenus ; iam ostendisse mihi videor, quam negligenteret obscurate no* dico populus Tadmur enus, sed vel optimirerum scriptores Arabici de factis praeteritorum saeculorum senserint.x) Jâq. eam firmissime munitam„utdescribit, inaccessior sit".-2) Ez et Zalabijja (de cuius ruderibus cf. Sachau : Beise in Syrienund Mesopot.)eadem videtur urbs, quae apud Procopium (de aedificiis H. c.11)Zrjvofiia appellatar.3) Coniux Odenatas anno 270 Emesao interfectus est.